• • • • •

YENi ÜMiTProf. Dr. Ali İhsan YİTİK*Ocak / Şubat / Mart - 2010 / 87DoĞu KökenliBAZI DiNî DÜŞÜNCE VEUYGULAMALARHint dinlerinden Budizm, özellikleribakımından rasyonelve hümanist kültür ortamındayetişen ve kendi gelenekseldinleri konusunda eleştirel olan birçok aydınacazip gelen bir dindir. Meselâ, ErichFromm’un Psikanaliz ve Din isimli eserindebu dine dair şu ifadeler yer alır: “İlk dönemBudizm’i, hümaniter dinlere en iyi örnektir.Budda aydınlanmış, büyük bir öğretmendirve insan varlığının gerçeğini bilir.Doğaüstü bir gücün adına değil, akıl yolundakonuşur. Aklın temsilcisidir ve bunukendi başına ilk bulan olduğu için, diğerinsanları da kendi akıllarını kullanmaya vegerçeği tanımaya çağırır... Onun şu öyküsükonumuz açısından güzel bir örnektir:Bir mango ağacının altında uyuyan birtavşan, birden büyük bir gürültü duyar vedünyanın sonunun geldiğini düşünerekkoşmaya başlar. Onun böyle koştuğunuduyan diğer tavşanlar ‘Neden koşuyorsun?’diye sorduklarında, koşan tavşan ‘Dünyabatıyor da ondan.’ cevabını verir. Buna inanantüm tavşanlar da var güçleriyle koşmayabaşlarlar. Onları gören diğer hayvanlar ‘Neoluyor?’ diye sorarlar ve aldıkları cevapda: ‘Dünyanın sonu geldive dünya batıyor.’ olur. Böylecetüm hayvanlar birbirlerinesora sora korkuiçinde koşuya katılırlar.Hayvanların bu durumunugören Budda,son gruptaki hayvanlarabu kaçışın nedeninisorar. Onlar ‘Dünya batıyor.’der. Bunun üzerine o, ‘Hayır, bu doğruolamaz.’ diye karşılık verir. Budda hayvanlara‘Dünya batmıyor, gelin bu korkuya nedenkapıldığınızı araştıralım.’ der. Bütün hayvantürlerini ardı ardına soruşturan Budda, sonundatavşanlara ulaşır. Onlar da Budda’yadünyanın battığını ortaya atan tavşana getirirler.Budda tavşana, ‘Dünyanın battığıdüşüncesi aklına geldiğinde neredeydin vene yapıyordun?’ diye sorar. Tavşan: ‘Mangoağacının altında uyuyordum.’ deyince Budda:‘Sanırım sen bir mangonun düştüğünüduydun. Gürültü seni uyandırmış olmalı vesen de dünyanın battığını sandın. Şimdi altındauyuduğun ağaca gidelim ve durumuöğrenelim.’ der. Beraberce ağacın yanınavardıklarında, tam tavşanın yattığı yerde birmango meyvesi bulurlar. Böylece Budda buakılcı çözümlemesi ile hayvan soyunun yokolmasını önler.”E. Fromm, Budda’nın burada hayvanlarakarşı gösterdiği şefkatin, insanın kendinegüveni konusunda gösterdiği tavrınve olaya akılcı yaklaşımının dikkat çekiciolduğunu ifade ediyor. 1 Aynı şekilde çağdaşİslâm düşünürlerinden MuhammedArkoun, W. Rahula’dan aktardığı şu öyküyedayanarak Budizm’in her türlü dogmatiköğretiden uzak, bireyi her bakımdanözgür bırakan bir din olduğunu söyler.“Evet, Kalamas, kuşku içinde olduğunbelli oluyor. Çünkü bir kuşku, ancak onayol açacak bir noktada ortaya çıkar. Şimdikendine iyi bak Kalamas. Kendini dışarıdangelen sözlere, geleneğin ya da sana denilenlerinsavlarına teslim etme. Kendini nedinsel metinlerin yönlendirmesine, ne basitmantığa ve çıkarsamalara, ne görünüşe, nespekülatif görüşlerin verdiği zevke, ne açıkçagörünen olasılıklara ne de efendimizigörme düşüncesine teslim et. Ancak, Kalamas,bazı şeylerin sağlıksız olduğunu, yanlışve fena olduğunu anlayabilirsen onları terket. Ve bazı şeylerin sağlıklı ve iyi olduğunubilirsen, onları kabul et ve izle...” 243