(afyonkarahisar) organize sanayi - Süleyman Demirel Üniversitesi

T. C. 

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 

DİNAR (AFYONKARAHİSAR) ORGANİZE SANAYİ 

BÖLGESİ MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ İNCELEMESİ 

Ali AKYÜREK 

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Ali YALÇIN 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI 

ISPARTA – 2010

TEZ ONAYI 

Ali AKYÜREK tarafından hazırlanan ‘‘Dinar (Afyonkarahisar) Organize 

Sanayi Bölgesi Mühendislik Jeolojisi İncelemesi’’ adlı tez çalışması aşağıdaki 

jüri tarafından oy birliği/oy çokluğu ile Süleyman Demirel Üniversitesi Jeoloji 

Mühendisliği Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul 

edilmiştir. 

Danışman : Yrd. Doç. Dr. Ali YALÇIN 

Süleyman Demirel Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı 

Jüri Üyeleri : 

Doç. Dr. Mahmut MUTLUTÜRK 

Süleyman Demirel Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı 

Doç. Dr. Celalettin BAŞYİĞİT 

Süleyman Demirel Üniversitesi, Yapı Eğitimi Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Mustafa KUŞCU 

Enstitü Müdürü 

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların 

kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanundaki hükümlere tabidir.

İÇİNDEKİLER 

i 

Sayfa 

İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………..……i 

ÖZET…………………………………………………………………………...…....iii 

ABSTRACT………………………………………………………………………....iv 

TEŞEKKÜR……………………………………………………………...………..….v 

ŞEKİLLER DİZİNİ………………………………………………………...….…….vi 

ÇİZELGELER DİZİNİ…………………………………………………….………..vii 

1. GİRİŞ……………………………………………………….…………..………….1 

2. KAYNAK ÖZETLERİ……………………………………….………….………...2 

3. MATERYAL VE YÖNTEM………………………………….…………..………5 

3.1. Materyal………………………………………………………………….………5 

3.1.1. İnceleme alanının coğrafi konumu…..…………………………………..…….5 

3.1.2. Morfolojik durum….…………………………………………………..………6 

3.1.3. İklim ve bitki örtüsü….………………………………………………….…….7 

3.1.4. Ekonomik durum….……………………………………………………..…….7 

3.2. Yöntem………………………………………………………………………..…8 

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA………………………………..…9 

4.1. Genel Jeoloji………………………………………………………………….….9 

4.1.1. Acıgöl grubu……………………………………………………….……….….9 

4.1.1.1. Çardak formasyonu (Toç)...………………….………………………..........10 

4.1.1.2. Hayrettin formasyonu (Toh)...………………….…………………………..12

4.1.2. Hasandede grubu……………….………………………………………….…15 

4.1.2.1. Kızılören formasyonu (Tmk)……….………………………….…………...15 

4.1.2.2. Akarca formasyonu (Tplka)……….……………………………….……….16 

4.1.3. Kuvaterner çökelleri………….……………………………………..………...18 

4.2. Yapısal Jeoloji…………………………………………………………..………19 

4.2.1. Diskordanslar ve orojenez fazları……….……………………………..……..22 

4.2.2. Tabakalanma………………………………………………………………….23 

4.2.3. Kıvrımlar……………………………………………………………………...23 

4.2.4. Faylar…………………………………………………………………………24 

4.2.5. Eklemler………………………………………………………………………24 

4.3. Hidrojeoloji………………………………………………………………..……24 

4.4. Bölgenin Depremsellik Durumu…………………………………………..……25 

4.5. Mühendislik Jeolojisi……………………………………………………..…….27 

4.5.1. Arazi çalışmaları…………….……………………………………….……….27 

4.5.1.1. Temel sondaj çalışmaları……….……………………………………..……28 

4.5.2. Laboratuar çalışmaları…………………………………………………..…....30 

4.5.3. Taşıma gücü ve değerlendirme…..…………………………………………...32 

5. SONUÇ………………………………………………………………………..…35 

6. KAYNAKLAR………………………………………………………………..….36 

EKLER…………………………………………………………………………..…..37 

ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………………….…...……51 

ii

ÖZET 

Yüksek Lisans Tezi 

DİNAR (AFYONKARAHİSAR) ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ 

MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ İNCELEMESİ 

Ali AKYÜREK 

Süleyman Demirel Üniversitesi 

Fen Bilimleri Enstitüsü 

Jeoloji Anabilim Dalı 

Danışman: Yrd. Doç. Dr Ali YALÇIN 

Çalışma alanı Dinar – Denizli karayolu 15. Km si güneyinde yaklaşık olarak 380 

hektarlık bir alanı kapsar. Çalışma alanı ve yakın çevresinde temelde Oligosen yaşlı 

Hayrettin Formasyonu Dazkırı Üyesi yer alır. Onu Miyosen yaşlı Kızılören 

Formasyonu uyumsuz olarak örter. Kızılören Formasyonunun üzerinde ise uyumlugeçişli 

olarak Pliyosen yaşlı Akarca Formasyonu yer alır. 

Çalışmanın amacı bu bölgeye kurulması düşünülen Dinar Organize Sanayi alanının 

mühendislik jeolojisi incelemesidir. Bu amaçla çalışma alanının mühendislik jeolojisi 

haritası ve kesitleri hazırlanmıştır. Ayrıca 10 adet 10 metre derinliğinde karotlu 

sondaj açılmıştır ve sondaj logları hazırlanmıştır. Temel zemini oluşturan karbonatlı 

kiltaşları ve kireçtaşlarında laboratuarda tek eksenli basma dayanımı deneyleri 

yapılmıştır. Tek eksenli basma dayanımı deneyleri doğal, kuru ve suya doygun 

olarak gruplandırılmış numuneler üzerinde yapılmıştır. 

Bu deneyler sonucunda karbonatlı kiltaşlarının suya doygunluğu arttıkça dayanımı 

azalmakta, buna bağlı olarak izin verilebilir taşıma gücü değerleri % 50 oranında 

düşmektedir. Karbonatlı kiltaşları içerisindeki karbonat oranı yükseldiğinde ise izin 

verilebilir taşıma gücü değerlerinin yaklaşık 50 kat arttığı görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler: Dinar, mühendislik haritası, karbonatlı kiltaşı. 

2010, 51 sayfa 

iii

ABSTRACT 

M.Sc. Thesis 

ENGINEERING GEOLOGICAL INVESTIGATION OF DİNAR 

ORGANIZED INDUSTRY ARENA (AFYONKARAHİSAR) 

Ali AKYÜREK 

Süleyman Demirel University 

Graduate School of Applied and Natural Sciences 

Geology Department 

Supervisor: Asst. Prof. Dr. Ali YALÇIN 

The study area covers about 380 hectare field located in the south of the 15th Km of 

Dinar-Denizli highway. Dazkiri member of Oligocene old Hayrettin Formation is 

located in and around the study area. It was cover unsuitably by Miocene old 

Kiziloren Formation. Pliocene old Akarca Formation is placed above the Kiziloren 

Formation. 

The objective of this study is to investigate engineering geology of the Organized 

Industrial Zone of Dinar. For this purpose engineering geology map and sections 

were prepared. In addition, 10 10 m-deep drills were opened and drill logs were 

prepared. Uniaxial comprossion test of the clay limestone constituting the basic 

ground were conducted in the laboratory. Üniaxial comprossion test was conducted 

on the samples grouped as natural water containing, water saturated and high 

carbonate rate. 

According to calculations made as a results of these experiments allovable was 

decreased by 50% as water saturation of clay limestones was increased. On the other 

hand, as the carbonate rate of the clay limestone was increased, allovable value was 

increased by 50 fold. 

Key Words: Dinar, engineering map, carboncous claystone. 

2010, 51 pages 

iv

TEŞEKKÜR 

Bu araştırma için beni yönlendiren, karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesi ile 

aşmamda yardımcı olan değerli danışman hocam Yrd Doç Dr Ali YALÇIN’a 

teşekkürlerimi sunarım. 

Taşıma gücü hesaplarımda her zaman yardımcı olan, yapıcı eleştirilerde bulunan Doç 

Dr Mahmut MÜTLUTÜRK’e teşekkür ederim. 

İnce kesitlerin tanımlamasını yapan Yrd. Doç. Dr. Kamil YILMAZ’a teşekkür 

ederim. 

Yüksek lisans çalışmalarımın başından itibaren desteğini her zaman yanımda 

hissettiğim değerli eşime teşekkür ederim. 

Bu yüksek lisans tez çalışmasını gösterdikleri sabır ve hoşgörüden dolayı eşim Işın 

ve kızlarım Behice ve Nurhan’a atfediyorum. 

v 

Ali AKYÜREK 

ISPARTA, 2010

ŞEKİLLER DİZİNİ 

Şekil 3.1. İnceleme alanı yer bulduru haritası…………………………………….......5 

Şekil 3.2. Çalışma alanının genel görünümü…………………………………………6 

Şekil 4.1. İnceleme alanı ve civarının stratigrafik sütun kesiti……………………...11 

Şekil 4.2. Dazkırı üyesi konglomeraların genel görünümü…………………………14 

Şekil 4.3. Dazkırı üyesi konglomera çamurtaşı ilişkisi……………………………...14 

Şekil 4.4. Akarca Formasyonu genel görünümü…………………………………….17 

Şekil 4.5. Akarca Formasyonu genel görünümü…………………………………….18 

Şekil 4.6. Güney Batı Anadolu’nun sismotektonik haritası…………………………22 

Şekil 4.7. Çalışma alanına ait depremsellik haritası………………………………...26 

vi

ÇİZELGELER DİZİNİ 

Çizelge 4.1. Dinar bölgesi depremleri………………………………………………25 

Çizelge 4.2. Afyonkarahisar ili yıllara göre deprem tehlikesi………………………26 

Çizelge 4.3. Sondaj kuyuları RQD değerleri………………………………………..29 

Çizelge 4.4. Kaya kalitesi RQD ile kitle faktörü arasındaki ilişki…………………..29 

Çizelge 4.5. Doğal haldeki karbonatlı kiltaşlarının tek eksenli basma dayanımı…...30 

Çizelge 4.6. Kuru karbonatlı kiltaşı numunelerinin tek eksenli basma dayanımı…..30 

Çizelge 4.7. Suya doygun karbonatlı kiltaşı numunelerinin tek eksenli 

basma dayanımı………………………………………………………..31 

Çizelge 4.8. Kireçtaşı numunelerinin tek eksenli basma dayanımı…………...…….31 

Çizelge 4.9. Numunelere ait izin verilebilir taşıma gücü değerleri…………………32 

vii

1. GİRİŞ 

Tüm dünyada artan nüfus ve gelişen teknolojiye bağlı olarak sanayide gelişmektedir. 

Bunun sonucu gelişen sanayi yapılarının dağınık yerlerden düzenli olarak belli 

bölgelere toplanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla kentlerde Organize Sanayi 

Bölgeleri oluşturulmaktadır. 

Ülkemiz topraklarının büyük çoğunluğunun birinci derece deprem bölgesinde yer 

almasından dolayı sanayi yapılarının doğal afetlerden zarar görmelerinin 

engellenmesi amacıyla oluşturulan bu organize sanayi bölgelerinde ülke 

kaynaklarının da korunması amaçlanmaktadır. 

Bu çalışma Sanayi ve Ticaret Bakanlığı yetkilileri tarafından Dinar bölgesinde 

yapılan araştırmalar sonucunda seçilen Dinar Organize Sanayi Bölgesi alanını 

kapsamaktadır. Dinar Organize Sanayi Bölgesi Dinar-Denizli karayolunun 15. 

kilometresi güneyinde yaklaşık 380 hektar büyüklüğünde bir alandır. 

Bu çalışmada sanayi bölgesi alanının topoğrafik eğim, temelde yer alan birimlerin 

jeolojik özelliklerine bağlı olarak yapılaşma açısından ‘az riskli alanlar, riskli alanlar, 

çok riskli alanlar ve uygun olmayan alanlar’ olarak belirlenen bölgelerde alınacak 

önlemler ortaya konulmaya çalışılmıştır. 

Çalışma arazi, laboratuar ve büro çalışmaları şeklinde üç aşamada gerçekleşmiştir. 

Arazi çalışmalarında çalışma alanının mühendislik jeolojisi haritası yapımı, sondajlar 

ve numune alınmasını içermektedir. İkinci aşama zemin fiziko-mekanik özelliklerin 

belirlenmesi amacıyla sondajlardan alınan örneklerden laboratuar deneylerinin 

yapılamasıdır. Büro çalışmaları ise arazi gözlemleri, sondajlar ve laboratuar deney 

sonuçlarının bir araya getirilerek değerlendirilmesidir. 

1

2. KAYNAK ÖZETLERİ 

Nebert, (1956) 1/100 000 ölçekli Denizli 105-1 ve 105-2 ile Isparta 106-1 

paftalarının genel jeolojik etüdünü yapmıştır. Bu çalışmanın, ilgi alanımız kapsamına 

giren bölümünün stratigrafisi aşağıdadır. 

Mesozoyik; Siyah ya da gri-mavi renkli, beyaz damarlı ve fazla milonitleşmiş 

dolomitler olarak tanımlanır. (Paleozoyik kuşkusu saklı kalmak koşuluyla) Üst 

Triyas yaşı benimsenmiştir. Komprehensif seri; Jura’dan (yakın çevrede Triyas’tan) 

Lütesiyene kadar kesintisiz süren karbonat kaya istifidir. Özellikle Kretase-Lütesiyen 

aralığındaki kalkerler masif olup, açık gri ya da beyaz renklidir. Şistli hornştayn 

ardalanmasından oluşur. Kalker fasiyesi; Açık griya da beyaz renkli masif 

kalkertaşları, marnlı kalkerler ve kalkertaşı breşleri ile organojen resif kalkerlerinden 

oluşur. A. Dizer’in 1962 de determine ettiği bentonik mikrofauna kapsamına göre Alt 

Eosen (İpreziyen) ve Orta Eosen (Lütesiyen-Oversiyen) yaşlıdır. Kumlu fasiyes; 

Gevşek, yeşilimsi kumlardan oluşur ve yalnızca Dutluca yöresinde gözlenir. Fosil 

kapsamı oldukça zengindir (Mercan, Mollusk) ve bentonit form kapsamına göre orta 

Eosen yaşlıdır. Fliş fasiyesi; Olasılıkla Orta Eosen’de gevşek ofiyolit çakılları ile 

başlayan fliş sedimantasyonu, üste doğru kalkerli, marnlı ve kömürlü kumtaşları ile 

marnlara dönüşür ve Üst Eosen sonuna kadar devam eder. Oligosen; Eosen flişi 

üzerine düşük açılı diskordansla gelen fliş sedimantasyonudur ve kalın kaba 

klastiklerle başlar. Çok sıkı tutturulmuş çakıltaşları (%90 Mezosoyik ve Paleozoyik 

karbonat çakılları) üste doğru kumtaşı ve marn sedimantasyonuna dönüşür. Bu 

kesimlerde, 20-30 cm kalınlığında ve yanal süreksiz kömür damarları kapsar. 

Neojen; çalışma alanında korelanları bulunmayan fosilli denizel Miyosen 

(Helveniyen) çökelleri Tavas/Kale’de saptanmıştır. 

Berıng (1968), Acıgöl bölgesindeki ‘Lütesiyen kalkerleri’ ile ‘Üst Tersiyer çökelleri’ 

arasında kalan sedimanter istifi ‘Oligosen molas’ olarak tanımlamış ve 1/100 000 

ölçekli harita birimleri olarak; Alt molas, Alt konglomera, Resif kalkeri, Üst molas, 

üst konglomera birimlerinin ayırmıştır. Nebert,(1956)’in molas sedimanları için 

kullandığı ‘fliş’ teriminin yanlış olduğuna değinir. Resif kalkerinin tabanındaki 

bentonit foram bulgularına göre ‘Üst molas serisi’ Oligosen yaşlıdır ve tavan 

2

ölümleri ‘Üst konglomera serisi’ olasılıkla Akitaniyen’e çıkar. Üst Tersiyer 

çökelleri; Acıgöl havzası batısında, karasl-fluviyatil kökeml,i kaba klastik 

çökellerden oluşur ve Pannoniyen yaşlıdır. Acıgöl havzası doğusunda ise, karasalfluviyatil 

fasiyes ve limnik fasiyes arasındaki geçiş çökelleri ile üst kesimlerdeki 

limik sedimantasyon olasılıkla Üst Pliyosen’e çıkar. 

Lebküchner, (1970), Afyon/Dinar güneyi ile Acıgöl’ün kuzeyindeki Neojen 

havzasının 1/25 000 ölçekli jeolojik etüdü ile Pliyosen çökellerineyönelik beş adet 

sondaj yapmıştır. Bu çalışmada ‘subasman’ ın kısmen serpantinleşmiş ultrabazikler 

(güneyde) ile Kretase yaşlı ‘Komprehensif seriden’ ve esas olarakda ‘Eosen- 

Oligosen Molas’ tan oluştuğuna bir cümle ile değinir. Eosen-Oligosen molas 

ayırtlanmaksızın haritalanmış ve Berıng (1968)’in stratigrafisi benimsenmiştir. Esas 

çalışma konusunu oluşturan Genç Tersiyer havza dolguları, ‘Yatağan serisi’ ve 

‘Limnik seri’ olarak ikiye ayrılmıştır. 

Yatağan serisi; Gri ya da kahverengi renkli karasl-fluviyatil klastiklerdir. Çeşitli tane 

boylarında kumtaşları, konglomeratik kumtaşları, ince molozlar ve köşeli moloz 

içeren kullerden oluşur. 

Limnik seri; Tatlı su kökenli porozlu kalkerler ile göl tebeşirinden ibarettir. Yatağan 

serisinin, havza ortalarına doğru limnik seriye yanal geçişli olduğu belirtilen 

çalışmada; her iki çökel istif için bağıl Pannoniyen-Ponsiyen yaşı verilmiştir. 

Göktaş vd. (1989) Çivril-Çardak arasındaki bölgenin jeoloji haritasını hazırlamışlar 

ve Çardak Formasyonu içerisindeki Maymundağ’ı üyesini, Hayrettin Formasyonu 

içerisinde bulunan Sarıkavak ve Dazkırı Üyelerini isimlendirmişler ve yaşlarını 

ortaya koymuşlardır. 

Türker vd. (1996), Dinar Afet Bölgesinde sismik ve jeoelektrik çalışmaların yanında 

numune çukurları ve mekanik sondaj kuyuları açılmış, buradan örselenmiş ve 

örselenmemiş numuneler alınmış, SPT ve Konik Penetrasyon deneyleri yapılmıştır. 

Alınan zemin numuneleri üzerinde çeşitli laboratuar deneyleri gerçekleştirilmiştir. 

Arazi ve laboratuar çalışmaları birlikte değerlendirilerek jeoteknik yorum yapılmış 

ve Dinar Afet Bölgesindeki zeminin taşıma kapasitesi ile meydana gelecek oturmalar 

saptanmıştır. 

3

Görmüş vd. (2000), Dinar (Afyon) yöresinde yayılım gösteren Garipçe 

formasyonunda Alveolina cf. Prorrecta Hottinger, Asilsine exponens (Soweby), 

Nummulites beaumonti d’Archiac ve Haime, N. Millecaput Boubee ve N. 

Praeaturicus Schaub gibi orta Lütesiyen’i; Alveolina gr. Elliptica (Sowerby), Assilina 

exponens (Soweby), Nummulites aturicas Joly ve Leymerie, N. Beaumonti 

d’Archiac ve Haime, Chapmanina gassinensis Silvestri gibi geç Lütesiyen’i 

karakterize eden bentik foraminifer türleri belirlemişlerdir. Bu bentik foraminiferlere 

dayanarak orta Lütesiyen içinde SB 14 ve SB 15 biyozonları ve geç Lütesiyen içinde 

ise SB 16 biyozonu ayırtlamışlar. Araştırmacılar resifal ortamda çökelen kayaçlardan 

alt seviyelerdeki karbonatlı olanların ‘Normal Tuzlukta Sınırlı Şelf’ fasiyesinde, üst 

seviyelerindeki kumlu-killi, nummulitli kireçtaşılitolojisinde olanların ise ‘Açık 

Deniz İç Şelf’ fasiyesinde çökeldiği saptanmıştır. 

Kabasarı (2002) Dinar-Dazkırı (Afyon) arasında kalan dolomit zuhurlarının maden 

jeolojisi ve ekonomik potansiyelini çalışmıştır. Bu çalışmada Akarca Formasyonu 

içerisinde bulunan dolomit zuhurlarının haritaları, bölgenin jeolojisi haritaları 

hazırlanmış, örnekler alınarak dolomitlerin laboratuarda kimyasal analizlerini 

yaptırmış ve kullanılma yerleri hakkında bilgiler sunmuştur. 

Karagüzel vd (2003), Afyon İli, Dinar Organize Sanayi Bölgesi imar planına esas 

gözlemsel jeolojik etüt raporunu hazırlamışlardır. Çalışma alanında 18 adet araştırma 

çukuru açtırarak zemin özellikleri incelenmiş, örnekler alınmış ve laboratuar 

deneyleri yapmışlardır. Organize sanayi bölgesi alanının 1/5000 ölçekli mühendislik 

jeolojisi, eğim, yerleşime uygunluk haritaları ile mühendislik jeolojisi kesitleri 

hazırlamışlardır. Bu çalışma ile organize sanayi bölgesi alanı yerleşime uygunluk 

açısından Uygun Alan (UA), Önlemli Alanlar (ÖA1 ve ÖA2) olarak 

değerlendirilmiştir. 

4

3. MATERYAL VE YÖNTEM 

3.1. Materyal 

3.1.1 İnceleme alanının coğrafi konumu 

Şekil 3.1. İnceleme alanı yer bulduru haritası 

İnceleme alanı coğrafi konum olarak İç Anadolu Bölgesinde 38º 11' ile 38º 14' enlem 

ve 30º 38' ile 30º 42' boylamları arasında yer alır. Afyonkarahisar ilinin 

güneybatısında Güneyde Başmakçı, kuzey doğuda Dinar ve batıda Dazkırı ile 

çevrilidir. Çalışma alanının kuzeyinden Dinar-Denizli karayolu geçmektedir (Şekil 

3.1.). 

Topoğrafik 1/25 000 ölçekli Afyon L24-d4 paftasında yer almaktadır ve yaklaşık 

olarak 380 hektarlık bir alanı kapsamaktadır. 

5

Şekil 3.2. Çalışma alanının genel görünümü (kuzeyden güneye bakış) 

3.1.2. Morfolojik durum 

Çalışma alanının topografyası bölgenin jeolojisine ve doğal drenaja bağlı olarak az 

engebeli bir yapı sunar. Killi kireçtaşı ve karbonat oranının arttığı seviyelerden 

oluşan alanda, karbonatı fazla olan kesimler ayrışmaya karşı daha dirençli oldukları 

için yüksek alanları oluşturmaktadırlar. Bu şekilde sahanın doğusunda yer alan 

Gögebakan Tepe (1042 m) ve güneybatı köşesinde bulunan Akçaören Tepe (1023 m) 

belirgin yükseklikleri oluşturmaktadır. 

İnceleme alanının batısından geçen kuzey güney doğrultulu ve güneye eğimli Akdere 

tek kuru dere yatağıdır. Akdere çalışma alanında ki yüzey sularını toplayan doğal bir 

drenaj niteliğindedir. 

6

3.1.3. İklim ve bitki örtüsü 

Bölge, genel olarak Akdeniz İklimi ile Karasal İklimin etkisi altındadır. Yazlar sıcak 

ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlıdır. Akarsular, düzensiz olup, debileri mevsimlere 

bağlı olarak değişmektedir. İlkbahar ve sonbahar aylarında canlanan dereler yaz 

aylarında kururlar. 

Afyonkarahisar İlinde Meteorolojik verilerine göre yıllık ortalama yağış miktarı 

34,81 kg/m² dir. Yıllık ortalama sıcaklık ise 11,17 ºC dir. En sıcak ay 22,2 ºC ile 

Temmuz, en soğuk ay ise ortalama 0,3 ºC ile Ocak ayıdır. En fazla yağış ortalaması 

48,8 kg/m² ile Nisan ayı, en az yağış ortalaması 14 kg/m² ile Ağustos ayıdır. 

Bölge genel olarak bozkırdır. Yerleşim merkezleri çevresi ile ovalık bölümlerde tahıl 

ürünleri, meyve ve sebze yetiştirilmektedir. 

3.1.4. Ekonomik durum 

Bölgenin ekonomisi genelde tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Hububat, sebze ve 

meyve, küçük ve büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin yanı sıra özellikle Başmakçı 

yöresinde kümes hayvancılığı önemli ekonomik gidi sağlamaktadır. Başmakçı 

ilçesinde bulunan yumurta borsası Türkiye’nin yumurta ihtiyacının %4’ünü 

karşılamaktadır. 

Ayrıca Dinar ve Dazkırı bölgelerinde küçük ölçekli çeşitli fabrikalar bulunmaktadır. 

Dinar Organize Sanayi Bölgesi ihtisaslaşmış bir bölge olmayıp karma fabrikalardan 

oluşacak bir organize sanayi bölgesi alanıdır. 

7

3.2. Yöntem 

Organize Sanayi Bölgesi olarak değerlendirilmesi düşünülen çalışma alanında temeli 

oluşturan tabakaların kaya özelliği göstermesinden dolayı temel sondaj 

çalışmalarında karotlu ilerleme yöntemi belirlenmiş ve 10 adet 10 m derinliğinde 

sondaj yapılmıştır. Temel sondajlardan alınan karot numunelerinin bir kısmı doğal 

olarak tek eksenli basınç deneyine tabi tutulmuştur ve bu sonuçlara göre taşıma gücü 

hesaplanmıştır. Ayrıca alınan numunelerin bir bölümü etüvde kurutulmuş kırılmış, 

bir bölümü de suya doygun hale getirilerek tek eksenli basma dayanımı deneyleri 

yapılarak, elde edilen değerlerden taşıma gücü hesapları yapılmıştır. Böylece arada 

ki farklar karşılaştırılarak temel zeminin taşıma gücünü suyun ne kadar olumsuz 

etkileyebileceği ortaya konulmuştur. Ayrıca kireçtaşlarının tek eksenli basma 

dayanımı ve taşıma gücü; karbonatlı kiltaşları ile karşılaştırılarak karbonat oranının 

etkisi de yorumlanmıştır. 

Çalışma alanının 1/15 000 ölçekli mühendislik jeolojisi haritası (Ek-3) ve kesitleri 

(Ek-4) hazırlanmıştır. 

8

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 

4.1.Genel Jeoloji 

Çalışma alanının da içerisinde bulunan bölgede Göktaş vd. (1989), Kabasarı (2002) 

ve MTA Genel Müdürlüğü tarafından çeşitli araştırmalar yapılarak bölgenin genel 

jeolojisi çıkartılmıştır. Bu araştırmalara göre Çardak Formasyonu Maymundağı 

Üyesi (Toçm) tabanı oluşturmaktadır ve birimin yaşı Alt Oligosen olarak 

belirlenmiştir. Birimin başlıca kaya türünü çakıltaşları ve yer yer çakıltaşı ara katkılı 

kumtaşı istifi oluşturmaktadır. Maymundağı üyesinin üzerine geçişli olarak Hayrettin 

Formasyonu Sarıkavak Resif Üyesi (Tohs) gelmektedir. Sarıkavak Resif Üyesi 

stratigrafik olarak Hayrettin Formasyonunun alt kesiminde bulunan mercan 

kolonilerinin oluşturduğu resif (ara) düzeyidir. Birimin adı tipik olarak gözlendiği 

‘Sarıkavak Köyü’nden alınmıştır. Genel ayrışma rengi mavimsi, gri ya da sarımsı 

gridir. Taze kaya mavimsidir (Göktaş vd. , 1989). Başlıca mercan faunası ve mollusk 

türlerine göre Sarıkavak Resif Üyesinin yaşı Oligosen’dir (Kabasarı, 2002). 

Sarıkavak Resif Üyesinin üzerine uyumlu olarak Dazkırı Üyesi gelmektedir. 

Hayrettin Formasyonunu oluşturan ve üste doğru kalın çakıltaşı ara düzeyleri 

kapsayan ince kırıntılı istif Dazkırı İlçesinin GB civarında yayılım gösterir. 

Stratigrafik olarak üste doğru kalın çakıltaşı ara düzeyleri kapsayan, çamurtaşı-çok 

ince kumtaşı-ince kumtaşı ardalanması başlıca kaya türü topluluğunu oluşturur. 

Dazkırı Üyesinin alt bölümü çamurtaşı ara katkılı çok ince kumtaşı-ince kumtaşı 

istifinden oluşur ve Tohd1 simgesiyle harita birimi olarak adlanmıştır. Dazkırı 

üyesinin Tohd2 simgesiyle ayırtlanan üst bölüm ise kalın çakıltaşı ara düzeyli çok 

ince kumtaşı-ince kumtaşı egemen istifinden oluşur. Bu birim çalışma alanının kuzey 

doğusunda yüzeylemektedir. Hayrettin Formasyonu üzerine uyumsuz olarak 

Hasandede grubu gelmektedir. Hasandede grubunun alt bölümünü Kızılören 

Formasyonu (Tmk) oluşturur. Kızılören Formasyonu ile Dazkırı Üyesi arasındaki 

dokanak uyumsuzdur. Alüvyon yelpazesi ortamının ürünü olan ve çökeldikleri 

ortamlara göre istif içinde oransal değişim gösteren çakıltaşı-kumtaşı-çamurtaşı 

9

ardalanmasından oluşur. Kızılören Formasyonu içerisinde hiç fosile rastlanmamıştır. 

Ancak yaşı litojojik ilişkilerine bakılarak Üst Miyosen olarak saptanmıştır. Çalışma 

alanının kuzey doğusunda gözlenmektedir. 

Kızılören formasyonu üzerine uyumlu olarak Akarca Formasyonu (Tplka) 

gelmektedir. Bu formasyon gölsel ortamda çökelmiş killi kireçtaşı biriminden 

meydana gelmiştir. Akarca Formasyonunun yaşı Pliyosen olarak tespit edilmiştir. 

Çalışma alanının tamamında bu birim gözlenmektedir. Akarca Formasyonu üzerine 

ise uyumsuz olarak Kuvaterner çökelleri gelmektedir. Fakat çalışma alanı içerisinde 

gözlenmemektedir (Şekil 4.1.) 

4.1.1. Acıgöl Grubu 

4.1.1.1. Çardak formasyonu (Toç) 

Bu formasyon Maymundağı üyesi ile temsil edilmektedir. Başlıca çakıltaşlarından 

oluşur. Üyenin adı, Çardak İlçesi kuzeyinde bulunan Maymundağı’ndan alınmış ve 

ilk kez Göktaş vd., 1989’da ki çalışmada kullanılmıştır. Maymundağı yöresinde 

ölçülen maksimum kalınlığı 1500 m dir. Temelde çakıltaşlarının egemen olduğu istifi 

üste doğru çakıltaşı-kumtaşı aradalanması ve çakıltaşı ara düzeyli kumtaşı istifine 

dönüşür. 

Tabanda ki çakıltaşı istifinin büyük bölümü gri, üste doğru ise kızıl renklidir. Genel 

olarak çok kalın (1-5 m) ve az belirgin katmanlı, yersel olarak büyük ölçek çapraz 

katmanlıdır. Katmanlar eşit kalınlıktadır; kalınlık yanal yönde az çok eşit ya da 

değişken olup katmanlar yanal devamlıdır. Kabaca gelişmiş koşut katmanlanma, 

çoğunlukla düşey yöndeki tane (çakıl) boyu değişiminden kaynaklanır. İstifin üste 

doğru kumtaşlarıyla ardalanan çakıltaşı katmanları daha belirgindir. 

10

Şekil 4.1. İnceleme alanı ve civarının stratigrafik sütun kesiti (Kabasarı, 2002 den) 

11

Katmanların alt kesimlerinde 50-60 cm boyutlarına kadar blok kapsayan iri 

çakıltaşları, üste doğru ufak çakıl içerikli kumtaşlarına derecelenir. Üste doğru 

giderek çakıl boyutları küçülür ve çakıl kapsamının matrikse oranı düşer (Göktaş vd., 

1989). 

Çakıltaşı seviyelerinde fosillere rastlanmamasına karşın, üst kesimlerde bulunan 

kumtaşları içerisinde saptanan Nummulites bulgularına göre Maymundağ Üyesi’nin 

yaşı Alt-Orta Oligosen olarak belirlenmiştir. Birim üzerinde bulunan Hayrettin 

Formasyonuna yanal-düşey geçişlidir. 

4.1.1.2. Hayrettin formasyonu (Toh) 

Formasyon adını “Hayrettin Köyü”nden almıştır. Formasyonun alt kesiminde bulunan 

ekolojik resif “Sarıkavak Resif Üyesi” adıyla GD yönündeki çökeller ise “Dazkırı 

Üyesi” adıyla ayırtlanmıştır (Göktaş vd., 1989).Başlıca yayılım alanı, Dazkırı İlçesi 

civarındadır. Dazkırı yöresinde maksimum 1500 m lik bir kalınlığa ulaşır (Şekil 4.1., 

Ek-2). Çakıltaşı ve yersel linyitli çamurtaşı ara düzeyleri kapsayan çeşitli tane 

boylarına sahip kumtaşları, egemen kayatürü topluluğunu oluşturur. 

Çakıltaşları Hayrettin Formasyonu’nun (özellikle Sarıkavak Resifi üzerinde kalan) 

büyük bölümünü oluşturan egemen kayatürü topluluğudur. Tekçe ya da nöbetleşe 

yataklanmış yanal sürekli düzeylerdir. Orta ve kaba kumtaşı arakatkılı ince kumtaşları 

daha yaygındır. Ayrışma rengi açık pas, sarımsı bej ve gridir. Genellikle tane destekli 

paketlenmiştirler. İnce kumtaşları iyi boylanmıştır. Bazı kumtaşı düzeyleri, 5-10 cm. 

kalınlığında ufak çakıl ve çakılcık mercekleri ve dizilimleri kapsar. Genellikle sıkı 

tutturulmuş ve serttir (Kabasarı, 1996). 

Sarıkavak Resif Üyesi Stratigrafik olarak Hayrettin Formasyonu’nun alt kesiminde 

bulunan, mercan kolonilerinin oluşturduğu ekolojik resif (ara) düzeyidir. Birimin adı, 

tipik olarak gözlendiği “Sarıkavak Köyü”nden alınmıştır. 

Tipik olarak gözlendiği Eybiğinboğaz Dere (Denizli-M23-b1) ile Karakuş Tepe 

(1123)’nin K-G doğrultulu doruk ekseni arasında kalan alanda, yanal yönde yaklaşık 

6 km. izlenebilen bir başvuru düzeyi olarak yayılım gösterir (Göktaş vd.,1989). Tip 

12

lokalitesindeki ortalama kalınlığı 5m’dir genel ayrışma rengi mavimsi gri ya da 

sarımsı gridir. Renk dağılımı yeknesak olmakla birlikte, bazı kesimlerdeki mercanlar 

ile ara gereç (kovuk dolgusu) arasındaki ton farklarının yarattığı menevişlenmeye 

rastlanır. Taze kaya mavimsidir. Resif, mavimsi gri renkli ve çamurlu çok ince 

kumtaşlarının oluşturduğu bir zemin üzerinde gelişmiştir. Üzerinde ise mavimsi gri 

renkli ve yersel kömürlü çamurtaşları bulunur. Resifi oluşturan mercanlar arası 

kovuk dolgusu da, mavimsi gri renkli çamurlu çok ince kumdan oluşur. 

Hayrettin formasyonu’nun alt kesiminde bulunan Sarıkavak Resifi’nin alt ve üst 

dokanakları uyumludur. Linyit içeren bataklıklı lagün çökellerinin tavanında 

bulunduğundan, stratigrafik başvuru düzeyi olarak olarak önem taşır. Hayrettin 

formasyonu’nun, paleocoğrafik olarak GD yönündeki görece “derin” kesimini (şelfe 

geçiş kuşağı ve şelf) oluşturan ve üste doğru kalın çakıltaşı aradüzeyleri kapsayan 

ince kırıntılı istif, Dazkırı Üyesi olarak tanımlanmıştır. Dazkırı yöresinde 1300 m’lik 

maksimum kalınlığa ulaşan birim, KB yönünde giderek incelir ve Hayrettin 

formasyonu içinde kamalanarak yanal yönde sıfırlanır. 

Stratigrafik olarak üste doğru kalın çakıltaşı aradüzeyleri kapsayan, çamurtaşı-çok 

ince kumtaşı-ince kumtaşı ardalanması başlıca kaya türü topluluğunu oluşturur. 

Dazkırı Üyesi’nin “alt bölümü”, çamurtaşı arakatkılı çok ince kumtaşı-ince kumtaşı 

egemen istifinden oluşur ve “Tohd1” simgesiyle harita birimi olarak ayırtlanmıştır. 

“Tohd2” simgesiyle ayırtlanan “üst bölüm” ise, kalın çakıltaşı aradüzeyli çok ince 

kumtaşı-ince kumtaşı egemen istifinden oluşur ve gözlenebilen en üst kesimlerinde 

kireçtaşı tekçe katmanları kapsar. “Tohd1” ve “Tohd2” harita birimleri arasındaki 

ayrım yöntemsizdir (Göktaş vd., 1989). 

Dazkırı Üyesi’nin “üst bölümü” (Tohd2) olarak ayırlanan çökel istifin, gözlenebilen 

en üst düzeylerinde ortaya çıkan ara düzeyleridir (Şekil 4.2., Şekil 4.3.). Yanal 

sürekli tekçe katmanlardır. Katman kalınlıkları, yanal yönde az çok eşitlidir. Kalın 

koşut katmanlı ve iç yapısızdır. Katmanlanma düzlemleri düzenlidir. Çeşitli kum 

boyutlarında ve düzensiz dağılmış litoklast içerikleri yaygındır. Yoğun karbonat 

çimento nedeniyle sıkı tutturulmuş ve çok serttir. 

13

Şekil 4.2. Dazkırı üyesi konglomeraları genel görünümü (Küçükmezartepe güneyi) 

Şekil 4.3. Dazkırı üyesi konglomera çamurtaşı ilişkisi (Küçükmezartepe güneyi) 

14

Yaygın olarak kapsamında bulunan bol ve çeşitli Lepidocyclina faunasıyla 

karakteristiktir. Çapları 6 cm’ye dek ulaşan iri formlar tipiktir (Göktaş vd.,1989). 

Başlıca mikrofosil bulguları, çok ince kumtaşı ve Lepidocyclina’lı kalkarenit 

fasiyeslerinden derlenmiştir. Mikrofauna bulgularına göre Dazkırı Üyesi’nin yaşı 

Şattiyen (Üst Oligosen)’dir (Göktaş vd., 1989). Çalışma alanının kuzey batısında 

yüzeylemektedir. Hayrettin Formasyonu üzerine gelen Kızılören Formasyonu ile 

uyumsuz dokanak oluşturur. 

4.1.2. Hasandede Grubu 

Tektonik çatısı “egemen genişlemeli” Üst Miyosen-Pliyosen döneminin karasal 

tortullaşmasıdır ve altta (alüvyon yelpazesi ortamında çökelmiş) “Kızılören 

Formasyonu” ile üstte (gölsel) Akarca Formasyonu’ndan oluşur. (Şekil 4.1., Ek-2) 

4.1.2.1. Kızılören formasyonu (Tmk) 

Alüvyon yelpazesi ortamının ürünü olan ve çökeldikleri asortamlara göre istif içinde 

oransal değişim gösteren çakıltaşı-kumtaşı-çamurtaşı ardalanmasından oluşur. Çökel 

istif genelinde, stratigrafik olarak alttan üste ve çökel gelişim yönüne uygun olarak 

“yakınca yelpaze”den “uzakça yelpaze”ye doğru (yanal yönde) tane boyu incelmesi 

gösterir. “Yakınca yelpaze” (üst yelpaze) bölümüne egemen çakıltaşları; “moloz 

akması” (debris flow) süreçlerinde ve ana beslenme kanallarında yataklanmıştır. 

“Orta yelpaze” bölümünün çakıltaşı-kumtaşı-çamurtaşı düzensiz ardalanması; 

yelpaze üzerinde akaçlanmış örgülü akarsular ile “çamur akması” (mud flow) ve 

“yaygı taşkını” süreçlerinin ürünüdür. “Uzakça yelpaze” (alt yelpaze) bölümü ise; 

kanal dolgusu kökenli seyrek çakıltaşı ara düzeyleri kapsayan egemen çamurtaşı 

istifinden oluşur ve yanal yönde gölsel çökellere giriklik gösterir. 

15

Çakıltaşları; kahverengimsi sarı ya da sarımsı kahverengi ve kiremit kırmızısı 

renklidir. Katmanlanma ve iç örgütlenme hemen hiç gelişmemiştir. Bazı düzeylerde, 

çakıl boyutlarındaki farklılaşmalar ve yanal süreksiz kumtaşı düzeylerinin araya 

girmesiyle belirginleşen çok kaba som katmanlıdır. Çakıl boyu ortalaması iri çakıl 

fraksiyonundadır. Blok kapsamı düzensiz değişken ve genellikle yüksektir. 

Paketlenme çoğunlukla hamur (boylanmamış çamurtaşı ya da kumtaşı) desteklidir. 

Yersel tane destekli-hamurlu düzeyler olağandır. Çakıl bileşimi, yelpaze gerisindeki 

“beslenme alanı”na egemen temel kayatürü topluluğuna göre belirlenmiş olduğundan 

değişkenlik gösterir. Çakıl morfolojisi az yuvarlaktır. Yuvarlak ve çok yuvarlak 

“kalıntı” çakılların varlığı olağandır. Çoğu tutturulmuş ve serttir. Çakıllı som 

kumtaşları; egemen çakıltaşı istifi içinde yanal süreksiz ara düzeyler olarak 

yataklanmıştır. Tipik olarak, kiremit kırmızısı renk dağılımına sahiptir. Tümüyle 

içyapısızdır. Kaba gereç kapsamı değişken ve seçimsiz dağılımlıdır. Tutturulmuş ve 

serttir. 

Çamurtaşı; Yelpaze gelişim yönüne uygun olarak, orta yelpaze bölümünden uzakça 

yelpaze bölümüne doğru giderek egemenlik kazanan kaya türüdür. Çamur akması ve 

yaygı taşkını süreçlerinin ürünüdür. Kiremit kırmızısı yeknesak renk dağılımı 

karakteristiktir. Çoğu som, yersel ince-orta koşut katmanlıdır. Tümüyle iç 

örgütlenmesizdir. Kanal dolgusu kökenli seyrek çakıltaşı cepleri ile 5-10 cm 

kalınlığında ve yanal süreksiz çakıl yaygıları olağandır. Genellikle orta derecede 

tutturulmuştur. Kızılören Formasyonu çalışma alanının kuzey batısında 

yüzeylemektedir. 

4.1.2.2. Akarca formasyonu (Tplka) 

Kızılören alüvyon yelpazesi çökeliminin yanal ve düşey yönde Akarca gölsel 

çökelimine geçtiği havza ortalarında yoğunlaşır. Stratigrafik olarak, gölsel 

sedimantasyon sürecinin başlangıcını belgeleyen sığ göl çökelleridir. Gölsel çökelim 

koşullarının havza(lar) ölçeğinde yerleşmesi ile birlikte yaygınlık kazanan killi 

16

kireçtaşları, alt kesimlerde genellikle zeytin yeşili renklidir. Stratigrafik olarak alttan 

üste ve yanal yönde havza oratalarına doğru, beyaz renk dağılımı egemenlik kazanır. 

Çoğunlukla somdur. Karbonat kapsamı genellikle düşük olmakla birlikte yer yer 

karbonat oranının yükseldiği seviyeler gözlenmektedir. Genellikle az tutulmuş ve 

dağılgandır. Üst kesimlere doğru tutturulma derecesi yükselir. Seçimsiz dağılmış 

kum içerikleri olağandır. Biyoturbasyon işlemleri alt kesimlerde yoğun, üste doğru 

ise kıt yada olağandır. Mollusk kapsamı, çoğunlukla ince kavkılı Gastropodlardan 

oluşur (Göktaş vd., 1989). Çalışma alanının tamamında Akarca Formasyonu 

gözlenmektedir. (Şekil 4.4., 4.5.) 

Kireçtaşı 

Karbonatlı Kiltaşı 


Şekil 4.4. Akarca Formasyonu genel görünümü 

(İnceleme alanı kuzeyi temel kazısı-kuzeyden güneye) 

17

4.1.3 . Kuvaterner çökelleri 


Kireçtaşı 


Şekil 4.5. Akarca Formasyonu genel görünümü 

(İnceleme alanı kuzeyi temel kazısı-batıdan doğuya) 

Bölgenin en genç birimini oluşturan ve geniş bir alanda yüzeylenen Kuvaterner yaşlı 

alüvyonlar, genellikle düzlüklerde ayrıca bunun yanında, yamaç molozu ve birikinti 

konisi olarak da gözlenmektedir. Alüvyonlara genellikle inceleme alanının dışında 

kalan Dinar ovasında ve yer yer de akarsu yataklarında dar alanlarda rastlanmaktadır. 

Civar kayaçlardan türeyen değişik boyutta blok çakıl, kum, silt ve kilden oluşur. 

Yayılım oldukça fazladır. Birbirine hiç tutturulmamış veya çok zayıf tutturulmuştur. 

Alüvyon yelpazesi çökelleri; çakıl kapsamı yüksek olan bloklu moloz akmaları ile 

örgülü akarsuların iri çakılları ile çakıllı kumlardan oluşur. Yamaç molozu ya da 

yamaç molozu konisi çökelleri; genellikle tane destekli ve hamursuz çakıllardan 

oluşur. Çakıllar köşeli ve küt köşelidir. Tutturulmuş ya da tutturulmamış olabilirler. 

18

Rölyef enerjisi yüksek yamaç önlerinde gelişmiş yamaç molozu/konilerinin başlıca 

çökel fasiyesi, elenme dolgularıdır. 

Alüvyon malzemeleri civar kaya parçalarından ki bunları çakıl, kum, silt, kil ve mil 

oluşturmuştur. Çalışma alanının gevşek karekterdeki kayaçları atmosferik şartlar 

altında aşınarak taşınması ve birikmesiyle alüvyonlar oluşmuştur. 

Alüvyonlar, Kuvaternerde oluşmuşlardır ve gelişimlerini bugün dahi 

sürdürmektedirler. Kuvaterner çökellerinin yaşı, bağıl stratigrafi ilişkilerine göre 

belirlenmiştir. 

4.2. Yapısal Jeoloji 

Batı Toroslar’da geniş bir alanda çalışmaları bulunan Yalçınkaya ve arkadaşları 

‘‘Batı Torosların Jeolojisi Raporu’’ (1986)’ nda tüm Batı Toros kuşağının bugünkü 

konumunu Alpin Dağ Oluşumu (Alpin Orojenezi) ile kazandığını belirtmişlerdir. 

Ayrıca Toroslar’da çeşitli çalışmaları bulunan Koçyiğit, Güney Batı Anadolu’daki 

tektonik gelişmeyi üç evreye ayırarak incelemiştir. Bu evreler: 

Eski Tektonik Dönem (Geç Kretase-Eosen) 

Geçiş Dönemi (Eosen-Alt Miyosen) 

Yeni Tektonik Dönem (Tortoniyen-Günümüz), (Neotektonik Periyot) 

Eski Tektonik Dönem; 

Eski tektonik dönemin, Alt Eosen sonrası-Tortoniyen öncesi zaman aralığını 

kapsayan son evreleri, yeğin sıkışma tektoniğinin koşulladığı nap yerleşimleriyle 

belirlenir. Allokton ünitelerin Menderes Masifi’nin G ve GD’suna yerleşimleri, 

Tersiyer’in değişik dönemlerinde ve birkaç evrede gerçekleşmiştir. Çalışma alanında 

tanımlanan Sorgunlu Formasyonu, Çifteöz Formasyonu ve Homa Melanjı, bu 

allokton üniteler kapsamındadır (Göktaş vd., 1989). Allokton “Ören Ünitesi” (Konak 

vd., 1987) kapsamındaki “Karaova Formasyonu”’nun olası eşdeğeri Sorgunlu 

Formasyonu ve “Gereme Formasyonu”nu kısmen karşılayan Çifteöz Formasyonu ile 

19

“Homa Melanjı”, Alt Eosen Sonrası-Priaboniyen öncesinde yerleşmişlerdir. Ancak, 

bu yerleşmeye ilişkin doğrudan veriler çalışma alanı içinde gözlenmez. 

Başçeşme Formasyonu ile Acıgöl Grubu arasındaki uyumsuzluğu karşılayan 

Priaboniyen Sonu-Oligosen Başı arasındaki sıkışma fazına ilişkin dolaysız veriler, 

çalışma alanının GB’sındadır (Honaz-Tavas-Kızılhisar yöreleri). Bu bölgede, 

“Lütesiyen-Priaboniyen yaşlı neritik-pelajik kireçtaşı istifi” (Konak vd., 1987) 

üzerine allokton ünitelerin bindirdiği gözlenir. Allokton ünitelerin bu evredeki 

yerleşimini, “sıkışma ve çekme tektoniğiyle denetlenen” (Koçyiğit, 1984) postorojenik 

molas iç çukurunun oluşumu ile yaşıt tortullaşma (Acıgöl Grubu) izler. 

Allokton ünitelerin “Isparta büklümü” batı kesimine son yerleşim dönemi olan Orta 

Miyosen’de, GD-KB doğrultulu sıkışma rejiminin belirlediği bindirmeler 

oluşmuştur. Başçeşme Formasyonu ile Acıgöl Grubu’nu göreli otoktona dönüştüren 

bu dönem bindirmelerinin hemen tümü, baklan fay zonu üzerindedir. Bu dönemin en 

tipik bindirmesi, Denizli M23-a1 paftasının KD köşesindeki Çomaklı Tepe yöresindedir. 

Bu lokalitede, Çifteöz Formasyonunun karbonat kayaları, Hayrettin 

Formasyonu’na bindirmiştir. Bindirme düzleminin Çomaklı Tepe’deki dalımı 15°, 

Dağal Dere kuzeyinde ise 30°’dir. Priaboniyen yaşlı Başçeşme Formasyonunun 

göreli otoktona dönüştüğünü belgeleyen bindirme ise, çalışma alanının dışında kalan 

(Denizli M23a4 paftasının güney kesimi) Emirçay’ın doğu yamaçlarında gözlenir. 

Bu bölgede, Çifteöz Formasyonunun siyah dolomitleri Dazlak Üyesi üzerine 

bindirmiştir (Göktaş vd., 1989). 

Yeni tektonik Dönem; 

Üst Miyosen’in başlarında (erken Tortoniyen) egemen sıkışmalı eski tektonik dönem 

sona ermiş ve egemen genişlemeli yeni tektonik rejim, günümüze değin sürecek 

olan bölgesel ölçekli yapılanmanın başlıca belirleyicisi olmuştur. Isparta 

büklümünün KB kesiminde bulunan çalışma alanı ve yakın çevresindeki genişlemeli 

yapılanmanın tektonik çatısını, tortullaşmayla yaşıt blok faylanmalar oluşturur. Blok 

faylanmalı yapılanmayı; KKD-GGB(“Baklan Fayı”), KD-GB(“Çardak Fayı”) ve 

KB-GD (“Işıklı Fayı”) doğrultularda birbirini kesen eşzamanlı listrik faylar belirler. 

Erken tortoniyen’de beliren bu normal fay takımları, Pliyosen Sonu -Kuvaterner başı 

20

ve Pleyistosen Sonu- Günümüzde aynı doğrultuları izleyerek gençleşmiştir. Bu 

fayların, alüvyonlar ve grabenler içindeki göllerle olan ilişkisi, blok faylanmanın 

günümüzde de sürdüğünü gösterir. En genç faylar, alüvyonlar ile daha yaşlı birimleri 

dokanağa getirmiştir. Fay dikliği eteklerinde oluşumu günümüzde de süren, oldukça 

kalın ve fay düzlemi boyunca yanal yönde birleşik alüvyon yelpazelerinin çökelimi 

genç fayların kontrolundadır. Acıgöl’ün güney kenarı “Acıgöl Grabeni”nin güney 

sınır fayına yaslanmıştır ve fay düzlemi boyunca sıcak su çıkışları vardır (Beylerli 

kaplıcaları). 

Çalışma alanı ve yakın çevresindeki blok faylanma sistemini oluşturan başlıca yapı 

ögeleri; “Çivril”, “Acıgöl”, ve “Işıklı” grabenleri ile bu grabenlerin sınırladığı horstu 

belirleyen normal fay takımlarıdır. KKD-GGB uzanımlı “Baklan Fayı”, “Çivril 

Grabeni”nin doğu sınır fayıdır. Yaklaşık uzunluğu 10 km.’yi aşkın olan Baklan fayı, 

Erken Tortoniyen’de batı yönünde çökmüş ve Çivril depresyon havzasına doğru 

gelişen “Kızılyar” tortullaşmasının yapısal denetçisi olmuştur. Egemen çökme 

yönünde basamak faylar oluşturarak gençleşmiş ve etkinliğini günüme değin 

sürdürmüştür. Baklan ile Işıklı Gölü arasında Kuvaterner çökelleri ile daha yaşlı 

birimleri dokanağa getirmiştir. Bu zonda, fay düzlemi boyunca gelişmiş birikinti 

konilerinin oluşumu denetlediği açıkça görülür. Yersel oniks mermer oluşturan 

hidrotermal eriyiklere yol verecek kadar önemli bir sistemdir. 

Blok faylanmalı yapılanmanın çalışma alanı içinde kalan ikinci önemli bileşeni, KD- 

GB uzanımlı “Acıgöl Grabeni”ni KB’dan sınırlayan düşey atımlı “Çardak Fayı”dır. 

Erken Tortoniyen’de GD yönünde çökerek Acıgöl depresyonunu belirlemiş ve aynı 

yönde (grabene doğru) basamak faylar oluşturarak günümüze değin etkinliğini 

sürdürmüştür. Grabene doğru tektonik gençleşme olayına en açık örnek Çardak 

doğusundadır. KD-GB uzanımlı ana fay düzlemine az çok koşut gelişmiş genç 

faylanma, ana fay sisteminin kontrolunda gelişmiş Eski Kuvaterner alüvyon 

yelpazelerini keserek oluşumlarına son vermiş, yeni alüvyon yelpazelerinin 

çökelimini günümüze denetlemiştir (Lebkuchner, 1970). Çardak fayı boyunca yersel 

travertenler oluşturan hidrotermal çıkışlar, Pliyosen sonrasındaki (Pliyosen- 

Kuvaterner) dönemi ya da Pleyistosen Sonu olası bir sıkışma fazında kapanmıştır. 

Çardak yöresindeki travertenler en genç alüvyon yelpazesi çökelleriyle örtülüdür. 

21

Üst Miyosen yaşlı Kızılyar Formasyonu ile Pliyosen yaşlı Akyar Formasyonunu 

kesmesi; Pliyosen Sonu-Kuvaterner başı etkinliğini gösterir. Güncel birikinti 

konileriyle dokanaklı oluşu da, diri bir fay olduğunu kanıtlar. Işıklı grabenini GB’dan 

sınırlamasına karşın, depresyon havzasının egemen çökme yönü KD’dur ve graben 

bu yapısıyla bakışımsızdır (Bakışımsız çökme eğilimi Erken Tortoniyen’den 

başlayarak günümüze değin sürmüş ya da çökme ekseni zaman içinde KD’ya 

kaymıştır). Işıklı grabeni KD sınır fayının en genç düşey atım miktarı Işıklı fayından 

çok fazladır. Gelişimleri günümüzde de süren en kalın ve yaygın alüvyon yelpazeleri 

bu fay boyunca çökelmiştir (Koçyiğit, 1984), (Şekil 4.6.). 

Şekil 4.6. Güney Batı Anadolu’nun sismotektonik haritası (Koçyiğit,1984). 

4.2.1. Diskordanslar ve orojenez fazları 

Allokton birimlerin Alt Eosen sonrası-Friaboniyen öncesi yerleşimini izleyen 

tektonik durgunluk evresinde (Priaboniyen) çökelen Başçeşme Formasyonu; 

22

kendisinden yaşlı tüm kaya birimleri ve özellikle de Çifteöz Formasyonu’nun 

(bölümsel ya da tümsel dolomitleşmiş) kireçtaşları üzerine açısal uyumsuzlukla gelir. 

Allokton ünitelerin Priaboniyen sonu Oligosen başı arasındaki yerleşimlerini 

belirleyen sıkışma fazı; Başçeşme Formasyonu ile Acıgöl Grubu arasındaki 

uyumsuzluk düzlemini karşılar. Olasılıkla Erken Miyosen’in belirsiz bir bölümünü 

de kapsamak üzere, özellikle Orta Miyosen döneminde yeğinleşen sıkışma rejimi 

(“Lisiyen Fazı”), bölgesel ölçekli bir çökelmezliği kararlamıştır. Allokton ünitelerin 

son yerleşimini belirleyen bu sıkışma fazı, Başçeşme Formasyonu ile Oligosen 

molasını (Acıgöl Grubu) göreli otoktona dönüştürmüştür. En belirgin açılı 

uyumsuzluk düzlemi Üst Miyosen’in (Tortoniyen-Messiniyen) tabanındadır ve 

bölgesel ölçekte egemen genişlemeli yeni tektonik rejimin başlangıcını belgeler. Üst 

Miyosen yaşlı ve karasal kökenli Kızılyar Formasyonu, kendisinden yaşlı tüm kaya 

birimleri üzerine açısal uyumsuzlukla gelir. Son uyumsuzluk düzlemi, Akyar 

Formasyonu ile Kuvaterner çökelleri arasındadır(Göktaş, vd., 1989). 

4.2.2. Tabakalanma 

Çalışma alanında yer alan kaya birimleri sedimanter nitelikli kayaçlardan oluşur. 

Çalışma alanının tabanının da yer alan Oligosen yaşlı Hayrettin Formasyonu Dazkırı 

Üyesi olan konglomeraların tabaka düzlemlerinin konumu K37ºB/12ºGB olarak 

belirlenmiştir. Bu birimin üzerine uyumsuz olarak gelen Miyosen yaşlı Kızılören 

Formasyonu çakıltaşlarının tabaka düzlemlerinin konumu K73ºB/10ºGB olarak 

ölçülmüştür. Çalışma alanında gözlenen Pliyosen yaşlı Akarca Formasyonunun 

egemen tabaka düzlemi konumu K48ºB/7ºGB dır (Ek-2, Ek-3). 

4.2.3. Kıvrımlar 

Çalışma alanında bulunan kayaçlarda haritalanabilecek boyutta kıvrım 

gözlenmemiştir. 

23

4.2.4. Faylar 

Çalışma alanında yüzeyde herhangi bir fay gözlenmemesine karşın yaklaşık 15 km 

kuzey doğuda bulunan Dinar’ın doğusundan başlayan, ve eğim atımlı normal fay 

olarak düşünülen bu fay kuzeybatı-güneydoğu yönünde Çivril kasabasına doğru 

uzanmakta olup Dinar – Çivril fayı olarak adlandırılmıştır (Koçyiğit, 1984). 

4.2.5. Eklemler 

Çalışma alanında ki birimlerde düzenli gelişmiş eklem sistemleri gözlenmemiştir. 

4.3. Hidrojeoloji 

Su Noktaları; Çalışma alanında kaynak, göl vb herhangi bir su noktası yoktur. Yakın 

çevresinde devamlı akış gösteren ve debisi yüksek olan akarsu bulunmamaktadır. 

Organize sanayi bölgesi kurulacak olan alan içerisinde yağış sularının yüzeysel akışa 

bağlı gelişmiş üç adet derinliği fazla olmayan kuru dere bulunmaktadır. Bunlar 

yağışlı dönemlerde akışa geçen ve genelde kuru derelerdir. Bu derelerden güney 

batıda bulunan Akdere düşük eğimli arazide, zemin litolojisinin ve akan suyun 

debisine bağlı olarak, yaklaşık 3-4 m derinliğinde ve akış yönünde yaklaşık 30 m kot 

farkı olan bir dere yatağı özelliğindedir. 

Çalışma alanının da görünür temeli oluşturan Hayrettin Formasyonunun Dazkırı 

Üyesi ve Kızılören Formasyonu kumtaşı, çakıltaşı ardalanmasından oluşan birimler 

geçirimli özelliğinden dolayı yer altı suyu taşımaktadır. Çalışma alanında gözlenen 

karbonatlı kiltaşı ve kireçtaşı ardalanmasından oluşan yer yer çakıltaşı seviyeleri 

içeren Akarca Formasyonu yapısı gereği geçirimsiz olup akifer özelliği 

taşımamaktadır. Tabanda bulunan Kızılören ve Hayrettin Formasyonunu oluşturan 

24

çakıltaşı düzeylerinin önemli kalınlıklara ulaştığı kesimlerde yer altı suyu 

bulunabilir. Nitekim çalışma alanının dışında eski Gençali Köyü civarında DSİ 

tarafından açılan sondaj kuyusu bulunmaktadır. Bu kuyuda kireçtaşı ve konglomera 

geçilmiş ve bu birimlerden 18-20 lt/sn debili su alınmaktadır. Bu kuyunun derinliği 

130 m dir. Ayrıca çalışma alanı kuzeyinde Dinar-Denizli karayolu kenarında 

Organize Sanayi Müdürlüğü tarafından açtırılan sondaj kuyusunda 6-7 lt/sn debili su 

alınmaktadır. Bu sondaj kuyusunun derinliği 150 m dir ve statik seviye 90 m dir. 

4.4. Bölgenin Depremsellik Durumu 

Çalışma alanı; Bakanlar Kurulunun 18.04.1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı 

gereğince yürürlüğe giren Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasında 1. Derece deprem 

bölgesinde yer almaktadır. Bu nedenle, binaların projelendirilmesi ve yapımı 

esnasında mutlaka Deprem Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik 

hükümlerine uyulmalıdır. Dinar bölgesinde meydana gelen tarihsel depremler 

incelendiğinde sığ ve orta derinlikte depremler gözlenmektedir. 

01 Ekim 1995 saat 17.57 de Dinar’da meydana gelen Richter ölçeğine göre 6 

büyüklüğündeki depremde 90 kişi yaşamını yitirmiştir, 250 civarında insan 

yaralanmış ve yaklaşık 400’e yakın bina hasar görmüştür. Bu depremden çalışma 

alanının güneyinde yer alan Gençali Köyü’nde evler hasar görmüş ve köy Dinar- 

Denizli karayolu üzerine taşınmıştır. 

Çizelge 4.1. Dinar bölgesi depremleri (Dinar Çevre Etki Değerlendirme Raporu, 

1998) 

Tarih Magnitüd/Şiddet Koordinatlar Kayıt Niteliği 

518 VI 36º 88’N-36º 36’E 

1759 VI 36º 88’N-36º 6’E 

12.07.1842 VI 37º 8’N-30º 5’E Gözlemsel 

1849 VI 37º 75’N-30º 55’E 

1863 V 37º 75’N-30º 35’E 

16.01.1889 VI 37º75’N-30º 7’E 

14.05.1890 VI 37º 75’N-30º 6’E 

25

Çizelge 4.1. (devam) 

20.09.1900 6.1 37º 80’N-29º 10’E 

03.10.1914 6.9 37º 70’N-30º 40’E 

16.08.1925 5.1 38º 00’N-30º 00’E 

11.09.1930 5.9 37º 39’N-31º 18’E 

15.09.1953 5.0 38º 50’N-30º 70’E 

09.05.1966 5.0 37º 05’N-30º 98’E 

12.05.1971 5.9 37º 64’N-29º 72’E 

31.03.1972 4.6 37º 00’N-31º 00’E 

19.08.1976 5.1 37º 71’N-29º 00’E 

05.02.1984 5.0 37º 21’N-28º 67’E 

01.10.1995 6.0 38º 10’N-29º 80’E 

26 

Aletsel 

Çizelge 4.2. Afyonkarahisar İli yıllara göre deprem tehlikesi (Deprem Araştırma 

Dairesi Başkanlığı) 

Magnitüd Yıllara Göre % Risk 

Dönüşüm 

M 1 25 49 73 97 

Peryodu 

5.0 10.6 94.0 99.6 100.0 100.0 8.9 

5.5 4.5 68.1 89.4 96.4 98.8 21.9 

6.0 1.8 37.2 59.8 74.3 83.6 53.7 

6.5 0.8 17.3 31.0 42.5 52.1 131.8 

7.0 0.3 7.4 14.0 20.2 25.9 323.6 

7.5 0.1 3.1 6.0 8.8 11.5 794.6 

Şekil 4.7. Çalışma alanına ait depremsellik haritası

4.5. Mühendislik Jeolojisi 

Mühendislik jeolojisi arazi, laboratuar ve büro çalışmalarından oluşmaktadır. Arazi 

ve laboratuar çalışmalarından elde edilen veriler tartışılmış ve sonuçlar bölümünde 

sunulmuştur. Arazi çalışmalarına başlanmadan önce bölgenin 1/25000 ölçekli 

topoğrafik haritası ile birlikte çalışma alanı ve çevresi gezilmiştir. Organize Sanayi 

Bölgesi kurulacak olan alanda sondajların yerleri, sondaj şekli ve derinlikleri tespit 

edilmiştir. Çalışma alanında Akarca Formasyonuna ait kiltaşı, karbonatlı kiltaşı, 

kireçtaşı ardalanmasından oluşan birimlerin bulunmasından dolayı ve bu birimlerin 

su ile temasında bozuşabileceği düşünülerek çift tüplü karotiyer ile karotlu sondaj 

yapılmasına karar verilmiştir. Sondaj yerleri çalışma alanının tamamı hakkında bilgi 

verecek şekilde belirlenmiştir. Sondajlarda elde edilen karotlardan farklı düzeylerden 

ince kesitler yapılarak polarizan mikroskopta incelenmiştir. Mikroskopta yapılan 

gözlemler sonucunda temel zemini oluşturan birimlerin kireçtaşı ve karbonatlı kiltaşı 

olduğu görülmüştür (Yrd. Doç. Dr. Kamil YILMAZ). Kireçtaşlarının yer yer erime 

boşlukları içerdiği gözlenmiştir. Karbonatlı kiltaşlarında az miktarda kalsit minerali 

bulunduğu, ayrıca kayacı oluşturan daneler arasında oldukça yüksek oranda 

boşluklar bulunduğu belirlenmiştir. 

4.5.1. Arazi çalışmaları 

Arazi çalışmalarında önce bölgenin 1/25 000 ölçekli topoğrafik haritasından 

yararlanarak mühendislik jeolojisi haritası hazırlanmış ve yer altı yapısını ortaya 

koymak amacıyla temel sondaj çalışmaları yapılmıştır. Temel sondaj çalışmalarında 

birimlerin bozuşup dağılmasını önlemek, karot verimini arttırmak ve zeminin doğal 

su muhtevasını değiştirmemek için matkabı soğutacak miktarda su kullanılmıştır. 

27

4.5.1.1. Temel sondaj çalışmaları 

Çalışma alanında arazinin tamamı hakkında bilgi verecek şekilde 10 adet temel 

sondaj çalışması yapılmıştır. Çalışma alanında temeli oluşturan birimler kaya özelliği 

taşıdığı için ve su ile temasta çözünme özelliği gösterdiklerinden dolayı 1,5 m 

uzunluğunda, çift tüplü NX karotiyer kullanılarak karotlu temel sondajlar açılmıştır. 

Sondajlardan alınan karot numuneleri incelendiğinde temel kayanın killi birimlerden 

oluştuğu, yer yer karbonat oranının yükseldiği, bazen de tamamen kireçtaşlarından 

oluştuğu gözlenmiştir. Alınan karot numunelerine göre kuyu profili çıkarılarak temel 

sondaj logları hazırlanmıştır ve toplam karot verimi (TCR), sağlam karot verimi 

(SCR) ve kaya kalitesi göstergesi (RQD) hesaplanmıştır. 

Toplam karot verimi (TCR); manevra aralığındaki karot parçalarının toplam 

uzunluğunun manevra aralığının uzunluğuna oranının yüzde olarak ifadesidir. 

Sağlam karot verimi (SCR); bir ilerleme aralığında silindirik şeklini (tam çapını) 

koruyarak alınmış karot parçalarının toplam uzunluğunun ilerleme aralığına oranının 

yüzde olarak ifadesi olarak tanımlanır. 

Alınan numunelerin su muhtevaları değişmemesi için ambalajlanmış ve en kısa 

sürede laboratuara getirilerek deneyleri yapılmıştır. 

Kaya kalitesi göstergesi (RQD); bir ilerleme aralığında doğal süreksizliklerle 

ayrılmış, boyu 10 cm ve daha büyük olan silindirik şeklini koruyan kaya türü karot 

parçalarının toplam uzunluğunun ilerleme aralığının uzunluğuna oranını yüzde 

olarak ifade eden kantitatif bir indekstir (4.1) 

10 cm den büyük karot boyları toplamı 

Toplam RQD % = X 100 (4.1) 

Manevra Boyu 

28

Kuyu Derinliği 

Kuyu No 

Çizelge 4.3. Sondaj kuyuları RQD değerleri 

0-1,5 1,5-3 3-4,5 4,5-6 6-7,5 7,5-9 9-10,5 

SK-1 - 80 - 65 85 75 60 

SK-2 - 33 55 60 43 62 - 

SK-3 62 68 72 64 75 67 52 

SK-4 51 62 75 78 64 71 56 

SK-5 86 83 67 72 52 58 51 

SK-6 67 61 67 70 54 58 56 

SK-7 83 81 72 75 64 77 79 

SK-8 65 53 69 78 61 78 67 

SK-9 - 75 70 65 63 67 69 

SK-10 52 64 69 68 58 74 59 

Çizelge 4.4. Kaya kalitesi RQD ile kitle faktörü arasındaki ilişki (Şekecioğlu.E,1998) 

Kaya Kalitesi 

Sınıflaması 

RQD % Kitle Faktörü (J) 

Çok Zayıf 0-25

4.5.2. Laboratuar çalışmaları 

Laboratuarda çalışma alanından getirilen numuneler bileşimine göre ayırtlanmıştır. 

Birimlerin yer yer karbonat oranı artmaktadır. Bu numuneler sınıflandırılarak deneye 

hazır hale getirilmiştir. Karbonatlı kiltaşları üç gruba ayrılmıştır. Birim hacım 

ağırlıkları ve su içeriği belirlenen numuneler üzerinde deneyler yapılmıştır. Birinci 

grup numuneler doğal su içerikleri bozulmadan tek eksenli basma deneyine tabi 

tutulmuştur. Bu numunelerin sonuçları aşağıda verilmiştir (Çizelge 4.5.) 

Çizelge 4.5. Doğal haldeki karbonatlı kiltaşlarının tek eksenli basma dayanımı 

Num. No Boy Çap Ağırlık Alan Hacım Yen.Yükü γn Wn qu 

Sk-Derinlik cm cm gr cm² cm³ kgf gr/cm³ % kgf/cm² 

K1 

Sk1-1.5 m 

10.80 5.40 473.78 22.90 247.32 20.39 1.92 29.4 3.69 

K2 

Sk10-3.5 m 

10.75 5.30 459.19 22.06 237.15 69.33 1.94 28.7 3.15 

K3 

Sk5-4.0 m 

10.95 5.40 486.57 22.90 249.61 98.90 1.94 27.2 4.32 

K4 

Sk3-5.0 m 

11.00 5.45 506.28 23.33 256.63 121.33 1.97 25.1 5.21 

K5 

Sk4-2.0 m 

10.85 5.40 486.39 22.90 248.46 137.65 1.96 24.1 6.01 

İkinci grup numuneler ise etüvde kurutulmuş ve kurutulduktan sonra tek eksenli 

basma deneyi yapılmıştır. Bu numunelerin sonuçları aşağıda verilmiştir (Çizelge 

4.6.) 

Çizelge 4.6. Kuru karbonatlı kiltaşı numunelerinin tek eksenli basma dayanımı 

Num. No Boy 

Sk-Derinlik cm 

Çap 

cm 

Ağırlık 

gr 

Alan 

cm² 

30 

Hacım 

cm³ 

Yen.Yükü 

kgf 

γn 

gr/cm³ 

Wn 

% 

qu 

kgf/cm² 

K6 11.20 5.50 578.75 23.76 266.09 265.10 2.17 5.2 11.10 

Sk1-1.9 m 

K7 11.50 5.60 610.68 24.63 283.25 234.51 2.15 5.5 9.60 

Sk10-3.7 m 

K8 11.30 5.50 586.87 23.76 268.47 285.49 2.18 4.8 12.20 

Sk5-4.2 m


K9 10.80 5.40 495.20 22.89 247.21 336.47 2.00 2.1 14.70 

Sk3-5.3 m 

K10 11.20 5.50 515.18 23.74 265.88 378.27 1.94 1.8 15.95 

Sk4-2,4 m 

Üçüncü grup numunelerin su içerikleri arttırılarak doygun hale getirildikten sonra tek 

eksenli basma dayanımı deneyleri yapılmıştır. Bu numunelerin sonuçları aşağıda 

verilmiştir (Çizelge 4.7.) 

Çizelge 4.7. Suya doygun karbonatlı kiltaşı numunelerinin tek eksenli basma 

dayanımı 

Num. No Boy Çap Ağırlık Alan Hacım Yen.Yükü γn Wn qu 

Sk-Derinlik cm cm gr cm² cm³ kgf gr/cm³ % kgf/cm² 

K11 

Sk1-2.0 m 

10.49 5.40 530.25 22.89 240.11 48.94 2.20 40.1 2.15 

K12 

Sk10-4.5 m 

11.30 5.45 558.48 23.31 263.40 45.88 2.12 42.0 1.98 

K13 

Sk5-4.8 m 

10.85 5.40 496.97 22.89 248.35 35.69 2.00 45.1 1.57 

K14 

Sk3-5.6 m 

11.10 5.50 564.40 23.74 263.51 52.00 2.14 41.8 2.18 

K15 

Sk4-2.7 m 

10.90 5.40 543.91 22.89 249.50 47.92 2.18 42.3 2.13 

Kireçtaşı numunelerinin tek eksenli basma dayanımı sonuçları aşağıda verilmiştir 

(Çizelge 4.8) 

Num. No Boy 

Sk-Derinlik cm 

Çizelge 4.8. Kireçtaşı numunelerinin tek eksenli basma dayanımı 

Çap 

cm 

Ağırlık 

gr 

Alan 

cm² 

31 

Hacım 

cm³ 

Yen.Yükü 

kgf 

γn 

gr/cm³ 

Wn 

% 

qu 

kgf/cm² 

K16 10.95 5.40 641.24 22.90 250.78 3619.58 2.55 0.2 157.80 

Sk1-5.0 m 

K17 11.00 5.40 636.36 22.90 251.92 5903.49 2.52 0.1 257.20 

Sk10-7.0 m 

K18 10.90 5.40 618.76 22.90 249.50 5160.20 2.48 0.2 225.45 

Sk5-3.0 m


K19 11.08 5.40 644.47 22.90 253.73 4118.16 2.54 0.2 179.85 

Sk3-6.5 m 

K20 11.05 5.40 604.79 22.90 253.05 3395.26 2.39 0.3 148.25 

Sk4-3.5 m 

4.5.3. Taşıma gücü ve değerlendirme 

Temel sondajları sırasında belirlenen kaya kalitesi (RQD) değerlerinden bulunan 

kitle faktörü (J) ile laboratuarda yapılan tek eksenli basma dayanım (qu) değerleri 

kullanılarak temel zemini oluşturan kayaların izin verilebilir taşıma gücü 

hesaplanmıştır. Bu amaçla uygulamada kullanılan Meyerhof (1953) ve Bishnoi 

(1968) tarafından belirlenen; (4.2); 

formülü kullanılmıştır. 

qa :. İzin verilebilir taşıma gücü 

qa= (J x qu) (4.2) 

qu : Laboratuara da bulunan tek eksenli basma dayanımı değeri 

J : Kitle faktörü (Çizelge 4.4. den alınır.) 

Çalışma alanının daki kayaların RQD değerleri %50-75 arasında değişmektedir. 

Kitle faktörü (J) değerleri 0,2-0,8 arasındadır. Kitle faktörü ortalama 0,5 alınarak izin 

verilebilir taşıma gücü değerleri hesaplanmıştır. 

Çizelge 4.9. Numunelere ait izin verilebilir taşıma gücü değerleri 

Numune No İzin Verilebilir Taşıma Gücü (qa) (kg/cm 2 ) 

Doğal karbonatlı kiltaşı numunelerinin 

K1 1.84 

K2 1.57 

K3 2.16 

K4 2.60 

K5 3.00 

32

Karbonatlı kiltaşı numuneleri; 


Kuru karbonatlı kiltaşı numunelerinin 

K6 5.55 

K7 4.80 

K8 6.10 

K9 7.35 

K10 7.97 

Suya doygun karbonatlı kiltaşı numunelerinin 

K11 1.07 

K12 0.99 

K13 0.79 

K14 1.09 

K15 1.07 

Kireçtaşı numunelerinin 

K16 78.90 

K17 128.60 

K18 112.73 

K19 89.93 

K20 74.13 

Doğal haldeki numunelerin su içerikleri (Wn) %24-%30 arasında değişmekte, tek 

eksenli basma dayanımları (qu) 3.15-6.01 kg/cm² arasında değişmekte, izin 

verilebilir taşıma gücü (qa) 1.57-3.00 kg/cm² değişmektedir. 

Suya doygun haldeki numunelerin su içerikleri (Wn) %40.1-%45.1 arasında 

değişmekte, tek eksenli basma dayanımları (qu) 1.57-2.18 kg/cm² arasında 

değişmekte, izin verilebilir taşıma gücü (qa) 0.79-1.09 kg/cm² değişmektedir. 

Kuru haldeki numunelerin su içerikleri (Wn) %1.8-%5.5 arasında değişmekte, tek 

eksenli basma dayanımları (qu) 9.60-15.95 kg/cm² arasında değişmekte, izin 

verilebilir taşıma gücü (qa) 4.80-7.97 kg/cm² değişmektedir. 

Kireçtaşı numuneleri; 

su içerikleri (Wn) %0.1-%0.3 arasında değişmekte, tek eksenli basma dayanımları 

(qu) 148.25-257.20 kg/cm² arasında değişmekte, izin verilebilir taşıma gücü (qa) 

78.90-128.60 kg/cm² değişmektedir. 

33

Karbonatlı kayaçlara ait veriler değerlendirildiğinde RQD değerlerine göre zayıforta 

kaya kalitesi özelliği göstermektedir. Tek eksenli basma dayanımı ve izin 

verilebilir taşıma gücü değerlerine göre zaman zaman zemin özelliği göstermektedir. 

Yerinde yapılan arazi gözlemlerinde de bu özellik görülmüştür. Bunun nedeni ise 

karbonatlı kiltaşlarının su ile temasta içerisinde bulunan karbonatın çözünmesi 

özelliğinden ileri gelmektedir. Karbonatlı kiltaşlarının bünyesindeki su arttıkça tek 

eksenli basma dayanımı ve izin verilebilir taşıma gücünün yaklaşık %50 oranında 

azaldığı görülmektedir. Bünyesinden suyun uzaklaşması ile bu değerlerin %80 arttığı 

görülmektedir. 

Kalınlığı fazla olmayan kireçtaşlarının RQD değerlerine göre iyi kaya kalitesinde 

olduğu, tek eksenli basma dayanımı ve taşıma gücünün yüksek olduğu görülmüştür. 

34

5. SONUÇ 

Arazide yapılan gözlemler ve yerinde yapılan sondajlardan elde edilen karotlar 

incelendiğinde; çalışma alanı temel zemininin karbonatlı kiltaşı, kireçtaşı 

ardalanmasından oluştuğu görülmüştür. Kireçtaşı düzeylerinin kalınlığı fazla değildir 

(5-15 cm). Karbonatlı kiltaşı düzeyleri daha kalın olup, kalınlığı yer yer 1 m’yi 

geçmektedir. 

Sondaj karotlarından elde edilen RQD değerleri incelendiğinde temel zemini 

oluşturan birimlerin zayıf-orta- iyi kaya kalitesinde olduğu belirlenmiştir. 

Kireçtaşı ve karbonatlı kiltaşlarından yapılan ince kesitlerin incelenmesi sonucunda 

kireçtaşlarının yer yer erime boşlukları içerdiği, karbonatlı kiltaşlarının ise fazla 

boşluklu olduğu görülmüştür. 

Kireçtaşı numuneleri üzerinde laboratuarda yapılan deneylerde tek eksenli basma 

dayanımlarının 157-257 kg/cm² arasında değiştiği, buna bağlı olarak izin verilebilir 

taşıma gücünün yüksek olduğu belirlenmiştir. 

Karbonatlı kiltaşlarının doğal halde tek eksenli basma dayanım değerlerinin çok 

düşük 3-6 kg/cm² olduğu, buna bağlı olarak izin verilebilir taşıma gücününde düşük 

olduğu belirlenmiştir. 

Karbonatlı kiltaşları suya doygun hale getirildiğinde su içeriğinin %45’e ulaştığı 

görülmüştür. Karbonatlı kiltaşlarının suya doygun halde tek eksenli basma dayanımı 

ve izin verilebilir taşıma gücünün %50 oranında azalmaktadır. Bünyesinden suyun 

uzaklaşması ile bu değerler yaklaşık %80 artmaktadır. Karbonatlı kiltaşlarının zaman 

zaman zemin gibi davrandığı gözlenmiştir. Bu davranışın nedeni içerisinde bulunan 

karbonatın suda çözünme özelliğinden ileri gelmektedir. 

Karbonatlı kiltaşlarının suya doygun hale geldiğinde zemin gibi davranması 

nedeniyle; çalışma alanında yapılacak mühendislik yapılarının özelliği ve 

kullanılacak sanayi makinalarının oluşturacağı titreşimler göz önünde bulundurularak 

projeler yapılmalıdır. 

35

6. KAYNAKLAR 

Bering, A., 1968. Acıgöl Havzası Linyit Etüdü. MTA Rapor No:5971 

Yayınlanmamış. 

Çakmakoğlu, İ., Göktaş, F., 1987. Batı Torosların Jeolojisi Raporu. MTA Rapor, 

No:251, Ankara. 

Genç, D., 2008. Zemin Mekaniği ve Temeller. JMO, Yayın No:100, 650. Ankara. 

Göktaş, F., Çakmakoğlu, A., Tarı, E., Sütçü, Y.E., Sarıkaya, H., 1989. Çivril-Çardak 

Arasının Jeolojisi. MTA Rapor, No:318, İzmir. 

Görmüş, M., Avşar, N., Dinçer, F., Uysal, K., Köse-Yeşilot, S., Kanbur, S., İç, Z., 

2006. Dinar (Afyon) Yöresi Eosen (Lütesiyen) Sedimanlarının Bentik 

Forominifer Biyostratigrafisi. Yerbilimleri Dergisi, 28 s, 1-13, Ankara 

Kabasarı, S., 2002. Dazkırı-Dinar (Afyon) Arasında Kalan Dolomit Zuhurlarının 

Maden Jeolojisi ve Ekonomik Potansiyeli. SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 

Yüksek Lisans Tezi, Isparta 

Karagüzel, R., Mutlutürk, M., 2003. Afyon İli Dinar Organize Sanayi Bölgesi İmar 

Planına Esas Gözlemsel Etüt Raporu. 15 s, Yayınlanmamış. 

Koçyiğit, A., 1984. Güneybatı Türkiye ve Yakın Dolayında Levha İçi Yeni Tektonik 

Gelişimi. TJK Bülteni, C.27, sf. 1-15, Ankara. 

Konak, N., Hepşen, N., Öztürk, E.M., Öztürk, Z., Çakmakoğlu, A., Göktaş, F., 

Sarıkaya, H., Armağan, F., Çatal, E., Serdaroğlu, M., 1987. Menderes 

Masifinin G-GD’sundaki Mesozoyik İstiflerinin Karşılaştırmalı Stratiğrafileri 

ve Konumları. TJK Bildiri Özetleri, S.5, Ankara. 

Labkuchner, R., 1970. Acıgöl-Afyon-Dinar’ın Kuzeyinde Neojen Havzasının Detaylı 

Araştırmalarının Neticesi Hakkında Rapor. MTA. Rap No:6186, Ankara. 

MTA., 2000. Afyon L24-D4 Jeoloji Haritası. MTA Genel Müdürlüğü, Ankara. 

Nebert, K., 1956. Denizli-Acıgöl Mevkiinin Jeolojisi. MTA. Rap No:2509 

Yayınlanmamış. 

Şekercioğlu, E., 2007. Yapıların Projelendirilmesinde Mühendislik Jeolojisi. JMO. 

Yayın No:28, 286 sf. Ankara. 

Türker, E., Kaya, M.A., Kamacı, Z., Mutlutürk, M., Yalçın, A., Uyanık, O., 

Büyükköse, N., Özkan, F., 1996. Dinar Afet Bölgesi Jeoteknik Etüdü. 

Yayınlanmamış, Isparta. 

Ulusay, R., Sönmez, H., 2007. Kaya Kütlelerinin Mühendislik Özellikleri. JMO, 

Ankara. 

36

EKLER 

37

EK-1 Temel Sondaj Logları 


Kireçtaşı ardalanması 

38

EK-1 (devam) 



39

EK-1 (devam) 



40

EK-1 (devam) 



41

EK-1 (devam) 



42

EK-1 (devam) 



43

EK-1 (devam) 



44

EK-1 (devam) 



45

EK-1 (devam) 



46

EK-1 (devam) 



47

Adı Soyadı : Ali AKYÜREK 

Doğum Yeri ve Yılı : Tuzla – 1968 

Medeni Hali : Evli 

Yabancı Dili : İngilizce 

Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl) 

ÖZGEÇMİŞ 

Lise : İzmir Atatürk Lisesi 1984 - 1985 

Lisans : SDÜ Müh. Mim. Fak. Jeoloji Mühendisliği Bölümü 1993 - 1994 

51

(afyonkarahisar) organize sanayi - Süleyman Demirel Üniversitesi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?