Slayt 1

BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA VERİTOPLAMA• Veri; bir olayı incelemek, bir olayı aydınlatmak,bir gerçeği ortaya çıkarmak, herhangi birkonuda karara ya da sonuca varmak amacıylatoplanan ham materyal olarak tanımlanabilir.• Araştırma sonuçlarının başarılı ya da başarısızolmasında önemli etkenlerden birisi detoplanan verilerin özelliğidir.

VERİ TOPLAMDA GENEL İLKELER• Veri toplamada amaç saptanmalıdır.– Veri niçin toplanacaktır? Toplanan verilerle hangikararlara, önerilere, kurallara ya da yasaklaravarılacaktır.• Hangi verilerin toplanacağı saptanmalıdır.– Amaca hangi veriler toplanarak ulaşılabilecek isesadece bu verilerin toplanması gerekir. Gereksizverilerin araştırma maliyetlerini yükselttiğiunutulmamalıdır.

VERİ TOPLAMDA GENEL İLKELER• Veri toplama yöntemi saptanmalıdır.– Hangi yöntemle (anket, kayıt, gözlem vb), kimlertarafından, nerede, ne zaman ve hangi koşullaraltında veri toplanacağı saptanmalıdır.• Değerlendirmenin nasıl ve kimler tarafındanyapılacağı saptanmalıdır.• Toplanan verilerden ne çeşit tablolar yapılacak, hangiistatistiksel teknikler kullanılacak, değerlendirme hangidüzeydeki personel ile yapılacak, tablolar bilgisayaryardımı ile mi yoksa elle mi yapılacak, ne şekildesunulacaktır.

VERİ TOPLAMDA GENEL İLKELER• Verilerin nasıl saklanacağı ve kullanıcılarınnasıl yararlanacağı saptanmalıdır.– Toplanan verilerin nerede ve nasıl saklanacağınakarar verilmelidir.– Bu verilerin ve değerlendirme sonuçlarının kimlertarafından nasıl kullanılabileceği ve ne şekilde eldeedilebileceği belirtilmelidir.

VERİLERİN TAŞIMASI GEREKEN• Veri doğru olmalıdır.ÖZELLİKLER– Doğru karara varmayı sağlayan en önemlikoşullardan birisi verilerin doğru olmasıdır.– Yan tutmadan, dürüstçe ve doğru veri toplamayıetkileyen etkenleri olabildiğince azaltarak toplanaveri doğru veridir.

• Veri güvenilir olmalıdır.– Verinin güvenilir olması; aynı konuda, aynı koşullaraltında, aynı bireyden aynı yanıtın alınmasıanlamına gelir.– Verinin doğruluğu ve güvenirliği aynı şey değildir.Doğru veri aynı zamanda güvenilir veridir. Ancak,güvenilir bir veri her zaman doğru olmayabilir.

• Veri tam olmalıdır.– Bir konuyu aydınlatabilmek için konu ile ilgili olduğudüşünülen bütün verilerin toplanmasına çabagösterilmelidir.• Veri kullanılabilir olmalıdır.– Toplanan veriler herkes tarafından kullanılabilecek veher arandığında bulunabilecek biçimde düzenlenmelive saklanmalıdır.• Veri yararlı olmalıdır.– Belirli bir konuyu aydınlatan veri yararlı bir veridir.

VERİNİN ÖZELLİKLERİNİETKİLEYEBİLECEK ETMENLER• Veri kaynağı ile ilgili etmenler.– Veri kayıtlardan toplanacak ise, yararlanılacakkayıtların düzenli ve doğru olmaması, gerekli tümbilgileri içermemesi ve zamanında işlenmemesi,– Veri anket yöntemi ile toplanacak ise, deneklerindeğişik nedenlerle içten ve dürüst olmayanyanıtlar vermesi,– Veri gözlem yöntemi ile toplanacak ise, gözlemiyapan kişinin yan tutması, gözlemde yanılması,verinin özelliklerini etkiler.

• Veri toplama formlarıyla ilgili etmenler.– Formların, istenilen verileri içerecek, görevlipersonelce kolay kullanılabilecek ve kolaydeğerlendirilebilecek biçimde hazırlanmış olmasıgerekir.

• Veri toplayan personelle ilgili etmenler.– Veri toplayıcı her şeyden önce dürüst olmalı,araştırma sonucunun şu veya bu şekildeçıkmasından endişe duymamalıdır.– Toplanacak verilerin özelliğine uygun personelseçilmeli ve araştırmanın amacına göre özel olarakeğitilmelidir.

• Üst makamlarca sorgulanma korkusu.– Üst makamlara veri gönderen birimler, bu veriyüzünden herhangi bir soruşturma açılabileceğiendişesi içinde ise, doğru veri gönderme yerine,gerçek olmayan veriyi gönderebilir.• Denetim– Veri toplayıcı, denetleyici ve kodlayıcılarıngörevlerini istenilen biçimde yapıp yapmadıklarısık sık ve beklenmedik zamanlarda denetlenmelive bu durum en etkin biçimde yürütülmelidir.

VERİ TÜRLERİ• Veriler elde edilebilmelerine göre;– Birincil veriler ve– İkincil veriler, şeklinde bir ayrıma tabi tutulabilir.

İkincil veriler• Daha önceden üzerinde çalışma yapılarak eldeedilen verilere ikincil veriler denir.• Bu veriler;– Kamu kurumlarından (TÜİK, DPT, Bakanlıklar vb.gibi)– Mesleki kuruluşlardan (TÜSİAD, TOBB, İSO– Uluslar arası kuruluşlardan (İMF, Dünya Bankası,Dünya Turizm Örgütü vb)– Şirketlerden,– Diğer kaynaklardan (Tezlerden, Kitaplardan vb)• Temin edilebilir.

İkincil veri türleriDokümantasyonÇokkaynaklıYazılı MalzemelerYazılı olmayanmalzemelerAlan araştırmasıZaman serisi çalışmalarıRaporlar, kitaplartelevizyon, teyp kayıtları,filmler vb.ülke raporları, sektörraporlarıTÜİK verileri, merkezbankası verileriAnket Sayımlar Nüfus sayımı, sektörelsayımlar(işyeri sayısı vbAnketlerkişisel anketler, basınanketleri vb

İkincil verilerin Üstünlükleri• Daha az kaynak kullanımı• Periyodik çalışmalara imkan tanıması• Karşılaştırma ve sağlama yapma imkanısağlaması

İkincil verilerin zayıflıkları• Araştırmacının ihtiyacını karşılamayacaknitelikte olması• Verileri elde etmek için belli bir bedelödenmesi gerekebilir• İkincil veriler, çalışmaları olması gerekendendaha kapsamlı (geniş) hale getirebilir.

Birincil veriler• Araştırmacının, çalışması için ihtiyaç duyduğuözgün verileri değişik araçlar kullanarakkendisinin toplaması ile oluşan verilere birincilveriler denir.• Günlük hayatımızda farkında olmadan birincilveriler elde ederiz. Bir kazaya tanıklık etmek,bir maç izlemek gibi.

Birincil veri toplama yöntemleri1.Anket2.Gözlem3.Mülakat

ANKET• Cevaplandırıcının daha önce belirlenmiş birsıralamada ve yapıda oluşturulan sorularakarşılık vermesiyle veri elde etme yöntemidir .• Elde edilen verilerin bilgisayar destekliistatistiksel programlar yardımıyla kısa sürededeğerlendirilebilmesi anket yöntemininyaygınlık kazanmasında etkili olmuştur.

Anket Süreci1. Problemin ifade edilmesi2. Deneklerin seçimi3. Soru formunun düzenlenmesi4. Soru formunun geçerliliğinin sorgulanması(gereksiz soruların ayıklanması)5. Anket yapılacak kişilere bilgi verilmesi6. Pilot uygulama yapılması7. Formun dağıtılması8. Takip çalışması yapılması

Anket TürleriAnketGelenekselModernCevaplayıcınınYönettiğiAraştırmacınınYönettiğiE-Posta ileİnternet üzerindenPostaylaFakslaElden Bırakıp AlmaTelefonlaBiçimsel Mülakat

Geleneksel anket türleri• Anketin nasıl yönetildiği önemlidir.• Anketin doldurulmasında, hazırlayanınherhangi bir katkısı yoksa, cevaplayıcınınyönettiği anket söz konusudur.• Posta, faks, elden anket bırakma gibi,• Diğer taraftan, anketörün gözetimindedoldurulan anketler ise araştırmacınınyönettiği anketlerdir.

Modern anket türleri• E-posta ve internet vasıtasıyla yapılananketlerdir.• E-posta anketlerin Avantajları;– daha düşük maliyetlidirler– İnternete bağlı olan her yerden cevaplandırılabilir– Gözden kaçma gibi bir ihtimal yoktur– Rahat bir ortamda cevaplandırılır– Zaman sınırlaması yoktur

• Dezavantajları– Sadece e-postası ve interneti olan kişilereuygulanabilir– Yeterli bilgiye sahip olmayabilirler– Anket görmezden gelinebilir.

• İnternet anketleri; kişiye özel değildirler.• Özellikle günlük gelişmeler ve siyasi tercihlerkonusunda vatandaşların tercihleriniöğrenmeye çalışırlar.

Anket yöntemlerinin tercihindekullanılabilecek ölçütler• Anketlerin şekillenmesinde araştırmacının amacıve araştırma soruları belirleyici rol oynar;– Cevaplayıcının özellikleri– Anket formunun “belirli bir kişiye” doldurtma isteği– Analiz için gerek duyulan denek sayısı– Veri edinebilmek için sorulması gereken soru biçimi– Sorulması gereken soru miktarı gibi,• Yöntem önemlidir, cevaplayıcının yerine başkalarıcevap verebilir, zıtlaşmalar olabilir, birini memnunetme olabilir,

Anket İçeriğinin Oluşturulması• Sadece gerekli bilgiler yer almalıdır.• Değişkenlere bağlı soruların dikkatli seçilmesigerekir (tablo doldurmak için değil)• Mutlaka örnek bir pilot uygulama yapılmalıdır• Uzun anketler cevaplanma oranını düşürürEleştiriselkaynakincelemesiAraştırmahipotez vesorularıSoru formu

Anket formunun düzenlenmesi• Anketin başarısını belirleyen etmenlerinbaşında ankette yer alacak sorularındüzenlenmesi, anketin tasarımı/yapısı ve pilotçalışmanın yapılması gelmektedir.• Bu nedenle anketlerde soruların biçimleri vesırası çok önemlidir.

Anketlerde soru türleri• Açık uçlu sorular: Yarı biçimsel ve biçimselolmayan (derinlemesine) mülakatlardakullanılır.– Ağız ve diş sağlığı merkezindeki diş tabiplerininyaklaşımları hakkında düşüncelerinizi belirtiniz?– Hastanelerde karşılaştığınız en önemli üç sorunubelirtiniz?1. …..2. ….3. ……

Anketlerde soru türleri• Liste soru: Cevaplayanlara, bir listeden kendilerineuygun olanlarını söyleyen soru biçimidir.• Aşağıdaki yeteneklerden hangisine sahipsiniz?Birden çok seçenek işaretlenebilir.• Yabancı dil ( )• Ehliyet ( )• Bilgisayar ( )

Anketlerde soru türleri– Kategorik sorular: Cevaplayanın belirlenenkategorilerden sadece birini seçebilecekleri sorubiçimdir.– Yaşınız?• (20-24)• ( 25-29), 20-24, 24-29 (Yanlış)– Toplu kitap alımlarında uygulanacak indirimler,– 10-20 kitap, %10– 20-30 kitap, %15 (Bu durumda 20 kitap alımındahangi indirim uygulanacaktır)

Anketlerde soru türleri• Sıralama soruları: Şıkların cevaplayıcı için ifadeettikleri önem derecesine göre sıralanmasını öngörensoru biçimidir.– Araba alırken dikkat ettiğiniz faktörlerisıralayınız?» Güvenlik ( )» hız ( )» Ekonomiklik ( )» Fiyatı ( )

Anketlerde soru türleri• Nicelik Belirten sorular: Özellikler hakkında tamyaklaşıkbir sayıyı ifade eden bir cevap istendiğindebu tür sorular sorulur.• İşyerindeki çalışan sayısı nedir?• Günde ortalama kaç hastayı muayene ediyorsunuz?• Geçen yılki cironuz neydi?

SORULARDA KELİME SEÇİMİ• Bir anketin geçerli olabilmesi (ölçmek istenenşeyi ölçebilmesi) için, sorulardan bütüncevaplayıcıların aynı şeyi anlaması gerekir.• Eğer farklı şeyler anlaşılıyorsa anketingeçerliliği azalacaktır.• Özellikle cevaplayıcının yönettiği anketlerde budurum çok daha önemli bir hal almaktadır.(Yanlış anlama)

Anket Sorularında hatalar!• Belirsizlikler: Sorularda belirsizlik vevarsayımlardan kaçınılmalı– Okulu kaç yaşında terk ettiniz?– (Yıl olarak mı, kaç yaşında iken mi, belli değil)• Hafıza: Hafızaya dayalı sorulardan kaçınmakgerekir.Kişi mahcup olmamak için yanlışcevap verebilir.

Anket Sorularında hatalar!• Bilgi: Sorulan soru ile cevaplayıcının uyumluolması gerekir. Aksi takdirde umulmadıkcevaplara hazırlıklı olunmalıdır.• Çifte amaçlı soru: İki farklı şekildeanlamlandırılacak soru türleridir?– Ali bey çalışkan ve dürüst müdür?– (Çalışkandır ancak dürüst değildir, dürüst değildirama çalışkandır)

Anket Sorularında hatalar!• Yönlendirici soru: Araştırmacın istediği türde cevaplaralmasına olanak tanıyan sorular. Evet veya hayırdedirtecek sorular bu tarz sorulardır. (Milli takımınbaşarısı hakkında ne düşünüyorsunuz? )• Varsayımsal soru: Varsayımlara dayanan sorularsorulmamalı. (Günde kaç sigara içiyorsunuz? Veya kaçyıllık evlisiniz? Kişi hiç sigara içmiyor olabilir veya evlideğildir)• Rahatsız edici sorular: Bu tür sorular anketin ensonlarına konulmalıdır. Başlangıçta sorulursacevaplayıcı diğer sorulara da cevap vermeyebilir.(Bayanların yaşı,aylık geliri, dini konular, özel sorular)

Anketin yapısı ve görünüşü• Anketin yapısı ve görünüşü anketin amacınaulaşmasını sağlayan önemli bir unsurdur.• Mümkün olduğunca bölümlere ayrılmalıdır.• Her bölümde sorular 1 den başlamalıdır.• İlk sorular kolay cevaplanabilir olmalıdır.• İdeal uzunlukta olmalıdır (Çok kısa ve çok uzundeğil)

Anketin amacının açıklanması• Eğer yüz yüze bir anket uygulanmıyorsa, anketinamacı, açık ve net olarak açıklanmalıdır. Ayrıcacevaplayıcıların verdiği cevapların başka bir amaçiçin kullanılmayacağının güvencesi de verilmelidir.• Açıklama genel 2-3 satırdan daha fazla yerkaplamamalıdır.• Formun nasıl doldurulacağı ile ilgili bilgiverilmelidir.• Neden o kurum seçilmiştir.• Nasıl geri gönderilecektir, soruları dayanıtlanmalıdır.

Pilot Uygulama• Pilot Uygulama; ankette yer alması muhtemelhatalardan kaçınmak için anketin denekleredağıtılmadan önce belli sayıda kişiyeuygulanmasıdır.• Anketlerde iki tür hata olabilir.– Araştırma tasarımı hatası– İfade hataları

• Araştırma tasarım hatası,• Araştırmanın ölçmek istenen konuya ilişkinverileri toplayamamasıdır. Bunun önünegeçmek için, uzman kişilerden,danışmanlardan yararlanmak gerekir.• İfade hatalarının önüne geçmek içinde,hazırlanan soruların ilgili kişiler tarafından aynışekilde algılanması için en az 10 kişiye bir pilotuygulama yapılmalıdır.

MÜLAKAT• Mülakat; iki veya daha fazla sayıda insanarasında belli bir amaç etrafında yapılantartışmalardır.• Yetenekli bir mülakatçı, soru formlarında aslaolamayacak şekilde belli bir alandaki fikirleriortaya çıkarabilir.

• Anket ile her soruya cevap alamayabiliriz, bunedenle mülakatlar bu boşluğu doldurabilir.• Özellikle yöneticiler, anketlere nazaranmülakatlara daha sıcak bakmaktadırlar.• Bireysel temas kurabilmek mülakatın ünşartlarından birisidir.

Mülakat TürleriBiçimsel MülakatYarı-BiçimselMülakatBiçimselOlmayanMülakat

• Biçimsel Mülakat; Daha önceden belirlenmişstandart soru setlerinden oluşan sorulardanoluşur.• Yarı-Biçimsel Mülakat; Ana hatları belirli, ancakcevap verenin veya mülakatçının kendi geliştirdiğibazı sorulara da yer verilir.(En tercih edilenmülakat yöntemidir)• Biçimsel Olmayan Mülakat; Genel anlamda varolan bilgiyi açığa çıkarmak için yapılır. Öncedenbelirlenmiş bir soru yoktur. Ancak mülakatçınereye ulaşacağını bilmelidir.

Mülakatın Üstün ve Zayıf Yönleri• Üstün yönleri;– Anketler yoluyla elde edilemeyen bilgiler eldeedilebilir.• Zayıf Yönleri;– Çok zaman alır,– Bireysel temas söz konusu olduğu için, sübjektifdeğerlendirmeler söz konusu olabilir.– Analizinin zor olmasıdır.

Mülakat süreci• Anket hazırlama sürecine benzer,• Sorulacak sorular iyi hazırlanmalıdır,• Örnek kütle daha küçük belirlenir• Deneyimli olmak gerekir• Zaman hususuna çok dikkat edilmelidir.• İlk izlenim çok önemlidir, cevap vericirahatlatılmalıdır (bu bir sorgu değildir),• Araştırmanın amacı ve gizliliği hakkında bilgiverilmelidir.

Mülakatlarda önyargı• Cevaplayıcının mülakatçıyı memnun etmeisteği• Cevaplayıcı ile mülakatçı arasında oluşabilecekbir çekişme veya düşmanlık• Mülakatçının “kafasındaki doğrulara” uyguncevap alma gayreti

Mülakatın zamanı ve yeri• Mülakatçı planlarını cevaplayıcının konumunave zamanına uygun yapmalıdır.• Mümkünse kesintiye mahal vermeyecek biryer tercih edilmelidir,• Bir birine yakın yerdeki cevaplayıcılarla aynıgün randevulaşmak zamanı etkin kullanmakaçısından zorunludur.• Kovulmayı beklemeden mülakatı bitirmekgerekir.

Kayıt ve tasnif• Eğer mümkünse mülakat ses veya görüntülüolarak kaydedilmelidir.• Genel olarak cevap vericiler bu gibi durumdanrahatsız olurlar.• Mülakatçı kendi geliştirmiş olduğu bir sistemlekayıt tutabilir• Eğer bu da mümkün değilse, mülakatın hemenakabinde, mülakat özetlenmelidir.

GÖZLEM• Belli bir olgunun mevcut durumunu soru sorarakdeğil, bizzat gözlemleyerek incelemeye denir.• Bazı durumlarda anket ve mülakat gerçeği değil,algılananı ortaya çıkarırlar. Oysa gözlem yoluylagerçekleri ortaya çıkarmada daha başarılıolunabilir.• Yapılacak bir araştırmada, çalışanlara iş yeritelefonlarının özel amaçla kullanılıp-kullanılmadığısorulsa, büyük bir kısmı hayır diyecektir.• Ancak onlardan habersiz yapılan bir gözlemgerçeği ortaya koyacaktır.

Gözlem TürleriGözlemTürleriKatılımsızGözlemKatılımlıGözlemDoğalGözlemSimülasyonGözlem

Katılımsız Gözlem;• Gözlemci gözlemlenen duruma doğrudankatılmaz. Başlıca yöntemler;• Doğal Gözlem; Bu tür gözlemlerde gözlemcibilerek hiçbir durumu kontrol ve maniple etmez.İşyerlerinde çalışanların izlenmesi gibi.• Simülasyon Gözlem; Bu yöntemde araştırmacıgözlemlenecek durumu oluşturur ve deneklereyapmaları gereken faaliyetleri söyler. Eğitimprogramlarında yaygın bir kullanım alanı vardır.Başlıca üç çeşit simülasyon gözlem vardır.

Simülasyon Gözlem– Kişisel rol oynamak; gözlemci, sadece bir kişinindavranışı ile ilgilidir. Deneğe bir rol verilir. Gözlemci dedeneğin problemi çözme yolunu ve yönteminigözlemler. (satış elemanlarının farklı müşterilereyaklaşımı)– Grup rol oynamak; Küçük bir gruba bir durum veproblem verilir, çözümler değerlendirilir ve kaydedilir.Liderlik, bilgi, yetenek, grubu etkileme vb. gibiyetenekler ortaya çıkar.– Oyun Oynamak; deneklere kağıt oyunları, yap-boz vb.oyun ve oyuncaklar verilir ve kazanmaları istenir.Yukarıdaki gibi, burada da liderlik, yaratıcılık, sorunçözme yetenekleri ortaya konmaya çalışılır.

Katılımlı Gözlem• Bu araştırmada gözlemci, gözlemlenen durumuniçerisinde bir katılımcı olarak yer alır.• Böyle bir gözlemin amacı bazı şeylerin dışarıdanbakıldığında farklı, içerden ise daha farklıolabileceği gerçeğinden hareketle en özgünveriye ulaşmaktır.• Böylesi bir gözlemle ayrıca çok daha fazla veriyeulaşmak da mümkün olabilir.• Bir grubu araştırmak için o gruba dahil olmak gibi

Gözlem araştırmasının yapılması• Gözlem araştırması da diğer anket ve mülakatsüreçlerindeki evreleri kapsar.• Problemin seçimi ve tanımlanması• Kaynak taraması,• Hipotez geliştirme• Evreni belirleme• Örnek kütle oluşturma• Uygulama• Rapor yazma

Gözlemlenecek DeğişkenlerinTanımlanması• Gözlemcinin incelediği olay veya olguya ilişkinbütün olanı biteni görmesi ve kaydetmesimümkün değildir.• Bu nedenle nelerin gözlemleneceği (hipotezebağlı olarak) belirlenmek zorundadır.• Örneğin, garsonların kaba müşterilere karşıverdikleri tepki ölçülmek isteniyorsa, kabalıkolarak nitelendirilen durumlara ilişkin gözlemleryapılmalıdır.• Bunun içinde önce kabalık tanımı açık ve netolarak belirlenmelidir.

Gözlemlerin kaydedilmesi• Gözlemci bir anda sadece bir davranışıgözlemleyip kaydetmelidir.• Örneğin, çalışmasında çalışanları ve yöneticilerindavranışlarını gözleyen bir kimse, belli bir süreçalışanın davranışlarını, daha sonra da yöneticinindavranışını gözlemlemelidir.• Genel kural olarak kayıtları davranışların oluştuğuanda tutmak gerekir.• (Bir hastanın ameliyattan çıktıktan sonra kontrolaltında tutulması ve değerlerinin süreklikaydedilmesi örneği gibi)

Gözlem Kayıt Kontrol ListesiGözleme konuolan özelliklerGRUP ÜYELERİÇağrı Demet Kamil İpekİnisiyatifBilgi aramaBilgi vermeGörüş almaGörüş bildirmeKoordinasyonGayretlendirmeİşlem yürütme

Ödev: Örnek bir anket hazırlama• Belirlenen bir konuda katılımcıların da örnekkütlesini oluşturduğu bir çalışma hazırlama.• Örneğin; hastaların sağlık kurumlarındanmemnuniyeti,• Çocukların ağız ve diş sağlığı konusundakitutumları (ailelerin sosyo-ekonomik durumuile çocukların diş sağlığı konusunda bir ilişkininolup olmadığı)