Elektronik Sistemler ve Elektromanyetik Uyumluluk

ELEKTRONİK SİSTEMLER
ve
ELEKTROMANYETİK KİRLİLİK
Doç. Dr. Levent Sevgi
İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Savunma Teknolojileri, Maslak / İstanbul
İTÜV-SAM Savunma Araştırmaları Merkezi, Kıyı Apt. No:4/8, Moda, İstanbul
E_posta: levent.sevgi@ttnet.net.tr sevgil@itu.edu.tr Tel: 532 - 599 5090
Özet – Cep telefonlarının beklenenin üzerinde ilgi görmesi, değişik radar tiplerinin sivil amaçlı
kullanımlarının hızla artması toplumsal duyarlılığı haberleşmenin temel unsuru olan elektromanyetik
dalgaların çevre ve sağlık üzerindeki olası etkilerine yönlendirmiştir. Konu yurt içinde olduğu kadar
yurt dışında da güncelliğini korumaktadır. Farklı seslerin, düşüncelerin yükseldiği, adeta kaosa
dönüşen elektromanyetik kirlilik konusunda çözüm topluma bilgi ve güven verecek akılcı ve bilimsel
çabalarla elde edilebilecektir. Bu yazıda, son dönemde bu konuda Türkiye’de yapılan çalışmalara yer
verilmiştir. Bunlara paralel olarak üretime dönük ARGE ve ARGE’ye dayalı tedarik konularında
etkinliği ve verimi arttıracak, sorumluluğu sağlayacak ve aynı zamanda denetlemeyi kolaylaştıracak
öneriler sıralanmıştır.
1. Giriş
Cep telefonlarının yaygınlaşması son yıllarda beklenmedik boyutlara ulaşmıştır. GSM 900 MHz
şebekeleri (Telsim ve Turkcell) devreye girdiğinde hedeflenen her iki şebekenin de 500,000 aboneye
ulaştığında GSM 1800 MHz şebekelerinin devreye sokulmasıydı. Oysa, beklenenin çok üstünde
kullanım olması nedeniyle 2000 yılı sonlarında Aria ve Aycell şebekeleri devreye sokulduğunda
Türkiye’de cep telefonu kullanıcı sayısı neredeyse 20 milyona ulaşmıştı. Bu sayı İngiltere’de 25,
ABD’de ise 110 milyonu aşmıştır ve 2005 yılında dünyada 1.2 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Öte yandan, günümüzde değişik özellikli radarların sivil amaçlı kullanımı hızla yaygınlaşmaktadır.
Gelişmiş ülkelerde nüfusun yoğun, yerleşimin sık olduğu metropollerde trafik sorununun çözümü
Akıllı Yönetim Sistemleriyle sağlanır olmuştur. Bu sistemlerde, kritik caddelere, kavşaklara
kameralar, ısıl kameralar, mikrodalga radarları gibi algılayıcılar yerleştirilerek araç sayma, hız ölçme,
kontrol, trafik akışını denetleme, yönlendirme ve güçlü bilgisayar yazılımları ve uzman sistemlerle
ileriye doğru trafik öngörebilme işlevleri gerçeklenebilmektedir.
Ayrıca, İstanbul ve Çanakkale Boğazları, Panama, Süveyş kanalları gibi dar ve tehlikeli su yolları ile,
New York, Hamburg, Hong Kong gibi yoğun yükleme, boşaltma yapılan limanlarda da kontrol ve
yönlendirme yine değişik radarların ve güçlü bilgisayar yazılımlarının kullanıldığı Akıllı Sistemlerle
sağlanmaktadır.
Bütün bu nedenler çevremizi kuşatan TV/radyo vericileri, baz istasyonu antenleri, mikrodalga
radarlarının çevreye ve insan sağlığına olası olumsuz etkiler konusunda kaygıları gündeme
getirmektedir. Özellikle cep telefonları ve baz istasyonlarında yoğunlaşan bu kaygılar medyada ve
toplum önünde olumlu/olumsuz, doğru/yanlış, gerekli/gereksiz parametrelerle tartışıldığından adeta bir
kaosa dönüşmektedir.
Bu yazıda cep telefonları, baz istasyonları ve Türk Boğazlarına kurulmakta olan mikrodalga
radarlarına dönük son dönemde yapılan çalışmalar özetlenmiştir. Konuyla ilgili bilgilendirici yazılar
son dönemde değişik dergi ve gazetelerde yer aldığından terimler, tanımlar, standartlar ve sınır değeler
çok kısa özetlenmiştir. Yazıda daha çok gerçeklenen ölçmelere ve sürdürülen bilimsel çalışmalara yer
verilmiştir. Bu çalışmaların desteklenerek sürdürülmesi Türkiye’nin birçok konuda olduğu gibi

izleyici rolünden yön veren, standartları tartışan, sınır değerleri belirleyen bir ülke konumuna
getirebilecek, bu ise bilime güvenen bir Türkiye imajıyla uluslararası saygınlığımızı arttıracaktır.
2. Cep Telefonları ve Baz İstasyonları
Türkiye’de ikisi 900 MHz (Telsim, Turkcell) ikisi 1800 MHz (Aria, Aycell) olmak üzere dört GSM
şebekesi bulunmaktadır. Abone sayısının, bugün itibarıyla, 20 milyonu aştığı söylenmektedir. Telsim
ve Turkcell için toplam 50’şer, Aria ve Aycell için ise 150’şer konuşma kanalı tahsis edilmiştir. Her
kanal 900 MHz veya 1800 MHz civarında farklı frekansla belirlenir. GSM şebekeleri zamanda
çoğullama denen (TDMA, Time Domain Multiple Access) sistem ile bir kanaldan aynı anda sekiz
kişinin konuşması iletilebilmektedir. Bu ise her şebeke için birkaç yüzü geçmeyen abone anlamına
gelmektedir. Bu nedenle, milyonlarca aboneye sağlıklı hizmet verebilmek için GSM sistemi hücresel
bir yapıda olmak zorundadır. Şekil 1’de görüldüğü gibi, bölge abone sayısına ve yerleşim özelliklerine
göre hücrelere bölünmekte ve örneğin 900 MHz’deki 50’şer kanal bu hücreler arasında 4’lü ya da 7’li
olarak paylaştırılmaktadır.
Şekil 1: Hücresel GSM sistemi (dörtlü sistem)
Şekilden görüleceği üzere, aynı kanalları tekrarlı olarak kullanan (örneğin 1 numaralı) hücreler
arasında bir hücre çapı kadar uzaklık bulunmaktadır. Bu sayede tekrarlı olarak aynı frekansları
kullanmanın getireceği girişim (interference) olayının önüne geçilmektedir.
3 Sektör
1 Sektör
Kör bölge
Tam kapsama
Şekil 2: GSM hücresinde sektörel kapsama ve gölge oluşması

Bir bölgede hücrelerin belirlenmesi abone sayısına ve yerleşim özelliklerine (arazi yapısına, bina
sıklığına, yüksekliğine, vb.) bağlıdır ve genelde Şekil 1’deki gibi ideal geometrik özellik göstermez.
Şekil 2’de kapsama ve gölge bölge oluşması resmedilmiştir. Şekilden görüleceği üzere, GSM
frekanslarında elektromanyetik dalgaların yayılımı ufuk ile sınırlı olduğundan kapsama alanında
yüksek binaların, dar sokakların olması kapsamayı engelleyecek ve daha küçük ilave kapsamalarla
(ilave baz istasyonlarıyla) bu delikler kapatılmaya çalışılacaktır. Özellikle, İstanbul, İzmir gibi yoğun
yerleşimin olduğu, Rumlardan kalma dar sokakların (örneğin Kadıköy’de Altıyol, Beyoğlu’nda İstiklal
Caddesi, vb.) bulunduğu bölgelerde kaliteli hizmet verebilecek kapsamayı sağlamak için normalin
üstünde baz istasyonu gerekebilecektir. Üstelik bir de bu bölgelerde nüfus yoğunluğunun çok yüksek,
abone sayısının da çok fazla olması hemen her sokakta, bina çatılarında, cephelerinde çok sayıda baz
istasyonu görmemize neden olacaktır.
GSM şebekelerinin özellikleri, hücresel yapı, baz istasyonları, vb. konular yanında, denetleme,
standartlar ve sınır değerler hakkında güncel yazılar son dönemde değişik kaynaklarda yer almıştır [1-
8], bu nedenle bu yazıda ayrıntıya girilmemiştir. Sadece uzman kuruluşların başında gelen ICNIRP,
belirlediği sınır değerler ve bu değerlerin denetlenmesi kısaca ele alınmıştır. Buna karşın, son
dönemde İstanbul’da bir çok bölgede, değişik zamanlarda, örnekleme yoluyla ve habersiz yapılan
ölçülerin değerlendirmesine ve Türkiye’de bu konularda yapılan bilimsel çalışmalara yer verilmiştir.
ICNIRP ve Sınır Değerleri
Cep telefonları ve baz istasyonları dahil iyonlaştırmayan radyasyon konusunda uzman ve tarafsız
kuruluşların başında ICNIRP (International Committe on Non-Ionising Radiation Protection)
Uluslararası İyonlaştırmayan Radyasyondan Koruma Komitesi gelir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO),
Birleşmiş Milletler (UN), Avrupa Birliği (AB) ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) yanında birçok
ülke tarafından tanınan ICNIRP, IRPA (International Radiation Protection Association) Uluslararası
Radyasyondan Koruma Kurulu tarafından 1992 yılında oluşturulmuştur [9].
ICNIRP, konusunda bağımsız, bilimsel çalışmalar yapmak, ulusal ve uluslararası sağlık kuruluşları ve
örgütleri ile ortak çalışmalar yürütmek, bunların sonunda elde edilen verilere dayanarak
iyonlaştırmayan radyasyon konusunda insan ve toplum sağlığı kılavuzları hazırlamakla yükümlüdür.
ICNIRP kılavuzlarında sözü edilen sınır değerler bilimsel bütün verilerin derlenmesi ve gözden
geçirilmesiyle elde edilmektedir ve, henüz bilinmeyenlerin bilinenler yanında çok daha fazla olması
nedeniyle, yoruma ve tartışmaya açıktır.
Temel sınır değer olarak insan vücudunda bir derecelik sıcaklık artışına neden olan elektromanyetik
güç yutulmasından yola çıkılmaktadır. Bu güne dek gerçeklenen gözlemler ve deneyler insan
vücudunun sürekli bir derecelik sıcaklık artışını düzenleyemediği ve sorunlar yarattığını
belirtmektedir. Yapılan çalışmalar ortalama insanda bir derece sıcaklık artışı için kilogram doku başına
4W güç yutulması gerektiğini göstermiştir. Temel sınır değer olarak 24-saat yaşanan, insanların
bulunduğu her yerde (50 kat güvenlik payı ile, yani 4W değeri 50'ye bölünerek) 0.08 W/kg SAR
değerine ulaşılmıştır. Özgül soğurma oranı (SAR, specific absorbtion rate) olarak verilen temel sınır
değerlerin ölçülmesi hemen hemen olanaksızdır. Ya bilgisayar simülasyonları ile gerçeklenmektedir
ya da insanın elektromanyetik özelliklerine benzeyen robotlar yardımıyla ölçülebilmektedir. Bu
nedenle, kolay ölçülebilen, gözlenebilen parametreler cinsinden verilen türetilmiş sınır değerlere
geçilir.
Türetilmiş sınır değerler, elektrik (E) ve manyetik (H) alanlar ya da güç yoğunluğu (S) cinsinden
verilir. Elektromanyetik kaynaklardan yeterince uzakta (düzlem dalga kabulü altında) bunlar, birbirine
basit katsayılarla bağlı olduklarından birini ölçmek diğerlerini de elde etmek anlamına gelir (H=E/377,
S=E 2 /377). O nedenle sadece elektrik alan şiddetini yada güç yoğunluğunu vermek yeterlidir.
ICNIRP türetilmiş sınır değerler olarak 900 MHz'de 42 V/m, 1800 MHz'de ise 59 V/m değerlerini
kabul etmiştir [9]. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa Birliği de ICNIRP sınır değerlerini
tanımaktadırlar. Ancak, temkinli yaklaşım gereğine inanan İtalya bu değeri genelde 20 V/m, okul,
hastane, vb. yerlerde 6 V/m, Rusya 6 V/m, İsveç ise 4 V/m'ye indirmiştir. Türkiye hem Çevre

Bakanlığı Genelgesi hem de Ulaştırma Bakanlığı Yönetmeliği ile ICNIRP değerlerini kabul etmiş
olmasına karşın, son dönemde özellikle Telekominikasyon Kurumu’nun çalışmalarında bu sınır
değerin 900 MHz GSM şebekeleri için 10.0 V/M’ye indirilmesi tartışılmaktadır.
Baz istasyonu ölçmeleri
Şekil 3’te ICNRP değerlerinin sağlanıp sağlanmadığını denetlemek üzere kullanılabilecek geniş bandlı
(istenirse bilgisayar kontrollü ve tam otomatik çalışabilecek) bir elektrik alan ölçü aleti gösterilmiştir.
Bu alet bulunduğu ortamda 100 MHz – 3 GHz arasında çalışan bütün (radyo/TV vericileri, GSM
şebekeleri, mikrodalga fırın, vb.) elektromanyetik kaynaklardan gelebilecek toplam elektrik alanı
ölçmektedir. Zaten ICNIRP sınır değerleri de kaynağı ne olursa olsun bulunduğunuz yerdeki toplam
değeri belirlemektedir. Bu değerlerin aşılması durumunda hangi kaynağın buna neden olduğunu
bulmak önem kazanır. Bu durumda frekans seçiciliği olan ve yöne karşı duyarlı düzen (örneğin
spektrum analizörü ve geniş bandlı yönlü bir anten) ile sınır değerin aşılmasına neden olan kaynak
bulunabilir.
Şekil 3: Baz istasyonlarında elektromanyetik alan ölçen taşınabilir düzen
1999 yılından bu yana İstanbul’un değişik semtlerinde ölçüler gerçeklenmektedir. Bu ölçüler, aykırı
değerlerin çıkması beklenen bölgelerde iş ve tatil günlerinde, gündüz ve gece değişik saatlerde,
sokaklarda, bina çatılarında, evlerin değişik odalarında, balkonlarında tekrarlı olarak
gerçeklenmektedir. Şekil 4 ve 5’te iki tipik ölçü örneği gösterilmiştir. Şekil 4’te Kadıköy çarşı
bölgesinde iki bina ve cephelerine yerleştirilmiş sektörel (sadece sokağa yöneltilmiş) baz istasyonu
antenleri gösterilmiştir. Takrarlı yapılan ölçülerde bu sokakta çıkan değerler 2.5 – 6.0 V/m değerleri
arasında değişmektedir.
Şekil 4: İstanbul’da örnekleme ile seçilmiş baz istasyonları (Kadıköy)

Şekil 5’te ise Çengelköy çarşısında bir baz istasyonu anteni görülmektedir. Şekildeki baz istasyonu
binanın üçüncü katında bir diş muayenehanesinin penceresi hizasında kurulmuştur. Resimdeki kişinin
bulunduğu pencere bekleme odasına aittir. Antenin hemen üstündeki pencere ise muayene odasıdır ve
dişçi koltuğu pencere kenarındadır. Yapılan ölçülerde elde edilen değerler, aşağıda kaldırımda 1.5 –
4.5 V/m, bekleme odasında 1.5-6.0 V/m ve muayene odasında ise 1.0–10.0 V/m arasında
değişmektedir. Baz istasyonu anteninin en fazla ışıma yaptığı yönde, yaklaşık 0.5m ötede deneme için
yapılan ölçüde 60 V/m değeri elde edilmiştir. Buradan bu antenin yaklaşık 5 W ortalama güce ve 15
dBi anten kazancına sahip olduğu (EIRP=150W) anlaşılmaktadır.
Şekil 5: İstanbul’da örnekleme ile seçilmiş baz istasyonları (Çengelköy)
Yapılan ölçmeler Türkiye’de 900 MHz GSM şebekeleri için mevcut teknoloji ile İsveç’in kabul ettiği
4 V/m ile İtalya-Rusya'nın kabul ettiği 6 V/m sınır değerleri arasında bir değerin pratikte
gerçeklenebilir olduğunu göstermektedir. Bu nedenle Türkiye'nin 900 MHz'deki sınır değeri 5V/m
değerine düşürülmesi konusuna ağırlık verilebilir.
Benzer ölçülerin 1800 MHz GSM şebekeleri için tekrarlanması ve öncelikle ilave yük getirmeden elde
edilebilecek en düşük sınır değerlerin saptanması çalışmaları bir an önce gerçeklenmelidir. Bu konuda
çalışmalar sürdürülmektedir.
Sürdürülen Bilimsel Çalışmalar
Civardaki elektromanyetik dalgaların varlığı nedeniyle insan vücudunda oluşan elektrik ve manyetik
alanlar iki tür etki yaratır. Bunlar:
♦ Isıl etkiler
♦ Isıl olmayan etkilerdir.
Isıl etkiler, insan vücudunda yutulan elektromanyetik enerjinin ısıya dönüşmesi ve vücut sıcaklığını
arttırması olarak tanımlanır. Bu sıcaklık artması yutulan ısının vücuttan, kan dolaşımı gibi nedenlerle
atılmasıyla dengeleninceye dek sürer. Isıl olmayan etkiler ise kimyasal, biyolojik, genetik ve
psikolojik olarak sıralanabilir.
Sözü edilen araştırma konuları çok disiplinli ve karmaşık türdendir. Çözümü henüz bulunamayan
sorunlar olduğu gibi çözüm için on yıllarca süren deneysel ve istatistiksel çalışmalar yapılması
gereken problemler de vardır. Bunun temel nedeni, canlıların davranışlarının çok karmaşık olmasıdır.
Tartışılan konuların başında baz istasyonları ve cep telefonlarının başta kanser olmak üzere çeşitli
hastalıklara neden olup olmadığı, oluyorsa hangi değerler için bu tehlikenin söz konusu olduğu, vb.
gelmektedir. Tıp uzmanları, biyofizikçiler hemen her türlü etki üzerinde çalışmalarını aralıksız

sürdürmektedirler. Sadece fikir vermek açısından sürdürülen çalışmalardan bir kaçı aşağıda
sıralanmıştır:
• Kanser etkileri
• Baş ağrısı, uyku düzensizliği
• Psikolojik etkileri
• Genetik etkiler
• Embriyolara etkileri
• Kan bariyerlerine etkileri
• Sinir sistemine etkileri
• Çocukların gelişimine etkileri
• Hamile kadınlara etkileri, vb.
Bu çalışmalar başlıca iki şekilde gerçeklenmektedir:
(a) Denek hayvanlarla (in-vivo) ya da laboratuar ortamında değişik kimyasal maddelerle (invitro)
sürdürülen çalışmalar,
(b) Epidemiyolojik (istatistiksel) çalışmalar.
Her iki sınıfa giren çalışmalar da yoğun, uzun dönemli, titiz ve en önemlisi bilimsel çaba gerektirir.
Örneğin, epidemiyolojik çalışmaları ele alalım. Bir bölgede kanser ya da benzeri bir hastalık artışı
gözlendiğinde bunun baz istasyonlarından kaynaklandığı nasıl ilişkilendirilecektir? Bu sorunun yanıtı
ancak ve ancak o bölgede baz istasyonlarının yaydığı EM enerjinin belirlenmesi, bölgenin EM kirlilik
haritasının uzun dönemli ve periyodik olarak ölçülmesi ve veri tabanlarının oluşturularak bu tür
epidemiyolojik çalışmaları sürdüren uzmanların kullanımına sunulmasıyla olasıdır. Aksi durumda, "bu
bölgede şu kadar baz istasyonu var, o halde neden bunlardır" türü yaklaşımlarla bir yere
varılamayacağı, bilimsel sonuçlara ulaşılamayacağı gün gibi aşikardır.
Bir diğer örnek olarak EM enerjinin embriyoya etkilerini incelemeyi ele alalım. Burada yapılacak olan
belli sayıda embriyonun iki gruba ayrılarak bir kısmı EM enerji etkisi altında, kalanı ise bu etkiden
uzakta tutularak belli bir süre gözlemek ve sonuçları irdelemektir. Bunları yaparken, sıcaklık, basınç,
nem, rüzgar, vb. diğer tüm etkenlerin her iki deney grubu için de aynı olması sağlanmalıdır. Bu amaçla
özel inkubatör denen kapalı ve sözü edilen parametrelerin kontrol edilebildiği yapılar kullanılır. Bu tip
deneysel çalışmanın zorluklarından bir kısmı şu şekilde sıralanabilir:
1. İnkübatörler içerisinde homojen yayılmış ve seviyesi kontrol edilebilecek EM enerji nasıl
yaratılacaktır?
2. Her boyutta inkübatör ile bu deney yapılabilir mi, ya da özel olarak tasarlanması mı
gerekir?
3. Bu enerji bir cep telefonunu simüle ediyorsa, bunun modülasyonu, darbe süresi, vb. nasıl
oluşturulacaktır?
4. Oluşturulacak EM ortamın denetlenebilmesi için ölçüler nasıl yapılacaktır?
5. Embriyolar ne miktarda ve ne sürede inkübatörde tutulacaktır?
6. Embriyolardaki değişimler nasıl gözlenecektir?
7. Sonuçlar nasıl değerlendirilecektir?
Bu sorular kolayca çoğaltılabilir. Soruların bir kısmı teknik bir kısmı ise tıp alanlarıyla ilgilidir ve
farklı uzmanlarca yanıtlanacaktır. Bu durum diğer bütün deneysel çalışmalarda da benzer olacaktır.
Görüldüğü gibi, tıp uzmanlarınca yapılacak her türlü deneysel çalışmanın alt yapısı EM uzmanlarınca
hazırlanmak ve denetlenmek zorundadır.
Türkiye bu araştırmaların bir kısmı içerisinde vardır ve uluslararası kongre ve sempozyumlarda bu
tartışmaların içerisinde yer almaktadır [10-12]. Özellikle ısıl etkilerin belirlendiği SAR
araştırmalarında uluslararası birkaç grupla yarışma içerisinde çalışmalarını sürdürmektedir. Henüz
araştırma bütçesi kaynak ya da sponsor bulunamadığından Türkiye’de SAR laboratuvarı
kurulamamıştır, ancak bunun gerçeklenmesi için bütün fizibilite çalışmaları tamamlanmış ve
raporlanmıştır. Türkiye, ayırabileceği yaklaşık 200 bin ABD doları bir kaynak ile böyle bir
laboratuvara bir yıldan kısa bir sürede sahip olabilecek durumdadır. Bunun dışında bilgisayarla SAR
simülasyon çalışmaları aralıksız ve birçok uluslararası merkezden daha etkin olarak sürdürülmektedir
[10-12].

Şekil 6'da, yansımasız bir odada, fantom denen ve gerek boyutları gerekse elektriksel özellikleri insana
benzeyen prototiplerle gerçeklenen bir SAR ölçmesi gösterilmiştir [13-14]. Burada uzayda hassas
konum bilgisi verebilen bir robot kolunun ucunda ince ve hassas ölçü yapabilen özel elektrik ya da
manyetik alan probları kullanılarak insan dokularına nüfuz eden elektrik alan şiddeti ölçülerek SAR
değerlerine ulaşılır [12].
Şekil 6: Tipik bir yansımasız oda ve SAR ölçme düzeni
Şekil 7’de ise SAR ölçü düzeninde kafa ve el fantomları kullanarak ölçülen en yüksek SAR değerleri
gösterilmiştir. Yapılacak tekrarlı ölçülerle hangi marka ve model cep telefonunun ne kadar SAR’a
neden olduğu belirlenebileceği gibi, bu değerin hangi tutuş için en yüksek ya da en az çıkacağı da
bulunabilir.
0.54 W/kg 0.17W/kg 0.61 W/kg
Şekil 7: Değişik cep telefonu tutuşları için ölçülen en yüksek SAR değerleri
Bilgisayar kontrollü tam otomatik ölçülerle bir cep telefonunun insan kafasının içerisinde oluşturacağı
SAR dağılımı da elde edilebilmektedir. Şekil 8’de bu duruma bir örnek gösterilmiştir [12].
SAR, dokularda birim ağırlık başına yutulan EM gücü [W/kg] gösterir. Birçok uzman, EM dalga –
canlı etkileşimi söz konusu olduğunda SAR büyüklüğünün kullanılmasının doğru (yeterli) olmadığı
iddia etmektedir. Çünkü:
• SAR sadece (simüle edilmiş) dokularda ısıl etkileri belirler,
• Sayısal modelleme yoluyla elde edilenler de yeterince hassas olmayacaktır,

• SAR ölçmeleri, dokuların gerçek biyolojik davranışları hakkında bilgi vermeyecektir,
• Henüz kabul edilmiş bir SAR ölçme ya da modelleme standardı yoktur,
• SAR belli ağırlıktaki (1g ya da 10g) dokuda ortalama alınarak elde edilir, noktasal tepe
değerler çok farklı olabilir.
Şekil 8: SAR dağılımıi (sarıdan yeşile renkler yüksek SAR değerlerinden düşük SAR
değerlerine dağılımı göstermektedir)
Son yıllarda yapılan SAR ölçmeleri arasında önemli farklılıklar gözlenmektedir. Örneğin, aynı model
ve marka cep telefonu için iki farklı laboratuarda birbirinin iki üç katı farklı SAR değerleri
ölçülebilmektedir. Farklı SAR ölçmeleri kullanılan fantomlardan, laboratuar ortamının kendisinden,
ölçü adımlarının farklılıklarından, vb. kaynaklanabilir. Laboratuarlarda SAR ölçmelerini belli bir
standarda sokabilmek amacıyla elektrik, elektronik ve bilgisayar mühendislerinin uluslararası meslek
örgütü ve bilimsel kurumu olan IEEE, SAR ölçme metodolojisi üzerindeki çalışmalarını henüz
tamamlayabilmiş değildir [15,16].
Türkiye’de Yapılan Çalışmalar
Türkiye SAR simülasyonları konusunda güçlü sayısal modelleme birikim ve sayısal program
kütüphanesine sahiptir. Türkiye, son yıllarda bu çalışmalardan sonuçlar almaya ve uluslararası
platformlarda tartışmalara katılmaya başlamıştır [12-14].
Anten
Kafa
Cep telefonu
El
σ 2, ε 2
σ 1, ε 1
Ayrık Kafa ve El Modeli Dokular
Şekil 9: Bilgisayarda kullanılan bir sayısal EM kafa modeli

Şekil 9’da bir bilgisayar modeli gösterilmiştir. Bu model insan kafasındaki farklı dokulara sahip olan
bir model olup güçlü sayısal tekniklerle bu dokulardaki SAR değerleri bilgisayar hesaplarıyla elde
edilebilmektedir.
Bilgisayar yardımıyla SAR hesaplaması için güçlü ve yaygın kullanılan sayısal tekniklerin başında
FDTD (Finite-difference time-domain) ve TLM (transmission Line Matrix) yöntemleridir [12-14].
Şekil 10 ve 11’de bu iki teknik ile elde edilen SAR dağılımları gösterilmiştir. Şekillerde her bir kare
insan kafasındaki farklı düşey kesiti göstermektedir. Her şeklin üzerindeki sayısal değer ise anlık tepe
SAR değerlerini belirtmektedir. Bu şekilde ölçülen ya da farklı tekniklerle simülasyonları yapılan
SAR değerleri karşılaştırılarak sonuçların güvenirliği ve doğruluğu sağlanmaya çalışılır.
Şekil 10: TLM tekniği ile elde edilen tipik SAR değişimi
Şekil 11: FDTD tekniği ile elde edilen tipik SAR değişimi
Ulusal desteklerle bu çalışmalar sürdürülürse, birçok alanda olduğu gibi, sadece yabancıların yaptığı
araştırmalara bakarak tartışmanın, kararlar almanın ötesinde bu konuda uluslararası önderlik yapacak
duruma kolayca gelinebilir. Bu çalışmalar ulusal ve uluslararası düzeyde Türkiye için gurur kaynağı
olmalıdır.

3. Türk Boğazlarında kurulmakta olan radarlar
Elektromanyetik kirlilik tartışmalarının yapıldığı bir diğer konu Boğazlarımıza kurulmakta olan
radarlrla ilgilidir. Bilindiği gibi, Türk Boğazlarından geçişler 1936'da imzalanan ve halen yürürlükte
olan uluslararası Montreux anlaşmasına göre düzenlenmiştir. Montreux anlaşmasına göre boğazlardan
geçiş serbesttir. Ancak, dünyanın hiçbir yerinde serbest geçiş hakkı yoktur, güvenli serbest geçiş hakkı
vardır. Güvenli serbest geçiş ise, uluslararası kurallar göz önüne alınarak, Boğazların her koşulda ve
sürekli gözetlenmesi ile olasıdır [17].
Türk boğazlarında kurulmakta olan GTYBS (Gemi Trafik Yönetim Bilgi Sistemi) bilimsel yöntem,
çağdaş teknoloji ve ilgili bütün uluslararası kural, düzenleme ve anlaşmalar dikkate alınarak
tasarlanmış bir sistem olup, boğazlardaki gemi trafiğinin hem güvenliğini, hem verimliliğini üst
düzeye çıkaracak ve aynı zamanda çevrenin de korunmasına yardımcı olacak bir sistemdir [17]
GTYBS kapsamında sekizi İstanbul, beşi Çanakkale Boğazlarında olmak üzere toplam on üç adet
radar kulesi kurulacaktır. Şekil 12'de İstanbul Boğazı'nda kurulacak radar kulelerinin yerleri ve
kapsama alanları gösterilmiştir. Boğazda koyu kırmızı ile gösterilen bölgeler en az iki radar ile
kapsanırken açık kırmızı ile gösterilen yerlerde sadece bir radar kapsaması söz konusudur.
Şekilde gösterilen kule noktaları ve kapsama, uzun teknik hesaplamalar, ölçüler ve arazi
incelemelerinden sonra ortaya çıkmış ve en az radar ile, Boğazda her gemiyi her an iki radar
görebilecek şekilde tasarlanmıştır.
Şekil 12: İstanbul Boğazı, 8 radar noktası ve kapsama karakteristikleri
Radar kuleleri ve elektromanyetik radyasyon seviyeleri
GTYBS bünyesinde radar noktalarına kurulacak olan kuleler, çevreye uyum sağlayacak şekilde ve
estetik kaygılar da göz önünde tutularak uzmanlarca tasarlanmıştır. Şekil 13'te Kanlıca radar kulesinin
maketi resme monte edilmiş olarak gösterilmiştir.
Kanlıca radar kulesi, denizden (zeminde) 50m geride, kule tepesine yerleştirilecek olan radar anteni ise
yerden yaklaşık 35-38m yüksekte olacaktır. Radar antenine en yakın yerler öndeki iki bina
(çatılarından yaklaşık 30m) ve solda cami minaresi (yaklaşık 25m) olarak görülmektedir.
Şekil 14'te Kanlıca radarına ait tipik kapsama ve uzaklıklar gösterilmiştir. Radar yatayda 0.4 derece,
düşeyde 18 derece anten (3dB) demet genişliğine sahiptir. Anten kazancı G=34 dBi, yan ve arka
demet seviyeleri ana demete göre, sırasıyla, 27 dB ve 35 dB daha düşüktür. Radar anteni dakikada
(seçime bağlı olarak) 6, 12 veya 22 devir hızla tüm Kanlıca kıyılarını kapsamaktadır. Radar anteni 360
derece dönmesine karşın arka tarafa (yani karada yerleşim bölgesine) ışıma yapmamaktadır (anten

arkaya döndüğünde verici kapatılmaktadır). Radar verici frekansı yaklaşık 9900 MHz'dir. Radar işareti
süresi 50ns - 200ns arasında değişen ve tekrarlama frekansı (PRF, Pulse Repetition Frequency) 2-4
kHz olan darbe katarıdır.
Şekil 13: Kanlıca sahilinde radar kulesinin yerleşimi
θ tilt = 5.2°
18°
Bogaz eni ~1100m ~100m ~50m
Şekil 14: Radar düşey demeti ve uzaklıklar
~38m
Sadece radarlar değil, baz istasyonu, mikrodalga fırını, TV/radyo, vb. bütün elektronik sistemlerde
elektromanyetik etkilerin konuşulduğu güç seviyeleri ortalama güçler cinsindendir. Kanlıca radarının
ortalama gücünün hesabı şöyledir. Radar verici gücü tepe değeri olarak 25 kW (25000W)
değerindedir. Darbeli çalışan ve sabit bir yöne bakan radarlarda ortalama güç
darbe süresi
P ort = Ptepe
×
[W]
(1)
darbe periyodu
denklemiyle verilir. Vericiden yeterince uzakta elektrik alan şiddeti (E) ile ortalama gücü (Port)
birbirine bağlayan güç yoğunluğu ifadesi (d uzaklık olmak üzere)
2
E P
2
= G ×
ort
[W/m ]
(2)
377
2
4πd
şeklindedir. Bu ifadeden ortamdaki elektrik alan şiddeti
30P
E = G ×
ort
[V/m]
(3)
2
d

olarak elde edilir.
Kanlıca radarı için kullanılacak olan iki çalışma modu Tablo 1'de verilmiştir.
Tablo 1: Kanlıca radarı çalışma modları
PRF 4000 Hz 3000 Hz
Darbe Süresi 50 ns 200 ns
En kötü hal analizi için radar anteninin en fazla ışıma yaptığı ana doğrultuda ortalama güç
Port = 25 kW × 200 × 10 -9 × 3000 = 15 [W]
elde edilir. Yani 25 kW tepe gücüne sahip radarın (sabit baktığı durumda) ortalama gücü (Kanlıca için
ve en yüksek değer olarak) 15 W'tır. Bu ise orta düzeyde bir baz istasyonunun ortalama verici gücü
civarındadır. GTYBS radarları yatayda bölgeyi 0.4 derecelik demetle dairesel dönerek taramaktadır.
Radar anteni denize baktığında verici çalışmakta, arkaya karaya döndüğünde ise kapanmaktadır.
Yani,radar anteni gücü sadece denize yöneltmektedir.
Anten dönüşü göz önüne alındığında ortalama güç daha aşağıda olacaktır. Yaratacağı etki bakımından
yine en kötü hal analizi için dakikada 22 devir dönme hızı alınırsa anten bir dönüşünü 60/22 saniyede
gerçekleştirecektir. Bir dönüşte ise durduğumuz sabit doğrultuya ancak bu sürenin 0.4/360 kadarı
(0.003 s) bakabilecektir. Bu durumda, anten çalışırken ve dönerken durduğumuz doğrultuya ancak 3
milisaniye bakabilecektir. Böylece ortalama güç yaklaşık 45 mW olacaktır.
GTYBS Anten kazancı G=34 dBi olduğundan radar vericisinin EIRP (Effective isotropic radiated
power) değeri
EIRP = P × Gi = 45×10 -3 × 2500 = 112.5 [W]
olacaktır (gücü 5 W, kazancı 15 dBi olan düşük güçlü bir baz istasyonu için EIRP değeri yaklaşık 150
W'tır). Bu güç ile yaklaşık 20m ötede elde edilecek elektrik alan şiddeti (3) denkleminden
Güç Yoğunluğu: S = 2.2 [µW/cm 2 ]
Elektrik alan şiddeti ise: E = 2.9 [V/m]
olarak elde edilecektir. Yani, radar anteni kazara arka tarafa ışıma yapsa bile bunun yaratacağı
elektrik alan şiddeti 20 m ötede 3 V/m değerini aşmayacaktır. Oysa, radar anteni arka tarafı
taradığında verici kapatılmaktadır. Normal koşullarda karaya doğru radar ışıması söz konusu
değildir.
ICNIRP tarafından belirlenen sınır değerlerler frekansa göre değişir. GTYBS radarlarının çalıştığı
bölge 2GHz ile 300 GHz arasında (yaklaşık 9.9 GHz) olup bu frekans bölgesinde ICNIRP sınır değeri
güç yoğunluğu olarak: S=990 [µW/cm 2 ]
elektrik alan şiddeti olarak: E=61 [V/m]
olarak belirtilmiştir. Oysa, kazara bile karaya ışıma yapması durumunda radarın 20m'de yaratacağı etki
güç yoğunluğu olarak: S=2.2 [µW/cm 2 ]
elektrik alan şiddeti olarak: E=3 [V/m]
değerlerini aşmamaktadır. Normalde, karada 20m ötedeki alan şiddeti bu değerden binlerce kat daha
az olacaktır.
Türk Boğazları'ndan güvenli geçişi sağlamak amacıyla kurulmakta olan GTYBS radarlarının
elektromanyetik radyasyon riski cep telefonları ve baz istasyonlarının risklerinden yüzlerce defa daha

azdır. Yaşamda sıfır risk diye bir şey söz konusu olamayacağından sözü edilen risklerin kabul
edilebilir olması/olmaması önemlidir. Baz istasyonlarından yüzlerce kat daha düşük olan GTYBS
radarlarının elektromanyetik radyasyon riskinin, dünyadaki diğer risklere nazaran kabul edilebilir
olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
4. Sonuçlar ve Öneriler
Bu yazıda, çevremizi kuşatan elektronik cihazlar ve sistemler nedeniyle artan kaygılara yönelik
yapılan çalışmalar ele alınmıştır. Özellikle İstanbul’da yapılan ve 900 MHz GSM şebekelerine ait baz
istasyonu ölçmeleri değerlendirilmiş ve Türkiye’nin kabul edebileceği en düşük sınır değerler
tartışılmıştır. Ayrıca, bu tip ölçmelerin düzenli olarak, uzun süreli ve örnekleme yöntemine göre hem
900 MHz hem de 1800 MHz GSM şebekeleri için yapılması ve Türkiye geneline ait bir ölçü veri
bankası oluşturulması gerekliliği vurgulanmıştır.
Elektromanyetik dalgaların çevre ve insan sağlığı üzerindeki olası olumsuz etkilerinin araştırılması
disiplinler arası işbirliğini gerektiren karmaşık ve duyarlı bir konudur. Isıl etkilerin araştırıldığı SAR
parametresinin gerek bilgisayar simülasyonlarıyla gerekse fantom ölçmeleriyle elde edilmesi yetkin ve
deneyimli kadroların titiz çalışmasını gerektirir. Türkiye’de özellikle SAR simülasyon çalışmaları
diğer birçok ülkeden daha ileridir. Birçok uluslararası araştırma grubunun tek bir teknik üzerinde
deneyimi varken Türkiye’de birden fazla güçlü tekniklerle, karşılaştırmalı olarak bu simülasyonlar
gerçeklenmektedir [10-12]. Ayrıca, Türkiye’de gerçeklenen diğer birçok araştırmaya göre çok küçük
bir bütçeyle modern bir SAR laboratuvarının kurulmasına yönelik tüm alt yapı çalışmaları
tamamlanmıştır ve ölçme ve simülasyon çalışmalarının bir arada gerçeklenmesi Türkiye’yi bu konuda
öncü ülkelerden birisi konumuna getirebilecektir.
Bugün uzmanlar, SAR ile belirlenen ısıl etkilerden çok ısıl olmayan etkilerin araştırılması gereği
üzerinde hemfikirdir. Isıl olmayan etkilerin belirlenmesi ise SAR değerlerinin elde edilmesi kadar net
ve kolay değildir, uzun, titiz ve yorucu çalışmaları gerektirir. Elektromanyetik dalgaların çevre ve
insan sağlığı üzerindeki olası olumsuz etkilerinin belirlenmesi disiplinler arası bir çalışmayı
gerektirmesine karşın belirleyici olan tıp dallarındaki uzmanlıklardır. Elektromanyetik uzmanlarının
hazırlayacağı ortamlarda yapılacak deneyler ve epidemiyolojik çalışmalar sonucu ancak sağlıklı
yorumların yapılabilmesi olasıdır.
Bilim, bugün gelinen noktada elektromanyetik radyasyonun olumsuz etkilerinin olduğu ya da olmadığı
kesin sınır değerleri belirleyecek durumda değildir. Bunun belirlenmesi de kolay, hemen yapılabilecek
bir işlem değildir. Verilen sınır değerler, disiplinler arası olan bu konularda uluslararası uzmanların
eldeki verilerle, bugüne dek yapılan bilimsel araştırmalara dayanarak belirleyebildiği değerler olup,
tartışmaya ve yoruma açıktır. Bu nedenle burada verilen sayısal değerlere bu gözle bakmak
zorunluluğu vardır. Sınır değerlerin çok altından olması, sorun olmadığı, ya da uzun dönemde sorun
yaratmayacağı anlamına gelmeyebileceği gibi, sınır değerlerin aşılmasının da kesin kanıtlanmış, her
zaman her süre için olumsuz etki yaratacağı da söylenemez.
Tartışma
MSB ARGE, ürüne yönelik ARGE ve ARGE’ye dayalı tedarik felsefelerini uzun süreden beri
benimsemiş ve sınırlı olanaklarıyla uygulamaya çalışmaktadır. Ulusal savunmanın olmazsa olmaz
koşulunun bilim ve teknolojiyi yakalamaktan ve uygulamaktan geçtiğini en iyi bilen
kurumlarımızdandır. Ulusal savunma, Silahlı Kuvvetlerimizin gereksinimlerine yönelik projeler kadar
bu yazıya konu olan projelerin de desteklenmesiyle güçlenecektir.
Bu konuda tutarlı yol izlemeye çalışan kurumların başında silahlı Kuvvetler ve özellikle MSB ARGE
ve Teknoloji Dairesi geldiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Uzun dönemde ulusal olması zorunlu,
kritik gereksinimlerin yer aldığı Stratejik Hedef Planı (SHP), On yıllık Tedarik planları (OYTEP)
üzerinde çalışmaları, ülkenin endüstri-savunma uzman haritasını çıkarması, vb. bunun en güzel
göstergelerinden sadece bir kaçıdır.

Ulusal savunma sistemlerinin ileri teknoloji gerektiren pahalı ve karmaşık sistemler olduğu, bu
sistemlerin kurulmasında dışa bağımlılığın minimum düzeyde olası gereği, sistemlerin araştırılması,
incelenmesi, seçimi, kurulumu ve sürekli çalışır durumda kalmasının sağlanmasının deneyimli ve
uzman kadroların varlığına bağlı olduğu, vb. değişik platformlarda sürekli vurgulanmaktadır [18-21],
bu nedenle burada tekrarlanmamıştır. Ancak, bu yazıda konuyla ilgili can alıcı noktaların altı
çizilmeye çalışılmıştır.
İleri teknoloji gerektiren ulusal savunma projeleri büyük bütçeli, genelde uzun süreli ve ileriye dönük
öngörülerin, kestirimlerin zor yapılabild iği tiptendir. MSB ARGE ve Teknoloji Dairesi'nce koordine
edilen projelerde daha çok TÜBİTAK, ASELSAN gibi özgün kurumlarımızın, İTÜ, ODTÜ gibi önde
gelen üniversitelerimizin ve yerli savunma şirketlerinin yer alması teşvik edilmektedir. MSB ARGE
bunu yaparken bir yandan ulusal endüstri ve ARGE kurumlarının birikimlerini arttırmayı, öte yandan
kritik sistem gereksinimlerini içeriden karşılamayı hedeflemektedir. Ancak, uzun dönemli sürekliliğin
sağlanamaması nedeniyle MSB bu kurumlarla sık sık sorunlar yaşamaktadır. Başından itibaren sonuna
dek bir projeyi aynı ekibin götürmesi neredeyse ender rastlanan bir durumdur. Proje başında yetkiyi
ve kaynakları paylaşan ekip ile işler ters gittiğinde (genelde karşılaşılan bir durumdur) sorumluluğu
paylaşan ekibin farklı olması MSB’yi karşısında muhatap bulmak açısından zor durumda
bırakabilmektedir. Her ne kadar kurumsal sorumluluk var dense de uygulamada projenin başarımı
açısından bu bir anlam ifade etmeyebilmektedir.
Başta ABD olmak üzere gelişmiş ülkelerde bu sorunun aşılması için
(a) ARGE kurumlarında uzun dönemli süreklilik sağlanmakta, ulusal deneyimli kadrolar
oluşturulmakta ve korunmakta,
(b) Kişiye özgü projeler verilmektedir.
Bunlardan özellikle kişiye proje verilmesi dönemi Türkiye’de de bir an önce başlatılmalı ve şu
hususlar tartışılmalıdır:
• Savunma projelerinin genelde başarımı deneyimli bir iki lider etrafında kurulan çekirdek
kadrolarla yürütülmesinde yatmaktadır.
• Bir kurumda belli bir birikime (bir lidere ve/veya bir iki uzmana) güvenilerek verilen bir
projenin bu ekip ayrıldığında başarım şansı son derece azalmaktadır.
• Belli bir kuruma verilen bir proje imzalandıktan sonra, bütçesinin önemli bir kısmının
kurumun diğer açıklarının kapatılmasına ayrılması proje ekibini zora sokabilmektedir.
Sonuç olarak, Üniversite, TÜBİTAK ya da diğer hangi kurumda olursa olsun proje bir uzmana kişisel
olarak verilebilmelidir. Bu sayede, olumsuzlukların sorumlusu her koşulda belli olacaktır. Projeye
talip olan kişi ya da grup bu durumda hangi kurumda olursa olsun sonuna dek yetkili olacak ve
dolayısıyla tam sorumlu tutulabilecektir. Başarısızlık bu kişinin kariyerini etkileyeceğinden başarım
şansı çok yükselecektir.
Kaynaklar
[1] L. Sevgi, Elektromanyetik Uyumluluk – Elektromanyetik Kirlilik, ISBN No: 975-395-396-8, TMMOB-
EMO İstanbul Şubesi, Aralık 2000
[2] L. Sevgi, “Elektromanyetik Kirlilik ve EMC mühendisliği - I”, TÜBİTAK-MAM Teknolojik İşbirliği
Dergisi, Nisan 2000
[3] L. Sevgi, “Elektromanyetik Kirlilik ve EMC mühendisliği - II”, TÜBİTAK-MAM Teknolojik İşbirliği,
Dergisi, Temmuz 2000
[4] L. Sevgi, “Elektromanyetik Kirlilik, Cep Telefonları ve Baz İstasyonları” , Cumhuriyet Bilim Teknik
Dergisi, 18 Temmuz 2000,
[5] L. Sevgi, “25 Soruda Cep telefonları - baz istasyonları ve sağlığımız”, Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi,
13 Ocak 2001
[6] L. Sevgi, “Elektromanyetik Kirlilik, Cep Telefonları ve Baz İstasyonları”, EMO Elektrik Mühendisleri
Odası İstanbul Şubesi Bülteni, Ocak-Temmuz 2000

[7] L. Sevgi, “Elektromanyetik Kirlilik, Cep Telefonları ve Baz İstasyonları”, EMO Elektrik Mühendisleri
Odası Merkez Özel Sayısı, Ağustos 2000
[8] A. Kaya, E. Akın, “RF Alan Seviyelerinin ölçülmesi, Hücresel vericiler için kritik seviyeler, toplam
sonuçların çevre ve insan sağlığı açısından değerlendirilmesi”, MSB Araştırma Teknoloji ve Faaliyetler
Bülteni, Sayı 15, sf. 23-31, Nisan 2001
[9] ICNIRP “Guidelines fro Limiting Exposure to time-varying electric, magnetic, and electromagnetic fields
(up to 300GHz)”, Health Physics, 74, 4494-522, 1998
[10] L. Sevgi, F. Akleman, M. O. Özyalçın, “EM Kirlilik ve Modelleme Teknikleri”, Bilişim Toplumuna
Giderken EM Kirlilik Etkileri Sempozyumu, Bilişim Derneği Kitapçığı, Gazi Üniversitesi, Ankara, 11
Kasım 1999
[11] F. Akleman & L. Sevgi, "FDTD Analysis of Human Head – Mobile Phone Interaction in Terms of Specific
Absorption Rate (SAR) Calculations and Antenna Design", Proc. of IEEE-APS, Conference on Antennas
& Propagation for Wireless Comm., pp. 85-88, November 2-4, 1998, Waltham, MA, USA
[12] M. O. Ozyalcın, F. Akleman & L. Sevgi, "Numerical Modeling, Validation & Verification in Biomedical
Engineering: SAR calculations caused by cellular phones", ICECOM’01, 16th Int. Conf. on Applied
Electromagnetics and Comm., Dubrovnik, Croatia, Oct 1-3, 2001
[13] Örneğin, bkz. http://www.speag.com
[14] Spectrum Science Institute, RF Dosimetry Research Board, “SAR Measurement Requirements”, Report
No:SSI/DRB-TP-Do1-030, 51 Spectrum way, Nepean Ontario, K2R 1E6, Canada
[15] IEEE Standards for Safety Levels with Respect to Human Exposure to Radio Frequency Electromagnetic
Fields, 3kHz to 300GHz, IEEE Standard C95.1-1991, 1992
[16] “Evaluating Compliance with FCC Guidelines for Human Exposure to Radio Frequency Electromagnetic
Fields,” FCC, Washington D.C., OET Bull. 65, August 1997
[17] TÜRBO-GTYBS Türk Boğazları Gemi Trafik Yönetimi ve Bilgi Sistemi Projesi, İTÜV-SAM tarafından
projelendirilen hazırlanan ve T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı'nca kurulmakta olan sistem, 1997-
2001
[18] L. Sevgi, "ULUSAL SAVUNMA SİSTEMLERİ – ULUSAL ARGE KURULUŞLARI", MSB Araştırma
Teknoloji ve Faaliyetleri Bülteni, Sayı 11, sayfa 22-30, Kasım 1999,
[19] L. Sevgi, "Gereksinimlerin Karşılanmasında Ulusal Yeteneklerin Etkileşimi: MAM-BTAE Modeli" 1.
Hava-Uzay Çalıştayı 7-8 Haziran 1999, İTÜ / İstanbul
[20] L. Sevgi, "Uzun Menzilli Füzeler ve Erken Uyarı Sistemleri", KKK Hava Savunma Okulu ve Eğitim
Merkez Komutanlığı Hava Savunma Dergisi, Eylül 1999, İstanbul
[21] L. Sevgi, "Gömülü, Örtülü ve Gizlenmiş cisimlerin Saptanması ve Algılayıcı Tipleri", KKK 21inci Yüzyıl
Harekatı ve Modern İstihkam Techizatı Sempozyumu, 7-8 Ekim 1999, İzmir

Levent SEVGİ
1958 yılında Akhisar’da doğdu. İlk öğrenimini 1969 yılında Altı Eylül
İlkokulunda, orta öğrenimini 1976 yılında Eskişehir Anadolu Lisesinde
tamamladı. Lisans öğrenimini 1982’de İTÜ, İstanbul Teknik
Üniversitesi, Elektrik Fakültesi’nde, Yüksek lisans ve doktora
öğrenimlerini ise, sırasıyla 1984 ve 1990 yıllarında İTÜ Fen Bilimleri
Enstitüsü, Elektronik ve Haberleşme Anabilim dalında tamamladı.
Askerlik görevini 1984-1986 yılları arasında Topçu Asteğmen olarak
yaptı. 1991’de Yardımcı Doçent, 1995’te Doçent ünvanı aldı.
İTÜ Elektrik-Elektronik Fakültesi, Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği, Elektromanyetik Alanlar
ve Mikrodalga Tekniği Anabilim dalında 1982-1990 yılları arasında araştırma görevlisi, 1991-1994
yılları arasında yardımcı doçent ve 1995-1998 yılları arasında doçent olarak çalıştı. 1997-1998
arasında Bölüm Başkan yardımcılığı görevini üstlendi.
1988-1990 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri’nde New York Polytechnic Üniversitesi’nde
Weber Araştırma Merkezinde doktora araştırmalarında bulundu.
1993-1997 yılları arasında Savunma Sanayi Projelerinde uzman araştırıcı olarak yer aldı.
Propagasyon, Radar sistemleri, RCS Modelleme ve Sistem geliştirme üzerinde araştırmalara katıldı.
1998-1999 yılları arasında Kanada’da Raytheon Canada Limited firmasının Bilimsel Araştırma
Grubu’nda yer aldı. Geliştirilmekte olan Çok Algılayıcılı Deniz Gözetleme Sistemi üzerinde
çalışmalar yaptı. Aynı dönemde Waterloo Üniversitesi Mühendislik Fakültesinde ortak çalışmalarda
bulundu.
1999-2000 yılları arasında TÜBİTAK-MAM, Marmara Araştırma Merkezi Bilişim Teknolojileri
Araştırma Enstitüsü’nde Elektronik Sistemler Grup Başkanlığı yaptı. Bu dönemde NATO SAS
Panelinde TÜBİTAK-MAM, Milli Savunma Bakanlığı Ulusal Sensörler ve Elektronik Sistemler
Panelinde TÜBİTAK üyesi olarak görev aldı.
İlgi ve uzmanlık alanları arasında Elektromanyetik Uyumluluk ve Kirlilik, Biyo-elektromanyetik,
Sayısal Modelleme, Radarlar, Anten ve Propagasyon, RCS modelleme ve Çok algılayıcılı Tümleşik
Sistemler sayılabilir.
Halen İTÜV-SAM Savunma Araştırmaları Merkezinde çalışmalarını sürdürmekte ve İTÜ Fen
Bilimleri Enstitüsü, Savunma Teknolojileri Paketinde ve Uludağ Üniversitesi Mühendislik
Fakültesinde Yüksel Lisans ve Doktora dersleri vermektedir. Değişik üniversitelerde dört doktora ile
üç Y.Lisans tez danışmanlığı yürütmektedir. Elektromanyetik problemlerle ilgili güçlü sayısal
modelleme grubu vardır.
Uluslararası hakemli dergilerde 20’ ye yakın, uluslararası hakemli konferans ve sempozyumlarda da
50’ ye yakın makalesi vardır.
Son dönemlerde güncel bir konu olan elektromanyetik kirlilik, cep telefonları ve baz istasyonları
konularında yazılı basında yazıları yer almakta ve görsel basında programlara katılmaktadır. Evli ve
bir çocuk babasıdır.