Egeyön 4. sayı

EgeYöN Dergisi
Temmuz 2018
Rum ahali Eğirdir’e sürülürse, Yunanlılar
şehri işgal ettiğinde halka büyük zulüm
yapar. Bu nakil engellensin” derler.
Aslında, Denizli’nin bir kısım önde gelen
eşrafı ve Belediye Başkanı, Kuvayı Milliye’den
de, efelerden de pek haz etmemektedirler. Padişahı
dinlemenin daha uygun olacağına
inanmaktadırlar. Müftü Efendi’yi çağırıp,
“Yanlış yapıyorsun” derler.
Hatta içlerinden biri hiddetlenip, “Bak
müftü efendi” der, “Böyle giderse, Yunan askeri
gelme-den seni sarığından tutar biz sürükleriz,
durdur bu nakil işini”. Müftü Efendi
Kuvayı Milliye yanlısı İtti-hatçıdır. Müftü
Efendi’yi suçlayanlar ise Padişah yanlısı Hürriyet
ve İtilaf Partisi’ne mensupturlar.
Şehirde bir kargaşa başlar. Müftü Efendi
ailesini alıp Tavas’a gider. Vali, Ağır Ceza Reisi
ve Muhasebe Müdürü ile birlikte Muğla’ya
doğru yola çıkar. Şehir yöneticisiz kalır bir
anda. Bu arada Zeybekler de gelip Rumları
tren vagonlarına doldurur, Eğirdir’e gönderirler.
Eşraf temsilcileri, yanla-rına bazı gayrimüslim
zenginleri de alarak, Belediye
Reisi’ne giderler. Belediye’de bir toplantı yapılır.
Toplantıda, Kuvayı Milliye’ye, Zeybeklere
karşı ağır sözler sarf edilir. Hatta,
eşraftan biri “Yunan as-kerleri çok zalimce
davranıyormuş, Antalya’ya gidip İtalyan komutanı
buraya davet edelim. İtalyan askerleri
daha medeni imiş. Denizli’yi onlara teslim
edelim” der.
Kuvayı Milliye’den ve efelerden rahatsızlık
duyan bazı kişiler Delikliçınar Meydanı’ndaki
Me-serret kahvesinin önünde toplanıp “Kuvayı
Milliye istemiyoruz. Kalpaklıları istemiyoruz.
Efeleri iste-miyoruz. Yaşasın
Padişahımız” diye slogan atarlar. Rumları
Eğirdir’e gönderen zeybeklerin lideri du-rumundaki
Sökeli Ali Efe ve birkaç diğer zeybek
öldürülür.
Olayın bundan sonrası, yürekleri burkan
bir manzara içinde gelişir. Denizli’ye 9 km.
uzaklıktaki Goncalı istasyonunda bulunan
karargâhında olanları duyan Demirci Mehmet
Efe, tüm zeybekleri ile ve intikam hisleri ile
dolu olarak, 9 Temmuz 1920 günü Denizli’yi
basar. Hükümet Konağı’nda ka-rargâh kuran
Demirci Mehmet Efe, suçlu suçsuz ayırt etmeden,
yolda sokakta görülüp yakalanan onlarca
kişinin kafasını, Hükümet Konağı’nın
arkasından geçen Başpınar suyu kenarında,
kestirerek öldürür. Katledilenler arasında Belediye
binasında yapılan toplantıda bulunanlar
olduğu gibi, Sivas Kongresi’nde Denizli
temsilcisi olarak görev yapan Dalamanzade
Mehmet Bey gibi, konuyla hiç ilgi-si olmayanlar
da vardır. Katliam sonrası şimdi İlbadı
Mezarlığı denilen eski kabristanı ateşe veren
Demirci Efe, Sarayköylü Şeyh Tahir Efendi tarafından
ikna edilerek daha büyük bir katliamın
önüne geçilir. Olaylardan sonra Demirci
Mehmet Efe, Büyük Millet Meclisi Reisi Gazi
Mustafa Kemal Pa-şa’ya da bir telgraf çekerek,
“Denizli halkı Milli Mücadele’ye başkaldırdı,
ihanet etti. Gereken cezala-rını verdim”
der.
Olay Ankara’da büyük yankı bulur. Mustafa
Kemal Paşa’nın emriyle, Konya’daki Kolordu
Komutanı Fahrettin (Altay) Paşa olayı
askerî yönden, Söke Sorgu Yargıcı Sındırgılı
Süreyya (Örge Evren) Bey hukukî yönden, Denizli
Milletvekili Yusuf (Başkaya) Bey de idarî
yönden ince-leyip birer rapor hazırlarlar.
Büyük Millet Meclisi Hükümeti olayın
üzerine fazla gitmez. Bir süre sonra, düzenli
ordu kurulur ve Demirci Mehmet Efe’nin görevine
son verilir. Konu kapatılır. Mustafa
Kemal Paşa, Meclis’de, Denizli Vakası’ diye
adlandırılan bu olay görüşülürken, yaptığı konuşmada;
“…..Denizli’de tedibi istilzam edecek (cezalandırılmayı
gerektirecek) hareket olmuştur.
An-cak, bu muamelei tedibiye
(cezalandırma şekli) bizim ve cümlenizin (hepinizin)
takdir etmeyeceği ve tensip etmeyeceği
(uygun bulmayacağı ve onaylamayacağı)
bir şekilde olmuştur” diyerek, De-nizli eşrafının
davranışlarının yanlış olduğunu, cezalandırılması
gerektiğini, ancak Efe’nin
cezalan-dırma şeklinin de onaylanmasının
mümkün olmadığını belirtir.
Rivayet edilir ki; “..…Cumhuriyet’i kuranlar,
Milli Mücadele’nin en civcivli zamanında
ve Kuvayı Milliye’ye en çok destek verilmesi
gerektiği bir anda, Denizli eşrafının, Kuvayı
Milli-ye’ye karşı gelip, içine girdiği bu hatalı
davranışı affetmediler. Denizli’nin üzerine
Osman-lı’dan sonra ikinci kırmızı çizik
atıldı”.
88 egeyondergisi.com