HABERLER - Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü

HABERLER
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ
Ocak 2004, Say›: 17
‹Ç‹NDEK‹LER
Editörden – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 1
Baflyaz›
Jürgen Seeher, Hitit Baflkenti Hattuša’da fiehir Surunun Bir K›sm› Aya¤a Kald›r›l›yor – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 1
Kitap Tan›t›mlar›
Karul, N – Z. Eres – M. Özdo¤an – H. Parzinger, Afla¤› P›nar I. Einführung, Forschungsgeschichte,
Stratigraphie und Architektur, Archäologie in Eurasien 15. Studien im Thrakien-Marmara-Raum, Band 1,
Verlag Philipp von Zabern, Mainz am Rhein, 2003 (B›çakç›, E.)– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 4
Baflgelen, N. – H. Hauptmann – M. Özdo¤an (Ed.), Ufuk Esin’e Arma¤an/Studies Presented of Ufuk Esin,
Köyden Kente Yak›ndo¤u’da ‹lk Yerleflimler/From Village to Cities, Early Villages in the Near East,
Arkeoloji ve Sanat Yay›nlar›, ‹stanbul, 2003 (Güldo¤an, E.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 4
des Courtils, J., Dünya Kültür Miras› Kentlerinden Ksanthos ve Letoon Rehberi, Ege Yay›nlar›, ‹stanbul, 2003
(Özdizbay, A.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 5
Mühlenbrock, J., Tetrapylon. Zur Geschichte des viertorigen Bogenmonumentes in der römischen Architektur,
Scriptorium, Münster, 2003 (Zeyrek, H.T.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 6
Özdem, F. (Ed.), Urartu: Savafl ve Estetik/Urartu: War and Aesthetics, Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k,
‹stanbul, 2003 (Avc›, C.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 7
Arkeoloji Dünyas›ndan
Thracia Pontica VIII the Ancient Cultures of the Pontic Area and their Association to the Sea
(13-17 Eylül 2003, Sozopol-Bulgaristan) (Dönmez, fi.)– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 8
1. Uluslararas› Smyrna Sempozyumu (21-23 Temmuz 2003) (Tulunay, E.T.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 9
VIII. Mersin Arkeoloji Günleri (05-07 Eylül 2003) (Tulunay, E.T.)– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 10
“Urartu: Savafl ve Estetik” Sergisi (Konuralp, ‹.Z.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 11
Klasik Filoloji Seminerleri (Öyken, E.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 12
Hattice, Urartuca ve Di¤er Nadir Diller Hakkında Paris’te bir Konferans Yapıldı – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 12
Soloi Pompeiopolis Heykelleri (Tulunay, E.T.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 13
Yüksek Lisans (YL) ve Doktora Tezleri (DT) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 14
Kaz› – Araflt›rma
Özbaflaran, M., 2002 Y›l› Akarçay Tepe Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 15
Belli, O., 2003 Y›l› Afla¤› ve Yukar› Anzaf Urartu Kaleleri Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 16
Baflaran, S., 2003 Y›l› Enez (Ainos) Kaz› ve Onar›m Çal›flmalar› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 18
Özsait, M., 2003 Y›l› Harmanören -Göndürle Höyük- Mezarl›k Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 19
Güleç, E., 2003 Y›l› Hatay/Samanda¤/Üça¤›zl› Ma¤aras› Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 20
Bilgi, Ö., 2003 Dönemi ‹kiztepe Kaz› Çal›flmalar› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 20
Zoro¤lu, L., 2003 Y›l› Kelenderis Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 21
Bak›r, G., Klazomenai’de Protogeometrik Döneme Ait ‹zler – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 21
Efe, T., 2003 Y›l› Küllüoba Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 22
Güleç, E., 2003 Y›l› Sivas Hayranl›-Haliminhan› Kaz›s›– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 23
Girginer, K.S. – Ö.O. Girginer – H. Ak›l, 2003 Y›l› Adana ‹li Yüzey Araflt›rmalar›: Saimbeyli ve Tufanbeyli – – – – – – – – 23
Sayar, M.H., 2003 Y›l› Do¤u Trakya Tarihi-Co¤rafya Çal›flmalar› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 24
Erkanal, A. – K. ‹ren, 2003 Y›l› Güney Aiolis Yüzey Araflt›rmas› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 25
Erten, E. – M. Özy›ld›r›m, 2003 Y›l› Olba Yüzey Araflt›rmas› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 26
Dönmez, fi., 2003 Y›l› Samsun ‹li Yüzey Araflt›rmas› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 27
Sevin, V., 2003 Y›l› Yüksekova Yüzey Araflt›rmas› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 28
Enstitüden
Enstitü Kütüphanesinden Haberler (Alparslan, M.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 29
Societas Anatolica’n›n ‹lk Genel Kurulu Paris’te Topland› (Dinçol, A.)– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 30
Yeni Yay›nlar›m›z – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 31

Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü Haberler
Say›:17 (Ocak 2004)
Editör
Meltem Do¤an-Alparslan
Sayfa Düzenlemesi ve Bask›
Zero Prodüksiyon Ltd.
Yaz›lar kaynak gösterilmek flart›yla kullan›labilir.
Ocak ve May›s aylar›nda yay›mlan›r.
Ücretsizdir.
Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü
Ekrem Tur Sokak, No.4
80060 Beyo¤lu-‹STANBUL
Tel/Faks: (0212)292 09 63
E mail
meltemalpdogan@hotmail.com
doganmel@istanbul.edu.tr
www.tebe.org

Editörden
Okuyucular›m›zla son bulaflmam›zdan bugüne kadar
geçen alt› ay içerisinde dünyada birçok fley de¤iflti:
Politik dengeler, devrilen liderler, savafllar, do¤al afetler,
yeni bulufllar...Gezegenimiz her zamanki gibi dolu
dizgin dönmekte.
Bu süre içerisinde, Türkiye ad›na pek çok at›l›m› gerçeklefltirmeyi
amaç edinmifl enstitümüz, az›msanmayacak
baflar›lar›n alt›na imza atm›flt›r. Artan yay›n say›s› ile
ö¤rencilerin ve eskiça¤ bilimleriyle ilgilenenlerin ayd›nlanmas›n›
sa¤lam›fl, düzenledi¤i y›ll›k konferanslar ile
farkl› mesleklerden insanlar› bir çat› alt›nda toplam›fl,
geçti¤imiz y›l ikinci say›s›n› ç›kartt›¤› süreli yay›n› ile
Türkiye ve Avrupa'da farkl› enstitü ve üniversite kütüphanelerinde
yerini alm›flt›r. Yay›n konusunda yap›lan
at›l›mlar, popüler diziden ç›kan üç yeni yay›n ile kendini
göstermifltir. Konusunda uzman bilim insanlar› taraf›ndan
kaleme al›nm›fl; Eski Önasya Toplumlar›nda Suç
Kavram› ve Ceza, Roma Dini ile Antik Ça¤da Et ve
Bal›k Pazarlar›.
Bir Çin Atasözü "Hedefsiz gemiye, hiçbir rüzgâr yard›m
etmez", der. Enstitümüz de, hedeflerine do¤ru ilerlerken
baflka kurumlardan destek görmektedir. Bunun
son örne¤i, merkezi Paris'te olan ve eskiça¤ bilimlerine
hizmet vermeyi amaçlayan Societas Anatolica adl› bir
derne¤in, enstitümüzle ortak projeler yapmak üzere
anlaflmaya varm›fl olmas› ve bundan sonra süreli yay›-
n›m›z olan Colloquium Anatolicum'da, Societas Anatolica'n›n
yay›n kurulunca kabul edilen yaz›lara da yer
verilmesi, karar›d›r. Son say›s›ndan itibaren y›ll›k konferans
metinlerinin yan› s›ra, baflka bilimsel makalelerin
de yer ald›¤› Colloquium Anatolicum'un içeri¤i,
kuflkusuz gelecek say›larda daha da zenginleflecektir.
Bültenimizin bu say›s›nda Klazomenai Kaz›lar›, çal›flmalar›n
bafllad›¤› 1979 y›l›ndan bugüne, genel bir de¤erlendirme
çerçevesinde ilk defa bir haber olarak yerini
alm›flt›r. Ayn› flekilde Do¤u Trakya Çal›flmalar› bafll›¤›
alt›nda; Tekirda¤, ‹stanbul, Edirne ve Çanakkale'de
yap›lan son tarihi-co¤rafya araflt›rmalar›na da bültenimizde
ilk defa yer verilmifltir. Ayr›ca Kargam›fl Baraj
Gölü içerisinde kalan Akarçay Tepe Kaz›s›, Sivas Müzesi
ile Ankara DTCF, Antropoloji Bölümü taraf›ndan
yürütülen Sivas Hayranl› Kaz›s›, geçti¤imiz sezon yeni
bafllayan Hakkari-Yüksekova Yüzey Araflt›rmalar› ve
Mersin-Olba'da akropolis ve yak›n çevresini kapsayan
Yüzey Araflt›rmas›, yine bültenimizde ilk kez yer alan
haberler aras›ndad›r.
Hitit baflkenti Hattufla hafiri Dr. Jürgen Seeher taraf›ndan
haz›rlanan ve bir restorasyon projesini ve ona ba¤l›
bir deneysel arkeoloji çal›flmas›n› içeren baflmakalemiz,
bu projenin aflamalar›n›, foto¤raflar eflli¤inde ak›c›
bir dille anlatmaktad›r.
Okuyucular›m›za ulaflt›rd›¤›m›z bu yeni say› ve yeni
haberlerle Anadolu'da zevkli bir yolculuk dileriz.
Meltem Do¤an-Alparslan
Hitit Baflkenti Hattuša’da fiehir
Surunun Bir K›sm› Aya¤a Kald›r›l›yor
Dr. Jürgen Seeher
Hattuša flehri, uzun y›llar yap›lan kaz›lar ve özellikle
P. Neve taraf›ndan yürütülen restorasyon çal›flmalar›
ile ziyaretçilerin, pek çok yap›n›n konumunu ve plan›-
n› arazide görebildi¤i bir arkeolojik aç›k hava müzesi
haline getirilmifltir. Hattuša’n›n 1986 y›l›nda UNESCO
Dünya Miras› Listesi’ne al›nmas›nda bu özelli¤inin
rolü büyüktür. fiimdiye kadar, kaz›lan temellerin sa¤lamlaflt›r›l›p
tamamlanmas› prensibine dayal› restorasyon
çal›flmalar›nda, rekonstrüksiyon ancak ka¤›t
üzerinde yap›l›yor. Bu flekilde ziyaretçiler için yap›lar›
bir bütün olarak alg›lamak çok kolay olmuyordu.
2003 çal›flma mevsiminde, JTI firmas›n›n sponsorlu¤u
sayesinde deneysel arkeoloji kapsam›nda yeni bir projeye
bafllad›k. Bu yeni projede, temel üstü kesimdeki
kerpiç duvarlar da örülerek bir Hitit mimarl›k eserinin
tamamen yeniden inflas›na gidilecektir. Proje bugüne
kadar yap›lan restorasyon çal›flmalar›n›n devam›
olmakla birlikte, yaln›zca o dönemi görsel anlamda
yeniden oluflturmak amac› gütmez. E¤er tek amaç bu
olsayd›, modern yap› teknikleri ve malzemeleriyle bu
ifllem hem daha çabuk, hem de daha az masraf ile
gerçeklefltirilebilirdi. Ancak iflin hangi etaplarda
yap›ld›¤›, bu etaplar›n ne kadar zaman gerektirdi¤i,
kullan›lan malzemelerin çeflit ve miktarlar› oldu¤u
kadar, yap›m tamamland›ktan sonra da yap›n›n izlenerek
gerekli y›ll›k bak›m›n boyutlar› gibi konular›n
belgelenmesi projenin içeri¤ini oluflturur. Eski teknik
ve yap› malzemelerinin kullan›m›yla Hitit Dönemi’nde
planlama, uygulama ve bak›m aflamalar›nda karfl›-
lafl›lan sorunlar›n anlafl›lmas› daha kolay olacakt›r.
Asl›nda bir tap›na¤›n, saray yap›lar›ndan birinin ya da
bir konutun rekonstrüksiyonu da yap›labilirdi; ancak
sonuç pek tatminkâr olmazd›; çünkü düz daml› bir
kerpiç yap›, boyutlar› d›fl›nda bugün k›rsal kesimde
halâ var olan kerpiç yap›lardan pek farkl› gözükmeyecekti.
Hitit yap›lar›n›n özelli¤i, ifllevleriyle birlikte
ele al›nd›klar›nda, yani iç donan›mlar›yla ve içine
girilebilir olduklar›nda vurgulanabilirdi. Ancak Hitit
yap›lar›n›n iç donan›mlar› ve hatta d›fl görünümleri ile
ilgili o kadar çok noktada belirsizlik vard›r ki, böylesi
bir rekonstrüksiyonda çok say›da soru iflareti olacakt›.
Bu nedenle saray ve tap›naklar›n d›fl›nda en an›tsal
mimarl›k ürünü ve Anadolu’daki Hitit flehirlerinin en
belirgin özelliklerinden biri olan flehir surunun bir
parças› rekonstrüksiyon için seçildi. Bu seçimin
birkaç avantaj› vard›r: 1. Surun ifllevi herkesin hemen
anlayabilece¤i kadar aç›kt›r; 2. Sur d›flar›dan bak›ld›-
¤›nda içine girmeden de etkileyicidir. Ziyaretçiler
içine girmeyece¤i için korunmas› da daha kolay
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 1

H‹T‹T BAfiKENT‹ HATTUΩA’DA fiEH‹R SURUNUN B‹R KISMI AYA⁄A KALDIRILIYOR
en önemlisi ise ziyaretçilerin rahatça görebilecekleri
bir konumun seçilmesiydi. fiehir suru genelde Hattufla’daki
gezi rotas›n›n d›fl›nda, yoldan daha yüksekte
kalan s›rtlarda sarp teraslar›n kenar›nda yer al›r. En
kolay ulafl›labilir sur kesimi Afla¤› fiehir’de Büyük
Tap›na¤› ve bat›s›ndaki yerleflim alan›n› kuzey bat›-
dan çevreleyen iç surdur. Hattuša’ya girifl yolu bu
surdan geçer ve biraz arkas›nda bilet giflesi yer al›r.
Böylece bu nokta her gezinin bafllang›c›nda ve bitiflinde
geçilen bir konumdad›r ve hemen bitifli¤indeki
genifl düz alan kerpiç tu¤la üretimi için elverifllidir.
Hattuša’da bulunan sur modeli. Mazgal diflleri, kule
pencereleri, ahflap hat›llar gibi ayr›nt›lar belirtilmifltir.
Tafl temel ve subasman kesiminin yap›m›.
olacakt›r; 3. Hitit Dönemi’ne ait sur modelleri vard›r
ve bunlar mimari detaylar›n rekonstrüksiyonu için yol
göstericidir.
fiehir surunun hangi bölümünün aya¤a kald›r›laca¤›n›
seçmekte iki kriter önemliydi. Birincisi yap› malzemelerinin
kolayca tafl›nabilece¤i bir yer olmas›, ikincisi ve
Kerpiç flehir surunun rekonstrüksiyonu orijinal yap›
malzemeleri olan kerpiç ve ahflap kullan›larak gerçeklefltiriliyor.
Kerpiç tu¤lalar koruyucu madde eklenmeksizin
üretiliyor, çünkü hava flartlar›n›n kerpice etkisi
ve duvar›n korunmas› için gerekli bak›m›n belgelenmesi
de projenin önemli bir bölümünü oluflturuyor.
Tu¤lalar›n üretimi için kullan›lan bol killi, az kum ve
taflç›kl› toprak, Budaközü Deresi düzlü¤ünden, Evren/
Yekbas Köyü’nden getiriliyor. Ek katk› olarak yaln›z
saman ilave ediliyor. Hattuša kaz›lar›nda yang›n
geçirmifl yap›larda bulunmufl kerpiç tu¤lalarda bazen
saman›n yan› s›ra orta hatta, bol miktarda taflç›k katk›-
n›n varl›¤› izlenebilmiflse de, projemizde çal›flan mimar,
restoratör ve eskiden kendi konutlar›n› kerpiçten
yapan yafll› iflçiler bu katk›n›n, tu¤lalar›n sa¤laml›¤›n›
azaltaca¤›n› belirttikleri için, samandan baflka ilave
yap›lm›yor.
Haz›rl›k olarak önce duvar›n 1970’lerde onar›lm›fl
subasman kesimi (toprak üstünde kalan tafl bölüm),
üzerine gelecek a¤›rl›¤› kald›ramayaca¤› gerekçesiyle
söküldü. Orijinal temel bloklar› üzerine tafl kesim
yeniden örüldü. Duvar çok meyilli bir arazide oldu¤undan
kuleler ve kuleler aras› beden duvar, üstte kerpiç
tu¤lalar›n terazili yerlefltirilebilmelerini sa¤lamak için
basamakl› olarak yap›ld›. Bu flekilde subasman kulelerde
k›smen 3 metre yüksekli¤e ulaflt›. Görünmeyecek
flekilde beton harçla sa¤lamlaflt›r›lan tafl kesimin
yap›m› ancak önümüzdeki y›l bitirilecek ve kerpiç
duvar›n örülmesine ondan sonra bafllanabilecektir. Bu
nedenle flimdiye kadar üretilen kerpiç tu¤lalar istiflendi;
üstleri polyesterli branda ile örtülerek koruma
Surun rekonstrüksiyon çizimi.
2 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

H‹T‹T BAfiKENT‹ HATTUΩA’DA fiEH‹R SURUNUN B‹R KISMI AYA⁄A KALDIRILIYOR
Büyük çukurlar içinde kerpiç topra¤›; saman ve su ile
kar›flt›r›l›r.
Çamur dinlendirildikten sonra tahta kal›plar içine
dökülür.
alt›na al›nd›.
Çeflitli denemelerin yap›ld›¤› ilk dönemden sonra tu¤la
üretiminde de verimli bir tempoya ulafl›ld›: Büyük
çukurlarda kerpiç topra¤›, saman ve su kar›flt›r›larak
koyu k›vaml› bir çamur haline getirildi. Ertesi gün
ayaklarla iyice çi¤nenen çamur iki gün kadar daha
dinlenmeye, kerpiç ustalar›n›n deyimiyle mayalanmaya
b›rak›ld›. Tahta kal›plar içine elle s›k›flt›rarak dökülen
çamur hava s›cakl›¤›na ba¤l› olarak befl alt› gün
sonra sertleflti. Bu etapta tu¤lalar çevrildi ve arkalar›n›n
kurumas› sa¤land›ktan sonra birkaç gün de dik
olarak kurumaya b›rak›ld›. Kuruduklar›nda çok sa¤lam
olan kerpiç tu¤lalar›, kepçenin iki aya¤› alt›na sa¤laml›klar›n›
denemek amac›yla yerleflti¤imizde en küçük
bir çatlak bile oluflmad›¤› görüldü. 2003 yaz›nda bu
yöntemle yaklafl›k 13 000 adet orijinal Hitit boyutlar›nda
kerpiç tu¤la üretildi (45x45x11 cm ve yaklafl›k
30 kg a¤›rl›¤›nda). fiimdiye kadar 350 m 3 kerpiç topra¤›,
katk› maddesi olarak 35 ton saman ve 280 ton su
kullan›ld›.
Bizim, toprak almak için kulland›¤›m›z kepçe ve
kamyon, tonlarca suyu getirmek için kullanabildi¤imiz
itfaiye tankeri, haz›r kerpiç tu¤lalar›n yerine
götürülmesi için römorklu traktörün sa¤lad›¤› iflgücü
ve organizasyon kolayl›klar› olmaks›z›n, yaklafl›k 9
km’lik suru infla etmeyi baflaran Hitit ustalar›na sayg›
duymamak elde de¤il.
Surun öngörülen bu bölümünün aya¤a kald›r›lmas›
iflleminin 2005 y›l›nda tamamlanmas› planlanmaktad›r.
Zusammenfassung
Im Sommer 2003 begann in der hethitischen Hauptstadt
Hattuša/Bo¤azköy ein neues Rekonstruktionsprojekt:
Ein Abschnitt der Lehmziegelstadtmauer in
der Unterstadt soll möglichst naturgetreu mit damals
vorhandenen Materialien wiedererrichtet werden. Die
genaue Dokumentation der Arbeiten ist ebenso Teil
dieses Projekts wie später die Beobachtung der fertigen
Anlage und die Feststellung des jährlichen Pflegebedarfs.
Damit wird es möglich, die Bauplanung
und -ausführung sowie Fragen der Unterhaltung in
Bir yüzü kuruyan kerpiçler daha iyi kurumalar› için
çevrilir.
Dik yerlefltirilen kerpiçler rüzgar›n yard›m›yla tamamen
kurutulur.
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 3

Kitap Tan›t›mlar›
Karul, N.-Z. Eres-M. Özdo¤an-H. Parzinger, Afla¤› P›nar
I. Einführung, Forschungsgeschichte, Stratigraphie und
Architektur, Archäologie in Eurasien 15. Studien im
Thrakien-Marmara-Raum, Band 1, Deutsches Archäologisches
Institut Eurasien-Abteilung, Verlag Philipp
von Zabern, Mainz am Rhein, 2003. 220 sayfa, 91 plan,
çizim, 52 resim sayfas› ve 12 tablo.
Kitab›n önsözünde editörler, Alman Arkeoloji Enstitüsü
Avrasya Bölümü’nün yay›mlad›¤› Archäologie in Eurasien
serisinin 15. say›s› ile yeni bir dizinin, Studien im Thrakien-
Marmara-Raum alt bafll›¤› ile yay›n›na baflland›¤›n› belirtiyorlar.
Türkiye Trakyas› ve Marmara Bölgesi’nde, 1979
senesinde ‹stanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dal›’ndan
Prof.Dr. Mehmet Özdo¤an taraf›ndan önce yüzey araflt›rmalar›
ile bafllay›p ard›ndan da çeflitli kaz›larla sürdürülen
proje, 1993 senesinde Prof.Dr. Hermann Parzinger’in
de kat›l›m›yla bir Türk-Alman ortak çal›flmas› olarak günümüze
kadar devam edegelmifltir. Bölgede, özellikle Neolitik
ile Tunç Devirleri aras›ndaki dönemi kapsayan ve bugüne
kadar yap›lan çal›flmalar›n, bu yeni seride toplanmas›n›n
amaçland›¤› belirtilmektedir.
Sonraki üç bölümden Girifl’de, bölgede yap›lan araflt›rmalar›n
arkeolojiye, özellikle de 1980’lerin bafl›ndaki diffusionist,
anti-diffusionist tart›flmalar›na ve Anadolu, Yak›ndo¤u
ile Balkanlar, Avrupa aras›ndaki tarihöncesi kültür
iliflkilerinin anlafl›lmas›na yapt›¤› katk›lardan bahsedilmektedir.
Bölgenin günümüz ve özellikle deniz seviyesindeki
de¤iflimler ile Yunanistan’da yap›lan polen analizi çal›flmalar›na
göre, k›saca geçmifl dönemlerdeki do¤al yap›s›n›n
anlat›ld›¤› Türkiye Trakyas›’n›n Do¤al Çevre fiartlar› bölümünden
sonra, Türkiye Trakyas›’n›n Araflt›rma Tarihi bölümünde,
bölgede yap›lm›fl olan arkeolojik araflt›rmalar›n
k›sa bir tarihçesi anlat›lmaktad›r.
Bundan sonraki bölümler Afla¤› P›nar’da yap›lan çal›flmalar
ile ilgilidir. Afla¤› P›nar Höyü¤ü bafll›kl› bölümde yerleflmenin
keflfi, konumu, topografik özellikleri, kaz› tarihçesi
ve tabakalanmas› anlat›lmaktad›r. Bir sonraki bölümde,
J.Faßbinder ve H.Becker, höyükte yap›lan manyetometrik
ölçümler ve bunlar›n de¤erlendirmesi ile ilgili k›sa bir bilgi
vermektedir.
Afla¤› P›nar I’in a¤›rl›kl› konusunu oluflturan mimarl›k
kal›nt›lar› ile ilgili araflt›rmalar Necmi Karul ve Zeynep
Eres taraf›ndan yap›lm›fl ve dört ana bölümde toplanm›flt›r.
Necmi Karul’un haz›rlam›fl oldu¤u Afla¤› P›nar Mimarl›¤›
bafll›kl› bölümde, Anadolu’da yap›lan kaz›lar ile ilgili
yay›nlanan kaz› raporlar›nda görmeye pek al›fl›k olmad›¤›-
m›z ayr›nt›da anlat›lan yap› kal›nt›lar›, yine ayr›nt›l› planlarla
birlikte yer almaktad›r. Karul, yerleflmede kullan›lm›fl
olan yap› malzemelerinin tan›mlar› ile bafllad›¤› çal›flmas›n›,
her bir yap›n›n ayr›nt›l› tan›mlar›n›n yer ald›¤› yap› katalo¤u
(Häuser) ile sürdürmüfltür. Yap› içlerinde ve aç›k alanlarda
yer alan sabit yap› ö¤eleri, yerleflme çevresinde bulunan
hendek ve duvarlar ile yollar, ayr› bölümlerde anlat›lm›flt›r.
Bölümün sonunda ise, her bir tabaka, iliflkili yap› kal›nt›lar›
ile birlikte ele al›nm›fl, yerleflme planlar› haz›rlanm›fl ve
yerleflme düzenleri konusunda de¤erlendirmeler yap›lm›flt›r.
Zeynep Eres taraf›ndan haz›rlanan sonraki iki bölümün
ilkinde, Afla¤› P›nar yap›lar›ndan artakalan kerpiç yap›
malzemesinin buluntu durumlar› ve üzerlerindeki dal izlerinin
incelenmesi ile yap›larda kullan›lan dalörgü çeflitleri
ve ba¤lant› sistemleri, detay çizimleri ve tablolar ile de
desteklenerek, anlafl›lmaya çal›fl›lm›flt›r.
Istranca Da¤lar›’nda Geleneksel Köy Mimarisi bafll›kl› bir
sonraki bölümde, Eres’in, günümüzde bölgede bulunan dal
örgü yap›lar ile ilgili etnografik bir çal›flmas› yer al›yor.
Yap›lar, ‹¤meli ve Düz Atk›l› Yap›lar olarak iki ana gruba
ayr›lm›fl; ‹¤meli yap›lar›n planlar›na göre oluflturulan bir
yap› tipolojisinin ard›ndan, tek tek yap› elemanlar›n›n
(Tabanlar, Damlar/Çat›lar, Çitler, Duvarlar, S›valar, F›r›n ve
Ocaklar) incelendi¤i bir bölümde dört de¤iflik duvar konstrüksüyonunun
detay çizimleri de yer almaktad›r. Yerleflme
düzeninin incelendi¤i k›sa bir bölümün ard›ndan ise, yap›-
lar›n kullan›m biçimlerine göre s›n›fland›¤› (konutlar,
ambar yap›lar›, ah›rlar) son bölümde yap› kullan›m biçimleri,
dört farkl› yap› tipinin ayr›nt›l› çizimleri (plan, kesit,
görünüfl) ile birlikte anlat›lm›flt›r.
Necmi Karul ve Zeynep Eres’in beraber haz›rlad›¤› Afla¤›
P›nar Yap›lar›’n›n Rekonstrüksiyon Denemeleri bafll›kl›
bölümde, önceki üç bölümde yer alan bilgilerin yard›m› ile,
yerleflmede bulunmufl olan baz› yap›lar›n ve yap› gruplar›-
n›n rekonstrüksiyon denemeleri yap›lm›flt›r. Bir direkli bir
de i¤meli yap› örne¤inin ayr›nt›l› çizimleri ile yer ald›¤› bu
bölümde, kaz›da elde edilen bilgilerin, etnografik malzemenin
ve mimari bilginin ustaca birarada kullan›ld›¤›
anlafl›lmakta. Kitab›n sonundaki De¤erlendirmeler bölümünün
ard›ndan bir de k›sa Türkçe özet yer almaktad›r.
Anadolu Trakyas› ve Marmara Bölgesi’nde, 1979’dan bu
yana yap›lm›fl ve yap›lacak olan çal›flmalar›n yer alaca¤›,
Alman Arkeoloji Enstitüsü, Avrasya Bölümü yay›n serileri
içerisinde yeni bir dizinin ilk kitab› Afla¤› P›nar I, bir kaz›
raporunun ilk cildinde yer almas› beklenen tüm bilgileri
içermektedir. A¤›rl›kl› olarak mimarl›k ile ilgili çal›flmalar›n
bulundu¤u bu kitapta, bir yandan mimarl›k ile ilgili
malzeme ayr›nt›l› kataloglar ve planlar ile anlat›lm›fl di¤er
yandan da bu malzemelere dayanarak yap›lan yorum ve
de¤erlendirmeler, rahatl›kla takip edilebilecek bölümler
halinde düzenlenmifltir. Bölgede halen varl›¤›n› sürdüren
geleneksel mimarl›k ürünlerinin de incelendi¤i bir bölüm,
hem ülkemizde h›zla yok olan kültür varl›klar›n›n belgelenmesi
için hem de etnoloji-mimarl›k ile arkeolojinin disiplinler
aras› çal›flmas›na iyi bir örnek oluflturmaktad›r.
Erhan B›çakç›
Baflgelen, N.-H. Hauptmann-M. Özdo¤an (Ed.), Ufuk
Esin’e Arma¤an/Studies Presented of Ufuk Esin, Köyden
Kente Yak›ndo¤u’da ‹lk Yerleflimler/From Village to
Cities, Early Villages in the Near East, Arkeoloji ve
Sanat Yay›nlar›, ‹stanbul, 2003.
1950’li y›llarda bafllam›fl olan arkeoloji serüvenine ‹stanbul
Üniversitesi çat›s› alt›nda Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü
ile birlikte Prehistorya Anabilim Dal› Baflkanl›klar›n›
4 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

K‹TAP TANITIMLARI
da yaparak, 2000 y›l› Ocak ay›nda emekli oldu¤u tarihe
kadar aral›ks›z sürdüren de¤erli bilim insan› Say›n Hocam›z
Prof. Dr. Ufuk Esin, ülkemizde arkeoloji biliminin
geliflmesi ve bugünlere gelmesi ad›na hizmet eden en önemli
isimler aras›nda yer almaktad›r. Emekli oldu¤u tarihten
sonra da 1993 y›l›nda kurucu üyeleri aras›nda yer ald›¤›
TÜBA’n›n (Türkiye Bilimler Akademisi) yürüttü¤ü TÜK-
SEK (Türkiye’de Kültür Sektörü) projesinin koordinatörlü¤ünü
üstlenmifltir.
Prof. Dr. Ufuk Esin’in yapm›fl olduklar›, yetiflmifl ve bugün
arkeoloji biliminde söz sahibi olmufl olanlar ile yetiflmeye
devam eden nesiller için her zaman yol gösterici nitelik
tafl›maktad›r. Bu ba¤lamda flimdiye kadar yapt›¤› çal›flmalar›
ve 70. yafl günü için haz›rlanmas› düflünülen bir yay›n
projesi Nezih Baflgelen, Harald Hauptmann ve Mehmet
Özdo¤an editörlü¤ünde 2003 y›l› Ekim ay› içerisinde
Arkeoloji ve Sanat Yay›nlar›’n›n Arma¤an Kitaplar› Dizisi’nden,
“Köyden Kente Yak›ndo¤u’da ‹lk Yerleflimler/
From Village to Cities, Early Villages in the Near East” adl›
iki ciltlik eser halinde, bu de¤erli bilim insan›na arma¤an
olarak yay›nlanm›flt›r.
Bu ciltlerde alt› an› yaz›s› ile birlikte k›rk bir ulusal ve uluslararas›
makale yer almaktad›r. ‹lk olarak Prof. Dr. Ufuk
Esin’in yay›n listesinin verildi¤i kitapta an› yaz›lar› Nezih
Baflgelen taraf›ndan kaleme al›nan “Yaflam›n›n Anahtar
Kelimeleriyle Ufuk Esin” isimli makaleyle bafllamakta olup
s›ras›yla, Halet Çambel’in “Ufuk Esin’e”, Harald Hauptmann’›n
“Ein Leben für die Archaeologie in Anatolien”,
Mehmet Özdo¤an’›n “Ufuk Esin, Bir Hoca, Bir Dost, Bir
Bilim ‹nsan›”, De Marie Claire Cauvin’in “Pour l’Hommage
À Ufuk Esin” ve Edibe Uzuno¤lu’nun “Bir Dosta, Bir
Bilim ‹nsan›na” adl› makaleleriyle devam etmektedir.
Bu an› yaz›lar›n›n ard›ndan gerek ülkemizde çal›flan ve
gerekse ülke d›fl›nda çal›flmalar yapan birçok bilim insan›-
n›n yaz›lar› yer almaktad›r. Örnek vermek gerekirse Güven
Arsebük’ün “Kim Bu Neandertal’ler: (Kökleri Kurumufl)
Uzak Soydafllar›m›z m›, (Küçümsenen ve Reddedilen) Atalar›m›z
m› (Yoksa) Hiçbir fieyimiz mi” adl› makalesi
yan›nda, Manfred Korfmann’›n “Some Observations
on Equating Troia with the ‘Atlantis Myth’”, Ofer Bar-
Yosef’in “Early Neolithic Stone Masks” ile Ian Hodder’in
“The Lady and the Seed: Some Thoughts on the Role of
Agriculture in the ‘Neolithic Revolution’” adl› makaleleri
dikkat çekici yaz›lar aras›ndad›r.
Bunlar›n yan› s›ra bu iki ciltlik eser ilk yerleflimlerin oluflmas›
ve geliflmesi sürecinde konular› içine almaktad›r. Belli
bafll› konular› gruplarsak: Tunç Ça¤lar›’n› da içine alan
döneme kadar, hemen her dönemle ilgili yaz›lar›n yan›nda,
dönemsel mimari özelliklerle ilgili, hammaddeden alete
giden teknolojik aflamayla ilgili yaz›lar ile birlikte, ayr›ca
kaz›s› bitmifl olan veya devam eden belli bafll› yerleflimlerin
tan›t›m›, gömüt gelenekleri ve baz› buluntu gruplar›n›n ele
al›nd›¤› makaleler bu yay›nda yer almaktad›r.
Nur Balkan Atl›, Isabella Caneva, Turan Efe, Marcella
Frangipane, Ivan Gatsov, Sevil Gülçur, Harald Hauptmann,
Andreas Müller-Karpe, Peter Ian Kunniholm, Catherine
Marro, Vassil Nikolov, Hans J. Nissen, Mihriban Özbaflaran,
Mehmet Özdo¤an, Ivan Pavlu, Jacob Roodenberg,
Michael Rosenberg, Henry T. Wright, Jak Yakar, Willem
van Zeist gibi isimler baflta olmak üzere daha birçok kifli
yukar›da grupland›r›lan konular ile ilgili makaleleri ile bu
iki ciltlik esere katk›da bulunmufllard›r.
Emre Güldo¤an
des Courtils, J., Dünya Kültür Miras› Kentlerinden
Ksanthos ve Letoon Rehberi, Ege Yay›nlar›, ‹stanbul,
2003. 176 sayfa, 73 resim, 2 harita, 12 plan.
Anadolu’da kaz›s› yap›lan, kal›nt›lar›yla Eskiça¤’daki önem
ve durumunu yans›tabilen “Eski Anadolu Kentleri Dizisi”
rehber kitaplar›na, daha önce de Ege Yay›nlar› taraf›ndan
yay›nlanan Priene, Hattufla, Ephesos, Troia ve Hierapolis
ile birlikte Ksanthos ve Letoon Rehberi de eklenmifltir.
Ksanthos-Letoon Frans›z Arkololojik Misyonu’nun baflkan›
olan yazar taraf›ndan bildirildi¤ine göre, Ksanthos ve
Letoon hakk›nda monografiler, kaz› raporlar› ve makaleler
d›fl›nda, kolay eriflilebilecek bir baflvuru kitab›n›n olmamas›,
bu bofllu¤u biraz olsun doldurabilmek amac›yla, söz
konusu arkeolojik rehber kitab›n›n yay›nlanmas› fikrini
do¤urmufltur.
Kitap üç ana bölümden oluflmaktad›r. I. bölümde, öncelikle
Ksanthos ve Letoon’un co¤rafi konumu ve tarihöncesi
döneminden, 1962’de Frans›zlar taraf›ndan bafllanan Letoon
kaz›lar›n›n bafllamas›n› da kapsayan bir kronoloji tablosu
veriliyor. Daha sonra, tarihöncesi dönemden Ksanthos’un
terkinin gerçekleflti¤i Bizans Dönemi içlerine kadar süregelen
tarihsel süreç, gayet yal›n bir dille ve temel noktalar›n
vurguland›¤› bir uslûpla anlat›l›yor. Cilal› Tafl Dönemi’ne
tarihlenen bir tafl balta ve M.Ö. 6. biny›la ait az say›daki
keramik malzeme ile temsil edilen kentin tarihöncesi döneminin
halâ karanl›kta oldu¤u belirtiliyor. Bronz Ça¤› ise
daha çok, antik kaynaklardaki referanslar (Herodotos gibi)
ile Lykia/Lukka halk› ve ülkesi hakk›ndaki Yak›ndo¤u
yaz›l› kaynaklar›na dayan›larak kurgulan›yor. Kentin ve
kutsal alan›n Arkaik Dönem’den Bizans Dönemi içlerine
kadar uzanan tarihi süreci de, söz konusu dönemleri ayd›nlatan
arkeolojik ve epigrafik kaynaklar›n yard›m›yla aç›klan›yor.
Ayr›ca, I. bölüm içerisinde Lykia Hanedanl›k Sikkeleri
ve Lykia Dili bafll›klar› alt›nda verilen spot bilgilerle,
tarihi anlat›m›n içeri¤i kültürel boyutun eklenmesiyle zenginlefltiriliyor.
I. bölüm, modern dönemleri içeren, Ksanthos
ve Letoon’un yeniden keflfinin anlat›lmas›yla sonland›r›-
l›yor.
II. bölüm Ksanthos Gezisi bafll›¤›n› tafl›maktad›r. Bunun
kapsam›nda okurun zaman›na ve ilgisine göre seçebilece¤i
alternatif gezi güzergâhlar› öneriliyor. Bu gezinin bafllang›-
c›nda Ksanthos ören yerinin genel bir tan›t›m›n› takiben
Agora ve Tiyatro, Lykia Akropolü, Surlar ve Güney Kap›,
Kent Merkezi, Katedral ya da Do¤u Bazilikas›, Nereidler
An›t›, Kentin Kuzeydo¤u Kesimi, Tepedeki Nekropolis,
Yukar› fiehir, Ksanthos’un Çevresi, Bat› Yakas›ndaki Kaleler
bafll›klar› alt›nda, kentin bu kesimlerinde bulunan ö¤eler
genel ve belirleyici özellikleriyle tan›t›l›yor. Ayr›ca,
Lykia kültürünün ayr›lmaz parças› olan ünik semerdam
kapakl› Lykia lahitleri, kentin erken dönemine ›fl›k tutan
payeli mezarlar, ahflap evleri taklit eden kaya mezarlar› ve
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 5

K‹TAP TANITIMLARI
an›tsal mezarlara ayr› bir önem verildi¤i göze çarp›yor.
Ksanthos özelinde ve söz konusu mezarlar örne¤inde,
Lykia’n›n yerel kültürünün, Arkaik ve Klasik Dönemlerde
bafllayan, Hellenistik Dönem’de yo¤unlaflan Hellenleflmeye
yönelik akkültürasyon sürecinin ve Roma ‹mparatorluk
Dönemi’nde bile mezarlarda korunan yerli ö¤elerin genel
çerçevesi özetle çiziliyor.
Kitab›n III. bölümü Letoon Gezisi ismine sahiptir. Bunun
kapsam›nda önce, Kutsal Alanla ‹lgili Söylence ve Kutsal
Alan›n Tarihçesi adlar›ndaki ayr›mlarla bir girifl yap›l›yor.
Bunlarla yine kentin yerel Lykia kültürü ile olan ba¤lant›lar›
vurgulan›yor. Bu ba¤lamda, Leto kültünün Lykçe “Elyana”
olarak adland›r›lan su perileri kültünün kimlik de¤ifltirmifl
hali oldu¤u savlan›p, Hellenizasyon sürecinde ve sonras›nda
bu kültün Leto olarak adland›r›ld›¤› ileri sürülüyor. Daha
sonra Kutsal Alan›n Gezilmesi bafll›¤›nda, Tiyatro, Teraslar,
Tap›naklar›n Bulundu¤u Meydan, Kutsal Yol ve Kutsal
Kaynak ile Kuzey Portiko tan›t›l›yor. Kitab›n sonuna ise,
Sözlük, Seçme Kaynakça ile Resim listesi k›s›mlar› eklenmifltir.
Kitap, aç›k, ak›c› ve ö¤retici uslûbuyla öne ç›k›yor. Kentin
anlat›lan her bir ö¤esinin alt›nda verilen kaynaklar, konu
hakk›nda daha fazla bilgiye sahip olmak isteyenlere bir
kolayl›k sa¤l›yor. Ayr›ca, kentin k›s›mlar›n› gösteren renkli
planlar›, yap›lar›n ve mezarlar›n çizimleri, bilgisayar
ortam›nda özenle haz›rlanm›fl üç boyutlu restitüsyonlar›
kitab›n içeri¤ine ayr› bir zenginlik ve hareket kat›yor. Kitab›n
bölümleri içine serpilmifl, Lykia kültürünün belirleyici
kültürel yönlerini içeren ba¤›ms›z ayr›mlar ise, rehber kitab›
ifllevine ek olarak, ö¤retici bir nitelik kazand›r›yor.
Tan›tmaya çal›flt›¤›m›z Ksanthos ve Letoon Rehberi isimli
kitap, son zamanlarda artarak ço¤alan Türkçe arkeolojik
kitaplar›n yeni bir halkas›n› teflkil ediyor. Bu sevindirici
geliflmenin Türk arkeoloji ö¤rencilerinin e¤itimine ve yabanc›
dil sorunundan ortaya ç›kan kaynak s›k›nt›lar›na olumlu
bir katk› sa¤layaca¤› muhakkakt›r. Bunun yan› s›ra, söz
konusu kitaplar›n, Türkiye’de arkeolojinin popülerleflmesine
ve maalesef son zamanlarda popüler kültürün s›¤l›k
olarak yans›t›lmaya çal›fl›ld›¤› ülkemizde, bu tan›m›n yeniden
ve olumlu yönde flekillenmesine katk›da bulunaca¤›
umudunday›z.
Aflk›m Özdizbay
Mühlenbrock, J., Tetrapylon. Zur Geschichte des viertorigen
Bogenmonumentes in der römischen Architektur,
Scriptorium, Münster, 2003. 313 sayfa ve 50 levha.
Kitap yazar› taraf›ndan Münster’de Philosophischen
Fakultät der Westfälischen Wilhelms-Universität, Seminar
für Klassische Archäologie’de Prof. Dr. Hugo Brandenburg
dan›flmanl›¤›nda haz›rlanan ve 1997 y›l›nda kabul edilen
doktora tezinin k›salt›lm›fl ve üzerinde çal›flma yap›larak
bas›lm›fl halidir.
Roma Dönemi’nde büyük kentlerde imparatorlu¤un görkemini
simgeleyen, sosyo-politik fonksiyon da üstlenen bir
yap› olan tetrapylonlar, buradaki çal›flmaya konu seçilmifl
ve kitapta Roma dünyas›n›n çeflitli bölgelerinde tespit
edilen örneklerinin topluca de¤erlendirilmesi amaçlanm›flt›r.
Bu amaç do¤rultusunda bilinen örnekler kataloglanm›fl,
bunlar›n yard›m›yla yeni sonuçlara ulafl›lm›flt›r.
Kitab›n Kuruluflu: ‹ç kapaklar ve içindekiler listesini okuyucu
için aç›klamalar›n yer ald›¤› Önsöz ve Girifl bölümleri
izler. Çal›flman›n metin k›sm› on bölüm bafll›¤› alt›nda
de¤erlendirilmifltir: Birinci bölümde (1.Terminologie) öncelikle
çal›flmaya konu olan an›t tipinin isimlendirilmesindeki
kavram sorunu çözümlenmek istenmifltir. Bunu yaparken
de yaz›tlar, eski yaz›ndaki bilgiler ve günümüz araflt›rmac›-
lar›n›n kulland›klar› terimler irdelenmifltir. ‹kinci bölümde
(2. Urbanistische Einbindung und Funktion) tetrapylonlar›n
kent ile ba¤lant›s› ve ifllevi konusuna yer verilmifltir.
Mimari an›t›n kent içi ve d›fl›ndaki konumu bilgileri ayr›
ayr› ele al›nm›fl, bunlar›n ana caddeler ile ba¤lant›s›na
de¤inilmifltir. Ayr›ca, kent ile ilgili di¤er fonksiyonel özelliklerine
yer verilmifltir. Kitab›n üçüncü bölümünde (3.
Grundrißdisposition) ise, an›t›n plan oluflumu ve boyutlar›
konusu ele al›nm›flt›r. Dikdörtgen ve kare planl›lar ayr› alt
bafll›klarda incelenmifl ve boyutlar› hakk›nda da bilgiler
verilmifltir. Dördüncü bölüm (4. Architektonische Fassadengestaltung),
an›t›n mimari cephe yap›s› bilgilerine
ayr›lm›flt›r. Beflinci bölümde (5. Skulpturenschmuck) tetrapylonlar›n
heykeltrafli süslemeleri konusu tam plastik ve
kabartmalar olmak üzere iki alt bafll›kta irdelenmifltir. Alt›nc›
bölüm (6. Bedeckung des Innenraumes) tetrapylonlar›n iç
mekân›n tavan örtüsünü konu alm›flt›r. Bunlar, düz ve kaset
örtülü, tonozlu, haç tonozlu ve kare/dikdörtgen üzeri
kubbeli olmak üzere dört alt bafll›kta de¤erlendirilmifltir.
Yedinci bölümde (7. Oberer äußerer Abschluß) an›t›n tepe
k›sm›n›n üst ve d›fl yüzeyi alt› bafll›kta gruplanm›flt›r: çat›,
attika, tambur biçiminde (), aedikula benzeri, piramidal
biçimli ve kule fleklinde (). Sekizinci bölüm (8. Dachkonstruktion)
tetrapylonlar›n çat› konstrüksüyonuna ayr›lm›flt›r.
Dokuzuncu bölümde (9. Erbauer, Geehrter, Anlaß) an›t›
yapt›ran, onuruna yapt›r›lan, inflaa sebebi bafll›¤› alt›nda,
halktan kiflilerin ve imparatorlar›n/imparator ailesinin
onuruna yap›lm›fl olanlar ayr› toplanm›flt›r. Onuncu bölüm,
yap› tipi hakk›ndaki düflüncelere yer verir. Sonuç de¤erlendirmesi
ve ard›ndan katalog bilgilerine yer verilmifltir. Katalogda
‹talya, ‹ngiltere, Fransa, ‹spanya, Portekiz, Arnavutluk,
Libya, M›s›r, ‹srail, Ürdün, Lübnan, Suriye, Türkiye,
Yunanistan, S›rbistan, Romanya, Macaristan ve Avusturya’da
tespit edilmifl örnekler ayr› ayr› ele al›nm›fl, an›t›n
bulundu¤u kent ile ilgili önemli kronolojik bilgiler, kent ile
ilgili kaynakça, kentte yap›lan araflt›rma ve incelemelerin
tarihçesi, tetrapylonun kentteki konumu, plan›, rekonstrüksiyonu,
tarihlenmesi ve fonksiyonu belirtilmifltir. Tetrapylonlar›n
yay›l›m alan›n›n iflaretlendi¤i haritay› örneklerin
yüzy›l dilimi içerisinde dönem ve buluntu yerlerinin listelendi¤i
tablo, kaynakça k›saltmalar›, yer ve an›t listesi,
resimlerin kaynakças› ve levhalar izler.
Sonuç: Tetrapylon kelimesi, mimari bir an›t tipini tan›mlamak
için kullan›lan antik bir kavramd›r. Eski yaz›nda tetrapylon
kelimesi ‹.S. 2. yüzy›ldan Bizans Dönemi’ne kadar
kullan›lm›flt›r. Roma’da ‹.Ö. 3. yüzy›ldan ‹.Ö. 2. yüzy›l
bafl›na kadar görülen heykeller, kabartmalar ve yaz›tlarla
bezeli an›tlar mevcuttur. Bunlar tek veya üç geçitli, ender
olarak da iki geçitlidirler. Bu üç an›t tipinin ortak özellikleri,
iki yönden görülecek biçimde inflaa edilmifl olmalar›d›r.
6 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

K‹TAP TANITIMLARI
Tetrapylonlar ise, dört geçitlidirler ve Roma ‹mparatorluk
Ça¤›’n›n kentlerde görülen tipik mimari an›tlar›d›r. Bunu
etkileyen Hellen kent yap›s› tespit edilmemifltir ve tümüyle
Roma buluflu oldu¤u kabul edilir. En eskiye tarihlenen
örnek Augustus dönemine aittir. Bu yap› tipi dört yönlü
görülecek biçimde inflaa edilmesiyle, yukar›da de¤inilen üç
tipten ayr›l›r. ‹.Ö. 1. yüzy›l ilk çeyre¤inden ‹.S. 6. yüzy›l
ortalar›na kadar yap› tipi olarak, formal, fonksiyonel ve
sosyopolitik anlamda tetrapylonlar kentlerde önemli bir
yere sahip olmufl, daima kentin ana trafi¤inin aks›nda
merkezi konumda bulunmufltur.
Yukar›da detayl› biçimde tan›t›lan ve tetrapylonlar› konu
alan kitap, özellikle an›tsal Roma mimarisi ile ilgilenen
arkeoloji bilimi araflt›rmac›lar› için önemli bir kaynak olarak
bilim dünyas›na sunulmufltur. Uzun u¤rafllar sonunda
elde edilen bilgiler yal›n, ancak doyurucu bir flekilde ak›c›
bir üslupla böylesine de¤erli bir çal›flmada ortaya koyulmufltur.
Türkiye’den örneklere yer verilmifl olmas›, Anadolu
arkeolojisinin bu konuda eksik bilgilerine tamamlay›c›
bir halka ekleyen nitelik kazand›r›r.
Turgut H. Zeyrek
Özdem, F. (Ed.), Urartu: Savafl ve Estetik/Urartu: War
and Aesthetics, Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k,
‹stanbul, 2003. 279 sayfa, 341 renkli foto¤raf, 8 siyah
beyaz foto¤raf, 4 gravür, 4 harita.
Kitap, dan›flmanl›¤›n› Prof. Dr. Oktay Belli’nin yapt›¤›,
9 Ekim 2003-17 Mart 2004 tarihleri aras›nda Yap› Kredi
Vedat Nedim Tör Müzesi’nde aç›lan “Urartu: Savafl ve
Estetik” sergisi dolay›s›yla T.C. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›
ve Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k iflbirli¤i ile Yap›
Kredi Bankas› için haz›rlanm›flt›r.
Kitapta esas olarak 2 ana bölümlendirmeye gidilmifltir. ‹lk
bölümde; yüzlerce y›ld›r ihmal edilmifl bir uygarl›k olan
Urartu Krall›¤› hakk›nda detayl› bilgiler içeren 7 makaleye,
ve ikinci bölümde katalog k›sm›na yer verilmifltir. Tüm
metinler Türkçe ve ‹ngilizce olarak çift dilli kaleme al›nm›flt›r.
Kültür ve Turizm Bakan› Erkan Mumcu, Kültür Varl›klar›
ve Müzeler Genel Müdürü Nadir Avc› ve Yap› Kredi Kültür
Sanat Yay›nc›l›k Genel Müdürü R. Ömer Kükner’in Önsözleri’nin
ard›ndan Prof. Dr. Oktay Belli’nin “Urartu Krall›¤›
ile ‹lgili Araflt›rmalar›n Tarihçesi” isimli makalesi yer al›r.
Prof.Dr. Belli makalesinde, Urartu Uygarl›¤› ile ilgili
araflt›rmalar› anlat›rken, Urartu ad›n›n geçti¤i en eski kaynaklardan
günümüze kadar yap›lan çal›flmalar› kronolojik
bir s›ra içerisinde vermifltir. Khroneli Movses’den Evliya
Çelebi’ye, Friedrich Edward Schulz’dan B.B. Piotrovski’ye,
Alman Arkeoloji Enstitüsü’nden ‹stanbul Üniversitesi Van
Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Araflt›rma Merkezi’ne de¤in yap›-
lan tüm bilimsel çal›flmalar› anlat›rken, metinlerin foto¤raf
ve gravürlerle görsel olarak zenginli¤i göz al›c›d›r.
‹kinci makale “Urartu Krall›¤›’n›n Tarihsel Geliflimi” bafll›¤›
alt›nda yine Prof. Dr. Belli taraf›ndan kaleme al›nm›flt›r.
‹ki alt bafll›k alt›nda incelenen konu “Erken Urartu Tarihi:
Beylikler Dönemi alt bafll›¤› kapsam›nda, Hurri kökenli
boy ve budunlar›n yaflam tarzlar›, Uruatri ve Nairi adlar›n›n
tarih sahnesine ç›k›fl›, krall›k aflamas›nda Erken Demir Ça¤›
toplumlar›n›n yaratt›¤› kültürün ne denli büyük ve önemli
bir olufluma temel teflkil etti¤i ve yarat›lan bu kültürün
özgün yanlar› ifade edilmifltir. “Klasik Urartu Tarihi” alt
bafll›kl› bölümde; Do¤u Anadolu Bölgesi’nde yaflayan
Beyliklerin Assur’a karfl› birleflmeleri ve ard›ndan kurduklar›
Krall›¤›n bölgeye hakimiyetini etrafl›ca ele alan yazar,
krall›k s›n›rlar›n› çizerken özellikle Van Bölgesi’nin önemine
de¤inmektedir.
Bir di¤er makale”Urartu Krall›¤› ve Topografya bafll›¤› ile
Prof. Dr. Paul Zimansky taraf›ndan kaleme al›nm›flt›r. Van
Bölgesi’nde kurulan krall›¤›n olanca zor co¤rafi olumsuzluklara
ra¤men, nas›l olup da dönemin etkin güçlerine karfl›
durabilecek bir yap›ya kavufltu¤unun cevab›n› irdeleyen
yazar, öncelikle Urartu’nun devletleflme aflamas›ndaki
fiziksel koflullar› ele alm›flt›r.
Dördüncü makale “Urartu Baflkenti Tuflpa: Van Kalesi”
bafll›¤› ile Prof. Dr. M. Taner Tarhan taraf›ndan haz›rlanm›flt›r.
M.Ö. 3. biny›llara, Eski Tunç Ça¤›’na de¤in uzanan
geçmifliyle Van Kalesi Höyü¤ü’nün ne denli köklü bir iskân
tarihine sahip oldu¤undan bahisle, Van Ovas›’n›n ortas›nda
yükselen ve do¤a harikas› olan yalç›n Van Kayal›¤›’n›n
üzerinde kurulmufl olan Van Kalesi detayl› bir biçimde
ele al›nm›flt›r. Kalenin Urartular’dan sonra bile öneminin
yitmedi¤ini belirten yazar, Urartular’dan sonraki yerleflimcilere
de de¤inerek Van Kalesi’nin sahiplik etti¤i uygarl›klar›n
önemini belirtmifltir.
Beflinci makale “Çivi Yaz›l› An›tsal Kaya Kap›lar› ve
Urartu Tanr›lar› bafll›¤› ile Prof. Dr. Oktay Belli taraf›ndan
yaz›lm›flt›r. Kap› biçimli kaya nifllerinin özenli ifllendi¤ine
dikkat çeken ve bu kaya kap›lar›n›n içlerine yazd›r›lan çivi
yaz›lar›n›n Urartu’ya özgü yap›s›n› belirten yazar, günümüzde
bile kutsall›¤›n› yitirmemifl bu kaya nifllerinin dinsel
ve görsel anlamda Urartu Krall›¤› bünyesindeki halklar
için neler ifade etti¤ini ayr›ca belirtmifltir.
Alt›nc› makale “Urartu Krall›¤›’nda Dil ve Yaz›” ana bafll›¤›
alt›nda Prof. Dr. Ali M. Dinçol ve Prof. Dr. Belk›s
Dinçol taraf›ndan kaleme al›nm›flt›r. Makalede Urartuca’n›n
dünya dilleri aras›nda hangi dil ailesine ait oldu¤u, yak›n
co¤rafya içerisinde hangi uygarl›klar›n dilleriyle akrabal›k
derecesinde benzerlikler gösterdi¤i anlat›lmakta ve
verilen örneklerle Urartuca’n›n ne olup ne olmad›¤›n›
bilimsel veriler ›fl›¤›nda de¤erlendirilmifltir.
Yedinci makale “Çivi Yaz›l› Metal Eflya ve Silahlar” bafll›¤›yla
Prof. Dr. Oktay Belli’ye aittir. Esas olarak makalede
yer alan çivi yaz›l› Urartu eserlerinin s›n›fland›rmas› yap›-
larak, bu eserlerin hangi arkeolojik merkezlerden ele
geçti¤i anlat›lm›fl olsa bile, dikkati çeken bir nokta, yazar›n
birçok Urartu çivi yaz›l› eserinin yurt d›fl›ndaki müzelere ve
kolleksiyonerlerin tasarrufuna maruz kalmas›ndan duydu¤u
rahats›zl›kt›r.
Kitab›n ikinci bölümü sergilenen eserlerin tan›t›m›na ayr›lm›flt›r.
Metinleri Prof. Dr. Belli kaleme alm›flt›r. Sergilenen
tüm eserlerin foto¤raflar›n›n özenli bir biçimde mizanpaj›
yap›larak metin altlar›nda okuyucuya sunulmufltur. 400’e
yak›n eserin yer ald›¤› katalogda Gündelik Yaflam, Süsleme/
Tak›lar, Ordu-Savafl, Din-‹nan›fl bölümleriyle; “Urartu:
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 7

K‹TAP TANITIMLARI
Savafl ve Estetik Sergisi”nde sergilenen eserlerin yap›lan
tan›mlamalar›n›n yan› s›ra, yap›m tekniklerine de de¤inilerek
Urartu Sanat› hakk›nda okuyucu bilgilendirilmifltir.
Kitapta ayr›ca, Foto¤raf Sanatç›s› Ara Güler’in Baflkent
Tuflpa’ya objektifi ard›ndan bak›fl›n›n, okuyucunun be¤enisini
hak edecek eflsiz kareleri yer almaktad›r.
Gerek doyurucu metinleri ve gerekse kaliteli bir bak›fl aç›s›
gerektiren foto¤raflar› ile okuyucuya ulaflmay› hak eden
kitab›n arka kapa¤›n›n iç k›sm›ndaki Yukar› Anzaf Urartu
Kalesi’nin Depo Odas›n›n pithoslar›, okuyucuya tarihe
oldukça yak›ndan tan›kl›k etme f›rsat› vermektedir. Belki
de arka kapaktaki bronz adak levhas› üzerindeki; 4 iflaretten
oluflan henüz çözümlenmemifl resim yaz›s› ve alt›ndaki
aslan üzerinde ayakta duran ulusal Tanr› Haldi’ye, karfl›s›nda
Tanr›ça Arubani’nin bir o¤la¤› sunuflunun betimlendi¤i
sahne, bir Anadolu uygarl›¤› olan Urartu’nun, Anadolulu
taraf›ndan benimsenerek hak etti¤i ilgi ve sayg›n›n sunumunu
okuyucuya iletmenin bir ifadesi say›labilir.
Can Avc›
Arkeoloji Dünyas›ndan
Thracia Pontica VIII the Ancient
Cultures of the Pontic Area and their
Association to the Sea (13-17 Eylül
2003, Sozopol-Bulgaristan)
Bulgaristan Sualt› Arkeolojisi Araflt›rma Merkezi’nin
düzenledi¤i “Thracia Pontica VIII. The Ancient Cultures
of the Pontic Area and their Association to the
Sea” Sempozyumu 13-18 Eylül 2003 tarihleri aras›nda
Bulgaristan’›n Sozopol kenti yak›nlar›ndaki Smokinite
Hotel’de yap›ld›.
13 Eylül Cumartesi günü Smokinite Hotel’in Konferans
Salonu’nda saat 19.00’da Aç›l›fl Resepsiyonu ile
bafllayan Sempozyum’da ilk olarak Bulgaristan Kültür
Bakan› Bozhidar Abrashev ile ülkenin önde gelen
arkeologlar›ndan Prof.Dr. Mihail Lazarov ile Prof.Dr.
Alexander Fol aç›l›fl konuflmalar› yapt›lar.
Sempozyumda bildiriler 14 Eylül Pazar günü, Dr. Ivan
Karayotov baflkanl›¤›nda ve “Connections Between
Cultures” konulu ilk oturumda Ilka Zmejkova ve
Krassimir Nikov “Circuits, Routes de Comerce et Sites
(Ports) Attestè sur le Littoral Ouest de la Mer Noire
(XVIIE- XIE Siècle av. J.C)”, Kalin Dimitrov “The
Seafaring Along the Western Black Sea Coast during
the V th Millennium BC. Imported Luxury Goods and
Materials from the Prehistoric Necropolis in Durankulak”,
Krassimir Leshtakov “Copper Based Ox-Hide
and Bun-Ingots Found in the East Bulgarian Lands”,
Totko Stayanov “Thrace, Aegean and Eastern Mediterranean
in the Early Iron Age: Questions of Contact
Models”, Hristo Preshlenov “Barrier and Corridor.
The Bulgarian Black Sea Coast in Late Antiquity”,
Jan Gerrit de Boer “Poleis, Emporia and Strongholds
Along the South-Western Black Sea Coast”, Önder
Bilgi “‹kiztepe: A Bronze Age Site by the Central
Black Sea Coast in Turkey”, fievket Dönmez “Sinop
Province in the Iron Age, Central Black Sea Region,
Turkey” ve Sümer Atasoy “The Amisos Tombs, Central
Black Sea Region, Turkey” bafll›kl› bildirilerini sundular.
Ayn› gün ö¤leden sonra Önder Bilgi baflkanl›¤›nda
gerçeklefltirilen “Written Sources” konulu 2. oturumda
Kalin Porozhanov “Ancient Cultures of the Anatolian
Black Sea Coast-Interpretation Thracica Maritima”,
Alexandar Portalsky “Lydia und die Propontis in der
Zeit der Mermnaden” ve Konstantin Gospofinov
“Arrian’s Periplous and the Western Coast of the Black
Sea” adl› bildirilerini aktard›lar.
15 Eylül Pazartesi günü Zlatozara Gocheva’n›n baflkanl›k
yapt›¤› “Political and Economic Development”
konulu 3. oturumda Mark Stefanovich “Ethnicity and
the Grek Polis on the Western Black Sea Coast”, Diana
Gergova “The Sliding Doors of the Getic Tombs and
Their Overseas Paralells”, Kamen Dimitrov “Pontic
Traditions in the Monetary Policy of the Gettic State
Around Sboryanovo, N-E Bulgaria”, Ivan Karayotov
“La Politique de Mesambria par Rapport des Villes
Ouestpontiques au Nord du Balkan”, Petya Kiyashkina
“Coins of Thracian Tribes and Rulers from the Region
of Burgas” ve Stavri Topalov “Non-Monetary Means
of Exchange for Small-Scale Trade in Thrace during
the 1 st Mill. BC”, bafll›kl› bildirilerini sundular. Günün
ikinci yar›s›nda gerçeklefltirilen Manfred Oppermann’›n
baflkanl›¤›ndaki “Cults, Rituals, Beliefs, Religion”
konulu 4. oturumda ise, Maya Avramova “The Symbolic
of the Shell”, Mariya Chichikova “Funeral
Architecture and Decoration in Northern Thrace and
in the Pontic Zone (IV-III Century BCE)”, Manfred
Oppermann “Die Westpontischen Grabreliefs Hellenistischer
Zeit und ihre Mentalen sowie Ikonographischen
Beziehungen zu Kleinasien und der Aegaeis”,
Varbinka Naidenova “L’Idèe de L’Immortalitè Refletèe
dans le Mobilier Funèraire”, Zlatozara Gocheva “La
culte de Grand Dieu d’Odessos dans des colonies
grecques Ouest-Pontique”, Martin Gyuzelev “Reliefs
with Depictions of Heros Stomianos/Problems of Interpretation”
ve Lyubava Konova “Magic and the Funeral
Rites, Clay ‘Cult’ Objects from the Necropolis of
Apollania Pontica” bafll›kl› çal›flmalar›n› aktard›lar.
16 Eylül Sal› günü Olaf Höckmann’›n baflkanl›k yapt›¤›
“Development of the Black Sea” konulu 5. ve 6.
oturumlarda Anton Preisinger “The Black Sea during
the Holocene: Anoxity, Sea Level and Climate”;
8 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN
Henrieta Todorova “Eustatic Sea Level Change and
Archaeological Evidence”, Olaf Höckmann “Prospecting
for the Harbour of Ancient Histria, Rumania”,
Dimitar Stoev “Coastal Changes along the Southern
Bulgarian Coast. Geomorphologic Conditions for the
Localization of the Pre-Roman Settlements in Anhialo”,
A. Preisinger, S. Aslanian ve W.D. Heinitz “Geomorphologic
Development of the Bay of Sozopol”,
Hristina Angelova “Ancient Ports Along the Bulgarian
Black Sea Coast. The Case of Apollonia Pontica
and the Ropotamo River Outflow”, Nadja Ognjanova-
Rumenova “Diatom Analyses of Sediment Profiles
Connected with Archaeological Excavations in Coastal
Wetlands in the Bay of Sozopol-An Application of
Different Methods in Paleoecological Interpretation”,
Mariana Filipova-Marinova ve Elissaveta Bozilova
“Paleoecological Evidence on the Vegetation History
and Human Occupation in the Coastal Area of Sozopol
(South-Eastern Bulgaria)” ve Tzvetana Popova
“Plants and People in Ancient Mediterranean and the
Pontic Region” adl› bildirilerini sundular.
17 Eylül Çarflamba gününün ilk yar›s›nda bildirilerin
sunumuna devam edildi. 7. ve son oturumda Kamen
Dimitrov baflkanl›¤›nda gerçeklefltirilen ve “Current
Projects” konusunu iflleyen bildiriler sunuldu: Marek
E. Jasiniski, Fredrik Soreide, Brett Phaneuf ve Ayfle
D. Atauz “Maritime Archaeology from an International
Perspective”, Victor V. Lebedinski “Underwater
Archaeological Finds as a Source of the History of
the Peoples that Inhabited the Black Sea Coast (On
the Example of Chersonesos Taurica)”, Julia A. Proninar
“Chersonesos Taurica: The Cross-Roads of the
Cultures between East and West”, Adrian Anastasi ve
Markeliana Mustaka “Albania. Preliminary Survey in
the Bay of Durres, Adriatic Sea”, Kroum Batchvarov,
Anita Dotseva, Dimiter Vasilev, Ivelina Petkova,
Miroslav Todorov, Stanislav Bonev ve Yavor Ivanov
“Excavations of a Post-Medieval Black Sea Merchantman
in Kiten, Bulgaria”; ve Georgi Mavrov “Restoration
and Conservation of Archaeological Finds from a
Black Sea Merchantman” bafll›kl› bildirilerini sundular.
Ayn› günün sonunda sempozyumun resmi kapan›fl
toplant›s› gerçeklefltirildi.
Bu y›l sekizincisi yap›lan ve uluslararas› sempozyumlar
aras›nda önemli bir yere sahip olan Thracia Pontica
Sempozyumu’nun, jeomorfoloji, klimatoloji, arkeoloji,
tarih, din tarihi ve kültürleri, ekonomi tarihi,
iktisat tarihi, edebiyat ve sosyal yaflam konular›nda
sunulan çok yararl› bildiriler ve bunlar hakk›ndaki
tart›flmalar›n sa¤lad›¤› bilgi yo¤unlu¤u ile amac›na
tam olarak ulaflt›¤› tüm kat›l›mc›lar taraf›ndan vurguland›.
Bu geleneksel ve önemli sempozyumun gelecek
y›llarda devam etmesi dile¤imle Düzenleme Kurulu
Baflkan› Dr. Hristina Angelova’y› kutlar›m.
fievket Dönmez
1. Uluslararas› Smyrna Sempozyumu
(21-23 Temmuz 2003)
T.C. ‹zmir Valili¤i, ‹zmir Büyük fiehir Belediye Baflkanl›¤›,
‹zmir ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü¤ü, ‹zmir
Arkeoloji Müzesi Müdürlü¤ü ve ‹zmir Ticaret Odas›
taraf›ndan düzenlenen “1. Uluslararas› Smyrna Sempozyumu”,
21. Temmuz 2003 tarihinde, ‹zmir Sabanc›
Kültür Merkezi’nde, ‹zmir Valisi Yusuf Ziya Göksu,
‹zmir Büyükflehir Belediye Baflkan› Ahmet Prifltina ve
‹zmir Arkeoloji Müzesi Müdürü ve Sempozyum Genel
Koordinatörü Dr. Mehmet Tafll›alan’›n konuflmalar›yla,
törenle aç›ld›. Aç›l›fl oturumunda, Prof. Dr. Meral
Akurgal, Prof. Thomas Drew-Bear ve Dr. Mehmet
Tafll›alan, ‹zmir’in tarihi hakk›nda bilgi verdiler; daha
sonra Smyrna konulu bir sinevizyon gösterisi yap›ld›.
“Smyrna Agoras›’ndaki Son Kaz›lar” konulu, ö¤leden
sonra da devam eden 1. oturumda, Dr. Mehmet Tafll›-
alan, “Smyrna Agora Kaz›s›”; Prof. Didier Laroche,
“Smyrna Agoras›’ndaki Bazilika ve Stoa’n›n Mimarî
Özellikleri”; Dr. Laurence Cavalier, “Smyrna Agoras›’nda
Mimarî Bezeme”; Prof. Dr. Mustafa fiahin
yerine ortak araflt›rmac› Dr. Mehmet Tafll›alan, “Smyrna
Agoras› Heykelt›rafll›¤›n›n Ön Raporu”; Prof. Thomas
Drew-Bear, “Roma ‹mparatorluk Dönemi’nde Lyon’-
dan ‹zmir’e Atanan bir Defterdar”; Prof. Michel
Christol, “Asya Eyaletinde Bilinmeyen ‹ki Yeni Vali”;
Prof. Roger Bagnall, “Smyrna Agoras› Grafitleri”;
Dr. Sophie Picaud ad›na Suzan Özyi¤it, “Smyrna’dan
Piflmifl Toprak Heykelcikler”; Yrd. Doç. Dr. Lâle Do¤er,
“Agora Kaz›lar›ndaki Bizans Seramikleri Hakk›nda
‹lk Gözlemler”; Dr. Koray Konuk, Smyrna Agora’
s›nda Bulunan Sikkeler Hakk›nda Ön Rapor”; Dr.
Dominique Kassab, “Agora’da Bulunan Kandiller
Hakk›nda Ön Rapor”; Doç. Dr. Mahmut Drahor,
“Smyrna Agoras›’nda Jeofizik Çal›flmalar›” ve Önder
Batkan, “Agora ve Çevresi, Koruma, Gelifltirme ve
Yaflatma Projesi” bafll›kl› bildiriler sundular.
Sempozyumun, 22 Temmuz Sal› günü ö¤leden önceki,
“Smyrna’da Siyasî ve Sosyal Yaflam” hakk›ndaki
2. oturumunun bafl›nda, Prof. Dr. Fahri Ifl›k, “Smyrna
Özelinde Ege Göçleri” konulu, bir konferans verdi.
Daha sonra, Smyrna ile ilgili yaz›tlar ve antik kaynaklar
de¤erlendirildi: Prof. Emmanuelle Collas-Heddeland,
“Smyrna’da Görevli Karadenizli bir Hukukçu”; Prof.
Marie-Henriette Quet, “Smyrna’da Aelius Aristides”;
Dr. Marie-Valérie Lesvigne, “178 y›l›ndaki Smyrna
Depremi ve Aelius Aristides”; Prof. Andreina Magioncalda,
“Smyrna’l› Sextilius Acutianus’un Yaz›t›na Dair
Düflünceler” ve Prof. Jean-Claude Cheynet, “Trakyal›
Thema’n›n Smyrna’daki Önemi” bafll›kl› tebli¤ler
verdiler. 3. oturumun konusu ise, “Smyrna ve Çevresinde
yap›lan Araflt›rma ve Kaz›lar” idi: ‹lk bölümde,
Prof. Dr. Hayat Erkanal, “Limantepe Kaz›s›”;
Prof. Dr. Meral Akurgal, “Bayrakl› Kaz›lar›”; Prof.
Jacques des Courtils, “Arkaik Mimarl›kta Eski Smyrna
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 9

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN
(Bayrakl›)’n›n Yeri ve Önemi” ve Prof. Dr. Ömer
Özyi¤it, “Foça Kaz›lar›”n› anlatt›. Bu oturumun ikinci
bölümünde, Prof. Dr. Nuran fiahin, “Klaros’ta Yap›lan
Yeni Kaz›lar”; Prof. Sebastiana Lagona, “Kyme Kaz›-
lar›”; Prof. Dr. Recep Meriç, “Metropolis Kaz›lar›”;
Prof. Christine M. Thomas yerine Prof. Dr. Recep
Meriç, “Metropolis’te bir Erken Kilise Kaz›s›”; Prof.
Dr. Elif Tül Tulunay, “Nif (Olympos) Da¤› Araflt›rma
Projesi-‹zmir Yak›nlar›nda Birçok Kültürü Bar›nd›ran
Da¤: Nif (Olympos)” ve Prof. Dr. Zeynep Mercangöz,
“Nif (Kemalpafla’daki) Laskaridler Saray›” bafll›kl›
bildiriler sundular.
Sempozyumun 23 Temmuz 2003 Çarflamba günkü,
“Tarih, Arkeoloji ve Din” konulu, ö¤leden sonra da
devam eden 4. Oturumunda, ilk olarak, önceki gün
tehir edilen bildiriler verildi: Prof. Domitilla Campanile,
“Dolabella, Smyrnal› Kad›n ve Atina Meclisi” ve
Dr. François Chausson, “Efes ve Smyrna Aras›nda Arac›
Vali Antoninus”; daha sonra, özellikle Geç Roma
ve Bizans Dönemlerine iliflkin, çeflitli tebli¤ler sunuldu:
Dr. Stéphanie Bonota Baccari, “Seyyahlara göre
Smyrna’n›n An›tsal Yap›lar›”; Yrd. Doç. Dr. Ak›n
Ersoy, “Smyrna Ba¤lant›l› Yollar”; Dr. Solange Biagi,
“Smyrna Mil Tafllar›”; Dr. Argyro Tataki, “Smyrna’da
Gladyatör Oyunlar›”; Prof. Dr. Ersin Do¤er yerine Dr.
‹smail Gezgin, “Güney Sipylos’ta Geç Roma Dönemi
‹skanlar›”; Prof. Tullia Ritti, “Smyrna ve Hierapolis”;
Dr. Richard Ashton, “‹zmir Arkeoloji Müzesi’ndeki
Antik Sikkeler”; Dr. Philip Kinns, “Smyrna’n›n
Hellenistik Sikkelerine Bir Bak›fl”; Prof. Christopher
S. Lightfoot, “‹zmir ve Metropolitan Müzelerinde
Bulunan Yaz›tl› Cam Kaseler”; Fr. Alfonse M. Sammut,
“Tarihe Derin Kök Salm›fl, Mavi Ege Sular›nda Y›kanan
ve Tanr› Taraf›ndan Takdis Edilen fiehir: Smyrna”;
Dr. Mark Wilson, “Asya’n›n Yedi Kilisesine Aç›lan
Smyrna Kap›s›”; Prof. François Richard, “Smyrna ve
Çevresinde Hristiyan Dininin Bafllang›c›”; Prof. Dr.
Peter Pilhofer, “‹ncil’deki Smyrna ve Sonras›”; Prof.
Thomas Witulski, “St. John’a ait Yaz›lar›n Yeniden
Tarihlendirilmesi”, Dr. Kenneth Berding, “St. Polykarp’
›n St. Paul ile ‹liflkisi”; Dr. Guy Meyer, “C. Iulius
Philippus, Aelius Aristides ve Polykarpos’un Öldürülmesi”;
Prof. William Tabbernee, “Smyrna’da Montanist
Tarikat›”; Prof. Jean-Noël Guinot, “Hristiyanl›¤›n
Smyrna’dan Lyon’a Yay›l›fl›”.
Programa göre, 23’ü Türk ve 32’si yabanc› olmak üzere
toplam 55 bilim insan›n›n bildiri sunmas› beklenen
sempozyuma, yabanc›lar›n bafltan sona yo¤un ilgi
gösterdi¤i, yerli meslektafllar›m›z›n ise az say›da ya
da k›sa süreli kat›l›m› dikkat çekti. Sunumlar›n ard›ndan,
konuflmac›lara çeflitli sorular›n yöneltildi¤i bir
tart›flma yer ald› ve kapan›flta, sempozyum bildirilerinin
en k›sa zamanda bas›laca¤› duyurusu yap›ld›.
1. Uluslararas› Smyrna Sempozyumu’nun gelecek
y›llarda daha genifl kat›l›mlarla nicelenmesi dile¤iyle,
böylesine baflar›l› bir bilimsel toplant›n›n düzenlenmesinde
eme¤i geçen herkese teflekkürler.
Elif Tül Tulunay
VIII. Mersin Arkeoloji Günleri
(05-07 Eylül 2003)
‹çel Sanat Kulübü taraf›ndan, ‹çel-Mersin’de düzenlenen
“VIII. Mersin Arkeoloji Günleri”, 05 Eylül 2003
tarihinde, ‹SK Nevit Kodall› Salonu’nda, saat 16.30’
da törenle bafllad›. Ünlü bestecimiz Nevit Kodall›’n›n
yönetiminde söyledi¤imiz ‹stiklâl Marfl›’ndan sonra,
Kulüp Baflkan› Teoman Sungur ve Münih
Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ahmet Ünal birer aç›l›fl
konuflmas› yapt›lar.
‹lk oturumda Roma-La Sapienza Üniversitesi’nden
Prof. Eugenia Equini Schneider ve Dr. Emanuela
Borgia, ekiplerinden üç arkeologla birlikte, “Elaiussa-
Sebaste Kaz›lar›” hakk›nda, akabinde Türkçeye çevrilen
‹talyanca bildiriler sundular. Verilen aray› takiben,
Mersin Müzesi Arkeologlar›ndan Yaflar Ünlü, “Korykos
Kaz›lar›”, Zeki Akcan ise, “Mersin ‹li Erdemli ‹lçesi
Ören Yerlerinde Yap›lan Yüzey Araflt›rmalar› ve Koruma
Çal›flmalar›”; Silifke Müzesi’nden Arkeolog ‹lhame
Öztürk de, “Ovac›k Yöresi Mezarlar›” konulu kapsaml›
tebli¤ler verdiler.
06 Eylül Cumartesi gününün ilk oturumu, ‹stanbul
Üniversitesi’nden Prof. Dr. Mustafa Hamdi Sayar
baflkanl›¤›nda, Freiburg Üniversitesi’nden Dr. Detlev
Wannagat’›n “Uzuncaburç Yüzey Araflt›rmalar›”
konulu bildirisiyle bafllad›. Bu bildiri, konuflmac›n›n
iste¤i do¤rultusunda, sadece Türkçe’ye çevrilmifl metniyle,
oturum baflkan› taraf›ndan okundu. Daha sonra
Mersin Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Dr. Emel Erten,
“Olba 2003” ve nümismat Edoardo Levante, “Fenike
Sikkelerinde bir ‹lâh ve bir Anazarbos Sikkesi” bafll›kl›
tebli¤leri sundular ve ara verildi. Günün ikinci
oturumuna ‹stanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. Elif
Tül Tulunay baflkanl›k etti. Prof. Dr. Mustafa H. Sayar,
bu kez konuflmac› olarak, “Mersin ‹linde Antik Yerleflim
Co¤rafyas›, K›rsal Yerleflimler ve Tarihî Co¤rafya
Araflt›rmalar›” konulu kendi bildirisini sundu. Daha
sonra Selçuk Üniversitesi’nden Prof. Dr. Levent
Zoro¤lu, “Tarsus Cumhuriyet Alan› Kaz›lar› ve Kilikia
Arkeolojisine Katk›lar›” hakk›nda biraz bilgi
verdikten sonra, aç›klamal› anlat›m için sözü Çi¤dem
Toskay Evrin’e b›rakt›. Ara sonras›, Prof. Dr. Levent
Zoro¤lu’nun yönetti¤i üçüncü oturumun ilk konuflmac›s›
Prof. Dr. Elif Tül Tulunay, “Soloi Pompeiopolis
Heykelleri” konulu bildirisini, PowerPoint Program›nda
haz›rlanm›fl zengin görsel malzeme eflli¤inde
sundu. Daha sonra Bo¤aziçi Üniversitesi’nden Doç.
Dr. Asl› Özyar, “Tarsus-Gözlükule 2003” ve ‹stanbul
Üniversitesi’nden Prof. Dr. O¤uz Tekin, “Eski Ça¤’da
10 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN
Anadolu’da Devlet ve Demokrasi” adl› tebli¤ler
verdiler. Ö¤leden sonra, Mimar Sinan
Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Dr. Gülgün Köro¤lu’nun
baflkanl›¤›ndaki günün dördüncü oturumunda, Lecce
Üniversitesi’nden Prof. Isabella Caneva, “Yumuktepe
Kaz›lar› 2003” ve Prof. Dr. William Brice,
“Yumuktepe 1937-1939” hakk›nda konufltular. Prof.
Brice’›n, daha çok Gordon Childe ile olan hat›ralar›n›
anlatt›¤› ‹ngilizce konuflmas›, her cümlenin ard›ndan
Türkçe’ye çevrildi. Daha sonra, ‹stanbul
Üniversitesi’nden Prof. Dr. Mehmet Özdo¤an,
“Neolitik Ça¤’da ‹nanç Sistemleri ve Sosyal
Kurumlar›n Oluflmas›” konulu bildirisini sundu.
Günün son oturumunu Doç. Dr. Kemalettin Köro¤lu
yönetti. Mersin Üniversitesi’nden Doç. Dr. Candan
Ülkü, “Çiftlikköy Kampüsü Çevre Araflt›rmalar›”;
Selçuk Üniversitesi’nden Mehmet Tekocak “Kelenderis
Kaz›lar› 2003”, Yrd. Doç. Dr. Gülgün Köro¤lu,
“Bizans’ta Muskalar” ve Kütahya Müzesi’nden
Azizem Karaba¤l› Toygun, “Kütahya Çinicili¤i”
konulu bildiriler sundular.
Daha sonra “Kültürel Mirasa Katk› Ödülleri” verildi.
“Kilikia Arkeolojisine Yapt›¤› Katk›lardan Dolay›”
‹stanbul Üniversitesi emekli ö¤retim üyelerinden Prof.
Dr. Semavi Eyice ve “Kültür ve Kimlik Program›”yla
NTV, Tykhe Heykelci¤i biçimli ödüllerini ald›lar.
Ayr›ca sponsor ve konuflmac›lara da Mersin Zephyrion
sikkelerinden esinlenilerek yap›lm›fl birer hat›ra verildi.
Törende, Prof. Dr. Semavi Eyice, Kilikia’daki çal›flmalar›
hakk›nda bir konuflma yapt›.
Günün son etkinli¤i Prof. Dr. Levent Zoro¤lu’nun
yönetti¤i, “Kültürel Miras›n Korunmas› ile ‹lgili Sorunlar”
konulu Panel idi. Konuflmac› olarak Prof. Dr.
Isabella Caneva, Prof. Dr. Mehmet Özdo¤an, Prof. Dr.
Mustafa Sayar ve Doç. Dr. Asl› Özyar’›n kat›ld›¤›
panel büyük ilgi gördü, soru ve cevaplarla geç saate
dek sürdü.
1989 y›l›ndan beri ‹çel Sanat Kulübü taraf›ndan
aral›klarla düzenlenen ve bu y›l sekizincisi yap›lan
“Mersin Arkeoloji Günleri”, zengin kültür miras›m›z›
tan›maya, tan›tmaya ve korumaya yönelik, önemli bir
etkinliktir.
Elif Tül Tulunay
“Urartu: Savafl ve Estetik” Sergisi
M.Ö. 9.-6. yüzy›llar aras›nda, Van Gölü havzas› merkez
olmak üzere, kuzeydo¤uda Transkafkasya’ya,
do¤uda Urmiye Platosu’na, bat›da F›rat Nehri ve
güneyde Toros Da¤lar› ile çevrili co¤rafi alan içinde
yay›lm›fl olan Urartular, Do¤u Anadolu’nun olumsuz
co¤rafya ve sert iklim özelliklerine ra¤men çok güçlü
bir kültür birli¤i sa¤lam›fllard›r.
Bulunduklar› co¤rafyan›n olumsuz koflullar›n›, kendi
yararlar› için kullanabilmeyi baflarm›fl olan Urartular,
özellikle günümüzde halâ kullan›lmaya devam eden
“yollar›” ve “sulama tesisleriyle” dikkat çekmektedir.
Bunlar›n yan› s›ra, maden ve tafl iflçili¤i ile tak› sanat›nda
da oldukça ileri düzeydeydiler. Bu yüzden 250
y›l boyunca Do¤u Anadolu Bölgesi’ne alt›n ça¤›n›
yaflatm›fllard›r. Anadolu’nun do¤usunda önemli bir
“uygarl›k” kurmay› baflarm›fl, Anadolu kültür tarihi
için büyük bir önem tafl›yan Urartular’a, flu ana kadar
ne yaz›k ki özellikle Türkiye’de gerekti¤i kadar önem
verilmemifl, haklar›nda yeterli tan›t›m yap›lamam›flt›r.
Bu hususta her ne kadar Do¤u Anadolu Bölgesi’nin
arkeolojik kaz› ve yüzey araflt›rmalar› ve de turizm
aç›s›ndan zor flartlara sahip olmas›n›n etkisi varsa da,
bu olumsuz durum Urartular’›n gerek yurtd›fl›nda
yabanc› arkeologlar taraf›ndan ders olarak verilmesine,
gerekse 1976 y›l›nda Almanya-Münih’te ve
1991 y›l›nda ‹srail-Kudüs’te Urartu Sergileri’nin aç›lmas›na
engel olmam›flt›r.
‹flte bu ba¤lamda, Anadolu topraklar›ndaki Urartu
Uygarl›¤›’n›n Türk insan›na da tan›t›lmas› amac›yla,
Türkiye’de ilk kez bir Türk Arkeologun dan›flmanl›¤›nda,
ülkemizdeki farkl› müze ve kolleksiyonlardan
400’e yak›n Urartu eserinin bir arada teflhir edildi¤i
bir sergi aç›lm›flt›r. Ancak bu sergi Almanya ve ‹srail’
deki sergilerden çok daha genifl kapsaml› ve gösterifllidir.
Kültür ve Turizm Bakanl›¤› ile Yap› Kredi Kültür
Sanat Yay›nc›l›k iflbirli¤iyle, Yap› Kredi-Vedat Nedim
Tör Müzesi’nde 9 Ekim 2003 tarihinde “Urartu: Savafl
ve Estetik” ad› alt›nda aç›lan serginin dan›flmanl›¤›n›,
son 35 y›ldan beri Do¤u Anadolu Bölgesi’nde Urartular
ile ilgili kaz› ve yüzey araflt›rmas› yapmakta olan
‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Ö¤retim
Üyesi ve Avrasya Arkeoloji Enstitüsü Müdürü Prof.
Dr. Oktay Belli; tasar›m›n› ise Sad›k Karamustafa
yapm›flt›r. Serginin haz›rl›k aflamalar›nda 30’a yak›n
kifli görev alm›flt›r.
Öncelikle Türkiye’de Urartu eserlerinin bulundu¤u
müze ve kolleksiyonlar tespit edilmifl ve buralarda
bulunan sergide teflhir edilecek eserler belirlenmifltir.
Sergilenmekte olan 400’e yak›n eserin çok büyük bir
bölümü Türkiye’nin en büyük Urartu Müzesi olan
Van Müzesi’nden getirilmifltir. Eserlerin topland›¤›
di¤er müze ve kolleksiyonlar flunlard›r: Sivas Kongre
ve Etnografya, Erzurum Arkeoloji, Ankara Anadolu
Medeniyetleri, ‹stanbul Arkeoloji Müzeleri Eski fiark
Eserleri, Malatya Arkeoloji ve Vehbi Koç Vakf›
Sadberk Han›m Müzeleri ile Yücel Aflk›n, Haluk Perk
ve Selçuk Erez Kolleksiyonlar›.
Sergiyi gezmek amac›yla Vedat Nedim Tör Müzesi’ne
girildi¤inde, as›l teflhir salonuna geçmeden önce,
foto¤raf sanatç›s› Ara Güler’in bir zamanlar Van’da
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 11

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN
çekmifl oldu¤u foto¤raflar karfl›l›yor ziyaretçileri ve
Urartu yolculu¤una bafllan›yor. Daha sonra teflhir
salonuna geçildi¤inde Urartu yay›l›m alan›n› gösteren
bir harita, Urartu Krallar Listesi ile M.Ö. II. biny›la
tarihlenen, Urartu öncesi döneme ait monokrom ve
polikrom boyal› çanak çömleklerle karfl›lafl›l›yor.
Devam›nda ise, sergiyi ziyaret edenleri al›p sürükleyecek
Urartular’›n maddi kültür kal›nt›lar›n›n içine
dal›veriliyor birden.
Sergide Urartular’›n ordu ve savafl alan›nda kulland›klar›
tunç kalkanlar, mi¤ferler, k›l›çlar, hançerler, ok
uçlar›, sadaklar, at koflum tak›m›, at gemleri, at ç›ng›-
raklar›; dinsel inan›fllar› hakk›nda bilgi veren tunç
adak levhalar›, adak halkalar›, pektoraller, madalyonlar;
gündelik yaflamlar›yla ilgili çanak çömlekler,
mühürler, metal kaplar, bakraçlar, testiler; süslenme
ve tak› sanat›yla ilgili alt›n, gümüfl ve tunçtan yap›lm›fl
küpeler, bilezikler, süs i¤neleri, fibulalar, rengârenk
boncuklardan oluflan kolyeler, metal boyun halkalar›,
saç spiralleri, metal giysi dü¤meleri, makyaj tak›m› ile
üzerlerinde çeflitli betimlerin bulundu¤u tunç kemerler,
kendi aralar›nda grupland›r›larak, her eser küçük
tan›t›m kartlar›yla beraber teflhir edilmektedir. Urartu
Uygarl›¤›’n›n Do¤u Anadolu’ya getirdi¤i yeniliklerin
bafl›nda yer alan çivi yaz›s› ile ilgili kil tabletler ve
bazalt stel örne¤i çevirisiyle birlikte sergilenmektedir.
Ayr›ca tunçtan yap›lm›fl adak halkalar›, ç›ng›raklar, at
koflum tak›m› ve kemerler üzerinde bulunan Urartu
Krallar›n›n envanterine ait birer sat›rl›k çivi yaz›lar›
da, dünyan›n en zengin çivi yaz›l› tunç eserler konusunda
bilgi vermektedir. Bunun yan› s›ra bir Urartu
mezar›n›n nas›l oldu¤u, mezar›n içine ölünün nas›l
yerlefltirildi¤i, ölüyle beraber ne tür hediyelerin konuldu¤unu
göstermek amac›yla sembolik bir Urartu
mezar› da sergi içinde yer almaktad›r. Ayr›ca teflhirdeki
tüm bu maddi kültür kal›nt›lar›, Urartular’›n egemen
oldu¤u co¤rafya, baflkent Tuflpa, tap›naklar, saraylar,
kaleler, sulama kanallar›, mezarlar, Urartu yaz›s›, ileri
düzeydeki maden ve tafl iflçili¤i, savafl donan›mlar›,
bölgede yap›lan arkeolojik kaz› ve yüzey araflt›rmalar›n›n
tarihçesi ile ilgili tan›t›m metinleri ile foto¤raf ve
gravürlerle ve Temmuz ay›nda sergi çal›flmalar›yla
ilgili olarak Van’a gelen Yap› Kredi Kültür Sanat
Yay›nc›l›k’tan bir ekibin, ‹.Ü. Edebiyat Fakültesi’ne
ba¤l› Van Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Araflt›rma Merkezi
Müdür ve Araflt›rma Görevlileri ile birlikte, orada
çekmifl oldu¤u, Van izlenimlerine dayanan kamera
görüntüleriyle desteklenmektedir.
Bunun yan› s›ra serginin, Van izlenimlerine ve yine
Urartu eserlerine dair foto¤raflardan oluflan soka¤a
tafl›nm›fl flekli, ‹stiklal Caddesi Galatasaray Meydan›’nda
ayn› tarihte aç›lm›flt›r. 17 Mart 2004 tarihine
kadar aç›k kalacak olan serginin, Urartu Uygarl›¤›’n›
hem metinlerle, hem de foto¤raflarla çok genifl kapsaml›
tan›tan bir katalo¤u da yay›mlanm›flt›r.
Bafl düflman› Assur Krall›¤› ile sürekli savafl halinde
bir toplum olan Urartular’›n, çeflitli savafl aletlerinde
göstermifl olduklar› ustal›klar› ile bu savafllar s›ras›nda
tak› ve mimaride ulaflm›fl olduklar› sanat
esteti¤inin, mükemmel bir flekilde beraberce
yürütüldü¤ünü görmek hem flafl›rt›c›, hem sayg›ya
de¤er, hem de heyecan vericidir.
Bu ba¤lamda, sergi isminin son derece iyi bir seçim
oldu¤u da görülmektedir; Urartu: Savafl ve Estetik.
‹lknur Zeynep Konuralp
Klasik Filoloji Seminerleri
‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Latin Dili
ve Edebiyat› Anabilim Dal› taraf›ndan 2003 y›l›nda,
Klasik Filoloji Seminerleri ad› alt›nda, uzman kiflilerin
klasik filolojiyi ilgilendiren çeflitli konular› ele
ald›¤› bir seminer dizisi bafllat›ld›. ‹lk konuflmay›
09.01.2003 tarihinde Prof. Dr. Ali Dinçol “Anadolu’
da Diller ve Yaz›lar” bafll›¤› alt›nda gerçeklefltirdi.
‹kinci konuflmac› 28.02.2003 tarihindeki “Eskiça¤’da
Felsefe-Bilimin Ortaya Ç›k›fl›” bafll›kl› konuflmas›yla
Prof. Dr. Teoman Dural› idi. Klasik Filoloji Seminerleri
kapsam›nda y›l›n son konuflmac›s› 11.03.2003’de
“Tevrat’› kim yazd›” konu bafll›¤›yla ‹skender Savafl›r
oldu. Her üç seminerde de dinleyicilerin çoklu¤u ve
nitelikli kat›l›m›, bu buluflmalar›n gelene¤e dönüflebilece¤i
umudunu verdi.
Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü yay›nlar› aras›nda
çok yak›nda Klasik Filoloji Seminerleri 2003 bafll›kl›
bir kitap yay›nlanacakt›r. Ege Yay›nlar› taraf›ndan
haz›rlanan kitap, o y›l içerisinde gerçeklefltirilen seminerlerin
metinlerini içermektedir. Klasik Filoloji
Seminerleri, 2004 y›l›nda da Doç. Dr. Cengiz Çakmak’›n
“Sokrates Öncesi Düflünürlerde T›p Sanat›”,
Yrd. Doç. Dr. Faruk Akyol’un “Ortaça¤’da
Üniversiteler” ve Doç. Dr. Bedia Demirifl’in “Eski
Yunan ve Roma Yaz›n› Zaman›m›za Nas›l Ulaflt›”
bafll›kl› konuflmalar›yla devam edecektir.
Ekin Öyken
Hattice, Urartuca ve
Di¤er Nadir Diller Hakkında
Paris’te bir Konferans Yapıldı
14 Kasım 2003 tarihinde Paris’te Institut Catholique’
de E Cavaignac ve L. Delaporte Günleri yapıldı. Bu
çerçevede enstitü üyelerimizden Prof. Dr. Ali Dinçol,
Prof. Dr. Belkıs Dinçol ve Prof. Dr. Oktay Belli
tarafından hazırlanan “Yukarı Anzaf’da Bulunmufl Yeni
Yazıtlı Tunç Eserler” tebli¤ini, Prof. Dr. Ali Dinçol
sundu.
12 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN
Soloi Pompeiopolis Heykelleri
Soloi Pompeiopolis’te, Sütunlu Cadde’nin 2000 y›l›
kaz›s› s›ras›nda, ayakta duran, giyimli, (biri bafll›) iki
erkek heykeli, belden yukars› noksan bir kad›n
heykeli, bir erkek heykeline ait ayak k›sm› mevcut
kaide ve bir kad›n›n nesne tutan sa¤ el parças› bulunmufltur
(Bkz. HABERLER Say› 12, May›s 2001, s.15).
Kaz› baflkan› Yrd. Doç. Dr. Remzi Ya¤c› taraf›ndan
yay›nlamam önerilen “Soloi-Pompeiopolis Heykelleri”ni,
T.C. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›, Kültür
Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü’nün izniyle
çal›flmaktay›m.
Kad›n heykelinde sol bacak tafl›y›c›d›r, etekleri yerlere
de¤en uzun Khiton, ayaklar üzerinde enlemesine
katlar halinde toplanm›flt›r; ancak yar›s› görülebilen
ayaklarda sandaletler vard›r. Ayak parmaklar› ve t›rnaklar
uzun ifllenmifltir. Bileklere dek uzun Himation,
s›rt› diagonal katederek, sa¤ koltuk alt›ndan öne
gelmekte, serbest sa¤ baca¤› sarmakta, muhtemelen
dirsekten öne k›vr›k sol kolun üzerine at›lm›fl olarak,
katlar halinde yanda sarkmaktad›r. Heykelimiz, sa¤
kolun üst k›sm›ndan, sol kalçaya do¤ru, gö¤üs alt›ndan,
hafif bir yay çizerek, çaprazlama k›r›ld›¤› için,
omuzlar ve sol kola ait hiçbir iz yoktur. Figür, giysi
üzerindeki bafl ve kuyruk izlerinden anlafl›ld›¤›na
göre, bile¤in üst k›sm›ndan k›r›lm›fl sa¤ eliyle, bir
y›lan tutmakta idi. Hem bu belirteç hem de özgün
durufl ve giyim tarz› nedeniyle, heykelimizi ilk bak›flta
sa¤l›k tanr›ças› Hygieia olarak yorumlayabiliriz.
Soloi Pompeiopolis’in erkek heykelleri, durufl, oran,
büyüklük, üslûp ve özellikle gö¤üs uçlar›n› birlefltiren
V flekilli kumafl k›vr›mlar›n›n ifllenifli yönünden birbiriyle
çok benzerdir. Her ikisi de uzun Himation ve
Khiton giymifl olup, sol bacaklar› tafl›y›c›, sa¤ bacaklar›
serbesttir. Uzun Himation, sol omuza at›lm›fl olup,
arkadan gövdeyi sararak, sa¤ kalça hizas›nda kabar›k
bir bükümle öne gelmektedir. Her ikisi de sol yanda,
demet fleklinde ba¤lanm›fl, karesel ifllenmifl rulolarla
desteklenmifltir. Bu heykellerden, bafl› haricinde
kaidesiyle birlikte tüm korunagelmifl olan›n sol elinde
de bir rulo vard›r. Di¤eri ise sol eliyle, bel hizas›nda,
sol omuzuna at›lm›fl Himation’un k›vr›mlar›ndan bir
k›sm›n› avuçlam›fl olarak tutmaktad›r. Bu heykelin,
gövdeye k›r›k k›r›¤a uyan, yüzü oldukça afl›nm›fl,
portre hatlar› alg›lanabilen bafl› da mevcuttur. Bunlar,
kentin sütunlu caddesinde bulunduklar›ndan ve do¤al
boydan büyük olduklar›ndan, muhtemelen önemli
kiflilerin portrelerini tafl›yan heykellerdi.
Heykellerimiz, özellikle mevcut portrenin ifllenifline
ve genel üslûp özelliklerine göre M.S. 3. yy’›n ilk
yar›s› içine tarihlenebilir. Portre, M.S. 238’de imparator
olan Balbinus’un sikke resimleriyle (özellikle
profilden g›d›k k›sm›yla) ve Pireus’taki heykelinin
bafl›yla çok benzerdir. Yaln›zca 99 gün iktidarda kalm›fl
olmas›na karfl›n, Balbinus’un Roma Devlet darb›
yan› s›ra, Anadolu’da, Bithynia’da Herakleia Pontika
ve Nikomedia, Ionia’da Miletos, Pontus’ta Amisos ve
Kilikia’da Tarsus kentlerinde sikkeleri bas›lm›flt›r.
Hygieia’n›n, imparator heykeli yak›n›nda bulunmas›
ve muhtemelen bir Asklepios’un pendant› olmas›,
bize, özellikle do¤u provinzlerinde yayg›n görülen
tasvir programlar›n› an›msatmaktad›r. Burada Hygieia,
Salus Augusti olarak, hem imparatorun kiflisel sa¤l›¤›n›,
hem de Salus Imperii olarak devletin bekas›n›,
yani sa¤l›kl› bir idareyi kastediyor olabilir. Zira, M.S.
3. yy’›n ilk yar›s›nda, ikide birde imparatorlar ve buna
ba¤l› olarak yönetim politikas› de¤iflmifl, halk, özellikle
eyaletlerde, huzursuzluklardan b›km›flt›r ve ço¤u
kez imparatorlar›n öldürülüflü ile meydana gelen iç
çat›flmalar nedeniyle, devletin zay›flayaca¤›, yani sa¤l›¤›n›n
bozulaca¤› düflüncesiyle, Salus, imparatorlar›n
ve devletin koruyucusu olarak, giderek artan boyutta
önem kazanm›flt›r. Yani, kan›mca burada, M.Ö. 2.
yy’dan beri Hygieia tipi ile özdefllenmifl olan Salus
betimlenmifltir ve Asklepios’la birlikte imparator
Balbinus’a refakat ederek, Roma ‹mparatorlu¤u’nun
sa¤l›¤›n› flah›sland›rmaktad›r.
Sonuç olarak, Soloi Pompeiopolis’te sütunlu caddeye,
imparator Balbinus’un portre heykelinin, belli bir
tasvir program› çerçevesinde, yüksek memur ve tanr›larla
birlikte, dikildi¤ini ve Hygieia görünümündeki
Salus’un, hem imparatorun kiflisel sa¤l›¤›n›, hem de
Kilikia eyaletinin ve Roma devletinin sa¤l›¤›n› koruyan
bir personifikasyon oldu¤unu düflünmekteyim.
Elif Tül Tulunay
“Tunç Ça¤›’nda Do¤u Anadolu,
Transkafkasya ve Kuzeybat›
‹ran Yerleflim Sistemleri”
Konulu bir Sempozyuma,
Van Ev Sahipli¤i Yapacak
Yüzüncü Y›l Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü ile
Alman Arkeoloji Enstitüsü, Eurasien Abteilung
taraf›ndan 09-13 A¤ustos 2004 tarihinde Van’da
“Tunç Ça¤›’nda Do¤u Anadolu, Transkafkasya ve
Kuzeybat› ‹ran Yerleflim Sistemleri” konulu bir
sempozyum düzenlenecektir. Kat›lmak ya da
sempozyum hakk›nda bilgi almak isteyenler,
Yüzüncü Y›l Üniversitesi ö¤retim üyelerinden
Dr. Aynur Özf›rat ile ba¤lant› kurabilir ya da
http://arkeoloji.yyu.edu.tr/ adresinden ulaflabilirler.
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 13

Yüksek Lisans (YL) ve Doktora Tezleri (DT)
ANKARA ÜN‹VERS‹TES‹
Sosyal Bilimleri Enstitüsü
Antropoloji Ana Bilimdalı
Paleoantropoloji Bilimdalı
Pehlevan, C., “Rhinoceratidae Evrimi: Çorakyerler Geç
Miyosen Buluntularının Analizi”, DT (Dan: E.
Güleç).
Yılmaz, H., “Üça¤ızlı Ma¤arasından Çıkarılan Öncül
ve Erken Üst Paleolitik Tafl Aletlerinin Sınıflandırılması
ve Kullanım ‹zleri”, DT (Dan: E. Güleç-
S. Kuhn).
Açıkkol, A., “Üça¤ızlı Ma¤arası Faunasının Zooarkeolojik
Açıdan ‹ncelenmesi: Capra, Capreolus, Dama
ve Cervusların Morfometrik Açıdan Analizi”, DT
(Dan: E. Güleç).
Gözlük, P., “Van-Karagündüz Populasyonunun Difllerinin
ve Çenelerinin Paleoantropolojik Açıdan
‹ncelenmesi”, DT (Dan: A. Sevim).
Gençtürk, ‹., “Kron Temel Alanının Hesaplanmasında
Yeni Bir Yöntem: Yaflayan ve Paflalar Fosil Hominoidler
Üzerinde Bir Arafltırma”, DT (Dan: B.
Alpagut).
Güngör Demirel, A., “Anadolu Fosil Omurgalılarının
Tafonomisi”, DT (Dan: A. Ersoy).
Erkman, A. C., “Anadolu’da Travma Olgusunun
Yaygınlı¤ı ve Geliflimi”, DT (Dan: E. Güleç).
Satar, Z., “Eskiflehir ‹li fiarhöyük Kazısı’ndan Ele
Geçen Hayvan Kemiklerinin Zooarkeolojik Aç›-
dan ‹ncelenmesi”, YL (Dan: E. Güleç).
Çırak, A., “Van-Karagündüz ve Mersin-Kelenderis
Toplumlarında Seksüel Dimorfizm”, YL (Dan: A.
Sevim).
Özdemir, C., “Dilkaya-Karagündüz (Ortaça¤) ‹skelet
Populasyonlarında Do¤ufltan Anomalilerin
‹ncelenmesi”, YL (Dan: E. Güleç).
Baykara, ‹., “Merdivenli Ma¤arası Buluntularının
Biyokültürel Açıdan ‹ncelenmesi”, YL (Dan: E.
Güleç-S. Kuhn).
Kaya, F., “Türkiye Cricetodontini’lerinin (Rodentia,
Mammalia) Evrimi”, YL (Dan: E. Ünay).
fiahin, S., “Çorakyerler Üst Miyosen Proboscid’lerin
‹ncelenmesi”, YL (Dan: A. Sevim).
Yalçınozan, E., “Dilkaya-Karagündüz (Ortaça¤)
Populasyonlarında Enfeksiyon Hastalıklarının
Paleopatolojik Açıdan ‹ncelenmesi”, YL (Dan: E.
Güleç).
Tanju, A., “Hominid Evrimi ve Paleoekolojisi”, YL
(Dan: E. Güleç).
Aydıno¤lu, N., “Iassos (Mu¤la) VI. Yüzyıl A.D.
Dönemi ‹nsanlarının Difllerinin Paleoantropolojik
Açıdan ‹ncelenmesi”, YL (Dan: A. Ersoy).
‹STANBUL ÜN‹VERS‹TES‹
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Eskiça¤ Tarihi Bilimdal›
fiahin, H., “Geç Roma ‹mparatorluk ve Erken Bizans
Dönemlerinde Da¤l›k Kilikia (Kilikia Trakheia)
Bölgesi Yaz›tlar›nda Meslekler”, 2003 DT (Dan:
M. Özsait).
Klasik Arkeoloji Bilimdal›
Türkmen, M., “Anadolu Severuslar Dönemi Mimarisi:
Plan ve Bezeme Yönünden Bir ‹nceleme”, DT
(Dan: E.T. Tulunay).
Çizio¤lu, E., “Etrüsk Resim Sanat› ve Anadolu’dan
Benzer Örnekler”, YL (Dan: E.T. Tulunay).
Gogo, D., “Antik Ça¤da Ticaret Gemileri ve Denizcilik”,
YL (Dan: E.T. Tulunay).
Akflun, fi., “Klâsik Ça¤ Plastik Eserlerinde Saç Biçimleri”,
YL (Dan: E.T. Tulunay).
Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Bilimdal›
Demirtafl, I., “Hitit Çanak Çömle¤inin Biçimleri Bak›-
m›ndan De¤erlendirilmesi”, 2003 YL (Dan: G.
Umurtak).
Sandalc›, S., “‹kiztepe ‹lk Tunç Ça¤› III Dönemi Çanak
Çömle¤i”, 2003 DT (Dan: Ö. Bilgi).
Sar›, S., “Küllüoba ‹lk Tunç Ça¤› II Çanak Çömle¤i,
YL (Dan: T. Efe).
Türkteki, M., “Küllüoba ‹lk Tunç Ça¤› III Çanak
Çömle¤i”, YL (Dan: T. Efe).
Yurtsever, A., “M.Ö. 2. Biny›l› Orta Karadeniz Bölgesi
Çanak Çömle¤i (‹kiztepe Kaz›lar› Ifl›¤›
Alt›nda)”, YL (Dan: Ö. Bilgi).
Ünal, H. A., “Küllüoba ‹lk Tunç Ça¤› Mimarisi”, YL
(Dan: T. Efe).
Fidan, E., “‹çbat› Anadolu Orta Tunç Ça¤› Öncesi
Metal Eserleri”, YL (Dan: T. Efe).
Karaçam, D., “M.Ö. 2. Biny›l› Küllüoba Çanak Çömle¤i”,
YL (Dan: T. Efe).
Say›t, N., “Tilmen Höyük ‹lk Tunç Ça¤› Çanak
Çömle¤i”, YL (Dan: G. Umurtak).
Cezairli, A., “M.Ö. 2. Biny›l› Anadolu’da Ölçü Aletleri
ve A¤›rl›klar›”, YL (Dan: Ö. Bilgi).
Salar, N., “‹kiztepe ‹lk Tunç Ça¤› Mezarl›¤›n›n Sosyo-
Antropolojik Aç›dan De¤erlendirilmesi”, DT
(Dan: Ö. Bilgi).
14 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

YÜKSEK L‹SANS (YL) VE DOKTORA TEZLER‹ (DT)
MU⁄LA ÜN‹VERS‹TES‹
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Arkeoloji Bölümü
Çörtük, U., “Kuzey Karia Akçay Vadisi ve Çevresinin
Arkeolojik Araflt›rmas›”, YL (Dan: A. Diler).
Halat, S., “Mersin ve Çevresindeki Antik Ça¤ Zeytin
ve Üzüm Presleri”, YL (Dan: A. Diler).
Güner , E., “Gelibolu Vadisi ve Çevresinin Arkeolojik
Araflt›rmas›”, YL (Dan: A. Diler).
Çimen, L., “Halikarnassos Yar›madas› fiehir Surlar›
YL (Dan: K. ‹ren).
Kaz›l, E., “Yata¤an Ovas› ve Çevresinde Arkeolojik
Yüzey Araflt›rmas›”, YL (Dan: A. Diler).
Durak, P., “Trakya’da Dolmen ve Menhir Kültürleri”,
YL (Dan: A. Diler).
YÜZÜNCÜ YIL ÜN‹VERS‹TES‹
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Arkeoloji Ana Bilimdal›
Biber, H., “Urartu Silahlar›: Hançer ve B›çaklar”, DT
(Dan: V. Sevin).
Çal›flkan, H., “Malatya, Elaz›¤ ‹lleri F›rat Vadisi Yerleflimleri”,
YL (Dan: A. Özf›rat).
K›vanç, R., “Elaz›¤, Bingöl ‹lleri Yüzey Araflt›rmas›
Çanak-Çömlek Malzemesinin De¤erlendirilmesi”,
YL (Dan: V. Sevin).
Kaz› - Araflt›rma
2002 Y›l› Akarçay Tepe Kaz›s›
Kargam›fl Baraj Gölü etki alan› içerisinde kalan ve
ODTÜ TAÇDAM koordinatörlü¤ünde kurtarma kaz›-
s› olarak 1999 y›l›nda kaz›s›na bafllanan Akarçay Tepe
yerleflmesi, Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde, Urfa ili
s›n›rlar› içerisinde, Birecik ilçesinin güneyinde yer
al›r. F›rat boyu yerleflmelerinden Akarçay Tepe’de Urfa
Müzesi baflkanl›¤›nda, ‹stanbul Üniversitesi Prehistorya
Anabilim Dal›, Barcelona Autonome Üniversitesi
ve Tokyo Kaseigakuin Üniversitesi üyelerinden oluflan
bir ekip taraf›ndan sürdürülen çal›flmalar 2002
kaz› mevsimi sonuna kadar kesintisiz devam etmifl,
2003 y›l›nda ise, mali kaynak konusundaki sorunlar
nedeniyle kaz›lar gerçeklefltirilememifltir.
2002 kaz› mevsimi sonu itibariyle al›nan sonuçlar,
Akarçay Tepe’nin ilk kez Orta PPNB olarak bilinen
evrede iskân edildi¤ini göstermektedir (Akarçay Tepe
Evre VI). Bunu kalibre edilmifl tarihlerle M.Ö. 8.
biny›l›n hemen bafl›na tarihlenen Geç PPNB (Evre V)
ve 8. biny›l›n ortalar›na tarihlenen Final PPNB (Evre
IV) olarak adland›r›lan evrelerin izledi¤i anlafl›lm›flt›r.
Höyü¤ün do¤usunda, bugünkü Akarçay Köyü’ne yak›n
kesimde yer alan ve üstüste tabakalanma gösteren
bu yerleflmeyi, Çanak Çömleksiz Neolitik’ten, Çanak
Çömlekli Neoliti¤e Geçifl evresi izler (Akarçay Tepe
Evre III). Henüz s›n›rlar› kesinleflmemifl PPNB
yerleflmesinin daha bat›s›nda ve Çanak Çömlekli
Neolitik tabakalar›n alt›nda yer alan bu evre, M.Ö.
(kal.) 8. biny›l›n sonundan 7. biny›l›n ortalar›na kadarki
bir zaman dilimini kapsar. Çanak Çömlekli Neolitik
yerleflme ise iki evrelidir: M.Ö. 7. biny›l›n ikinci
yar›s›na tarihlenen Akarçay Tepe Evre II ve 7. biny›l›n
sonuna tarihlenen Akarçay Tepe Evre I.
C-14 tarihleriyle do¤rulanm›fl bu silsile, Akarçay
Tepe’nin Çanak Çömleksiz Neolitik dönemden Halaf
öncesi Çanak Çömlekli Neolitik döneme kadar kesintisiz
iskan edildi¤ini göstermektedir.
Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem, Do¤u Toroslar, Orta
F›rat ve Levant’› kapsayan bölgede belli geliflmelerin
izlendi¤i, kimi ortak özelliklerin görüldü¤ü, yerleflmeler
ve bölgeleraras› karfl›l›kl› iletiflimin yo¤un oldu¤u
bir dönemdir. Kendi içerisindeki farkl› tabakalar› ve
yap› evreleriyle Akarçay Tepe PPNB yerleflmesi, bu
süreçte gerek yerleflme içi, gerekse dönemsel özelliklerin
anlafl›labilmesini sa¤layan verilere sahip bir yerleflmedir.
Gayet iyi korunagelmifl yap›sal kal›nt›lar
(Orta PPNB’den bafllayarak s›ras›yla) ›zgara planl›
yap›lar, tafl ve kerpiçten tek mekânl› yap›lar ve hücre
görünümlü çok-odal› yap›lar ile ifllik alan› olarak kullan›lan
aç›k alanlar ve avlulardan oluflmaktad›r. Tar›-
ma al›nm›fl tah›llar›n yan› s›ra yabani olarak toplanan
bitkiler; av hayvanlar›n›n yan› s›ra, ilk gözlemlere
göre evcillefltirme aflamas›ndaki hayvan türleri; yerleflmede
gerçeklefltirilen dilgi a¤›rl›kl› yontma tafl
iflçili¤inin yan› s›ra, bitmifl halde ithal edilen belli alet
tipleri ve çok çeflitli ifllev ve anlamda kireçtafl›, kemik
vb. hammaddelerden üretilmifl buluntular› ile PPNB’
nin tipik yerleflmelerinden biridir.
‹lk çanak çömleklerin görülmeye bafllad›¤› Geçifl Evre’sinde
(Akarçay Evre III) merkezin bat›ya kayd›¤›
ve höyük topografyas›nda bir de¤iflim oldu¤u görülür.
Bir di¤er farkl›l›k, PPNB yap›lar›nda görülen özenli
ve ustal›k isteyen tafl ve kerpiç iflçili¤inin yerini farkl›
bir anlay›fla b›rakt›¤›d›r. Tafl temelli, ancak
PPNB’den farkl› karakterdeki yap›lar›n yan› s›ra a¤›rl›kl›
olarak ahflap direkli hafif malzeme kullan›ml› bir
yap›laflmaya iflaret eden kal›nt›larla birlikte az say›da
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 15

KAZI - ARAfiTIRMA
olmakla beraber aç›k ve koyu yüzey renklerine sahip,
kural olarak mineral katk›l› ve gayet iyi açk›l› çanak
çömlekler görülmeye bafllar. Toplumun ekonomisinde
ve teknolojisinde belirgin ve ay›r›c› bir fark görülmemekle
birlikte, standartlaflmam›fl alet gruplar›, amaca
kolayca ulaflmay› sa¤layan teknolojiler, günlük faaliyetler
için çeflitlenen alet gruplar›, belli hayvan türlerinin
di¤erlerine oranla tercih edildi¤ine iflaret eden
say›sal art›fl, bu evrenin belirleyici özellikleri olarak
ortaya ç›kar.
Halaf öncesi Çanak Çömlekli Neolitik yerleflmesiyle
ilgili ilk sonuçlar ise, genel hatlar›yla Akarçay Tepe
halk›n›n günlük ihtiyaçlar karfl›s›nda belirlenen çeflitli
endüstrilere sahip (çanak çömlek, kil, kemik, çakmaktafl›,
sürtme tafl iflçili¤i vd.) tar›mc› ve hayvanc› bir
toplum oldu¤unu ortaya koymufltur. Tafl temelli, kerpiç
duvarl› çok odal› yap›lar› ile ifllik alanlar›, ocak
/atefl yerleri gibi ö¤elerin yer ald›¤› aç›k alanlar›, yap›
içi depolama mekânlar› ile ekonomik aç›dan kendine
yeterli, mütevazi bir köy yerleflmesi görünümündedir.
M.Ö. 9. biny›ldan, 7. biny›l›n sonuna kadarki aral›kta,
kesintisiz olarak Çanak Çömleksiz Neolitik, Çanak
Çömle¤e Geçifl Evresi ve Çanak Çömlekli Neolitik
dönemde yaflanan kültürel dönüflümleri gerek yerleflme
içi, gerekse bölgesel olarak ortaya koyabilecek
potansiyele sahip Akarçay Tepe’de, bu amaçlar do¤rultusunda,
kaz› çal›flmalar›n›n önümüzdeki y›llarda da
devam etmesi planlanmaktad›r.
Mihriban Özbaflaran
2003 Y›l› Afla¤› ve Yukar› Anzaf
Urartu Kaleleri Kaz›s›
Afla¤› ve Yukar› Anzaf Urartu Kaleleri, bugünkü Van
kentinin 11 km kuzeydo¤usunda yer almaktad›r. Afla-
¤› Anzaf Kalesi Urartu Kral› ‹flpuini (M.Ö. 830-810),
Yukar› Anzaf Kalesi de bu kral›n o¤lu Menua (M.Ö.
810-786) taraf›ndan kurulmufltur.
Daha önceki y›llarda bafllan›lmas›na karfl›n aç›lamayan
çok say›daki depo odas›n› ortaya ç›karmak
amac›yla, 2003 y›l› kaz› çal›flmalar›na Yukar› Anzaf
Kalesi’nde a¤›rl›k verilmifltir. Depo odalar›n›n bulundu¤u
kesimin deniz seviyesinden yüksekli¤i ortalama
1975 m’dir. Odalar›n hemen kuzey k›sm› ise dik ve
e¤imli bir flekilde afla¤›daki kuzey surlar›na do¤ru
inmekte ve 1920 m koduna düflmektedir. Herhangi bir
kar›fl›kl›¤a meydan vermemek için, odalar bat›dan
do¤uya do¤ru numaraland›r›lm›flt›r.
2002 y›l› kaz› çal›flmalar›nda aç›lan 7, 8 ve 9 no’lu
küçük odalar›n tabanlar›na inilememiflti. Duvar yüksekliklerinin
4 m’nin üstünde olmas› d›flar›ya toprak
at›lmas›n› güçlefltirirken, duvarlar›n da y›k›lma tehlikesi
söz konusuydu. 2003 y›l› kaz› çal›flmalar›nda, d›flar›ya
toprak at›lmadan bu üç odan›n tabanlar›n›n s›k›flt›-
r›lm›fl kilden yap›ld›¤› saptanm›flt›r. Ayr›ca 8 no’lu
küçük odan›n taban›nda, olas›l›kla kalenin ‹skitler
taraf›ndan kuflat›lmas› s›ras›nda oda içinde bulunan
insanlar›n kesip yedikleri küçükbafl hayvan kemikleri
toplu olarak bulunmufltur.
10 no’lu ana koridorun do¤u duvar› üzerinde 2 m
yüksekli¤inde ve 1.5 m geniflli¤indeki kap› bofllu¤u,
bat› yönünde çok büyük bir salona aç›lmaktad›r. Ortaça¤
yerleflmecilerinin mevcut toprak seviyesinden 1.5-
2 m derinli¤e indikleri, konut duvarlar›n›, ocak ve
tand›rlar›n› yapt›klar› görülmektedir. Ancak Urartu
mimari kal›nt›lar›n›n duvar yüksekliklerinin 3.5-4 m
kadar olmas›, Ortaça¤ yerleflmecilerinin tahribat›ndan
kurtulmas›na neden olmufltur.
Büyük salonda sürdürdü¤ümüz kaz› çal›flmalar› ile
hem büyük salonun plan› ortaya ç›kar›lacak, hem de
di¤er odalarla olan iliflkisi araflt›r›lacakt›r. 10x29 m
büyüklü¤ünde dikdörtgen bir plan gösteren salon,
toplam olarak 280 m 2 ’lik bir alan› kaplamaktad›r.
Kuzeyde bulunan 6, 7, 8 ve 9 no’lu küçük odalar›n
salona aç›lan kap› yerleri saptanm›flt›r. Ancak kap› ve
duvarlar›n y›k›lmamas› için tafl ve toprak tabakas› ile
dolu olan kap› giriflleri boflalt›lmam›flt›r. Büyük salonun
duvarlar›n›n da, di¤er odalar›n duvarlar› gibi
temellerinin tafltan, bunun üzerinin de kerpiçten
yap›ld›¤› görülmüfltür. 3 m yüksekli¤indeki kerpiç
duvarlar›n üstü beyaz kireç ile badana edilmifltir.
Salonun güney duvar› üzerinde flimdilik yan yana dört
adet nifl bulunmaktad›r. Çeflitli eflyalar›n konuldu¤u
her dört niflin de üst k›sm› kavislidir. Yine güney
duvar› üzerinde, kandilin konuldu¤u küçük bir nifl
bulunmaktad›r. Kandilin ç›kard›¤› isten dolay› niflin
üst k›sm› siyah bir renge dönüflmüfltür. Salonun taban
döflemesi, s›k›flt›r›lm›fl kilden yap›lm›flt›r. Salonun
ortas›na do¤ru dört adet sütun kaidesi bulunmufltur,
ancak bunlardan yaln›zca iki tanesi in-situ’dur. Tabana
gömülen iki sütun kaidesinin yan›nda bulunan
di¤er sütun kaideleri, duvarlar›n fliddetli bir flekilde
y›k›l›p, bas›nç yapmas›yla, yerlerinden kaym›fllard›r.
Hatta sütun kaidelerinin yan›na, y›k›nt› topra¤› iki
adet de küçük boy pithos getirmifltir. Büyük bir özenle
kumtafl›ndan yap›lan sütun kaidelerinin çaplar›, 50-
70 cm aras›nda de¤iflmektedir. Ancak ne yaz›k ki her
dört sütun kaidesinin çevre geniflli¤i üzerinde yaz›t
bulunmamaktad›r.
Salonun içinde,güney duvar›na bitiflik olarak yap›lan
3x5 m büyüklü¤ündeki eklentili bölümün, yiyecek ve
içeceklerin konuldu¤u küçük bir depo odas› olarak
kullan›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Bu küçük odan›n girifli
do¤u yönündedir ve bu yüzden bu kesime duvar yap›lmam›flt›r.
‹ki taraf› tek s›ra tafl duvardan yap›lan küçük
odan›n içinde bulunan büyük bir pithos, duvarlar›n ve
16 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMA
çat›n›n fliddetli bir flekilde y›k›lmas›yla parçalanm›flt›r.
Pithosun boyun k›sm›n›n alt›nda yan yana ve üst üste
yap›lan 9 daire biçimindeki iflaret kümesi, di¤er depo
odalar›nda bulunan pithoslar üzerindeki iflaretin
benzerini oluflturmaktad›r. Öyle anlafl›lmaktad›r ki,
bu küçük odada bulunan yiyecek ve içecekler de,
büyük salonda çal›flan insanlar›n yiyecek gereksinmesini
karfl›lamaktayd›.
Büyük salonda çat›y› tafl›yan ahflap kirifller ile sütun
direklerinin fliddetli bir flekilde yanmas›yla, taban›n
üzerinde kül ve kömür tabakas› birikmifltir. Taban›n
baz› yerlerinde ise, küçükbafl hayvan kemikleri bulunmaktad›r.
Kalenin di¤er odalar›nda bulundu¤u gibi,
buradaki hayvan kemiklerinin de kalenin ‹skitler taraf›ndan
kuflat›lmas› s›ras›nda içeriye s›¤›nan insanlar›n
kesip yedikleri küçükbafl hayvanlara ait oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
Salonda 2002 y›l› kaz› sezonunda bulunan dört sütun
kaidesine ek olarak, iki adet daha bulunmufltur. Bunlardan
biri güneybat›da, di¤eri de güneydo¤u köfleye
yak›nd›r. Ancak her iki sütun kaidesi de in-situ de¤ildir.
Hatta güneydo¤u köfleye yak›n olan sütun kaidesi,
duvarlar›n fliddetli bir flekilde y›k›lmas› sonucunda
yan yatm›flt›r. Salonun kuzeybat› köflesine 1 m derinli-
¤inde ve 1.40 m geniflli¤inde aç›lan cep gibi bir girinti,
kuzeyde 6 no’lu küçük odaya do¤ru aç›lmaktad›r.
Ayr›ca salonun bat› duvar› dibinde tafltan yap›lm›fl
büyük bir dibek bulunmufltur. Salonun güneybat›
duvar› önünde de, taban›n özenle düzeltilmifl kumtafl›
bloklarla döflendi¤i görülmüfltür. Ayr›ca duvarlar›n
ve çat›n›n y›k›lmas› sonucunda bir küp de parçalara
ayr›lm›flt›r.
An›tsal bir görünüme sahip olan 10 no’lu koridor, 5
no’lu depo odas›n›n güneyinde yer almaktad›r. 2.5 m
geniflli¤indeki koridorun çok uzun olmas› ve bat›s› ile
do¤usundaki di¤er odalar›n bu koridora aç›lmas›,
bunun ana koridor özelli¤ine sahip oldu¤unu göstermektedir.
Daha önceki y›llarda sürdürülen kaz› çal›flmalar›nda,
kuzey-güney do¤rultusunda uzanan bu
koridorun güneye do¤ru 10. metresinde, 1 m geniflli¤inde
ve 1 m kal›nl›¤›nda bir duvar ç›k›nt›s› bulunmaktad›r.
Bu ç›k›nt›n›n 1.40 cm geniflli¤indeki bir
kap› geçidinin bat›daki yan duvar› oldu¤u anlafl›lm›flt›r.
Bunun karfl›s›nda, yani do¤usundaki duvar›n
önünde ise 20 cm’lik bir ç›k›nt› bulunmaktad›r.
Koridor duvarlar› gibi bu ç›k›nt›lar da kerpiçten
yap›lm›flt›r. Kap› geçidinin 30 cm güneyinde ve koridorun
bat› duvar› üzerinde 1.5 m geniflli¤inde bir kap›
geçidinin varl›¤› saptanm›flt›r. Bu kap› daha önce de
belirtti¤imiz gibi bat›daki 11 no’lu büyük salona aç›lmaktad›r.
Kap› geçidinden güneye do¤ru devam eden
kaz› çal›flmalar› s›ras›nda, koridorun flimdilik 44 m’lik
bir k›sm› tümüyle boflalt›lm›flt›r. Koridorun içinde tafl
ve topraktan oluflan kal›n bir dolgu tabakas› bulunmaktayd›.
Daha önce de belirtti¤imiz gibi 2.5 m
geniflli¤indeki koridorun bat› duvar› ortalama 4 m,
do¤u duvar› ise ortalama 3.70 m yüksekli¤indedir.
Koridorun do¤u duvar›, bat› duvar›na k›yasla biraz
daha fazla tahrip olmufltur. Hatta do¤u duvar›n› oluflturan
kerpiç duvarlar›n koridorun içine y›k›ld›¤› ve
büyük kümeler oluflturdu¤u görülmektedir. Temelleri
tafltan ve üst k›sm› da kerpiçten yap›lan koridorun
duvarlar› beyaz badana ile s›vanm›flt›r. Ayr›ca bu yüksek
duvarlar, ç›kan yang›ndan dolay› yer yer tu¤lalaflm›flt›r.
Ahflap çat› kiriflleri, kap›lar ve di¤er ahflap
malzemenin yanmas› sonucunda, hemen her fley afl›r›
bir flekilde yanarak tahrip olmufltur. Güneyden kuzeydeki
5 no’lu depo odas›na do¤ru yüksek bir e¤imin
bulunmas› yüzünden, tüm y›k›nt›lar›n kuzey yönüne
do¤ru akt›¤› ve kap› ç›k›nt›s›n› tahrip etti¤i görülmektedir.
Mevcut toprak seviyesinden 4.10 m derinli¤e
inildikten sonra, ancak tabana ulafl›labilmifltir. S›k›flt›-
r›lm›fl kilden yap›lan taban döflemesinin içine, yuvarlak
çak›l tafllar›n›n gömüldü¤ü görülmüfltür. Bir elma
büyüklü¤ündeki çak›l tafllar›n›n taban döflemesine
gömülmesiyle, oldukça sa¤lam bir zemin elde
edilmifltir. Böylesine ilginç taban döflemesinin benzerine,
bugüne de¤in di¤er Urartu kalelerinde rastlan›lmam›flt›r.
Ana koridorun en önemli özelli¤i, koridora aç›lan
odalar›n biri d›fl›nda flimdilik üç tanesinin do¤u
yönünde yap›lm›fl olmas›d›r. Ortalama 1.60-1.70 m
geniflli¤inde ve 2.5 m yüksekli¤indeki bu kap› geçitlerinin
içi tafl ve toprak ile doludur. ‹kinci kap› geçidinin
7 m güneyinde ise, koridor duvarlar›n›n do¤u ve
bat› yüzüne 50 cm geniflli¤inde ve 2 m uzunlu¤unda
bir duvar yap›larak, an›tsal bir kap› girifli oluflturulmufltur.
Kap› kanatlar›n›n güney kesimde yer ald›¤›
san›lmaktad›r. Ancak ç›kan fliddetli yang›n s›ras›nda
ahflap tavan örtüsü ile birlikte kap› kiriflleri ve
kanatlar› afl›r› bir flekilde yanarak tahrip olmufltur.
Yang›n o denli fliddetli olmufltur ki, bulunan bronz
kap› halkalar›n›n baz› k›s›mlar› ergiyerek cüruflaflm›flt›r.
Oldukça sa¤lam ve an›tsal bir flekilde yap›lan
kap› girifli, ayn› zamanda bir kenet gibi do¤u ve bat›
duvar›n› güçlendirmifltir.
Daha önce de belirtti¤imiz gibi flimdilik 44 m uzunlu¤unda
olan ana koridor, güney yönünde Haldi Tap›-
na¤› avlusuna do¤ru devam etmektedir. Özellikle
koridorun bat› duvar›n›n içeriye do¤ru y›k›ld›¤›
gözlemlenmifltir. Gelecek y›l sürdürülecek kaz› çal›flmalar›
sonucunda, Haldi Tap›na¤› ve koridorun hangi
yönündeki odalar toplulu¤u ile iliflkili oldu¤u ö¤renilmeye
çal›fl›lacakt›r.
11 no’lu büyük salon ile 10 no’lu ana koridorda
yap›lan kaz› çal›flmalar› s›ras›nda çok say›da çanak
çömlek, metal ve tafltan yap›lm›fl eflya, alet ve silah
ortaya ç›kar›lm›flt›r. Keramikten yap›lan eflyalar
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 17

KAZI - ARAfiTIRMA
aras›nda kandiller, tabaklar, kaseler, maflrapa, kupa,
çeflitli büyüklükteki mutfak kaplar› ile küçük testicikler
bulunmaktad›r. Özellikle büyük testilerin bir minyatürü
olan yonca a¤›zl› ve k›rm›z› açk›l› testicikler,
Urartu saray sanat›n›n karakteristik örneklerini yans›tmaktad›r.
Bu tür küçük kap ve testiciklerin parfüm,
ilaç veya dekoratif amaçla kullan›lm›fl oldu¤u san›lmaktad›r.
Demirden yap›lan ok uçlar› ile çuvald›z
ve i¤neler, korozyondan fazlaca etkilendi¤inden k›r›k
parçalar halindedir. Bazalt tafl›ndan yap›lan kap, ezgi
ve ö¤ütme tafllar› ile bile¤i tafllar› ve a¤›rflaklar, büyük
salonun gerçek anlamda bir atölye olarak kullan›ld›¤›n›
göstermektedir.
Yukar› Anzaf Kalesi kaz›lar›ndan ortaya ç›kar›lan
çanak-çömlek ile bronz ve demirden yap›lm›fl çeflitli
eflya, alet, tak› ve özellikle silahlara ait parçalar, Van
Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Araflt›rma Merkezi’nin
modern alet ve araçlarla donat›lm›fl laboratuar›na
getirilerek konservasyon çal›flmalar› yap›lmaktad›r.
Tümlenebilecek kap, kase ve vazolar laboratuarda
baflar›l› bir flekilde tümlenmektedir.
Hiç kuflkusuz ana koridorda geçen y›llarda ortaya iki
adet çivi yaz›l› kil tablet, Yukar› Anzaf Kalesi’nin
en ilginç buluntusunu oluflturmaktad›r. Ayr›ca Yukar›
Anzaf Kalesi’nde bulunan tunç eflya ve silahlar›n çok
büyük bir k›sm› çivi yaz›l›d›r. Bilindi¤i gibi flimdilik
Do¤u Anadolu Bölgesi’nin en çok çivi yaz›l› tunç
eflya ve silah›, Yukar› Anzaf Kalesi’nde ortaya ç›kar›lm›flt›r.
Ortaya ç›kar›lan çeflitli tunç eflya ve silahlar
üzerindeki çivi yaz›lar›, Urartu epigrafyas›, dini ve
özellikle tarihine çok büyük yenilikler sa¤lamaktad›r.
2003 Y›l› Enez (Ainos) Kaz› ve
Onar›m Çal›flmalar›
Oktay Belli
Enez (Ainos) ören yeri 2003 sezonu kaz› ve onar›m
çal›flmalar›na; Kültür ve Turizm Bakanl›¤›, Kültür
Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü, Döner Sermaye
‹flletmeleri (DÖS‹M), ‹.Ü. Rektörlü¤ü Bilimsel
Araflt›rma Projeleri Yürütücü Sekreterli¤i ile Edirne
Valili¤i Çevre Koruma Vakf› maddi kaynak sa¤lam›flt›r.
Maddi ve manevi desteklerinden ötürü söz konusu
kurum ve kurulufllara flükranlar›m› sunmak benim için
zevkli bir görevdir. Çal›flmalar, açmalarda yap›lan
genel temizli¤in bitirilmesinden sonra afla¤›da bafll›klar
halinde belirtilen alanlarda gerçeklefltirildi.
Akropol-Kale içi çal›flmalar›:
2003 y›l›nda Akropol’de yap›lan kaz›lar a¤›rl›kl›
olarak IVac ve IVad açmalar›nda yürütülmüfltür. Her
iki mekânda yap›lan kaz› çal›flmalar›, 7.10 m derinli¤e
kadar devam etmifl, ana kayadan oluflan tabana
ulafl›lmas›yla buradaki kaz›ya son verilmifltir. IVac ve
IVad açmalar›nda ortaya ç›kan ana kaya mimarisi
di¤er mekânlara göre daha ilginç sonuçlar göstermifltir.
Özellikle IVac mekân›n›n bat› ve güney duvarlar› ana
kaya 3.50 m düzgün kesilerek oluflturulmufl, kuzey ve
do¤u duvarlar› ise, kesme tafllardan bindirme tekni¤i
ile yap›lm›flt›r. Mekân›n bat› duvar› üzerinde, 30 cm
çap›nda bir havaland›rma penceresinin yer ald›¤›
görülmüfltür. Söz konusu pencere, henüz girifli saptanamayan
duvar›n bat›s›ndaki kaya bofllu¤unu havaland›rmak
amac›yla yap›lm›fl olmal›d›r. Rampan›n
alt›nda yer alan bu bofllu¤un di¤er mahzenlerde
oldu¤u gibi flarap dinlendirme ve saklama yeri oldu¤u
san›lmaktad›r. IV numaral› açmada bu güne kadar
yap›lan çal›flmalar Akropol’de ana kayan›n özenli
ifllenerek kare ve dikdörtgen planl› mekânlar ile so¤uk
hava deposu ifllevini yüklenen mahzenler yap›ld›¤›n›
göstermifltir. IVac mekân›n›n içindeki moloz topra¤›n
kald›r›lmas› s›ras›nda de¤iflik dönemlere ait buluntular
ele geçmifltir. Özellikle oryantalizan üslupla dekore
edilmifl çömlek parçalar›, siyah ve k›rm›z› figür
tekni¤inde yap›lm›fl Attika mallar›, piflmifl toprak
figürinler ve kandiller Arkaik, Klasik ve Hellenistik
Dönemlere güzel birer örnek oluflturduklar› gibi,
Ainos’un söz konusu dönemlerde kültür ve sanat
alan›nda bat› ile do¤unun etkisinde kald›¤›n› göstermektedir.
Roma Villas› Çal›flmalar›:
3. yy’a tarihlenen zengin evin güney ve güneydo¤u
kesiminde yap›lan derinlefltirme çal›flmalar›nda taban›n
25 cm alt›nda, içi harçla s›vanm›fl küçük bir havuzun
taban› ortaya ç›km›flt›r. Havuzun çevresindeki
dolgu toprak içinden Arkaik ve Klasik Dönemlere ait
olan boyal› çömlek ve kandiller ele geçmifltir. Açman›n
bat›, güney ve do¤u yönlerinde yap›lan kaz› çal›flmalar›
s›ras›nda daha önce kald›r›lan mozai¤in devam›-
n›n bahçelerin alt›na do¤ru uzand›¤› anlafl›lm›fl ancak
büyüklü¤ü hakk›nda herhangi bir bilgi edinmek mümkün
olmam›flt›r.
Çak›ll›k Mevkii Klasik Dönem Nekropol Çal›flmalar›:
Enez-Keflan karayolunun 2. kilometresinde yer alan
Çak›ll›k Mevki Nekropolünde bu y›l gerçeklefltirilen
3. dönem çal›flmalar›, Ainos kültür tarihi için çok
önemli sonuçlar vermifltir. Nekropolde aç›lan 400 m
karelik alan içinde, çat› kiremitlerinden oluflturulmufl
biri bebe¤e ait olmak üzere iki mezar, kalker tafl›ndan
yap›lm›fl iki lahit, urne olarak kullan›lan biri bronz
di¤eri ise piflmifl topraktan yap›lm›fl iki hydria ortaya
ç›km›flt›r. Birinci s›n›f iflçilik gösteren bronz hydrian›n
dikey kulpu üzerinde kabartma olarak yap›lm›fl bir
syren betimi yer almaktad›r. Ayr›ca, kalsik döneme ait
lekytoslar, alabastronlar, de¤iflik büyüklüklerde yap›lm›fl
siyah firnisli piflmifl toprak kaplar, üzerinde kad›n
portresi ifllenmifl alt›n yüzük ile bronz ayna ve di¤er
buluntular›n kalitesi, Ainos kentinin söz konusu
18 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMA
dönemdeki maddi refah›n› ve komflu ülkeler ile olan
kültürel ve ticari iliflkilerini göstermesi bak›m›ndan
önemli oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
Çevre Düzenleme, Onar›m-Koruma Çal›flmalar›:
1965 y›l›nda deprem sonucu çat›s› ve yan duvarlar›n›n
büyük bir k›sm› y›k›lan Aya Sofya Kilisesinin orta
nefinde yer alan 2.00 m kal›nl›ktaki y›k›nt› moloz
tümüyle temizlenerek mermer levhalarla kapl› taban
döflemesi ortaya ç›kart›lm›flt›r. Kilise duvarlar›nda yer
alan freskler, duvar resimleri ve s›valar›n büyük bir
bölümü temizlendikten sonra kireç harc›yla tafl›y›c›ya
ba¤lanm›flt›r. Kilisenin iç ve d›fl duvarlar›nda oluflmufl
olan ayr›lmalar, boflluklar ve özellikle d›fl duvarlardaki
y›k›nt›lar, özgün malzeme kullan›larak onar›lm›fl
böylece do¤al afetlerden kaynaklanan tahribatlara
karfl› geçici olarak önlem al›nm›flt›r. Kilisenin kuzeyindeki
destek duvar›nda zamanla oluflmufl boflluklar
ve kaymalar onar›larak duvar güçlendirilmifltir.
Kale giriflinin solundaki kuleye müteahhit taraf›ndan
geçmifl y›llarda yap›lm›fl temelsiz sözde destek duvar›,
k›fl›n olumsuz hava koflullar›ndan dolay› y›k›lm›flt›.
Duvar›n y›k›nt›s› kald›r›ld›ktan sonra yerine asl›na
uygun yeni bir destek duvar› yap›larak kulenin çevresi
güçlendirilmifltir. Kale giriflinin kuzeyinde yer alan
ve geçmifl y›llarda müteahhit taraf›ndan onar›m›
yar›m b›rak›ld›¤› için çökme tehlikesi gösteren duvar,
onar›larak koruma alt›na al›nm›flt›r. Ayr›ca, kale
duvarlar›n›n önünde birikmifl olan moloz ve otsu
bitkiler kald›r›larak duvarlar›n önü temizlenmifltir.
Sait Baflaran
2003 Y›l› Harmanören –Göndürle
Höyük– Mezarl›k Kaz›s›
Isparta’n›n 27 km kuzeydo¤usunda yer alan Göndürle
Höyük Mezarl›¤›’nda 2003 y›l› kaz›lar›na, Isparta
Müzesi ad›na, bilimsel baflkanl›¤›m›z alt›nda, ‹stanbul
Üniversitesi Rektörlü¤ü Bilimsel Araflt›rma Projeleri
Yürütücü Sekreterli¤i’nin maddi destekleriyle devam
edilmifltir (Proje No: 2/27082002). 6 A¤ustos-15 Eylül
2003 tarihleri aras›nda sürdürülen kaz›da tek açmada
çal›fl›ld›. 2002 y›l›nda açt›¤›m›z Açma U’nun bat›s›nda,
5x5 m boyutlar›nda bafllanan Açma Ü, bat› duvar›nda
aç›lan ceple, 6x8.5 m boyutlar›na ulaflm›fl ve on bir adet
mezar bulunmufltur. Ayr›ca, 2001 y›l› Açma S duvar›nda
ya¤murlarla çöken k›s›mda görülen iki mezar
(S9 ve S10), aç›lan ceplerle a盤a ç›kar›lm›fl ve mezar
küpleri (HÖM03 S9, HÖM03 S10) kald›r›lm›flt›r.
2003 kaz› sezonunda Açma Ü’de tespit edilen on bir
mezardan yaln›z üçü (Mezar Ü7, Ü8, Ü11) el de¤memifl,
fakat do¤an›n tahribine u¤ram›fl, çatlak-k›r›k
olarak bulunmufltur. Di¤erleri ya zaman›nda (Mezar
Ü1, Ü9, Ü10) ya da günümüzde tahrip edilmifllerdir.
Bu y›l, mezarlardan biri (Mezar Ü 4), düzenlenmesiyle
ve tipiyle farkl›l›k göstermektedir. Di¤er on mezar›n
tümü küp mezard›r. Yine, do¤u-bat› do¤rultusunda
yerlefltirilen mezar küplerinin do¤uya bakan a¤›z aç›kl›klar›
büyük düz bir taflla kapat›lm›fl, kapak tafl›n›n
arkas›, küpün üstü ve gövdesi büyük toplama tafllarla
ve küp k›r›klar›yla örtülerek korunmaya al›nm›flt›r.
Kaz› sonuçlar›n› özet olarak flöyle verebiliriz:
Mezar Ü1: -36 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü1 mezar
küpü, iki küpün birlefltirilmesiyle oluflmufltur. Buluntu
vermedi.
Mezar Ü2: -51 cm’de ulafl›lan mezar küpünün tar›m
nedeniyle üst yar›s› tamamen da¤›lm›fl, küpün baz› üst
gövde parçalar›, gövdesi içine çökmüfl, kalan alt kar›n
kenar›nda gaga a¤›zl› bir testicik (HÖM03Ü2.1) ele
geçti. Gömü yoktur.
Mezar Ü3: -70 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü3 mezar
küpünün koruma ve destek tafllar› ve üst gövde yar›s›,
tar›m nedeniyle ya da kaçak kaz› sonucu da¤›t›lm›fl
oldu¤undan mezar küpünün a¤›z aç›kl›¤›n›n örtü flekli
belirlenememifltir. HÖM03Ü3’ün do¤usunda yer alan
tafl kütlesi, ilk bak›flta bir kasa mezar olabilece¤i fikrini
verdiyse de, y›¤›nt›n›n kald›r›lmas› sonucu bu kütlenin
Mezar Ü3 ile ba¤lant›l› olabilece¤i anlafl›lm›flt›r.
Bu kütlede, do¤u kenar›ndaki tafllar alt›nda gaga a¤›zl›
bir testicik (HÖM03Ü3-1) ele geçmifltir.
Mezar Ü4: Ana toprak üzerine yerlefltirilen kol ve
bacak kemikleri ile bir calvarium parças›n›n üstü,
toplama irili ufakl› tarla tafllar›yla örtülmüfl ve bunlar›n
da üstü çok iri iki büyük taflla kapat›lm›flt›r.
Kemiklerin yan›nda, düz, delikli tunçtan bir plaka
parças› (HÖM03Ü4-1) bulunmufltur. Bir kemer ya da
bir diadem ucu olabilir.
Mezar Ü5: -127 cm’de açma do¤u duvar› önünde
tespit edilen HÖM03Ü5 mezar küpü, burada yap›lan
bir ceple tamamen aç›ld›. Koruma ve destek tafllar›
da¤›t›lan, üst yar›s› tamamen kaybolan mezar küpünün
baz› parçalar›n›n -160 cm’de ele geçmesi, bu
mezar›n da yol inflaat› s›ras›nda ve ifl makineleriyle
yap›lan bir tahribat oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Gömüye
iflaret edebilecek bir ize ve buluntuya rastlanmad›.
Mezar Ü6: Açma güneyinde küp, ufak testi veya çömlek
k›r›klar›, irili ufakl› tafllardan oluflan bu y›¤›n da
da¤›t›lm›fl bir mezar olabilir, Mezar Ü3’de oldu¤u
gibi. Bunlar, önünden geçen tarla yolunun aç›lmas›
s›ras›nda burada kaçak olarak yap›lan kaz› sonucu
oluflan bir tahribat olmal›.
Mezar Ü7: -52 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü7 mezar küpü
el de¤memifl olarak bulunmufltur. Herhangi bir buluntu
veya gömü yoktur.
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 19

KAZI - ARAfiTIRMA
Mezar Ü8: -63 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü8 mezar küpü
el de¤memifl, fakat çatlak-k›r›k olarak bulunmufltur.
Kapak tafl› önünde gaga a¤›zl› bir testi (HÖMO3Ü8-
1) d›fl arma¤an olarak ele geçmifltir. Mezar iki gömü
içermektedir. Hem zaman de¤ildirler. ‹lk gömü geriye
iteklenerek ikinci gömü yap›lm›flt›r. Kemik s›ralamas›ndan,
ikinci bireyin hoker durumunda yat›r›ld›¤›
izlenmektedir. Gö¤sü üstünde tuttu¤u konik bafll› bir
tunç i¤ne (HÖM03Ü8-2) insitu olarak bulunmufltur.
Küp dibinde ele geçen bir a¤›rflak (HÖM03Ü8-3)
birinci bireye ait olmal›.
Mezar Ü9: Mezar Ü8’in hemen yan›nda, k›smen açma
duvar› içinde tespit edilen Mezar Ü9’un tar›m nedeniyle
tamamen tahrip oldu¤u anlafl›lmaktad›r.
Mezar Ü10: -87 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü10 Mezar
küpü, büyük olas›l›kla, zaman›nda yap›lan bir tahribat
sonucu kapak tafl› ve destek tafllar› tamamen kaybolmufl,
çok k›r›kl› olarak ele geçmifltir. Herhangi bir
gömü veya buluntuya rastlanmad›.
Mezar Ü11: -67 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü11 Mezar
küpü el de¤memifl, ancak çatlak-k›r›kl› olarak ele geçmifltir.
Kapak tafl›n›n önünde, destek tafllar›n›n alt›nda
gaga a¤›zl› bir testi (HÖM03Ü11-1) ve bir çömlek
(HÖM03Ü11-2) bulunmufltur. Bu mezarda da, hem
zaman olmayan iki gömü görülmektedir. Mezar aç›lm›fl,
ilk birey geriye iteklenerek ikinci birey yerlefltirilmifltir.
Kemik s›ralamas›ndan hoker durumu izlenebilmektedir.
Küp dibinde, da¤›t›lm›fl kemikler aras›nda
ilk bireye ait oldu¤unu düflündü¤ümüz küçüklü
büyüklü üç çömlekçik (HÖM03Ü11-3; HÖM03Ü11-
4; HÖM03Ü11-5) bulunmufltur.
Kaz›da gün ›fl›¤›na ç›kart›lan iskelet ve kemik kal›nt›lar›,
Paleoantropolog Say›n Dr. Songül Alparslan
Roodenberg taraf›ndan incelenmifltir. Kaz›da ele geçen
15 adet envanterlik eser, Kaz› Evi’mizde gerekli
temizlik ve bak›m› yap›ld›ktan sonra, tutanakla Isparta
Müze Müdürlü¤ü’ne teslim edilmifltir.
Mehmet Özsait
2003 Y›l› Hatay/Samanda¤/Üça¤›zl›
Ma¤aras› Kaz›s›
Hatay ili, Samanda¤ ilçesi, Üça¤›zl› Ma¤aras›’nda
Prof.Dr. Erksin Güleç Baflkanl›¤›nda gerçeklefltirilen
kaz› çal›flmalar› 26.08.2003-14.09.2003 tarihleri aras›nda
yap›lm›flt›r.
Üça¤›zl› Ma¤aras›, Orta ve Üst Paleolitik evreleri
aras›ndaki geçifl aflamas›na (Öncül Üst Paleolitik)
yönelik düzenli bir tabakalanma sergilemesi aç›s›ndan,
dönem insanlar›n›n morfolojik yap›s› ve günlük
yaflant›s› hakk›nda son derece önemli bilgiler yans›tmaktad›r.
Bu y›lki çal›flmalar ma¤aran›n kuzey bölümünde
yer alan B4b, B4d, B5b, B5d, B6d, C4a, C4c,
C5a, C5c, C6c, D6a, D6b, D7a, D7b, D7c, D7d, D8d,
E4c, E4d, E8c, E8d, F4a, F4c, F8a, F8b, F8c, F8d plan
karelerinde gerçeklefltirilmifltir.
Kaz› çal›flmalar›nda Üst Paleolitik Dönem’de ma¤aray›
kullanm›fl olan insanlara ait üç adet difl, insanlar›n
yiyecek olarak tükettikleri alageyik, karaca, yaban
keçisi, ay›, öküz ve domuz’a ait kemik ve difl parçalar›
ile bal›k ve deniz kabuklar›na ait bol miktarda kal›nt›,
yine dönem insanlar›n›n çakmaktafl›ndan yaparak
kulland›klar› birçok çeflit ve tipte alet ve çekirdek
bulunmufltur.
Üst Paleolitik Dönem insanlar›n›n morfolojik ve
kültürel yap›s› ile insan evriminde oldukça önemli bir
yer tutan Hatay Bölgesi’nin paleoekolojisini ayd›nlatmaya
yönelik olarak gerçeklefltirilen Üça¤›zl› Ma¤aras›
Kaz›s›’na önümüzdeki y›llarda da devam edilmesi
planlanmaktad›r.
Erksin Güleç
2003 Dönemi ‹kiztepe
Kaz› Çal›flmalar›
‹stanbul Üniversitesi ile Kültür ve Turizm Bakanl›¤›
ad›na yürütülmekte olan Samsun ‹kiztepe kaz› çal›flmalar›
2003 döneminde 19 Temmuz ile 29 A¤ustos
tarihleri aras›nda gerçeklefltirildi.
2003 dönemi çal›flmalar›na kaz› heyeti üyesi olarak
Yrd.Doç.Dr. fievket Dönmez, Dr. Latife Summerer,
Arfl.Gör. Asl›han Yurtsever-Beyaz›t, Antropolog Doç.
Dr. Y›lmaz S. Erdal, Dr. Evangelia ‹onnidou-Piflkin,
restoratör Ergun Ça¤›ran, yüksek lisans ö¤rencileri
Junko Yamamoto, Emine Sökmen, Aylin Tuncer ile
‹stanbul Üniversitesi stajyer lisans ö¤rencileri kat›ld›.
Bakanl›k uzman› olarak Bolu Arkeoloji Müzesi
araflt›rmac›lar›ndan Güner Kozdere kaz›da görev ald›.
2003 Dönemi kaz›lar›, 1974 y›l›nda ilk defa kaz›lmaya
bafllanan ve 2000, 2001 ve 2002 dönemlerinde
tekrar kaz›lmaya devam edilen Tepe I’de gelifltirildi.
Tepe’nin kuzey yamac›nda yer alan “M” açmas›n›n
sadece C 18,19,20/IV 8 ve C 18,19,20/IV 9 plankarelerini
kapsayan 150 m 2 ’lik alan›nda kaz›lar gerçeklefltirildi.
1975-1986 dönemlerinde Tepe I’de ortaya
ç›kart›lm›fl bulunan mezarl›¤›n devam›n› aramak için
höyü¤ün formasyonuna paralel olarak ilk önce C
19/IV 8 ve 9 ile C 20/IV 8 ve 9 plankarelerini kapsayan
100 m 2 ’lik alanda 21.30 m’den 20.65 m’ye
kadar derinleflildi. 0.65 m kadar olan bu derinleflme
sonucunda C 20/IV 8 ve 9 plankarelerinde 2 mimari
tabaka, C 19/IV 8 ve 9 plankarelerinde ise 1 mimari
tabaka ortaya ç›kt›.
Di¤er taraftan, C 19/IV 9 plankaresinin güney kesiminde
ve 21.20 m’de yer alan ve bafl› güneydo¤uda
olmak üzere güneydo¤u-kuzeybat› do¤rultusunda, kollar›
iki yanda ve s›rtüstü yat›r›lm›fl bir iskelet ortaya
20 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMA
ç›kt›. Sk.678 olarak kodlanan ve basit toprak tipi bir
mezara ait bu iskeletin sa¤ omzunun üst k›sm›nda ve
bafl›n›n sa¤ taraf›nda içinde kemik bir tarak bulunan
küçük bir piflmifl toprak çanak ile sa¤ kolu üzerinde
tunç bir hançer mezar eflyas› olarak ele geçti. Bu
mezar, ortaya ç›kt›¤› derinlik göz önüne al›nd›¤›nda,
2002 döneminde kaz›lm›fl olan ‹lk Tunç Ça¤ II’nin
4. Mimari Tabakas›n›n taban› alt›na ve ‹TÇ II’nin
5. Mimari Tabakas› molozu içine gömülmüfl oldu¤undan
‹TÇ II’nin 4. Mimari Tabakas›na aittir.
C 18/IV 9 plankaresinde mezarl›k tabakas›n›n bafllad›¤›
24.80-24.00’e kadar derinleflildi¤inde karenin güney
kesiminde 4 (‹TÇ III 1, 2, 3 ve 4. Evreler) kuzey kesiminde
2 mimari tabaka (‹TÇ III 3 ve 4. Evreler) ortaya
ç›kt›.
Her iki plankarede de 4. Mimari Tabakan›n alt›n›n
‹TÇ III mezarl›¤›n› kapsayan dolgu oldu¤u daha da
derinleflildi¤i zaman anlafl›ld›. Bat›dan do¤uya oldukça
dik bir e¤im yapan bu dolgu içinde, de¤iflik seviyelerde
yer alan basit toprak tipinde 7 adet bebek/çocuk
mezar› ortaya ç›kt›. C 18/IV 8 ve 9 plankarelerinde
ortaya ç›kan 7 adet mezar›n hepsi de basit toprak
tipindedir. Bu mezarlardan sadece bir adedi hediyelidir.
Sk.682 olarak kodlanan bu mezardaki bebek iskeletinin
sa¤ kolunda tunç bir bilezik bulundu.
Di¤er taraftan, kaz› çal›flmalar›na paralel olarak Dr.
‹onnidou-Piflkin arkeobotanik sonuçlar elde etmek
için sulu eleme yöntemi ile her kat›n moloz topra¤›
içinden organik kal›nt›lar toplad›. Dr. Y›lmaz Erdal
ise ortaya ç›kan mezarlar›n iskeletlerini antropolojik
aç›dan inceleyerek yafl, cinsiyet ve hastal›klar ile ilgili
veriler elde etti.
Çal›flmalara son verildikten sonra kaz› alan› koruma
alt›na al›nd› ve 37 adedi müzelik ve 208 adedi etütlük
olmak üzere toplam 245 adet pt, kemik, kavk›, tunç,
obsidiyen, tafl ve çakmaktafl›ndan yap›lm›fl eser Samsun
Arkeoloji Müzesi’ne teslim edildi.
Önder Bilgi
2003 Y›l› Kelenderis Kaz›s›
Da¤l›k Kilikya’n›n, özellikle Klasik Ça¤da, en önemli
liman kentlerinden biri olan Kelenderis’te 2003 y›l›
kaz›lar› Akropolde, Theatron’da sürdürülmüfl, Kuzey
Nekropolündeki birkaç tonozlu mezarda çal›fl›lm›fl ve
2002 y›l›nda Y›lanl›ada yak›n›nda bafllayan sualt›
tespit çal›flmalar›na bu y›l da devam edilmifltir.
2000 y›l›nda bafllat›lan Akropol çal›flmalar›n›n as›l
amac›, kentin M.Ö. 7. yy öncesine ait verilerini araflt›rmakt›.
Ancak 3 y›ll›k çal›flmalar›m›z sonucunda
görüyoruz ki, en erken veriler halâ M.Ö. 8 yy sonlar›ndan
önceye gitmemektedir. Di¤er taraftan, söz
konusu alanda yürüttü¤ümüz kaz›lar s›ras›nda ortaya
ç›kan mimari, bu tepenin, özellikle Roma Ça¤›
sonras›nda yo¤un bir biçimde iskân gördü¤üdür. Bu
bak›mdan, gelecekte Demir Ça¤›’na ait veriler ortaya
ç›ksa bile, bunun mimari ile temsil edilmeyece¤i art›k
anlafl›lm›fl bulunmaktad›r. 2003 y›l›nda, Akropolde
ele geçen en önemli buluntulardan biri, benzerlerini,
Tarsus’ta, K›br›s’ta, Samos’ta ve benzeri baflka arkaik
yerleflmelerde gördü¤ümüz, dua eden (adorant) bir
terra cotta figürindir ki, bu eser, M.Ö. 8. yy sonlar›na
veya erken 7. yy’a tarihlenebilir.
Theatron’da, Anadolu Üniversitesi’nin deste¤iyle
yürütülen kaz› çal›flmalar›nda, bu y›l orkestran›n ve
oturma s›ralar›n›n tamam› aç›lm›flt›r. Geçen y›llardaki
çal›flmalarda oldu¤u gibi, bu y›l da, üst katmanlarda,
geç dönem mezarl›¤›na ait yirminin üzerinde iskelet
bulunmufltur. Ayr›ca, yap›n›n d›fl›nda yap›lan kaz›lar
göstermifltir ki, halihaz›rda görülen s›rt duvar›n›n
(analemma) theatronun s›n›r›n› oluflturmad›¤›, bunun
d›fl›nda da, üst kata ait tafl›y›c› desteklere ait olabilecek
duvarlar›n ve temellerin oldu¤u ortaya konmufltur.
Bundan baflka, yap›n›n sahne (skene) bölümünün
bulundu¤u yerde, geniflli¤i yer yer 4 m’yi bulan uzun
bir duvar ortaya ç›kar›lm›flt›r ki, bu duvar›n Ortaça¤’a
ait surlar›n deniz taraf›ndaki bir bölümü oldu¤unu ilk
kez saptam›fl bulunmaktay›z.
Kuzey mezarl›¤›nda yan yana yerlefltirilmifl bulunan 6
adet tonozlu mezardan ikisinin üzerindeki ve içindeki
molozlar temizlenerek görüntüsü daha anlafl›l›r hale
getirilmifl, ayr›ca bunlar›n mezar odalar›n›n mimarisi
hakk›nda etütler yap›lm›flt›r.
2002 y›l›nda, ODTÜ Sualt› Toplulu¤u (SAT) ve Sualt›
Derne¤i’nin (SAD) dalg›çlar›ndan oluflan bir ekip ile
bafllat›lan ve Kelenderis’in birkaç mil a盤›nda bulunan
Y›lanl›ada’n›n kuzey bakan koyunda yap›lan
dal›fllar›n bu y›lki bölümünde, yaklafl›k 40 m derinde,
yay›lm›fl olan, çeflitli dönemlere ait tafl ve metal çapa
ve çipolar›n konumlar› ölçümlendirilmifl ve bunlar
haz›rlanan planda, paftalar›na geçirilmifltir.
Levent Zoro¤lu
Klazomenai’de Protogeometrik
Döneme Ait ‹zler
On iki ‹on kentinden biri olan Klazomenai’de 1979
y›l›ndan beri yürütülmekte olan çal›flmalarda, antik
kentin Protogeometrik, Arkaik ve Klasik Dönem yerleflme
alanlar› ve nekropolisleri ile Arkaik Dönem’e
ait seramik, zeytinya¤› ve demirci iflliklerinin yer
ald›¤› sanayi mahallelerinin izleri belirlenmifltir.
Prehistorik yerleflim alan›n›n bulundu¤u Limantepe
Höyü¤ü’nde, 1998 y›l›nda sur d›fl› yerleflimler araflt›r›ld›¤›
s›rada Protogeometrik Dönem’e ait apsidal planl›
bir yap› kal›nt›s› a盤a ç›kart›lm›flt›r. Antik kentin
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 21

KAZI - ARAfiTIRMA
Klazomenai, P1 Yap›s›
bugüne dek yeterince bilinmeyen bir dönemine ›fl›k
tutan bu buluntu nedeniyle, Klazomenai’de son y›llardaki
kaz› çal›flmalar›, Protogeometrik Dönem’e ait
yerleflim izlerinin araflt›r›ld›¤› bu alanda yo¤unlaflt›r›lm›flt›r.
Erken Tunç Ça¤› II. Dönemi’ne tarihlenen
surun güneye do¤ru uzanan enkaz› içinde yer alan,
ana aks› do¤u-bat› do¤rultusunda olan ve bat› ucunda
apsis oluflturan bu yap› P1 yap›s› olarak adland›r›lm›flt›r.
Geç dönem yerleflimleri taraf›ndan yo¤un bir
flekilde tahribe u¤rat›lm›fl olan yap›n›n ilk evresine ait
duvar temelleri dikey yerlefltirilmifl yass› tafl s›ralar›-
n›n k›smen topra¤a gömülmesiyle oluflturulmufltur.
Yap›n›n üst bölümünün kerpiç oldu¤u düflünülmektedir.
Yap› içerisinde izlenen yan›k kerpiçli kil taban,
yap›n›n ilk evresinin bir yang›nla sona erdi¤ini göstermifltir.
Bu taban üzerinde in-situ durumda ele geçen
seramiklerin yard›m›yla yap›y› M.Ö. 11. yy’›n sonu ile
10. yy’›n ortalar›na tarihlemek mümkün olmaktad›r.
‹kinci evrede yap› bir duvarla ortadan ikiye bölünmüfltür.
Geç dönem tahripleri sebebiyle ikinci evreye
ait kesin veriler elde edilememifltir. Ancak, bölme
duvar›n›n ilk evreye ait yan›k kerpiçli taban›n›n ve
üzerindeki seramiklerin hiç boflluk b›rakmadan hemen
üzerine yerlefltirilmesi, ikinci evrenin de Protogeometrik
Dönem’e ait oldu¤unu göstermektedir.
Yap›n›n ortas›nda, 1.60 m çap›nda iki tafl s›ras› ile
oluflturulmufl yuvarlak bir platform bulunmaktad›r.
Messania Bölgesi’ndeki Lefkandi kaz›lar›nda a盤a
ç›kar›lan ça¤dafl› benzer bir platform sunak olarak
yorumlanm›flt›r. Klazomenai evinde söz konusu platformun
yan›nda, in-situ durumda çak›ll› gevflek bir
topra¤a oturan ve f›r›nlanmam›fl olan basit bir kap ele
geçmifltir. Sözü edilen kab›n taban›nda, ak›t›lan s›v›y›
tabana geçiren küçük delikler bulunmaktad›r. Dinsel
bir ifllev tafl›d›¤› düflünülen bir platformun yan›ndan
ele geçen bu topraktan yap›lm›fl bu kap libasyon
amac›yla kullan›lm›fl olmal›d›r.
Ayn› alan›n güney k›sm›nda, içerisinde ele geçen bir
skyphos sayesinde Geç Protogeometrik Dönem’e
tarihlenen bir bebe¤e ait olan bir sanduka mezar a盤a
ç›km›flt›r. Söz konusu mezar apsidal planl› bir di¤er
yap›y› (P2 numaral› yap›) k›smen tahrip etmifltir. Ana
aks› do¤u-bat› do¤rultusunda olan ve bat› bölümde
apsis çizen bu yap› da P1 numaral› yap›da oldu¤u gibi
temelsiz olarak topra¤a oturmaktad›r. Üst bölümü
Arkaik Dönem yap›s› taraf›ndan tahrip edilmifl olan
bu yap›n›n küçük bir k›sm›nda yan›k kerpiçli bir taban
izlenebilmifltir. Taban üzerinden bulunan el yap›m›
mutfak kab› parçalar› ve pergel kullan›lmadan yap›lm›fl
konsantrik daireler ile içleri dolu üçgen motifi
bezeli kapal› kap gövde parçalar›n›n Thessalia,
Makedonya ve Troia’dan ele geçen benzerleri yap›n›n
M.Ö.11. yy içlerine tarihlenmesi gerekti¤ini göstermektedir.
Protogeometrik Dönem’e tarihli her iki yap› da Klazomenai’nin
bir ‹on kenti olarak kuruluflu hakk›nda
önemli bilgiler sa¤lamaktad›r. Bugüne dek Klazomenai
Antik Kenti’nin kuruluflu, gerek ele geçen yüzey
buluntular› gerekse Arkaik Dönem’e ait yerleflmenin
içerisinde dar bir alanda elde edilen veriler nedeniyle,
Geç Protogeometrik Dönem’e (yaklafl›k olarak M.Ö.
950 y›llar›na) tarihlenmekteydi. Ancak, son y›llarda
a盤a ç›kan söz konusu yap›lar, Klazomenai’de ‹on
Dönemi’ne ait yerleflmenin M.Ö. 11. yy’›n içlerinde
kurulmufl oldu¤unu ortaya koymaktad›r.
Güven Bak›r
2003 Y›l›
Küllüoba Kaz›s›
Eskiflehir ili, Seyitgazi ilçesi s›n›rlar› içinde yer alan
Küllüoba’da 2003 y›l› kaz›lar›, yine höyü¤ün do¤u
kesiminde gerçeklefltirilmifltir. Bu çal›flmalar esas
itibariyle, AF 14-16 açmalar›nda derinlik sondaj›,
yukar› flehir suru ve Do¤u Kap›s› kaz›lar›na devam
edilmesi, Megaron Kompleksi’nin kuzeyindeki evlerin
ortaya ç›kar›lmas›, Güney Koni ve çevresinde geç
‹lk Tunç Ça¤› II ve ‹TÇ III dönemlerinin araflt›r›lmas›
fleklinde özetlenebilir.
Derinlik sondaj›nda henüz ‹lk Tunç Ça¤› bafllar›na
ulafl›labilmifltir. ‹TÇ I katlar›nda Beycesultan ‹TÇ I
oluk bezemeli çanak çömlek parçalar›n›n ele geçirilmesi
kronolojik aç›dan büyük önem tafl›r. Tamam›
henüz aç›lamam›fl olan Do¤u Kap›s›’n›n ilk evresi,
büyük olas›l›kla ‘L’ fleklinde bir girifl içermektedir.
Geniflli¤i 2 m olan bu giriflin zemini ve duvarlar› itina
ile s›vanm›flt›r. Bir sonraki evrede surun d›fl k›sm›na,
yüzeyinin küçük tafllarla kapland›¤› bir rampa infla
edilmifltir. Sur bedeni bu rampan›n bitiminden sonra
yükselmektedir. Güney tarafta, bat›ya do¤ru gayet
belirgin zikzaklar yapan bu sur AB/AC/AD 24 ve
AF/AG 20/21 plankarelerinde araflt›r›lm›flt›r.
Megaron Kompleksi’nin önündeki avluyu kuzeyden
s›n›rland›ran evlerin ön duvarlar› tamamen ortaya
22 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMA
ç›kar›lm›flt›r. Bu evlerle Kompleksin kuzeydo¤u köflesi
aras›nda bir girifl saptanm›flt›r.
Güney koni ve güney yamac›nda yap›lan çal›flmalarda
ise çok önemli sonuçlara ulafl›lm›flt›r. Yamaçta daha
önce k›smen ortaya ç›kar›lm›fl olan Megaronumsu
Yap›’n›n asl›nda bir megaron oldu¤u ve kuzey bitifli¤indeki
yap›larla büyük bir kompleks oluflturmufl olabilece¤i
ihtimali belirmifltir. Uzunlu¤u 30 m’yi bulan bu
megaronun ön girifli 2 m geniflliktedir ve bu girifle tafl
döfleli bir rampa ile ulafl›lmaktad›r. Kuzey bitiflikteki
yap›da, içinde in-situ olarak 7 adet küpün ele geçirildi-
¤i koridor fleklinde bir magazin ortaya ç›kar›lm›flt›r.
Bu kompleksin hemen kuzeyinde yer alan AA 19
plankaresinde, ilk defa Geç ‹TÇ II ve ‹TÇ III katlar›
üst üste tabakalanm›fl olarak saptanm›flt›r. Üstte 4
evreli bir Geç ‹TÇ III (Geçifl Dönemi) ve onun alt›nda
en az›ndan üç evreli bir erken ‹TÇ III döneminin
söz konusu oldu¤u bu katlar, kompleksin sonras›na
tarihlenir. Her iki döneme denk gelen kültür dolgusunun
kal›nl›¤› hemen hemen 5 m’ye ulaflmaktad›r.
Geçifl Dönemi’nin ilk evresine ait tabakada ele geçirilmifl
olan tafltan kurflun figürin kal›b›, bu senenin en
önemli buluntusunu oluflturur. ‹çerik ve üslup bak›-
m›ndan bu kal›p Prof. Kutlu Emre taraf›ndan yay›nlanan
örneklerle tamamen benzeflmektedir.
Önümüzdeki sezonda, özellikle güney yamaçtaki
kompleksin kaz›lmas›na devam edilecek ve ‹TÇ III
katlar› da daha genifl bir alanda araflt›r›lacakt›r.
Turan Efe
2003 Y›l› Sivas Hayranl›-Haliminhan›
Kaz›s›
Sivas Müze Müdürlü¤ü Baflkanl›¤›nda ve Ankara Üniversitesi
D.T.C.F. Antropoloji Bölümü’nden Prof.Dr.
Erksin Güleç’in Bilimsel Dan›flmanl›¤›nda gerçeklefltirilen
Sivas ili Hayranl›-Haliminhan› Üst Miyosen
çökellerindeki kat›l›ml› kaz› çal›flmalar› 06-16.08.2003
tarihleri aras›nda yap›lm›flt›r.
2003 y›l› kaz› çal›flmalar› Lokalite 19 olarak isimlendirilen
alanda 2x2 m’lik 7 açmada gerçeklefltirilmifl ve
bu alanda 76 adet fosil kal›nt›ya rastlanm›flt›r. Erozyonlar
nedeniyle tahribata oldukça aç›k olan bu alandaki
çal›flmalar öncelikle yüzeydeki fosillerin toplanmas›yla
bafllam›flt›r. Kaz› s›ras›nda Equidae (atgiller),
Bovidae (öküzgiller), Proboscidea (hortumlugiller) gibi
hayvanlara ait bol miktarda kafatas›, üstçene, altçene,
difl ve uzun kemiklere ait parçalar bulunmufltur.
Bu sezonda yap›lan çal›flmalar s›ras›nda, Üst Miyosen
çökellerindeki fosilli tabakalar›n yay›l›m alanlar›n›n
belirlenmesi amac›yla yak›n çevrede yap›lan araflt›rmalarda
birçok yeni lokalite de bulunmufl ve çevrede
tespit edilen fosilli lokalite say›s› 40’› aflm›flt›r.
Anadolu Üst Miyosen Dönem faunas› ve paleoekolojik
yap›s›n›n ortaya konulmas› amac›yla gerçeklefltirilen
ve oldukça zengin çökellerden oluflan Hayranl›-
Haliminhan› mevkiindeki çal›flmalar›n 2004 y›l›nda
da devam ettirilmesi planlanmaktad›r.
2003 Y›l› Adana ‹li
Yüzey Araflt›rmalar›:
Saimbeyli ve Tufanbeyli
Erksin Güleç
2002 ve 2003 y›llar›nda Adana ‹li Tufanbeyli ve Saimbeyli
‹lçelerindeki çal›flmalar›m›z›n iki temel amac›
vard›: Bu ilçelerin tüm arkeolojik dokusunun belgelenmesi,
daha sonra ise, M.Ö. 2. binin 2. çeyre¤inden
itibaren Çukurova ve çevresinde hüküm sürmüfl olan
Kizzuwatna Ülkesi’nin yerleflmelerinin tespiti. 2004
y›l›nda “Adana ‹li ve Çevresi Yüzey Araflt›rmalar› ve
Kizzuwatna Araflt›rmalar› III” projemiz ile bu amaçlar›n
do¤rultusunda bölgemizde çal›flan epigrafi ve tarihi
co¤rafya gibi konular haricinde, di¤er ilçelerde de
bu proje devam ettirilecek, bölgedeki kronolojik boflluklar
ve sorunlar çal›fl›lacak, tahrip edilen çok say›-
daki kültür varl›¤› ivedilikle belgelenecek ve özelikle
Kayseri ‹li Tomarza, Sar›z, Develi ve Yahyal› ilçelerinde
planlad›¤›m›z çal›flmalarla da M.Ö. 2. binde bölge
yerleflmelerinin Orta Anadolu ile organik ba¤lar›
kurulacak, bu dönem yerleflmeleri tespit edilecektir.
2003 y›l›nda Saimbeyli ‹lçesinde 16.09.2003-
09.10.2003 tarihleri aras›nda çal›fl›lm›flt›r. ‹lçe merkezinde
yap›lan incelemelerde, Bizans ve Ortaça¤ özellikleri
gösteren Saimbeyli Kalesi ve yine Ortaça¤’da
Hac›n diye an›lan yerleflmenin kal›nt›lar› belgelenmifltir.
‹lçe merkezinde Hac›n Manast›r› ad› ile an›lan
yap›n›n ise Ortaça¤ özellikleri gösterdi¤i, Geç Osmanl›
tafl iflçili¤i veren yine merkezdeki üç adet taflköprü
de belgelenmifltir. Naltafl Köyü’nde Ören Tepe’de tafl
sanduka bir mezar ve bir yap›ya ait olabilecek büyük
tafl bloklar; Çeralan Köyü Çürükkale’de Roma ve
Bizans özellikleri gösteren bir kale, aç›lm›fl tonozlu
bir mezar ve bu alanda bir at figürini; Afla¤› Salak’da
Köristan Mevkiinde tonoz örtülü an›tsal bir mezar ile
bu mezarlar›n aç›lmadan önceki durumu diye düflündü¤ümüz
y›¤ma mezarlar; Çokça Tepe’de pithos
mezarlar, tafl sanduka mezarlar; Gökmenler Köyü’nde
Kocaharman, Karadut ve D›m›flk›r›k mevkiilerinde
çok say›da sütun tamburu ve bir nekropolis; Çatak
Köyü’nde S›radam Mahallesi’nde yine tonoz örtülü
mezarlar, Surat Mevkiinde Geç Roma Dönemi özellikleri
gösteren seramik ve cam parçalar›; Çorak Köyü’nde
Küçük Burun Mevkiinde yine tonoz örtülü mezar;
Çatak Köyü’nde Emirli Mahallesinde apsidal bir yap›
kal›nt›s›, üç adet sütun tamburu, Gavurharman›’nda
iki yap›ya ait olabilecek tafl temel izleri, Körce’de
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 23

KAZI - ARAfiTIRMA
anakayaya yaslanm›fl bir yap› kal›nt›s›; Cumhurlu
Köyü’nde Kara Kilise’de büyük bir kilise yap›s› ile
y›¤ma mezar; Kandilli Köyü’nde Kale Mevkiinde bir
gözetleme kulesi, bir y›¤ma mezar, Çambel Mevkiinde
sütun parçalar›, tamburlar ve mimari parçalar, Bahçecik
Mevkiinde tafl mimari bloklar, Sar›yakup Mahallesinde
Beflçatal Mevkiinde apsidal bir yap›, Koca Ören
Mevkiinde bir kilise ve bir mimari eleman üzerinde
yaban domuzu kabartmas›; Mahmutlu Köyü’nde P›narc›k,
Kirazl›, Ulucak mevkiilerinde çeflitli mimari elemanlar,
Fincankayas›’nda kaya fincanlar›; Avc›p›nar›
Köyü’nde Obrukbafl› Mevkiinde bir gözetleme kulesi,
Cöbük’te sütun tamburu, Kar›ncal› Tepe’de de bir adet
y›¤ma mezar; Beyp›nar› Köyü’nde Cincip›nar›’nda
kaya fincanlar›, Eriklibo¤az ve Sar›ç mevkiilerinde
tonoz örtülü an›tsal mezarlar ile iki adet antik dönem
su kuyusu; Eyüplü Köyü’nde Atma’da bir nekropolis,
Oluk’ta bir yap› kal›nt›s›, Büyük Kale’de y›¤ma
mezar; Yardibi Köyü’nde Evlikkafl›’nda, apsidal bir
yap›, Gavurolu¤u’nda bir çeflme yap›s›, Çardakyeri’nde
bir nekropolis, Kirazl›p›nar’da yuvarlak bir mezar,
mimari elemanlar ve tonoz örtülü mezarlar ve apsisli
bir yap› kal›nt›s›; De¤irmenciufla¤› Köyü’nde Mektep
Ma¤aras›’nda iki leopar kabartmal› tafl örgü duvar,
Susuz ve Uzunkol’da nekropolis, Ören’de büyük bir
kilise; Karakuyu Köyü’nde Kale Mevkiinde ayn› tip bir
ma¤ara, Kepen’de nekropolis; Payamburnu Köyü’nde
çeflitli tafl mimari bloklar ve tonoz örtülü mezarlar,
Zoplar Mahallesinde klineli bir kaya mezar›; Aksaa¤aç
Köyü’nde Gölyeri ve Ç›¤l›kbafl›’nda tonoz örtülü
mezarlar; Karakuyu Köyü’nde Mursal’da çok say›-
da y›¤ma mezar; Kapakl›kuyu Köyü’nde iyi durumda
bir hereon, Kapakl›kuyu’da bir sarn›ç, Bostanl›k’ta iki
adet yap› kal›nt›s› ile bir hereon, Ören’de iki yap›
kal›nt›s› ve Çekkelikuyu’da da p›nar odas›; Ayvac›k
Köyü’nde Kale Mevkiinde iki yap› kal›nt›s›,bir su
kuyusu, köy merkezinde sarn›ç, kilise, köy giriflinde
tonoz örtülü mezarlar; Himmetli Köyü’nde Ören’de
nekropolis, iki kaya nifli, su kuyusu ve apsisli bir
yap›, Emene ve Camel’de su kuyular›, Göz’de bir kale,
Kuyuyan›, Tellip›nar, Cevizoluk, Kartal’da farkl› tiplerde
mezarlar; Tülü Köyü’nde Yaprakkaya, Hüseyin
Belen Mahallesinde ve Ç›narc›k’ta y›¤ma mezarlar,
tonoz örtülü an›tsal mezarlar, Gürleflen Köyü’nde
Armutlu’da bir adet tonoz örtülü mezar ve Ba¤oluk’ta
da mimari elemanlar tespit edilmifltir.
Tufanbeyli’de Paleolitik, Geç Kalkolitik, Eski Tunç
Ça¤›, M.Ö. 2. binin tüm dönemleri, M.Ö. 1. binin ilk
yar›s›, Hellenistik, Roma ve Bizans Dönemlerinin
tespitinden sonra Saimbeyli çal›flmalar›m›zda, Geç
Hellenistik Dönem’den Erken Cumhuriyet Dönemi’
ne kadar olan zaman kesitindeki arkeolojik doku kay›t
alt›na al›nm›flt›r.
K.S.Girginer-Ö.O.Girginer-H.Ak›l
2003 Y›l› Do¤u Trakya
Tarihi-Co¤rafya Çal›flmalar›
20 A¤ustos ile 2 Eylül tarihleri aras›nda yap›lan 2003
y›l› Do¤u Trakya araflt›rmalar› s›ras›nda iki adet tafl›nmaz
üçü arkeolojik, befli epigrafik ve biri de arkeolojik
ve epigrafik nitelikli olmak üzere alt› adet tafl›n›r
kültür varl›¤› saptanm›flt›r.
Tekirda¤ ili çal›flmalar›:
Tekirda¤ Müzesi’ne Çorlu’nun Deregündüzlü Köyü’
nün Mahatl›k mevkiinden getirilen Eski Yunanca
yaz›tl› bir suna¤›n incelenmesiyle baflland›. Söz konusu
sunak Roma ‹mparatorluk Devri’ne tarihlenmekte
olup ada¤› yapanlar isimlerinden anlafl›ld›¤›na göre
Trakya yerli halk›na mensuptular. Ada¤›n hangi tanr›-
ya sunulmufl oldu¤u yaz›t›n ilk sat›rlar›n›n k›r›lm›fl
olmas› nedeniyle saptanamamaktad›r. Tekirda¤ ilindeki
çal›flmalara daha sonra, Malkara ilçesine ba¤l› Izgar
Köyü çevresinde yap›lan incelemelerle devam edildi.
Köy odas›na, köy civar›ndaki bir Roma Devri yap›s›ndan
getirildi¤i anlafl›lan ion volütlü mermer bir sütun
bafll›¤› görüldü. Ayn› köyün güneydo¤usundaki
Tahl›k mevkiinde ise, Geç Antik Ça¤’a tarihlenebilen
içi antropoid mermer bir lahit görülmüfltür. Malkara
ilçesinin kuzeyindeki köylerden Güneflli’nin, Hamamp›nar›
mevkiinde ise, bafl› kaybolmufl olan mermerden
bir büst bulunmufltur. Daha sonra Malkara’n›n Karacahalil
Köyü’nün güneyinde bir tepe üzerinde günümüze
sadece temelleri k›smen ulaflabilmifl bir yap›n›n
temellerine ait blok tafllar görülebilmektedir. Burada
bulunan Orman Yang›nlar›n› Gözetleme Kulesi’nin
yap›m› s›ras›nda ve daha sonras›ndaki kaçak kaz›lar
nedeniyle söz konusu yap›n›n tan›mlanmas›n› sa¤layabilecek
herhangi bir iz kalmam›flt›r. Malkara’n›n
Kermeyan Köyü’nden Malkara ilçe merkezindeki bir
eve getirilmifl olan mermer bir blok üzerindeki
Latince yaz›t parças›, Apri antik kentinin lokalize
edildi¤i Kermeyan Köyü’nde daha önceki y›llarda çok
say›da benzerleri bulunan Roma Devri mezar yaz›tlar›n›n
yeni bir örne¤idir. Tekirda¤ ilindeki incelemelerimiz
s›ras›nda Barbaros, Uçmaktepe Gaziköy, Hoflköy,
Mürefte ve Harköy’de tarihi-co¤rafya gözlemleri
yap›lm›fl olup herhangi bir epigrafik buluntuya rastlanmam›flt›r.
Ayr›ca daha önceki y›llarda da ziyaret
etti¤imiz ve Traklar taraf›ndan kutsal say›lan da¤ ile
özdefl oldu¤unu sand›¤›m›z Kartalkaya Tepesi’ne de
ç›kt›k ve burada çok say›da yeni aç›lm›fl kaçak kaz›
çukurlar› saptad›k. Bu arada Sementepe Köyü ile Kartalkaya
aras›ndaki ormanl›k alanda oldukça tahrip
edilmifl durumda bir Geç Antik Devir ve Ortaça¤
yerleflmesi belirledik.
‹stanbul ili çal›flmalar›:
‹stanbul ilinin Trakya Bölgesi’nde bulunan ilçelerinde
yapt›¤›m›z incelemelerimiz s›ras›nda Silivri ilçesine
24 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMA
ba¤l› K›nal›köprü mevkiinde bulunan ve Roma ‹mparatorluk
Devri’nde buradan geçen Via Egnatia ismindeki
antik yolun son arkeolojik belgesi olan antik
köprünün yol geniflletme çal›flmalar› s›ras›nda büyük
ölçüde tahrip edildi¤i gözlenmifltir. Esasen daha önceki
y›llarda yapt›¤›m›z gözlemler nedeniyle raporlar›m›zda
da belirtti¤imiz gibi bu önemli yol güzergâh›nda
ufak bir de¤ifliklik yap›lmamas› halinde bu derece
tahrip edilece¤i zaten aç›kça görülmekteydi. Ayr›ca
K›nal›köprü’nün karfl›s›ndaki Cambaztepe Tümülüsü’nün
bat› yar›s›n›n kesilerek içine yüzme havuzu
yap›lm›fl oldu¤u görüldü.
Edirne ili çal›flmalar›:
Edirne ilindeki çal›flmalar›m›z s›ras›nda ‹psala ilçe
merkezinin birkaç kilometre kadar do¤usunda bulunan
ve Kemerköprü olarak tan›mlanan Roma
‹mparatorluk Devri su yolu kal›nt›lar› incelendi.
Yaklafl›k 200 m uzunlu¤unda küçük tafl ve harçlardan
oluflan duvar tekni¤i ile yap›lm›fl olan bu su yolu
yap›s›nda bir yuvarlak kemer görülmektedir.
Üzerinde suyu tafl›yan olu¤un sadece 48 cm
geniflli¤inde ve yaklafl›k 5 m uzunlu¤unda bir bölümü
günümüze kalabilmifltir. Henüz tescili yap›lmam›fl
olan bu önemli kültür varl›¤›n›n bir an önce tescil
edilerek belgelenme çal›flmalar›na bafllanmas› yararl›
olacakt›r. Çünkü söz konusu yap› antik Kypsela kentinin
lokalize edildi¤i ‹psala’
dan günümüze kalan tek tafl›nmaz kültür varl›¤›d›r.
‹psala ilçe merkezindeki incelemelerimiz s›ras›nda
Tekke Bay›r› ad› verilen ve antik kentin akropolisi
olma olas›l›¤› kuvvetli olan mevkide yap›lan incelemeler
s›ras›nda beyaz mermerden baz› mimari parçalar
görüldü.
Edirne il merkezinde müze taraf›ndan yap›lan kaz›
s›ras›nda iki parça halinde bulunan yaz›tl› ve kabartmal›
bir mezar steli çal›fl›ld›. Roma ‹mparatorluk
Devri’ne tarihlenen stelin buluntu yeri ayn› zamanda
kentin M.S. II. yy’da sur d›fl›ndaki nekropol alan›n›n
da yerini göstermesi bak›m›ndan önemlidir.
Çanakkale ili çal›flmalar›:
Bu ildeki çal›flmalar›m›za Gökçeada’dan bafllad›k.
Burada Kaleköy’de yeni yap›lan bir evin duvar›na
infla edilmifl durumdaki bir beyaz mermer blok üzerindeki
bir sat›rl›k Eski Yunanca yaz›t incelendi. Daha
sonra Dereköy’de bir evde bulunan Hellenistik Dönem’
e ait bir yaz›t parças› üzerinde çal›fl›ld›. Bu yaz›t›n da
Kaleköy’den buraya getirildi¤i ev sahibi taraf›ndan
belirtilmifltir.
Çanakkale ilindeki çal›flmalar›m›z›n son bölümünü
ise, Gelibolu Yar›madas›’ndaki incelemeler oluflturdu.
Yar›mada üzerindeki iki ilçeden biri olan Eceabat’›n
Yalova köyü arazisinde kalan Tekke Bay›r› mevkiinde
bulunan Orta Bizans ve Osmanl› kalesi incelendi.
Çanakkale Bo¤az›’na hakim bir tepe olan Tekke Bay›r›,
Sestos antik kentinin lokalize edildi¤i Akbafl liman›-
n›n hemen arkas›nda büyük bir olas›l›l›kla Sestos
antik kentinin akropolisini oluflturuyordu. Bu tepenin
kuzey yamac›nda Hellenistik ve Roma Devirlerine
tarihlenen keramik buluntular›n çoklu¤u bu sav›m›z›
desteklemektedir. Gelibolu ilçe merkezinde ald›¤›m›z
bir bilgi üzerine gitti¤imiz Gelibolu’nun halen terkedilmifl
olan Eski Burhanl› Köyü mezarl›¤›nda mezar
tafl› olarak kullan›lm›fl olan bir kiliseye ait yaz›tl›
ve süslemeli bir tavan kasetini inceledik. Ayn›
mezarl›kta iki adet mermer sütun parças› da bulunmaktad›r.
Eski Burhanl› köyünün Çanakkale Bo¤az›’
na hakim bir mevkiideki yeri, buras›n›n lokalizasyonu
halen kesin olarak yap›lamam›fl olan Aigospotamoi kentinin
yeri ile özdefl olabilece¤i izlenimini vermektedir.
2003 Y›l› Güney Aiolis
Yüzey Araflt›rmas›
Mustafa H. Sayar
28.09-15.10.2003 tarihleri aras›nda Prof. Dr. Arma¤an
Erkanal baflkanl›¤›nda yürütülmüfl olan Güney Aiolis
Bölgesi yüzey araflt›rmas›n›n, ekip üyeleri Yard.Doç.
Dr. K. ‹ren, Arkeolog L. Çimen, Arkeolog M. Gürbüzer,
ö¤renciler M. Akkoyunlu ve M. A. Y›lmaz’dan
oluflmaktad›r.
Bu sene araflt›rmalar daha çok Belen Köyü-De¤irmendere
(Palaudis)-Çukurköy aras›nda kalan bölgelerde
olmufltur. Araflt›rmalar s›ras›nda Orta Tunç Ça¤›’ndan
Bizans Dönemi’ne kadar çeflitli buluntular kay›tlara
girmifltir.
Orta Tunç ve Geç Tunç Ça¤lar› buluntular›na Görece-
Hasanlar aras›ndaki yolda Kerser Kaya mevkiindeki
tarlalarda uygulanan intensiv yüzey araflt›rmas› s›ras›nda
rastlan›lm›flt›r. Buradan ele geçen bir Miken
parças› özellikle an›lmaya de¤erdir.
Araflt›rmalar s›ras›nda özellikle M.Ö. geç 5. yy-erken
4. yy malzemeler veren yerleflmeler mimarileri ve
konumlar› itibariyle birbiriyleriyle tutarl›l›k göstermektedir.
Buruncuk Kale’deki (Buruncuk Tepe ile
kar›flt›r›lmamal›) yerleflme özellikle çok iyi bir flekilde
ayakta kalm›flt›r. Sözde Neontheikhos ile Larisa
aras›nda kalan Kocatepe’nin üzerindeki yerleflmenin
kendisi, olas›l›kla Bizans Ça¤›ndand›r, ama çevresinde
M.Ö. 4. yy’a tarihlenebilen parçalar da bulunmaktad›r.
Armutlu Tarla’da ayakta kalmay› baflarm›fl çokgen
örgülü bir sur duvar parças›n›n a¤›l duvar› olarak
kullan›ld›¤›n› gözlemlendi. Yellice Tepe’nin do¤usunda
kalan küçük bir kale de M.Ö. 4. yy’a tarihlenen az
say›da buluntu vermektedir.
Geç ça¤lara do¤ru tabii ki buluntu veren yerler de
fazlalaflmaktad›r. Hayk›ran’dan Çukurköy’e kadar
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 25

KAZI - ARAfiTIRMA
ç›kan Roma yolu oldukça sa¤lam kalm›flt›r. Yolun
önemi nedeniyle bir çok kez onar›lmas› ve ayn› güzergâh›n
kullan›lmas›, bu yolun sa¤lam olarak kalmas›-
n›n nedeni olsa gerektir. Yolda en sonuncusu erken
Cumhuriyet Dönemi’ne rastlayan en az üç evre rahatl›kla
izlenebilmektedir. Yukar›da belirtilen Kerser
Kaya’da Tunç Dönemi’nden sonra uzunca bir boflluk
ancak Roma Dönemi’nde doldurulabilmifltir. ‹brim
fielalesi yak›n›ndaki bir savunma yerleflmesi yine
Roma malzemesi vermektedir. Palaudis Nekropolis’indeki
ve Mehmet Tepe Mevkii’ndeki kaya mezarlar›
da olas›l›kla Hellenistik-Roma Dönemi’ndendir.
Belen Tepesi’nde belki küçük bir kült yap›s› bulunmaktad›r.
Tepenin üzerinde ve çevresinde Roma Dönemi’ne
ait seramikler ve figürinler bulunmaktad›r.
Armutlu Tepe’nin çevresinde belki de Bergos’a ait
olan bir Geç Antik mezarl›k vard›r. Beygaz (Bergos)’
da bu sene de tekrar çal›fl›ld›. Buras› da Geç Roma
malzemesi vermektedir.
Hayk›ran’dan Çukurköye giden antik yolun çevresindeki
tarlalarda bir çok s›n›r tafl› saptanm›flt›r. Bunlar›n
Geç Antik Dönem’den hatta Bizans Ça¤›’ndan kald›-
¤›n› düflünülmektedir. Yukar›da an›lan Yellice Tepe’
nin do¤usunda kalan küçük bir kalenin hemen yak›-
n›nda, kompleks bir binan›n izleri vard›r. Buras› Bizans
Dönemi’ne ait bir çiftlik olsa gerektir.
Bu seneki çal›flmalar›m›z bu aflamada kesilmifltir.
A. Erkanal-K. ‹ren
2003 Y›l› Olba Yüzey Araflt›rmas›
T. C. Kültür ve Turizm Bakanl›¤› izni ile Mersin,
Silifke-Uzuncaburç Beldesi’nde bulunan Olba’da
2001 y›l›ndan bafllayarak Mersin Üniversitesi Arkeoloji
Bölümü ö¤retim üyelerinden Yard.Doç. Dr. Emel
Erten baflkanl›¤›nda Okt. Murat Özy›ld›r›m ve dört
ö¤rencinin oluflturdu¤u ekip taraf›ndan yüzey araflt›rmas›
yap›lmaktad›r. Çal›flmalar›n 2003 dönemi 18-31
A¤ustos 2003 tarihleri aras›nda gerçeklefltirildi.
Olba, denizden yaklafl›k 1100 m ve bulundu¤u
düzlükten de yaklafl›k 50 m yükseklikteki akropolis
üzerine kurulu bir yerleflimdir. Akropolis do¤udan
ve bat›dan iki vadi ile s›n›rl›d›r. Akropolisin kuzeyi
düzlük ve tar›ma uygun yap›ya sahiptir. Olba’da
pekçok dinsel ve kamusal yap›lar›n kal›nt›lar› vard›r.
Yak›n komflusu Diocaesarea dinsel ve yönetsel merkez,
Olba da gündelik yaflam alan› olarak düflünülebilir.
Olba’da özellikle Roma Dönemi’ne ait yap›lar bütünü
olarak bulunan aquaeductus, tiyatro, nypmhaeum,
konutlar, sarnݍlar, sur ve kulelerden oluflan savunma
yap›lar› ile çeflitli tipteki mezarlar bunun göstergesidir.
Olba, Erken H›ristiyanl›k Dönemi’nde Seleukeia
Olba akropolisinin do¤usunda,
Roma ‹mparatoru Septimius Severus Dönemi’ne
tarihlenen aquaeductus.
Metropolitli¤i’ne ba¤l› bir piskoposluk merkezidir.
Kaynaklar, konsillere kat›larak Kristolojik konularda
görüfl belirten Olba Piskoposlar›’n›n adlar›n› yazar.
Ayr›ca Olba’n›n Erken H›ristiyanl›k Dönemi’nde
önemli dinsel merkez oldu¤unu akropolis ve yak›n
çevresinde yer alan kiliseler ile akropolisin do¤usundaki
vadide yer alan manast›r - kilise kal›nt›lar› gösterir.
Kentte 2003 y›l› çal›flmalar› öncelikle 2002’de ilk
çizim ve röleveleri yap›lan tap›nak planl› mezar›n
daha kapsaml› olarak incelenmesiyle bafllad›. An›t
mezar›n plan› ve görünümü konusunda bilinmeyen
baz› noktalar ayd›nlat›lmaya çal›fl›ld›. An›t mezar›n
de¤iflik bölümlerinde aç›lan üç sondaj yap›n›n ilk
yap›m tarihi sonras› de¤ifliklikler yap›larak yeniden
kullan›ld›¤›n› gösterir. Olba’daki tap›nak mezar›
Kilikia’n›n di¤er kentlerindeki benzer örneklerle karfl›laflt›r›larak
M.S. II. yy’a tarihlemek olas›d›r.
Olba’da çeflitli tipteki mezarlar genifl alanlara da¤›l›r.
Bunlar, tap›nak mezarlar, birço¤u yaz›tl› lahit mezarlar,
kaya mezarlar› olarak s›n›fland›r›labilir. Olba
mezarlar›n›n 2003 çal›flma döneminde saptama ve
belgeleme ifllemi sürdürüldü.
Olba’da bu çal›flma döneminde öncelikli olarak incelenen
yap›lardan biri de akropolis üzerinde yer al›r.
Yap›n›n ifllev ve niteli¤ini kesin olarak belirlemek henüz
mümkün de¤ilse de mimari plasti¤inin gösterdi¤i
özellik, Korinth düzeninde bir Roma yap›s› oldu¤unu
gösterir. Akropolis üzerindeki ayr›cal›kl› konumu,
görkem ve an›tsall›¤›n›n yan› s›ra, tarihsel ve siyasal
nedenlerle yap› yerel tanr›-tanr›çalara ya da Roma
‹mparatorluk kültüne adanm›fl bir tap›nak olmal›d›r.
Olba’da yap›lan çal›flmalar Mersin Üniversitesi internet
sayfalar›nda afla¤›daki adresten izlenebilir:
(http://www.mersin.edu.tr/akademik/fenedebiyat/
arkeoloji/index_arkeo_olba.php).
26 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMA
Emel Erten-Murat Özy›ld›r›m
2003 Y›l› Samsun ‹li
Yüzey Araflt›rmas›
Samsun ili s›n›rlar› içinde 2003 y›l›nda gelifltirdi¤imiz
yüzey araflt›rmas› 26 A¤ustos - 7 Eylül 2003 tarihleri
aras›nda 3 aflamal› olarak toplam 13 gün süre ile
gerçeklefltirildi. Prof.Dr. Önder Bilgi’nin baflkanl›k
yapt›¤› bu dönem çal›flmalar›na araflt›rma heyeti üyesi
olarak Doç.Dr. Sümer Atasoy, Yrd.Doç.Dr. fievket
Dönmez, Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
Jeofizik Mühendisli¤i Bölümü’nden Yrd.Doç.Dr.
Emin U. Ulugergerli ile ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi stajyer lisans ö¤rencisi Osman Ocak
kat›ld›. Araflt›rmada Bakanl›k Temsilcisi olarak Samsun
Müzesi araflt›rmac›lar›ndan U¤ur Terzio¤lu görev
yapt›.
26-29 A¤ustos tarihleri aras›nda 4 gün süre ile gerçeklefltirilen
Birinci Aflama çal›flmalar›nda, 2000 ve 2001
y›llar›nda yüzey araflt›rmalar› ile topografik plan
çal›flmalar› gerçeklefltirdi¤imiz, 2002 y›l›nda ise jeofizik
araflt›rmalara bafllad›¤›m›z Samsun-Akalan’da
yeni jeofizik araflt›rmalar gelifltirildi. Bu dönem araflt›rmalar›
akropolün bat›s›nda toplam 1600 m 2 ’lik bir
alanda gerçeklefltirildi. Yrd.Doç.Dr. E. Ulugergerli
taraf›ndan yönetilen ve gelifltirilen araflt›rmalarda,
do¤ru ak›m özdirenç (DAÖ) yöntemi kullan›larak
ölçümler gerçeklefltirildi. Yap›lan çal›flmada Scintrex
SARIS adl› çok kanall› özdirenç cihaz› kullan›ld›.
Gerçeklefltirilen çal›flmalar sonucunda genel profillerin
yer elektrik kesitlerinde bir yap›ya ait oldu¤u
düflünülen mimari kal›nt›lar saptand›. Daha sonra
yap›lan detay profillerinde de hemen hemen ayn›
konumlarda yine mimari kal›nt›lar›n gözlenmesi, çal›-
fl›lan bu alanda önemli bir yap›n›n varl›¤›na iflaret
etti. 2002 y›l›nda gerçeklefltirilen Yer-Radar› (Ground
Penetrating Radar-GPR) ölçümleri s›ras›nda saptanan
bir yap› ile birlikte bu y›lki veriler akropolün bat›
kesiminde yo¤un bir yap›laflma oldu¤una iflaret etmektedir.
Akalan’›n jeofizik araflt›rmalar› ile ilgili de¤erlendirme
çal›flmalar› halen Ankara Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisli¤i Bölümü,
Yerbilimleri Veri ‹fllem Laboratuar›’nda devam etmektedir.
Jeofizik araflt›rmalara paralel olarak, Akalan’da günümüze
kadar ayakta kalm›fl savunma sistemi üzerinde
inceleme çal›flmalar› gerçeklefltirildi. Akalan’›n savunma
duvarlar› ile girifl kap›lar›n› tahrip eden ve ölçüm
çal›flmalar›n› engelleyen yo¤un bitki örtüsü gerek
duyulan alanlarda balta kullan›larak k›smen temizlendi.
Özellikle bu y›l inceleme yapmay› planlad›¤›m›z
kuzeydo¤u girifl kap›s›n›n bat› ve do¤u duvarlar›nda
yo¤unlaflt›r›lan bu temizlik çal›flmalar› sonucunda
duvar yüzleri daha belirgin olarak ortaya ç›kart›ld›. Bu
temizlik çal›flmalar›ndan sonra kuzeydo¤u kap›s› malzeme,
infla tekni¤i ve plan özellikleri aç›s›ndan ayr›nt›l›
olarak incelendi.
Bu çal›flmalara ek olarak Akalan’da çevre düzenlemesi,
koruma ve temizlik çal›flmalar› gerçeklefltirildi.
Akalan’›n kuzeydo¤usundaki alan›n 160 m uzunlu-
¤undaki bölümü, 1.60 m yüksekli¤inde 38 adet beton
dire¤in 4.00 m aral›klarla dikilmesi ve bu beton
direklere 4 s›ra dikenli tel gerilmesi ile koruma alt›na
al›nd›. Ayr›ca, koruma alt›na al›nan alan kaya parçalar›,
tafllar ve çöplerden temizlendi.
Yüzey araflt›rmas›n›n ‹kinci Aflamas› 30 A¤ustos-
1 Eylül tarihleri aras›nda Ladik ilçesi Mazlumo¤lu
Köyü Köyiçi Tepesi ya da di¤er ad›yla Yurtyeri Tepesi’nde
3 gün süreyle gerçeklefltirildi. Köyiçi Tepesi
merhum Prof.Dr. U.B. Alk›m taraf›ndan 1973 y›l›nda
Samsun ‹li s›n›rlar› içinde gelifltirilen yüzey araflt›rmalar›
s›ras›nda saptanm›flt›r. Ladik’in 10 km do¤usunda
yer alan Mazlumo¤lu Köyü’nün 1 km güneybat›s›nda
yer alan Köyiçi Tepesi Ladik gölünün kuzeybat›
k›y›s›ndad›r. 250 x 100 boyutunda ve yaklafl›k 5 m
yüksekli¤indeki yerleflmenin özellikle güney k›sm›n›n
Köyiçi Tepesi
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 27

KAZI - ARAfiTIRMA
Ladik Gölü’nün k›y›s›nda olmas› nedeniyle tahrip
olmufl bulundu¤u gözlendi. Yerleflmenin bu k›sm›ndan
toplanan boya bezekli çanak-çömlek ve piflmifl toprak
mimari kaplama levhalar› parçalar›, Köyiçi Tepesi
yerlefliminin hem Geç Demir Ça¤›’nda Akalan ile
ça¤dafl oldu¤una, hem de yine Akalan’daki gibi piflmifl
toprak mimari kaplama levhalar› ile bezenmifl
olas› yap›lara sahip bulundu¤una iflaret etti.
2-7 Eylül tarihleri aras›nda 6 gün süre ile gerçeklefltirilen
Üçüncü Aflama, önceki dönemlerde yüzey araflt›rmas›,
topografik plan çal›flmalar› ile çevre düzenlemesi,
koruma ve temizlik çal›flmalar› yapt›¤›m›z
Bafra-Asarkale’de gerçeklefltirildi. Bu y›lki Asarkale
çal›flmalar›nda antik yol kal›nt›s›n›n ön taraf›nda yer
alan, oldukça y›pranm›fl olmas› nedeniyle ihtiyac›
art›k karfl›layamayan ve kaleye uygun estetik bir görünümü
olmayan eski çeflmenin yerine yeni bir çeflme
yapmak düflüncesiyle haz›rl›klar yap›ld›. Eski çeflmenin
15 m güneyinde yer alan ve çeflme için daha
uygun oldu¤u gözlenen bir alanda, yap›lmas› planlanan
yeni çeflmenin su deposunun yerlefltirilece¤i
k›s›mda düzenleme çal›flmalar› yap›ld›. Bunlara ek
olarak, Alt›nkaya Baraj›-Bafra karayolu yap›m› çal›flmalar›
s›ras›nda tavan› tahrip edilerek delinmifl ve
böylece yapay bir girifli aç›lm›fl olan kaya oyma basamakl›
geçidin, söz konusu bu girifl kesiminde temizlik
çal›flmalar› gerçeklefltirildi.
Ayr›ca, Akalan’›n konumu, tarihçesi ve mimari özellikleri
ile ilgili bilgiler veren, Türkçe ve ‹ngilizce olarak
haz›rlanm›fl olan bir tan›t›m panosu ile Asarkale
ve Akalan’›n daha rahat gezilmesine olanak sa¤layacak
olan aç›klama ve yön levhalar› için siparifller
verilmifl olup, 2004 dönemi çal›flmalar› s›ras›nda
bunlar yerlerine dikileceklerdir.
2003 Y›l› Yüksekova
Yüzey Araflt›rmas›
fievket Dönmez
Hakkari ili Yüksekova ilçesindeki yüzey araflt›rmalar›
Atlas Dergisi’nin destekleriyle gerçeklefltirilmifltir.
Bu yeni çal›flmada amaçlar: Türkiye’nin güneydo¤u
ucunda, bugüne de¤in arkeolojik anlamda hiçbir araflt›rmaya
konu olmam›fl kapal› bir havza görünümündeki
yörenin eskiça¤lardaki kültürel yap›s› üzerine
gözlemlerde bulunmak; 1988 y›l›nda Hakkari’de
ortaya ç›kar›lan ünlü stellerle ilgili çevre gözlemleri
yapmak; yörenin Urartular’›n gözünde tafl›d›¤› önemi
saptamak ve nihayet kimi zaman bu civarda oldu¤u
öne sürülen kutsal Muflaflir kentinin lokalizasyonuna
iliflkin tespitlerde bulunmakt›r.
Eskiden “Gevar Ovas›” ad›n› tafl›yan Yüksekova do¤ubat›
do¤rultusunda 40 km uzunlu¤unda, kuzey-güney
yönlerinde de 5 ile 10 km kadar geniflli¤inde, 175 km 2 ’
lik bir alana yay›l›r. Türkiye’nin güneydo¤u ucunda,
denizden 1.925 m yükseklikteki ova, içinden Büyük
Zap’›n kollar›ndan Nehil Çay›’n›n geçti¤i büyük bir
düzlüktür. Etraf› yüksek da¤larla çevrili olan bu düzlük,
kap›lar› d›fl dünyaya kapal› izole bir yaflam alan›,
bir kompartman görünümündedir. Antik Ça¤’da bu
bölgeden araba trafi¤ine elveriflli hiç bir yolun geçmemifl
oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Bu ovadaki k›rsal
kesim yaz aylar›n› Cilo Da¤› üzerindeki, ot bak›m›ndan
zengin yaylalarda geçirir. Tüm köylerin birer
yaylas› bulunmaktad›r.
2003 y›l›n›n ilk arazi çal›flmalar› Yüksekova’n›n
güneyinde, Cilo Da¤lar›’n›n buzullarla kapl› kuzey
etekleri üzerinde, bat›dan do¤uya do¤ru Büyük Çiftlik
Beldesi, Adakl›, Bulakl›, Bak›rl›, Karl›, Kam›fll›k,
Kilimli ve Karaba¤ köyleri hatt› üzerinde yo¤unlaflt›r›lm›flt›r.
‹lk gözlemlere göre bölge eski ça¤larda
içine kapal›, seyrek nüfusa sahip, izole bir görünümdedir.
Gerçekten de ekonomik olanaklar› s›n›rl›, ana
yollardan uzak ve çok ar›zal› olan bu yörenin eskiça¤
koflullar›nda kalabal›k bir nüfus bar›nd›rmaya ve
büyük kal›c› merkezlerin geliflmesine elveriflli olanaklara
sahip olmad›¤› anlafl›lmaktad›r. Ovaya güneyden
bakan alçak s›rtlar Demir Ça¤ ve Ortaça¤’larda gayet
yüzeysel olarak yerleflmelere sahip olmufltur. En dikkat
çekici özellik, bazen yuvarlak ya da elips, bazen
de köfleli ve an›t görünümlü iri tafl yap›lard›r. fiimdilik
bunlar›n hangi amaçla kullan›ld›¤› anlafl›labilmifl
de¤ildir. Ancak tahrip edilmifl iki örnekten, içinde atefl
yak›ld›¤› ve çanak çömlek bulundu¤u anlafl›lmaktad›r.
Bunlardan birinde M.Ö. VII. yy’a ait “tulip bowl”
türünde bir parça ele geçirilmifltir.
Yüksekova düzlü¤ünün k›smen araflt›r›lan güney kesimi,
kendine özgü koflullara sahip ve ancak kendine
yetecek kadar üretimde bulunan kapal›-izole bir yöre
görünümündedir. Bu durum kültürünün biçimlenmesinde
en önemli etken olmufltur. Ovan›n yerleflilmeye
elveriflli kuzey ucu farkl› bir co¤rafi yap›ya
sahiptir. Do¤u Anadolu geneline yak›n, tar›ma daha
elveriflli topra¤›n biraz daha fazla oldu¤u bu kesimde
2004 y›l›nda çal›fl›lmas› planlanm›flt›r.
2003 y›l› çal›flmalar› s›ras›nda Hakkari il merkezinde
1988 y›l›nda bulunmufl olan tafl stellerle ba¤›nt›l›
olabilecek her hangi bir bulgu ve buluntuya rastlanmam›flt›r.
Ancak ot bak›m›ndan çok zengin ve yaylalar›yla
ünlü bu alan›n hayvanc›l›kla geçinen topluluklara
elveriflli olanaklar sundu¤u da belirgindir. Bu
yörede varl›¤›na de¤inilen ünlü Urartu kenti Musasir’e
iliflkin herhangi bir ize rastlan›labilmifl de¤ildir.
Hatta daha flimdiden ovan›n güney ete¤inin Urartular
zaman›nda hemen hiç iskân edilmedi¤i bile söylenebilir.
28 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

Enstitüden
Enstitü Kütüphanesinden Haberler
Geçen y›l kütüphanemiz aç›s›ndan yine yo¤un bir y›ld›.
Gün geçtikçe daha fazla araflt›rmac› ve ö¤renci taraf›ndan
ziyaret edilen kütüphanemiz, art›k hafta içi her gün
hizmet vermektedir. Bu geliflme bizi çok sevindirmekle
beraber, belli bir sorumlulu¤u da beraberinde getirmifltir.
Bu arada bize sürekli olarak sorulan bir husus da;
kütüphanenin kimlere aç›k oldu¤u, sorusudur. Bu nedenle,
burada bu soruya bir kez daha cevap vermek isteriz:
Kütüphanemiz, Eskiça¤ Bilimleri konusunda araflt›rma
yapan herkese aç›kt›r.
Bültenimizin her say›s›nda oldu¤u gibi, bu say›da da
gücümüze güç katan flah›s ve kurumlara de¤inmek isteriz.
Öncelikle geçen say›m›zda bahsetti¤imiz kütüphane
sistemi kurma çal›flmalar›nda bizi destekleyen sevgili
ö¤rencilerimiz Seçil Öztok, Esra Önal, Murat Acar ve
Özlem Coflar’a teflekkür etmek isteriz. Kendileri
kütüphanemizde büyük bir özveriyle çal›flm›fllard›r.
Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün Berlin’deki Merkezine
özel bir teflekkür borçluyuz. Bu y›l da, geçen y›l oldu¤u
gibi, kitap yard›mlar›n› esirgemediler. Buna ek olarak
Merkez, Orient-Abteilung ve Eurasien-Abteilung birimleri
ile düzenli bir kitap de¤iflimimiz de bafllad›.
Ayr›ca Prof. Dr. O. Belli, Prof. Dr. A. Dinçol, Prof. Dr.
B. Dinçol, Prof. Dr. Ç. Dürüflken, Prof. Dr. D. Hawkins,
Prof. Dr. M. Korfmann, Prof. Dr. M.H. Sayar, Dr. fi.
Dönmez, Dr. A. Hausleiter, Dr. A. Özf›rat, Arafl. Gör. G.
Ergin, Ege Yay›nlar›, Hollanda Arkeoloji Enstitüsü
(Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten), Kültür
ve Turizm Bakanl›¤› An›tlar ve Müzeler Genel
Müdürlü¤ü, Mersin Üniversitesi Kilikya Araflt›rma
Merkezi’ne kitap ba¤›fllar›ndan dolay› teflekkür ediyoruz.
Bar›fl dolu bir 2004 y›l› olmas› dile¤iyle...
Kütüphanemize Yeni Gelen Monografiler
Akyürek, E., Khalkedon’lu (Kad›köy) Azize Euphemia ve
Sultanahmet’teki Kilisesi, ‹stanbul, 2002.
Alföldi-Rosenbaum, E., The Necropolis of Adrassus
(Balabolu) in Rough Cilicia (Isauria), Wien, 1980.
Atasoy, S. - N. Ertürk, Müzeler ve Müzecilik Bibliyografyas›
(1996-2001), ‹stanbul, 2003.
Bachmann, M., Tarabya, ‹stanbul, 2003.
Belli, O. - E. Konyar, Do¤u Anadolu Bölgesi’nde Erken
Demir Ça¤› Kale ve Nekropolleri, ‹stanbul, 2003.
Belli, O., K›rg›zistan’da Tafl Balbal ve ‹nsan Biçimli
Heykeller, ‹stanbul, 2003.
Belli, O. - G. Kayao¤lu, Trabzon’da Türk Bak›rc›l›k
Sanat›n›n Tarihsel Geliflimi, ‹stanbul, 2002.
Boardman, J., Siyah Figürlü Atina Vazolar›, ‹stanbul,
2003.
Courtils, J. des, The Guide to Xanthos and Letoon,
Istanbul, 2003.
Courtils, J. des, Ksanthos ve Letoon Rehberi, ‹stanbul,
2003.
Courtils, J. des, Guide de Xanthos et du Létoon, Istanbul,
2003.
Dinçol, A.M. - S. Kantman, Analitik Arkeoloji, ‹stanbul,
1969.
Dobesch, G. - G. Rehrenböck (Ed.), Die Epigraphische
und Altertumskundliche Erforschung Kleinasiens:
Hundert Jahre Kleinasiatische Kommission der
Österreichischen Akademie der Wissenschaften-
Akten des Symposiums vom 23-25 Oktober 1990,
Wien, 1993.
Dostert, A. (Ed.), Stadtforschung - Projekte des DAI,
Berlin, 2001.
Dürüflken, Ç., Paulus’un Kutsal Görev Gezileri ve
Anadolu Halklar›na Mektuplar›, ‹stanbul, 2003.
Easton, D.F., Schliemann’s Excavation at Troia 1870-
1873, Mainz, 2002.
Erdur, O. - G. Duru (Ed.), Arkeoloji: Niye Nas›l Ne
‹çin, ‹stanbul, 2003.
Eslick, Ch., Elmal›-Karatafl I, Bryn Mawr, 1992.
Hausleiter, A. - S. Kerner - B. Müller-Neuhof (Ed.),
Material Culture and Mental Spheres (Alter Orient
und Altes Testament 293), Münster, 2002.
Hellenkemper, H. - F. Hild, Neue Forschungen in
Kilikien, Wien, 1986.
Kollektif, Anadolu Medeniyetlerinden Kültür Yans›malar›
(Yavuz Tat›fl Koleksiyonu), ‹zmir, 2003.
Kollektif, Ancient Libraries in Anatolia, The 24 th
Annual Conference Libraries and Education in the
networked Information Environment, June 2-5 2003,
Ankara, 2003.
Kollektif, Tartus und sein Hinterland, Damaskus, 2001.
Konuk, K., Karun’dan Karia’ya, ‹stanbul, 2003.
Latacz, J., Troia und Homer, München, 2003.
Lehmann, H., Landeskunde der Ebene von Argos und
ihrer Randgebiete (Argolis I), Athen, 1937.
Lloyd, S., Beycesultan Vol. III Part. I, Ankara, 1972.
Lloyd, S. - Mellaart, J., Beycesultan Vol. I, Ankara,
1962.
Lloyd, S. - Mellaart, J., Beycesultan Vol. II, Ankara,
1965.
Mellaart, J. - A. Murray, Beycesultan Vol. III Part II,
Ankara, 1995.
Özdem, F. (Ed.), Urartu: Savafl ve Estetik, ‹stanbul,
2003.
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 29

ENST‹TÜDEN
Platon (çev. S. Sinano¤lu), Kriton, Ankara, 1980.
Rohde, G. - S. Sinano¤lu, Lingua Latina, Ankara, 1985.
Sayar, M.H., Perinthos-Heraklaia (Marmara Ere¤lisi)
und Umgebung, Wien, 1998.
Sevin, V., Eski Anadolu ve Trakya, ‹stanbul, 2003.
Sinano¤lu, S., L’Humanisme a Venir, Ankara, 1973.
Wagner, G.A. - E. Pernicka- H.P. Uepermann, Troia and
the Troad, Heidelberg, 2003.
Warner, J.L., Elmal›-Karatafl II, Bryn Mawr, 1994.
Ziegler, R., Kaiser, Heer und Staedtisches Geld, Wien,
1993.
Kütüphanemize Yeni Gelen
Süreli Yay›nlar ve Seriler
Anatolica XXIX (2003).
Annals of Archaeology and Anthropology 23 (1936), 24
(1937), 25 (1938), 26 (1940), 27 (1940), 28 (1948).
Antike Plastik XIV (1974), XV (1975), XVI (1976),
XVII (1978), XVIII (1979), XIX (1988).
Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s› 20 (2003).
Archaeologische Mitteilungen aus Iran und Turan 33
(2001), 34 (2002).
Archaeologischer Anzeiger 2. Halbband (2002).
Arkeometri Sonuçlar› Toplant›s› 18 (2003).
Bibliotheca Orientalis XLVII, No.3/4 (1990).
Bibliotheca Orientalis LI, No.3/4 (1994).
Bibliotheca Orientalis LII, No.5/6 (1995).
Bibliotheca Orientalis LV, 3/4 (1998).
Bibliotheca Orientalis LVII, 1/2, 3/4, 5/6 (2000)
Bibliotheca Orientalis LVIII, 1/2, 3/4, 5/6 (2001)
Bibliotheca Orientalis LIX, No.1/2, 3/4, 5/6 (2002).
Colloquium Anatolicum II (2003).
Eurasia Antiqua 1 (1995)-3 (1997).
Eurasia Antiqua 6 (2000)-8 (2002).
Kaz› Sonuçlar› Toplant›s› 14 (2003).
Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft 33
(2001), 34 (2002).
Mitteilungen des Deutschen Archaeologischen Instituts
1 (1948), 2 (1949), 3 (1950), 5/2 (1952), 6 (1953).
Müze Çal›flmalar› ve Kurtarma Kaz›lar› Sempozyumu 13
(2003).
Olba V (2002), VI (2002), VII (2003), VIII (2003).
Studi Micenei ed Egeo-Anatolici XLV/1 (2003).
Studia Troica 2 (1992); 11 (2001); 12 (2002).
Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Sammlung
der Universitaet Leipzig, Band 1, München,
1993.
Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Pfaelzer
Privat Sammlungen, Band 4, München, 1993.
Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Pfaelzer
Privat Sammlungen, Band 5, München, 1999.
Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Münzsammlung
der Universitaet Tübingen, Band 3,
Berlin, 1985.
Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Münzsammlung
der Universitaet Tübingen, Band 4,
München, 1989.
Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Münzsammlung
der Universitaet Tübingen, Band 5,
München, 1994.
Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Münzsammlung
der Universitaet Tübingen, Band 6,
München, 1998.
Metin Alparslan
Societas Anatolica’nın ‹lk Genel
Kurulu Paris’te Toplandı
Anadolu arkeolojisi ve tarihiyle ilgili çalıflmalar yapmak
üzere kurulan Societas Anatolica’nın ilk genel kurul
toplantısı 15 Kasım 2003 günü, Paris’te Institut Catholique’te
yapıldı. Bu ilk toplantıya onursal baflkan sıfatıyla
davet edilen, Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü Baflkanı
Prof. Dr. Ali Dinçol baflkanlık etti ve Societas Anatolica’nın
Baflkanı Prof. Dr. René Lebrun’in toplantıyı açmasından
sonra afla¤ıdaki konuflmayı yaptı:
“Dear Mr. President,
Members of Societas Anatolica,
Dear colleagues,
Welcome to the first General Assembly of our Society. I
say ‘our society’, because I have been given the honour
of presiding over this assembly as the President of the
Institutum Turcicum Scientiae Antiquitatis. Many of the
founders of the Societas Anatolica like Prof. Dr. Lebrun
and our young colleagues and dear friends like Eric Jean,
Catherine Kuzucuo¤lu, Olivier Casabonne and Julien de
Vos were our close collaborators in several activities of
the Institutum Turcicum. By the foundation of Societas
Anatolica a new era of cooperation will be opened
between our institutes. The relations between Turkey
and France had a long tradition in the field of archaeological
and philological research in Anatolia since
Atatürk, the founder of modern Turkey supported the
work of Professor Louis Delaporte at Arslantepe in
Malatya and accepted the patronage of the Société des
Etudes Hittites et Asianiques in the early 1930’s. This
tradition shall now be revitalized ans strengthed. We
hope that these relations will be widened on an international
basis. I received today a letter from Olivier
Casabonne, which was brought by Alexis Porcher. In
that letter Olivier wrote I quote- ‘I am sure that the
Institutum Turcicum and the Societas Anatolica will
realize marvellous things which will contribute to draw
30 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

ENST‹TÜDEN
Turkey and the European Union towards each other’. I
think there is no need to add something to this sentence.
I also believe deep in my heart that our collaboration will
produce abundant fruits in the future. This is a very
happy event and to commemorate it, I would like to present
you, dear Professor Lebrun, a symbolic token of the
Institutum Turcicum. Thank you !”
Özetle bu dernek ile Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü
arasındaki iflbirli¤inin, Atatürk’ün Malatya kazıları
baflkanı Louis Delaporte’u destekledi¤i ve onun kurdu¤u
Hitit ve Asya Tetkikleri Derne¤ini yüksek himayesi
altına aldı¤ı 1930’lu yıllardan beri arkeoloji arafltırmaları
konusunda Türkiye ile Fransa arasında süregelen
iflbirli¤ini canlandırıp güçlendirece¤ine ve ilerde uluslararası
bazda yaygınlaflarak zengin meyvalar verece¤ine
inandı¤ını belirttikten sonra, Profesör Dinçol, Societas
Anatolica Baflkanı Profesör Lebrun’e bu mutlu olayın
anısına, üzerinde enstitümüzün logosu ifllenmifl gümüfl
bir tabak sundu.
Toplantı açıldıktan sonra gündeme geçildi ve Türkiye’den
aynı zamanda Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü
üyeleri de olan Prof. Dr. Haluk Abbaso¤lu, Prof. Dr.
Nur Balkan-Atlı, Prof. Dr. Mustafa Hamdi Sayar, Prof.
Dr. Ali Dinçol, Doç. Dr. Kemalettin Köro¤lu Societas
Anatolica’nın üyeli¤ine seçildiler. Üyeliklerin verilmesini
müteakkip, tüzük maddelerinin görüflülerek oylanmasına
geçildi. Tüzü¤ün 2. maddesi olarak Societas
Anatolica’nın Institutum Turcicum Scientiae Antiquitatis
ve Institut Catholique’in yüksek himayelerinde
oldu¤u oybirli¤i ile kabul edildi. Ayrıca 8. maddedeki
“Institut Catholique Rektörü ve Institutum Turcicum
Baflkanı Societas Anatolica’nın onur üyeleridir” ibaresi
de oylanarak tüm üyeler tarafından kabul edildi. Bundan
baflka, Enstitümüz genel sekreterinin Societas Anatolica’nın,
Societas Anatolica’nın genel sekreterinin de
bizim Enstitümüzün üyesi olması ve her iki sekreterin
iki taraflı bilgi akıflını sa¤lamaları ve iflbirli¤i konusunu
yürütmeleri karara ba¤landı. Ayrıca, Enstitümüzün
yayın organı olan Colloquium Anatolicum’un, Societas
Anatolica’nın yayın kurulunca kabul edilen yazıları da
basması konusunda fikir birli¤ine varıldı.
Ali Dinçol
DUYURU
‘Haberler’ bültenimizde yay›nlanan kaz› ve
araflt›rma haberleri, tüm ilgililere yararl› bir
hizmet sunmaktad›r. Bundan herkesin yararlanmas›n›
sa¤lamak ve Bülten'in hacmini ve
masraf›n› artt›rmamak için gelecek say›dan
itibaren verilecek haberlerin, editörün belirleyece¤i
s›n›rlamalar› aflmamas›, aksi halde
bunlar›n bas›m›n› kabul edemeyece¤imizi,
önemle meslektafllar›m›za duyururuz.
Enstitü Yönetim Kurulu
Yeni Yay›nlar›m›z
Dürüflken, Ç., Roma Dini, ‹stanbul, 2003. 46 sayfa,
10 resim.
Popüler dizimizin yeni kitaplar›ndan olan Roma Dini,
konusu itibar›yla hem Eskiça¤ Tarihçilerine, hem de
Dinler Tarihi üzerinde çal›flanlara bir girifl kitab› niteli-
¤indedir. Kitap, Roma dinine genel hatlar›yla de¤indikten
sonra, dinin en ilkel aflamas›ndan bafllayarak (M.Ö. 8
yy) tüm evrelerini anlatmaktad›r. Yazar bu evreleri Büyülerin
Etkin Oldu¤u Evre, Latium Yerli Halklar›n›n
Dini (Aile Dini), Devlet Dini, Yunan Etkisi Alt›ndaki Din
Evresi ve ‹mparatorluk Kültü olmak üzere, befl bölümde
inceler. Bunu yaparken de yer yer antik yazarlara sözü
b›rakarak, onlardan al›nt› yapar. Örne¤in bir yakar›flta
flöyle denmektedir: “Mars tanr›, senden, bana, evime ve
aileme karfl› lütufkâr ve merhametli olman› diliyorum ve
sana yakar›yorum. Bu nedenle, tarlam›n, arazimin ve
çiftli¤imin domuz, koyun ve bo¤a kurban›yla senin hükmüne
geçmesini buyurdum...”
Kitab›n sonunda ise, Roma Tanr›lar› ile ‹lgili Çizelgeler
adl› aç›klay›c› bir bölüm yer al›r. Yay›n›n sponsorlu¤u,
JTI (Japan Tobacco International, Türkiye) taraf›ndan
üstlenilmifltir.
Dinçol, B., Eski Önasya Toplumlar›nda Suç Kavram›
ve Ceza, ‹stanbul, 2003. 53 sayfa, 7 resim.
JTI (Japan Tobacco International Türkiye)’›n sponsorlu¤unda
yay›nlanan bu kitab›m›z, modern hukukun ilk
evresini ak›c› bir dil ile anlatmaktad›r. Aç›klay›c› bir
Girifl bölümünden sonra yazar, ilk kanunlar› yaz›l› olarak
kaydeden Sümerler’den bafllayarak Sümer Yasalar›,
ve ard›ndan Samî Krallar›n›n Yasalar› ve Hitit Yasalar›
olmak üzere üç bölüm halinde anlat›r. Her üç toplumun
kanunlar›na genel hatlar›yla böylece de¤indikten sonra
yazar, Suç, Yarg› ve Ceza kavramlar› üzerinde durur. Suç
ve Ceza adl› bölümlerde, toplumlar›n belli bir suça karfl›
TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 31

ENST‹TÜDEN
verdikleri cezalar›n paralel olarak anlat›lmas›, okuyucuya
karfl›laflt›rma olana¤› vermesi aç›s›ndan yararl›d›r.
Hapishaneler ve Af Yetkisi adl› bölümlerle son bulan
kitap, sadece Eskiça¤ Bilimleri ile u¤raflanlar›n de¤il,
ayn› zamanda Hukukçular›n da ilgisini çekece¤i kan›s›nday›z.
yap›daki Latince yaz›t ilgi çekicidir. Bu yaz›t, Roma
‹mparatoru Diocletianus’un, paran›n de¤er yitirifliyle
pahal›l›¤› önlemek için, M.Ö. 301 y›l›nda ç›kartm›fl oldu-
¤u “En Yüksek Fiyat Kararnamesi”nin kopyas›d›r. Yani
bugünkü ‘Sabit Kur’ sisteminin eski biçimidir. Ak›c› bir
dile sahip olan kitab› zevkle okuyaca¤›n›z› düflünüyoruz.
Colloquium Anatolicum’un
Yeni Say›s› Ç›kt›
Anabolu (Usman), M., Antik Ça¤da Et ve Bal›k
Pazarlar›, ‹stanbul, 2003. 34 sayfa, 22 resim.
Kitap, Antik Dönem Küçük Asya Kentlerindeki Et ve
Bal›k Pazarlar›: Makellon veya Macellum’lar ile Resim
olmak üzere iki bölümden oluflmaktad›r. Eserde, ‹talya
ve Türkiye antik kentlerindeki et ve bal›k pazarlar›ndan
örnekler sunulmakta ve onlar›n toplum için olan önemi
anlat›lmaktad›r. Aizanoi (Çavdarhisar)’deki et ve bal›k
pazar› (Makellon/Macellum) içinde yer alan yuvarlak
Ege Yay›nlar› taraf›ndan yay›mlanan kitab›n içeri¤i
flöyledir:
Oktay BELL‹: Van- Afla¤› ve Yukar› Anzaf Urartu
Kaleleri Kaz›s›: Bir Ara De¤erlendirme (1991-
2002)/Excavations at Van- Lower and Upper Anzaf
Urartian Fortresses: An Intermediary Evaluation
(1991-2002).
Önder B‹LG‹: Hitit Öncesi Anadolusu’nun Etnik Yap›s›.
Aliye ÖZTAN: A Neolithic and Chalcolithic Settlement
in Anatolia: Köflk Höyük (Türkçe Özet: Anadolu’da Bir
Neolitik ve Kalkolitik Yerleflme: Köflk Höyük).
Lutz MARTIN: Max von Oppenheims Berliner
archäologische Sammlung - Geschichte und Zukunft
(Türkçe Özet: Max von Oppenheim’in Arkeoloji
Kolleksiyonu: Tarihçesi ve Gelece¤i).
Güven ARSEBÜK: Plio-Pleistosen’de Olas› Yaflam
Biçimleri ve Ülkemizde Paleolitik Ça¤lar:
Bir Deneme (English Summary: Lifeways in
Plio-pleistocene and Paleolithic Cultures in Anatolia:
An Essay).
Bedia DEM‹R‹fi: Ammianus Marcellinus and His
Descriptions of the Foreign Tribes in His History
(Türkçe Özet: Ammianus Marcellinus ve Tarih
Eserindeki Yabanc› Kavimlerle ‹lgili Betimleri).
32 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

E n s t i t ü m ü z
himayesinde
art›k
yan›m›zda
Sponsorlar›m›z ve Enstitüye Kazand›rd›klar›
Borusan: Nakit olarak enstitünün y›ll›k giderleri.
Bülent Eray: Eray Reklamc›l›k taraf›ndan teflekkür plaketi
ve ajandalar›m›z›n yap›lmas›.
Cartoon Hotel (Müdür Burak Atilla): Y›ll›k konferanslar›-
m›z için salon tahsisi.
Cengiz Üstüner: Vestel marka DVD player.
Garanti Leasing: Enstitü kütüphanesinin giderleri için
maddi destek.
‹TÜ Biliflim Enstitüsü: Enstitü web sayfas› ev sahipli¤i ve
teknik destek.
Mehmet Ali Yula: Arac›l›¤›yla JTI Firmas› taraf›ndan üç
enstitü yay›n›n›n bas›m masraf›.
Mercedes Türk A.fi. (Tülin Steinhäuser): Süreli yay›n›m›z
Colloquium Anatolicum’un bas›m masraflar›.
Murat Öztürk: Arac›l›¤›yla Park Grubu, Turizm ve Havac›-
l›k Bölümü taraf›ndan yurtd›fl›ndan gelen konferansç›lar›n
uçak biletleri.
Enstitü Yay›nlar›
Popüler Dizi
Alp, S., Hititler’in Mektuplaflmalar›, ‹stanbul 2001 2 .
Anabolu (Usman), M., Antik Ça¤da Et ve Bal›k Pazarlar›,
‹stanbul, 2003.
Çete, ‹., Geçmifle Yolculuk Bir Gezi Rehberi, Journey into
the Past: A Short Guide, ‹stanbul, 1996.
Çokay, S., Antikça¤da Ayd›nlatma Araçlar›, ‹stanbul, 2000 2 .
Delemen, ‹., Antik Dönemde Beslenme, ‹stanbul, 2003 2 .
Demirifl, B., Eskiça¤da Yaz› Araç ve Gereçleri, ‹stanbul, 2002 3 .
Dinçol, B., Eski Önasya ve M›s›r’da Müzik, ‹stanbul, 2003 2 .
Dinçol, B., Eski Önasya Toplumlar›nda Suç Kavram› ve Ceza,
‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI.
Dürüflken, Ç., Eskiça¤da Spor, ‹stanbul, 1995, Sponsor: Efes
Pilsen.
Dürüflken, Ç., Roma Dini, ‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI.
Fazl›o¤lu, ‹., Eskiça¤da Dokuma, ‹stanbul, 2001 2 .
H›rç›n, S., Çivi Yaz›s› Ortaya Ç›k›fl›, Geliflmesi, Çözümü,
‹stanbul, 2000 3 .
‹ren, K., Vazo Resimlerinin Ifl›¤›nda Eski Yunan Çanak Çömlekçili¤i,
‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI.
Serdaro¤lu, Ü., Eskiça¤da T›p, ‹stanbul, 2002 2 .
Tekin, O., Eskiça¤da Para, Antik Nümizmati¤e Girifl, ‹stanbul,
1998 3 .
Tekin, O., Byzas’tan I. Constantinus’a Kadar Eskiça¤da ‹stanbul
(Byzantion), ‹stanbul, 2001 2 .
Kaz› Monografileri
Köro¤lu, K. (Ed.), 5. Y›l›nda Yumuktepe/The V. Anniversary of
the Excavation at Yumuktepe (1993-1997), ‹stanbul, 1998.
Bilimsel Dizi
Savafl, Ö. S., Anadolu (Hitit-Luvi) Hiyeroglif Yaz›tlar›nda Geçen
Tanr›, fiah›s ve Co¤rafya Adlar›/Divine, Personal and
Geographical Names in the Anatolian (Hittite- Luwian) Hieroglyphic
Inscriptions, ‹stanbul, 1998.
Bilimsel Toplant›lar Dizisi
Dinçol, Ali M. (Yay›na Haz.), Ça¤lar Boyunca Anadolu’da
Yerleflim ve Konut Uluslaras› Sempozyumu (5-7 Haziran
1996)/International Symposium on Settlement and Housing
in Anatolia Through the Ages (5-7 June 1996),
‹stanbul, 1999, Sponsor: Harun Y›lmaz.
Fischer, B. – H. Genz – E. Jean – K. Köro¤lu (Ed.), Identifying
Changes: The Transition from Bronze to Iron Ages in Anatolia
and its Neighbouring Regions, Istanbul, 2003.
Süreli Yay›n
Colloquium Anatolicum I, (Ed. M. Do¤an-Alparslan –
M. Alparslan), ‹stanbul, 2002, Sponsor: Mercedes Türk
A.fi.
Colloquium Anatolicum II, (Ed. M. Alparslan – M. Do¤an-
Alparslan), ‹stanbul, 2003, Sponsor: Mercedes Türk
A.fi.