TBMM'NİN YAPISI, GÖREVLERİ ve İŞLEYİŞİ - Yasama Derneği

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M ’ N İ N YA P I S I , İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İBİRİNCİ BÖLÜMTBMM’NİN YAPISI,GÖREVLERİ ve İŞLEYİŞİ14

YASAMA DERNEĞİw w w . y a s a d e r . o r gA. TBMMTBMM nasıl oluşur, genel olarak görev ve yetkileri nelerdir?Meclis İçtüzüğü nedir, ne işe yarar?TBMM’nin yerleşke düzeni nasıldır?TBMM kütüphanesinden nasıl yararlanılır?TBMM’de nerelerde yemek yenebilir?B. MİLLETVEKİLLERİMilletvekilleri nasıl seçilirler, görev süreleri ne kadardır?Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı nedir, aralarındakifarklar nelerdir?Milletvekillerine yardımcı olan görevliler kimlerdir ve bunlarıngörevleri nelerdir?Milletvekilleri ile nasıl görüşülebilir?Milletvekilleriyle iletişim nasıl sağlanır?Milletvekilleriyle görüşmek için en uygun zaman nedir?Bir belge milletvekillerine nasıl ulaştırılabilir?

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M ’ N İ N YA P I S I , İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İTBMM’nin temel işlevlerikanun çıkarmak, karar almak vehükümeti denetlemektir.16

ATBMMAnayasaya göre “egemenlik” kayıtsız ve şartsız milleteaittir. Millet, egemenliğini Anayasa’nın koyduğuesaslara göre yetkili organları eliyle kullanır. TürkiyeBüyük Millet Meclisi (TBMM) egemenliğin bir parçasıolan yasama yetkisini millet adına kullanan ve halkıtemsil eden bir organdır.

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M ’ N İ N YA P I S I , İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İTBMM nasıl oluşur, genel olarak görev ve yetkilerinelerdir?TBMM 81 ilden, toplam 85 seçim çevresinden doğrudan doğruyaseçilen 550 milletvekilinden oluşur.TBMM’nin temel işlevleri kanun çıkarmak, karar almak ve hükümetidenetlemektir.İçtüzük,TBMM’ninkendisi tarafındançıkarılan veiç işleyişineilişkin kurallarıiçeren temeldüzenlemedir.TBMM, vatandaşlar için hak ve yükümlülük doğuran kanunlarınyapımıyla birlikte ayrıca, devletin bütçesini kabul eder ve bütçeninuygulamasını gözetir. Savaş hali veya olağanüstü hal ilanı, seçimlerinyenilenmesi gibi kararlar da alabilen TBMM, hükümettenbilgi edinme, yürütmeyi denetleme kapsamında bir bakanı YüceDivan’a sevk etme veya hükümeti ya da bir bakanı düşürme yetkisinede sahiptir.TBMM’nin yaptığı kanunlar ve İçtüzük Anayasa Mahkemesi tarafındandenetlenir.Meclis İçtüzüğü nedir, ne işe yarar?TBMM çalışmalarını Anayasa ve İçtüzük kurallarına göre yürütür.İçtüzük, TBMM’nin iç işleyişine ilişkin kuralları içeren temeldüzenlemedir.İçtüzük, komisyonların ve başkanlık divanının oluşumundan, sözalabilecek kişiler ile söz alma zamanlarına; kanun tasarısı ve teklifisunulmasından oylama ve seçimlere kadar uzanan geniş bir alandaTBMM’nin nasıl işleyeceğini ayrıntılı olarak belirler. TBMM’inişleyişine ilişkin kurallardan bazıları hukuksal nedenlerle İçtüzükyerine kanunlarda düzenlenmiştir.TBMM İçtüzüğü kanun değil TBMM kararıdır. İçtüzük değişiklikteklifleri Anayasa Komisyonu’nda ve Genel Kurul’da diğer tekliflerinbağlı olduğu esaslara göre görüşülerek kabul edilir. TBMMİçtüzüğü TBMM Başkanı tarafından uygulanır.18

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B IYasama ve denetim faaaliyetlerini takip etmek vekatılmak isteyen Sivil Toplum Kuruluşları’nın (STK)bir İçtüzük edinmelerinde yarar vardır. İçtüzük metnineTBMM internet sayfası üzerinden de ulaşılabilir.STKTBMM internet sayfası adresi: http://www.tbmm.gov.trİçtüzüğe bu sayfadaki İÇTÜZÜK sözcüğüne basılarak erişilebileceğigibi,http://www.tbmm.gov.tr/ictuzuk/ictuzuk.htmadresinden de ulaşılabilir.TBMM’nin yerleşke düzeni nasıldır?Bugünkü TBMM binası, 23 Nisan 1920’de millî egemenlik ilkesinedayalı olarak kurulan Meclis’in üçüncü binasıdır.Millî Meclis’in ilk toplantısını yaptığı Ankara’nın Ulus semtindeyer alan binanın yapımına 1915 yılında başlanmıştır. Atatürk’ün27 Aralık 1919’da Ankara’ya gelişinden sonra, yapının Meclisbinası olarak kullanılmasına karar verilmiştir. Devletin kuruluşuve Kurtuluş Savaşı’nın tüm askerî ve siyasî kararların alındığı,Cumhuriyet’in ilan edildiği bu çok elverişsiz küçük bina 18 Ekim1924 tarihine kadar kullanılmıştır. Bu tarihi bina bugün “KurtuluşSavaşı Müzesi” olarak ziyaretlere açıktır.TBMM’nin ikinci binası 18 Ekim 1924’de kullanıma açılmıştır.İkinci bina da aynı semtte ve ilk parlamento binasına yaklaşık100 metre uzaklıktadır. Cumhuriyet’in ilk yıllardan itibaren,Türkiye’nin siyasî tarihinin önemli gelişmelerinin yaşandığı ikinciTBMM Binası, 36 yıl kullanılmıştır. Bu bina da bugün, “CumhuriyetMüzesi” olarak varlığını sürdürmektedir.TBMM’nin halen çalışmalarını sürdürdüğü üçüncü binası projeaşaması 1938 yılında tamamlanan ve uygulamasına 1939’da başlananClemens Holzmeister’in projesidir. Bina 1961’de hizmeteaçılmıştır.19

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M ’ N İ N YA P I S I , İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İSTKMeclis kampüsüne girişler sağ ve solda AtatürkBulvarı ve Dikmen Caddesi üzerindeki iki ana kapıdanyapılmaktadır. Ziyaretçiler kural olarak DikmenKapısı’ndan giriş yaparlar.TBMM idari amaçlı binalar hariç üç temel binadanoluşmaktadır. Bunların ikisi milletvekillerininodalarının bulunduğu Halkla İlişkiler Binaları’na aitA ve B bloklarıdır. Diğer bina ise daha çok yasamaçalışmalarının yürütüldüğü “ana bina”dır. TBMMGenel Kurulu, Daimi İhtisas Komisyonları ve SiyasiParti Grupları ana binanın içinde yer almaktadır.TBMM Genel Sekreterliği, Kanunlar ve KararlarDairesi Başkanlığı ile birimleri, TBMM Kütüphanesi,Milletvekilleri Lokantaları, Tutanak Müdürlüğü de bubinanın içindedir.Mecliskampüsünegirişler AtatürkBulvarı veDikmen Caddesiüzerindeki ikiana kapıdanyapılmaktadır.Ana binanın ön cephesindeki orta alanda Şeref Girişi, köprükanatlar altında 1 ve 2 numaralı, arka cephede ise 3 ve 4 numaralıgiriş kapıları yer almaktadır.Anıtsal nitelik taşıyan Şeref Girişi’nden, iç taraftaki Şeref Holü’nebeş büyük bronz kapıyla geçilmektedir. Buradan iki iç bahçeninbulunduğu mermer salon ve sütunlu galerilere girilmektedir.Milletvekillerinin kulis yerleri olan bu galerilerin çevrelediği ortamekânda ise, Genel Kurul Toplantı Salonu bulunmaktadır. Toplantısalonunda üyeler için 640 ve dinleyici localarında 980 olmaküzere toplam 1620 oturma yeri vardır. Başkanlık kürsüsüne göresol taraftaki localarda Cumhurbaşkanlığı ve resmî yöneticiler içinayrılan bölümler, sağda ise kordiplomatik locası yer almaktadır.Kürsünün karşı tarafındaki ilk loca basın mensuplarına, bu locanınüstündeki localar dinleyicilere ayrılmıştır.STKDinleyicilerin Genel Kurul toplantılarını localardanizleyebilmeleri için Dinleyici Giriş Kartı almaları velocaların girişindeki güvenlik kontrolünden geçmelerigerekir.20

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B ITBMM kütüphanesinden nasıl yararlanılır?TBMM Kütüphanesi zengin bir kütüphanedir. Yasamaya ilişkinher türlü kaynağın yer aldığı, kanunlara ve tutanaklara ulaşılabilenTBMM Kütüphanesi’nde “Meclis-i Ayan Kütüphanesi” ve“Meclis-i Mebusan Kütüphanesi”nden kalan 5000 cilt kitap, gazete,dergi ve tutanağa da ulaşmak mümkündür.TBMM dışından gelerek bilgi hizmeti talebindebulunan araştırmacılar, -aranan bilgi kaynaklarınınve istenilen bilgi hizmetinin bir başka kütüphanedebulunamaması durumunda- günlük kısa süreliaraştırmalarda Kütüphane Müdürü’nün izniyle;uzun süreli araştırmalarda ise, KütüphaneMüdürü’nün önerisi sonrasında KütüphaneKurulu’nun izniyle belirli sürelerle Kütüphane’denyararlanabilmektedirler. Yararlanma koşullarınıdüzenleyen yönetmeliğe aşağıdaki bağlantıdanulaşılabilir:STKhttp://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/index.htmTBMM’de nerelerde yemek yenebilir?TBMM’de ana binada iki milletvekili restoranıbulunmaktadır. Bu restoranların biri sadecemilletvekillerine mahsus iken diğeri milletvekiliberaberindeki seçmen ve ziyaretçilere açıktır. Seçmenve ziyaretçilerin yanlarında milletvekili olmadan ABlok’ta bulunan kafeteryada self servis yemek yemelerimümkündür. Seçmen ve ziyaretçiler ayrıca ziyaretçikabul salonunda bulunan “fast food” türü yiyeceklerinde bulunduğu kafeteryadan yararlanabilirler. Ayrıca,TBMM’de sadece personelin yararlandığı tabldot usulühizmet veren bir restoran bulunmaktadır.Ziyaretçiler ABlok ve ZiyaretçiKabul Salonundabulunankafeteryalardanyararlanabilirler.STK21

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M ’ N İ N YA P I S I , İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İMilletvekilleri,kendilerini seçenleri,yani halkı temsil ederler.22

BMİLLETVEKİLLERİMilletvekilleri her ne kadar belirli bir ilden seçimikazanmış olsalar da sadece seçildikleri ilin, bölgeninveya kendilerini seçen seçmenlerin degil, bütünmilletin temsilcisidirler.

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M ’ N İ N YA P I S I , İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İMilletvekilleri nasıl seçilirler, görev süreleri ne kadardır?Anayasa ile belirtilen seçilme şartlarını taşıyan; yani yirmibeş yaşınıdolduran, ilkokul mezunu olan, askerliğini yapan, yüz kızartıcıve benzeri suçları işlememiş olan, bir yıl veya daha fazla sürelihapis veya ağır hapis cezasına hüküm giymemiş olan her TürkiyeCumhuriyeti vatandaşı milletvekili seçilebilir. Kamu görevlilerigörevlerinden çekilmedikçe aday olamazlar.STKMilletvekilleri kendilerini seçenleri, yani halkı temsilederler. Her ne kadar belirli bir ilden seçimi kazanmışolsalar da sadece seçildikleri ilin, bölgenin veyakendilerini seçen seçmenlerin degil, bütün milletintemsilcisidirler.Milletvekilleri dört yıl için seçilirler.Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı nedir,aralarındaki farklar nelerdir?Milletvekilleri, görevleri gereği yasama sorumsuzluğu ve yasamadokunulmazlığı gibi iki ayrı ayrıcalığa sahiptir. Yasama sorumsuzluğu,milletvekillerinin yasama ve denetim faaliyetlerindeki oy vesözlerinden ve bunların Meclis dışında tekrarlamalarından dolayıhiçbir şekilde sorumlu tutulamayacaklarını ifade etmektedir. Yasamasorumsuzluğu mutlak ve süreklidir. Milletvekilliği görevi sonaerse de o kişi, görevi sırasında oy, söz ve düşüncelerinden dolayısorumlu tutulamaz.Yasama dokunulmazlığı, seçimden önce veya sonra bir suç işlediğiöne sürülen milletvekillerinin, meclis kararı olmadıkça sorguyaçekilmemesi, tutuklanmaması ve yargılanmamasını ifade eder. Bunedenle yasama dokunulmazlığı yasama sorumsuzluğundan farklıolarak mutlak ve sürekli değildir: Bazı suçlar dokunulmazlık kapsamındaolmadığı gibi milletvekilliğinin sona ermesiyle dokunulmazlıkda sona erer.24

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B IMilletvekillerine yardımcı olan görevliler kimlerdir vebunların görevleri nelerdir?Milletvekillerinin her birine yardımcı olan 1 sekreter,1 danışman ve 1 yardımcı personel olmak üzere 3görevli bulunmaktadır. Sekreter ve danışmanlarkendilerine tahsis edilen ayrı bir odada oturmaktadır.Ancak, bazı milletvekilleri, danışmanları ile aynı odayıpaylaşmaktadırlar.Milletvekilleri ile nasıl görüşülebilir?Vatandaşlar ve STK’lar milletvekilleri ile bireysel ve örgütlü olarakgörüşebilirler. TBMM Kampüsü içinde her milletvekiline biroda tahsis edilmiştir. Milletvekilleri görüşmelerini genellikle buodalarda yapmaktadırlar. Bir milletvekili ile görüşme yapılmakistenmesi halinde öncelikle milletvekilinin odasının konumu saptanmalıdır.Halkla ilişkiler binaları içinde yer alan bu odaların herbiri bir banko içinde yer almaktadır.STKMilletvekillerigörüşmelerinikendilerine tahsisedilen odalarındayapar. Hermilletvekilinin birsekreteri, bir danışmanıve bir yardımcıpersoneli vardır.Dolayısıyla milletvekilinin konumu için şu bilgiler gereklidir:1. Halkla ilişkiler binaları A ve B bloklar olarak ikiye ayrılmaktadır.Bu durumda öncelikle milletvekilinin odasının hangi binadaolduğu saptanmalıdır.2. Her bina 4 kattan oluşmaktadır: Alt Zemin (AZ şeklinde geçer),Üst Zemin (ÜZ şeklinde geçer), 1. Kat ve 2. Kat. Dolayısıylaikinci olarak milletvekilinin binanın hangi katında bulunduğubelirlenmelidir.3. Her katta 6 banko bulunmaktadır. Milletvekilinin bankosu biliniyorsa,yerini bulmak çok kolaydır. Bankonun girişinde bankogörevlileri bulunmakta ve bankonun görünür bir yerinde bankodabulunan milletvekillerinin adları yer almaktadır.4. Her bankoda 16 oda bulunmaktadır. Oda numarası da bilinenbir milletvekilinin odasına ulaşmak son derece kolaydır.25

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M ’ N İ N YA P I S I , İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İMilletvekiliylegörüşmeden öncesekreter veyadanışmanıylailetişime geçmekuygun olur.STKMilletvekiliyle görüşmeden önce sekreter veyadanışmanıyla bir iletişime geçmek uygun olacaktır.Sekreter ve danışmanlar milletvekili ile ilişkilerinsürdürülmesinde önemli görevlilerdir. Milletvekillerikimi taleplerin izlenmesi görevini sekreter ya dadanışmanlarına verdiklerinden, milletvekili ile yapılangörüşmeden sonra sekreter ve danışmanla diyaloğunsürdürülmesi gerekebilir. Kimi zaman milletvekilleri iletelefonla ya da yüz yüze görüşme imkânı olmayabilir.Bu durumlarda danışmanlarla ve bu mümkün değilsesekreterlerle görüşülerek konunun milletvekilineaktarılması talep edilebilir.Milletvekilleriyle iletişim nasıl sağlanır?STKMilletvekilleri ile yüzyüze görüşmelerin dışında, telefon,faks ve e-posta ile iletişim kurmak olanaklıdır.Her milletvekiline iki telefon hattı tahsis edilir.TBMM’deki bütün telefonlar (420) ile başlar. Meclis santralinintelefonu da 420 50 00’ dır. Bu santralden milletvekillerinin telefonlarınıöğrenmek mümkündür.TBMM’nin internet sayfasından milletvekilleri ile ilgili olarakmilletvekilinin, hangi binada (A-B), hangi kat (AZ, ÜZ, 1, 2),hangi banko (1, 2, 3, 4, 5, 6) ve hangi odada ve hangi telefon vefaks numaralarına sahip olduğu bilgisine ulaşılabilir.http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/mvtelefon.liste26

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B ITBMM internet sayfasında bulunanMİLLETVEKİLLERİ ibaresinin altındaki aramadüğmesine basıldığında ve milletvekili hakkındakibazı bilgiler girildiğinde, o milletvekilinin özgeçmişineve e-posta adresine ulaşılabilinir. Bunun yanı sıra,bu sayfadan milletvekilinin vermiş olduğu kanunteklifleri ile soru önergelerine ve imzalarının bulunduğuMeclis araştırması ve genel görüşme önergilerine deulaşmak mümkündür. Böylece STK’lar milletvekilleritarafından verilen teklifler ile soru önergelerine ya damilletvekilinin özgeçmişine bakarak kendi konularınayakın milletvekillerini belirleyebilirler.Milletvekilleriile yüzyüzegörüşülebileceğigibi telefon, faksve e-posta ileiletişim kurmakolanaklıdır.STKMilletvekillerinin elektronik posta (e-posta) adreslerine erişim için:http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/mv_e_posta_sd.uye_e_postaMilletvekilleriyle görüşmek için en uygun zaman nedir?Milletvekilleri genellikle Cuma, Cumartesi, Pazar ve Pazartesigünlerini seçim bölgelerinde geçirmektedirler. Meclis’in çalışmagünleri olan Salı, Çarşamba, Perşembe günleri de saat 15.00’tensonra TBMM Genel Kurulu’nda bulunmaktadırlar. (Ancak aşağıdaayrıntılı olarak gösterileceği gibi bu saatler daha erkene dealınabilir.) Salı ya da Çarşamba günleri sabah saatlerinde genelliklesiyasi parti gruplarının grup toplantıları yapılmaktadır.Dolayısıyla milletvekilleriyle en uygun görüşme zamanları gruptoplantılarının yapılmadığı Salı, Çarşamba, Perşembe sabahlarıile öğlen saatleridir. Bu nedenle TBMM’ye gelerek milletvekilinibekleyip zaman kaybetmek yerine milletvekillerinin bürolarındakigörevlilerle görüşerek randevu talep etmek en akılcı yol gibigörünmektedir. Ancak belirtilen zamanlarda randevu talebi görüşmeolasılığını artıracaktır.Milletvekilleriyleen uygun görüşmezamanları gruptoplantılarınınyapılmadığıSalı, Çarşamba,Perşembe sabahlarıile öğlen saatleridir.STK27

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M : T B M M ’ N İ N YA P I S I , İ Ş L E Y İ Ş İ v e G Ö R E V L E R İBir milletvekilinin bir haftası şöyle gösterilebilir:Cumartesi, Seçim BölgesiPazar, Seçim BölgesiPazartesi, Seçim Bölgesi DönüşCuma, Seçim Bölgesi GidişiSalı, Grup toplantısı yoksa15.00’e kadarÇarşamba, Grup toplantısıyoksa 15.00’e kadarPerşembe 15.00’e kadarSTKŞekilden de anlaşılabileceği gibi hafta sonları genellikleseçim bölgelerinde olduklarından milletvekilleri ileTBMM’de görüşme olanağı yoktur. Seçim bölgelerinegidilip gelinen günler olan Cuma ve Pazartesi günleridüşük olasılıkla da olsa görüşme şansı vardır. Diğer Salıve Çarşamba günleri grup toplantılarına bağlı olarakgörüşme zamanı azalıp çoğalabilmektedir. Perşembegünü ise görüşme olasılığının en yüksek olduğu gündür.STK’ların, Genel Kurul, siyasi parti grubu ve komisyontoplantı saatlerini gözeterek bu saatler dışındamilletvekilleri ile görüşmeye çalışmaları sonuç almalarıbakımından yararlı olabilir.28

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B IBir belge milletvekillerine nasıl ulaştırılabilir?STK temsilcileri milletvekilleri ile görüşmek veyakomisyon toplantılarına katılmak için TBMM’yegirerken güvenlik denetiminden geçerler. Bu denetimsırasında elde bulunan basılı materyalin belli bir sayıdanfazla olması halinde Meclis kampüsüne alınmasına izinverilmeyebilir. Bu tür bir durumla karşılaşmamak içinmilletvekillerine ulaştırılmak istenen basılı materyalinPTT aracılığıyla gönderilmesi tercih edilmelidir.PTT aracılığıyla gelen bu tür materyalin milletvekilisekreteryasına ulaşmasında herhangi bir sorunbulunmamaktadır. Kuryeyle gelen kitap, dergi, broşür,davetiye veya başka bir yayın güvenlik kontrolündengeçtikten sonra dağıtılabilmektedir. Milletvekillerineulaştırmak üzere Meclis’e gelen gıda, tekstil, elektronikgibi malzemelerin dağıtımı veya anket ve araştırmalariçin TBMM Başkanlık Divanı üyesi ilgili idare amirininonayı gereklidir.STK29