(64X90 cm) tam bir periyodik tablo posteri - Eba

Biyoloji
Hayat K›v›lc›m›’yla
Babas›z Embriyolar
‹ngiltere’nin Wales Üniversitesi T›p
Fakültesi’nden araflt›rmac›lar, insan
yumurtalar›n›n sperm taraf›ndan
döllenmeden bölünmesini sa¤layarak
embriyolardan kök hücre eldesine etik
nedenlerle yap›lan itirazlar› ortadan
kald›racak bir yol buldular.
Araflt›rmac›lar›n gelifltirdi¤i “embriyolar”
baban›n kromozomlar›n› içermiyor. Yaln›zca
anneden iki set kromozom içerdi¤inden
embriyonun bir bebek haline gelme olas›l›¤›
yok. Bu nedenle bir canl› bebek
oluflumunun ilk ad›m› say›lan
embriyolardan kök hücre al›nmas›na
yöneltilen k›s›tlama ve elefltirilerin
çevresinden dolafl›labilece¤i umuluyor.
Embriyonik kök hücrelere, tüm öteki
hücrelere dönüflebilme potansiyeline sahip
olduklar›ndan, flimdiye kadar bir çözüm
bulunamam›fl birçok hastal›k için yak›n
gelece¤in tedavi arac› olarak bak›l›yor.
B‹L‹M veTEKN‹K
8 Ocak 2005
B‹L‹M VE TEKN LOJ‹ HABERLER‹
Karl Swann yönetimindeki Wales
Üniversitesi araflt›rmac›lar›n›n yapt›¤›,
yumurtaya spermler taraf›ndan üretilen bir
enzim olan fosfolifaz C-zeta (PLC-zeta)
afl›lamak. Bu enzimi Cardiff’ten meslektafl›
Tony Loi ile birlikte iki y›l önce bulan ve
insanlara özgü türünün fare yumurtalar›n›
blastosit (embriyo gelifliminde daha ileri bir
evre) hale getirdi¤ini gösteren Swann,
proteine “hayat k›v›lc›m›” ad›n› takm›fl.
Swann’a göre içine bu enzim afl›lanan
yumurta kendini döllenmifl san›yor.
“Kand›r›lm›fl” yumurtalar 50-100 hücreden
oluflmufl “blastosit” evresine gelinceye
kadar 4-5 gün süreyle bölünmeye devam
ediyorlar. Bu blastositlerinse de¤iflken kök
hücreler içermeleri gerekiyor. Ancak
partenogenetik olduklar› (yaln›zca
yumurtadan meydana geldikleri) için
Swann’a göre potansiyel bir insan
say›lm›yorlar.
‹nsan yumurtalar›, (her bir 23
kromozomdan oluflan) iki set kromozom
içerir. Bu setlerden biri, yumurta içinde
bulunan “kutup cismi” içinde yer al›r.
Döllenmifl Yumurtan›n Savunma Mekanizmas›
Bir yumurtay› saran say›s›z sperm içinden
yaln›zca bir tanesi içeriye girebilerek döllenmeyi
sa¤l›yor, yumurta döllenmeden hemen
sonra üzerinde sert bir z›rh oluflturarak öteki
spermlerin içine girmesine izin vermiyor.
Nedeni, birden çok spermin yumurtaya girdi-
¤i “polispermi” durumunda, embriyonun geliflmeyip
ölmesi. Bilimadamlar›, yüz y›ldan
uzun bir süredir, bu birden fazla sperme do-
¤a taraf›ndan konan yasa¤›n fark›ndayd›lar,
ama mekanizma bir türlü bilinemiyordu.
Gerçi 30 y›l önce deniz kestaneleri yumurtalar›n›n
bu ifli hidrojen peroksit adl› serbest
radikal arac›l›¤›yla yapt›¤› ortaya konmufltu,
ancak bu bilgi de yan›tlad›¤›ndan daha fazla
soru yaratm›flt›. Bir kere, hidrojen peroksitin
yumurtada nas›l üretilip salg›land›¤› anlafl›lamam›flt›.
Ayr›ca baflka hücrelerde de üretilebilen
hidrojen peroksit, oldukça zehirli bir
madde. Örne¤in, insan beyaz kan hücreleri,
bu maddeyi kullanarak vücudu istila eden
yabanc› organizmalar› öldürüyor. Ancak hidrojen
peroksitin etkileri, kendisini üreten
hücreye de zarar verip öldürebiliyor. Bu ne-
denle insan ba¤›fl›kl›k sistemindeki akyuvarlar›n
sürekli olarak yenilenmesi gerekiyor.
fiimdiyse ABD’deki Brown Üniversitesi’nden
Julian Wong adl› araflt›rmac› deniz kestanesi
yumurtalar›nda hidrojen peroksitin kendi
hücresine zarar vermeyen bir türünün nas›l
üretildi¤ini ve fazla sperm yasa¤›n› nas›l uygulad›¤›n›
keflfetmifl bulunuyor. Wong, daha
önce yay›mlanm›fl olan deniz kestanesi gen
dizilim haritas›nda, insan tiroid salg›s›ndaki
Ancak döllenmeden sonraki iki saat içinde
bu kutup cismi, içindeki fazladan
kromozom setiyle birlikte yumurtadan at›l›r.
Swann’›n ekibi, standart bir kimyasal
yöntemle yumurtan›n, kutup cismini
atmas›n› engelledi¤inden, geliflmeye
bafllayan her iki partenogenetik embriyo da
anne kaynakl› oluyor.
Deneyde embriyolar›n, döllenmifl
embriyolarla ayn› süreçleri geçirdikleri, her
20-30 dakikada bir hücreyi boydan boya
kaydeden kalsiyum iyon dalgalar› yayd›klar›
gözlenmifl.
Daha önce sperm enzimine gereksinim
olmaks›z›n, yumurtalar› kimyasal olarak
uyar›p kalsiyum dalgas› yay›nlatarak
partenogenetik blastositler elde eden baflka
ekiplerin varl›¤›na karfl›n Swann, bu
yöntemle kök hücre elde eden ilk grup
olmaktan umutlu.
PLC-zeta’n›n, kad›nlar›n tüp içinde
döllenme (IVF) yoluyla hamile kalmalar›n›
kolaylaflt›raca¤› da düflünülüyor. Çeflitli IVF
yöntemlerinden birinde, spermler hücreye
laboratuvarda afl›lan›yor ve daha sonra
döllenmifl yumurta ana rahmine
yerlefltiriliyor. Ancak bazen bu embriyolar,
olas›l›kla hatal› PLC-zeta yüzünden
bölünmeye bafllayam›yorlar. Araflt›rmac›lar,
bu enzimi d›flar›dan vermekle bölünmenin
tetiklenebilece¤ini düflünüyorlar.
New Scientist, 4 Aral›k 2004
peroksiti üreten gene benzeyen bir gen belirlemifl.
Deniz kestanelerinde (‹ngilizce’de
urchin) bu geni bask›lad›¤›nda, yumurtan›n
hidrojen peroksit kalkan› oluflturamad›¤›n›
görmüfl. Yumurta, yumurtal›kta olgunlafl›rken
bu gen harekete geçerek urchin dual
oksidaz (Udx1) adl› bir enzim üretiyor. Döllenmeden
hemen sonra Udx1 aktifleflerek
peroksit üretiyor. Peroksit de yumurta zar›nda
bulunan proteinleri birbirine “dikerek”
zar› sert bir k›l›fa dönüfltürüyor. Tüm süreç,
döllenmeyi izleyen 5 dakika içinde tamamlan›yor.
‹nsan yumurtalar› da döllendikten sonra polispermiye
karfl› bir kalkan oluflturuyorlar.
Deniz kestanelerinde bu sürecin ifllemesi, insanlarda
da iflleyece¤i anlam›na gelmiyor.
Çünkü do¤a, de¤iflikli¤i seviyor. Hücreler
bir süreci al›p, kendilerine göre de¤ifltirip tümüyle
baflka biçimlerde kullanabiliyorlar.
Ancak, araflt›rmac›lar insanlarda da benzer
bir sürecin söz konusu oldu¤unu düflünüyorlar.
Bunun kan›tlanmas› halinde, baz› k›s›rl›klar
peroksit üreten bir genin eksikli¤i
ya da hasarl› olmas›yla aç›klanabilecek.
Brown Üniversitesi Bas›n Aç›klamas›, 6 Aral›k 2004