Perspektif Psikoloji Dergisi 2.Sayı- TOBB ETÜ Psikolojik Bakış Topluluğu

1

KÜNYE 

İÇİNDEKİLER 

Psikolojik Bakış Topluluğu Adına 

Yayın Koordinatörü 

Başak Yaren Güneş 

Yayın Danışmanı 

Dr. Öğr. Üyesi Gözde İkizer 

Yayın Şekli 

Yaygın Süreli 

İdare Adresi 

TOBB ETÜ 

2022-2023 Yaz Dönemi 

Tasarım ve Görsel Ögeler 

Damla Kazar 

Yayın Ekibi 

Munise Tanrıkulu 

Suden Göz 

İletişim 

İnstagram/ Twitter: @etupbt 

Linkedin TOBB ETÜ 

Psikolojik Bakış Topluluğu 

3 Yönetim Kurulumuzdan Sözler 

4 Psikolojik Bakış Topluluğu: Biz Kimiz? 

6 Evrimi Taklit Eden Robotlar 

Kayra Kaan DÖNMEZ 

8 Ahmet Hamdi Tanpınar Eserlerinde 

Bireyin Yaşadığı Kültürel Çatışma 

Gökçe Nisa KAHVECİ 

10 Psikolojik Çalışma Grubu ile Röportaj 

12 The Contribution of Creative Responses to the 

Experience of Shame in Couple Psychotherapy 

Sena Pişkin 

14 İz Bırakmak 

Suden ÖZ 

16 Biyolojinin Vazgeçilmez İşçileri 

Melisa GÜNSAN 

17 Yuvam Masallar 

Sebile AKIN 

18 Genie Wiley (Vahşi Çocuk) Vakası ile 

Psikolojik Açıklaması 

Durcan Beyza OCAKLI 

20 Dr. Öğr. Üyesi Didem Kadıhasanoğlu ile Röportaj 

Başak Yaren GÜNEŞ & Munise TANRIKULU 

24 Lebowitz’in Ayakkabıları 

Fatma Albayrak 

26 Article Review: In Infancy The Timing of Emergence 

of The Other-race Effect is Dependent on Face 

Gender 

Tuğçe GÜRCAN 

28 Geçmiş Geçer mi? 


30 Füruğ 

Sebile AKIN 

32 Gelişmiş Teknoloji ve Yalnızlık Hissi Bağlamında Aşk 

(Her) Filmine Bakış 

Berru Ayşe YILMAZ 

36 Mahcubiyetin Tesellisi 

Övgü SERT 

38 Gökyüzü Sanatsal İyilik Vakfı ile Röportaj 

Beril ÖZBAY 

40 Kaynakça 

Değerli Perspektif Okuyucuları, 

Perspektif dergimizin ikinci sayısına hoş geldiniz. Dergimizin ikinci 

sayısını sizlerle buluşturmuş olmak bizim için hem heyecan verici 

hem de çok değerli. 

Psikoloji, hayatın her alanında ve her anında karşımıza çıkan çok 

kıymetli bir bölüm. Siz okurlarımıza-özellikle de başka alanlardan, 

bölümlerden ve mesleklerden okurlarımıza- psikoloji bilimini 

doğru bir şekilde tanıtabilmek ve sevdirebilmek ise en büyük 

amacımız. Bu amaç doğrultusunda çıktığımız bu yolculuğun tüm 

süreci ve anı zorlu ama bir o kadar da keyifliydi. Elbette ki dergimizi 

sizlerle buluşturduğumuz bu anlar sürecin en kıymetli kısmı. 

Perspektif dergimizin ikinci sayısında psikoterapi, deneysel ve 

bilişsel psikoloji, sinirbilimi başta olmak üzere pek çok farklı 

alandan, psikolojiye dair bakış açınızı genişletebilecek farklı türde 

birçok yazıya ulaşabilirsiniz. 

Bu süreçte başından sonuna bütün emeğini ortaya koyan 

yayın ekibime, tasarımlarıyla bizlere başka bir dünya yaratan 

tasarımcımız Damla Kazar’a teşekkürlerimi sunuyorum. 

Bir kelime bazen yeni bir kapı aralar dünyamıza. Kelimeler birleşir, 

ses olur, ışık olur, renk olur. Dilerim ki çevirdiğiniz her sayfa yeni bir 

kapı aralayabilir dünyanıza. 

Hepinize keyifli okumalar! 

Bir sonraki sayımızda tekrar buluşmak dileğiyle… 

TOBB ETÜ Psikolojik Bakış Topluluğu adına 

2022-2023 Yayın Koordinatörü 

Başak Yaren Güneş 

2 

3

PSİKOLOJİK BAKIŞ TOPLULUĞU 

zenginleştirmeyi amaçlamıştır. Özellikle TOBB ETÜ Psikoloji öğrencilerinin gelecek hakkındaki 

belirsizliklerini gidermek için 2020 yılında 10 haftadan oluşan ve her hafta bir TOBB ETÜ Psikoloji 

bölümü mezununun yer aldığı Mezunlarla Söyleşi Serisi gerçekleştirmiştir. 

TOBB ETÜ Psikolojik Bakış Topluluğu (ETÜ PBT), TOBB ETÜ Sağlık ve Spor Müdürlüğü bünyesinde, 

çalışma alanlarının çeşitliliği dolayısıyla birçok disiplinle örtüşen ve birleştirici nitelik taşıyan 

Psikoloji biliminin tanıtılması, paylaşılması bu gelişmelerin amacı ile TOBB Ekonomi Teknoloji 

Üniversitesi Psikoloji öğrencileri tarafından 2015 yılında kurulmuştur. 

ETÜ PBT, düzenlediği birçok akademik, kültürel ve sosyal organizasyonlar ile psikoloji öğrencilerinin 

ve psikolojiye ilgi duyan her kişinin akademik ve sosyal alanda yeniliklerle buluşmasına yardımcı 

olmayı, psikoloji öğrencilerinin hem sosyal hem akademik açıdan gelişimini en üst seviyede 

tamamlamış bir psikolog olarak yetişmesine katkıda bulunmayı ve psikoloji bilimindeki güncel 

çalışmaları ve yenilikleri takip ederek katılımcılarının bilgilendirilmesi ile psikoloji bilimine 

katkıda bulunmayı amaçlamıştır. Bu amaçları gerçekleştirmek için alanında yetkin birçok 

akademisyenleri üyeleri ile buluşturmuş ya da diğer topluluklarıyla iletişim kurmuştur. 

ETÜ PBT kurulduğu günden bu yana Psikoloji bilimini tanıtacak ve aynı zamanda diğer üniversite 

ve liselere TOBB ETÜ’yü duyuracak birçok etkinliklerde bulunmuştur. Her yıl tanışma etkinlikleri 

düzenleyerek yönetim kurulu ve üyeler arasında kurulacak ilişkilere adımlar atılır, ardından 

akademik ve sosyal etkinlik içeren çeşitli etkinlikler düzenlenir. ETÜ PBT birçok konferans 

düzenlemiş ve akademik olarak katılımcılarına faydalar sağlamıştır. Yrd.Doç.Dr Hande Kaynak 

tarafından gerçekleştirilen Nöropsikolojik Testler ve Hasta Değerlendirmesi, Şizofreni Derneği’nin 

yer aldığı Şizofrenide Damgalama ve Ayrımcılık, Prof.Dr. Öget Öktem Tanör’ün anlatımıyla 

Travma ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu, Prof. Dr. Ozanser Uğurlu ve Uzm. Psk. Beyhan Budak 

tarafından gerçekleştirilmiş Aşkın Psikolojisi, Psk. Dr. Elif Bengi Ünsal Özberk ile İçindeki Çocuğa 

Işık Tut: Ödülsüz Cezasız Ebeveynlik gibi akademik konferans ve söyleşiler düzenlenmiştir. 

2019 yılından beri gerçekleştirilen “Psikoloji Günleri” ETÜ Psikolojik Bakış Topluluğunun bir imzası 

haline gelmiştir. “Şiddete Bakış” temalı I. Psikoloji Günü’nde ‘Şiddet’ 5 farklı alanlarındaki yeri 

konuşulmuştur. Prof. Dr. Ferhunde Öktem, Prof. Dr. Orhan Aydın, Doç Dr. Ilgın Gökler Danışman, 

Doç Dr. Aslı Göncü Köse, Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Yeniçeri Gökdemir ve Uzman Biyolog Kaan Kerman 

ile gerçekleştirilen Şiddete Bakış etkinliği üniversitelerde TOBB ETÜ adına büyük ses getirmiş ve 

ilk yılı olmasına rağmen 35 farklı üniversiteden 600’ü geçkin başvuru almıştır. “Duygulara Bakış” 

temalı II. Psikoloji Günü’nde Prof. Dr Ayşe Bilge Selçuk, Prof. Dr. Cem Şafak Çukur, Prof. Dr. Nuray 

Karancı, Doç. Dr. Sevginar Vatan ve Doç. Dr. Tuğba Uzer Yıldız, ‘Duygular’ın farklı boyutlarını 

ele almışlardır. “Duygulara Bakış” konferansı sadece Ankara’da duyurulmasına rağmen 30 farklı 

üniversiteden 700’ü aşkın başvuru almıştır ve tekrar bir beğeni toplamıştır. “Bağımlılığa Bakış” 

adlı III. Psikoloji Günü COVİD-19 Pandemisi nedeniyle çevrimiçi bir şekilde gerçekleşmiştir. 

“Bağlımlılık” kavramının farklı perspektifleri Prof. Dr. Nebi Sümer, Prof. Dr. Ceylan Daş, Doç. Dr. 

Sait Uluç, Dr. Ceylan Özdem ve Dr.İlker Dalgar ile ele alınmış ve çevrimiçi olunması sebebiyle 

Türkiye’nin her yanından başvuru alınmıştır. 

Pandemi döneminden sonra Midterm Şifresi, Şizofreni ve Yaşam, Kokteyl Workshop, 90’lar 

partisi, Tanışma kahvaltısı; Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin Nergiz, Doç. Dr. Tuğba Görgülü ve Psk. 

Alper Küçükay’ın anlatımlarıyla Suç, Suçlu Psikolojisi ve Kriminoloji Etkinliği, Film inceleme ve 

yorumlama etkinliği, Prof. Dr. Ayşe Nuray Karancı’nın anlatımıyla Afet ve Travma Psikolojisi, Mavi 

At ile hayata tutunmak, Uzm. Klinik Psikolog Bilal Akyüz’ün anlatımıyla Varoluşçu Psikoterapi ve 

Ölüm başta olmak üzere akademik ve sosyal etkinliklerimize yüz yüze şekilde devam edilmiştir. 

Her yıl farklılığını yaptığı etkinliklerle ortaya koyan ve kendisinden söz ettiren TOBB ETÜ Psikolojik 

Bakış Topluluğu karşınıza birbirinden güzel ve verimli etkinliklerle karşınıza çıkmaya devam 

etmektedir! 

Çevrimiçi dönemde Psikoloji biliminin bazı alt dallarının tanıtıldığı yeni bir akademik alt seri 

sine başlanılmış ve bu seride klinik, gelişim, adli ve endüstriyel psikoloji alanları tanıtılmıştır. 

Psikodrama, Minfulness, Yoga ve Suluboya gibi atölyelerin yanında Cermodern Göbeklitepe 

Sergisi, – Düşler, Oyunlar ve Okumalar Sergi Gezisi ve Split Film Analizi gibi sosyal etkinlikler 

düzenleyerek üyelerin akademik açıdan geliştirirken aynı zamanda sosyal olarak da 

4 

5

Evrimi Taklit Eden Robotlar 

Kayra Kaan Dönmez 

Günümüz akademik camiasında insan ve diğer canlıların gelişme, değişme ve çoğalma süreçlerini 

açıklamaya yönelik ortaya atılmış en temellendirici ve isabetli teori olarak kabul edilen teorinin 

evrim teorisi olduğu hepimizin bilincinde olduğu bir gerçektir. 

Evrim teorisinin yüzyılı aşkın bir süredir çürütülememesinde bazı deneysel yöntemler ile çeşitli 

konseptlerin doğrudan denenerek kanıtlanabilmesinin payı yadsınamazdır. Bu deneysel 

faaliyetler evrim karşıtlarının evrim teorisine getirdikleri en büyük eleştirilerinden biri olan “evrimin 

gözlemlenemez olması” veya “evrimin tekrarlanamaz, mikro düzeye indirgenemez olması” gibi 

düşüncelerin tamamen yanlış, basmakalıp düşünceler ve eskide kalmış söylemler olduğunu gözler 

önüne serer nitelikte. Evet, Amerikalı evrim biyoloğu Richard Lenski’nin meşhur E.coli bakterileri 

deneyinden ve bu deneyin değerli sonuçlarından bahsediyorum. Kısaca hatırlatmak gerekirse, 

Lenski ve ekibi tarafından 1988 yılından beri yürütülmekte olan ve Escherichia Coli bakterisinin 

başlangıçtaki 12 özdeş popülasyonu üzerinde çalışılan bir deneysel evrim araştırmasıdır. Bu 

çalışma kapsamında hedeflenen şey yıllar içinde bakteri kolonileri arasında hızlandırılmış bir 

evrimsel sürece bağlı olarak genetik farklılıklar, birbirinden farklı adaptasyonlar ve değişimler 

ortaya çıkacağına yönelik düşüncenin deneysel yolla incelenmesidir. Yıllardır süregelen bu 

çalışma, bakteriler arasında bir doğal seçilim sürecini gözlemlemeyi mümkün kılmıştır. En baştaki 

popülasyonlar arasında zamana bağlı olarak genetik farklılıkların ortaya çıkışının tespit edilmesi 

de evrimin gözlenemez veya denenemez olduğu yanılgısına sert bir kanıt ortaya koymuştur. 

Nitekim bu gelişmeler evrim ve biyoloji camiasında ortaya çıkmaktayken psikoloji çevrelerinde de 

evrimsel psikolojiye yönelik ilgi ve merak artmaya başlamıştır. Tıpkı fizyolojik ve genetik süreçlerin 

açıklanması için evrimden yararlanıldığı gibi psikolojik ve psikososyal bazı süreçlerin açıklanması 

için de evrimsel mekanizmaların kullanılabileceği düşüncesi yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu fikirler 

gelişirken Lenski’nin yaptığına benzer bir şekilde evrimin denenebileceği ve hatta taklit edilebileceği 

bir başka konsept de geçtiğimiz birkaç on yılda popüler olmaya başlamıştır. Bu konsept evrimsel 

robotiğin ta kendisidir. 

6 

Evrimsel Robotik, Gelecek Vadeden Bir Araştırma Alanı 

Esasında evrimsel robotik emekleme aşamasında olan bir bilim alanı olmakla beraber bu alanın 

ilk adımları doğrudan evrimsel konseptleri test etmek veya evrimsel süreçlere ilişkin kanıt bulmaya 

çalışmak değildi. Keza evrimsel robotik, evrimsel biyolojinin ortaya koyduğu doğa yasalarının 

robotların geliştirilmesinde kullanabileceğimiz fikrinden doğan bir bilim dalı olarak ortaya çıktı. 

Yani amaç, robotik alanında ilerleme kat edilebilmesi için adaptif, gelişebilen, içinde bulunduğu 

şartlara en iyi uyum sağlayan robotların elde edilmesiyle sağlayacak bir sistem kurmak üzerineydi. 

Bu sistem aslında somutlaştırılmış bir yapay zekâ denemesi olarak da görülebilir çünkü robotların 

evrimsel tabirle uyum başarılarını arttıracak doğrudan bir yazılımsal girdi olmadan içinde 

bulundukları popülasyonun evrim geçirme şekline bağlı olarak ihtiyaç duyulan uygun şekilde 

bazı özellikler kazanması söz konusuydu. Nitekim öyle de oldu ve bu alanın temel yapı taşlarını 

oluşturan bazı bulguların elde edildiği bir dizi klasik evrimsel robotik deneyleri gerçekleştirildi. Bu 

deneylerdeki faaliyetler rastgele davranış modellerine sahip robotlardan oluşan popülasyonların 

oluşturulup bu popülasyonların içinde çevreye ve çevre şartlarına uyumlu özelliklere sahip robotların 

çiftleştirilerek sonraki kuşak popülasyona aktarılması (yani uyumlu robotların yazılımsal modellerinin 

ve kodlarının birbirleri arasında çaprazlanması sonucu elde edilen modellerden yeni robotların 

üretilmesi) ve uyumlu özelliklere sahip olmayanların da öldürülmeleri yani popülasyondan atılması 

ile gerçekleştirildi. Bu döngü her tekrar edildiğinde yeni kuşaktaki robotların çevre gereksinimlerini 

bir önceki kuşağa göre daha iyi karşılayacak şekilde geliştiği -yani aslında evrimleştiği- görüldü. 

Görmekte olduğunuz gibi burada aslında küçük bir doğal seçilim simülasyonu gerçekleştirilmiş 

oldu fakat bilim insanları burada doğrudan başarılı robotları seçip birbiri ile çaprazlayarak yeni 

kuşaklar oluşturduğu için bu durum artık bir noktada yapay seçilim olarak karşımıza çıkmaya 

başladı. Bu deneylerin ortaya çıkmasına paralel olarak görüldü ki aslında robotlar arasında evrimsel 

metotların kullanımı sadece robotların iyileştirilmesinde kullanılmak zorunda değil. Doğrudan 

bazı evrimsel süreçlerin araştırılmasında robotlardan deneysel popülasyon olarak faydalanmak 

mümkün. Örneğin av- avcı ilişkisinin evrimsel süreçte ortaya çıkışı, yuva bulma, besin toplama, 

yaşam ortamını savunma ve benzeri pek çok konseptin araştırılmasının önü robotların evrim 

geçirebileceğine yönelik keşifler sayesinde açılmış oldu ve deneysel evrim bilimi de bu paralelde 

kendini geliştirebilecek bir yöntem kazanmış oldu. 

Evrimleşen Robotlar İnsan Psikolojisine Dair Ne Söyleyebilir? 

Evrimsel psikoloji her ne kadar bilim camiası tarafından geç tespit edilmiş bir bilim dalı olsa da 

geçmişten günümüze hızla popülerleşmiş ve yeni yapılan çalışmalarla genişlemiş bir alandır. 

Halihazırda evrim teorisi ve evrim konseptleri üzerine çalışılan tek psikoloji alt alanı da evrimsel 

psikoloji değildir. Örneğin çoğunlukla algısal süreçlerin araştırıldığı bilişsel psikoloji araştırmalarının 

yürütüldüğü Psikolojide Ekolojik Yaklaşım ekolü de evrim konseptleri ile yakından ilişkilidir. Keza bu 

ekolün öne sürdüğü üzere bir hayvan,yani insan, içinde bulunduğu çevre şartlarından bağımsız 

olarak incelenemez ve çevre etkisi hayvanın davranışları ve bilişsel süreçleri üzerinde önemli rol 

oynar. Özellikle ekolojik psikoloji araştırmacılarının aşina olduğu ve TOBB ETÜ Algı ve Davranış 

Dinamikleri Laboratuvarı bünyesinde de araştırılmakta olan “Affordance Perception” konseptine 

ilişkin bazı evrimsel dayandırmalar da mevcuttur. Bu bağlamda gerek bazı bilişsel bilimler ekolleri 

gerekse de evrimsel psikoloji başta olmak üzere evrim, psikoloji camiasında son derece önemli bir 

yer tutmaktadır. Evrimsel robotik konusuna dönecek olursak da halihazırda insan sosyal ilişkilerini 

evrimsel robotik yolu ile incelemek üzere birtakım çalışmalar yapılmış da olsa henüz psikolojinin 

araştırma konularının evrimsel robotik deneylerine sıklıkla malzeme olduğunu söyleyemeyiz fakat 

bu alanda gidilecek çok yol ve keşfedilecek çok şey olduğu gerçeği inkâr edilemez. Dolayısıyla 

henüz araştırma alanı çok geniş bir psikoloji-evrimsel robotik ilişkisi mevcut olmasa da gelecekte 

güçlü bir ilişki kurulmasının mümkün olacağını düşünme taraftarıyım. 

Kendimizi bir gün hem evrim hem de psikoloji alanlarının deneysel yönlerinin çok daha güçlü olacağı ve 

disiplinler arası çalışmalar ile sayısız yeni keşiflerin yapılacağı bir dünyada bulmak dileğiyle. 

7

Ahmet Hamdi Tanpınar Eserlerinde Bireyin 

Yaşadığı Kültürel Çatışma 

Gökçe Nisa Kahveci 

Cumhuriyet’in ilk öğretmenlerinden olan Ahmet 

Hamdi Tanpınar; şair, romancı, edebiyat tarihçisi ve 

aynı zamanda siyasetçidir. Türkiye’nin çok kültürlü 

bir imparatorluktan Türk ulus kimliğinin daha ön 

planda olduğu cumhuriyet temelli devlete geçiş 

yıllarında yaşayan bir yazar olan Tanpınar Türk 

toplumunun değişimini açık bir şekilde gözlemleme 

ve analiz etme şansına sahip olmuştur. Bu 

anlamda toplumun mayasından anlayan bir 

sosyolog gözünün de olduğu söylenebilir. 

Yazarın Batılı kaynakları yakından takibi de eserlerinde 

göze çarpmaktadır. Örneğin Bergson’un 

“Zaman bir akıştır, kesintisiz bir ilerlemedir. 

”Felsefesini Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama 

Enstitüsü’nde “Zaman basit bir süreklilik değil 

çok katlı ve karmaşık bir akıştır.” diyerek yorumlaması, 

şiirlerinde rüya imgesini Freud’un psikanalizlerinden 

esinlenerek kullanması, estetik zevkinin 

farklı kültürlerle harmanlandığını göstermektedir. 

Aynı zamanda Tanpınar, dönemin şartlarına göre 

gelişmiş bir vizyonu kitaplarına da yansıtmıştır. 

Batıcılık fikrinin modernliğin anahtarı 

olarak görüldüğü dönemin sanatçısı olan 

Tanpınar, bu dönemde Batılı yaşam ile geleneksel 

kültür arasında bocalayan Türk toplumunu 

gözlemlemiş ve eserlerinde buluşturmuştur. 

Yaşadığım Gibi adlı derleme kitabında Oedipus 

kompleksi, bilmeyerek babasını öldürmüş olmanın 

kompleksi, içinde yaşayan bir toplumun varlığından 

söz etmek istediğini dillendirmiştir. Tanpınar, Şark 

ve Garp sentezinin buhranını toplumun mazisine 

ve şimdisine nasıl etkilediğini vurgulamıştır. Saatleri 

Ayarlama Enstitüsü’nde Hayri İrdal modernleşmeye 

çabalayan Türk toplumunun prototipidir. Toplumdaki 

bu hızlı değişim, aidiyet duygusuyla çelişmeler 

yaşayan bireyin buhranına sebep olur. “Semt 

adeta şenlenmiş! Bu gidişle birkaç seneye modern 

bir mahalle kurulacak. Ben artık modern adamı 

modern mimariyi modern konforu seviyorum.” 

(s.56) diyen Hayri İrdal, ilerleyen süreçte “En iyisi 

düşünmemekti. 

Kaçmaktı. Kendi içime kaçmak. Fakat bir içim 

var mıydı? Hatta ben var mıydım? Ben dediğim 

şey bir yığın ihtiyaç azap ve korku idi.” (s.176) der. 

Tanpınar toplumun değişiminden dolayı bireyin 

iç dünyasında yaşadığı çatışmayı gözlemleyerek 

bireyin yaşadığı sıkışmışlığa ve samimiyetsizliğe 

vurgu yapar. Birey olma sancısı ve topluma ait 

hissetme sancısının bütünleştiğini ve bir 

çıkmaza uğrattığını anlatmıştır. Saatleri Ayarlama 

Enstitüsü’nde “Belki de şahsiyet dediğimiz şey bu 

yani hafızanın ambarındaki maskelerin zenginliği ve 

tesadüfü onların birbirleriyle yaptığı terkiplerin bizi 

benimsemesidir.” (s.52) diyerek toplumun kültürel 

anlamda birbirine yabancılaşmasına alaycı bir 

dille yaklaşır. Tanpınar’ın ironik tutumu toplumun 

durumuna bir eleştiridir. 

Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde saat ve zaman 

kavramlarını Huzur’da da musiki ve din gibi 

motifleri alegorik yönden ele alarak bireyin yaşadığı 

ikilemi işlemiştir. Huzur’da “Yüz binlerce ruh bir 

arafta ve onları bir araya toplayan şey musikidir.” 

der. Tanpınar kendi düşüncelerinin yansıması 

olarak gördüğü Huzur’da, toplumun ihtiyaç ve 

meziyetlerinden doğan modernleşme ile 

geçmişinden getirdiği kültürünün oluşturduğu 

karmaşaya da vurgu yaptığı görülmektedir. 

İhsan’ın “Biz bir taraftan bir medeniyet ve fikir 

buhranı içerisindeyiz: diğer taraftan bir iktisadi 

reforma ihtiyacımız var.” (s.223) demesi aslında 

Tanpınar’ın dönemi yorumlama şeklidir. 

Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde Hayri İrdal’a göre 

Nuri Efendi geleneksel kültürü, Halit Ayarcı’nın 

modern kültürü temsil etmesi bireyin çağdaşlaşma 

konusunda sahip olduğu değerlerini bırakıp 

kendini tamamıyla teslim etmesi veya sahip olduğu 

değerlerle değişmeye hazır olması arasındaki 

ikilemin örneğidir. Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde 

Hayri İrdal oğlu Ahmet ile tasarladığı bina modern 

şekilde inşaat edilmeye çalışılsa da binada katlar 

arası bağlantının kopukluğu mevcuttur. Aslında bu 

durum Türk toplumunun modernleşme uğraşındaki 

yanlış inşasının ve fertler arasındaki kopukluğun 

sembolize edilmiş şeklidir. Yine Huzur’da 

Mümtaz’ın kitap boyunca ruh bütünlüğünü 

araması kimlik krizinin en aşikâr örneklerindendir. 

Mahur Beste’de de Abdülhamid döneminde yaşayan toplumun gelişme arzusunun 

kimlik değişimine sebep olduğu söylenebilir. Toplumun o dönemde yaşadığı sosyo-politik 

koşulların halktaki etkisi, karakterlerin özellikle din, ahlak gibi unsurlarda yaşadığı kültür bocalamasına 

yansır. Tanpınar, Mahur Beste’de “Oğlum Behçet, sen bir medeniyetin iflâsı nedir, bilir misin? ... 

İnsan bozulur, insan kalmaz; bir medeniyet insanı yapan manevî kıymetler manzumesidir. Anlıyor 

musun şimdi derdin büyüklüğünü?” (sf.91) diyerek toplumun gelişimi ile insanların değişimine ve bu 

değişimin getirdiği kimlik arayışına değinmektedir. Yazar bu kimlik arayışının insanları eski samimiyetlerinden 

uzaklaştırdığını savunur. 

Tanpınar, estetik bir zevk ve ahenk ile yazdığı şiirlerinde de kültür değişiminin oluşturduğu boşluğu şehirle 

ve tarihle iletişim kurarak anlatmıştır. Bursa’da Zaman şiirinde “...Orhan zamanından kalma bir duvar.../Onunla 

bir yaşta ihtiyar çınar” (sf.52) dizeleri ile Türk medeniyetinin manevi uzantısına değinmiştir. Mazinin değerini 

detaylı bir şekilde inceleyerek bireylerin maziyle bağlantısına vurgu yapmıştır. Tanpınar, Beş Şehir’de de “En 

büyük meselemiz budur; mazi ile nerede ve nasıl bağlanacağız, hepimiz bir şuur ve benlik buhranının çocuklarıyız, 

hepimiz Hamlet’ten daha keskin bir “olmak veya olmamak” davası içinde yaşıyoruz. Onu benimsedikçe 

hayatımıza ve eserimize daha yakından sahip olacağız. Belki de sadece aramak ve bütün kapıları çalmak 

kâfidir.” (s.206) diyerek kişinin geleneksel kültür ile çağdaşlaşmak için benimsemeye çalıştığı modern kültür 

arasındaki aidiyet çatışmasını bir olmak olmamak meselesi olarak görmüştür. Ayrıca bu sözünde toplumun 

kimlik arayışında şehirlerin taşıdığı ruhların kapısını çalmayı, çözüm olarak göstermiştir. 

Tanpınar, eserlerinde Batılı düşünürlerin fikirlerini kendince yorumlamış ve Batılıların çağdaşlaşma 

anlamında olan faaliyetlerini desteklemiştir. Fakat yaşadığı dönemde bulunan sosyo-politik ve 

sosyo-kültürel anlamdaki çatışmalar nedeniyle söz konusu olan kendi toplumunun geleneksel kültür ve 

modern kültür arasındaki sıkışmışlığını, kimlik arayışını ve toplumsal yapılanmada ki bozukluklarını görmüş, 

eserlerinde modern kültürün bireylerdeki yozlaştırıcı ve çelişkiye düşürücü etkilerini incelemiştir. 

Yazar, toplumun geleneksel kültür ve modern kültür arasındaki doğru sentezi yapamaması ve 

bu sebepten doğan kopukluğun sebebini sorgulamaktadır. Türk toplumunun dönem itibariyle 

gelişen politik, sosyal ve kültürel farklılaşmanın getirdiği gelenek ile yeni arasındaki denge arayışına 

değinen Tanpınar, bu durumun bireye ve iç dünyasına olan etkisini yorumlamıştır. Bu anlamda Tanpınar 

eserlerinde bireyin toplumsal reformlardan nasıl etkilendiğini ve bu çift yönlü etkileşimin sebeplerini 

inceleyerek Türk toplumunun sosyolojik bunalımlarını işlemiştir. 

Tanpınar her bir eserinde Freud’den esinlenerek rüya imgesini kullanmıştır. Huzur ve Sahnenin 

Dışındakiler romanlarında rüya imgesinin ve bilinçaltının varlığını karakterler arası konuşmalardan 

yorumlanabilir. Bergson’un saf zaman anlayışını yekpare zaman anlayışı olarak ele alan yazar 

zamanın ayarının insan olduğunu betimlemiştir ve Saatleri Ayarlama Ensitütüsü’nde Mübarek 

adlı saat ile zaman-insan ilişkisi sembolize edilmiştir. Alaturka bir Türk toplumunda alafranga ile 

tanışan bireylerin yaşadığı kültürel karmaşayı psikolojik bir kadrajla ele almıştır. Birey toplumsal 

hayatın değişimine adapte olamaz ve aidiyet duygusu sarsılır, bir ikileme sürüklenir. Bu durumu 

karakterize eden ise Saatleri Ayarlama Ensitütüsü’nde Hayri İrdal’dır. Huzur’da çevresel tesirlerin 

etkisi her bir karakterin iç huzurunu aramak ve bireysel sorunların da çözümüne çare bulunması 

üzerine karakterleri karmaşaya sürükler. 

8 

9

Röportaj Köşesi: 

Psikoloji Çalışma Grubu Yönetim Kurulu 

Psikoloji bilimi ve ruh sağlığı alanında faaliyet 

gösteren, yeni kurulmuş olmasına rağmen öne 

çıkan bir oluşum olan Psikoloji Çalışma Grubu’nu 

tanıyabilir miyiz? Amaçlarınız, yöntemleriniz ve 

ilkeleriniz nelerdir? 

Psikoloji Çalışma Grubu kimlerden oluşuyor aslında 

öncelikli olarak bundan bahsetmek sanıyoruz ki daha 

uygun olur. Klinik Psikolog Sahra Tekin önderliğinde 

kurulan grubumuzun Psikolog Cansu Yazıcı, Klinik 

Psikolog Asena Hatice Kılıç, Psikolog Aytül Yüksel 

Düdük, Uzman Doktor Deniz Oruç, Psikolog Hatice 

Kübra Tarak, Psikolog Seda Erdoğan, Psikolog Gülnihal 

Taşkan ve Psikoloji Öğrencisi Merve Sena Bal olmak 

üzere 8 tane de kurucu ortağı var. Grubumuz kurulma 

hikayesine değinecek olursak, yüksek lisans eğitimine 

devam ederken Sahra, Londra’da bazı çalışma grupları 

olduğunu fark ediyor ve bu çalışma gruplarına dahil 

oluyor. Aslında o çalışma grupları ile bizim şu anda 

yaptığımız işler biraz farklı ancak temelde bu grubu 

kurmamıza ilham oldu diyebiliriz. PÇG olarak öncelikli 

amacımız aslında psikoloji bilimi alanında eğitim gören 

öğrencileri ve bu alanda çalışan profesyonelleri bir 

araya getirmek. Bu amacımız doğrultusunda bir araya 

gelirken de önceliğimiz her zaman etik ilkelere duyarlı, 

birbirimize ve dünyaya saygılı bir kitle oluşturmaktı 

ve bu kitleyi oluşturabildik diye düşünüyoruz. 

Amaçlarımızdan bir diğeri de hiçbir ticari ya da 

maddi kaygı gütmeyen bir topluluk oluşturmaktı. 

Bu amacımızı da gerçekleştirdik. Hiçbir atölyemiz 

ya da etkinliğimiz ücretli değil. Bizim isteğimiz, 

kitlelerin doğru bilgiye ücretsiz olarak ulaşabilmesi 

ve/veya, özellikle öğrencilere doğru bilgiye nasıl 

ulaşabilecekleri ile ilgili ipuçları verebilmek. Bir diğer 

amacımız da daha çok kitleye hitap edebilmek için 

gönüllü diğer oluşumlarla birlikte etkinlikler organize 

etmek. Bizim amaçlarımıza uygun olarak faaliyet 

gösteren topluluklarla iş birliği yapmaya her zaman 

açığız. 

Öğrencileri profesyonellerle bir araya getiren, 

akademik ve sosyal alanlarda pek çok yönden 

destekleyen bir grup olduğunuzu görmekteyiz. 

Geçmiş dönemlerde yaptığınız çalışmalardan 

ve yakın zaman hedeflerinizden bahsedebilir 

misiniz? 

Biz düzenli olarak perşembe günleri saat 20.30’da 

seminerler gerçekleştirmeye çalışıyoruz. 

Bazen öğrencilerin sınav dönemlerine denk gelen 

zamanlarda ya da resmî tatillere denk gelen 

zamanlarda kişilerin yoğunluk durumlarını düşünerek 

kısa aralar versek de genel olarak oturmuş bir 

günümüz ve saatimiz var. Bu etkinliklerin konusu 

zaman zaman kendi tezlerimiz ya da üyelerimizin 

tezleri veyahut yürüttükleri bilimsel araştırmalar oldu. 

Zaman zaman kişilerin kariyer yolculuğu, bursiyerlik 

serüvenleri ya da deneyimlerini paylaştıkları 

oturumlar oldu. Ya da bazen başımızın tatlı belası 

diyebileceğimiz bilimsel araştırma teknikleri ve 

istatistik oldu. Bazen de birbirimizi tanıyıp eğlenceli 

vakit geçirmek için oyun gecelerinde buluştuk. Aslında 

sayılarla konuşacak olursak kurulduğumuz günden 

bu yana, ki çok kısa bir süredir faaliyet gösteriyoruz, 

49 farklı etkinlik düzenledik. Bu etkinlikler sayesinde 

sayısız kişiyle tanıştık ve onlara bildiklerimizi dilimiz 

döndüğünce anlatmaya çalıştık. Yakın zaman 

hedeflerimiz arasında atölyeler düzenlemek vardı 

ve bu hayalimizi de aslında gerçeğe döndürdük. İlk 

atölyemiz, kurucu üyelerimizden olan Uzman Klinik 

Psikolog Asena Hatice Kılıç tarafından düzenlenen 

“Klinik Psikoloji Süreci” isimli 2 oturumluk atölyemizdi. 

İkinci atölyemiz ise yine kurucu üyelerimizden olan 

Psikolog Aytül Yüksel Düdük tarafından düzenleniyor. 

“Psikoloji Bilimi ve İstatistik Uygulamaları” atölyesi uzun 

soluklu bir atölye ve hala devam ediyor. Etkinliklerden 

farklı olarak atölyeler sadece üyelerimize açık ve kısıtlı 

kontenjanlı. Bu sayede konuşmacımız ile katılımcılar 

arasında etkileşim daha yüksek oluyor ve paylaşıma 

açık bir ortam oluşuyor. 

Peki önümüzdeki aylarda düzenlemeyi 

hedeflediğiniz etkinliklerden okurlarımız için 

birkaç sürpriz isim verebilir misiniz? 

İsimler sürpriz olsun :) Ancak her ayın ilk günleri, o 

ay yapacağımız etkinliklerin duyurusunu Instagram 

hesabımızdan post olarak paylaşıyoruz. 

Etkinliklerimize dahil olmak isteyen herkese kapımız 

açık. Bizi @psikolojicalismagrubu isimli Instagram 

hesabımızda takip ederek etkinliklerimizden haberdar 

olabilir, hatta bizlere sunum yapabilirsiniz! 

Psikoloji alanına yönelmiş olan genç insanlara 

ne tavsiye edersiniz? 

Psikoloji kendi içinde çok fazla alt dalı olan ve farklı 

alanlar ile oldukça ilgi çekici konularda birleşen 

multidisipliner bir bilim. 

Ön yargılı durduğumuz birçok konu okudukça ve araştırdıkça daha da keyifli hale gelebiliyor. Bilimsel ve 

etik şartlar altında yapılmış çalışmaları yani doğru kaynakları fırsat buldukça okumalarını ve takip etmelerini 

tavsiye edebiliriz. Sık sık gözlem yapmak, düşünmek ve öğrenilen bilgilerin günlük hayata nasıl yansıdığını ya 

da yansıyabileceğini düşünmek de alana dair merakı dinç tutmak için etkili bir faktör. Ayrıca TOBB ETÜ’nün 

en büyük avantajlarından biri olan staj programlarının da verimli bir şekilde kullanılmasını tavsiye edebiliriz. 

Öğrenciler zorunlu stajlarını farklı alt dallarda tamamlayıp kendilerini daha iyi hissettikleri alanları keşfedebilirler 

ya da ilgi alanları dahilinde stajlarını düzenleyip o alanda daha çok tecrübe kazanabilirler. Bunun büyük bir şans 

olduğunu düşünüyoruz. 

Hem akademik hem sosyal alanlarda kendilerini geliştirmek isteyen öğrenciler nasıl bu grubun bir 

parçası olabilirler, sizlere nasıl ulaşabiliriz? 

Bize en kolay Instagram hesabımız (@psikolojicalismagrubu) üzerinden ulaşabilirsiniz. Instagram hesabımızın 

biyografi kısmında bulunan link üzerinden Whatsapp, Telegram ve e- mail gruplarımıza katılabilirsiniz. Bu 

gruplara katıldıktan sonra grupta bilgi alışverişinde bulunabilir, tartışmalara katılabilir, etkinliklere dair düzenli 

bilgilendirmeler alabilir ve bizimle iletişimde kalabilirsiniz. Eğer grupta aktif olarak görev almak isterseniz 

yönetim kurulundan bir kişiyle iletişime geçebilir ya da buna dair duyuruları Instagram hesabımız üzerinden 

takip edebilirsiniz. 

Sizleri ve düzenleyeceğiniz etkinlikleri nereden takip edebiliriz? 

Instagram hesabımızda her ayın başında etkinlik takvimlerimizi paylaşıyoruz 

ve hatırlatıcı hikayeler oluşturuyoruz. Instagram hesabımızın biyografi 

kısmında bulunan link ağacından ise üye olup mail, Whatsapp 

ya da Telegram gruplarımıza katılım sağlayabilirsiniz. Üye 

olduktan sonra mail üzerinden her hafta etkinlik bilgilerini 

paylaşıyoruz. Whatsapp gruplarımızda da etkinliklerimiz 

ile ilgili bilgi verdiğimiz gibi alandan arkadaşlarımız 

çeşitli konularda yardımlaşma ve fikir alışverişi yapıyor, 

grupların bu konuda oldukça yarar sağladığını fark 

edebiliyoruz. 

İlginiz için teşekkür ederiz. 

PSİKOLOJİ ÇALIŞMA GRUBU YÖNETİM 

KURULU 

10

The Contribution of 

Creative Responses to the 

Experience of Shame in 

Couple Psychotherapy 

Sena Pişkin 

Shame is a universal emotion felt in response to a feeling 

of being exposed and is associated with lowering selfesteem. 

It plays an important role in the regulation of social 

interactions. Shame can sometimes be unbearable, and 

feelings of humiliation and mortification can be so intense 

that they may even cause violence or suicide. According 

to Schore (1998), successful regulation of the shame 

affects the infant and has a major impact on the infant’s 

development of a capacity for reparation in relationships. 

Regulated shame also protects the developing infant 

from becoming trapped in an omnipotent narcissistic 

state by increasing awareness of the various realities 

that must be learned via the socialization process. 

Unregulated shame, on the other hand, can serve 

as the foundation for a narcissistic organization 

and may cause withdrawal into psychic retreats. 

It might also be a reason either for not sharing 

one’s experience with one’s partner or requesting 

therapeutic help (Sehgal, 2015). 

The different emotional states associated with 

shame are varied, as is the perception of these 

states. That is why, while psychotherapists 

are working with couples, they can face 

different interpretations from partners 

about the same shameful situation. 

The clinical situation becomes further 

complicated when the therapist’s 

personal relationship with shame is 

also considered. 

Because couples not only expose 

themselves to the other but also 

their relationships during couple 

therapy, disclosure of the existence 

of one’s partner can feel unfaithful 

no matter how problematic the 

relationship is. Fear of exposure, 

shame and humiliation, a 

subsequent conflict, and even 

separation can have traumatic 

consequences for partners. 

Therefore, it requires sensitive 

handling by the therapist 

throughout the therapy course. 

One of the most difficult aspects 

of couple therapy for couples 

is coping with being exposed. 

Leaving the safety of the retreatment 

comes with the anxiety of seeing 

one’s objects more clearly, as well as being seen by them. 

As a result, the concept of the gaze, particularly who 

is performing the staring that leads to exposure, 

becomes the main feature of clinical work. 

Nevertheless, couple psychotherapy enhances 

psychic development within the relational setting 

when it works well. Revealing one’s private thoughts 

and feelings, offering one’s innermost self to the other, 

enables the potential to develop greater intimacy. 

Frequently, partners who present themselves for 

therapy appear to be deeply engaged in conflict, 

perhaps driven by an intense need to shame and 

humiliate the other. In such relationships, it can 

be observed that shame and humiliation perform 

an unconsciously designed corrective function, 

controlling the object to disperse the anxiety of 

difference and separateness. At this point in the 

therapy, the therapist’s role is to regulate dysregulated 

shame, to free partners from being locked into 

one other in a gridlocked way by the shame they 

attempted to avoid experiencing through projection. 

One of the technical challenges of working with 

shame is that the couple encounters a desire to 

reduce awareness of the difference in the object 

relationship between them and the therapist. Couples 

may feel shamed and humiliated if they believe the 

therapist takes a superior position to their own by 

distinguishing themselves and their role. 

If the couple is unable to distinguish between the 

shame that one or both partners may have projected 

onto the therapist and the therapist’s own shame, 

the couple may withdraw emotionally or maybe even 

physically from the therapist by ending therapy. As 

a result, it is necessary that therapists have had the 

opportunity to understand their relationship with 

shame hence that they can work effectively in the 

clinical setting. 

The ability of the therapist to manage an empathic 

identification and a more differentiated observing 

attitude is critical so that they can model a normal 

developmental sequence between mother-infant in 

which the couple is not left too long in a dysregulated 

shame state. Moments of creativity on the part of 

both the therapist and the couples in therapy allow 

for the disruption of established thinking and habits 

of behavior, providing for something new to arise. 

In the article, Sehgal mentioned the definition of 

shame and humiliation and their effects on romantic 

relationships. She explained the developmental 

background of shame with its role in communication 

and attachment. While mentioning these, she 

referred to the articles and studies conducted in the 

past. Besides, Sehgal benefited from her therapy 

observations as a psychotherapist and cited them as 

examples of her point. The article also talked about 

the therapist’s role in shame regulation. Because her 

observations are subjective, this paper is not a result 

of scientific research. Nevertheless, for those working 

in the field of couple psychotherapy, the experiences 

and observations of other therapists would guide and 

help them. 

12 13

İz Bırakmak 

Suden Öz 

Fransa’da, Chauvet Mağarası’nda insanlık tarihinin 

en eski çizimleri bulunur. Bu çizimler genellikle 

tarih öncesi insanının çevresindeki hayvan 

topluluklarının resimleridir; fakat bu figürlerden 

birkaçı vardır ki, en dikkat çekenlerindendir: 

duvarın üzerine çizilmiş insan elleri. Adeta “Ben 

buradaydım!” diye feryat eden, insan dediğimiz 

varlığın belki de en temel içgüdüsünü ifade eden bir 

iz. İşe yaramış olacak, binlerce yıldır mesajını iletmeyi 

sabırla bekleyen bu el izini otuz yıldır biliyoruz ve 

insanoğluna içkin bu güdüyü daha iyi anlıyoruz: 

fani dünyaya meydan okuyarak ebediyete erişme. 

Her canlı varlık gibi insanın da belli bir yaşam 

süresi olduğunu kuşkusuz biliyoruz; fakat bu 

gerçekliği bir anlığına da olsa görmezden gelip 

ölümsüz olma fikrini en az bir kez düşlediğimizi 

veya sorguladığımızı anımsamamız gerektiğini 

düşünüyorum. Her türden fikrî ürünün, bir şekilde 

yaratıcılarının yaşam süresini aşıp insanlığa 

mâl olmuş olduğunu veya olma potansiyelini 

barındırdığını görmek mümkün. Sözgelişi, yüzyıllar 

önce yaşamış filozoflar veya edebiyatçılar halen 

varlıklarını sürdürürler, fikirleriyle yaşarlar. 

Ne yazık ki pek çok kişi kendine şefkatle 

davranmaktan yoksun: “Ben kimim ki de benim 

de eserim olacak.” benzeri düşünceler, üzgünlükle 

belirtmeliyim ki, oldukça yaygın. Pek çok insanın 

kendini hafife aldığını ve hatta bazen yok saydığını 

tespit ederiz, belki bu haksızlığı kendimize de 

yaptığımızı fark ettiğimizde şaşırır ve pişman 

oluruz. “Neden?” diye sorduğumuzda da mantıklı 

yanıt bulamaz ve karamsarlığa kapılırız. 

“Yaşanmaya değer hayat, 

kaydetmeye değerdir.” 

-Tony Robbins 

Tony Robbins bu sözüyle çok iyi ifade etmiş 

aslında. Bir şekilde hepimiz zamanda bir iz bırakma 

derdindeyiz. Kimimiz birbirinden güzel resimler çizip 

altına imzasını atıyor, kimimiz besteler besteliyor, 

kimimiz kitaplar yazıp bir şekilde ömrünün sınırlarını 

aşıyor. Daha pek çok örneğini vermek mümkün. 

Peki kim bu “kimimiz” diye bahsettiğimiz grup, 

ve neden biz de o grubun bir parçası olmayalım? 

Öncelikle “yaşanmaya değer hayat”tan başlayalım, 

başka bir söz alıntılayarak bunu izah etmek mantıklı 

olacaktır: 

“Sorgulanmamış bir hayat 

yaşanmaya değmez.” 

-Sokrates 

Sokrates’in bu sözünden yola çıkarak “yaşanmaya 

değer hayat” kavramına bir tanım getirebiliriz. Yani, 

hayatı yaşanmaya değer kılan, yaşadığımız o hayatı 

bir kez bile olsun sorgulayıp sorgulamamamızdır. 

İnsan, önce ruhuna önem göstermelidir ki 

çevresindekilerin ve kendinin farkına varabilsin. 

Neyi sorgulamalıyız öyleyse? 

Yaşadığımız hayatı, önem verdiklerimizi ve 

değerlerimizi sorgulayarak başlamalı, en sonunda 

da kendimizi tanıdığımız o mühim aşamaya 

erişebilmeliyiz. İşte bu aşamadan sonra kendimize 

değer verip ürünümüzün de değerli olduğunu 

anlayabiliriz. 

Ne yapabiliriz? İç dünyamız sonsuz bir okyanus. 

Bu okyanusta, küçük bir kayıkta elinde 

tamamlanmamış bir haritayla kaşif misali yol almaya 

çalışan da biz ve bilincimiz. O harita bize ne yapmak 

isteyip istemeyeceğimize dair bir rehber olacaktır. 

Kendimizi nasıl ifade ediyoruz, içimizdeki o yaratıcı 

kıvılcımı körükleyecek olan ne? İnsan, varoluşu 

gereği yaratıcıdır. Belki de ihtiyacımız olan tek şey 

hayattan kısa kısa videolarla alıntılama yaptığımız 

dijital bir video günlüğüdür. Belki bir düşünce 

defteridir, belki bir mimari eser, belki de bir tablo. O 

halde, doğru olanın hangisi olduğunu seçmek veya 

deneyimlenmemiş yeni bir biçim bulmak tamamen 

bizim hayal gücümüze kalmış. 

İlk paragraflarda da sözünü ettiğim “ebediyete 

erişme” aşaması, işe koyulup ürün vermeye 

başlamamızdan sonra gerçekleşiyor. Yaşanmaya 

değer hayatımızı kaydettikçe hayatın değeri artıyor 

ve geçen zaman hafızalarımızdan yitirilmemiş 

oluyor. Ebediyet bu değil ise nedir? 

Hikaye anlatma metodlarından hangisini seçersek 

seçelim, elbette zarardan çok faydası var: Eserimiz 

düşünme sürecimizi de barındıracağından düşünce 

şeklimizi de yakından tanıma fırsatımız olacaktır. En 

temel akıl yürütme metodlarını nasıl kullandığımız 

ya da hangilerini kullandığımız, eserlerimizin arka 

planında kullanacağımız (fakat zorunlu olmayan) 

bir düşünce ağacında ortaya çıkar. Özel hayatımızda 

kullanmamızın yanında neredeyse her duruma 

ayak uyduran bu bilgimizi profesyonel hayatımızda 

da kullanmamız olanaklı olacaktır. Bunun yanında, 

stresli, öfkeli veya mutsuz olduğumuz dönemlerde 

de çıkardığımız ürünler “büyük resmi” görmemizi 

sağlayarak bu olumsuz duygulardan bir nebze 

sıyrılmamızı olanaklı kılacaktır. 

Başlamanın doğru bir zamanı yoktur, zira doğru 

zaman hazır olduğumuz zamandır. Yarın, haftaya 

pazartesi, hatta şimdi bile bir şeylere başlamak için 

asla çok geç değildir. İnsanoğlu olarak kendimizin 

farkına varmalı ve bir kez gelmiş olduğumuz bu 

dünyadan bomboş ayrılmayı göze almamalıyız. 

Kitaplığımızdaki kitapların yazarlarının, dinlediğimiz 

müziğin bestecisinin de kendimiz gibi insan 

olduğunu unutmamalı; onlar ile aramızdaki farkın 

“yazmaya karar vermek” düşüncesi ile yaratıcılık 

kıvılcımını harlı bir ateşe döndürme fırsatının her 

zaman olduğunu unutmamalıyız. O halde haydi, 

geleceğe kendimizden bir iz bırakalım. 

14 

15

Biyolojinin Vazgeçilmez İşçileri: 

Drosophılamelanogaster 

Melisa Günsan 

Yuvam Masallar 

Sebile Akın 

Görsel: ResearchGate 

Nörobilim araştırmalarındaki değerli katılımcıların 

kimler olduğunu hiç düşünmüş müydünüz? 

İnsanlar mı yoksa bize sinirbilim, beyin ve daha 

pek çok konsepte dair bilgi vereceğini hiç 

düşünemeyeceğimiz bazı hayvan türleri mi? 

İnsanlarla çalışmanın pek çok sebepten dolayı 

mümkün olmayacağı durumlarda imdadımıza 

yetişen canlılar kimler olabilir? Esasında bu soruya 

net bir cevap vermek çok doğru olmayacak keza 

araştırmaların prosedürleri ve amacına göre 

nörobilim araştırmalarında pek çok farklı hayvan 

ile deney yapılabilir. Fakat bu canlılardan birisinin 

marifetleri gerçekten de boyunu aşmış vaziyette. 

Sinirbilim araştırmalarındaki eşsiz yeri ve bilime 

olan katkıları gerçekten de saymakla bitmeyen 

bir canlıdan bahsediyorum. Üstelik bahsettiğim 

bu canlı bir primat bile değil, sinek! Evet bildiğimiz 

sinek, hem de meyve sineği. 

Drosophila Melanogaster diğer bir adıyla meyve 

sinekleri yıllardır genetik başta olmak üzere birçok 

alanın vazgeçilmez modelleri. İnsanlarla çalışmanın 

mümkün olmadığı durumlarda ya da çalışılması 

zor olan canlıların biyolojik temelli süreçlerin 

açıklanmasında model organizma olarak rol oynar. 

Bunun belirli başlı sebepleri; tür çeşitliliğinin fazla 

olması, az maliyetle de olsa bilimsel çalışmaların 

yapılabilmesi, kısa sürede hızlıca üreyebilmeleri 

ve insan genomu ile kıyaslandığında daha basit 

kalması olarak sayılabilir. Bunlara ek olarak da 

anatomisi ve fizyolojisi yıllardır çalışıldığı için çok iyi 

biliniyor olması ve birçok genin tanımlanmasında 

kullanılmış olması da tercih sebeplerindendir. 

16 

Son olarak da drosophilada genomunun 

manipülasyonlarının kolaylığı bu canlılarla 

çalışmanın getirdiği avantajlardan biridir. 

Burada drosophilanın yaşam döngüsünü 

görmekteyiz. İlk gün, dişilerin yumurtayı bıraktığı 

gündür. İkinci gün embriyogenez yani yumurtadan 

çıkış olur. Üçüncü ve beşinci gün larva aşamaları 

devam eder ve yedinci günün sonunda larvalar 

dolaşım aşamasına geçer. On birinci günden 

sonra da pupadan çıkmaya başlarlar. Bahsedilen 

tüm bu süreç doğal olarak oda sıcaklığına bağlıdır 

ve 23 derece civarında oda sıcaklığı drosophila 

için idealdir. Bir pupanın içinden sinek çıkıp 

çıkmayacağı pupanın rengine göre anlaşılabilir. 

Örneğin pupalar başta çok açık renkteyken, pupa 

rengi koyulaşmaya başladıkça sineklerin içinden 

çıkma süresinin yaklaştığına işaret eder. Sinekler 

çıktıktan sonra dişi-erkek olarak ayrılabilir. Bunun 

ayrımını yaparken de bakılan belli başlı kriterler 

vardır. İlki dişi sineklerin vücudu daha tombul ve 

vücutları daha açık renklidir. Erkeklerin ise alt 

karnında üreme organı gözlemlenebilir ve dişilere 

göre alt karınları daha az sivridir. 

Bu canlıların bilime katkıda bulunma serüvenine 

bakacak olursak, Thomas Hunt Morgan’a 

bakmamız gerekir. Morgan genlerin kromozomlar 

içerisinde olduğunu tanımlamak için drosophila 

kullandı. 1993’te “kromozomun kalıtımdaki rolüne 

ilişkin keşifleri” gerekçesiyle Nobel Fizyoloji veya 

Tıp Ödülü aldı. 20. Yüzyılın başlarında Thomas Hunt 

Morgan tarafından başlatılmış olan drosophila 

modellemeleri yıllar üzerinde artarak çoğalmış 

ve nihayetinde 2001 senesinde drosophilanın gen 

dizilimi tamamlanmıştır. Bu gelişmelere paralel 

olarak da günümüze kadar insana dair birçok 

fenomenin anlaşılmasında meyve sinekleri rol 

oynamıştır. Yani anlayacağınız meyve sinekleri 

sinirbilim için dışarıdan göründüğünden çok daha 

fazla potansiyele sahip son derece önemli ve yeri 

doldurulamaz bir hayvandır. 

Bu kısa yazıda psikoloji ve sinirbilim dünyasına 

adımını atmak isteyen herkesin tanışması 

gereken bu canlıya kısa bir bakış attık. Psikolojiye, 

sinirbilime ve bu alanların fedakâr hayvanlarına 

ilgi duyan herkesle bir sonraki sayıda görüşmek 

üzere! 

Bir varmış bir yokmuş diye başlayan masalların da öncesinde, hayat kapıyı zillerle değil hoyrat 

tekmelerle çalıyorken… Annem değil anneannem değil, daha da öncesinde kadınların dertlerine 

derman arıyorken; masallar çıkmış gelmiş acılarının eşiklerinden, kalplerinin derinliklerinden. Ve 

öyle bir yol etmiş ki o masallar; insana şifa, ruha gıda, derde derman, bana yuva olmuş. 

Yuvama hoş geldin Sevgili Okur. Bugün seninle 

başkahramanı olduğumuz masala bakacağız biraz. 

Ana konusu ne, amacı ne, karakterleri kimler? Bakacağız 

ki anlayacağız, anladıkça anlatacağız. Hazır mısın? 

“Derin bir yara iziniz varsa o bir kapıdır. Çok eski 

bir öykünüz varsa o da bir kapıdır.” diyor Clarissa 

P. Estes Kurtlarla Koşan Kadınlar kitabında. 

Hangi kapı nereye çıkıyor, yolum buradan nereye 

varıyor? Bu kapılar birbirinden farklı mı? 

“Anlatılan senin hikayendir.” diyor Horatius. Anlatılan 

da anlattığımız da bizim hikayemiz. Peki, biz ne 

anlatıyoruz ötekine kendimizle ilgili? Neye dikkat 

ediyoruz en çok? Ailemizi mi öne koyuyoruz, 

hobilerimizi mi? Arkadaşlar mı önce geliyor yoksa 

kariyerimiz mi? Sevdiğimiz insan mı var cümlelerimizde 

yoksa aynadaki mi? Benim için “gerçekten” önemli 

olan bunlar mı peki? Yoksa çok daha fazlası mı? 

Benim masalımın gerçek hali ne? Nasıl arındırırım 

her birinden ötekinin izlerini? İşte tam da bu 

soruya, 

“O halde yolumuza devam edelim ! 

Bize verilmiş olan sahte elbiseleri çıkartıp atalım, 

Güçlü içgüdünün ve bilginin gerçek elbisesini 

giyelim.” (Clarissa P. Estes, 2020) 

Sende gizli kendi masalın. Eski hikayen genlerinde, 

zihninin derinliklerinde seni bekliyor. Seni büyüten 

kadınlardan ve onu büyütenlerden, sonra onu 

büyütenlerden ve ilk kadına kadar hepsi sende gizli. 

Acılarının ortaklığında, yaşlarının derinliğinde ve 

neşenin saflığında. Şu köşenin başında değil belki 

ama o tepenin ardında seni bekliyor. Emek gerekiyor. 

“Bir kadın, kendi gözünün içine bakmazsa başkaları 

onu görmüyor... 

Bir kadın, kendi yaşamını eline almazsa, kimse onun 

için yaşamıyor, 

Bir kadın, kalbine sorular sormazsa, o kalp sesini 

duyuramıyor.” (Damla Çeliktaban, 2021) 

Biraz kendiyle kalmalı insan, aynaya geçip kendi 

gözlerinin içine bakmalı. Bunca zaman o kadar 

insana anlattığı masalını bir de kendine anlatmalı. 

O zaman anlıyor çünkü eksiğini fazlasını. Kulaklarını 

tırmalayan, canını yakan ne var o cümlelerde bunu 

görüyor. Defalarca anlatmalı insan, konuşmalı 

kendiyle. Böyle anlıyor kime kendi suçluluğunu 

yansıtmış, kimden gizlemiş sevgisini. Ne beklemiş 

ötekinden de alamadı diye hırçınlaşmış? Hepsinin 

cevapları bir bir dökülüyor. Böylece alıyor hayatını 

elleri arasına. Böylece duyuyor kendini. 

Kendimi anlayıp masalımı baştan başa yazınca, 

geriye tekrar tekrar kendime ve ihtiyacım olduğunda 

da ötekine anlatmak kalıyor. “Okunmamış bir hikaye, 

hikaye değildir. Kağıt hamuru üzerindeki siyah 

izlerdir yalnızca. Okuyucu, onu okuyarak canlı kılar. 

Yaşayan bir şey, bir hikaye kılar.” diyor Ursula K. le 

Guin. Anlatılmayan masal da masal değildir, zihinde 

dönüp duran düşüncelerdir sadece. Anladıkça 

anlatmaya, anlattıkça yaşamaya başlıyoruz. 

Acıları ya da neşeleri, çocukları ya da büyükleri, güneşi 

ya da ayı neden sevdiğime; hangi aşkta neden yenik 

düştüğüme, düştüğüm yerde neden kalmadığıma 

eşlik ediyor masallar. Bunca zaman bana eşlik eden 

kadınların masalları gibi benim masalım da eşlikçi 

olacak, zamanı gelince seninki de Sevgili Okur. 

Masallarımızın önce kendimize sonra ötekine 

şifa ve yuva olmasını diliyorum. 

17

İstismarla Geçen Çocukluk: Genie Wiley Vakası 

Durcan Beyza Ocaklı 

Psikolojik, Sosyal ve Biyolojik Engeller 

İnsan, sosyal bir varlıktır. Sosyalliğini, diğer insanlarla 

vakit geçirerek pekiştirir. Bu sayede doğuştan gelen 

yeteneklerini perçinler ve bahsettiğimiz bilişsel 

stimülasyon dil edinimi için gereklidir. Birçok dil 

bilimciye göre dil edinimi kritik dönem içerisinde 

gerçekleşmesi gereken bir süreçtir. Ünlü dilbilimci 

Lenneberg de bu görüşe destek vermiştir. Mesela 

normal ortamda büyütülen bir çocuk bir yaşından 

sonra bilişsel kapasitesinin artması sebebiyle iki 

kelimeli cümlelere sonrasındaysa üç kelimeli ve 

daha karmaşık cümlelere geçebilir. Hem insanlar 

hem de hayvanlar iletişim kurabilirler. Ancak ünlü 

dilbilimci Noam Chomsky, buradaki farklılığa parmak 

basmış ve Genie’nin hayvan iletişimini başardığını 

ancak konuşmaya geçemediğini vurgulamıştır. 

Neden olarak Genie’nin insan dilini öğrenme kritik 

dönemini aştığını savunmuştur (Türkan, 2019). 

İstismar nedir? İstismar sözlük tanımıyla bir kimsenin iyi niyetini kötüye kullanmadır (“İstismar”, 

2021). Çocuk istismarı ise bir çocuğa yetişkin tarafından fiziksel ve psikolojik olarak kötü 

davranılmasıdır (“İstismar”, 2021). Bugün maalesef dünyanın birçok yerinde görülen bu patolojiyi 

Genie vakasıyla açıklayacağım. Genie vakasında spesifikleştirerek Çocuk İstismarı terimini 

kullanabiliriz. 

Genie (gerçek adı güvenlik sebebiyle verilmediğinden bu lakap kullanılıyor), 1957 yılında Amerika 

Los Angeles Kaliforniya’da doğmuştur. Bebekliğinden itibaren ebeveynleri ve ağabeyi tarafından 

istismara uğrayarak sosyal izolasyona alınmış, zihinsel yetersizliği olduğu gerekçesiyle bir odaya 

kapatılmış, sadece yiyecek ve lazımlık verilerek on yıldan fazla yaşamıştır. Bu süreçte konuşmayı 

öğrenemediği için yalnızca havlama ve hırlama sesleri çıkarabilmiştir. Yaşadıkları, annesinin 

sosyal hizmetleri aramasından sonra bir sosyal hizmet uzmanının dikkatiyle keşfedilmiş ve kritik 

dönemin gelişimdeki etkisini araştırmak isteyen uzmanlar onun üzerinde yoğunlaşmışlardır. 

Kısa süre içerisinde bilim camiasına yayılan bu vakayı rehabilite etmek için bir grup psikolog 

devreye girmiş ve Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü (NIMH) fon ayırmıştır. Ekibin üyelerinden psikolog 

James Kent duygusal ve bilişsel becerilerini incelediği bu kızdan ‘gördüğüm en derin hasarlı 

çocuk’ olarak bahsetmiştir (Meşe, 2021). Buna rağmen aldığı eğitim sonucunda insanlarla basit 

düzeyde de olsa iletişim kurabilmeyi, tuvaleti kullanmayı ve giyinmeyi öğrenebilmiş ancak iki üç 

kelimeyle cümle kurarak konuşmanın ötesine geçememiştir. 

Ayrıca Freud tarafından ortaya atılan Psikoseksüel 

Gelişim Kurama göre Genie, gelişim dönemlerini 

verimli geçiremediği için kişilik oluşumundaki önemli 

aşamalardan id, ego ve süper egoda kalıcı sıkıntılar 

yaşamıştır. Yaşamının hiçbir döneminde yeterli 

hazzı alamamıştır. Ayrıca sürekli çevresindeki bakım 

verenler değiştiği için güven duygusu zedelenmiştir. 

Kendisinin her açıdan eksik olduğunu düşünüp terk 

edilmenin verdiği mutsuzlukla pasif agresif tepkiler 

verebilir. 

Neden insanlar eğitimine küçük yaşlarda başlar? 

Yukarıda bahsettiğimiz psikososyal gelişim evrelerini 

ortaya atan Erikson’a göre birey dönemleri olumlu 

atlatamazsa ileriki yıllarında başaramaz. Türkçemizde 

bu olguyla ilgili güzel atasözlerinden: ‘Ağaç yaşken 

eğilir’ in hiçbir zaman unutulmaması ve gelecek 

nesillere de patolojilerin yaşanmaması için aktarılması 

gerekir. 

Genie, araştırma merkezine ilk geldiğinde yalnızca 1 yaşında bir çocuk gibi davranışlar sergiliyordu. 

13 yaşındaki bu kızın Erik Erikson’un psikososyal gelişim evrelerinden beşincisi kimlik kazanımı 

karşısında kimlik karmaşası evresinde olması gerekirken yolun oldukça başındaydı. 

18

Röportaj Köşesi: 

Dr. Öğr. Üyesi Didem Kadıhasanoğlu ile Röportaj 

Bu röportaj Başak Yaren Güneş ve Munise Tanrıkulu tarafından Dr. Öğr. Üyesi Didem Hoca ile gerçekleştirilmiştir. 

Merhabalar Didem Hocam. Öncelikle bizimle bu 

röportajı yapmayı kabul ettiğiniz için çok teşekkür 

ederiz, bizim için büyük bir onur. 

Biz yaptığınız çalışmaların sıkı takipçisiyiz 

ancak bilmeyen arkadaşlarımız için 

kendinizden ve çalışma alanlarınızdan 

bahsedebilir misiniz? 

Lisans eğitimimi ODTÜ matematikten aldım. 

Sonrasında akademiye geçmeden önce yaklaşık 

üç yıllık özel sektör deneyimim var aslında. 

Türkiye’nin önde gelen e-öğrenme şirketlerinden 

birinde çalıştım. İçerik tasarımcısıydım. Sonrasında 

yüksek lisansa başladım. Aslında yüksek lisansa 

başlamamım sebebi işimde daha iyi olmaktı. 

ODTÜ bilişsel bilimler programında yüksek 

lisansa başladım. Yüksek lisansa başlayınca 

aslında beni heyecanlandıran ve mutlu eden 

şeyin araştırma olduğunu fark edince işimden 

istifa edip akademiye döndüm. Yüksek lisansımı 

tamamladım. Yüksek lisansımda renk algısı çalıştım. 

2012 yılında da Indiana Üniversitesi’nden bilişsel 

bilimler alanında doktoramı aldım. 2012 yılından 

beri de Türkiye’deyim. Ne çalışıyorum? Aslında 

disiplinlerarası bir yaklaşımım var. Araştırmalarım 

üç temel alanın kesişiminde kalıyor: matematik, 

bilgisayar bilimleri ve psikoloji. Matematik 

kullanarak davranış modelleri geliştiriyorum. 

Evrimsel robotik teknikleri kullanarak davranış 

modelleri geliştiriyorum. Bununla beraber temel 

araştırma alanım: Duyu organlarımız yoluyla 

çevreden elde ettiğimiz bilgileri kullanarak 

davranışlarımızı nasıl kontrol ediyoruz? Bu sorunun 

cevabını arıyorum aslında. Doktoradan beri ağırlıklı 

araştırma alanım ise hareketin görsel kontrolü 

üzerine. Yeni yeni, bölümümüzdeki Özlem hoca 

ile birlikte de araştırmalarımı hayvan modellerine 

doğru geliştirme aşamasındayız. 

20 

Dinlerken bile hayran kaldığımız bir akademik 

kariyere sahipsiniz. Peki tüm bu süreçte sizi 

zorlayan ve aynı zamanda motive eden 

kırılma anlarınız nelerdi? 

Kırılma anları değil de işi, zorluk, kolaylık olarak 

değerlendirmemek lazım. Sevip sevmemek 

açısından değerlendirmek lazım. Eğer sevdiğiniz bir 

şeyi yapıyorsanız zaten size zor gelmiyor. Yaptığınız 

bir şeyde isteksizlik duyuyorsanız esas problem o. 

Gerçekten istediğiniz zaman hiçbir şey zor gelmiyor. 

Mesela doktora eğitimim sırasında birçok şeyi aynı 

anda öğrenmem gerekti. Bilgisayar programlama 

öğrendim, dinamik sistemler teorisini öğrendim. 

Perception action literatürünü öğrendim. Görsel 

uyaranlar sunuyorum deneylerimde. Dolayısıyla 

o görsel uyaranları hazırlayabilmek için bilgisayar 

grafiği öğrendim. 45 kişilik yüksek lisans dersinde 

bilgisayar mühendisliği öğrencisi olmayan bir tek 

ben vardım; ama öğrenmek zorundaydım işimi 

yapabilmek için. Hiçbiri bana külfet gibi ya da zorluk 

gibi gelmedi çünkü hepsini severek yaptım. 

Lisansınızı matematik bölümünde yapmış 

olmanız bilişsel psikoloji ve psikofizik 

araştırmaları yaparken size nasıl bir avantaj 

sağlıyor? 

Psikolojinin üstüne inşa edildiği temeller var. 

Bilişsel psikoloji özelinde bunu konuşursak bilişsel 

psikolojinin temelinde yatan iki kuram var. Bu 

iki kuram da matematiksel kuramlar. Dolayısıyla 

psikoloji zaten matematiğin üzerine inşa edilmiş bir 

alan. Bu sebeple de bilişsel psikoloji alanında çok 

fazla matematikçi görürsünüz. O yüzden de çok 

büyük bir avantaj. Matematik öğrenirken aslında 

doğru düşünmeyi öğreniyorsunuz. Matematik 

eğitimi bir düşünce sistemi. Aslında tam da bilimsel 

araştırma için gerekli bir bakış açısı. Dört sene 

boyunca böyle bir bakış açısı ile eğitim aldım. 

Bunun da çok faydasını görüyorum. 

Şu an yürüttüğünüz üç ayrı proje olduğunu 

biliyoruz. Bunlardan kısaca bahsedebilir 

misiniz? 

Algı eylem alanında hareketin görsel kontrolü 

üzerine yürüttüğümüz çalışmalar var. Hareketi 

de biraz daha özelleştirecek olursak, yaklaşma 

hızının görsel kontrolü üzerine çalışmalarımız var. 

Yaklaşma hızının görsel kontrolü derken aslında 

günlük hayatımızda hepimizin düşünmeden 

sıklıkla yaptığı davranışlar. Mesela masanın 

üzerindeki bardağa uzanıp onu devirmeden 

almak, bu bardağa elimin yaklaşma hızını doğru 

kontrol edebilmeme bağlı. Bunun üzerine 

yürüttüğümüz TÜBİTAK tarafından desteklenen 

bilimsel araştırma projelerimiz var. 

Bir taraftan da affordance (sağlarlık) dediğimiz bir 

şey var. Bunlar, nesnelerin rengi, şekli gibi nesnel 

özellikleri. İşte ikinci çalışma da sağlarlıkların algısı 

üzerine. Literatürdeki çalışmalar görsel sistemin 

metrik birimlerle çalışmadığını gösteriyor. 

Örneğin, karşımda ben 60 cm yüksekliğinde bir 

basamak görmüyorum. Bacak boyumun %60’na 

denk gelen uzunlukta bir basamak algılıyorum. 

Dolayısıyla bedenimizin ölçüleri dünyayı nasıl 

algıladığımızı etkiliyor hatta değiştiriyor. Mesela, 

özel prizmalar yardımıyla iki göz arasındaki 

mesafeyi artıran ya da azaltan etki yapabilirsiniz ve 

işte bu özel prizmalarla iki göz arasındaki mesafeyi 

değiştirdiğiniz zaman mesafe algısı bozuluyor. 

Bu da işte bedenin algısal sistemlerin bir parçası 

olduğunu gösteriyor. İkinci çalışmamızda bunun 

üzerine araştırmalar yürütüyoruz. 

Üçüncü olarak da biyolojik hareket algısı üzerine 

çalışmalar yürütüyoruz. Literatürdeki güncel 

çalışmalara baktığınız zaman algısal sistemlerin 

birbirinden bağımsız çalışmadığını gösteriyor. 

Yani mesela bir görsel uyarana ses uyaranı 

eşlik ettiği durumda algısal süreçler değişiyor. 

Dünya’yı nasıl algıladığımız değişiyor. Dolayısıyla 

buna işte çoklu duyu entegrasyonu dediğimiz 

durum. Yani görebilmek için sadece gözden gelen 

bilgileri kullanmıyoruz. Kulaktan gelen bilgiler 

de işin içine giriyor ya da dokunma yoluyla elde 

ettiğimiz bilgiler de işin içine giriyor. Biyolojik 

hareket algısında bu çoklu duyu entegrasyonu 

üzerine psikoloji öğrencileri ile yürüttüğümüz bir 

araştırma projemiz var. 

Dördüncü projemiz de Özlem hocayla yürüttüğümüz 

projemiz. Buradaki çalışmalarımız da yine çoklu duyu 

entegrasyonu ve karar verme süreçleri ile ilgili. Onları 

da meyve sineği larvalarında çalışacağız. 

Laboratuvardaki öğrencilerin öncesinde 

programlama öğrendiğini biliyoruz. Bir psikoloji 

öğrencisi için programlama öğrenmek bilişsel 

psikoloji özelinde ve bütün deneysel psikoloji 

araştırmalarında neden önemlidir? 

Programlama öğrenmek yapılan deneylerimiz için 

oldukça gerekli. Özellikle de bilişsel psikoloji alanında 

çoğu veriyi bilgisayarlar aracılığıyla topluyoruz, 

uyaranları bilgisayarlar aracılığıyla sunuyoruz 

ve tepkileri bilgisayarlar aracılığıyla topluyoruz. 

Dolayısıyla deneysel veya bilişsel psikoloji alanında 

deney yapmak için deneyin kodunun yazılması 

gerekiyor ve deneyin kodunu yazabilmek için psikoloji 

öğrencilerinin programlama bilmesi gerekiyor. 

Bu yüzden bilişsel psikoloji alanında ilerlemek 

isteyen öğrenciler lisans eğitiminde programlama 

öğrenmiyorlarsa bile yüksek lisansta öğrenmeleri 

gerekiyor. (Öğrencilere programlamayı öğretmek için 

de programlama dersi açıyorum.) 

Şu an yürütmekte olduğunuz projelerden 

bahsettiniz. Bunları TOBB ETÜ’de yapıyor 

olmanızın avantajları nelerdir? 

En büyük avantajı akademik iş birliklerinin olması. 

Örneğin Psikoloji bölümümüzdeki hocalarımızdan 

Münire Özlem Çevik Hoca sayesinde meyve sineği 

larvalarında aktif karar verme davranışıyla ilgili önemli 

bir proje yürütüyoruz. Diğer yandan Özlem Hocayla 

yaptığımız tartışmalar her projemin şekillenmesine 

çok büyük katkı sağlıyor. Bir araştırma yürütürken 

en önemli şey de aklınıza yeni fikirler getirebilecek 

ve göremediğiniz eksikleri görüp düzeltmenizi 

sağlayacak tartışmalardır aslında ve bu bulunması 

en zor şeydir. Bu noktada yurtdışı ile Türkiye’yi 

kıyaslayacak olursam bulmakta en zorlandığım 

şey akademik perspektiftir. Bunun için de buradan 

Özlem Hoca’ya teşekkürlerimi sunuyorum çünkü 

en çok beslendiğim tartışmalar onunla yaptığım 

tartışmalardır. 

21

Bilişsel Psikoloji alanında çalışmak isteyenlere 

neler önerirsiniz? 

Öncelikle bilgisayar programlama bilmeleri gerekli. 

Programlama dediğimiz şey de aslında matematik. 

Bu yüzden matematik öğrenmek de gerekiyor. 

Matematik aynı zamanda insanın zihnini de iyi eğiten 

bir şey. Dolayısıyla matematiği ve programlamayı 

sevmek ve bilmek gerekir. Çünkü bunlar bilişsel 

psikolojide sizin yardımcınız olacaktır. Ayrıca 

bilinmesi gereken önemli şeylerden biri, bilişsel 

psikoloji alanında çalışmak demek akademide 

kalmak ve ilerlemek demektir. Dolayısıyla bilişsel 

psikoloji alanında ilerlemek istiyorsanız araştırma 

projelerinde yer almanız gerekir. Diğer yandan iyi 

bir yüksek lisans/doktora programına girmenin 

koşulları iyi bir İngilizce’ye sahip olmak, matematiği 

ve bilgisayar programlamayı sevmek ve bilmek, 

laboratuvar deneyimine sahip olmaktır. Bu alanda 

ilerlemek istiyorsanız bilişsel alanda çalışan 

hocalarımızla bitirme projesi dersleri almanızı 

öneririm. Buna ek olarak artık bilişsel psikoloji 

disiplinler arası bir hâl aldı. Bu yüzden sinirbilim, 

bilgisayar bilimleri, bilişsel psikoloji ve matematik iç 

içe bir durumda. 

O yüzden eğer bilişsel psikoloji alanında bir kariyer 

düşünüyorsanız bu disiplinlerarası bakış açısını 

benimsemeniz gerekir. Sinirbilim alanındaki 

gelişmeleri takip ediyor olmanız gerekir. Kendinizi 

bu bahsettiğim alanlarda geliştirmeniz gerekli. 

Benim düşünceme göre psikoloji, sosyolojiden 

daha çok fen bilimlerine yakındır. Bu yüzden de fizik, 

biyoloji bilmek gerekir. Bu nedenle öğrencilerin 

fizik dersi almaları oldukça yararlı olacaktır. 

Peki bilişsel psikoloji alanına ilgi duyan biri 

için TOBB ETÜ ’nün sağladığı avantajlar 

nelerdir? 

Okulumuzun iyi bir bilişsel psikoloji kadrosu var. 

Tüm hocalarımız araştırma odaklı. Bölümüzde üç 

tane bilişsel psikoloji alanında çalışan hocalarımızın 

her birinin yürüttüğü TÜBİTAK projeleri 

bulunmakta. Bir projemiz bittiğinde diğer bir 

proje başlasın diye devamlılığın olmasına da 

özen gösteriyoruz. Hocalarımızın aktif olarak 

araştırmaların içinde olması öğrencilerin de bu 

araştırma projelerine dahil olup laboratuvar 

deneyimi elde etmeleri için bir fırsat aslında. 

Örneğin, ortak eğitim uygulaması kapsamında 

benim laboratuvarımda iki tane psikoloji öğrencisi 

bulunmakta. Bu durum okulumuzun sağladığı 

önemli bir avantaj. Üç buçuk aydır bu öğrencilerle 

araştırma projesinde beraber çalışıyoruz ve bunu 

ders döneminde yapmak daha zor olabilirdi ama 

ortak eğitim uygulaması sayesinde derslerin 

yoğunluğu yokken öğrenciler laboratuvar 

deneyimini yaşayabiliyorlar. Ayrıca zorlanmadığınız 

zaman gelişme de olmaz. Dolayısıyla bunun için biz 

öğrencilerimizi hep zorlarız. Bu durum öğrenciyken 

onlar için pek hoş olmayabilir ama gelecekte bunun 

önemini anlayacaklardır. Bu zorlanma sayesinde 

öğrencilerimiz iyi yerlerde yüksek lisans/doktora 

programlarına yerleşmişlerdir. 

Psikolojide özellikle bilişsel alanda çalışmak 

isteyenlerin genelde hayali yurt dışına gitmek 

oluyor. Sizin de bir yurt dışı deneyiminiz 

olduğunu biliyoruz. Yurt dışı hayali olan 

öğrencilerin neler yapması gerekir ve onlara 

neler önerirsiniz? 

Yurt dışına gitmek istiyorsanız ne istediğinizi iyi 

bilmeniz gerekir. Sizi yurt dışında yüksek lisans/ 

doktora programına kabul ettirecek iki temel şey 

vardır: Birincisi başvurularda yazacağınız niyet 

mektubu, ikincisi ise alacağınız referanslar. İyi 

bir niyet mektubu yazabilmeniz için ne yapmak 

istediğinizi biliyor olmanız gerekir. Aklınızı 

kurcalayan bir sorunuzun olması gerekir. İyi bir 

niyet mektubu yazmak da bilerek ve okuyarak 

olur. Lisans eğitiminiz sırasında bir araştırmanın 

da ucundan tutmuş olmanız gerekir. Diğer yandan 

hocalarınızın sizi anlatan bir referans yazabilmeleri 

için sizi tanımaları gerekir. Bir öğrenci de ancak 

laboratuvarda birlikte çalışınca tanınabiliyor. 

Son olarak bize yurt dışı sürecinizden biraz 


Yüksek lisansta iken “Computational Models 

of Mind” adında bir ders almıştım. Zihnin 

bilgisayar modellerini geliştirme üzerine bir 

dersti. Bu dersin son haftasında hocamız dinamik 

sistemler yaklaşımından bahsetmişti. Dinamik 

sistemler kuramı kullanılarak davranış modelleri 

geliştirildiğini söylemişti. Matematiği severek ve 

isteyerek okuduğum için davranışın matematiksel 

modelleri konusu ilgimi çekmişti. Hocamızın çok 

kısa bahsettiği bu alanı ilgi çekici bulduğum için 

araştırmalar yapmaya başladım. Okudukça bu 

alanın bana ne kadar uygun olduğunu ve yapmak 

istediğim şeylerin bu alanda olduğunu fark 

ettim ve eğitimini almam gerektiğini düşündüm. 

Sonrasında Amerika’da hangi üniversitelerin bu 

konuda araştırmalar yapan hocaları olduğunu 

öğrendim ve onlarla iletişime geçtim. Amerika’da 

dinamik sistemler yaklaşımı, genel olarak Indiana 

Üniversitesi psikoloji bölümünde ve bilişsel 

bilimler programlarında temel bir bakış açısıdır. 

Bu üniversitede farklı konularda çalışan hocalar da 

dinamik sistemler bakış açısını kullanmaktadırlar. 

Daha sonrasında bu konunun merkezlerinden biri 

olan Indiana Üniversitesindeki çalışmayı en çok 

istediğim bir hoca bana geri dönüş yaptı. O sene bir 

tane doktora öğrencisi alacağını ve jüri elemesinden 

geçersem benim de başvurumu değerlendireceğini 

söyledi. Jüri elemesinden geçtim ve o hocayla 

çalışmaya başladım. Sonuç olarak bir derste kısaca 

bahsedilen bir konu benim bir anlamda kariyerime 

dönüştü. 

Son olarak laboratuvarda Didem hocayla çalışan 

stajyer öğrencilerimize bir soru yöneltiyoruz. 

Şu an stajyer olarak çalıştığınız projeler size 

neler kattı ve süreç sonundaki beklentileriniz 

neler? 

Buğra: Şu an yaptığım staj sayesinde araştırma 

yöntemlerinin uygulamalı alanda gözlemleme 

fırsatım oldu ve bir deneysel metot kullanarak nasıl 

bir araştırma yapılacağına dair çok daha detaylı 

bilgiye sahip oldum. 

Bilişsel psikolojinin alt fenomenlerinden biri olan 

affordance projesinde çalışmak benim için ufuk 

açıcı oldu çünkü bu staja başlamadan önce böyle 

bir alanın varlığından haberdar değildim. En 

sonunda ise bu alanda yaptığımız proje sonucunda 

ortaya çıkacak ürünün tatmin edici başarılara vesile 

olması yönünde bir beklentim var. 

Kayra: Öncelikle çalıştığımız projelerin bize 

en büyük katkısının deneysel metodu pratik 

etme ve gerçek hayatta deneysel metodun nasıl 

uygulandığını görmemizi sağlaması olduğunu 

düşünüyorum. Psikoloji lisans programında 

aldığımız derslerde teorik olarak araştırma metotları 

ve deneysel yöntemin ne olduğunu öğreniyoruz 

fakat gerçekten deney ortamında bulunmak, o 

deney dizaynını oluşturmak, deney öncesindeki 

pek çok detay ve işlemle ilgilenmek ve sonrasındaki 

yapılacaklarla ilgili kafa yormak gibi süreçlerin 

tamamı teorik bilgiyi pratiğe dönmek anlamında 

son derece bilgi donanımı arttıracak düzeyde 

oluyor. Bunun yanı sıra, projelerde çalışmanın 

getirdiği bazı sorumluluklar var. Bir laboratuvarda 

bir deney üzerinde çalışmak yazılım öğrenme, bazı 

durumlara hızlı adapte olabilme, problem çözme 

gibi becerileri de geliştirmesi anlamında oldukça 

verimli. Özellikle bir deneyi hazırlarken, öncesinde 

ve sonrasında pek çok problem yaşanabiliyor. 

Bu problemleri ortadan kaldırıp o deneyde 

mükemmelliğe ulaşma süreci şu ana kadar problem 

çözme becerimizi oldukça geliştirdi. Didem 

hoca da öncellikle problem çözme becerimizi 

geliştirmemiz konusunda bizi teşvik ediyor. Sonuç 

olarak, deneysel metodun inceliklerini öğrenmiş 

olmanın, gelecekte kariyer planlaması konusunda 

fikir sahibi olmayı kolaylaştırma, problem çözme 

becerisini geliştirme ve yeni koşullara hızlı adapte 

olma becerisini geliştirme konusunda bizim için 

çok faydalı olduğunu düşünüyorum. 

22 

23

Lebowitz’in Ayakkabıları 

Fatma Albayrak 

Hayır, Schrödinger’in Kedisi yahut 

Burton’ın Çizgili Çorabı değil. New 

York sokaklarında omuzlarını öne 

çıkartıp duruşunu kamburlaştıran 

ve her an bir münakaşaya girecekmiş 

gibi tez ve agresif adımlar atan Fran 

Lebowitz’in Ayakkabıları… 

Daha spesifik olmak gerekirse 

kovboy çizmeleri… 

Gömleğinin üstüne geçirdiği kendine 

en az 2 beden büyük gelen blazer 

ceketi, bol ve paçası kıvrılmış kot 

pantolonu ile neredeyse ‘sıradan’ 

diyebileceğimiz bir görüntü 

yakalarken bakışlarımızın deri 

kovboy çizmelerine kaymasıyla 

Lebowitz’in dik başlı imajı kendini 

ortaya koyuyor. Süregelen uyuma 

entelektüel bir başkaldırı… 

1978’de katıldığı bir programın 

sunucusu Lebowitz’e soruyor: “Neden 

herkesin keyif aldığı televizyon 

haberlerinden hoşlanmıyorsunuz?” 

Sanki o herkesin keyif aldığı bir 

şeyden keyif alabilirmiş gibi… 

“Bunun sadece televizyonla bir 

alakası yok, ben gazetelerden 

de hoşlanmıyorum. Genel olarak 

‘haberleri’ sevmiyorum. Yalnız 

televizyon haberlerini değil… Çünkü 

sana hiçbir zaman önemli şeylerden 

bahsetmezler.” 

“Bahsetmezler mi?” 

“Hayır, sahiden önemli bir durum 

olsaydı annem arardı zaten.” 

Seyircilerin kahkahaları yüzüne 

muzip bir tebessüm konduruyor 

ve devam ediyor: “Haberler asla 

insanların ilgilendiği olaylardan 

bahsetmezler. Benim teorime göre 

insanlar sadece kendi etrafında 

gerçekleşenleri önemser. Yani haber 

onlar hakkında olduğu sürece 

ilgilenirler…” 

Lebowitz teorisini açıklamayı 

sürdürüyor, nasıl her bir bireyin 

karşılaştığı her bir durumda 

kendilerinden bir parça bulma çabası 

içine girdiğinden söz ediyor. 

Illustration by Chloe Cushman 

Birkaç hafta önce, yabancı bir 

hocamla ‘En İyi Amerikan Romanı’ 

unvanını hak edecek kitap üstüne 

tartışma fırsatı buldum. Konumuz 

Muhteşem Gatsby üzerinden 

ilerliyordu. Her ne kadar Jay 

Gatsby’nin takıntılı doğasına ve 

Daisy Buchanan’ın bir erkek yazarın 

elinden çıktığını ziyadesiyle belli 

edecek fantezi yüklü karakterine 

hayran olmasam da verimli bir 

tartışma içine girebilmek uğruna 

birkaç düşüncemi kenara bırakıp 

kendi sınırlarımı zorlamaya hazırdım. 

O, “Muhteşem Gatsby en iyi Amerikan 

romanı olamaz. Çünkü neden bir 

grup zenginin hayatını önemseyelim 

ki? Gerçek hayatın içinden, halkın 

içinden o kadar eser varken; yaşanılan 

zorlukları yansıtan şaheserler varken, 

neden Muhteşem Gatsby?” diyordu. 

Ben de başımı onaylar gibi bir aşağı 

bir yukarı sallayıp, “Ama bir de şu 

yönden bakın…” diyerek fikirlerimi 

izah etmeye çalışıyordum. Arada bir 

durup kendimi sorguladığım, ne diye 

bu kadar uğraştığımı merak ettiğim 

oluyordu. Fakat hocama verdiğim 

tutkulu cevapları bizzat yansımama 

veremiyordum. 

Argümanlarım zannettiğimden daha 

az tatmin ediciydi. 

İşte Fran Lebowitz telefonlardan 

yakınıyor. Bir kadın soru sorarken 

bir polis arabasının kendisine 

çarptığını ve bu yüzden koltuk 

değneği kullanmak zorunda kaldığını 

belirtince “Geçmiş olsun.” dahi 

demiyor. Seyirciyi hafifçe rencide 

ediyor. Metrodaki insanları inceliyor, 

gözlerini deviriyor. 

Aslına bakarsanız, ne Lebowitz ne de 

onun kovboy çizmeleri pek de benim 

tarzım değil. 

Bütün gece uyuyamadım. Çünkü 

bugün Lebowitz gibi giyineceğim. 

Babamın siyah gömleği ile oversize 

bir blazer ceketi üstüme geçiriyorum. 

Bol bir kot pantolon ve çizmeler… 

Hayır sanırım yapamayacağım. 

Öyle normal giyinen biri de değilim 

üstelik. Öyleyse neden bu kadar 

zorlanıyorum? 

Sanırım kabul edilmiş bir tuhaflığım 

var. Ve bu çizme kabul edilmiş 

tuhaflığımın sınırlarının dışında bir 

tuhaflığa sahip. Neden evimde hiç 

giyilmemiş bir kovboy çizmesi var? 

Lebowitz… 

Lebowitz’in ayakkabıları… 

Aynadaki yansımamı baştan aşağı 

süzerken Lebowitz’de kendime 

dair hiçbir şey görmediğimi fark 

ettim. Pek çok esprisi bana komik 

olmaktan ziyade incitici geliyordu. 

Teorilerinin temelinde de eleştiriden 

çok şikâyet yatıyormuş gibiydi. Paspal 

ve umursamaz görüntüsünde özenli 

bir süreklilik vardı. Ve ne kadar zeki 

olduğundan haberdar olması beni bir 

miktar huzursuz ediyordu. 

Öte yandan, katılmadığım fikirlerini 

dinlemekten keyif alıyordum. 

Mimiklerini incelemekten,cümlelerini 

vurguladığı noktaları yakalamaktan, 

kuru ve büyük ellerini önemli 

bir meseleyi açıklarken nerelere 

koyduğunu takip etmekten haz 

alıyordum. 

Benden hiçbir parça bulamadığım bu 

yap-bozu birleştirmekten yani… 

Belki, Muhteşem Gatsby de bu 

yüzden muhteşemdir; kimsenin 

tecrübelerini paylaşmadığı, acısına 

ortak olmadığı için. Sadece okunan 

ve okunduğu süre boyunca başka 

hiçbir konu üzerine kolaylıkla 

kafa yorulmayan bir eser olduğu 

için, Gazap Üzümleri ile benzer 

şekilde kendi ailenizden örnekler 

bulamadığınız için, karakterleri başka 

ülkelere yerleştirip aynı sonucu 

elde edemediğiniz için, Muhteşem 

Gatsby tam da bulunduğu noktada 

yeşil ışığı seyretmesi gerektiği için, 

ait olduğu yerde oynatılamaz bir 

durumda bulunduğu için, her bir 

insanda olduğu gibi, değiştirilemez 

bir karaktere sahip olduğu için 

ve tüm tanıdık eserlerin yanı 

sıra benzersizliği ile okuyucuya 

yaklaşabildiği için. 

Aynanın önünden 

ayrıldım. Lebowitz’in Ayakkabıları 

kaldırımı dövüyor. Tık, tık, tık-tık… 

Apartmanın kapısı 

arkamdan kapandığı gibi üstüme bir 

pişmanlık çöküyor. Sabah erkenden 

yağan yağmurun oluşturduğu su 

birikintilerine 

bakmaya çekiniyorum. 

Tık, tık, tık-tık… Üst katta oturan 

komşumuzla karşılaşıyorum, 

“Günaydın.” diyor. 

Ben de “Günaydın.” diyorum; ama 

mırıldanır gibi konuştuğum için 

sesimi duymadığından endişe 

ediyorum. Gözlerim biraz ufak 

olduğundan maskenin kapattığı 

tebessümümü yanaklarıma değen 

kirpiklerimden fark etmiştir diye 

umut ediyorum. 

Komşumu ardımda bırakınca siyah, 

süet topuklularının sesini işitiyorum. 

Lebowitz’in Ayakkabıları’na hiç 

benzemiyorlar. Tık, tık… duraksıyor. 

Beni baştan aşağı süzüyor. İçinden, 

“Üstü başı normal, peki o kovboy 

çizmeleri ne alaka?” diyor. 

Okul bugün daha kalabalık. 

Ayakkabılar öğrencilerin sayısını 

ikiye katlıyor. Üstelik daha dobra 

daha gevezeler. Ancak yaz gelince 

sakinleşip şiir/şarkı söyleyebilirler. 

İşte yanımdan kalıplı bir bot geçiyor, 

çılgın stilettolar sakız çiğniyor, 

çakma Oxford ayakkabılarında 

Oxbridge yazıyor. Virginia Woolf 

şimdi her neredeyse kıkırdamadan 

edemiyor. Yağmurdan ıslanmış 

spor ayakkabılarının boynu bükük, 

babetler ise kenarda eriyip gidiyor. 

Mevsime uysun, uymasın. 

Ayakkabıların her biri hoş karşılanıyor. 

Aralarında siyaset tartışıp dedikodu 

yapıyorlar. 

Okulun koridorları şüpheli adımlar 

attığımdan uzadıkça uzuyor. En yakın 

arkadaşım bana sarılmadan evvel 

şöyle bir duraksayıp Lebowitz’in 

Ayakkabıları’nı inceliyor. Feci bir 

vukuata tanık olmuş gibi dertli dertli 

yutkunduktan sonra, “Değişik.” diyor. 

Eğer tuhaf deseydi teşekkür ederdim. 

Ama insanlar değişik kelimesini hep 

biraz iğrenerek söylüyor. 

Sıramda oturduğum sürece her şey 

yolunda. Lebowitz’in Ayakkabıları’nı 

masanın ayağı kapatıyor. Ben de 

biraz siyaset tartışıp dedikodu 

yapıyorum. Ama ayağa kalktığım 

gibi botların, stilettoların, babetlerin 

yüzü düşüyor. Omuzlarımdaki yük 

kalkıyor. Tüm ayakkabılar gerçekle el 

sıkışmaya başlıyor. 

Illustration by Joana Avillez 

Gatsby’nin partisine giderken nasıl 

tüy ve simle kuşanmak gerekiyorsa, 

Lebowitz ile konuşmaya kalkmadan 

önce de değişik bir muhabbete 

hazır olmak gerekiyor. İğneleyici 

ifadelerine, ağdalı diline, verdiği 

her mesajın ardından masanın 

üstüne açtığı ellerine, belli belirsiz 

tebessümüne ve göstermediği 

sempatisine... 

Lebowitz’in Ayakkabıları, sohbetine 

doğru konuğu seçiyor. 5 kilometre 

öteden bile “Cesaret edebiliyorsanız 

yaklaşın.” diyor. 

Vücuduna sabitlenmiş kocaman bir 

tabela gibi… İnsanlar bir bir eleniyor. 

Ama içleri gidiyor değil mi? Bir 

kez olsun ceketlerine uymayan bir 

çorap giymeye, herkes tarafından 

dalga geçilen o müzik grubunu 

dinlediklerini söylemeye, Stefan 

Zweig’ın öyle ahım şahım bir yazar 

olmadığını belirtmeye içleri gidiyor. 

Herkes Lebowitz’in Ayakkabıları’nı 

giyseydi ne olurdu merak ediyorum. 

Ütopik bir dünya, düşüncesi bile 

Thomas More’un dilinin tutulmasına 

sebebiyet veriyor. 

Sunucu konuyu değiştiriyor: “Peki 

seni ne mutlu eder, dünya ile ilgili ne 

keyfini yerine getirir?” 

“Sigara içmek.” Muzip tebessüm… 

“Uyumak.” 

Gömleğinin üstüne geçirdiği kendine 

en az 2 beden büyük gelen blazer 

ceketi, bol ve paçası kıvrılmış kot 

pantolonu ile neredeyse ‘sıradan’ 

diyebileceğimiz birgörüntü yakalarken 

bakışlarımızın deri kovboy çizmelerine 

kaymasıyla Lebowitz’in dik başlı imajı 

kendini ortaya koyuyor. 

Bizden olmayan, bizden uzakta 

olmayan. 

“Cesaret edebiliyorsanız yaklaşın!”

Article Review: In Infancy The Timing of Emergence of 

The Other-race Effect is Dependent onFace Gender 

Tugce Tuğçe GÜRCAN Gürcan 

In the article “Infancy the timing of emergence 

of the other-race effect is dependent on face 

gender” (2015) by Diana Su Yun Tham, J. Gavin 

Bremner, it is stated that the face recognition 

behavior of people of different races is observed in 

3-4-month-old infants. In this article, research on 

how and depending on which factors it changes 

between infants aged 6-9 months are mentioned. 

Infants are born with their own face detection 

systems. While this system was initially set up 

to pay attention to everything, it narrows over 

time as infants specialize in the face shape 

they experience most. 

There are different results from different studies 

on exactly when infants develop the other-race 

effect. The reason for these differences in findings 

is explained by the difference in the two stimuli 

used. Researchers argue that while infants develop 

a wider recognition ability in the third month, they 

enter the onset of another race effect between 6 

and 9 months, while the faces are presented with 

external information (Ferguson et al., 2009; Kelly 

et al., 2007b, 2009) at the third month. Studies that 

have found the reason for this effect have started 

26 

have presented faces that do not contain external 

information [Hayden et al. (2007) and Sangrigoli 

and de Schonen (2004)]. However, according 

to the article, the reason for the differences in 

this research may be due to the transition to 

configurational processing rather than the effect 

of other races. Or, to put it another way, Hayden et 

al. (2007) and Sangrigoli and de Schonen (2004), 

who found evidence of other racial influence at 

three months of age, presented only female faces, 

while Kelly et al. (2007b, 2009) used both male and 

female faces. This may be why women, who are 

the primary caregivers of infants, prefer their faces. 

As in these examples, two-stage experiments were 

carried out for the research made in the article 

mentioning different research and its results. In 

the first part, cropped photographs of Chinese, 

Malay and Caucasian-White faces were taken from 

both the front profile and the right-left profile and 

shown to the Caucasian-White infants in order 

to eliminate the distinctions of the faces due to 

external features. After a certain period of time, 

the photo shown after infants get used to it is a 

novel for infants. The aim of this present study is 

to investigate the interaction of facial gender and 

facial race in infants. 

Visual paired comparison (Kelly et al., 2007, 

2009) and visual preference (Quinn et al., 2002, 

2008) were used in previous studies to evaluate 

face recognition and preference in studies 

with Caucasian-White infants aged 3-4 months 

and 8-9 months methods have been used. In 

3-month-old infants, their attachment to their 

primary female caregiver was that women of 

their own race recognized faces from women of 

other races but did not recognize them in male 

faces, while 9-month-olds preferred faces of their 

own race to other races, both male and female, 

thanks to their cumulative facial recognition 

skills. It was based on looking at the new face for 

a longer period of time to detect face recognition. 

Between the familiarization and testing phases, 

they exchanged facial appearances, allowing face 

recognition to be tested. 

According to the information they obtained, 

they obtained two important results. First, facial 

recognition in 3-month-old infants is dependent 

on both gender and race. The second finding 

is that after 8-9 months, infants are better at 

recognizing their own race regardless of gender. 

Researchers combined different techniques by 

making use of previous research to find answers 

to their questions. This gave them the opportunity 

to reduce external factors as much as possible. 

They clearly explained the methods they used in 

their articles and presented their research results 

with evidence. However, the fact that they only 

used infants whose primary caregivers were 

mothers may cause some confusion. 

For example, in infants whose primary caregivers 

are male, does the condition result in better 

discrimination of male faces? 

Is this racial discrimination related to the habitual 

processes of infants, or will it have any impact 

on their future lives? Frankly, I want to do longterm 

research on these issues. For example, the 

inclusion of the question of what will be the 

racial segregation behavior of a baby growing up 

in a multicultural environment would have allowed 

us to see whether babies would be less sensitive to 

the different racial faces they saw. In some studies, 

different levels of contact of infants with their own 

and other races’ faces contribute to ORE, and low 

memory of other races’ faces may be due to a lack of 

expertise in distinguishing these faces (Brigham and 

Malpass, 1985; Hancock and Rhodes, 2008; Rhodes, 

Ewing, et al., 2009). Consistent with this contact 

hypothesis, continued contact with other racial faces 

can reduce or even reverse ORE (McKone, Brewer, 

MacPherson, Rhodes, & Hayward, 2007; Sangrigoli, 

Pallier, Argenti, Ventureyra, & de Schonen, 2005). 

Rhodes and colleagues (Hancock & Rhodes, 2008; 

Rhodes, Ewing, et al., 2009 )) also show that people 

with more frequent contact with other races tend to 

exhibit a smaller ORE. However, there is one thing to 

keep in mind simply passive contact with other racial 

faces without active discrimination may not improve 

their ability to recognize these faces (see also Yovel 

et al., 2012 ). That is, the quality, not the quantity, 

of contact with other racial faces modulates Ore 

(Bukach, Cottle, Ubiwa, & Miller, 2012 ). 

As a result, we can examine this issue from many 

different angles, but none of our hypotheses can 

claim that ORE is the result of just one process. 

Although there is no data that we can generalize 

about this multi-layered subject, it continues 

to be examined from many perspectives, and 

interesting findings are presented. 

27

Geçmiş Geçer mi? 


Geçmiş geçer mi? 

Yaşadıklarımız, travmalarımız, bize acı veren olaylar öylece silinip gider mi? Geçmişten en büyük 

beklentimiz geçmesidir. Geçsin isteriz, yaşadığımız kötü şeyleri unutmak isteriz;ama geçerken bize 

öğrettiklerini de götürmesin isteriz. Ama bu sadece bir hayaldir, geçmiş geçmez aslında. Zaman 

olarak şimdide yaşasak da geçmişimiz içimizde bir yerlerde yaşamaya devam eder. Bir düşünün, 

özellikle de zihninizde dönüp durmaz mı geçmişte yaşadıklarınız? Peki o dönüp duran olayların 

artık umursamadığınız hatta tam olarak hatırlayamadığınız olaylardan farkı nedir? Çözülmemiş, 

konuşulmamış, kabul edilmemiş, yarım kalmış olması. Herkeste bu şekilde olmayabilir elbette. 

Bazıları çözülmemiş olaylarını zihnine bile getirmez. Yaşanmamış gibi davranmaya çalışır. Ama 

biz ne kadar görmezden gelmeye çalışırsak çalışalım onlar hayatımızı etkilemeye devam ederler. 

Yalnızca bizim hayatımızı da değil, çocuklarımızın hatta torunlarımızın hayatını bile etkileme 

gücüne sahiptirler. 

Diğer yandan bakacak olursak ailemizin çözülmemiş, yok sayılmış travmalarının etkileri bizim 

hayatımızda da görülebilir. Yapılan araştırmalara göre nesilden nesle travmaların, deneyimlerin, 

özellikle de üstü kapatılmış ve çözülmemiş olanların, aktarıldığı bilinmektedir. Buna kuşaklar arası 

travma aktarımı (transgenerational trauma) denir. Kuşaklar arası travma aktarımını anlayabilmek 

için öncelikle travma kavramına bakalım. Travma; kişinin başa çıkma kapasitesini aşan doğal 

afet, cinsel istismar, kaza, savaş, işkence, çocuklukta yaşanan istismar, ölümcül bir hastalık, 

yaşamını tehdit eden bir olay gibi beklenmedik bir duruma maruz kalmasıdır. Travmalar bireysel 

veya toplumsal olabilir. Kuşaklararası travma aktarımı konusunda yapılan araştırmalar genellikle 

toplumsal travmalara dayanmaktadır. 

Travmaların nesilden nesle aktarılması 

kavramını ilk olarak 1979’da H. Barocas ve C. 

Barocas Holokost’tan kurtulanların çocukları 

için kullanmıştır. Hem katliamlar, savaşlar 

gibi toplumsal travmalar hem de ailelerin 

bireysel travmaları nesiller boyu aktarılabilir. 

Travmaların türü, süresi ve oluş şekli hem 

travmayı yaşayanları hem de gelecek nesilleri 

etkiler. Travmalar çözümlenmediği sürece 

Öztürk’ün deyimiyle “zaman donar” ve o 

travmalar yaşanmaya devam eder (Sevinç 

Yalçın ve Öztürk, 2018). 

Çözülmemiş, yok sayılmış bireysel ve toplumsal 

travmaların gelecek nesillere genellikle sözel 

ve bedensel olarak aktarıldığı görülmüştür 

(Derin ve Öztürk, 2020). Travma sonrası stres 

bozukluğu (TSSB) alanında öncü olan Rachel 

Yehuda, soykırımdan kurtulanlarla ve onların 

çocuklarıyla kuşaklar arası travma aktarımı 

hakkında bir araştırma yapmıştır. Araştırmanın 

sonucunda travmatik olayı yaşayan kişilerde 

ve onların çocuklarında kortizol seviyesinin 

düşük olduğunu keşfetmiştir (Yehuda ve 

Seckl, 2011). Elbette yaşanan her travmanın 

etkileri gelecek nesillerde görülmek zorunda 

değildir. Bu etkilerin görülme ihtimali ailelerin 

çocuk yetiştirme tarzlarından, sorunlarla başa 

çıkma yollarından ve aile içi yaşamlarından 

oldukça etkilenmektedir. (Öztürk,2021). Ailelerin 

travmalarını çözümleyipçözümlemedikleri veya 

çocuk yetiştirirken kendi travmalarını yansıtıp 

yansıtmadıkları oldukça önemlidir. 

Mark Wolynn, Seninle Başlamadı (2016) adlı 

kitabında içimizde yaşayan ama bize ait 

olmayan travmaların bazı ipuçları bıraktığından 

bahseder. Bu ipuçları sayesinde geçmişte 

yaşanan ve çözülmemiş olan travmalar 

keşfedilebilir. Travmaların arkada bıraktığı 

bu izler için ‘çekirdek dil’ kavramını kullanır. 

Çekirdek dil, yalnızca sözel ipuçlarından 

oluşmayabilir. Bazen davranışlar, duygular, 

dürtüler ve fiziksel hastalıklar da travmanın 

bıraktığı ipuçları olabilir. 

Wolynn’in kitapta bahsettiğine göre ona 

gelen bir danışan yaşamak istemediğini ve 

kendini ‘buharlaştırarak, yanıp kül olarak’ 

öldüreceğini söylüyordu. Wolynn danışanın 

aile hikayesini sorduğunda büyükannesinin 

ailesinin Yahudi soykırımında zehirli gazların 

bulunduğu Auschwitz’deki fırınlarda yanıp kül 

olduğunu öğrendi. Aile bu olayı konuşmaktan 

hep kaçınmıştı. Danışanın bu üstü örtülmeye 

çalışılmış travmayla kendi hissettikleri arasındaki 

bağlantıyı kurması tedavi sürecindeki ilk 

basamağı olmuştu. ‘Buharlaşıp’ ölmek istemesi, 

hissettiği çaresizlik ve yaşadığı depresyon onun 

çekirdek diliydi. Çekirdek dilin fark edilmesi 

kuşaklar arası travmanın tedavi sürecinde 

önemli bir adımdır. Çünkü duygularımızın, 

travmalarımızın kökenini bilmek onlarla baş 

etme yolculuğumuzda bize güç verebilir. 

Görüldüğü üzere geçmişi geçti sanırız fakat 

geçmiş içimizde bir yerlerde yaşamaya hep 

devam eder. Sadece bizim geçmişimiz de 

değil, ailemizin geçmişi de dahildir buna. Biz 

ölünce yaşadığımız olaylar da bizimle beraber 

gömülüyor diye düşünürüz, oysaki yaşadığımız 

travmalar gelecek nesillerimize aktarılır. Ne 

garip değil mi? Bizim deneyimlemediğimiz 

hatta belki olduğundan haberimizin dahi 

olmadığı olaylar bizi de etkileyebiliyor. 

Annemizin, anneannemizin, babaannemizin 

ve diğer aile üyelerimizin yaşadığı travmalar 

genlerle bize aktarılıyor ve onların konuşmayı 

reddettiği bu olayların etkilerini biz yaşamak 

zorunda kalabiliyoruz. Bizim yaşadığımız 

travmaların etkileri çocuklarımıza torunlarımıza 

aktarılabiliyor. Sonuç olarak geçmiş geçmiyor 

aslında. Hem bizim geçmişimiz hem de 

ailemizin geçmişi yaşamaya devam ediyor. Bu 

durumun etkilerini azaltmak ise yaşadığımız 

travmaları, kötü olayları önemsizleştirmek, 

yok saymak yerine duygularımızı yaşayıp 

gerektiğinde yardım almakla mümkün olabilir. 

Çünkü biz itiraz etsek de geçmiş orada durur 

ve bizimle birlikte nefes almaya devam eder. 

William Faulkner’ın da dediği gibi: Geçmiş 

hiçbir zaman unutulmuş değildir. Geçmiş, 

geçmiş bile değildir. 

28 

28 29

Füruğ 

Sebile Akın 

Görsel: by virtualenthusiast 

30 

“Gece mi gündüz mü? 

Hayır, dostum. Sonsuz bir gün batımı.” 

Furuğ, sonsuz gün batımının hisli kadını. 1935 

İran’ında doğmuş, albay bir baba ile büyümüş 

ve tüm hayatını yazarlık-editörlükle kazanmış 

Furuğ. Kimilerimize göre ilgi çekici kimilerimize 

göre ise acıklı hayatıyla edebiyat tarihinde yer 

etmiş. 16 yaşında evlilik, 17 yaşında annelik, 19 

yaşında boşanma; bazılarımızı perişan edecek 

olsa da Furuğ her birinin ardından kendini 

yeniden yeşertmeyi başarıyor ve bu hayat 

düzeni ile “zorlukların” ardında 1951, 1956, 

1958 ve 1964 yıllarında sırasıyla şiir kitapları 

yayınlayarak hayatımızın güneşli günlerine 

sonsuz bir gün batımı oluyor. 

“Ve bu benim, 

Yani bir yalnız kadın. 

Ve soğuk mevsimin eşiğinde, 

Belirsizliğini anlamanın başlangıcında, 

tüm yeryüzü varlığının.” 

Baskıcı rejim insanlarına şiirleriyle seslenen ve 

İran’ın ötesinde, kalplerde ve zihinlerde yer eden 

şair, sinemacı, anne, evlat… Kendini her şeyin 

ötesinde “bir yalnız kadın” olarak nitelendiriyor 

dizelerinde. Bir yalnız kadın olmak kolay mı zor 

mu bilmem ancak bildiğim tek şey varsa her 

bir dizesinin ardında yaşanmışlığının acılarına 

kucak açtığı. Kabulün getirdiği sıcaklığı kendi 

kendine verdiği ve her duyguyu doruklarda 

hissettiği. En çok da aşkı... 

“Senin alevinle yandığım için mutluyum. 

Senin hayalinle ağladığım için 

mutluyum. 

Sana kavuştuktan sonra yine böyle, 

Senin bitmeyen aşkınla ağladığım için 

mutluyum.” 

Acıyı mutluluğa çevirecek kadar, yaralarını 

sarmak yerine daha da kanatacak kadar ve 

iyileşmektense yazacak kadar doruklarda 

Furuğ. Sağlıklı, doğru, uygun olup olmadığını 

bilmiyorum. Ne olsa onun için daha iyi olurdu 

ya da kendini nasıl bu yaşanmışlıklardan çekip 

çıkarırdı bilmiyorum. 

31 

Belki de onun için ve her zaman beslemekten ve 

beslenmekten çok keyif duyduğu kalemi için en 

doğrusu tüm bunları yaşaması ve yazmasıydı. 

Her birinin ardından kalkacak, devam edecek, 

yeni bir sayfa açacak gücü yazarak buldu. 

Olayların içinde hayatıyla baş ederken, travma 

sonrası büyümesinde yeniden doğarken 

sanırım en güçlü kaynağı yazmaktı. 

“Pişman değilim, 

Düşünürken yenilgiyi, o acı yenilgiyi, 

Çünkü ölüm tepesinin doruğunda, 

Öptüm yazgımın çarmıhını.” 

İnsan yazgısının çarmıhını nasıl öper, ölüm 

tepesinin doruğuna nasıl çıkar; bunları ve 

bunların yansıttıklarını hiç yaşamamış birine 

tüm hissini nasıl geçirebilir? Kalem kılıçtan 

keskindir derler ya… Furuğ’un ifadesi kalemden 

bile keskin. Her satırı batmaya çalışan günü tam 

da o eşikte tutmaya ve belirsizliğin kollarında 

tüm duyguları yaşamaya itiyor. 

Ve ne olursa olsun bir kadın, neredeyse 100 

yıl sonra başka bir kadın tarafından büyük bir 

gurur ve hüzün ile anılıyor. “Sonsuz Gün batımı” 

Furuğ’un kitaplarından biri değil de ta kendi 

oluyor. 

“Ola ki, 

Ola ki… ama ne sonsuz boşluk… 

Güneş ölmüştü. 

Kim bilebilirdi artık, 

Yüreklerden kaçan o üzgün güvercinin, 

İnanç olduğunu…” 

Hayatımın sonsuz gün batımı olan Furuğ, bana 

inancı özgür bir güvercin gibi serbest bırakmak 

gerektiğini ve bir kadın olarak her zaman kendi 

kendime kaynak olabileceğimi gösterdi. Kadın 

olmak üzerine bu kadar düşünülen ve konuşulan 

bir coğrafyada, Furuğ’dan beslenebilmek ve 

ondan öğrenmek çok güzel. Siyah ya da beyaz 

olmaktansa hep aynı dizeleri aklıma getirmek: 

“Gece mi gündüz mü? 

Hayır, dostum. Sonsuz bir gün batımı.” 

31

Gelişmiş Teknoloji ve Yalnızlık Hissi 

Bağlamında Aşk (Her) Filmine Bakış 

Berru Ayşe Yılmaz 

“Aşk” filmi (orijinal ismiyle “Her”) 2014’te vizyona 

giren, başrolünde Joaquin Phoenix (Theodore 

rolünde) ve seslendirmesiyle Scarlett Johansson’ın 

(Samantha rolünde) yer aldığı bir filmdir. Normal 

aşk filmlerinden farklı olarak ilerleyen bu film, ileri 

teknolojide bedene sahip olmayan bir yazılım ile bir 

insanın ilişkisini anlatır. Bu konu bağlamında içinde 

varoluşa, yalnızlığa, ilişkilere dair sorgulamaları 

barındıran bir filmdir. Bu yazıda daha çok Theodore 

ve Samantha ilişkisinden yola çıkarak yalnızlığı 

inceliyor olacağız. 

Film, teknolojinin oldukça geliştiği bir dönemde 

geçmektedir. Ana karakter Theodore başka kişilerin 

kişisel mektuplarını yazdığı bir işe sahiptir. Mutsuzdur 

ve melankolik şarkılar dinlemekte, yürüyüşler 

yapmaktadır. Bir gün yolda yürürken bir yapay zekâ 

uygulaması görür ve Samantha’nın kişiliğini bu 

şekilde oluşturur. Yalnızca ses olan Samantha işlerini 

düzenliyordur ve artık her şeyini onunla yapmaya 

başlar. Samantha’yla diğer kişilerle paylaşamadığını 

belirttiği bütün düşüncelerini paylaşır, birlikte 

eğlenir ve diğer insanlar hakkında konuşurlar. Filmde 

özellikle ilişkilere ve varoluşa dair derin konuşmalara 

şahit oluruz. Bir gün Samantha ile tartışırlar, 

güncellendiği için Samantha’ya ulaşamaz ve onsuz 

mutsuz olur. Ulaşınca rahatlasa da sonrasında 

Samantha’nın başka kişilerle de eş zamanlı olarak 

konuştuğunu öğrenir ve kendi eksikliğini hisseder. 

Dünya genelinde birçok kişi insanlar yerine Samantha 

gibi yazılımlarla konuşmaktadır. Film boyunca ileri 

bir teknoloji döneminde kişilerin yalnızlığını izleriz. 

Yalnızlık Psikolojisi: 

Yalnızlık insanlar için ortak bir deneyimdir ve birçok 

kişi yalnızlıkla yüzleşir. Kavram olarak yalnızlık, kişinin 

sosyal ilişkileri niceliksel ve niteliksel olarak düşük 

olduğunda ortaya çıkan eksiklik duygusudur. Özellik 

olarak ise yalnızlık, kişinin sosyal eksikliklerinden 

kaynaklanır. Özneldir, çoğu kişiye göre tatsız ve 

üzücüdür (Perlman, 1981). Theodore’un etrafında 

sohbet edebileceği birkaç arkadaşı vardır. Fakat genel 

olarak arkadaşlarıyla ve patronuyla buluşmaktan 

veya konuşmaktan filmin başlarında kaçınır. Bu 

karakteri genel olarak etrafı izlerken ve düşünürken 

görürüz. Yüzünde, yürüyüşünün yavaşlığında ve 

isteksizliğinde daima bir hüzün vardır. Filmde 

arka planda görülen karakterler de tek başlarına 

yürümekte ve telefonlarıyla ilgilenmektedirler. 

Yalnızlık kaygısı ve varoluşsal yalnızlık arasında 

farklar vardır. Yalnızlık kaygısı insanlar arasında 

temel bir yabancılaşmadan kaynaklıdır ve kaçınıcıdır. 

Samantha ile tanışmasının öncesinde Theodore 

kaçınıcı tavırlar içerisindeydi ve iletişim kurmak 

istemiyordu. Arkadaşlarıyla iletişiminde kısa 

konuşmalar gerçekleştiriyor, çağırdıkları zaman 

gitmiyordu ve daha umursamaz tutumlara sahipti. 

Varoluşsal yalnızlık ise insan deneyiminin bir 

parçası olarak kendi kendine çatışmayı oluşturur. 

Filmde Samantha’nın bir işletim sistemi olmasıyla 

bağlantılı olarak varoluşsal açıdan bir sürü nokta 

vardı. Samantha ölümsüzdü ve Theodore’un 

patronu, patronunun sevgilisiyle buluştuklarında 

belirttiği gibi bunun farkındaydı, ölümsüz olmayı 

seviyordu. Uyumadığı ve internette saniyelik 

erişimler gerçekleştirebildiği için istediği zaman 

konuşacak birilerini bulabiliyordu. Onun aksine 

ihtiyaç duysa da duymasa da Theodore’un her 

zaman konuşabileceği birisi yoktu. Her saat 

iletişimde olamıyordu, iletişimde olmak istediği 

kişilere ulaşması daha zordu ve bu durum yalnızlığını 

tamamlıyordu. Theodore, bunu Samantha’nın aynı 

anda birçok kişiyle konuştuğunu öğrenince fark 

etti ve yalnızlığıyla farklı bir yönden tekrar yüzleşti. 

Yapılan çalışmalara göre, yalnız öğrenciler ve 

yaşlılar kendilerini gergin, huzursuz ve endişeli 

olarak tanımlar. Diğer bulguları ise yalnız bireylerin 

temelde olumsuz bir bakış açısına sahip, daha 

az mutlu, daha az memnun ve daha kötümser 

olduklarıdır (Robert Kraut, 1998). Theodore filmin 

başında huzursuzdur ve mutlu olmaz. Eşiyle birlikte 

olduğu zamanlardaki gibi veya Samantha’yla 

olduğu zamanki gibi mutlu, neşeli, iyimser değildir. 

Tek başına olduğu zamanlarda yürürken daha 

huzursuz ve endişelidir. Yavaş ve mutsuz bir yüz 

ifadesiyle yürümesinden sakinliğinden gerçekten 

mutsuz ve yalnız olduğunu anlarız. 

Farklı çalışmalara göre ise yalnız insanlar sosyal etkileşim başlatmak için daha az motivasyona sahip olur. 

Ayrıca, yalnızlığın kişiler arası temas için motivasyonu uyandırarak diğer görevleriçin motivasyonu 

azaltabildiğini, görevleri tamamlamak için enerjiyi yönlendirmeyi olumsuz etkilediğini ve zamana göre 

bu motivasyonun seviyesinin değiştiğini gösteren çalışmalar da vardır. Aslında bu durumun her iki 

yönünün örneğini de Theodore’da görmemiz mümkün. Theodore, filmin başlarında arkadaşlarıyla ve iş 

arkadaşlarıyla iletişimini oldukça az derecede tutar. Yeni bir ilişkiye başlamak için motivasyona sahip değildir. 

Diğer yönden, aslında bu motivasyonların zamana göre değişebildiğini görüyoruz. Theodore’un işletim 

sistemi Samantha’yı almasının altında da yalnızlığının doğurduğu diğer kişilerle iletişim kurma isteği 

yatmaktadır. 

Yalnızken daha kötü, daha yavaş çalışıyorken yalnızlığı geçtiğinde işlerine daha sıkı sarılır. Mektuplarını 

Samantha ile konuştuğu zaman daha eğlenerek ve memnun şekilde yazar ve filmde bu sahnelerin farklılığı 

vurgulanır. 

Davranışsal olarak yalnızlığı belirten üç durum bulunmuştur: Yalnız bireyler kaygı ve depresyon seviyelerine 

göre karakteristik özellikleri göstermektedir, atılganlık eksikliğini ortaya çıkartır ve yalnızlıklarından 

başkalarına bahsetmekte zorlanabilirler (Perlman, 1981). Theodore’un kişisel özelliği olarak atılgan 

olmadığını görebiliyoruz. Mektup yazma mesleğinde oldukça başarılı olmasına rağmen mektupları kitap 

olarak bastırma fikrini Samantha düşünüyor ve gerçekleştiriyor. Bunun yanı sıra, filmin ilerleyen dakikalarında 

eski eşiyle yemek yerken bir yazılımla ilişkisi olmasını küçümsemesinden sonra Theodore da Samantha ile 

ilişkisinin gerçekliğini sorguluyor ve aslında Samantha’nın da onun yalnızlığını gidermek yerine daha da 

geniş çerçevede artırdığını düşünüyor. Bu nedenle diğer insanların onun yalnız olduğunu düşünmemeleri 

için Samantha’yla ilişkisinden çok uzun süre bahsetmiyor. 

Yalnızlık ve Teknoloji: 

Birçok bilim insanına göre teknolojik gelişmeler özellikle ekonomik ve sosyal yaşamı değiştirmiştir. İnternet 

insanların sosyal olarak izole olmalarına ve gerçek sosyal ilişkilerden kesilmesine neden olmaktadır. 

Yazının başında da bahsedildiği gibi film teknolojinin oldukça geliştiği bir zamanda geçiyor. Arka planda 

32 

32 

33

Diğer açıdan bakınca, internet coğrafi açıdan 

uzakta olan tanıdıklarla veya yabancılarla iletişimi 

kolaylaştırmıştır. 

Bu film her ne kadar ileriki zamanlarda geçse de 

günümüzde de kişiler yolda yürürken telefonlarını 

daha çok kullanmaktadırlar. 

gördüğümüz çoğu kişi kendi telefonlarına bakıyor, 

kendi haberlerini okuyorlar ve kulaklıklı olarak 

birbirleriyle konuşmadan devam ediyorlardı. 

İnternetin getirdiği sınırsız erişilebilirlikten ötürü 

kişiler gerçek sosyal ilişkilere sahip olamıyorlardı 

çünkü haberleşme, eğlenme ve iletişim konusunda 

internet yeterli geliyordu. 

Günümüzde olmayan bir iş kolu olarak Theodore 

yıllardır çiftlerin mektuplarını yazdığı bir işte 

çalışıyordu. Bireyler ilişkilerini kendi hislerine, 

duygularına göre yaşamayı dahi bırakmışlardı. 

Bunların yanı sıra, teknolojinin gelişmesiyle birlikte 

erişilemeyen bilgileri elde etmek, teknik becerileri 

arttırmak ve benzeri özellikler nedeniyle insanların 

bağımsız ve yalnız olmalarını kolaylaştıracak asosyal 

işlevler artmıştır. 

Tanışmalarından sonra Theodore’un hissettiği 

yalnızlığı Samantha ile azalmıştır fakat bu sefer de 

yalnızca Samantha mutlu edici vakit geçirmektedir. 

Bu yazılımın dünyadaki herkes için işlevi bu 

şekildedir. İnsanlar hem bu yazılımla hem de 

gelişmiş teknoloji sayesinde bütün paylaşımlarını 

buradan yapmaktadırlar, yolda hiçbir insan 

birbirleriyle konuşmamaktadır. Filmde Theodore, 

Samantha’nın başkalarıyla da konuştuğunu 

öğrendiği sahnede sayıları soruyor, etrafına bakıyor 

ve dünyada oldukça fazla sayıda insanın bu yazılımı 

kullandığını öğreniyor. 

Bu sahnede kendi kendine konuşuyormuş gibi 

görünen fakat kulaklığı aracılığıyla bu yazılımla 

iletişim kuran oldukça fazla yalnız insan görüyoruz. 

Araştırmalarda, interneti daha çok kullanan insanların 

streslerinin önemli ölçüde arttığı bulunmuştur. 

Ayrıca, depresyon ile internet kullanımı arasında da 

pozitif ilişki bulunmuştur. Filmde yalnızca arka fonda 

bir müziğin çaldığı ve Theodore’un etrafı izleyerek 

düşündüğünü gösteren birçok sahne bulunuyor. 

Bu sahnelerde şehir hayatının gri rengi ve gökdelenlerle 

doğal yaşamdan uzaklaşmanın oluşturduğu depresif 

hava da hissediliyor. Teknolojinin ve internetin her 

ne kadar iletişimi kolaylaştırmak gibi faydaları olsa da 

insanlarda depresyon seviyelerini ve stresi arttırdığı 

bir gerçektir. Samantha ile ilişkilerinde Theodore her 

zaman tam olarak eski eşiyle olduğu gibi olmamıştı 

ve bu iniş çıkışların farkındalardı. Yolda gördüğümüz 

kimse de tam anlamıyla mutlu görünmüyordu. 

Mutlu olan insanları sadece Theodore ve Samantha 

lunaparkta eğlenirken izleyebildik. Lunaparkta 

gördüğümüz kişiler ise birlikte olan aileler, çiftler veya 

kalabalık arkadaş gruplarıydı. 

İnsanların toplam sosyal temaslarının oranı aile 

ve yakın çevreden çıkarak genişlemiştir. Bunun 

örneğini de yine Samantha’da görebiliyoruz. 

Samantha aynı anda dünyanın birçok yerinden 

kişiyle iletişime geçebiliyor, kulüplere katılabiliyor 

ve kitaplar hakkında tartışabiliyordu. Artık hayatta 

olmayan kişilerle bile iletişim kurabiliyordu. Bu 

durum günümüzde de aynı şekildedir. İnternet 

sayesinde dünyanın her yerinden kişiyle iletişim 

kurabiliriz. İnsanlar daha fazla sosyal temasa sahip 

olduklarında yalnızlıkları azalır. Hem fiziksel hem 

de zihinsel olarak daha mutlu ve sağlıklı olurlar. 

İnsanların yalnızlığını teknoloji, kişisel özellikler, 

toplumsal normlar ve daha birçok durum 

etkileyebilir. Teknoloji farklı yerlerdeki insanların 

iletişimini kolaylaştırabilir, yeni iletişim ve 

paylaşma kanalları yaratabilir fakat bu kolaylıklar 

yapay ilişkileri, yalnızlığı ve depresifliği arttırır. 

Theodore’un gelişmiş teknoloji sayesinde başka 

ilişkilerin mektuplarını yazması insan ilişkilerinin 

yüzeyselliğinin ne kadar arttığını gösterdi. 

Telefondan iletişim kurabiliyor olmak, haberlere 

ulaşmak ve şarkıları dinleyebilmek artık insanlar 

arasındaki sohbetleri azaltmaya başladı. Kişiler 

arasındaki doğrudan iletişimlerin azalması yalnızlığın 

hem nedeni hem de sonucu oldu. Theodore’un 

yalnızlığını izlediğimiz zamanlarda arkadaşlarıyla, 

işiyle, etrafındaki herkesle iletişimi oldukça azdı. 

Samantha’yla yeni bir ilişki kurması onun yalnızlığını 

azalttı, insanlarla iletişimini arttırdı fakat yine de 

yazılım olmasından ve Theodore’un kişilik 

özelliklerinden ötürü ilişkileri tam olarak sağlıklı 

olamadı ve geniş çerçevede yalnızlığını varoluşsal 

açıdan ona tekrar gösterdi. 

Filmde Theodore’un yalnızlığını nasıl yaşadığını, ona 

nasıl kararlar aldırdığını, başa çıkabilmesini, yalnızlığı 

geçtiğinde nasıl tepkiler verdiğini izledik. 

34 

35

Mahcubiyetin Tesellisi 

Övgü Sert 

Gece miydi yalnızlık pelerinini çepeçevre üstüne seren, 

yoksa gri bulutlar mıydı hayalleri mehtaba esir eden? 

Ateşle oynamayı hep sevdim. Göğe doğru açılan 

tonları, nokta kadar bir sarının parmaklarımı 

uyuşturmasını nedense çok benimsedim. Belirli bir 

mesafeye kadar elimi yaklaştırır ardından duyduğum 

sıcaklığın etkisiyle elim ve nokta arasında bir çekim 

oluştuğunu hissederdim. Ölçülü bir yakınlık varsa her 

şey yolundaydı, ikimiz için de. Küçük alev beni ısıtır; 

ancak yakamaz, ben üflesem söndürecek denli etki 

edemezdi ona. Günlerin birinde bir mum yaktım. 

Sıcaklığın etkisiyle ısınan cam, dokunduğum anda elimi 

sersemletti. Serin havalarda içimi ve zihnimi yakan, 

aslında ılıman fakat fazla kuşkuyla çarpan bir sıcaklık. 

Camı tutmaya devam etmek isterken iç sesim “bırak” 

diye yalvarıyor, duruma tamamen yabancı duygularım 

merak edip devam etmemi söylüyordu. 

İç sesim -siz buna mantık da diyebilirsiniz- fazla 

korumacıydı. Hep böyleydi. “Annesinin eteğinin arkasına 

saklanan bir çocuk kadar korkak olduğum gerçeğini” 

kamçılar gibiydi. Ki son 18 yıldır verilen benlik savaşı, 

hücrenin belirli bir büyüklüğe erişip artık bölünmesini 

zaruri kılıyordu. Ama benim etik ne anlar bunlardan? 

Yanma riskini almadım. Kim alırdı ki? Ama camı 

tutmaya devam da etmedim. İşte bu biraz fazlaydı. Hiç 

yanmayacaktım belki. Bakıştık alev parçasıyla. Şunları 

söyledi: 

“Ben seni yarandan tanıdım. 

Sen beni hevesimden. 

Ben senin kırılganlığını gördüm. 

Sen benim dürüstlüğümü...” 

Kelimelerim boğazımda düğümlendi. Kendimi zorla 

geri çektim. Söylediğim her satır duyularımı harekete 

geçirip, merakımı az da olsa gidermeye çalışırken 

tutmaya devam etmeyi iç sesime bir türlü kabul 

ettiremedim. “Mazoşist”in anlamını tekrar sorgulamamı 

sağladı. Suçu annemin eteğine veya korumacı, etik, 

ahlakî, zihinsel her ne haltsa onlara atmamalıydım 

sanki. Evet, ateş dürüsttü. “Bencildi.” Mantıklı ve kabul 

etmese de tutarlıydı. Ateş sanattı. Ateş, sıradaki figürü 

belirsiz bir dans türüydü. Doğaçlama ve dengesiz. 

(Yanma tepkimesi gibi ıvır zıvırlar basit kimyasal 

denklemlerle açıklanabilir belki. Şu an bilimin ışığında 

somut, renksiz gerçeklerden bahsetmek istemiyorum.) 

Dengesiz… Sanatın tutarlılığı da çelişkilerden doğmaz 

mıydı peki? Ben bıraktım, camı da mumu da ateşi 

de.Tutmayı da… Soğuk günlerde ısınmayı da… Pek 

uzunca bir süre daha tutabilen bir insan olmayacağım, 

ateşe biraz daha yaklaşıp tanıma cesareti gösteren. 

Yine bir gün yanan bir mumun yanına gittim, bu sefer 

ateşe biraz daha yaklaşıp tanıma cesareti gösterdim. 

Güldü. “Daha da yaklaş.” dedi. Konuşmaya devam etti ve her 

dediğini yaptım, hepsini. 

Mantık süzgecinden o denli uzaktı ki o anlar, süzgeçle aynı 

cümlede geçmek yalnızca beynimin bir makarna olması ile 

mümkün olurdu. Bir bebeğin gözlerini açtığı anda yanında 

olan en güvendiği varlığa, annesine, koşulsuzca sonsuz ve 

tereddütten yoksun güveni gibi. 

Alevlerin yayılma hızı düşündüğümden de fazlaymış, öğrenmiş 

oldum. Saniyeler içerisinde yanmıştım. İs, kapkara bir zihin 

ve karmaşık duygular geriye kalanlardı. Ateşi özlüyordum. 

Isıtıp aydınlatmıştı bir zamanlar. Şimdi ise başka yerlerde 

alev saçıyordu. Benim ateşimin özelliği miydi bu? Henüz o 

da anlamamıştır belki ne yaptığını. Kendini eğlendiriyordur 

sadece. Üç beş vakte rayına oturur ya. Kusursuz bir yalancı 

olabilmenin koşulu nedir hiç düşündünüz mü? Söylediklerinize 

en başında kendinizi inandırmanız. Hatta bu öylesine bir 

hal almalı ki gerçeği unutmalısınız. Algılar, duygular, zihin... 

Son derece tehlikeli oyuncaklar. Bazılarının dillerine öyle 

bir pelesenk olmuştur ki birtakım sözler, kime veya hangi 

durumlara söylendiği düşünülmeden ok gibi çıkar ses tellerinin 

yayından. Kimini delip geçer kimini sıyırır. Mutlaka bir iz bırakır, 

ama iyi ama kötü. Kötü izler fazla yorar insanı. Bu noktada, 

pencereden dışarı adım atmak ile merdivene adım atmak 

arasında bir fark yoktur. Zihnin bedeni reddetmesi gibi bir 

durum var mıdır psikolojide? Yabancılaşmanın tam ortasında 

kendinden uzaklaşmak. İnsanın bu gibi ıstıraplarında; ortak 

yaşam alanınıpaylaştığı, düşünebilen memeli hayvanlar 

topluluğunun yani “toplum”un yüce yeri yadsınamaz. 

Bir zamanlar topluma fazla takılan bana ilham olmuştu ateş. 

Bulunduğum kitleden çekiniyor ve davranışlarımı kısıtlıyor 

muydum? Kendimi yargılamama mı neden oluyordu? “Kitlelerin 

her zaman her şeyi bilmelerine gerek yoktur ve yeterince 

bilgi ile mutlu olabilirler. Ütopik fikirler ve denemeler her 

zaman çağı değiştiren elementler olmuştur. Yıldızları hedef al, 

yenilsen de bulutların arasında olacaksın.” Hatırlatılması güzel 

oluyordu. Teşekkür etmiştim ona. Alevi küçüldü ve söndü. Bir 

yıldız gibi kaydı. Benim görüş açımdan çıktı ve başka bir yerde 

bir başkasına ilham olduğunu ummak ve buna inanmak harici 

herhangi bir düşüncem olmadı. 

Bazı anlar vardır. Aslında yoktur. İnsanla anlam kazanırlar. 

-Yeterli etimoloji bilgim yok, bu yüzden an ve anlam arasında 

havalı bir bağlantı kuramıyorum.- Uçsuz bucaksız bir gökyüzü 

altında anlam peşinde ufka doğru yol alan bizi etkileyen 

ve bilinçaltımıza işleyen, her bir kulaçta öğrenmemizi, 

gelişmemizi ve değişmemizi sağlayan anlarımız... Değiştikçe 

daha da derinlere inmeliyiz. Kimsenin bizi bulamayacağı 

kadar derine... Siyahın tüm renkleri esir ettiği, okyanusun 

küçük bir kan damlasına aldırış etmeyeceği kadar…Toprağın 

varlığımızı kucakladığı ve tüm benliğimizle ona karışacağımız 

kadar derine… 

Kim bilir daha kaç mum yanar insan ömründe, bizler toprağa karışana 

kadar. Her biri sonsuz evrenler kadar değerli olacaklar. Isıtsalar da, 

yaksalar bile... 

36 37

Röportaj Köşesi: Göksel Vakfı 

Beril Özbay 

Gökyüzü Sanatsal İyilik Vakfını daha iyi tanımak 

amacı ile yaptığımız röportaj teklifini kabul ettiğiniz 

için teşekkür ederiz. Sizi daha iyi tanıyabilmek adına 

biraz kendinizden bahsedebilir misiniz? 

Ben Emrah İncili. ODTÜ Sosyoloji mezunuyum, Ankara 

Üniversitesinde de İnsan Kaynakları üzerine master 

yaptım. Okurken de kardeşim ile beraber kendi işimi 

kurdum, Canlar Boru Ltd. Şti. 20 yaşımdan 40 yaşıma 

kadar yaklaşık 200 kişilik bir grup ile bu şirketi büyüttük. 

Türkiye’de ulusal çapta plastik boru üreten bir firma 

haline geldik. Hayatımın 20 yılı Canlar Boru’ya hizmet 

ederek geçti. Canlar Boru’da çalıştığım süre zarfında, 

zaman geçtikçe bu işi yapmak istemediğimi fark etmeye 

başladım. Ticaret yapmak istemiyordum, her zaman 

daha manevi tatmini olan bir iş arayışındaydım ama 

Canlar Boru’nun da maddi açıdan getirisi yüksekti ve 

bir sonraki hayatımda yani hayatımın ikinci yarısında 

beni finanse edeceğinin farkındaydım. Bu yüzden çok 

çalışıp Canlar Boru’ya odaklanıp bu firmayı büyüttük. 

GökSev’i kurma fikrinin temelini oluşturan sizin için 

önemli bir durum/olay var mıdır? 

Belli bir olay üzerinden gitmedi ama her zaman tabii 

ki rol modellere bakıyoruz, yani Nazım Hikmet’ten 

Che Guevara’ya, Yaşar Kemal’den Livaneli’ye 

ya da dünyanın dört bir yandan ilerlemesine katkı 

sağlayan insanların hepsi benim rol modelimdi. 20’li 

yaşların ortasında ben varoluş amacımı sorgulamaya 

başlamıştım. Niçin dünyaya geldim, ne yapmak 

istiyorum, gayem ne? Emrah İncili olarak içimde 

derin bir boşluk her zaman vardı. Sonra dünyayı 

değiştirme arzusunun, süper kahraman olma isteğinin; 

dünyayı, insanları, hayvanları, doğayı dönüştürmeye, 

değiştirmeye çalışırken aldığım hazzın içimdeki boşluğu 

doldurduğunu keşfettim. 20’li yaşların ortasında iş 

hayatım devam ederken birçok vakıf ve dernekte de 

çalışmaya başladım. Bu süreçte birkaç vakfın da ciddi 

sponsorlarından biri haline geldik. O süreç içinde 

kendimi dünyanın olumlu yönde evrilmesine katkı 

sağlayacak araç ne olabilir diye düşünürken buldum. 

Beni tatmin eden, içimdeki boşluğu dolduran duyguyu 

buldum. Bir şeyin iyiden, güzelden yana evrilmesine 

katkı sağlamak benim içimdeki boşluğu doldurdu. 

Ama bunun metotları ne? Hangi araçlarla sen bunu 

gerçekleştirebilirsin? Otuzlu yaşların başında sanat 

okulu açmanın, sanatçı yetiştirmenin dünya çapında 

büyük sanatçılar yetiştirmenin bir yöntem olacağını 

düşündüm. Sanat okuluna çok odaklandım ve bu yönde 

de para biriktirmeye başladım. Bir yandan Canlar Boru 

devam ederken bir yandan hayallerim için finansal 

38 

GÖKYÜZÜ 

SANATSAL 

İYİLİK VAKFI 

altyapı hazırlıyordum. Ama 37-38’ime geldiğimde sanat 

okulu çok butik kalıyordu; daha mes, daha halka yayılan 

bir işi yapmak istediğimi anladım. Yani böyle halkın 

içinden en iyi sesleri, akılları seçip sanatçı yetiştirmenin 

belki bir sonraki kuşağın, belki çocuklarımın görevi 

olabileceğini düşündüm. Ben tarlayı ekmekten ziyade 

önce tarladaki taşların toplanması gerektiğini düşünerek 

bu vakfı kurdum. Vakıf binlerce, on binlerce insana 

ulaşıp onlarda bir değişim ve dönüşüm etki yaratacak 

işler yapmalıydı ki toplumsal bilincin ve toplumsal 

iyiliğin yükselmesine katkı sağlayabilsin. Önce tarladaki 

taşlar toplanmalı diye düşündüm ve o sanat okulu 

fikri sanatsal iyilik yapan bir vakıf fikrine dönüştü. 

Birçok alanda aktif olarak çalışan bu vakfın kuruluş 

amacı ve hedefleri nelerdir? 

Vakfın iki amacı var: farkındalıkları arttırmak ve 

eşitsizlikleri azaltmak. İnsanların çoğu yetişkinlik 

döneminde iş hayatına başladığında ailesini kurup çocuk 

sahibi olduğunda gençlik ve çocukluk duygularına, 

hayallerine sadık kalamıyorlar. Hayat, insanları bir 

şekilde törpülüyor ve bunlardan vazgeçmelerine sebep 

oluyor. Aslında hepimiz kahraman olmak istiyoruz, 

hepimiz dünyayı kurtarmak istiyoruz. Bütün çocuk 

filmlerinde, çizgi filmlerde, çocuk kitaplarında hep 

dünyayı kurtaranlar vardır. İnsan çocukken dünyayı 

kurtaran kahramanlardan olmak istiyor ama büyüyünce 

görüyor ki dünya çok büyük, senin yaptıkların hiçbir 

şeye yetmiyor. Senin sıradanlaşmanı bekliyor 

modern dünya. Vakfın ilk kuruluş amacı da kültürelsanatsal 

etkinliklerle, verilen seminerlerle, atölyelerle 

hem çocukların hem de yetişkinlerin farkındalığını ve 

toplumsal bilinci artırmak. 

GökSev’i yeni tanıyanlarımız için bize önceden yapmış 

olduğunuz ve hala yürüttüğünüz faaliyetlerden 


Vakfımız sayesinde bugüne kadar 15000 civarında 

insana dokunuldu, 17000 civarında insan buradaki 

ücretsiz etkinliklerden faydalandı. Çocuk ve yetişkin 

dezavantajlı gruplara eğitimler, atölyeler verildi. Kadın 

sığınma evlerindeki kadınlara, engelli çocuklara bunların 

haricinde kimsesiz sevgi evlerinde kalan çocuklara 

ve mahalle okullarındaki çocuklara robotik kodlama, 

satranç, yaratıcı drama ve el sanatları gibi çeşitli 

alanlarda birçok faaliyet düzenlendi. Yetişkinlere dönük 

ise eğitim ve atölyeler düzenlendi.Pandemiden önce 

haftada 500-600 kişiyi ağırlıyorduk, eğitimlerimizde 

elimizden geldiğince her şeyi yaptırıyorduk. Pandemi 

döneminde kültürel etkinlikler yasaklanınca maddi 

yardımlara yönelmeye başladık, ilk defa bu zamanda 

vakıf maddi yardımlar yapmaya başladı. Vakıf iki yıla 

yakın süredir kültürel ve sanatsal etkinlikler üzerinden 

farkındalığı artırarak toplumsal bilince katkı sağlamak 

amacı ile uğraşırken, artık yeni bir amaç daha 

ekledi kendisine. Gökyüzü’nde pandemi ile birlikte 

eşitsizliklerin azaltılması amacıyla eğitim bursu, yoksul 

bir ailenin tedavi masraflarına destek verilmesi, gıda 

yardımı, engelli vatandaşlarımıza; tekerlekli sandalye, 

hasta yatağı gibi medikal malzemelerin sağlanması 

gibi ekonomik destekler yapıldı. Öğrencilere test 

kitabı, okuma kitabı, tablet, bilgisayar ve kırtasiye 

yardımlarının yapılması amaçlandı. Aynı zamanda 

kışın yüze yakın öğrenciye, bot ve mont dağıtımları 

yapıldı. Kadın sığınma evlerinden ayrılıp normal eve 

çıkan kadınların beyaz eşya ve mobilyalarını dizmesine 

yardım edildi. Yani bir insanın doğumundan, vefatına 

kadarki süreçte ihtiyacı olan her türlü maddi desteği 

karşılar hale geldik. 

Bahsettikleriniz çok güzel, bu bahsedilen çeşitli 

faaliyetlere gönüllü olmak isteyenler ve bağış 

yapmak isteyenler vakfa nasıl dahil olabilirler? 

Farkındalıkları arttırmak için kültürel faaliyetler, 

eşitsizlikleri azaltmak için ise maddi yardımlar 

düzenliyoruz. Vakıfta gönüllü tanışma toplantısı 

yapıyoruz. 

Gönüllülerimiz öncelikle aylık yapılan gönüllü tanışma 

toplantılarına katılıyor. Toplantıya gelen katılımcılara 

gönüllülükle ilgili detayları anlatıyoruz, ayda bir 

defa toplantılara katılan gönüllülerimiz sunumdan 

sonra isterlerse gönüllü WhatsApp grubumuza 

katılabiliyorlar. İstedikleri yardım ve dağıtımlardan ise 

buradan haberdar olabiliyorlar. 

Eğer vatandaş çat kapı gelirse, bizim dağıtım günlerimizi 

ona söylüyoruz. Dağıtım günlerinden birine katılırsa onu 

yine aynı şekilde, WhatsApp gönüllü grubuna alıyoruz 

yani gönüllülerimizi bu şekilde vakıf ile buluşturuyoruz. 

Bağışçılarımız ise vakfın hesabına IBAN yoluyla sitemiz 

üzerinden kredi kartı ile veya isterlerse vakfa gelip makbuz 

karşılığında nakit ödeyerek bağış yapabiliyorlar. Bunlar nakdi 

bağış diye adlandırılıyor. Aynı zamanda bağışçılarımızın eşya 

bağışladığı ani bağışlar var. Beyaz eşya, mobilya, kıyafet, gıda 

kolisi ve kırtasiye malzemesi gibi eşyaları bağışlayabiliyorlar. 

Bu bağışları ise gönüllü dağıtımlar ile ihtiyaç sahibi insanlara 

ulaştırıyoruz. 

GökSev’i, burada gerçekleştirilenleri takip etmek ve 

buradaki gelişmelerden haberdar olmak adına sizler ile 

hangi platformlar üzerinden etkileşime geçebiliriz? 

İlgilenenler bizi “Gökyüzü Sanatsal İyilik Vakfı” Instagram 

adıyla bulabilirler. Onun haricinde vakfa gelip ziyaret 

edebilirler. Vakıfta 15 bin kitaplı kütüphane, spor salonu, 

el sanatları atölyesi, konser salonu, resim sergi salonu ve 

derslikler bulunmakta. Vakfımıza gönüllü, bağışçı, ziyaretçi 

olarak gelebilirsiniz, kapımız her zaman açık. 

39

KAYNAKÇA 

Geçmiş Geçer Mi? 

Öztürk, E. ve Derin, G. (2020). Kuşaklararası travma geçişi ve 

kuşaklararası travma aktarımı. 

Öztürk, E. (2021). Kuşaklararası travma geçişi, travmatik 

yaşantıların domino etkisi ve psikopatolojik izleri. 

Yalçın, Ç. P. S. ve Öztürk, E. (2018). Travma sonrası zamanın 

donması ve travmanın nesiller arası aktarımı. Bartın Üniversitesi 

Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(3), 21-28. 

Yehuda, R. ve Seckl, J. (2011). Minireview: stress-related 

psychiatric disorders with low cortisol levels: a metabolic 

hypothesis. Endocrinology, 152(12), 4496-4503. 

Wolynn, M. (2016). Seninle Başlamadı. Sola Unitas. 

The Contribution of Creative Responses to the Experience of 

Shame in Couple Psychotherapy 

Gilbert, P., ve McGuire, M. T. (1998). Shame, status, and social 

roles: Psychobiology and evolution. 

Sehgal, A. (2015). The contribution of creative responses to the 

experience of shame in couple psychotherapy. Couple and 

Family Psychoanalysis, 5(1), 41-56. 

Schore, A. N. (1998). Early shame experiences and infant brain 

development. Shame: Interpersonal behavior, psychopathology, 

and culture, 57-77. 

Winnicott, D. W. (1974). Fear of breakdown. International review 

of psychoanalysis, 1, 103 107. 

İstismarla Geçen Çocukluk: Genie Wiley Vakası 

İstismar. (30 Haziran 2021). Vikipedi. https://tr.wikipedia.org/ 

wiki/%C4%B0stismar 

Meşe, K. (3 Mart 2021). Psikolojik vakalar serisi / Genie Wiley- 

Vahşi çocuk. Blue and White Psikolojik Danışmanlık. https:// 

kubramese.com/genie-wiley-vakasi/ 

Santrock, J.W. (2013). Yaşam boyu gelişim: Gelişim psikolojisi. (13. 

Baskı). Nobel Akademi. 

Türkan, F. (28 Ağustos 2019). Ya hiçbir şey öğrenmediysen? 

Medium. https://medium.com/@furkantrkn/ya-hi%C3%A7bir- 

%C5%9Fey-%C3%B6%C4%9Frenmediysen-147f12bc7a00 

İz Bırakmak 

Dimitroff, L. J., Sliwoski, L., O’Brien, S., & Nichols, L. W. (2017). 

Change your life through journaling–The benefits of journaling 

for registered nurses. Journal of Nursing Education and 

Practice, 7(2), 90-98. 

Phelan, H. (2018, October 25). What’s all this about journaling? 

The New York Times. Retrieved March 24, 2022, from https://www. 

nytimes.com/2018/10/25/style/journaling-benefits.html 

Biyolojinin Vazgeçilmez İşçileri: Drosophila Melanogaster 

Jennings, B. H. (2011). Drosophila–a versatile model in biology & 

medicine. Materials Today, 14(5), 190 195. https://doi.org/10.1016/ 

S1369-7021(11)70113-4 

Özkan, F. G. (2020, 14 Ocak) Model organizma, meyve 

sineği drosophila melanogaster. Bezelye Dergi. https:// 

www.bezelyedergi.net/post/model-organizmameyvesine%C4%9Fidrosophila-melanogaster 

Blogger (2012, 4 Aralık). Drosophila melanogaster. 

drosophilamelanogaster27.blogspot.com 

Gelişmiş Teknoloji ve Yalnızlık Hissi Bağlamında Aşk (Her) 

Filmine Bakış 

Perlman, D. & Peplau L. A. (1981). Toward a Social Psychology 

of Loneliness. &. S. R. Gilmour içinde, Personal Relationships: 3. 

Relationships in Disorder (s. 31-56). Londra: Academic Press. 

Kraut, R., Patterson, M., Lundmark, M., Kiesler, S., Mukopadhyay 

T., & Scherlis W. (1998). Internet Paradox: A Social Technology 

That Reduces Social Involvement and Psychological Well-Being? 

American Psychologist, 1017-1031. 

Article Review: In infancy the timing of emergence of the 

other-race effect is dependent on face gender 

Brigham J. C. Malpass R. S. (1985). The role of experience and 

contact in the recognition of faces of own-race and other-race 

persons. Journal of Social Issues, 41, 139-155. 

Bukach C. M. Cottle J. Ubiwa J. Miller J. (2012). Individuation 

experience predicts other-race effects in holistic processing for 

both Caucasian and Black participants. Cognition, 123, 319–324 

Ferguson, K.T., Kulkofsky, S., Cashon, C.H., & Casasola, M. (2009). 

The development of specialized processing of own-race faces in 

infancy. Infancy: The Official Journal of the International Society 

on Infant Studies, 14 3, 263-284. 

Hancock K. J. Rhodes G. (2008). Contact, configural coding 

and the other-race effect in face recognition. British Journal of 

Psychology, 99, 45–56. 

Kelly, D.J., Liu, S., Lee, K., Quinn, P.C., Pascalis, O., Slater, A.M., 

& Ge, L. (2009). Development of the other-race effect during 

infancy: evidence toward universality? Journal of Experimental 

Child Psychology, 104 1, 105-14. 

McKone, E., Brewer, J. L., MacPherson, S., Rhodes, G., & Hayward, 

W. G. (2007). Familiar other-race faces show normal holistic 

processing and are robust to perceptual stress. Perception, 36, 

224–248. 

Rhodes, G., Ewing, L., Hayward, W. G., Maurer, D., Mondloch, 

C. J., & Tanaka, J. W. (2009). Contact and other-race effects in 

configural and component processing of faces. British Journal of 

Psychology, 100, 717–728. 

Sangrigoli, S., Pallier, C., Argenti, A. M., Ventureyra, V. A. G., & 

de Schonen, S. (2005). Reversibility of the other-race effect in 

face recognition during childhood. Psychological Science, 16, 

440–444. 

Yovel, G., Halsband, K., Pelleg, M., Farkash, N., Gal, B., & Goshen- 

Gottstein, Y. (2012). Can massive but passive exposure to faces 

contribute to face recognition abilities? Journal of Experimental 

Psychology: Human Perception and Performance, 38, 285–289. 

Quinn, P.C., Balas, B., & Pascalis, O. (2021). Reorganization in the 

representation of face-race categories from 6 to 9 months of 

age: Behavioral and computational evidence. Vision Research, 

179, 34-41. 

40 

41

Perspektif Psikoloji Dergisi 2.Sayı- TOBB ETÜ Psikolojik Bakış Topluluğu

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?