22.02.2013 Views

Sri Dasm Granth Vishesh Ank.pdf - Vismaadnaad.org

Sri Dasm Granth Vishesh Ank.pdf - Vismaadnaad.org

Sri Dasm Granth Vishesh Ank.pdf - Vismaadnaad.org

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

sqMbr 2007 rij nM : 35/AL/93-TC<br />

sMsQwpk sMsQwpk :<br />

:<br />

s`cKMf vwsI<br />

sMq bwbw sùcw isMG jI<br />

bwnI, jv`dI tkswl<br />

mu`K mu`K srpRsq srpRsq :<br />

:<br />

sMq igAwnI AmIr isMG jI<br />

muKI, jv`dI tkswl<br />

pRbMDkI pRbMDkI sMpwdk sMpwdk :<br />

:<br />

BweI sohn isMG<br />

sMpwdk sMpwdk :<br />

:<br />

prmjIq isMG pMmI<br />

AwnryrI AwnryrI AwnryrI sMpwdk sMpwdk :<br />

BweI suKvMq isMG<br />

swlwnw swlwnw cMdw<br />

cMdw<br />

Bwrq Bwrq : 250/-<br />

3 swlW leI : 700/-<br />

ivdyS ivdyS : 45$/35 poNf<br />

3 swlW leI : 135$/105 poNf<br />

pRqI kwpI : 20 ru:<br />

qqkrw qqkrw<br />

qqkrw<br />

1 sMpwdkI 2<br />

prmjIq prmjIq isMG isMG pMmI<br />

pMmI<br />

2 sRI dsm gRMQ swihb<br />

dsmyS jI dI bwxI hY<br />

svwmI svwmI bRhmdyv bRhmdyv jI jI<br />

3<br />

3 pwxI iv`c mDwxI 9<br />

svwmI svwmI bRhmdyv bRhmdyv jI<br />

jI<br />

4 cirqRopwiKAwn-rcnw Aqy mMqv 14<br />

fw. fw. joD joD isMG<br />

isMG<br />

5 dsm gRMQ ivSw vsqU ..... 19<br />

fw. fw. gurnyk gurnyk isMG isMG pitAwlw<br />

pitAwlw<br />

6 sRI dsm gRMQ dw kriqqv 25<br />

fw. fw. hrBjn hrBjn isMG isMG dyhrwdUn<br />

dyhrwdUn<br />

7 sRI dsm gRMQ swihb jI<br />

cirqRo pwiKAwn qy isDWq 28<br />

ig. ig. gurmIq gurmIq isMG<br />

isMG<br />

8 sRI dsm gMRQ-Kwlsy dI ivl`Kxqw 31<br />

ig. ig. hrdIp hrdIp isMG isMG<br />

isMG<br />

rcnwvW Aqy cMdw Byjx leI pqw<br />

sMpwdk :<br />

:<br />

ivsmwdu ivsmwdu nwd<br />

nwd<br />

gurduAwrw gurduAwrw gurduAwrw gur gur igAwn igAwn pRkwS<br />

pRkwS<br />

jv`dI tkswl, luiDAwxw-141013, pMjwb, Bwrq<br />

Pon : 0161-2562596, 5108696, PYks : 2560533, mo: 94178-55275<br />

E-mail : jawaddi.taksal@gmail.com Website : www.jawadditaksal.<strong>org</strong><br />

40 1


sMpwdkI<br />

prmjIq isMG pMmI<br />

SRI SRI dsm dsm gRMQ gRMQ swihb swihb dSmyS dSmyS jI jI dI dI bwxI bwxI hY<br />

hY<br />

2 3<br />

svwmI bRhmdyv “audwsI”<br />

gurmuKI ilpI iv`c ilKy ihMdI kwvX gRMQW iv`coN srv au~qm sRI dsm<br />

gRMQ swihb hY[ iesdw swihqk, Dwrimk, ieiqhwsk, sìBAwcwrk mhwqm<br />

AnMq AnMq hY[<br />

ies dI kivqw SYlI, ivSw-vsqU inrUpx dI AnoKI p`DqI, AlMkwirk<br />

SbdwvlI, CMd, Byd, vIr iSMgwr rudr qy AdBùq rsW dw pRqIpwdn dyiKAW<br />

piVHAW jW suixAW hI bxdw hY[ kwiv mrm`g s`jxW dw mn mXUr iksy<br />

ivsmwdI rMg iv`c n`c au~Tdw hY[ iesdw Sbd nwd, Sbd ic`qrx, sONdrX<br />

mUlk ibMbwvlI, AnMq BwSweI SbdW dw sMkln qy sMXojn sony ’qy suhwgy<br />

dw kMm krdw hY[ BwrqIX Swihq dy Sbd smuMdr dw ieh bhumu`lw hIrw<br />

kohynUrW qoN hzwrW guxW v`D kImqI rqn hY Aqy ie`k AnoKw ivSv koS[<br />

iesnUM piVHAW ivcwirAW jgq mwhI, sMq ispwhI myry qwjW qy bwjW vwly<br />

klgIDr siqgurU jI dI bhumuKI pRiqBw dy pRq`K drSn huMdy hn[ ij`Qy auh<br />

au~c kotI dy smwj suDwrk, icMqk, kRWqIkwrI vIr nwiek sn au~Qy hI aus<br />

dyZ qyZ dy DnI ny ies klm dI krwmwq nwl swfy smwijk, swihqk,<br />

rwjnIqk qy AiDAwqmk igAwn iv`c Axmu`lw vwDw kIqw hY[ bVw hI<br />

qrs AwauNdw hY auhnW Awpxy Awp bxy swihqk pMifqW au~pr ijhVy iesdI<br />

gUVH qy guhj rh`s Awqimk rmz nUM smJy bZYr ies nUM dsmyS jI dI rcnw<br />

mMnx qoN ienkwr krdy hn[ ijhVIAW ies nUM gurU ikRq nw hox dIAW auh<br />

audwhrxW idMdy hn auh mu`K qOr qy ieh hn :<br />

1 ies iv`c purwixk AvqwrW dIAW kQwvW dw icqrn hY ij`QoN<br />

klgIDr Avqwr pUjk jW Avqwrvwd sm`rQk pRqIq huMdy hn[ ies leI<br />

ieh dsmyS jI dI rcnw nhIN[<br />

2 ies iv`c durgw dI ausqqI dw bhuq hI vDw cVHw ky icqrn kIqw<br />

igAw hY ijs qoN siqgurU durgw dy aupwSk pRqIq huMdy hn[ ies leI vI<br />

ieh gurU ikRq nhIN[<br />

3 qIjw kwrn auh cir`qr aupwiKAwn nUM d`sdy hn aus iv`c Dwrimk


sImW qoN A`gy lMG ky iSMgwr, kwmuk mnoivrqIAW Aqy iesqrI dy nMgyzvwd<br />

nUM h`doN v`D auBwirAw igAw hY[ ies leI ieh sRI mu`K vwk nhIN[ AsIN<br />

AwpxI qu`C bu`DI Anuswr auprokq SMkwvW dy sMKyp iv`c smwDwn pRsquq<br />

krn dI koiSS krdy hW[<br />

pihly pRSn Avqwr icqrn iv`c siqgurW ny BwrqI prMprw dy pRis`D<br />

Dwrimk nwiekW dy jIvn dw icqrn pRwcIn ivDI qoN ht ky vIr rs<br />

BrpUr kIqw hY qy nwl hI auhnW nUM Avqwr pUjk nw smJ ilAw jwvy ies<br />

dw auh QW pur QW smwDwn krdy vI nzr AwauNdy hn ijvyN rwmw Avqwr<br />

dy AMq iv`c auh pRmwqmw nUM sMboDn krky inrMkwr dy AvqwrI rUp dw KMfn<br />

krky Awpxy inrguxI isDWq dI puStI ies pRkwr krdy hn[<br />

pwieN ghy jb qy qumry qb qy koaU AWK qry nhIN AwinE[<br />

rwm rhIm purwn kurwn Anyk khYN mq eyk nw mwinE]<br />

ismriq swsqR byd sBY bhu Byd khYN hm eyk nw jwinE[<br />

sRI Aispwn ikRpw qumrI kr mYN nw kihE sB qoih bKwinE]<br />

mYN nw gxysih ipRQm mnwaUN,<br />

ikSn ibSn kbhUM nw iDAWaUN[ (rwmwAvqwr Awid)<br />

cOvIvyN Avqwr pRsMg dy AwrMB iv`c auhnW dI ilKq cOdvIN cOpeI vyKo ijs<br />

iv`c auh Akwl purK dI srv ivAwpkqw qy AnMqqw dw izkr ieauN krdy<br />

hn : -<br />

bRhmwidk sB hI pc hwry[ ikSn mhysr kaun ibcwry]<br />

cMd sUr ijn kry ivcwrw[ qw qy jnIAq hY krqwrw]<br />

sRI ikSn dy cir`qr dw vrnx kridAW auhnW ny KVg isMG nwmI ie`k nvyN<br />

pwqr nUM ilAw hY[ iesdI SkqI dy swhmxy bRhmw, ivSnUM, iSv, ieMdr<br />

Awidk qmwm dyvI SkqIAW Asmr`Q qy inrbl is`D huMdIAW hn[ iesdw<br />

ArQ ieh hY ik siqgurU Avqwrvwd nUM nhIN sgoN vIr rs pRDwn SkqI<br />

nUM vifAwauNdy nzr AwauNdy hn, auQy hI auhnW ny hor nvyN pwqrW dI klpnw<br />

vI kIqI hY ijvyN sRI ikRSn dy sYnw nwiek AjYb ^W qy ZYrq KW mhWblI<br />

Aim`t isMG qoN mwry jWdy hn[ ijsdw ArQ SkqIhIx kC`qrIX smwj dy<br />

mnobl nUM mzbUq krn dy nwl-nwl ieh q`Q vI swhmxy ilAw hY ik jo kuJ<br />

krnw hY qusIN Kud krnw hY[ Awpxy shwiek qusIN Awp bxnw hY[ iksy dyvI<br />

dyvqy ny bwhroN Aw ky koeI shwieqw nhIN krnI[ eyhI g`l auhnW dy<br />

au~qrvrqI jIvn iv`c sp`St huMdI hY ik ikvyN vyKdy hI vyKdy nweI, DobI,<br />

j`t , qKwx kuhwr qy aus vyly dI A`q inmn smJIAW jWdIAW zwqIAW dw<br />

ikvyN kwieAw klp ho igAw qy auh icVIAW qoN bwz bxky ivdySI<br />

AwkrmxkwrIAW au~pr l`KW l`KW ibjlIAW bx ky ikvyN tu`t pey[<br />

ies leI Avqwr kQwvW dy vrxn nwl siqgurW ny cUcw idl QoQw<br />

idmwZ qy murdw idl koeI ihMdusqwnI jnqw iv`c vIr rsI rUh PUkI hY nw<br />

ik AvqwrW dIAW mUrqIAW A`gy m`QW tyk ky auQoN SkqIAW pRwpq krn dI<br />

hdwieq kIqI hY[ kmwl dI g`l qW ieh hY ik svrn mMdr dI nINh r`K<br />

ky mIAW mIr muslmwn &kIr rih skdw hY qy Bwrq dy AnykW mMdrW au~pr<br />

sony dy p`qry cVHvw ky mhwrwjw rxjIq isMG is`K bixAw rih skdw hY qW<br />

iPr Avqwr kQw ilKx nwl srv SkqImwn siqgur dy inrgux bRhm dy<br />

aupwsk jW pRcwrk hox iv`c kI &rk pY igAw?<br />

dUjI g`l hY durgw ausqqI dI jW cMfI cir`qr qy cMfI dI vwr iv`c<br />

durgw sMbMDI kQw vrxn dI[ aus dw kwrn ieh hY ik aus vyly BwrqI<br />

jnqw Awpxy mnobl qy bwhUbl nUM B`ul ky smwijk eykqw qy sMgTn dI<br />

SkqI qoN AvyslI ho ky kyvl durgw dI aupwsnw iv`c hI Awpxy swry<br />

mnorQW dI pUrqI krnw cwhuMdI sI “ihMg lgy nw PtkVI rMg coKw Awvy”<br />

dI lkIr dI &kIr bxI hoeI sI ihMdusqwnI jnqw[ auhnW dI ies Zlq<br />

Dwrnw nUM dsmyS ny durgw dI mwrkMfy purwx dy AMqrgq durgw spqSqI<br />

dI kQw nUM mwiDAm bxw ky auhnW dy vIr rsI rUp dw vrnx krky jnqw<br />

dy rwh rOSn kIqy sn nwl dI nwl ieh vI idRV krvwieAw sI ik durgw<br />

ny vI dYNqW dw ivnwS mYdwny jMg iv`c Awpxw KUn psInw bhwky qlvwr dy<br />

zor nwl kIqw sI[ iPr quhwfI rìKAw Awpxy Awp ikvyN ho jwvygI[ jy gurU<br />

swihbwn dw mnorQ durgw dI pUjw dw pRcwr krnw huMdw qW auh AnMdpur<br />

swihb lohgVH iklw bnwaux dI bjwie dyvI dw mMdr bxwauNdy Aqy ijvyN ik<br />

mwrkMfy purwx iv`c Awey durgw spqSqI iv`c pUjw pwT dI ivDI hY aus<br />

swry ivDI ivDwn dw vI izkr AwpxI rcnw iv`c krdy[ QoVHI bhuq vI<br />

swihqk smJ r`Kx vwlw s`jx ies s`cweI nUM sihjy hI smJ skdw hY ik<br />

hzUr ny durgw nUM pUjx dI hdwieq nhIN kIqI sgoN Awpxy Kwlsw smwj


iv`c vIr rsI rUh PUkx vwsqy ieh cMfI cir`qr ilKy hn[ mYN qW ieh<br />

khWgw ik A`j iPr siqgurW dy aukq gRMQW dy pRcwr pRswr dw smW Aw igAw<br />

hY jdoN ik durgw nUM nim`q bxw ky A`jk`lH Anyk Bjn mMflIAW l`cr<br />

iPlmI gIqW dIAW qrzW au~pr QoQy gIq ilK ky jnqw nUM gumrwh kr<br />

rhIAW hn Aqy ihMdU jnqw Byf cwl bxw ky l`KW rupieAw jgrwiqAW<br />

au~pr brbwd kr rhI hY[ ijsdw nw koeI Dwrimk lwB hY qy nw smwijk[<br />

ies leI ieh smJxw bhuq v`fI Bùl hY ik klgIDr dI shI syD nUM smJy<br />

ibnW aus qoN munkr ho jwxw[ aus vkq durgw nUM nim`q bxw ky keI hor<br />

vI BYrvI c`kr qy mws, midrw, mYQun Awid m`kwr iPlws&IAW bxw ky<br />

AnykW hI vwm mwrgI pMQ c`ldy sn ijnHW dw KMfn krn vwsqy vI siqgurW<br />

nUM ieh rcnw rcnIAW peIAW[ dwrSink nzrIey qoN pVqwl kIiqAW vI<br />

pqw l`gdw hY ik mnu`K is`Dw inrgux inrwkwr pRmwqmw nwl ikauN nhIN<br />

lgw skdw Aqy nw hI auh iksy ie`k nukqy au~pr Awpxy mn nUM kyNidRq kr<br />

skdw hY sgoN auh aus prm s`qw nUM keI KMfW iv`c A`f-A`f krky iPr<br />

auhnW nUM hI ie`k hI QW qy joV ky AiDAwqm mwrg au~pr A`gy vDdw hY[<br />

ijvyN ik aus nUM SrDw pUrvk m`Qw tykx leI ie`k dyv AsQwn cwhIdw hY,<br />

ieSnwn krn leI ie`k qIrQ, AwpxI SrDw nUM idRV r`Kx leI ie`k gur<br />

BweI smwj, rsnw dI iqRpqI leI koeI im`Tw pdwrQ, nyqrW dI pRwpqI<br />

leI koeI sQUl drSn, suxn vwsqy Bwv iBìjAw im`Tw sMgIq, BùK imtwaux<br />

leI puStIkr Bojn Aqy igAwn ’c vwDy leI au~c kotI dw Dwriml swihq<br />

ArQwq siq gRMQ[ b`s klgIDr ny jIv dIAW iehnW kmzorIAW nUM hI<br />

smJ ky swrI swDn sm`grI jutwaux dI s&l swDnw kIqI hY ijsdw ih`sw<br />

ieh sUrbIrqw pRDwn SkqI q`q vI hY Aqy dyZ qyZ &iqh dw nwArw qy<br />

siq sRI Akwl dw jYkwrw hY[ drSnW dI BwSw iv`c ie`k Sbd AwauNdw hY<br />

“sìcdwnMd” ijs dw sMDIgq ArQ hY siq-ic`q AwnMd[ hux vyKo ies ie`ko<br />

hI Sbd iv`coN ijigAwsU iqMn ihìsAW nUM lY ky qurdw hY[ auh pRmwqmw ie`k<br />

Ac`l At`l sdw siQr rihx vwlI s`cweI vI hY auh cyqn vI hY Aqy auh<br />

AnMd dw sroq vI hY[ jIv dw suBwau hY ik ieh hr cIz nUM keI KMfW iv`c<br />

kr ky vyKdw hY[ pr mn dI huiSAwrI eynI hY ik Awm AwdmI nUM pqw hI<br />

nhIN l`gdw ik ieh Anyk q`QW nUM iek`Ty ikvyN kr lYNdw hY qy ie`ko cIz qy<br />

A`f-A`f ih`sy ikvyN kr lYNdw hY[ ies nUM moty audwhrn nwl smJxw hovy<br />

qW mnu`K dy iesqrI pRym vwlI JwqI mwr ky vyKo[ ieh AOrq dIAW A`KW,<br />

vwl, n`k, hoNT, dMd Aqy dUjy AMgW dI bnwvt dy nwl-nwl ausdw suBwA,<br />

Awcrn, kul SIl, klw, kuSlqw, bwhrI swj s`jw, n^rw, nzwkq ikMny<br />

kuJ nUM ie`ko vwr jwxdw, pihcwxdw qy mwxdw hY[ eysy pRkwr hI AOrq vI<br />

mrd nUM nwpdI qoldI hY[ siqgurU s`cy pwqSwh jI ienHW swrIAW g`lW nUM<br />

bhuq gihrweI nwl smJdy sI ies leI aunHW ny Awpxy Kwlsw smwj dy<br />

BMfwr iv`c koeI kmI nhIN C`fI[ ieho hI kwrn auhnW v`loN cir`qr ilKx<br />

dw hY[ hzUr ies g`l nUM smJdy sI ik auhnW qoN pihlW kwm dy ivrùD keI<br />

pRkwr dy ivcwr pRcwr c`ly bhuq hI munIAW jwqIAW qy sMinAwsIAW ny<br />

iesnUM rokx QMmx dy Xqn kIqy “pr mrz bVHqw igAw XUM-XUM dvw kI”[<br />

A`j vI iksy Dwrimk hsqI nwl kwm kIRVw nUM joVnw burw mMinAw jWdw hY[<br />

jdik AslIAq ieh hY ik ies qoN bicAw jW bcdw koeI vI nhIN[ hr<br />

ivAkqI iksy nw iksy rUp iv`c ies ibrqI nUM svIkwr krdw hY[ mnu`KI<br />

srIr iv`c kwm ie`k bhuq vI vygmwn SkqI hY ijsnUM ijqnw zor nwl<br />

d`bWgy ausqoN sO guxw qIbrqw nwl ieh bwhr nUM AwvygI[ ies sMbMDI AnykW<br />

XogIAW, irKIAW, munIAW dIAW pQ Br`St hox dIAW khwxIAW pRc`ilq<br />

hn[ ies mwrg iv`c swDkW ny AMn pwxI iqAwgx dy vI mwrg Apnwey<br />

hn ik nw aUrjw pYdw hovy qy nw hI kwm vwsnw dw dw mukwblw krnw pvy[<br />

pr jdoN quhwfy AMdr SkqI pYdw hoxo hI ht geI qW qusIN Drm dI<br />

AMqr Xwqrw vI ikvyN krogy? gurU goibMd isMG jI iksy nUM vI swDU sMinAwsI<br />

hox dI slwh nhIN idMdy, sgoN “eykw nwrI jqI” dw Purmwn krdy hn qy<br />

auh Awp vI au~c kotI dy gRihsQI sn qy eyho hI rwh auhnW ny Awpxy isMG<br />

smwj nMU idRV krvwieAw[<br />

kwm Aqy ivhwr iv`c ieksurqw ilAwaux vwsqy hI auhnW ny iehnW<br />

cir`qrW dI rcnw kIqI Aqy iehnW khwxIAW rwhIN kwm dI qIbrqw, CotI<br />

soc, pRvMcxw Aqy DUrqqw ivKwauNidAW hoieAW Awpxy AnuXweIAW nUM ieh<br />

icqwvnIAW id`qIAW hn[<br />

ie`k g`l hor ie`Qy vyKx vwlI hY ik iehnW iesqrIAW dy kwmwMD rUpW<br />

dw vrxn kridAW iehnW kQwinkW nUM auhnW ny cir`qr ikhw hY[ cir`qr<br />

dw ArQ pMjwbI muhwvry iv`c Cl, kpt, pwKMf jW T`gI smiJAw jWdw hY[


iehnW iv`coN mnu`K nUM smwijk burweIAW qoN bcx dw igAwn huMdw hY pr<br />

isrjxwqmk ivSw vsqU ikqy-ikqy hI imldw hY[ cir`qr dw ArQ ie`k<br />

lIlHw jW Kyf vI hY ik Kyf-Kyf iv`c hI g`l nMU smJ lYxw jW smJw dyxw[<br />

ijvyN jdoN AsIN pusqk, gihxy jW k`pVy KrIddy hW qW audoN swfy AMdr ie`k<br />

sQweI Bwv huMdw hY pr jdoN qwS, SqrMj, bMsrI, bIxw jW hor Kyf sm`grI<br />

KrIddy hW qW audoN kyvl lIlHw Bwv hI huMdw hY[ ijvyN swfw pirvwirk qy<br />

ivhwirk igAwn swDn qrIkw hor hY qy nwtk jW iPlm vyKx vyly mn dI<br />

AvsQw hor huMdI hY[ Asl qy nkl Awid kwl qoN hI do cIzW hn pr ieh<br />

ie`k dujy dIAW pUrk vI hn[ jy izMdgI dw AwDwr AMn qy pwxI hY qW sMgIq<br />

nwtk qy hor mnorMjn dy swDnW qoN ibnW vI jIvn nIrs ho jWdw hY[ swfy<br />

swhmxy do Avqwr kQw audwhrx hn ijvyN ik Bgvwn sRI ikRSn dy jIvn<br />

nUM AsIN ikRSn lIlHw krky jwxdy hW qy Bgvwn sRI rwm dI jIvn gwQw nUM<br />

ie`k AwdrS Awcrn sMiGqw vjoN smJdy hW jdoN ik dohW AvqwrW dw<br />

mnorQ ie`k hY, jgq kilAwx dI Bwvnw[ iesy qrHW jdoN AsIN sRI gurU<br />

goibMd isMG jI dI rcnw bic`qr nwtk cMfI cir`qr jW Avqwr kQw nUM<br />

pVHdy hW qW audoN mn dI AvsQw hor huMdI hY Aqy iehnW cir`qrW nUM pVHn<br />

vyly hor[<br />

siqgurW ny Awpxy isMG smwj nUM nwrI dy iehnW mohk rUpW qoN swvDwn<br />

krn leI Aqy ies im`iQAw mwieAw jwl qoN au~pr au~T ky siq-gRihsQI<br />

bxn dw piv`qr aupdyS id`qw hY bwkI AnMdpur dI iSvwilk prbq mwlw<br />

dI qrh`tI iv`c vsdy hoieAW gurU jI mugl s`qw dy ivru`D Drm Xu`D dw<br />

sMcwln vI krdy sI qy nwl nwl Awpxy sYinkW dw iehnW khwxIAW rwhIN<br />

mnorMjn vI krnw zrUrI sI[ A`j vI AsIN ryfIE pRswrn qy Awm hI suxdy<br />

rihMdy hW ik ieh pRogrwm sYink vIrW leI pRswirq kIqw jw irhw hY[<br />

ij`Qy, kdy auhnW nUM iksy ie`k sMgIqkwr dy sMgIq qoN jwxUM krvwieAw jWdw<br />

hY, kdy iksy gIqkwr qoN, kdy iksy ivSyS gwiek klwkwr qoN qy kdy iksy<br />

AiBnyqw jW AiBnyqrI qoN[ iPr iehnW pRogrwmW nUM kdy koeI pRis`D<br />

sMgIqkwr pyS krdw hY qy kdy koeI rUpvqI suMdr Adwkwrw[ kdy koeI hor<br />

v`fI iPlmI hsqI POjI BweIAW dw mnorMjn krdI hY, keI vwr auhnW nUM<br />

cVHdI klw iv`c r`Kx vwly dyS BgqI dy gIq suxwey jWdy hn[ kdy iksy<br />

hws klwkwrW nUM bulw ky auhnW dI Qkwvt dUr kIqI jWdI hY[ eysy qrHW<br />

ies rcnw iv`c vI hzUr ny Awpxy Kwlsy nUM keI qrHW dy q`qW, q`QW, DrmW<br />

jW keI ie`k ivSyS KyqrW dy smwijk Awcrn dI jwxkwrI id`qI hY[<br />

iehnW dy Byd bhuq gùJy hn[ siqgurU ^ud kihMdy hn ik is`pI iv`c pey<br />

moqI, grB AMdrly b`cy, rwijAW dI mnoBwvnw Aqy iesqrI cir`qrW nUM<br />

smJxw AiqAMq kiTn hY (óôô)[ AMq iv`c auh ilKdy hn ik iehnW<br />

kQwvW iv`c auh ilKdy hn ik iehnW kQwvW iv`c ieqnIAW gùJIAW rmzW<br />

Aqy clwkIAW hn ik ijnHW nUM jy gUMgw sux lvy qW ausnUM jIB l`g jWdI hY<br />

qy mUrKW nUM cqurweI Aw jWdI hY (ôúú) ies leI ies rcnw dw mnorQ<br />

igAwn iv`c vwDw hox dy nwl-nwl pwTkW nUM AnykW ielwikAW, KyqrW,<br />

DrmW, sìBAwqwvW Aqy sMsikRqIAW dI jwxkwrI ho jWdI hY[ mnùK iesqrI<br />

dy mohk mwieAw jwl qoN bc skdw hY[ ausnUM sMswirk qy ivhwirk igAwn<br />

ieqnw ku ho jWdw hY ik auh mUhrly dI hr pRkwr dI clwkI nUM qurMq smJ<br />

lYNdw hY[ BwvyN keI cir`qrW iv`c kwm-kIRVw dw sp`St jW insMg vrxn<br />

hoieAw hY pr auh pRsMg dI mzbUrI hY, ausdw mnorQ pwTkW nUM kwmuk<br />

bxwauxw nhIN[ ijs qrHW ik kwm Swsqr dw jgq pRis`D ivigAwnI kwm<br />

sUqrkwr mhWmunI vwqswXn Awpxy kwm drSn dy AMq iv`c ilKdy hn ik<br />

qdyqd bRhmcrXyx pryx c smwiDnw[<br />

ivihqM lok XwqrwrQM n rwgo-ArQo A`sX sMiviD:]<br />

(kwmsUqr, pRkrx ÷, AiDAwie ò, slok ö)<br />

ArQwq mYN ieh kwmsUqr AKMf bRhmcwrI huMidAW hoieAW, prwsmwDI<br />

iv`c ilKy hn[ iehnW dI rcnw iksy loB lwlc krky jW pRwxIAW nUM kwmuk<br />

bxwaux vwsqy nhIN kIqI geI sgoN isRStI nUM lok Xwqrw ArQwq gRihsQ<br />

mwrg Aqy iesqrI purK dy sMbMDW dw mwrg drSn krn vwsqy kIqI hY[<br />

hux ies slok nUM iDAwn nwl ivcwro ik smùcy kwm Swsqr dw lyKk ie`k<br />

munI hY[ auh AKMf bRhmcwrI hY, aus nUM prwsmwDI pRwpq hY, auh hr pRkwr<br />

dy loB lwlc qoN au~pr au~iTAw hoieAw hY, iPr vI auh sMswr dy Bly dy<br />

mnorQ nUM mùK r`K ky iehnW kwmsUqrW dI rcnw kr irhw hY qW iPr dsm<br />

gurU ies pRkwr dI rcnw ikauN nhIN kr skdy[ auh qW srv smr`Q hn[<br />

sB kuJ hI kr skdy hn[ auhnW leI kuJ vI nMgw nhIN qy kuJ vI FikAw<br />

nhIN[ SMkw kdI iksy ny ij`qI nhIN[ BrQrI hrI ilKdw hY ik qrk dI


koeI sImw nhIN[ nMgyzvwd dy ieSwry qW gurbwxI iv`c vI AwauNdy hn<br />

“igAwn rwau jb syjY AwvY q nwnk Bogu kryeI” zrw ivcwro! kI ArQ<br />

hY ies pMgqI dw? ieh ik jdoN igAwn rUpI rwjw syj au~pr Awvygw audoN<br />

sMBog jW kwm kRIVw AwrMB hovygI[ iPr AwauNdw hY “locn sRmih buiD bl<br />

nwTI qw kwmu pvis mwDwxI]” zrw soco ie`Qy mDwxI kI hY, cwtI ikhVI<br />

hY, irVknw kI hY? kI ieh pMgqIAW AsIN gurbwxI iv`coN k`FWgy? “qgu n<br />

ieMdRI qgu n nwrI] Blky Quk pvY inq dwVI]” jW “ieMdRI kI jUiT auqris<br />

nwhI bRhm Agin ky lUTy]” hor vyKo Bgq kbIr jI kihMdy hn “jO qUM<br />

bRwhmxu bRhmxI jwieAw] qau Awn bwt kwhy nhI AwieAw]” eyQy Awn<br />

bwt dw kI ArQ smJIey? ies leI SMkw iv`c nw pY ky iksy q`qvyqw<br />

mhWpurK dI sMgq iv`coN iehnW gùJy BydW dw pqw lgwauxw cwhIdw hY[ ijvyN<br />

siqgurU pRmySvr nUM “nwc ky nceIAw” kihMdy hn ik auh ncwr hY d`so hux<br />

r`b nUM ncwr smJIey jW swry sMswr nUM ncwaux hwrw smJIey ijvyN ik<br />

piv`qr gurbwxI dw kQn hY “kwT kI puqrI khw krY bpurI iKlwvnhwro<br />

jwnY]” iPr klgIDr r`b nUM “jobn dw jwl” kihMdy hn ArQwq auh<br />

sMswr nUM ^UbsUrqI iv`c Pswauxw vwlw “nwr kw isMgwr” hY ies leI Arz<br />

hY ik ijhVIAW g`lW swfI smJ ’c nhIN AwauNdIAW auhnW nUM mMn ky piv`qr<br />

bwxI qoN munkr nw hovo[ gurbwxI iv`c qW bw-kOl bwbw ibrsw isMG “ieMdRI<br />

kw bl Qwkw”[ “ris ris Bog kry pRBu myrw” jW “hir pRBu myrw cojI<br />

jIau” Awid AijhIAW pMgqIAW AwauNdIAW hn, ijnHW nUM AsIN nMgyzvwd<br />

v`l lY jw skdy hW pr ieh socxw pwp hI nhIN mhWpwp hY ik gurU pRmySvr<br />

dy bcnW dw koeI Aijhw ArQ k`iFAw jwvy[ ies leI iehnW g`lW qoN<br />

au`pr au~TIey[ ij`Qy swfI Akl ^qm huMdI hY auQoN swihb g`l SurU krdy<br />

hn[ hux AsIN AMimRq dIAW pMj bwxIAW dI ie`k pRmu`K bwxI dI g`l kr<br />

leIey qW auh iqRXw cir`qrW dy cwr sO cOQy cir`qr dy AMq iv`c AwauNdI hY[<br />

bVw ivl`Kx cir`qr hY auh, sMKyp kQw hY ik ie`k s`iq sMD nwm dw rwjw<br />

hY[ ies dI lVweI dIrG dwVH nwmk dYNq nwl huMdI hY[ bVy Bwry sMgrwm<br />

qoN bwAd auh ie`k dUjy dy AsqrW nwl dovyN iek`Ty hI mr jWdy hn qy auhnW<br />

dy qyz iv`coN ie`k AdBùq kMinAW pYdw huMdI hY jo bVI bhwdrI nwl dYNq guxW<br />

dw nwS krdI hY, pr auh ijqny dYNqW nUM mwrdI hY auhnW dw ij`Qy ij`Qy KUn<br />

fu`lHdw sI auQoN auqny hI dYNq hor pYdw ho jWdy sn[ AwKr auh ie`k rwq<br />

Q`k ky sON jWdI hY qW aus nUM AkwSvwxI huMdI hY ik qUM AisDuj mhWkwl nUM<br />

ismr, auh qyrI shwieqw krngy qy auh Agly idn aus KVgkyq nMU Xwd<br />

krdI hY Aqy auh pRgt ho jWdy hn auh bVw iBAMkr sMgrwm krky dYNqW<br />

nUM smwpq kr idMdy hn[ pr iPr vI KVgkyq socdy hn ik Ajy qmwSw<br />

mu`kxw nhIN cwhIdw qW auhnW ny ‘hUAM’ Sbd dw aucwrn kIqw ijs qoN<br />

AnykW AwiD ibAwiD rogW dy rUp iv`c dYNq pRgt ho gey ijvyN ik SIq rog,<br />

jv`r rog, auSn qwp, KeI rog, sMinpwq rog, vweI, ip`q, kP, Amwvwq,<br />

sronq pwq, ArD isrw, ihrdy isMGwq, pRwx vwXU, Apwn, dMq rog, jwVH<br />

pIV, sokw, bvwsIr, pIlIAw, pIns, pRmyh, BgMdr, pQrI, AwqS`k,<br />

ADrMg Awid Anyk rog dYNqW dI Skl iv`c pYdw ho gey qy AiqAMq iBAMkr<br />

Xu`D hoieAw, mwrU vwjw v`ijAw, ngwry KVky, cMfIAW cmkIAW, qy KUn dy<br />

dirAw vgy[ AMq iv`c dYNqW dw nwS hoieAw pr KVgkyq ny iPr soicAw<br />

ik Ajy vI qmwSw ^qm nhIN hoxw cwhIdw, ies leI auhnW ny bcn kIqw<br />

ik qusIN swry AOSDIAW dy rUp iv`c pYdw ho jwvo qy auh swry Asur qurMq<br />

Anyk jVHIAW bUtIAW dy rUp iv`c pYdw ho gey qy auhnW iv`coN ijhVy TMF nwl<br />

mry sI auhnW ny grm bUtIAW KwDIAW qy grmI vwilAW ny TMFIAW[ hux<br />

AwpW ivcwr krky dyKIey ik iesqrI cir`qrW dw vrxn kridAW dsmyS<br />

smwj nUM ikvyN AwXurvyd dw igAwn krvwauNdy hn ieh pRsMg sRI dsm gRMQ<br />

iv`coN pVHn Xog hY[ bhuq hI AdBùq qy ivl`Kx cir`qr hY[ ieh cwr sO cwr<br />

CMdW iv`c iliKAw igAw hY qy eysy cir`qr dy ó÷ô qoN lY ky ôúô nMbr q`k<br />

auh bwxI hY ijsnUM AsIN purwqn rihrws dI bwxI vjoN pVHdy hW qy ó÷ó<br />

qoN ôúñ q`k auh bwxI hY ijsnUM cOpeI swihb AwiKAw jWdw hY qy auh pMj<br />

bwxIAW iv`coN ie`k bwxI hY[<br />

ies ivSy dI v`D Koj leI gurmiq pMQ pRcwrk sBw sRI AMimRqsr dI<br />

ñøù÷ dI irport pVHnXog hY jo igAwnI srdUl isMG ny ilKI hY[ sMn<br />

ñùúò iv`c BweI ibSn isMG dI ilKI poQI “dsm gRMQ iksny bxwieAw”?[<br />

ñùó÷ eI: iv`c AMimRq nwm dy rswly iv`c fw: jsvMq isMG dy ilKy lyKW dI<br />

lVI[ sMn ñùõõ iv`c klk`qy qoN Cpdy “is`K rIivaU” iv`c fw: iqRlocn<br />

isMG dy cwry lyK[ sMn ñùõõ iv`c hI “is`K ihstrI suswietI AMimRqsr”<br />

dy cotI dy ivdvwn BweI rxDIr isMG jI dI rcnw “dsm pwqSwh ky gMRQ<br />

dw ieiqhws” nwmI pusqk jo auhnW ny pUry 20 vrHy Koj krky ilKI qy


pRmwxW dy AwDwr qy is`D kIqw ik ieh dSmyS jI dI hI swrI rcnw hY[<br />

iPr ies qoN ielwvw hyT ilKy s`jxW ny sRI dsm gRMQ au~pr pI.AYcfI. leI<br />

Koj kIqI[ fw. Drmpwl AStw, fw: hrBjn isMG, fw: pRisMnI sihgl,<br />

fw: rqn isMG j`gI (pMjwb XunIvristI), fw: mhIp isMG (Awgrw XUnI.)<br />

fw: mwilk isMG (Awgrw XUnI.), fw: lwl mnohr aupwiDAwey (bnwrs<br />

ihMdU XUnI.), fw: Em pkwS Bwrdvwj (kurUkSyqr XUnI.), fw: Drmpwl<br />

monI (Bwglpur XUnI.), fw: kml kOSl (Awgrw XUnI.), fw: suSIlw dyvI<br />

(pMjwb XUnI.), fw: smIr isMG (gurU nwnk dyv XUnI.), fw: mohnjIq isMG<br />

(ausmwnIAw XUnI.), fw: BUSn scdyv (pMjwb XUnI.), fw: inrml gupqw<br />

(pMjwb XUnI.) Awid lgBg do drjn ivdvwnW ny ies au~pr SoD gRMQ ilK<br />

ky in`gr kMm kIqw hY Aqy swirAW ny hI mMinAw hY ik ieh dsmyS jI dI<br />

hI swrI cmqkwrmeI Adu`qI rcnwvlI hY ]ieiq]<br />

not: ies lyK dy iqAwr krn iv`c mYN fw: rqn isMG j`gI dy sRI dsm<br />

gRMQ dy pMjwbI Anuvwd iv`coN bwbw ivrsw isMG jI dI AsIs, BweI ikRpwl<br />

isMG jI dy mùKbMD Aqy fwktr joD isMG ikRq sRI dsm gRMQ dy ihMdI Anuvwd<br />

dI BUimkw iv`coN BrpUr shwieqw leI hY[ ies leI mYN iehnW ivdvwn<br />

s`jxW dw qih idloN DMnvwdI hW Aqy sB qoN v`D DMnvwd hY bwbw pRdIp jI<br />

gaUSwlw b`DnI klw vwilAW dw ijnHW dI au~qm pRyrnw dw sdkw ieh lyK<br />

iqAwr ho sikAw[<br />

Bu`l cu`k leI i^mw[<br />

pwxI pwxI iv`c iv`c mDwxI<br />

mDwxI<br />

svwmI bRhmdyv “audwsI”<br />

sRI dsm gRMQ swihb dI rcnwvlI nUM sRI gurU goibMd isMG ikRq nw mMnx<br />

vwly s`jxW dy eyQy AsIN nkwrwqmk qy qrkSIl idRStIkox au~pr ivcwr<br />

krWgy[ auhnW dy ies bwxI nUM gurU ikRq nw mMnx dy do mu`K kwrn hn ie`k<br />

swihqk nw-smJI qy dUjw isDWqk SMkwvW[ AsIN pihlW pihly kwrx<br />

au~pr ivcwr ivmrS krWgy[ swfy dyS dy pRis`D kvI, dwrSink,<br />

ivAwkrxvyqw, XogI rwj, swDU BrQrI hrI jI dw kQn Arz krnw<br />

cwhuMdy hW[<br />

swihqX sMgIq klw ivhIn: swkSwq pSU pu`C ivSwx hIn:<br />

ijs dw SbdwrQ hY ik swihq Bwv kivqw qy sMgIq klw qoN Axjwx<br />

AwdmI pSU huMdw hY[ auh vI isMg qy pUC qoN ibnW, hux dyKo ie`k rwg dvyS<br />

hIx, qp`svI, SWq ihrdy vwly mhwqmw dy mUMhoN eyny kTor Sbd ikvyN in`kly<br />

ik swihq Aqy sMgIq qoN rihq v`fy-v`fy DurMdr ivdvwnW qy mwxXog<br />

mhwpurSW nUM auhnW ny pSU kih kr Xwd kIqw hY, jy eyQy ieh g`l socI jwvy<br />

ik auhnW ny Kud ie`k au~c kotI dy kvI hox krky ieauN ikhw hYY qW ieh<br />

vI g`l jcdI nhIN ikauNik eysy BrQrI hrI ny ivAwkrn dy mhwn<br />

ivdvwn pqMjlI dy gRMQ mhWBwSX au~pr swrsyqU (pRis`D nwm hrI kwirkw)<br />

nwmk gRMQ iliKAw hY[ ibRhdwrink aupinSd au~pr vydWq dw gMRQ “BrQrI<br />

hrI pRpMc” vI iehnW dw hI iliKAw hoieAw hY[ pqMjlI mhWBwSX Anyk<br />

ivdXwvW dw smuMdr hY ausdy au~pr tIkw auh ivAkqI hI ilK skdw hY<br />

ijsnUM SurqI, ismRqI, purwx, ieiqhws Aqy drSn Swsqr dw igAwn h`Q<br />

au~qy r`Ky AOly vWg spSt hovy[ so ieh kihxw muSkl hY ik BrQrI hrI<br />

kyvl swihq sMgIq dw Awdr hor iviSAW dw igAwn nw hox krky krdy<br />

sn sgoN auh ^ud ie`k AnMq klw ivSwrd mhWpurK sI[ iPr auhnW ny eyny<br />

kTor Sbd ikauN khy[ ies sm`isAw dw h`l aunHW dI aukqI “pSU” ivcoN<br />

hI pRwpq huMdw jwpdw hY ikaNik pSU Sbd dw ArQ ibnW iksy iBMn Byd qoN,<br />

igAwn ivigAwn qoN, ivSyS AivSyS qoN sB nUM smwn rUp nwl vyKxw hY<br />

ArQwq sQUl drSn qy dUjw p`K hY swihq dw- swihq auh Swsqr hY ijs


ivc Bwv qy Bwvukqw dI pYr-pYr qy loV pYNdI hY[ ijs ivc pRikRqI dIAW<br />

pRsMn gMBIr kuSlqwvW nUM prKx dI Xogqw nhIN, ijhVw AwdmI mn`uK qoN<br />

lY ky pSU pMCIAW dy gihry qoN gihry AnuBv nUM smJ nhIN skdw auh swihq<br />

jW kivqw dw AiDkwrI nhIN[ ijhVw iksy dI du`K BrI pukwr nUM sux ky<br />

drd nwl Br nhIN jWdw, ijs dw ihrdw jMgl, prbq Aqy gMgw dI<br />

piv`qr Dwrw nUM dyK ky iek dm ivsmwd mgn nhIN huMdw[ ijsnUM nwsmJ<br />

b`icAW dIAW qoqlIAW g`lW qy BolIAW BwlIAW hrkqW qnmX nhIN<br />

krdIAW[ ijsdw ihrdw inrml jl iv`c iKly kmlW nUM vyK ky, koielW<br />

dI klkl nUM sux ky msq nhIN ho jWdw Aqy ibRhw dI drd BrI Zzl dy<br />

bol sux ky qVpx nhIN lgdw auh ies swihq rUpI drdw dw drvwzw nhIN<br />

KVkw skdw ikauNik swihq iv`idAw Bwv, Bwvnw qy Bwvukqw pRDwn huMdI<br />

hY[ ieh Swsqr mnu`K dI Bwvnw qy Bwvukqw nUM inKyrdw hY ijvyN hIrw Kwn<br />

iv`coN in`kl ky swn au~pr cVH ky hI rwijAW dy mukt iv`c AlMikRq hox dy<br />

Xog huMdw hY eysy qrHW ijnHW s`jxW nUM pRmwqmw v`loN swihq dy koml gux imly<br />

hn auhnW nUM inKwrx vwsqy ies Swsqr dw igAwn hoxw zrUrI hY[ ijhnW<br />

dy ihrdy iv`c Bwv qy Bwvukqw hY auhnW nUM hI pRym, Sok, hwsw, kRoD Awid<br />

dy bcnW nwl pRBwivq kIqw jw skdw hY[ eyhI g`l sMgIq klw dI hY[<br />

sMgIq dw pRBwv mnu`KW au~pr qW pYNdw hI hY pSUAW au~pr vI iesdw pRBwv<br />

dyiKAw jw skdw hY[ XUrp dy v`fy-v`fy gaUAW-m`JW dy PwrmW iv`c dùD cox<br />

vyly mnmohk imaUizk vjwey jWdy hn[ bYjU bwvrw Awidk sMgIq igAwnIAW<br />

ny imrgW nUM kIilAw, hwQIAW nUM ncwieAw qy KUM-Kwr SyrW dy glW iv`c hwr<br />

pwey sn[ inrMkwrI bwbw gurU nwnk dI rbwb dy cmqkwr nUM kOx nhIN<br />

jwxdw[ ijsny s`jx T`g qy kOfy rwKS vrigAW nUM swDU bxwieAw qy<br />

bgdwd ngrI nUM suMn msuMn kr id`qw[ ies leI Arz hY ik dsmyS jI dI<br />

bwxI ie`k au~c kotI dw mhWkwiv jW kivqw iv`c isrijAw ie`k ivSv koS<br />

hY[ ijs krky iesnUM swihq Swsqr dw pUrn mrm`g hI smJ skdw hY[<br />

jo ivAkqI kwiv dy rs, AlMkwr, DvnI, ivAMjnW, AiBDw SkqI, Sbd<br />

icqrn, Sbd nwd, rUpk, idRStWq Awid ivSy Aqy sMsikRq, ihMdI, ibRj<br />

BwSw, aurdU, PwrsI qy pMjwbI Awid dy gUVH qy sUKm ArQW nMU nhIN jwxdw<br />

aus nUM ies ivSwl AkwS mMfl v`l Poky PMg PV-PVwaux dw iblkul hI<br />

swhs nhIN krnw cwhIdw[<br />

hux AsIN pSU ibrqI v`l AwauNdy hW, ie`k Bu`KI gW ieh qW jwxdI hY<br />

ik ieh myrw b`cw jW b`cI hY pr ausdy ih`sy dw Gwh Kwx qoN guryz nhIN<br />

krdI[ GoVw Awpxy mwlk nUM vyK ky ihxihxwauNdw hY, duMm zrUr ihlwauNdw<br />

hY[ BwvyN ausdw mwlk muk`dmw hwr ky AwieAw hY qy cwhy pu`q dI icKw nUM<br />

A`g dy ky AwieAw hovy jW rwj sBw dI sIt ij`q ky AwieAw hovy[ ausnUM<br />

iehnW g`lW nwl koeI vwh vwsqw nhIN[ eysy leI m`J A`gy bIn vjwaux<br />

dI khwvq pRc`ilq hoeI hY[ ikMnIAW hI mqryeIAW mwvW mqryey pu`qrW nUM<br />

in`q iPtkwr pwauNdIAW hn pr swry DRUM Bgq nhIN bxdy ik mqryeI dy bolW<br />

qoN Apmwinq hor ky bcpn iv`c hI rwj su`K iqAwg ky kTor qp`isAw<br />

krn leI cl in`kly qy gurbwxI muqwibk At`l pdvI dy AiDkwrI bxy[<br />

dunIAW dy drd, grIbW dIAW cIkW, bImwrIAW dI hwie-hwie kOx nhIN<br />

suxdw? pr mhwqmw bùD au~pr hI eynw pRBwv ikauN ipAw ik auh swry SwhI<br />

TwT bwT C`f ky lokweI dy dùK imtwaux leI pYdl hI ho qury iesdw au~qr<br />

eyhI hY ik auh Bwvnw pRDwn inrml ihrdy vwly lok sn[<br />

kI hor irSI munI in`q iSkwr huMdy nhIN vyKdy, kI auhnW dIAW A`KW<br />

swhmxy mwsUm pSU, pMCIAW dw Gwx duSt nhIN krdy iPr bwlmIk aupr<br />

hI eynw Asr ikauN hoieAw ik auhnW ny ie`k kRONc pMCI dy mwry jwx qy dUjy<br />

dI cIK pukwr nUM suxky AwiKAw:<br />

mw inSwd pRiqSTW qv mgmw:SwsvqI smw:<br />

Xq kORNc imQunwdyh mvDIh kwm moihqm] (srg-ò, slok-ñõ)<br />

ik hy inSwn! qYnUM AnMq smyN q`k lok prlok iv`c SWqI nw pRwpq hovy<br />

ikauNik qUM pRym iv`c ingmn ie`k pMCIAW dy joVy iv`coN iek nUM inrdoS hI mwr<br />

id`qw qy iesqoN bwAd auh kwiv jgq dy pRQm gurU qy Awid kvI hovy[ jdoN<br />

ihMdusqwn au~pr bwbr ny hmlw kIqw qW kI aus vyly dy hor pIrW PkIrW<br />

ny aus dy zbr zulm qy A`iqAwcwr nUM nhIN vyiKAw iPr inMrkwrI bwby<br />

siqgurU nwnk dyv jI ny hI ausnUM pwp dI jM| dw AwgU ikauN AwiKAw qy<br />

r`b nUM aulWBy vjoN ieh tkor ikauN mwrI ik<br />

eyqI mwr peI krlwxy qYN kI drdu n AwieAw]ñ] (AMg óöú)<br />

pr pSU iv`c ieh gux nhIN huMdy Aqy auhnW mnu`KW nUM vI nr pSU dI kotI<br />

ivc hI smJxw cwhIdw hY ijhVy dSmyS ipqw vrgy kvIAW dy Swhsvwr


dy swihq dI sUKm ivAMjnw nUM nw smJky qy auhnW dI kivqw dy mhwn guxW<br />

dI gihrweI v`l nw jw ky isr& inMidAw purwx dy slokW dw pwT krn<br />

au~pr hI l`gy hoey hn[ eysy leI XogI BrQrI hrI ny auhnW nUM isMg qy pUC<br />

dy AlMkwrW qoN vI rihq krky AwiKAw hY ik ijnHW au~pr iksy dI drd<br />

BrI Awvwz dw Asr nhIN[ mwnvqw dy koml BwvW dw igAwn nhIN, kwdr<br />

dIAW kudrqW dy nzwry vyK ky jo lok ivsmwdu ivsmwdu nhIN ho au~Tdy auhnW<br />

rshIx qy qrk dy pujwrIAW nUM pSU dw iKqwb BrQrI hrI jI ny TIk hI<br />

id`qw hY[ nhIN qW auh dsmyS dI rcnw bic`qr nwtk iv`coN ieh ArQ nw<br />

k`Fdy ik ies nUM gurbwxI mMnx nwl qW AsIN lvkuS dI sMqwn swbq huMdy<br />

hW jdoN ik hr ie`k pRwxI, jwqI, vrg jW smwj dI vMS dy moFI lok koeI<br />

nw koeI qW zrUr hoey hn[ iPr jy gurU goibMd isMG jI dI vMswvlI Bgvwn<br />

rwm nwl imldI hY qW kI phwV if`g ipAw[ auh swfy dyS dI mhwn ibBUqI<br />

hn[ mrXwdw purSoqm qy srb gux sMpMn Avqwr hn[ jy bic`qr nwtk<br />

rcnw dw audyS ihMdUvwd huMdw qW ausdw mMglwcrx gxyS jW srsvqI dI<br />

bMdnw nwl SurU huMdw[ pr swihb ny jo mMgl kIqw hY auh qW kwibly qwrIP<br />

hY qy swfy leI sWBxXog sMp`qI hY[ hyT ilKy pd nUM zrw iDAwn nwl pVHo[<br />

]doihrw] nmskwr sRI KVg ko krON su ihqu icqu lwie[<br />

pUrn krO igrMQ iehu qum muih krhu shwie]<br />

Kg KMf ibhMfM Kldl KMfM Aiq rx mMfM brbMfM[<br />

Buj dMf AKMfM qyj pRcMfM joiq AmMfM Bwn pRBM]<br />

suK sMqw krxM durmiq drxM iklibK hrxM Ais srxM[<br />

jY jY jg kwrx isRsit aubwrx mm pRiqpwrx jY qygM[ (iqRBMgI CMd)<br />

ies rcnw qoN keIAW SMkwvW dw inrwkrx ho jWdw hY ik nw qW siqgur<br />

Avqwr pUjk hn, nw kwr hor koeI kvI kr skdw hY jy Ajy vI bic`qr<br />

nwtk iksy hor kvI dI ikRq hY qW ieh AwKx vwly AklmMdW dI Akl<br />

nUM dUr qoN hI nmskwr krnw auicq hY[<br />

iPr auhnW dw dyS pRqI ipAwr pVH ky dyKo ik inrMkwr dI ausqqI dy<br />

bhwny auh ihMdusqwn dw icqrn ikvyN krdy hn:<br />

CIr kYsI CIrwviD CwC kYsI CqRwnyr<br />

Cpwkr kYsI Cib kwlieMdR ky kUl kY[<br />

hMsnI sI sIhw rUp hIrw sI husYnwbwd<br />

gMgw kYsI Dwr clI swq isMD rUl kY]<br />

pwrw sI plwaUgF rUpw kYsI rwmpur<br />

sorw sI surMgwbwd nIky rhI JUl kY]<br />

cMpw sI cMdyrI kot cWdnI sI cWdwgiV<br />

kIriq iqhwrI rhI mwlqI sI PUl kY]<br />

Ptk sI kYlws kmwaUgVH kwsIpur<br />

sIsw sI surMgbwid nIkY sohIAqu hY[<br />

ihmw sI ihmwly hr hwr sI hlbwnyr<br />

hMs kYsI hwjIpur dyKy mohIAqu hY]<br />

cMdn sI cMpwvqI cMdRmw sI cMdRwigr<br />

cWdnI sI cWdgV jaun johIAqu hY[<br />

gMgw sm gMg Dwr bkwin sI iblMdwbwid<br />

kIriq iqhwrI kI auijAwrI sohIAqu hY]<br />

Aqy iesqoN A`gy auhnW dw ivSv ipAwr jW jVH cyqn dw vrnx vyKo ik<br />

swrw bRihmMf hI qYnUM gw irhw hY[<br />

PrwsI iPrMgI PrwsIs ky durMgI<br />

mkrwn ky imRdMgI qyry gIq gweIAqu hY[<br />

BKrI kMDwrI goir gKrI grdyjwcwrI<br />

paun ky AhwrI qyry nwmu iDAweIAqu hY]<br />

pUrb plwaU kwmrUp Aau kmwaU<br />

srb Taur mY ibrwjY jhw jhw jweIAqu hY[<br />

pUrn pRqwpI jMqR mMqR qy AqwpI nwQ<br />

kIriq iqhwrI ko nw pwr pweIAqu hY]<br />

pRym dI pRDwnqw dw vrxn qy pwKMf KMfn ies CMd ivc vyKo:<br />

khw BXo jo locn mUMd kY bYiT rihE bk DXwn lgwieE[<br />

nHwq iPirE lIey swq smuMdRn lok gieE prlok gvwieE[<br />

bwsu kIE ibiKAwn so bYT ky AYsy hI AYsy so bYs ibqwieE[<br />

swcu khON sun lyhu sBY ijn pRym kIE iqh hI pRBu pwieE]<br />

iSMgwr rs dw audwhrx hyT ilKy CMd qoN vDIAw ho hI nhIN skdw:


mIn murJwny kMj KMjn iKswny Ail<br />

iPrq idvwny bin folY ijq iqq hI[<br />

kIr Aau kpoq ibMb koiklw klwpI bin<br />

lUty PUty iPrY min cYn hUM n ikqhI]<br />

dwirm drk gieE pyiK dsnin pwiq<br />

rUp hI kI kRWiq jig PYl rhI isqhI[<br />

AYsI gun swgr aujwgr su nwgir hY<br />

lIno mn myro hir nYn koir icqhI]<br />

ies Agly svYXy iv`c kyvl hir Sbd nUM lY ky iesqrI dy sMpUrx AMgW dw<br />

vrnx kIqw hY jo ik Bwvuk lok hI smJ skdy hn[ ijnHW ny ausqwdW<br />

dIAW mwrW nhIN KwDIAW qy ivdvwnW dy crnW ’c bYT ky syvw swDnw nhIN<br />

kIqI auh iesdy ArQW nUM jwx hI nhIN skdy[<br />

hir so muiK hY hirqI duK hY AilkY hr hwr pRB hirnI hY[<br />

locn hY hir sy srsy hir sy Bruty hirsI brunI hY]<br />

kyhir so kirhw clbo hir pY hir kI hirnI qrnI hY[<br />

hY kr mY hir pY hir so hir rUp kIey hir kI DrnI hY]<br />

ikRSn pRqI gopIAW dy aulWBy pVHn Xog hn jo ik ie`ko qukWq nUM lY ky<br />

ikRSnwvqwr dy ùññ CMd qoN lY ky ùòõ q`k hY[ ijs ivc ibrhw ivXog qy<br />

AgwD pRym dI Ctw piVHAW suixAW hI bxdI hY[<br />

PUil rhy isgry ibRj ky qru PUl lqw iqn so lptweI[<br />

PUil rhy sir swrs suMdr soB smUh bFI AiDkweI[<br />

cyq ciVXo suk suMdr koiklkw juq kMq ibnw nw suhweI[<br />

dwsI ky sMig rihXo gih ho tskXo nw hIXo kskXo n ksweI[<br />

bws subws Akws imlI Aru bwsq BUim mhw Cib pweI[<br />

sIql mMd sugMiD smIr bhY mkrMd insMk imlweI]<br />

pYr prwg rhI hY bYswK sBY ibRj logn kI duKdweI[<br />

mwiln lYb kro rs ko tskXo nw hIXo kskXo n ksweI]<br />

(v`D ivsQwr dy BYA qoN nhIN ilK rhy hW[)<br />

zPrnwmy dw mMglwcrn vwlw ieh CMd is`D krdw hY ik auh ijhVI vI<br />

zubwn iv`c ilKdy sI auhnW nUM aus au~pr ikMnw AwbUr hwisl sI:<br />

kmwly krwmwq kwXm krIm[ rzw b^S rwizk irhwko rIm]<br />

ieh PwrsI dw bYNq CMd hY ies iv`c kyvl AKIrly do AnupRws hI imlwauxy<br />

huMdy hn[ ijvyN ies ivc krIm qy rhIm imlwey hn pr hzUr ny pihlI<br />

lweIn dw hr l&z k`ky nwl qy dUjI dw rwry nwl inBwieAw hY qy ieh<br />

lweInW ilKIAW vI kdoN hn jdoN AwnMdpur dy TwT bwT Cu`t gey[ nzr dy<br />

nUr, ijgr dy tukVy cwry swihbzwdy ShId ho gey, pMQ KyrUM KyrUM ho igAw[<br />

aus vyly dInw swihb dy jMglI ielwky iv`c bYT ky ieh SyAr ilKy[ Awm<br />

AwdmI nUM ieh hwlq ivc pwgl ho jwxw cwhIdw sI[ pr hzUr hn ik<br />

cVHdI klw ivc rih ky AOrMgzyb ijhy iz`dI qy zwilm bwdSwh nUM ikho ijhy<br />

bcnW nwl iPtkwr pwauNdy hn[ zrw hyTly SyAr pVH ky vyKo:<br />

qurw gr nzr hsq lSkr v zr[<br />

ik mwrw ingh Asq XzdW Sukr]<br />

Bwv jy qyrI nzr Dn dOlq Aqy Poz au~pr hY qW myrI nzr pRmwqmw dy<br />

Sukr v`l hY[<br />

ik aU rw grUr Asq br mulku mwl[<br />

v mwrw pnwh Asq XzdW Akwl]<br />

jy qYnUM mulk qy mwl dw hMkwr hY qW mYnUM Akwl purK dI Et dw mwx hY[<br />

ichw Sud ik cUM b`dgW kuSqh cwr[ ik bwkI bmWdsqu pycIdh mwr]<br />

kI hoieAw ik qMU myry cwr in`ky-in`ky b`cy mwr id`qy jdoN ik iBAMkr<br />

kuMflIAW nwg Ajy ip`Cy rihMdw hY[<br />

ic mrdI ik A^gr ^moSW kunI[ ik AwiqS dmW rW &roSW kunI]<br />

ies iv`c vI mrdwngI hY ik qUM kuJ ku icMigAwiVAW nUM buJw id`qw jdoN ik<br />

BVkdI hoeI A`g Ajy bwkI hY[ iPr swihb &wrsI dy mShUr Swier<br />

iPrdOsI dI gvwhI pwauNdy hn ik kwhl ivc kIqw hoieAw kMm SYqwn dw<br />

huMdw hY[ SyAr dI ^UbsUrq jVq v`l vyKo:<br />

ik ^uS gu&q iPrdOsIey ^uS zubW[ iSqwbI bvd kwir Awhrmwnw]<br />

pu`iCAw jw skdw hY ik ihMdusqwn dw hor ikhVw kvI hY ijsny gurU goibMd<br />

isMG qoN ibnW Ssqr nwm mwlw purwx vrgI ikRqI isrjxw kIqI hY Aqy<br />

ikhVw auh kvI hY ijhnW ny auhnW vrgw sMgIq meI Xu`D icqrx kIqw


hY[ iDAwn nwl zrw audwhrx vyKo:<br />

bwgVdM bIrM jwgVdM jUty[ qwgVdM qIrM[CwgVdM CUty[<br />

swgVdM suAwrM jwgVdM jUJy[ kwgVdM kopy rwgVdM ruJY]<br />

mwgVdM mwicE jwgVdM juDM[ jwgVdM joDw kwgVdM kuR`DM[<br />

swgVdM swgM fwgVdM fwry[ bwgVdM bIrM AwgVdM auqwry]<br />

siqgurU dsmyS qoN ibnW auh hor dUjw kvI kOx hY ijsny ptny Sihr ivKy<br />

Bv ilAw hY? qy Awpxy Awp nUM Avqwr kihx vwilAW nUM nrk dy BwgI<br />

hox dI qwVnw kOx kr skdw hY[ auhnW vrgw vr SkqI qoN kOx mMg skdw<br />

hY[ riv sis dy crnW iv`c AijhI bynqI hor kOx kr skdw hY qy riv sis<br />

ijhy gihr gMBIr ibMb auhnW ibnW kOx vrq skdw hY? inrMkwr nwl is`DI<br />

g`lbwq krn dI smr`Qw hor iks iv`c hY? “mwns kI jwiq” nUM ie`k<br />

kihx vwlw auhnW ibnW hor kOx hY? kI koeI ihMdU jW muslmwn kvI ieh<br />

ihMmq kr skdw hY ik auh zwq pwq dy Byd Bwv dw KMfn krky swrI<br />

mwnvqw nUM ie`k nzr nwl vyKy[ jy dsm gRMQ dw rcnwkwr dSmyS nhIN<br />

qW hor kOx hY? ijsqy ivcwr kridAW ieh g`l qW is`D hI hY ik ieh iksy<br />

muslmwn kvI dI ikRq nhIN pr jy iksy muslmwn kvI dI ikRq nhIN pr<br />

jy iksy ihMdU kvI dI ikRq hY qW dws ny lgBg “jwiesI qoN lY ky “qulsI,<br />

sUrdws, kySv, ibhwrI, BUSx, mqIrwm, GxwnMd, dyv, pdmwkr, rqnwkr,<br />

iBKwrI, dws, gMg, sYnwpiq, byxI, rsKwn, Awlm-boDw Awid lgBg swry<br />

hI ihMdI dy v`fy kvIAW nUM piVHAw hY iksy vI kvI dI CMd rcnw, AlMkwirk<br />

SbdwvlI, rs, vrxn Bwv icqrx, pRikRqI dI suMdrqw Awid dsm gRMQ<br />

swihb dy bwxI ivDwn nwl nhIN imldI iPr koeI vI ihMdU kvI ieh ikvyN<br />

kih skdw hY ik “mYN n gxysih ipRQm mnwaUN[ iksn ibsn kbhUM n<br />

iDAwaUN]” jW “mhWdyv ko khq sdw isv[ inrMkwr kw cInq nih<br />

iBv]” eISvr dy nvyN nwm KVgkyq, AisDuj Awid kOx kvI klp skdw<br />

hY[ jwpu swihb Aqy Akwl ausqiq iv`c pRmwqmw dI ausqqI ijs qrWH<br />

kIqI geI hY Aqy ijhVI ivl`Kx SbdwvlI aus iv`c vrqI hY auh iksy vI<br />

duinAwvI kvI dI smr`Qw qoN bwhrlI g`l hY[<br />

ies leI bynqI hY ik swihq jW kivqw nUM smJx vwsqy SùD AMqHwkrx,<br />

inrml bu`DI Aqy Bwvnw BrpUr idl cwhIdw hY[ klgIDr vrgy ivSv<br />

smrwt kvI dy klwm nUM jxw-Kxw nhIN pihcwn skdw[ AYvyN ieDroN auDroN<br />

cwr totky iek`Ty krky mZz mwrnw hor g`l hY[ gurU goibMd isMG jI qoN<br />

ibnW hor ikhVw kvI hY jo inrMkwr dI ieauN vifAweI kry[<br />

Akwl, ikRpwl, ArUp, AnUp, AByK, AlyK, Akwey, Ajwey, AgMjy,<br />

ABMjy, Anwmy, ATwmy, AkrmM, ADrmM, AnwmM, ADwmM, Abwhy, AFwhy,<br />

AnIly, Anwdy, ACydy, AgwDy, ApwDy, ABUqy, AjUpy, inRdysy, inRBysy, inRDwqy,<br />

inRGwqy, inRqwpy, inRbrgy, Asrgy[”<br />

auh hr klw dw igAwqw hY swfy inRq sMgIq klw hunr dw Awid auhI<br />

hY auh grIbW dw rwKw hY qy qwkqvrW nUM mwrn vwlw hY[<br />

gnImul iKrwj hY] grIbul invwz hY]<br />

auh “srb soKM”, “srb poKM”, “srb krqw”, “srb hrqw”, “srb<br />

hrqw” hY[ auhnW ibnW ieh kOx kih skdw hY ik swrw ivSv Esy dw hI<br />

rUp hY[<br />

“j`C, gMDRb, aurg, ibidAwDwr, ikMnr, ipswc, ihMdU, qurk, dyv,<br />

dwnv, ieMdR, SSqRDwrI, jtwDwrI, kMTIDwrI, bRhmwcwrI, jogI, kwnPwrI,<br />

fMfwDwrI Awid Awid[”<br />

swihby kmwl dsm gurU qoN ibnW ^wlsy nUM hyT iliKAw AwdyS hor kOx<br />

dy skdw hY:<br />

jwgq joiq jpY ins bwsur eyk ibnw mn nYk n AwnY[<br />

pUrn pRym pRqIq sjY bRq gor mVI mt BUl n mwnY[<br />

qIrQ dwn dieAw qp sMjm eyk ibnw nih eyk pCwnY[<br />

pUrn joq jgY Gt mY qb Kwls qwih inKws jwnY]<br />

aus ienklwbI XoDy qoN ibnW ie`k inrMkwr dI pUjw dI g`l hor kOx kr<br />

skdw hY[<br />

sgl duAwr kau Cwif kY gihE quhwro duAwr[<br />

bwih ghy kI lwj As goibMd dws quhwr]<br />

auhnW qoN ibnW durgw, KVg, qyg, qlvwr, SkqI jW iSvw qoN ieh vr kOx<br />

mMg skdw hY:<br />

dyih iSvw br moih iehY SuB krmn qy kbhUM n troN[


n frON Air soN jb jwih lroN inscY kir ApnI jIq kroN[<br />

Air isK ho Apny hI mn ko ieh lwlc hau gun qau aucroN[<br />

jb Awv kI AauD inDwn bxY Aiq hI rn mih qb jUJ mroN[<br />

Aijhw ikhVw kvI hY ijsny Awpxy pUrv jnm dI qp gwQw ilKI hovy qy<br />

nwl AsQwn vI d`isAw hovy[<br />

Ab mY ApnI kQw bKwno[ qp swDq ij ibiD muih Awno[<br />

hym kuMt prbq hY jhw[ spq isRMg soiBq hY qhw]<br />

spqisRMg iqh nwm khwvw[ pMfu rwj jh jogu kmwvw[<br />

qh hm AiDk qp`isAw swDI[ mhwkwl kwlkw ArwDI]<br />

iks kvI dy mwqw ipqw ny inrMkwr dI pUjw kIqI hY:<br />

ieh ibiD krq qp`isAw BXo[ dvY qy eyk rUp hvY gXo[<br />

qwq mwq mur AlK ArwDw[ bhu ibiD jog swDnw swDw]<br />

iqn jo krI AlK kI syvw[ qw qy Bey pRsMn gurdyvw[<br />

iqn pRB jb Awiesu muih dIAw[ qb hm jnm klU mih lIAw[<br />

auhnW qoN ibnW ^wlsy nUM eynw mwn kOx b^S skdw hY:<br />

ienhI kI ikRpw ky sjy hm hYN[ nhIN mo sy grIb kror pry]<br />

Aqy swirAW Bwrq vwsIAW nUM grjvIN Awvwz iv`c ieh vMgwr BirAw<br />

aupdyS myry mhwn XoDy pRIqm dsmyS ipqw qoN ibnW kOx dy skdw hY:<br />

hmw hIlqy dr guzSq, hlwl Asq burdn b SmSIr dsq]<br />

iPr koeI vI dunIAwdwr kvI pRmwqmw qoN AwpxI Aqy Awpxy pirvwr dI<br />

suK mMg skdw hY pr ie`k mukMml pMQ dy AwgU qoN ibnW qy pUrn gurU krqwr<br />

qoN ibnW ikhVw kvI kih skdw hY ik:<br />

suKI bsY moro pirvwrw[syvk is`KX sBY krqwrw]<br />

iPr Awm krky vyiKAw igAw hY ik kvI lok SWq ic`q, iekWq psMd Aqy<br />

klh klyS qoN fr ky rihMdy hn pr eyDr qW sw&-sw& AwiKAw igAw hY<br />

ik swfy swry vYrIAW qy duStW nUM hy Akwl purK A`j hI ^qm kr idau[<br />

mo r`Cw inju kir dY kirXY[ sB bYrn ko Awj sMGrIXY]<br />

iPr ieh r`iKAw dI bynqI vI iks nUM kIqI hY sRI AisDuj, KVgkyq jW<br />

ikRpwnDwrI inrMkwr nUM jo dsmyS qoN ibnW hor iksy kvI rwj dw ieSt ho<br />

hI nhIN skdw[ is`KW dI svyr Swm dI Ardws jo swirAW q^qW,<br />

gurdvwirAW, Drm sQwnW Aqy GrW iv`c huMdI hY[ auh cMfI dI vwr dI<br />

pihlI pauVI hY[ kI eyfy ivSwl is`K jgq iv`c koeI vI Aijhw ivdvwn<br />

q`qvyqw, srv igAwqw, bRhmigAwnI mhWpurK hux q`k nhIN hoieAw jo ieh<br />

kih skdw ik ieh pauVI iksy kvI dI bxweI hoeI hY ies leI ies nUM<br />

Ardws iv`c Swiml nw kro[ iPr dSmyS qoN ibnW jy ieh iksy hor ny ilKI<br />

hY qW aus ny nON gurUAW dI bjwie ds gurUAW dw mMgl ikauN nw kIqw?<br />

pMjwbI dI mhwn rcnw qy swfy leI Anmol Kzwnw qy keI kroV kohynUrW<br />

qoN v`D kImqI ies Sbd nUM AsIN iksdI JolI pwvWgy ijhVw dsm ipqw<br />

Awpxy im`qr ipAwry inrMkwr, srbloh jW KVgkyq nUM mu^wiqb ho ky Arz<br />

krdy hn[<br />

^Xwl pwqSwhI ñú<br />

imqR ipAwry nUM hwlu murIdW dw khxw[<br />

quDu ibnu rogu rjwieXW dw EFx nwg invwsW dw rhxw]<br />

sUl surwhI KMjr ipXwlw ibMgu kswieXW dw shxw[<br />

XwrVy dw swnUM s`Qr cMgw BT KyiVAW dw rhxw[ñ[ñ[ö]<br />

auhnW dy hyTW ilKy Anmol vYrwgmeI Sbd qW pVHn Xog hI hn[<br />

AiDAwqmvwd dy KojIAW leI iehnW SbdW iv`c ikMnw au~ckotI dw igAwn<br />

BirAw ipAw hY aus nUM ie`k suihrd s`jx hI smJ skdw hY[ iehnW iv`c<br />

hI ie`k Sbd auh hY ij`Qy srgux dw KMfn qy inrgux bRhm dw mMfn kIqw<br />

hY[ ijhVw eyQy cOQy nMbr aupr iliKAw igAw hY qy hzUr ny rwg iblwvl<br />

iv`c aucwrx kIqw hY[<br />

rwg rwmklI pwqswhI ñ0<br />

ry mn AYso kir sMinAwsw[<br />

bn sy sdn sbY kr smJhu mnhI mwih audwsw[ñ[rhwau[<br />

jq kI jtw jog ko mjnu nym ky nKun bFwau[<br />

igAwn gurU Awqm aupdyshu nwm ibBUq lgwau[ñ[<br />

Alp Ahwr sulp sI inMdRw dXw iCmw qn pRIiq[<br />

sIl sMqoK sdw inrbwihbo hvYbo iqRgux AqIq[ò[


kwm kRoD hMkwr loB hT moh n mn mo lXwvY[<br />

qb hI Awqm qq ko drsY prm purK kh pwvY[ó[ñ[<br />

rwg rwmklI pwqswhI ñ0<br />

ry mn ieh ibiD jog kmwE[<br />

isM|I swcu Akpt kMTlw iDAwn ibBUq cVwE[ñ[rhwE[<br />

qwqI ghu Awqm bis kr kI iBCw nwmu ADwrM[<br />

bwjY prm qwr qqu hir ko aupjY rwg rswrM[ñ[<br />

auGtY qwin qrMg rMig Aiq igAwn gIq bMDwnM[<br />

cik cik rhy dyv dwnv muin Cik Cik buXom ibvwnM[ò[<br />

Awqm aupdys Bysu sMjm ko jwpu su Ajpw jwpY[<br />

sdw rhY kMcn sI kwXw kwl n kbhUM bXwpY[ó[ò[<br />

rwg soriT pwqswhI ñú<br />

pRBu jU qo kh lwj hmwrI[<br />

nIl kMT nr hir nwrwiex nIl bsn bnvwrI[ñ[rhwau[<br />

prm purK prmysru suAwmI pwvn paun AhwrI[<br />

mwDv mhw joiq mDu mrdn mwn mukMd murwrI[ñ[<br />

inribkwr inrjur inMdRw ibn inribK nrk invwrI[<br />

ikRpw isMDu kwl qRY drsI kuikRq pRnwsn kwrI[ò[<br />

Dnur pwn iDRqmwn DrwDr Ainibkwr Ais DwrI[<br />

hau miq mMd crn srnwgiq kr gih lyhu aubwrI[ó[ñ[ô[<br />

rwg iblwvl pwqswhI ñú<br />

so ikm mwns rUp khwey[<br />

isD smwiD swD kr hwry kXo hUM n dyKn pwey[ñ[rhwau[<br />

nwrd ibAws prwsr DUA sy iDAwvq iDAwn lgwey[<br />

byd purwn hwir hT CwifE qdip iDAwn n Awey[ñ[<br />

dwnv dyv ipswc pRyq qy nyqh nyq khwey[<br />

sUCm qy sUCm kr cIny ibRDn ibRD bqwey[ò[<br />

BUim Akws pqwl sBY sij eyk Anyk sdwey[<br />

so nr kwl Pws qy bwcy jo hir srix isDwey[ó[ñ[ø[<br />

v`fy-v`fy bwdSwhW, BogIAW, AXwSW qy AiBmwnIAW leI hyT iliKAw svYXw<br />

mhwn aupdyS dw lKwiek hY[<br />

qÍpRswid svYXy<br />

mwqy mqMg jry jr sMig AnUp auqMg surMg svwry[<br />

koit qurMg kurMg sy kUdq paun ky gaun ko jwq invwry[<br />

BwrI Bujwn ky BUp BlI ibiD inAwvq sIs n jwq ibcwry[<br />

eyqy Bey qo khw Bey BUpiq AMq ko nwgy hI pwie pDwry[ò[òò[<br />

Pokt DrmW dw Aqy AwfMbrI DwrnwvW dw KMfn hyT ilKy svYXy iv`c ijvyN<br />

auh krdy hn ies qrHW ihMdU jW muslmwn kvI koeI vI nhIN kr skdw[<br />

svYXw<br />

kwhUM lY Toik bDy auir Twkur kwhUM mhys ko eys bKwnXo[<br />

kwhU kihXo hir mMdr mY hir kwhU msIq kY bIc pRmwnXo[<br />

kwhUM ny rwm khXo ikRsnw khu kwhU mnY Avqwrn mwnXo[<br />

Pokt Drm ibswr sbY krqwr hI kau krqw jIA jwnXo[ñò[<br />

jwl bDy sb hI imRq ky koaU rwm rsUl n bwcn pwey[<br />

dwnv dyv PinMd DrwDr BUq Biv`K aupwie imtwey[<br />

AMq mry pCuqwie ipRQI pir jy jg mY Avqwr khwey[<br />

ry mn lYl iekyl hI kwl ky lwgq kwih n pwien Dwey[òó[<br />

hr pRkwr dy rog Aqy sog dI nivrqI leI hr ie`k is`K jo in`q pRqI<br />

Ardws krdw hY[ ausnUM AsIN iksdI ikRq AwKWgy[<br />

svYXw rogn qy Aru sogn qy jl jogn qy bhu Bwiq bcwvY[<br />

sqR Anyk clwvq Gwv qaU qin eyk n lwgn pwvY[<br />

rwKq hY Apno kru dY kir pwp sbUh n Bytn pwvY[<br />

AOr kI bwq khw kh qo sO su pyt hI ky pt bIc bcwvY]ö[òôø[<br />

ieh swry q`Q sp`St krdy hn ik ieh rcnw aus Akwl purK dy<br />

swihbzwdy dI hY jo ^ud r`b jI dy snmu`K ho ky AwKdw hY:<br />

pMQ clY qb jgq mih jb qum krhu shwie]


cirqRopwiKAwn-rcnw cirqRopwiKAwn-rcnw Aqy Aqy mMqv<br />

mMqv<br />

fw. joD isMG<br />

SRI gurU gRMQ swihb dI qrHW dsm gRMQ vI ie`k v`f-AwkwrI rcnw hY<br />

ijsdy Cpy hoey 1428 AMgW au~pr AiDAwqmk Aqy sMswrk AnuBvW nUM<br />

auhnW dIAW ivAwpk h`dW (dimensions) smyq AMikq kIqw igAw hY[<br />

19vIN sdI dy AKIr iv`c byS`k ie`k soDk kmytI ny sRI Akwl q^q pr<br />

hwzr ho ky kwPI soc ivcwr qoN bwAd ieh inrxw ilAw sI ik sRI dsm<br />

gRMQ dIAW swrIAW rcnwvW sRI gurU goibMd isMG ikRq hn Aqy iehnW<br />

rcnwvW dI mnsw sRI gurU gRMQ swihb iv`c Awey dyvI dyviqAW dy ikrdwrW<br />

auhnW dy nwvW dI ivAwiKAw krnw hY qW ik is`K kOm nUM iehnW nUM jwxn<br />

leI muV bRwhmx pMfqW dI Srn iv`c nw jwxw pvy iPr vI ipClI pUrI<br />

20vIN sdI iv`c dsm gRMQ dIAW rcnwvW au~qy ‘ikMqU pRMqU’ auTdy hI rhy hn[<br />

bicqRnwtk qy lvkuS dI kQw rwhIN gurU dI bMswvlI nUM rwm nwl joVky<br />

is`KW nUM ihMdU klcr nwl joVn dw Awrop lwieAw jWdw hY Aqy cMfI cirqRW<br />

rwhIN gurU goibMd isMG jI nUM cMfI dw pujwrI d`s ky ies rcnw nUM vI gurU<br />

ikRq nw mMn ky iesdy pTn pwTn bwry SMky KVHy kIqy jWdy hn[ iehI hwl<br />

‘caubIs Avqqwr’ kQwvW dw hY ijs iv`c QW pr QW byS`k krqw ny it`pxI<br />

dy ky Akwl purK bwry Awpxy ivcwr pyS kIqy hn pr iPr vI, iehnW<br />

rcnwvW dI pRmwixkqw qy ikMqU kIqw jWdw hY[ myrI jwcy ieh ivAwiKAw<br />

nw kr skx dI sm`isAw hY Aqy BwrqI drSn iv`c is`K Pls&y dI<br />

ivl`Kxqw Aqy BwrqIAqw nUM smJx dI Asmr`Qw dw hI pRgtwvw hY[<br />

drAsl dsm gRMQ dIAW rcnwvW bwry SMky dw mUl Aqy v`fw kwrn<br />

‘cirqRopwiKAwn’ gRMQ hI hY jo ik swry dsm gRMQ dw lgBg A`Dw Bwg hY[<br />

‘cirqRopwiKAwn’ nUM Awm qOr iv`c ‘iqRAw cirqR’ nW nwl jwixAw jWdw<br />

hY[ smiJAw smJwieAw ieh igAw hY ik ieh kyvl iesqrIAW dy mwVy<br />

clx nwl sMbMiDq vwSnwpUrn khwxIAW hn pr q`Q ieh hY ik ies v`fI<br />

rcnw iv`c purSW dy cir`qr vI hn[ iPr vI ieh mMnxw pvygw ik<br />

iesqrIAW nwl sMbMiDq khwxIAW vDyry hn[ 7555 bMdW vwly ies ivSwl<br />

gRMQ dy AwKrI iv`c cir`qrW dI igxqI 405 id`qI geI hY[ pr bMdW dy kùl<br />

joV qoN pihlW drj hY ‘ieiq sRI cirqRpKXwn iqRXw cirqRy mMqRI BUp sMbwdy<br />

cwr sO cwr cirqR smwpqm squ suBm squ] cirqRW dIAW khwxIAW vI<br />

404 nhIN hn blik ie`k ie`k khwxI nUM loV Anuswr do jW iqMn BwgW iv`c<br />

vMf ky sp`Stqw leI v`KrI khwxI bxw leI geI hY[ ies qrHW bicqR<br />

nwtk iv`c lv kuS dy pirvwr dI prspr lVweI JgVy Aqy klh klyS<br />

dw mUl kwrn gurU swihb ny Dn Aqy BUmI dw loB d`isAw hY ausy qrHW hI<br />

eyQy iqRAw cirqRW iv`c nYiqk kdrW kImqW dI igrwvt dw mUl kwrn AMnHI<br />

kwmukqw, AjoV ivAwh, JUTI Aqy &rybI Swn mMinAw igAw hY[ iehnW<br />

kwrnW dI ivAwiKAw leI gurU swihb ny lokXwn dy BMfwr iv`coN, mhWBwrq<br />

iv`coN, pMcqMqR Aqy AilPlYlw ik`isAW iv`coN iesqRI purSW nwl sMbMiDq<br />

khwxIAW nUM vriqAw hY[ pMjwb dIAW pRis`D pRIq khwxIAW hIr rWJw<br />

(98) sohxI mhIvwl (101) imrzw swihbW (129), s`sI puMnUM (108) Awid<br />

nUM vI iqRAw cirqRW iv`c QW id`qI geI hY[ kwm dI qrHW jIvn leI zrUrI<br />

q`q hwsy nUM vI mu`K r`K ky ikqy-ikqy lqI&y vI ies rcnw dw Bwg bxwey<br />

gey hn ijvyN ik cwr T`g b`krI nUM ku`qw d`s ky b`krI T`g ky lY jWdy hn[<br />

khwxIAW byS`k goNd dy p`KoN ikDry cMgIAW Aqy ikDry iF`lIAW hn pr iPr<br />

vI sYNkiVAW dI igxqI iv`c dysI Aqy bdysI khwxIAW dw ie`k QW sMkln<br />

aus Xug iv`c jdoN ik khwxI klw Ajy ieMnI ivkisq nhIN hoeI sI iek<br />

invyklw kMm sI[ sYNkVy SihrW Aqy ksibAW dy nW rcnwkwr dI bhup`KI<br />

jwxkwrI dw prIcY idMdy hn[<br />

auNj qW swry dsm gRMQ iv`c QW QW qy is`K isDWqw dw inrUpx hoieAw<br />

pr ‘cirqRpwiKAwn’ rcnw iv`c vI ies q`Q nUM A`KoN proKy nhIN kIqw igAw<br />

hY[ cirqR sMiKAw 266 iv`c bVI idRVqw pUrbqw mUrqI pUjw dw KMfn krdy<br />

hoey pRmwrQ dy nW qy pwp krn dI krVI Awlocnw kIqI geI hY[ ies dy<br />

QoVHw ivsQwr iv`c jwx dI loV hY[ ie`k rwjy dI rwjkumwrI Aqy cwr<br />

rwjkumwrW nUM ie`k bRwhmx pws iv`idAw AiDAYn leI ByijAw jWdw hY[<br />

bRwhmx nUM mUrqI pUjw krdy hoey vyK ky rwjkumwrI kihMdI hY ik hy mUrK<br />

qUM iqMnW lokW iv`c ivAwpq pRmwqmw nUM C`f ky ies p`Qr nUM pRmySr mMn irhw<br />

hY ijs kwrn nUM prlok qoN hor vI dUr cilAw jw irhw hYN[ prmwrQ dy<br />

nW qy qUM ieMnw pwp kr irhw hYN ik pwpW nUM vI Srmswr hoxw pYxw hY:<br />

qwih pCwnq hY n mhW jV jwko pRqwp iqhuM pur mwhIN[<br />

pUjq hY pRBu kY iqs kau ijnky prsy prlok prwhI[<br />

pwp kro prmwrQ kY ijh pwpn qy Aiq pwp frwhI[


pwie pro prmysr kY psU pwhn mY prmysr nwhIN]òôö]ñò]<br />

‘rotIAw kwrix pUrih qwl]’ vwlI aukqI nUM iDAwn iv`c r`K ky Pokt<br />

pujwrIAW v`l sMkyq krdy hoey A`gy ikhw igAw hY ik dUijAW nMU aupdyS dy<br />

idMdy ho ^ud aus au~qy iDAwn nhIN idMdy Aqy dUijAW nUM sdw iqAwg dw<br />

aupdyS idMdy ho[ ausy Dn dy loB iv`c aUc-nIc dw ivcwr kIqy ibnW duAwr<br />

duAwr ijs iqs dy swhmxy lylHVIAW k`Fdy ho:<br />

Aaurn aupdys krY Awpu iDAwn kau nw DrY<br />

logn kau sdw iqAwg Dn kau idRVwq hY[<br />

qyhI Dn loB aUc nIcn ky duAwr duAwr<br />

lwj kau iqAwg jyhI qyhI pY iGGwq hY[<br />

khq pivqR hm rhq ApivqR Kry<br />

cwkrI mlyCn kI kY kY tUk Kwq hY[<br />

bVy AsMqoKI hY khwvq sMqoKI mhW<br />

eyk duAwr Cwif mWg duAwr duAwry jwq hY]òöö]ñù]<br />

slok mhly nOvyN dy slok ‘qrnwpo ieau hI gieE lIE jrw qnu jIiq]’<br />

dI Bwvnw dy AnurUp Aqy nwm ismrn dy mh`qv nUM 22vyN pd iv`c ikhw<br />

igAw hY - bYs geI lwirkwpn mo qrunwpn mY nih nwm lXo ry] AaUrn<br />

dwn krwq rhw kr Awp auTwie n dwn cXo ry] pwhn ko isr inXwqn<br />

qY prmysr kau isr inXwq BXo ry] kwmih kwm Psw Gr ky jV kwlih<br />

kwl kY kwl gXo ry]266]221 eysy cirqR dy CMd 39 qoN 50 q`k vyd<br />

ivAwkrx, qMqR mMqR pVHn pVHwaux Aqy krm kWf iv`c Pswaux vwly dn<br />

dy loBIAW nUM ^Ub ^rIAw ^rIAW suxweIAW geIAW hn[ sB qoN v`fI g`l<br />

ies cirqR iv`c ieh hY ik eyQy dyvI dyvqw, rwm ikRSn, rudR Awid dI g`l<br />

vI bVy ivAMgmeI FMg nwl krky ieh d`isAw igAw hY ik AMq kwl koeI<br />

ikRSn, rudR Awid shwieqw nhIN kr skdy - qhW rudR AYhYN ik sRI ikRSn<br />

AYhYN[ jhW bWD sRI kwl qoky clY hY[ ikDoN Awin kY rwm hvY hY shweI[<br />

jhW puqR mwqw nw qwqw nw BweI (266)]85] gurmiq iv`c dyvI dyviqAW<br />

dI pUjw Arcw dw KMfn kIqw igAw hY Aqy drAsl iksy dyvI dyvqw dI<br />

hoNd nUM nw mMnky iehnW hsqIAW nUM kyvl Awm mnu`KW dI igxqI iv`c hI<br />

r`iKAw igAw hY - jugh jugh ky rwjy kIey gwvih kir AvqwrI (gu. gRM.<br />

sw. AMg 423) dy mhWvwk Anuswr ieQy vI rwm ikRSn, rudr Awid dI iksy<br />

ivSyS s`qw nUM nhIN svIkwirAw igAw hY[ iehnW swirAW ivcwirAW nUM kwl<br />

(prmwqmw) dy duAwr qy pwxI Brdy hoey drswieAw igAw hY - kyqy rwmcMd<br />

Aru ikRSnw[ kyqy cqurwnn iSv ibSnw] cMd sUrj ey kvn ibcwry[ pwnI<br />

Brq kwl ky dvwry]266]116] eysy qrHW hI keI QWeI s`cy jog dw<br />

inrUpx vI kIqw igAw hY[<br />

iPr vI keI ivdvwn keI hor pwiKAwn cirqRW (iqRAw cirqRW) dy<br />

AwDwr qy ieh kihMdy hn ik ies dy kwm audIpq krn vwly aupwiKAwn<br />

Aqy q`q sMbMDI qQwkiQq ASlIl SbdwvlI ies gRMQ nUM gurU goibMd isMG<br />

jI dy nW nwl joVn iv`c kwPI v`fy sMdyh dw kwrn hY[ drAsl BwrqvrS<br />

iv`c hzwrW swlW qoN iBMn iBMn qrIikAW nwl kwm (sYks) dy ivrùD sMGrS<br />

cldw Aw irhw hY[ hzwrW l`KW qp`svI, munI, sMinAwsI ho guzry pr<br />

Swied hI koeI ie`k du`kw Akwm nUM pRwpq kr sikAw hovy[ A`j iksy vI<br />

qQwkQq Dwrmk ivAkqI nwl kwm-ivrqI dI g`l joVnw ASoBjnk hIN<br />

nhIN sgoN AsMBv mMinAw jWdw hY[ PlsrUp Awpxy Awp nUM Dwrimk smJx<br />

jW smJwaux vwlw ivAkqI vI kwmvwSnw dy pRqI AwpxI n&rq nUM AwqmiqRpqI<br />

Aqy dUijAW dw Awdr ij`qx leI Ku`lH ky pRgt krn iv`c zrw vI<br />

sMkoc dw AnuBv nhIN krdw[ mn dI gihrweI iv`c hr ivAkqI kwmvwSnw<br />

dI hoNd nUM Aqy aus dI aupXogqw nUM iksy nw iksy rUp iv`c Av`S svIkwr<br />

krdw hY[ drAsl jIvn nUM gMBIrqw dy lbwdy nwl F`k ky jIx vwilAW<br />

ny kwm dI suBwvk Bwvnw nUM ivgwVn iv`c kwPI Xogdwn pwieAw hY[ kwm<br />

ie`k SkqI hY ijs nUM ijMny zor nwl dbwieAw jweygw auh auny hI zor nwl<br />

pRqIGwt jW pRqIikirAw krygI Aqy ivAkqI nUM pihly nwloN vI keI guxW<br />

v`D kwmI bxw deygI[ ies SkqI nUM rokx leI qQwkQq AwDuink<br />

ivAkqI nUM AwpxI sMpUrn cyqnw nUM iesy kMm leI aulJw dyxw pYNdw hY Aqy<br />

auh nqIjy vjoN pUrn rUp ivc kwm vwSnw dy ADIn ho jWdw hY[ pRwcIn<br />

bRhmcwrIAW dy bhuq nIvIN p`Dr q`k p`QiBRSt ho jwx dy ip`Cy vI ieho iek<br />

kwrn hY[ sYNkVy swl qk qp`isAw krn vwly ivAkqI dI dbweI hoeI<br />

kwmSkqI kyvl iek vwr iksy iek Apsrw dy drSnW nwl hI BVk<br />

auTdI hY Aqy qp`svI dw qp BMg krky ausnUM Awm ivAkqI bxw idMdI hY[<br />

purwixk kQwvW ivc ieh Awm vyKx nUM imldw hY[ iPr ivAkqI sMinAws<br />

lY ky G`t AMn-jl Kw ky ies SkqI nUM G`t pYdw hox dyx dI idSw v`l kMm<br />

krn v`l viDAw Aqy jogIAW jMgmW dIAW fwrW dIAW fwrW idKweI dyx<br />

l`g peIAW[ prMqU ieh hor vI duKd hwlwq hn[ gRihsqI ivAkqI qW


kwm SkqI pYdw krdw hY Aqy aus dw izAwdwqr ih`sw nSt kr idMdw hY<br />

ArQwq aus dI SkqI dw inkws krm ieMdrIAW rwhIN huMdw rihMdw hY[ hux<br />

svwl ieh hY ik ijsdI SkqI bwhrmuKI ho ky bwhr jw ky ^qm ho rhI<br />

hY ausdw ruK qW AMdr moVy jwx dI sMBwvnw hY prMqU ijhVw ies SkqI nUM<br />

nw bxn dyx leI hI kmrk`sw krI bYTw hY aus dI AMqrmuKI Xwqrw dw<br />

qW koeI svwl hI nhIN auT skdw[ ies leI ikhw jw skdw hY ik<br />

kwmvwSnw nUM dbwaux jW mwr C`fx dw dwvw krn vwly ivAkqI inSicq<br />

rUp ivc burI AvsQw ivcoN guzr rhy hn[ gurU goibMd isMG jI Aqy is`K<br />

Drm iksy nUM Aijhw ivAkqI hox dI slwh nhIN idMdy Aqy gRihsq Drm<br />

dI pwlxw dI pRyrnw idMdy hn[ kihx dI loV nhIN ik gurU swihb Kud<br />

gRihsqI hn, auhnW dy cwr swihbzwdy sn ijhVy qqkwlIn swSkW duAwrw<br />

ShId kr id`qy gey sn[ kwm Aqy ivhwr iv`c smqol ilAwaux leI sRI<br />

gurU goibMd isMG jI ny cirqropwiKAwnW dI rcnw kIqI Aqy iehnW dy<br />

duAwrw kwmvwSnw dI qIbrqw, Alp-idRStI, pRvMcnw Aqy DUrqpuxy nUM<br />

idKwauNdy hoey Awpxy pYrokwrW nUM ies rcnw ivc cyqwvnIAW id`qIAW hn[<br />

suD jb qy hm DrI bcn gur dey hmwry[<br />

pUq XhY pRx qoih pRwx jb lg Gt Qwry[<br />

ijn nwrI ky sMg nyhu qum nIq bFweIAhu[<br />

pr nwrI kI syj BUil supny hUM n jeIAhu]5]<br />

pr nwrI so nyhu CurI pYnI kr jwnhu[<br />

pr nwrI ky Bju kwl vXwpXo qn mwnhu]53]cirqr 21<br />

rIiq n jwnq pRIq kI pYsn kI pRqIiq[<br />

ib`CU ibsIAr bysXw khhu kvn ky mIq]cirqr 16<br />

cMclwn ky cirqr ko cIn skq nih koie[<br />

bRhmw ibsnu rudRwid sB surpiq koau hoie]cirqr 215]<br />

ie`k g`l hor vI iDAwn dyx Xog hY ik iesqrIAW dy AMnHy kwmuk rUpW dw<br />

vrxn krn vwlIAW khwxIAW nUM gurU goibMd isMG jI ny ‘cirqR’ Sbd nwl<br />

sMboiDq kIqw hY[ m`D kwlI swihq ivc swnUM do qrHW dy kwv rUp idKweI<br />

idMdy hn[ pihly cirqkwiv Aqy dUjw lIlw kwiv[ cirqR kwiv (rwm<br />

cirqRmwns, sudwmw cirq vrgIAW) auh rcnwvW hn ijnHW ivc koeI nw<br />

koeI is`iKAw aupXogqwvwdI idRStIkox nUM iDAwn ivc r`K ky id`qI jWdI<br />

hY[ ies qrHW dIAW rcnwvW aupXogI qW Av`S hI huMdIAW hn prMqU auhnW<br />

ivc isrjnwqmk q`qW dw hoxw koeI bhuq zrUrI nhIN huMdw[ isrjn Aqy<br />

inrmwx dw AMqr hI ieh hY ik isrjnw iek lIlHw hY, iek Kyf hY ijs<br />

ivc Kyf Kyf ivc sB kuJ pRwpq ho jWdw hY[ lIlHw ivc iksy BOiqk su`K<br />

dI aufIk nhIN huMdI prMqU inrmwx ivc ieh q`Q nhIN Fuk skdw[ inrmwx<br />

insicq rUp ivc aupXoigqwvwd dy AwDwr qy KVHw huMdw hY[ AsIN k`pVw,<br />

kwr, mkwn, bxwauNdy KrIddy hW qW lIlHw jW Kyf leI nhIN blik Aijhw<br />

sB aupXoigqw nUM iDAwn ivc r`K ky hI kIqw jWdw hY[ prMqU vIxw-vwdn<br />

jW qblw-vwdn AQvw gwien iek Awqimk AnMd leI kIqw suixAw jWdw<br />

hY Aqy ies ikirAw dy dOrwn hI swnUM Awqimk suK dI pRwpqI ho jWdI hY[<br />

inrmwx kwrj ivc idmwgI ksrq dI loV pYNdI hY jd ik isrjnw vwsqy<br />

ihrdy dI Bwvukqw dI vDyry vrqoN huMdI hY[ Swied iesy leI r`b nUM vI<br />

inrmwqw nw kih ky isrjnhwr ikhw jWdw hY ikauNik ieh jgq aus dI<br />

Kyf hY lIlHw hY[ inrmwx Aqy isrjn v`K-v`K klwvW huMdIAW hoeIAW vI<br />

iek dUjy dI pUrk vI ho skdIAW hn Aqy jIvn nUM pUrn sMquilq bxw<br />

skdIAW hn[ BwrqI icMqn dy ieiqhws ivc vI ieh sp`St hY ik AsIN<br />

rwm dy jIvn nUM cirq kihMdy hW Aqy ikRSn dy jIvn nUM lIlHw dy rUp iv`c<br />

jwxdy hW[ rwm dy jIvn qoN swnUM ivhwrk jIvn dI mirAwdw, gMBIrqw dI<br />

is`iKAw Aqy ikRSn jI dy jIvn qoN jIvn nUM sihj rUp ivc lIlHw rUp iv`c<br />

jIx dI isìKAw imldI hY[ eyQy iPlhwl ieMnw hI smJxw kwPI hY ik gurU<br />

goibMd isMG duAwrw ricq cirqRopwiKAwn jIvn dy iviBMn idRStIkoxW,<br />

dusswhisk ikrdwrW Aqy kwmSkqI dy gMBIr plW dy pRqI swvDwn krn<br />

vwlI rcnw hY ijs nUM su`Dw aupXoigqwvwd nUM iDAwn ivc r`K ky iliKAw<br />

igAw hY[ ieho g`l ‘cMfI cirqRW’ au~qy vI lwgU ho skdI hY[ ieh TIk hY<br />

ik iqRAw cirqRW ivc kiQq qOr qy kuJ ASlIl SbdW dI vrqoN hoeI mMnI<br />

jWdI hY pr ieh ASlIlqw iPr vI roz isnimAW Aqy tYlIivzn qy<br />

ivKweI jwx vwlI ASlIlqw dy mukwbly kuJ vI nhIN[ gurU goibMd isMG<br />

AiDAwqimk sMinAwsIAW dI jmwq KVHI krn dy h`k ivc nhIN sn ijnHW<br />

nUM jdoN cwho blwqkwr jW iPr iksy hor SoSx dw iSkwr bxwieAw jw sky[<br />

Kwlsw, jIvn dIAW s`cweIAW nwl jUJx leI iqAwr kIqI kOm hY ieh g`l<br />

iek At`l scweI hY[


dsm dsm gRMQ gRMQ ivSw ivSw vsqU vsqU : : iek iek idRStIkox<br />

idRStIkox<br />

fw. gurnyk isMG pitAwlw<br />

is`K pMQ iv`c do gMRQW dI BUimkw Aiq mh`qvpUrn hY[ pihlw SRI gurU<br />

gRMQ swihb Aqy dUsrw dsm gRMQ[ dsvyN pwqSwh gurU goibMd isMG jI ny is`K<br />

pMQ nUM sdIvqw leI gurU gRMQ nUM gurU mMnx dw AwdyS dy ky gurU Aqy pMQ dw<br />

isDWq pRsquq kr id`qw[ ijs qrHW prMprw iv`c ies dw izkr hY Aqy<br />

kysr isMG iC`br vI ies g`l dw izkr krdy hn ik is`KW dy ieh kihx<br />

qy ik dsm gRMQ nUM Awid gMRQ nwl imlw id`qw jwvy qd gurU goibMd isMG ny<br />

ies sMbMDI iC`br dy SbdW iv`c ies dy audyS bwry inmn AwdyS id`qw<br />

Cotw gRMQ jI jnmy swihb dsvyN pwqSwh ky Dwm[<br />

sMmq sqwrW sY pcvMjw bhuq iKfwvy ilKwrI nwm[<br />

swihb nUM ipAwrw AwpxI h`QIN iliKAw qy iKfwieAw[<br />

isKW kIqI Ardwsw jI nwil cwhIey imlwieAw[223<br />

bcn kIqw, gMRQ hY auh, ies AswfI Kyf hY[224<br />

so ies (bMswvlIAW kysr isMG iC`br) qoN sp`St hY ik gurU kyvl gurU gRMQ<br />

swihb hY ies dw drjw gurU dy smwn nhIN hY[ ieh gurU goibMd isMG jI dy<br />

mn dI mOj iv`coN aupijAw ie`k Aiq mh`qvpUrn gRMQ hY ijs dI pMQ iv`c<br />

bhuq mhwnqw Aqy mh`qqw kwiem rhI hY[<br />

ies gMRQ nUM ivcwrn qoN pihlW ieh ivcwrnw ApRsMigk nhIN hY ik<br />

dsmyN gurU, gurU goibMd isMG jI dsW gurUAW dI lVI iv`c dsmy QW qy mOjUd<br />

sn, ijnHW dy srIr Bwvy v`K-v`K sn pr joq auho ibrwjmwn sI[ ijsdI<br />

gvwhI gurU gMRQ swihb ivcoN BlIBWq imldI hY[ joiq Ehw jugiq swie sih<br />

kwieAw Pyir pltIAY] iesy ivcwr dI puStI gurU goibMd isMG vI AwpxI<br />

rcnw bicqR nwtk iv`c krdy hoey ilKdy hn:<br />

sRI nwnk AMgid kr mwnw[ Amr dws AMgd pihrwnw[<br />

Amrdws rwmdws khwXo[ swDn lKw mUV nihpwXo[<br />

iBMn iBMn sBhUM kir jwnw[ eyk rUp iknhUM pihcwnw[<br />

ijs jwnw iqs hI isiD pweI[ ibn smJy isiD hwiQ n AweI[(AM:142)<br />

ijQy gurU gRMQ swihb dw mu`K aupdyS AiDAwqmk hY auQy dsm gRMQ dw<br />

aupdyS sMswirk hY[ Bwv ik sMswr ivc mnùK ny ikvyN rihxw hY Aqy AsurI<br />

SkqIAW dw mukwblw ikvyN krnw hY[ ij`Qy gurU gRMQ iv`c prmwqmw dy<br />

jlwlI rUp dI mh`qqw hY auQy dsm gMRQ ivc prmwqmw dy jlwlI rUp nUM<br />

pRsquq kIqw igAw hY qW ik ihMdusqwnI svYmwx Ko cùkI, sùqI hoeI, inmwxI<br />

Aqy inguxI jnqw nUM hlUx ky zulm isqm dy ivrùD KVHw kIqw jw sky[ iesy<br />

leI gurU gRMQ iv`c prmySr dI pUjw, ismrn, Bjn auqy BrpUr zor id`qw<br />

igAw hY qW ik blhIn jnqw ivc AiDAwqmk bl pYdw kIqw jw sky[<br />

mwnvhIx mnu`K Awqmk bl nwl BrpUr ho ky zulm dy snmu`K CwqI qwx<br />

ky KVw ho sky[ ies leI gurU goibMd isMG ny AwpxI rcnw iv`c ivSyS<br />

iksm dI bolI Aqy SYlI dw pRXog kIqw hY qW ik bIr rs dw sMcwrn leI<br />

gurU gMRQ swihb qoN Alg nwmW dI vrqoN kIqI hY ijvyN BgauqI, mhWkwl,<br />

KVZ, qyZ, KVZkyqU, AisDuj Awid[ jdoNik iesdy ivprIq gurbwxI iv`c<br />

rwm, rGunwQ, murwir, gopwl, mwDau Awid nwvW dI vrqoN imldI hY[ gurU<br />

goibMd isMG jI ny ies dyS dI jnqw iv`c svYmwx Aqy mnùK dw jzbw Brn<br />

Aqy jMzIrW qoVn leI prm s`qw Bwv prmwqmw nUM SkqI BrpUr nwvW jW<br />

SbdW rwhIN Xwd kIqw hY[ Aijhw Swied ihMdusqwn dy swihqk ieiqhws<br />

iv`c pihlI vwr hoieAw hY ikauNik ies qoN pihlW iSMgwrmeI swihq<br />

auplbD sI ijs dw audyS auprokq qoN Al`g iksm dw sI[<br />

gurU goibMd isMG jI ny gurU joiq dI eykqw dI lVI iv`c dsmyN QW qy is`K<br />

pMQ dI AiDAwqmk Aqy sMswirk AgvweI leI ies gMRQ dI rcnw kIqI<br />

hY[ ieho kwrn hY ik ieh gRMQ hux q`k pRmu`K QwvW qoN gurU gRMQ swihb dy<br />

brwbr pRkwS vI huMdw irhw hY Aqy Ajy q`k vI ho irhw hY[ ies dI rcnw<br />

Aqy sMkln qoN lY ky ies bwry iksy iksm dw mqByd jW vwd-ivvwd nhIN<br />

sI[ pRMqU isMG sBw dy hoNd ivc Awaux auprMq ies bwry ivvwd AwrMB<br />

hoieAw sI[ iesy leI ies ivvwd nUM ^qm krn leI gurmiq gMRQ pRcwrk<br />

sBw AMimRqsr ny ies gRMQ dIAW 32 bIVW iek`TIAW krvw ky iesdy<br />

pwTWqrW nUM sp`St kIqw Aqy AwpxI irport 1897 ivc pRkwiSq kIqI<br />

sI[ jykr ies qrHW kih leIey ik vIhvIN sdI dy ArMB ivc ies bwry<br />

ivvwd auqpMn hoieAw qW ieh glq nhIN hovygw[ ies ivvwd ipCy ik iek<br />

prmuK Bwvnw kMm krdI sI jo Aj vI iesy qrHW sqrk ho ky kMm kr rhI<br />

hY Aqy kuJ AKOqI is`K ivdvwn ies ivvwd ipCy kMm kr rhI Bwvnw nUM


nhIN smJdy hoey ies nUM r`d krn auqy quly hoey hn ikauNik ivSyS krky<br />

ies gRMQ ny is`K pMQ dI sMswirk AgvweI krnI hY Aqy jlwl rUp nUM<br />

aujwgr krnw hY jdoNik kuJ iek SkqIAW nUM muAwiPk nhIN hY[ ies leI<br />

ivvwd KVHw krky Aijhy mh`qvpUrn gRMQ dy aupdyS qoN dUr rKx ivc ricq<br />

hn[ pr A&sos hY ik Aijhw, ies qrHW dIAW SkqIAW dy Fhy cVH ky kuJ<br />

AKOqI Aqy bonI iksm dy ivdvwn iGnwauxw kMm krn leI aunHW SkqIAW<br />

dy mohry bxy hoey hn jo Awpxy audyS ivc s&l ho rhIAW hn[ Aijhy AKOqI<br />

ivdvwnW nUM Kwlsw pMQ nUM pMQ ivcoN ^wrj krnw cwhIdw hY qW ik auh<br />

Awpxy imSn ivc s&l nw ho skx Aqy aunHW nUM mUMh dI KwxI pvy[<br />

ieQy zrUrI hY ik Akwl q^q jW smu`cw isK pMQ AjyhIAW SkqIAW<br />

dw ft ky mukwblw kry Aqy ienHW nUM BWj dyvy[ dUsry pwsy is`K pMQ nUM vI<br />

Akwl q^q dy mwx-snmwn nUM idRStIgocr r`Kdy hoey Akwl q^q dy hukm<br />

pRqI nmomsqk hoxw cwhIdw hY qW ik Akwl q^q dI srvau~cqw sdIvqw<br />

leI kwiem rih sky[<br />

ieh smùcI idRStmwx rcnw Aqy AKMf pwswr aus prmwqmw dI rcnw<br />

hY jo prwBOiqk vI hY Aqy jo ies idRStmwx jgq ivc ibrwjmwn vI hY[<br />

cwnx Aqy hnyry dw krqw Aqy ricqw auhI hY[ idvsu idvsu rwiq rwiq duie duie dweI<br />

dweI<br />

dwieAw dwieAw KylY KylY sgl sgl jgqu] jgqu] rUp ijs dy do p`K hn sMcwrqw Aqy krUpqw[<br />

dovyN krqy dI rcnw hY[ iesy leI jwp nwmI bwxI ivc gurU goibMd isMG jI<br />

PurmwauNdy hn: nmo nmo klh klh krqw] krqw] nmo nmo sWq sWq sWq rUpy]<br />

rUpy]<br />

A`gy jw ky PurmwauNdy hn : nmo nmo AMDkwry] AMDkwry] nmo nmo qyj qyj qyj qyjy]<br />

qyjy]<br />

ies qrHW ivcwirAW vI ieh rcnw dsm pwqSwh dI is`D huMdI hY[ jo<br />

ASlIlqw dI aUNJ lgw ky ies rcnw dw KMfn krdy hn, Bu`l iv`c ies<br />

krky hn ik rcnhwr ny byAMq iksm dI Aqy iviBMn iksm dI rcnw kIqI<br />

hY[ auh rcnhwr ies p`Dr qy Anykqw iv`c lIn hY[ AsIN sMswrI p`Dr<br />

qy AwpxI bu`DI Aqy soc Anuswr iksy vsqU nUM jwxn dw Xqn krdy hW[<br />

ijs krky swnUM ies qrHW jwpdw hY jo vwsqv iv`c TIk nhIN huMdw[ swnUM<br />

gurU jI dy idRStIkox qoN ausy vision (ivzn) qoN dyKx dw Xqn krnw cwhIdw<br />

hY[ qd ies mhwn gRMQ dy audyS dI soJI pRwpq ho skdI hY[ ijs nUM AsIN<br />

ASlIlqw jW nZnqw dw nwm idMdy hW auh swfI Bu`l Aqy inguxI smJ dw<br />

is`tw huMdw hY ikauNik smyN, sQwn Aqy vrqoN Anuswr SbdW dy ArQ Aqy Byd<br />

bdldy rihMdy hn Aqy auhI vrqy jWdy Sbd ASlIlqw ho ky swfy in`q<br />

krm Aqy vrqoN dw AMg bx jWdy hn[ audwhrx dy qOr qy ihMdI iv`c<br />

vriqAw jWdw Sbd ijs dI vrqoN XU.pI. iv`c huMdI hY auh hY lVkI leI<br />

loNfI Aqy lVky leI loNfw[ jykr iesy Sbd dI vrqoN pMjwb iv`c kIqI jwvy<br />

qd ies dw ArQ Bwv iblkul ault hovygw Aqy ies nUM brdwSq nhIN<br />

kIqw jwvygw[ ihMdU mq ivc ilMg dI pUjw huMdI hY ijQy cyqn Aqy Avcyqn<br />

p`Dr qy ASlIlqw dw nwmo inSwn nhIN hY[ iesy qrHW hor AnykW Aijhy<br />

Sbd hn jo vrqoN ivhwr iv`c Awaux nwl swfy mwpdMfW qoN mukq ho ky swfI<br />

sMsikRqI dy AMg bx jWdy hn[ ies qrHW swfy Anuswr AMkI hoeI ASlIlqw<br />

gurU vision (ivzn) ivc ikqy QW hI nhIN r`KdI ikauNik gurU jI iek ivSyS<br />

audyS nUM snmu`K r`K ky rcnw kr rhy sn[<br />

ies gRMQ dI rcnw ipCy iek pRm`uK ivcwr kMm krdw sI ik gurU jI<br />

Drm dI sQwpqI krnw cwhuMdy sn Aqy Bly Dwrimk ivrsw dI r`iKAw<br />

krn dy audyS nUM lY ky ies sMswr iv`c Awey sn[ gurU Purmwx hY:<br />

Drm clwvn sMq aubwrn[ dust sBn ko mUl aupwrn[<br />

A`gy gurU jI PurmwauNdy hn:<br />

dsm kQw Bgauq kI, BwKw krI bnwie[<br />

Avr bwsnw nwih pRB Drm juD kY cwie[<br />

ies leI BwrqI jnqw dy mn iv`c Drm XùD dw cwh pYdw krn leI, Drm<br />

dI bhwlI Aqy brkrwrI ih`q ies gRMQ dI rcnw gurU jI ny kIqI sI[ iesy<br />

leI gurU jI Ajyhy mn`uK nUM DMn kihMdy hn jo Drm Xu`D dw cwA mn ivc<br />

r`K ky hrI ismrn ivc ivlIn rihMdw hY[ gurU jI &urmwauNdy hn:<br />

DMn jIE iqh ko jg mih muK qy hir icq mY buD bIcwrY[<br />

dyh Ainq n inq rih js nwv cVY Bvswgr qwrY[<br />

iesy audyS ih`q gurU jI ny 24 AvqwrW dI kQw dw vrnx Awpxy FMg nwl<br />

kIqw[ ienHW AvqwrW dIAW kQw ilKdy hoey Awpxw mq gurU jI nwl hI<br />

nwl sp`St krdy gey qW ik pwTk BulyKw nw Kw jwx ijvyN ik Ajoky smyN<br />

kuJ iek lok Kw rhy hn[ jo kih rhy hn ik gurU jI AvqwrW dI pUjw auqy


zor idMdy hn jo ik gurbwxI isDWq dy ivprIq hY ijQy izkr hY so muKu jlau<br />

ijqu khih Twkuru jonI] qrk TIk hY pr gurU isDWq jW tUk jo ienHW<br />

Avqwr vrnx kQwvW ivc hY nUM smJx qoN ibnW hI ieh ivdvwn Awpxw<br />

inrxw dy idMdy hn jo glq hY[ gurU jI ies BulyKy iv`coN k`Fx leI rwm<br />

Avqwr ivc Awpxw ivcwr pRsquq krdy hn[<br />

pwie ghy jb qy qumry qb qy koaU AwK qry nhI AwnXo[<br />

rwm rhIm purwn kurwn Anyk khYN mq eyk n mwnXo[<br />

iesy qrHW ikRSn kQw ilKdy hoey spSt qOr qy ilKdy hn:<br />

mY n gnysih ipRQm mnwaU[ iksn ibsn kbhUM nh DXwaU[<br />

kwn suny pihcwn n iqnso[ ilv lwgI morI pg ienso[<br />

Awpxy ieSt dI spStqw krdy hoey A`gy ilKdy hn:<br />

mhwkwl rKvwr hmwro[ mhW loh mYN ikMkr Qwro[<br />

iesy qrHW AvqwrW dw KMfn krdy hoey aus Akwl purK dI SkqI dw izkr<br />

krdy hoey ilKdy hn:<br />

ikqy ikRSn my kIt kotY aupwey[ aubwry gVy Pyr myty bnwey[<br />

Pyr A`gy jw ky ilKdy hn:<br />

eyk isv Bey eyk gey eyk Pyr Bey[<br />

rwmcMd ikSn ky Avqwr BI Anyk hYN[<br />

bRhmw AO ibsn kyqy byd AO purwn kyqy[<br />

isMmRiq smUhn ky huie huie ibqwey hY[<br />

Agr gurU jI Avqwr iv`c ivSvws rKdy huMdy qd ies dw KMfn nw krdy[<br />

sgoN ijQy Avqwrvwd dw KMfn krdy hn auQy ieh vI sp`St krdy hn ik<br />

ienHW ny Aw ky prmwqmw nwl mnùK nUM joVn dI bjwie AwpxI pUjw krwauxI<br />

AwrMB kr idqI[ ijs dy PlsrUp mnùK ivc vMfIAW pY geIAW Aqy jnqw<br />

kmzor pY geI[ ijsdy PlsrUp BwrqI jnqw gulwmI dIAW jMzIrW ivc<br />

jkVI geI[ ies g`l nUM sp`St krdy hoey ilKdy hn:<br />

ijn ijn qlk isD pwXo[ iqn iqn Apnw rwhu clwXo[<br />

prmySrn iknhUM pihcwnw[ ‘mm’ aucwr BXo idvwnw[<br />

Pyr A`gy ilKdy hn, prmq`q iknhUM n pCwnw[ Awp Awp BIqr aurJwnw[<br />

iPr A`gy gurU jI Awpxy Awgmn dw audyS dsdy hn, qp swDq hir moih<br />

bulwXo[ iem kih kY ieh lok pTwXo[<br />

ies leI prmwqmw ny lokW nUM in`jI jW ivAkqIgq pUjw rokx Aqy<br />

prmySr pUjw ivc ruicq krn ih`q gurU jI nUM ByijAw[<br />

A`j vI AsIN is`K pMQ iv`c vI dyKdy hW ik ijs mhWpurS nUM igAwn<br />

dI icxg pRwpq huMdI hY auhI Awpxw pMQ Al`g qor lYNdw hY, AwpxI<br />

mrXwdw, AwpxI pUjw ivDI sQwpq kr lYNdw hY Aqy keI vwrI qW isK pMQ<br />

dI myhr kro gurU sQwpq sMsQw Akwl q^q qoN vI munkr ho jWdw hY[ swD<br />

sMgq jI ijs s^SI pUjw qoN gurU jI ny swnUM qoirAw sI ausy s^SI pUjw vl<br />

AsIN ruicq hW Aqy AsIN gurU hukm dI aulMGxw kr rhy hW[<br />

gurU jI ny swnUM iek Akwl purK ijs nUM dsm gMRQ ivc mhWkwl ikhw<br />

igAw hY nwl joiVAw igAw hY ijs bwry gurU jI ilKdy hn:<br />

ijmI Asmwn ky ilKy smsq eyk joiq hY[<br />

n bwF hY n Gwt hY, nw bwF Gwt hoq hY[<br />

iPr ies joiq dI ies igAwn dI pRwpqI ikvyN hovy ies v`l ieSwrw krdy<br />

hoey gurU jI ilKdy hn:<br />

swh khhUM sun lyhu sBY ijn pRym kIau iqn hI pRB pwieau[<br />

ikauNik auh pRmwqmw Anurwg Bwv pRym rUp ho ky ies sMswr ivc ivcr<br />

irhw hY[ ies leI ausdI pRwpqI vI pRym rwhIN hI hoxI hY[ gurU jI ny<br />

gurbwxI dy eyku ipqw eyks ky hm bwirk dy isDWq nUM ies gRMQ ivc pRsquq<br />

kIqw hY : mwns kI jwiq sBY eykY pihcwnbo[<br />

ies leI smu`cI mwnv jwqI dy Bly ih`q, AwzwdI ih`q Drm sQwpqI ih`q<br />

gurU jI aus Akwl purK qoN SkqI mMg krdy hoey Ardws krdy hn:<br />

dyih isvw br moih iehY suB krmn qy kbhU n troN[<br />

n froN Air so jb jwie lroN inscY kr ApnI jIq kroN[<br />

Ar isK ho Apny hI mn kau ieh lwlc hau gun qau aucro[<br />

jb Awv kI AauD indwn bnY Aiq hI rx mih qb jUJ mroN[


sRI sRI sRI ‘dsm ‘dsm gRMQ’ gRMQ’ dw dw kriqqv<br />

kriqqv<br />

(punr (punr smIiKAw) smIiKAw)<br />

smIiKAw)<br />

* fw. hrBjn isMG dyhrwdUn<br />

gurU nwnk dyv jI dy dsvyN rUp gurU goibMd isMG jI pYZMbrIAwq dI<br />

isKr hn[ aunHW dy jIvn iv`c pYZMbr muhMmd swihb vwlw idRVH sMklp,<br />

sUrbIrqw, Drm-inSTw, iqAwg Aqy AQwh iSS-pRym sI[ mnùKqw pRqI pRym<br />

dy AsIm Bwv nUM aunHW ny ies kdr Awpxy ihrdy ivc pwilAw sI ik aunHW<br />

dy Coty swihbzwidAW smyq pirvwr dw hr jIA Aqy jr isK-syvk hzrq<br />

eIsw nwloN A`gy vD ky sUlI auqy cVHn vwsqy iqAwr sI[ hzrq eIsw ny<br />

sUlI nUM twlx vwsqy pRBU A`gy bynqI kIqI sI, pr gurU goibMd isMG ny ‘cwr<br />

mUey qo ikAw hUAw jIvq keI hzwr’ kih ky blIdwn nMU AMiqm aucweIAW<br />

auqy SoiBq kr id`qw sI[ hzrq eIsw dy ault aunHW ny mOq dI aufIk<br />

kridAW ‘Aiq hI rn mih qb jUJ mroN’ dw prmySr qoN vrdwn mMigAw<br />

sI[ mOq dy tl jwx leI aunHW bynqI qW kI krnI sI, aunHW dy Coty<br />

swihbzwdy vI mOq dy Awgmn dI cwA nwl aufIk krdy sn[ hzrq eIsw<br />

swmrIAW Aqy XhUdIAW ivc AMqr krdy sn, pr gurU goibMd isMG jI ny dÍYq<br />

dy smsq bMDnW nUM pUry bl nwl nSt krky ikhw sI - ‘qwhI qy aupj sBY<br />

qwhI mih smwihMgy’[ sMgTn krqw dy rUp ivc auh AwpxI kOm dy 12<br />

kbIilAW nUM ivvsiQq krn vwly qOryq dy aucwrn krqw hzrq mUsw nwloN<br />

ikqy A`gy sn[ hzrq mUsw ny hr kbIly nUM v`KrI pihcwn dy ky XhUdIkbIilAW<br />

dI AMdrUnI eykqw nUM puSt kIqw sI, pr gurU goibMd isMG jI ny<br />

is`KI iv`coN cwry kbIly nSt kridAW pMj ipAwirAW nUM iek rUp kr ky<br />

swrI isKI nUM iek ivAkqI ivc Aqy hr iek ivAkqI nUM smucI isKI ivc<br />

zzb hox dI jwc isKweI sI[ aunHW ny is`K Aqy is`K dw Byd, gurU Aqy gurU<br />

dw Byd, isK Aqy ienswn dw hr Byd, hr v`KrI pihcwn smwpq kr ky<br />

inrol Kwls ienswn dI isrjnw kIqI[ hzrq mUsw AwpxI kOm nUM<br />

iesrweIl dI DrqI dy nyVy lY Awey sn, pr gurU goibMd isMG ny AwpxI kOm<br />

dI rwjDwnI ivc aucy kOmI inSwn Julw ky ngwirAW dI cot rwhIN ivroDIAW<br />

* C-34, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw<br />

nUM ieMJ llkwirAw sI ik Kwlsy dy Afol JUldy inSwn dy nzdIk Awaux<br />

dI koeI ihMmq nhIN kr skdw sI[ hzrq Abrwhm ny Awpxw Drm<br />

bcwaux vwsqy mYsopotwmIAw ivc siQq ‘aur’ ipMf nUM SWqmeI FMg nwl<br />

lwcwrIvs iqAwigAw sI, pr gurU goibMd isMG ny Drm dI riKAw vwsqy<br />

jUJidAW ‘AnMdpur’ dw iqAwg kIqw sI[ mrXwidk jIvn dy auh ieqny<br />

pRbl smrQk sn ik aunHW dw hr is`K aucyrw AnuSwisq jIvn jIx nUM<br />

smripq sI[ sRI ikSn ny Awpxy jIvn ivc kyvl iek ivAkqI nUM Drm<br />

XuD ivc Bwg lYx vwsqy pRyirq krn ih`q ieko gIqw aucwrI sI, pr gurU<br />

goibMd isMG jI ny swrI mnùKqw nUM Drm XuD ivc cwA sihq sdw jUJx leI<br />

pRyirq krn vwsqy nw kyvl Awp AnykW rcnwvW kIqIAW sn, sgoN ijqny<br />

vI swihqkwr sMprk ivc Awey aunHW ADrmIAW dy jbr-zulm ivruD<br />

kRWqIkwrI lok-lihr jwigRq krn vwqy auqswihq kIqw sI[ ieM\ vwsqv<br />

ivc ausy qrHW ijvyN ‘vwihgurU’ nwm swry nwvW dI Awqmw hY, iqvyN hI gurU<br />

goibMd isMG sB pYgMbrW dI srvoqm Awqmw hY[ gurU pwqSwhW dI isPq<br />

kridAW B`tW dy sveIAW ivc ieh Bwv bhuq aucI sur ivc AwieAw hY,<br />

ijs nUM keI vwrI bysmJ isK ihMdUvwd kih ky inMdx dw pwp krn qoN vI<br />

nhIN iJjkdy[ gurU goibMd isMG ies DrqI auqy AwieAw AMiqm pYZMbr jW<br />

Avqwr nhIN, blik swry AvqwrW Aqy pYZMbrW dw SkqI-mUl s`cw<br />

SihnSwh hY[ aus dy jIvn ivc hr pYgMbr dI Jlk hY[ auh ieko smyN<br />

Abrwhm, nUh, eIsw, mUsw, muhMmd, rwm Aqy iSAwm hY[ jIvn dy hr rMg<br />

dI jo Jlk aus ivc ivdmwn hY, auh swDwrn bu`DI dI smJ ivc nhIN Aw<br />

skdI[ iesy kwrn aus nUM ieko smyN rwm, iSAwm Aqy goibMd mMnx ligAW<br />

dÍYq-pIiVq kmzor ivAkqIAW dy srIr qW kI, rUh vI kMb jWdI hY[ aus<br />

dy AwqmY ivc 9 gurU pwqSwhIAW dy kOqk, swry pYZMbrW dw ivvhwr Aqy<br />

swry AvqwrW dIAW lIlwvW ivdmwn hn[ jy ieh g`l smJ ivc nw Awvy<br />

qW keI vwr bu`DI dI hYNkV ivc Btkdy buDIvwdI mnmKW nUM aus dIAW<br />

brkqW ivcoN hI mnmuKqw idsx l`g pYNdI hY[<br />

swfy ies prcy dw muK mnorQ aunHW dy swihqk Xogdwn sMbMDI kuJ<br />

ivcwrW krnw hY[ ieh g`l swry ivdvwn mMndy hn ik auh iek mhwn sMqkvI<br />

sn, ijnHW dy kwiv-snyh dw inG BweI nMd lwl vrgy bhuq swry<br />

ivdvwn kvIAW ny BwgSwlI ho ky mwixAw sI[ duAwpr ivc sRI ikRSn ny


jmunw dy iknwry bMsrI dIAW surW nwl pSU-pMCIAW nUM AwnMidq kIqw sI,<br />

rwDw vrgIAW gopIAW koml mnW nUM moihAw sI, pr kiljug ivc ausy<br />

jmunw dy iknwry ies Ascrj nvIn goibMd ny sMgIq dy hr SWqmeI sur<br />

ivc XuDmeI auqyjnw nwl BrpUr CMd, qrwny Aqy joSIly bol pw ky gurbwxI<br />

nwl SWq hoeI isKW dy ihridAW ivc vgdI ivSwl jmunw AMdr qIrW,<br />

qlvwrW, FwlW, nyijAW, brCIAW Awid SsqrW dI txkwr dy nvyN nwd dw<br />

Aijhw kolwhl pYdw kIqw sI ijs qoN jwgy iek nvIn sMq-ispwhI<br />

ivAkiqqÍ koloN hr Drm ivroDI AsurI SkqI BY-BIq ho geI sI[ vYrIAW<br />

dy ihridAW nUM nw Q`kx vwlw kWbw iCV ipAw sI Aqy imqrW nUM lok prlok<br />

dy s&r dw scw mddgwr sjx iml igAw sI[ bl-pUrvk SWq kIqI<br />

jmunw dy kMFy pwauNtw swihb dI DrqI qy 52 kvIAW dy ivckwr SuSoiBq<br />

mhwn drvyS kvI ny r`b dI is&q ivcoN jnm lY ky sSqR XuD leI<br />

auqwvlIAW AnykW kwiv-ikRqIAW nUM Awp jnm id`qw Aqy AnykW ikRqIAW<br />

krvw ky kvIAW dIAW JolIAW lok prlok dI swmgrI nwl BrpUr<br />

kIqIAW sn[ SWqI dy idnW ivc sqluj dy kMFy bYT ky AwnMdpur swihb ivKy<br />

vI ieh swihq-Dwrw by-rok inrMqr vihMdI rhI[ Awpxy imqrW dy ihridAW<br />

ivc auqr ky ‘inj nwrI dy nyh’ nUM vDwaux Aqy kwm-AwDwirq pwp nUM n`Q<br />

pwaux vwsqy auh im`qrW dI s`Q ivc bYT ky cirqr kQwvW dw boD<br />

krvwauNdw ikRSn qoN ikqy aucyrw Avqwr sI[ kljug dy ‘iSAwm’ gopIAW<br />

dy husn-jwl qoN scyq krn vwsqy kwm dI hr aucweI-incweI dw boD<br />

Biv`K dy Swsn leI Awp guxvwn kIqy srdwr BrwvW nUM cwA sihq<br />

krvwauNdy sn[ ‘dsm gRMQ’ dy ivroDI vI ies gl nwl sihmq hn ik gurU<br />

jI Aqy aunHW dy drbwrI kvIAW dIAW AnykW ikRqIAW iek ivSwl gMRQ<br />

‘ividAw swgr’ ivc sMgRihq sn, jo AwnMdpur dy iqAwg smyN srsw ndI<br />

ivc ruVH igAw sI[ ieQy ieh g`l iDAwn dyx vwlI hY ik gurU jI dy drbwr<br />

kvIAW qoN ielwvw BweI hirdws Awid keI ilKwrI vI sn, jo inSicq hI<br />

gurU swihb dIAW ikRqIAW dy auqwry iqAwr krdy rhyy hoxgy[ iehI auqwry<br />

A`gy ‘dsm gRMQ’ dI sMpwdnw leI shwiek hoey hoxgy[ kvIAW dIAW<br />

rcnwvW dy auqwry krn pRqI isKW AMdr ivSyS rucI nhIN hovygI[<br />

gurU goibMd isMG jI ny Awpxy jIvn-kwl ivc dmdmw swihb ivKy gurU<br />

gRMQ swihb ivc gurU qyg bhwdr jI dI bwxI Swiml kr ky nvyN isry qoN<br />

sMpwdnw dw kMm pUrw kIqw, pr AwpxI bwxI dw gRMQ auh iqAwr nhIN kr<br />

sky[ ies dw ieh ArQ k`Fxw ik auh AwpxI bwxI nUM gRMQ-rUp dyx dy<br />

ivru`D sn, korw JUT hY[ ikauNik jy ieh Dwrnw TIk huMdI qW ‘ividAw<br />

swgr’ vrgw ivSwl gRMQ hoNd ivc kdy nhIN Awauxw sI[ Asl ivc aus<br />

smyN aunHW dI bwxI sMgRihq nw hox dy do kwrn sn[ aunHW kol vkq dI Gwt<br />

sI ikauNik auh jldI hI AOrMZzyb nUM imlxw cwhuMdy sn Aqy nwl hI aunHW<br />

dI bwxI dy auqwry lBx vwsqy aupXukq swDn Aqy smW loVINdw sI, jo aus<br />

vyly sMBv nhIN sI[ aunWH dy joqI-joq smwaux qoN bwAd BweI mnI isMG jI<br />

ny Xqn kr ky bwxIAW dI Bwl kIqI Aqy lBIAW bwxIAW nUM hor ilKwrIAW<br />

dI shwieqw nwl gMRQ dw rUp dy id`qw, jo mgroN ‘dsm gRMQ’ nwm nwl pMQ<br />

ivc pRcilq hoieAw[ ieho ijhIAW XukqI-hIx AbOiDk DwrnwvW nUM pRcwrnw<br />

ik Asl ivc aunHW duAwrw ilKwieAw gurU gRMQ swihb hI ‘dsm gRMQ’ sI<br />

korw JUT hI nhIN, iek pwp-krm vI hY ikauNik gurU Arjn dyv jI duAwrw<br />

ilKwieAw igAw gRMQ aunHW dy nwm nwl qW nhIN sI jwixAw jWdw hwlWik<br />

aus iv`c aunHW dI bwxI sB qoN vDIk sI[ jo ivAkqI AwpxI ie`k pMkqI<br />

vI gurU gRMQ swihb iv`c AMikq nw kry, auh ieh g`l ikvyN hox dyvygw ik<br />

auh gRMQ ijs ivc aus dI bwxI nhIN hY, aus dy nwm nwl sMbMiDq ho jwvy[<br />

ieh vI sMBv nhIN hY ik aus SihnSwh dI ie`Cw ivru`D is`K Aijhw krm<br />

Awpy krn lg pYNdy[ dsm pwqSwh dy Awpxy gMRQ nUM C`f ky isK gurU gMRQ<br />

swihb nUM dsvyN gurU jI dw gRMQ kihx lg pYx ieh g`l iksy qrWH vI sMBv<br />

nhIN ho skdI[<br />

‘dsm gMRQ’ dI sMpwdn sMbMDI siQqI iblkul spSt hY ik ies dI<br />

pihlI sMpwdnw BweI mnI isMG jI dy XqnW nwl sMBv hoeI sI[ ies bwry<br />

BweI mnI isMG jI duAwrw mwqw suMdrI jI nMU iliKAw ie`k p`qr auplbD<br />

hY, ijs ivc aunHW ny 303 ‘cirqr aupwiKAwn’ Aqy ‘ikRSn Avqwr’ dw<br />

pUrbwrD iml jwx Aqy ies dw auqrwrD AQvw ‘SsqR nwm mwlw’ nw<br />

imlx dw izkr kIqw hY[ ‘dsm gRMQ’ dy ivroDI kuJ qknIkI kwrnW kr<br />

ky ies ic`TI nUM jwAlI kihMdy hn[ aunHW dy mu`K ieqrwz ieh hn -<br />

1 ieh p`qr in`b nwl iliKAw igAw hY Aqy BweI mnI isMG duAwrw in`b<br />

dI vrqoN duAwrw kIqy jwxw pRmwixq krnw AOKw hY[


2 ieh ic`TI ivjogwqmk FMg nwl ilKI geI hY, jdoN ik aus smyN dI<br />

ilKq sMXogwqmk FMg nwl ilKI hoxI cwhIdI sI[<br />

3 ies dIAW pMkqIAW ivc suGVqw Aqy suMdrqw nhIN hY[<br />

4 ies ic`TI ivc ibMdI dI vrqoN hoeI hY, jo aus smyN bhuq ApRcilq sI[<br />

5 pUrn ivSrwm icMnHW dI vrqoN bhuq hI hoeI hY[<br />

6 A`KrW Aqy mwqRwvW dw srUp nvW hY[<br />

7 ies iv`c 303 cirqRW dw izkr hY jdoN ik kul cirqR 404 hn[<br />

8 ies ivc duq A`KrW dI vrqoN nw kr ky ‘cirqr’ Aqy ‘kirsn’<br />

iliKAw hY, jo BweI mnI isMG vyly sMBv nhIN sI[<br />

ivroDI pK dIAW auprokq XukqIAW AwDwrhIn hn[ siqkwrXog fw.<br />

rqn isMG j`gI dw ivcwr hY ik ‘dsm gRMQ’ dIAW purwqn bIVW ivc lgy<br />

‘^ws ds^qI p`qry’, in`b nwl ilKy gey hn[ Awm is`KW dw ivSvws hY ik<br />

ieh ivSyS p`qry gurU goibMd isMG jI duAwrw iliKq hn[ fw. swihb ilKdy<br />

hn “swDwrx ivSvws Anuswr ieh ilpI ‘qIr dI muKI’ nwl ilKI hoeI<br />

hY, pr aus smyN q`k jdoN ieh (^ws ds^qI) p`qry ilKy gey sn, Bwrq<br />

ivc purqgwlI in`b phuMc cu`kI sI[” ies dw Bwv ieh hoieAw ik gurU<br />

goibMd isMG jI kol AwnMdpur swihb ivKy in`b vwlI klm mOjUd hovygI[<br />

jy ieh TIk hY qW BweI mnI isMG jI sMprk dyS dI rwjDwnI id`lI nwl<br />

inrMqr bixAw sI Aqy aunHW dw ieh p`qr gurU goibMd isMG jI dy joqI-joiq<br />

smwaux qoN vI koeI 4-5 swl bwAd dw hY[ so BweI mnI isMG kol in`b<br />

vwlI klm dw hoxw koeI AsMBv g`l nhIN hY[<br />

dUjI XukqI dw vI koeI puSt AwDwr nhIN hY[ BweI mnI isMG qoN bhuq<br />

pihlW gurU hirgoibMd swihb dIAW ilKqW ivc ivjogwqmk ivDI nwl<br />

ilKI geI swmgrI auplbD hY[ ies sMbMDI ‘krqwrpurI bIV’ ivc aunHW<br />

dw nIswx Aqy hukmnwmy vyKy jw skdy hn[ bwbw gurid`qw jI dw hukmnwmw,<br />

gurU hir rwey jI dw nIswx, gurU qyg bhwdr jI dy nIswx, gurU qyg bhwdr<br />

jI dy kuJ hukmnwmy vI sMjogwqmk ivDI nwl nhIN ilKy gey[ jdoN ik ies<br />

dy ault bhuq mgrlw 4 PrvrI 1862 eI. dw q^q ptnw swihb dw<br />

hukmnwmw sMjogwqmk hY[ ies qoN spSt hY ik ies AwDwr auqy ilKqW dI<br />

pVcol krn nwl TIk nqIijAW qy phuMc jwxw inSicq nhIN hY[ kuJ<br />

isAwxy kihMdy hn ik BweI mnI isMG vrgy pirp`k ilKwrI dy nwm nwl<br />

juVI ies ic`TI dIAW pMkqIAW ivc vWiCq suGVqw Aqy suMdrqw nhIN hY[<br />

pr ieh ivdvwn AijhI ivicqR duivDw dy iSkwr hn ik Agly swhy ieh<br />

qrk dyNdy hn ik ies ic`TI dy AKrW dI sohxI bxqr aus smyN sMBv nhIN<br />

sI ho skdI[ ikhVI g`l ienHW isAwixAW dI mMnI jwvy Aqy ikhVI CfI<br />

jwvy, ieh inrxw krnw hI muSikl kMm hY[ mYnUM XUnIvristI ny ilKxpVHn<br />

dI ifaUtI id`qI hY, pr myrI lyKxI ivc KUbsUrqI dw ABwv hY, jdoN<br />

ik mYN ihMdI BwSI auqrWcl pRdyS dy iek Aijhy isK klrk nUM jwxdw hW,<br />

ijs dI ilKq vyK ky ieh AMdwzw lwauxw hI muSikl hY ik ieh hQ ilKq<br />

hY jW CwpyKwny dI CpweI hY[ ieh ic`TI koeI ieqnI mwVI vI nhIN ilKI<br />

hoeI ik ilKx vwly nUM ividq ivAkqI mMnx ivc koeI AOK hovy[ ies qrk<br />

ivc vI koeI dm nhIN hY ik ies ic`TI ivc ibMdI dI vrqoN hoeI hY, jo aus<br />

vyly pRcilq nhIN sI ikauNik gurU gRMQ swihb jo BweI mnI isMG dy p`qr qoN<br />

iek sdI pihlW sMpwidq ho cuikAw sI, ivc ivSyS qOr qy ‘mlwr’ rwg<br />

dI vwr ilKidAW ibMdI dI vrqoN bhuq kIqI geI hY[<br />

ieh qQ bybuinAwd hY ik BweI jI dy p`qr ivc pUrx ivSrwm-icMnHW<br />

dI AiDk vrqoN hoeI hY, jo hor huknwimAW Awid ivc nhIN hY, pMjwbI<br />

XUnIvristI duAwrw pRkwiSq ‘hukmnwmy’ pusqk dw dUjw hukmnwmw gurU<br />

hirgoibMd swihb dw hY Aqy ies ivc pUrx ivSrwm-icMnH dI ivAwpk<br />

vrqoN hoeI hY[ iesy pusqk ivc hukmnwmw nMbr 66 bwbw bMdw isMG<br />

bhwdr dw hY[ ies ivc vI ivSrwm-icMnH vwr-vwr vriqAw igAw hY[<br />

ies p`qr nUM nklI d`sx vwly ieh vI ikhw jWdw hY ik ies ivc A`KrW<br />

Aqy mwqRwvW dw srUp nvIn hY jo BweI mnI isMG qoN bwAd dw hI ho skdw<br />

hY[ ieh dlIl vI mMnxXog nhIN hY ikauNik ieh swrw kuJ iksy ivAkqI<br />

dI lyKxI auqy inrBr krdw hY[ nOvyN gurU jI dy hukmnwimAW ivc ilKwrI<br />

dI ilKq Aqy gurU jI dI ilKq dy A`KrW ivc ieqnw AMqr hY ik ieho<br />

ijhIAW Koj-ksOtIAW dy AwDwr qy dovyN iek kwl dy is`D nhIN kIqy jw<br />

skdy (vyKo hukmnwmw nMbr 8, 25, 27, 28, 29, 30 Awid)[ dsvyN pwqSwh<br />

jI dy hukmnwmw nMbr 33, 34, 36, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 50, 51,<br />

52, 55, 56 dI vI ieho siQqI hY[ mwqw suMdrI jI Aqy BweI mnI isMG dy<br />

p`qrW iv`c A`KrW dI bnwvt dw koeI ivSyS AMqr nhIN hY[ Asl ivc<br />

ivroDI iDr ny ic`TI nUM hr-hwl jwAlI d`sxw hY[ jy A`Kr cMgy hox qW vI


ic`TI jwAlI hY ikauNik aus smyN A`KrW dI suMdr bnwvt sMBv nhIN sI[<br />

jy mwVy hox qw vI ieh p`qr BweI mnI isMG vrgy ivdvwn dw ikvyN ho<br />

skdw hY, aunHW dI h`Q ilKq bhuq ^UbsUrq hoxI cwhIdI sI[ ieho-ijhI<br />

hY swfI inrp`K Aqy XukqI-sMgq Koj[<br />

cricq ic`TI ivc 303 cirqrW dw izkr hox dw mqlb ieh qW nhIN<br />

ho skdw ik p`qr ilKx vwly nUM cirqrW dI pUrI igxqI dw boD nhIN sI[<br />

p`qr-lyKk nUM ijqnI bwxI imlI hY, aus dw izkr aus ny kIqw hY[ hW jy<br />

ieh p`qr nklI huMdw qW zrUr hI cirqr auqny ilKy jwxy sn, ijqny<br />

‘dsm gRMQ’ ivc sMkilq hn[ ies ic`TI nUM jwAlI is`D krn vwsqy ieh<br />

qrk id`qw jWdw hY ik ies ivc kirsn (ikRSn) Aqy cirqr (cirqR)<br />

Awid ilKx smyN A`Dy A`KrW dI vrqoN nhIN kIqI geI, ikauNik ieh<br />

srlIkrx mgrly smyN ivc hI sMBv ho skdw sI[ ieh dlIl vI auqnI<br />

hI inrwDwr hY ijqnIAW hor XukqIAW, ikauNik ‘dsm gRMQ’ dy igAwnI<br />

nrYx isMG duAwrw ilKq tIky ivc ‘cirqR aupwiKAwn’ dy pihly cirqR nUM<br />

‘cirqr’ pihlw Aqy dUjy cirqR nUM ‘cilqr dUjw’ iliKAw igAw hY[ jy<br />

ivdvwnW ny gMBIr ivcwr kIqI huMdI qW ieh smJ pY jWdI ik vwsqv ivc<br />

jnm swKIAW, hukmnwimAW Aqy hor isK swihq ivc ikRSn dw ivgV ky<br />

‘ikSn’ ho jwx ipCy isr& A`Dy rwry dI sm`isAw sI[ hukmnwimAW ivc<br />

AnykW QwvW qy augRsYx nMU augrsYx, sRIDr nUM isrIDr, ikRpw rwm nUM ikrpw<br />

rwm, pRym cMd nUM prym cMd, ibMdRwbn nUM ibMdrwbn, pRIqm dws nUM prIqm<br />

dws Awid iliKAw hY[ kI ieh swrw kuJ jwAlI hY? hW myrw i^Awl hY<br />

ik gRMQ-inMdkW vwsqy kwgz Aqy AKr dw AsiqqÍ hI pwp dy pwswry dw<br />

mUl-kwrn hY[ iesy kr ky ieh lok kdy ‘dsm gMRQ’, kdy hukmnwimAW,<br />

kdy gur iblws pwqSwhI 6 vrgy gRMQW nUM smUl nSt krn vwsqy XqnSIl<br />

hn[<br />

ieh vI socx dI g`l hY ik jy ies ic`TI dy AsiqqÍ dI ^br ‘dsm<br />

gRMQ’ dI bwxI auqy ivSvws krn vwly iksy ivAkqI qoN imldI, qW ieh<br />

mMinAw jw skdw sI ik pUry ‘dsm gRMQ’ nUM gurU ikRq dsx vwsqy aus ny<br />

&rzI ic`TI bxweI hY[ pr siQqI ies dy ault hY[ ij ig. hrnwm isMG<br />

‘blB’ ny s. krm isMG ‘ihstorIAn’ dI pRyrnw nwl ies p`qr nUM Koj ky<br />

pRcwirAw sI, vwsqv ivc auh ‘dsm gMRQ’ dw ivroDI sI[ ‘ikRSnwvqwr<br />

bwxI’, ijs dw izkr ies p`qr iv`c hY, aus nUM igAwnI hrnwm isMG iksy<br />

kvI dI rcnw mMndw hY[ aus dy ivcwr Anuswr ‘cirqropwiKAwn’ dy kyvl<br />

303 cirqR gurU-ikRq hn[ so ies p`qr nUM ienHW XukqIAW dy AwDwr ’qy<br />

jwAlI nhIN is`D kIqw jw skdw[ ies dw koeI lwB vI nhIN hY ikauNik<br />

ies qoN kyvl ieho is`D huMdw hY ik BweI mnI isMG ny pRXqn kr ky ‘dsm<br />

gRMQ’ dIAW bwxIAW iekqr kIqIAW sn[ ies ivcwr nwl ‘dsm gRMQ’ dy<br />

bhuqy ivroDI vI sihmq hn ik dsm gurU jI qoN bwAd aunHW dy Aiq<br />

nzdIkI syvk prm igAwnI BweI mnI isMG jI ny pRXqn kr ky ies gRMQ<br />

dI bwxI sMkilq kIqI sI[ ies sMbMDI siqkwrq ivdvwn fw. rqn isMG<br />

j`gI ilKdy hn ik ies dw pihlw sMkln BweI mnI isMG jI ny iqAwr<br />

kIqw sI Aqy aunHW qoN bwAd bwbw dIp isMG, BweI suKw isMG Awid isK<br />

ivdvwnW ny hor pRwpq hoeI sm`grI nUM rlw ky AwpxI rucI Anuswr ies<br />

gMRQ dy sMskrx iqAwr kIqy sn[ Awm Dwrnw Anuswr ies gRMQ dw pihlw<br />

sMkln 1713 eI. ivc hoieAw sI[<br />

‘mhwn koS’ ivc iliKAw hY ik BweI mnI isMG dI Shwdq qoN bwAd<br />

isK pMQ dy igAwnIAW ivc ‘dsm gMRQ’ sMbMDI BweI crcw hoeI[ kuJ<br />

ivdvwn ies m`q dy sn ik ies dIAW swrIAW bwxIAW ausy qrHW iek gRMQ<br />

ivc rihxIAW cwhIdIAW hn, ijvyN BweI mnI isMG ny sMkilq kIqIAW<br />

sn[ pr kuJ lokW ny ikhw ik pTn-pwTn dI suivDw vwsqy ies dIAW<br />

vK-vK sMcIAW rihx id`qIAW jwx[ keI horW ny suJwA id`qw ik gurU gRMQ<br />

swihb jI dI mirXwdw Anuswr ies ivclI AkwlI bwxI Aqy ieiqhwisk<br />

pRsMg vK-vK kr ky do sMcy iqAwr kIqy jwx[ keIAW ny ieh slwh id`qI<br />

ik cirqR Aqy hkwieqW vK kr id`qIAW jwx Aqy bwkI bwxI ausy qrHW<br />

rihx id`qI jwvy[ AMq ivc mqwb isMG mIrWkotIey ny ikhw ik jy auh m`sy<br />

rMGV dw isr k`t ky vwips Aw igAw qW ies gRMQ nUM AKMf r`iKAw jwvy<br />

nhIN qW sMcIAW bxw leIAW jwx[ myrw ivcwr hY ik ‘nwBw’ jI ny ieh<br />

pRsMg iksy Brm ivcoN ivkisq kIqw hY ikauNik BweI mnI isMG dy ijs<br />

kwrj nUM isKW ny inMidq mMinAwsI Aqy ijs auqy zordwr bihs dI sMBwvnw<br />

ho skdI sI, auh gurU gRMQ swihb dy srUp nwl CyV-CwV sI[ aunHW ny<br />

gurbwxI dI qrqIb ivc BwrI Pyr-bdl kIqy sn[ ieh ivvwd dw m`udw<br />

sI Aqy iesy auqy crcw kIqI geI hovygI ik ies gMRQ dw kI kIqw jwvy?


ies sMbMDI ivvwd do nukiqAW qy ho skdw sI[ iek qW kI ies ivcoN ‘dsm<br />

gurU’ jI dI bwxI vK kIqI jwvy jW ausy qrHW rihx id`qw jwvy Aqy dUjw ieh<br />

ik gurU gRMQ swihb dI qrqIb ivc jo pirvrqn BweI mnI isMG ny kIqy<br />

sn, aunHW sMbMDI kI kdm cuikAw jwvy? kI ies bIV dI ijld KolH ky<br />

p`qirAW nUM sMcIAW dw rUp dy id`qw jwvy jW hux ies nUM ausy qrHW rihx id`qw<br />

jwvy[ jy BweI kwnH isMG dy kQn nUM drusq vI mMn ilAw jwvy qW crcw<br />

isr& ieh clI sI ik ‘dsm gRMQ’ dw srup iks qrWH dw hovy? kI ‘bicqR<br />

nwtk’ Aqy ‘cirqr aupwiKAwn’ pihlW vWg vK-vK gMRQW dy rUp ivc hox<br />

jW ieko gRMQ ivc rihx id`qy jwx[ iksy isK dy mn ivc ies gMRQ dI bwxI<br />

pRqI ASrDw dy Bwv nhIN sn[ ies dy srUp sMbMDI ho skdw hY ik koeI<br />

crcw c`lI hovy, jo ik koeI bhuq gMBIr mslw nhIN sI[ ieho kwrn hY ik<br />

iksy isK ilKwrI ny ies Gtnw vl koeI ivSyS iDAwn nhIN id`qw Aqy<br />

BweI kwnH isMG jI ny Awpxy m`q dI puStI leI koeI pRmwx vI pRsquq nhIN<br />

kIqw[<br />

fw. rqn isMG j`gI jI kihMdy hn ik gurU gMRQ swihb qoN bwAd ieh<br />

is`KW ivc dUjw siqkwrXog Dwrimk gMRQ hY, ijs dw ATwrHvIN Aqy aunIvIN<br />

sdI ivc ivAwpk pTn-pwTn huMdw sI[ vIhvIN sdI qk gurduAwirAW<br />

ivc gurU gMRQ swihb dy nwl hI ies gRMQ dw vI drbwr lgdw sI[ hkIkq<br />

ivc gurU goibMd isMG jI dy swihiqk XqnW ny isKW ivc ieiqhwisk gRMQ<br />

ilKxw dw auh SONk pYdw kIqw, jo pihlW kdy vI vyKx ivc nhIN AwauNdw[<br />

‘dsm gRMQ’ dIAW bwxIAW rcy jwx qoN bwAd jo gRMQ isKW ny ilKy auh jnm<br />

swKI swihq qoN iblkul iBMn sn[ ies qoN pihly ilKy gMRQ mUl-rUp ivc<br />

gurU gMRQ swihb dI bwxI dI ivAwiKAw sn, jdoN ik ‘dsm gMRQ’ qoN pYdw hoeI<br />

cyqnw ny isK icMqkW nUM isK Drm nwl sMbMiDq ieiqhwisk gMRQ ilKx pRqI<br />

auqswihq kIqw[ muFly isK ieiqhwisk gRMQW ivc gurU goibMd isMG jI<br />

duAwrw ricq ‘bicqR nwtk’ dI Awqmw ausy qrWH sikRX nzr AwauNdI hY,<br />

ijvyN eIsweI Drm-sMgTn ivc pRBU dI piv`qr rUh[ ies gRMQ dI bwxI isK<br />

icMqkW dI Awqmw nwl ies kdr iekimk sI, ik ‘sRI guru soBw’ qoN SurU<br />

ho ky swry gur iblwsW Aqy hor gRMQW dy CMd, SbdwvlI, SYlI-bolI Awid auqy<br />

ies dI bwxI dI mohr hr sQwn auqy spSt nzr AwauNdI hY[ ijhVy lok<br />

ieh socdy hn ik ‘dsm gMRQ’ sRI gurU goibMd jI dy joqI joiq smwaux ip`CoN<br />

iksy Srwrq kwrn hoNd ivc AwieAw hY, auh jW Awp AklmMd nhIN hn<br />

jW lokW nUM mUrK bxw rhy hn ikauNik 1716 ivc ilKy gey ‘sRI gur soBw’<br />

gRMQ auqy ivicqR nwtk dw BrpUr pRBwv vyiKAw jw skdw hY[ imswl dy qOr<br />

qy vyKo hyTW idqIAW kuJ qukW:<br />

pRQmy siqguru nwnk Bey[ AMgd Amrdws pRgtey[<br />

iqh qy rwmdws gurU jwno[ Arjn hirgoibMd pCwno[<br />

iqh qy gurU Bey hir rwie[ Pyr gurU hirikRSn khwie[<br />

pRgt Bey gurU qyg bhwdr[ sgl isRsit pY jwkI cwdr[<br />

‘bicqR nwtk’ vWg aukq sqrW sYnwpiq ny cOpeI CMd ivc rcIAW hn[<br />

ienHW sqrW dI pRyrnw inSicq qOr ’qy ‘bicqR nwtk’ qoN AweI hY ikauNik<br />

iesy qrHW gurU goibMd isMG jI ny nON gurU pwqSwhW dw izkr kIqw hY:<br />

sRI nwnk AMgid kr mwnw[ Amrdws AMgd pihcwnw[<br />

Amrdws rwmdws khwXo[ swDn lKw mUVH nih pwXo[<br />

rwmdws hir so imil gey[ gurqw dyh Arjunih Bey[<br />

jb Arjun pRB loik isDwey[ hirgoibMd iqh TW Thrwey[<br />

kuJ hor qukW ivc smwnqw dIAW audwhrxW vI vyKx nwl siQqI spSt<br />

ho skdI hY:<br />

dsm dsm gRMQ gRMQ gRMQ<br />

sRI sRI guru guru soBw<br />

soBw<br />

kIno bfo klU mih swkw[ Atl krI kiljug mY swKI[<br />

iqlk jM\U rwKw pRB qw kw[ iqlk jnyaU Aw Drmswlw[<br />

Drm hyiq swkw ijin kIAw[ Drm hyiq pRBu purih isDwey[<br />

jY jY jY sur lok[ qIn lok jY jY BeI[<br />

jwih qhw qY Drm clwie[ qum myrw iek pMQ clwvo[<br />

kubuiD krn qy lok htwie[ sumiq dyh logn smJwvo[<br />

ies gRMQ ivc ‘dsm gRMQ’ vwly rswql, AiVl, sveIAw, sorTw, kibq,<br />

CpY, cOpeI, JUlnw iqRBMgI, nwrwj, BujMg pRXwq, mDuBwr Awid CMd vrqy<br />

gey hn[ ‘dsm gMRQ’ dy inhklMkI Avqwr iv`c 16 sveIAW ivc hr<br />

sveIey dI AMiqm quk hY:<br />

Blu Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hirmMdir Awvihgy[


kvI sYnwpiq dy A`T sveIAW dI AMiqm quk hY:<br />

Bl Bwg BXw qum qwih kho gVH AwnMd Pyir bswvihgy[<br />

ies siQqI nUM vyK ky ‘dsm gRMQ’ dy pRbl ivroDI Aqy ‘bicqR nwtk’ nUM gurU<br />

dI bwxI nw mMnx vwly s. SmSyr isMG ‘ASok’ sRI guru soBw Aqy gur iblws<br />

pwqSwhI 10 (kuier isMG), dohW pusqkW dI BUimkw ivc ‘bicqR nwtk’ nUM<br />

sRI gurU jI dI rcnw kihMdy hn[ ‘sRI guru soBw’ dI BUimkw ivc auh ilKdy<br />

hn:<br />

a BMgwxI, nwdOn jW husYnI juD ilKx smyN aus ny (sYnwpiq ny) sRI dsmyS<br />

dy bicqR nwtk qoN kuJ shwieqw leI hovy[<br />

A dsm gurU dy bicqR nwtk ivcoN hI AnykW audwhrx imldy hn[<br />

e iesy kwrx sRI dsmyS ikRq bicqR nwtk (sÍjIvnI) qy kiv sYnwpiq<br />

ikRq sRI guru soBw .......[<br />

ies gRMQ dI bolI bwry s. SmSyr isMG ‘ASok’ ilKdy hn: sRI guru soBw dI<br />

bolI ibRj-BwSw Aqy pMjwbI dw rlg`f hY, TIk ausy qrHW ijs qrWH ik ‘dsm<br />

gMRQ’ ivcoN cMfI cirqR, cMfI dI vwr Awid dohW bolIAW dy rly-imly hvwly<br />

imldy hn[ ieQy ieh vI spSt krnw zrUrI hY ik ‘ASok’ jI ny ies gRMQ<br />

dy ivru`D ‘dsm gRMQ inrxX’ pusqk purwxy lyKW nUM sMpwidq kr ky 1966<br />

ivc CpvweI sI jdoN ik ‘sRI guru soBw’ 1967 ivc pRkwiSq hoeI hY[ ies<br />

qrWH ieh nhIN ikhw jw skdw ik ‘bicqR nwtk’ nUM gurU-ikRq mMnx vwly<br />

aunHW dy ivcwr purwxy sn, jo mgroN aunHW ny bdl ley[ auN\ ies pusqk ivc<br />

vI auh ‘cMfI dI vwr’ nUM gurU jI dy smyN ivc hI bhuq lok-ipRA dsdy hn[<br />

ies dw Bwv hY ik aunWH dw Awpxw koeI inSicq stYNf nhIN sI[ ‘dsm<br />

gRMQ’ sMbMDI auh suivDw Anuswr auicq-Anuicq dovyN ivvhwr Apxw lYNdy<br />

sn[<br />

kiv sYnwpiq ny ‘dsm gMRQ’ nUM Awpxw AwdrS gRMQ mMn ky AwpxI<br />

pusqk dw AwrMB qÍpRswid nwl kIqw hY[ iPr auh ‘Kwlsw vwc’ ilK ky<br />

sUicq kr dyNdw hY ik ‘kbXo bwc’ gurU pwqSwh dw ivSyS AiDkwr hY[<br />

isAwxy lyKk ny ies sUcnw rwhIN ies Brm-gVH nUM qoV id`qw hY ik ‘dsm<br />

gMRQ’ ivc ‘kibXo bwc’ isrlyK kvI-rcnw dw sUck hY[ sYnwpiq ny jdoN<br />

‘Kwlsw vwc’ isrlyK iliKAw hovygw qW aus dy ic`q ivc zrUr gurU jI<br />

duAwrw ricq ‘kbXo bwc bynqI’ rhI hovygI[ ies qoN spSt ho jWdw hY<br />

ik gurU jI dy smkwlI isK ies bwxI nUM gurU jI dI rcnw hI nhIN, iek<br />

ipRA rcnw mMndy sn[ ‘sRI guru soBw’ ivc XuD-icqRx iblkul vYsw hI hY<br />

ijs nUM ‘dsm gMRQ’ ivc vyK ky sihmy hoey ivroDI ies bwxI nUM dyvI-pUj<br />

swkqW dI rcnw kihMdy hn, XQw:<br />

Awn jogin KrI, ilXy pqR ArI, kro BrpUr rxjIq pXwry[<br />

.....................................................................................<br />

igD mMflwq Aru nwc nwrd krY, sUr Angnq qhW TOr mwry[<br />

juD BwrI BXo miD cmkaur ky, ikXo sMgRwm AYsy Apwry[<br />

XuD ivc KyfI jWdI KUn dI holI dw vrxn vI ‘dsm gRMQ’ dI rUh ivcoN<br />

inklI hoeI hY:<br />

dyiK qbY ibiD AYsI BeI, ruiq Pwgn jo mwno Kyln AwXo[<br />

lwgiq sWgn qygin qIr, quPMgn sRon clXo BBkwXo[<br />

qwih smY Cib AYsI BeI, mwno lwl gulwl ko rMg bnwXo[<br />

bwgo bno ijh ky gil lwl, mwno rMgryj AbY rMg lwXo[<br />

‘sRI guru soBw’ vWg hI ‘dsm gRMQ’ dw AsIm pRBwv gur iblws pwqSwhI<br />

10 (kuier isMG) auqy vyiKAw jw skdw hY[ ieh pusqk vI ‘ASok’ jI ny<br />

sMpwidq kIqI hY Aqy BUimkw ivc auh ilKdy hn ik kuier isMG kol ‘bicqR<br />

nwtk’ Aqy ‘sRI gur soBw’ gRMQ mOjUd hn[ ies gRMQ ivc AiVl, cOpeI,<br />

isrKMfI, sveIey, cwcrI, CpY, JUlnw, BujMg, BujMg pRXwq, pwDVI, mDuBwr,<br />

rswvl, sorTw Awid ‘dsm gRMQ’ ivc vrqy CMd kvI nUM ipAwry lgy idsdy<br />

hn[ pMjwbI bolI ivc jdoN auh ‘isrKMfI’ CMd dI vrqoN krdw hY, qW ‘cMfI<br />

dI vwr’ kuier isMG dy rom-rom ivc smweI hoeI nzr AwauNdI hY, BwvyN<br />

Ardws nwl sMMbMiDq hox dy bwvjUd ‘dsm gRMQ’ dy ivroDIAW leI ieh<br />

dyvI-pUjw vwlI Apc bwxI hY[ kuier isMG ilKdw hY:<br />

g`jI qop Apwry mwrU b`ijAw[ DUAr BXo gubwry iklkn kwlIAW[<br />

nzr n Awvn pXwry vYrI Awpxy[ c`ldy s`t gubwry iclkn sUrmy[<br />

‘dsm gMRQ’ dw auh pRBwv jo kiv sYnwpiq auqy sRI kuier isMG auqy hor vI<br />

gUVHI rMgq nwl ciVHAw jwpdw hY[ ienWH gMQkwrW ny ieh vI spSt kr<br />

id`qw hY ik sRI BgOqI, sRI AisDuj, sIR Aispwinj, AisDwrI, Aispwn,


kwl Awid nwm prmySr dy hn[ ‘dsm gMRQ’ dy ivroDI ienWH nwvW qoN icVHy<br />

hoey hn pr aunHW dw mnsUbw qW hI isry cVH skdw hY, jy is`KW dw swry<br />

swihiqk gRMQ AgnI Byt cVHw id`qy jwx[ hkIkq ieho hY[ ‘dsm gRMQ’ dw<br />

ivroD krn vwilAW dI ieho mnsw hY ik ‘sRI guru soBw’ qoN lY ky ‘sUrj<br />

pRkwS’ qk swry gRMQ smUl nSt kIqy jwx qW ik ienWH dw Awpxw iliKAw<br />

kc-ipc isK isDWq, isK ieiqhws Aqy isK Drm sMbMDI AMiqm vwk<br />

mMinAw jw sky[ ‘kuier isMG’ dI rcnw auqy ‘dsm gMRQ’ dw pRBwv vyKx<br />

vwsqy ieh pRmwx dyxw Xog hY[ cMfI cirqR 2 dw iek CMd ies pRkwr hY:<br />

cwgVdM caupy bwgVdM bIrM[ mwgVdM mwry qnM iqC qIrM[<br />

gwgVdM gjy su bjy ghIrY[ kwgVdM kvIXwn kQY kQIrY[<br />

dwgVdM dwny BwgVdM Bwjy[ gwgVdM gwjI jwgVdM gwjy[<br />

dwgVdM CauhI Cury pRyCVwky[ qgVdM qIrM qupkM qVwky[<br />

kuier isMG Awpxy ‘gur iblws’ ivc ilKdw hY:<br />

cwgVdM cIky gwgVdM gIDy[ BwgVdM BUqM bwgVdM bIrM[<br />

jwgVdM jwgy hwgVdM hrI cMdM[ rwgVdM rwjw gwgVdM igirMdM[<br />

qwgVdM qIrM gwgVdM gwrw[ bwgVdM bwjI qws ibdwrw[<br />

ies gRMQ ivc keI QwvW kvI ny pRmwx rUp ivc ‘dsm gRMQ’ dy Sbd vrqy<br />

hn[ ieho hwl suKw isMG ikRq gur iblws pwqSwhI 10 dw hY[ ies lyKk<br />

ny ds gurU pwqSwhW nUM iek joiq drswaux vwsqy ‘bicqR nwtk’ nUM snmuK<br />

riKAw hY[ BMgwxI Awid XuD-pRsMgW dI kQw dw sRoq ‘dsm gRMQ’ dy<br />

ivroDIAW duAwrw Aiq-inMidq ‘bicqR nwtk’ hI hY[ ies gMRQ ivc vI kwl<br />

puruK, KVg kyq, AisDuj Awid Sbd vwr-vwr inSicq krny huMdy hn[<br />

pRo. pUrn isMG dI ieh mwnqw ik purwxI SbdwvlI jdoN gurU-muK qoN inkldI<br />

hY qW auh AimRqDwrI ho jWdI hY, iesy qQ vl iDAwn iKcdI hY ik gurUmuK<br />

qoN inkly purwxy Sbd ikqy nvyN ArQW dy pRiqpwdk ho jWdy hn Aqy<br />

ikqy suMdr nvIn rUp Dwrn kr lYNdy hn[ ‘ielwie’ Sbd jo imsr ivc<br />

sUrj-dyv vwsqy sI, ieslwm ivc AidRSt prmySr vwsqy ho igAw hY[<br />

goibMd, gopwl, murwrI, ibsn, iSv, swrMgDr, swrMgpwin Awid Sbd ihMdU<br />

SwsqRW ivc dyviqAW jW AvqwrW vwsqy hn pr isKW vwsqy inrwkwr<br />

prmySr leI hn[ iesy qrHW BgOqI, mhwkwl, AisDuj, KVg kyqu Awid<br />

Sbd qWiqRk gRMQW ivc vrqdy sn[ ies dw is`Dw Bwv hY ik ‘dsm gRMQ’<br />

ivc ieh Sbd inrMkwr leI Awey hn, ienHW nUM qWiqRk dyviqAW nwl jwx<br />

buJ ky sMbMiDq krn nUM jW AigAwn ikhw jw skdw hY jW Srwrq[ kiv<br />

suKw isMG gurU qyg bhwdr jI duAwrw prmySr dI AwrwDnw krn dw<br />

vrxn kridAW ilKdw hY:<br />

Bgq jog idn rYn kmwvq[ mhwkwl kih ihRdY iDAwvq[ (cyqy rhy<br />

ik siqkwrq ivdvwn fw. rqn isMG j`gI jI ny ieQy mhwkwl dy ArQ<br />

prmwqmw kIqy hn) spSt hY ik purwqn isK mhwkwl ‘Akwl purK’ nUM<br />

hI mMndy sn[ ies gur iblws dI SYlI-bolI auqy vI ‘dsm gMRQ’ dw<br />

ivAwpk pRBwv hY[ jdoN kvI ieh ilKdw hY “hwQ jor isr nwie kY” qW<br />

sùqy hI pwTk dy icq ivc ‘bicqR nwtk’ dI quk ‘TwF BXo mY jor kr bcn<br />

khw isr nwie’ Aw jWdI hY[ jdoN su`Kw isMG kihMdw hY “pRB jU hmrI r`Cw<br />

krIAY[ jIvn dwn dY hmY aubrIAY’ qW swDwrn is`K nUM vI ienHW bolW ivcoN<br />

‘cirqr aupwiKAwn’ dI bhu-pRcilq ‘kbXo vwc cOpeI’ dI Awqmw dy<br />

drSn ho jWdy hn[<br />

1769 eI. ivc BweI kysr isMG iCbr duAwrw ricq ‘bMswvlInwmw<br />

dsW pwqSwhIAW kw’ AwpxIAW smUh aUxqweIAW sihq vI is`K isDWq Aqy<br />

ieiqhws sMbMDI mh`qvpUrn jwxkwrI dyx vwlw gRMQ hY[ iCbr AwpxI<br />

Dwrnw nUM pRmwixq krn vwsqy gurU gMRQ swihb Aqy ‘dsm gMRQ’ dI bwxI<br />

nwl mhlw 10 ilKdw hY[ ‘bicqR nwtk’ dy ivAwpk AMSW qoN ielwvw auh<br />

‘dsm gRMQ’ dIAW vK-vK bwxIAW ivcoN, jo ikCu lyKu iliKE ibDnw soeI<br />

pweIAq imsr jU! sok invwro, syv krI ieh hI kI Bwvq Aaur kI syv<br />

suhwq n jI ko, juD ijqy ien hI ky pRswid ien hI ky pRswid su dwn kry,<br />

CqRI ko pUq hON bwmn ko nwih, pwp sMbUh ibnwsn kau kil kI Avqwr<br />

khwvihNgy Awid Sbd pRsquq krdw hY[ aus ny AwpxI pusqk ivc nw<br />

kyvl ies gMRQ dIAW vK-vK bwxIAW ivcoN AnykW pRmwx pyS kIqy hn<br />

blik ‘dsm gMRQ’ dy BweI mnI isMG duAwrw sMpwidq kIqy jwx Aqy ies<br />

ivclI bwxI gurU-ikRq hox dw vI aulyK kIqw hY[ auh ‘dsm gMRQ’ dIAW do<br />

pRmùK poQIAW dI mOjUdgI (jo bicqR nwtk Aqy cirqropwiKAwn ho skdIAW<br />

hn), srsw ndI ivc bwxI dy jl pRvwh hox, dsmyS dI bwxI dy auqwry<br />

keI is`KW pws hox Aqy BweI mnI isMG duAwrw vfI rkm ^rc kr ky<br />

‘dsm gRMQ’ dw sMpwdn krn dw izkr krdw hY[ iesy sMbMD ivc auh


kihMdw hY: Cotw gRMQ jI jnmy dsvyN pwqSwh ky Dwm[ sMmq sqwrW sY<br />

pcvMjw bhuq iKfwvy ilKwry nwm[<br />

swihb nUM sI ipAwrw[ hQIN iliKAw iKfwieAw[<br />

isKW kIqI Ardws jI Agly (Bwv gurU gRMQ) nwil cwhIey rlwieAw[<br />

bcn kIqw “gRMQ swihb hY auh, eyh AswfI Kyf hY”[<br />

nwl n imlwieAw Awhw ipAwrw, kaun jwxY Byd[<br />

so dono gRMQ swihb BweI gur kir jwno[<br />

vfw itkw gurU gutky poQIAW puqR poqRy kir pCwno[<br />

iCbr dy gRMQ ivc bhuq swry sMmq glq hox dw ieh Bwv nhIN ik aus dI<br />

swrI rcnw hI ApRmwixk hY[ ghu nwl vyiKAW pqw lgdw hY ik Bwrq dyS<br />

ivc iksy mhwpurK dw jIvn ilKidAW sMn-sMmqW dI pRmwixkqw vl<br />

ivSyS iDAwn nhIN id`qw jWdw sI, sgoN muK mnorQ aus mhwpurK dIAW<br />

isiKAwvW Aqy kOqkW nUM lokW qk phuMcwauxw huMdw sI[ isK ilKwrI vI ies<br />

rucI dw iSkwr sn[ iesy Dwrnw kr ky vI sMqoK isMG qk swry ivdvwnW<br />

nUM vrqmwn smyN dy ieiqhwskwr bhuqw mh`qv nhIN dyNdy hn[ auh lyKk<br />

ieiqhwskwr nhIN sn, sgoN gurU dI mihmw-gwien krn vwly punIqieiqhws<br />

dy ilKwrI sn[ so sMmq glq hox kwrn iCbr dI swrI rcnw<br />

nUM glq kihxw lyKk dI ies ikRqI nwl vfw AinAW hY[ aus ny ‘dsm<br />

gRMQ’ dy kriqRqv sMbMDI jo jwxkwrI id`qI hY, aus nUM qW hI r`d kIqw jw<br />

skdw hY, jy iksy pUrbkwlIn jW smkwlI ilKwrI ny aus dy m`q dy ivprIq<br />

iliKAw huMdw[ kuJ lok doS lwauNdy hn ik iCbr ny ‘dsm gMRQ’ dy sMkln<br />

dw smW 1755 sMmq id`qw hY jo aus dy ivcwrW nUM ApRmwixk is`D krn dy<br />

leI kwPI hY[ Asl ivc iC`br ny jo kuJ ikhw hY, jy jwx buJ ky aus nUM<br />

qoV-mroV ilAw jwvy qW auh A`j dy ilKwrIAW nwl kpu`q krn vwsqy<br />

prlok ivcoN vwips nhIN Aw skdw[ auN\ auh spSt sI ik ‘dsm gMRQ’<br />

dw sMkln BweI mnI isMG jI ny kIqw hY[ aus dy kihx dw Bwv ieh hY ik<br />

sMmq 1755 q`k ‘dsm gRMQ’ dIAW bhuqIAW bwxIAW rcIAW jw c`ukIAW<br />

sn[ ieh gl ‘dsm gRMQ’ dy AMdroN isD ho jWdI hY[ ‘ikRSnwvqwr’ 1745<br />

ivc sMpUrn ho igAw sI[ ‘cirqr kQwvW dy mukMml hox dw smW 1753<br />

sMmq hY[ ‘rwmwvqwr’ dI rcnw dw sMmq 1755 bwxI dy AMq ivc AMikq<br />

kIqw igAw hY[ ‘bicqR nwtk’ qoN is`D hY ik ‘dyvI cirqR’ Aqy ‘bicqR<br />

nwtk’ AvqwrW dIAW kQwvW qoN pihlW rcy gey sn[ ies qrHW 1755 qk<br />

lgBg swrIAW lMbIAW bwxIAW dy mukMml hox dI sUcnw ies gMRQ AMdr hI<br />

peI hoeI hY[ jy ieiqhws v`l JwqI mwrIey qW ieh vI spSt hY ik 1755<br />

sMmq ArQwq 1698 eIsvI qoN bwAd swihq isrjnw vwsqy gurU jI kol<br />

bhuqw vkq nhIN sI[ so iC`br dy s`c nUM JUT kihxw ivigAwink Koj nhIN,<br />

blik AslIAq nUM lukwaux vwlw krm hY[ iCbr ies gMRQ nUM gurU ikRq<br />

mMndw hY Aqy ies sMbMDI aus dI gvwhI mh`qvpUrn hY[<br />

1800 eI. iv`c pUrn hoieAw srUp dws B`lw ricq ‘mihmw pRkwS’ isK<br />

swihq dw iek hor mh`qvpUrn gRMQ hY[ ies dI ieh ivSySqw hY ik<br />

gRMQwkwr ny gurU goibMd isMG jI dI jIvnI ilKidAW ‘bicqR nwtk’ dy gurUjIvn<br />

nwl sMbMiDq AMS hU-b-hU pRsquq kr id`qy hn[ ijs qoN spSt hY<br />

ik gRMQwkwr ‘dsm gMRQ’ nUM pRmwixk bwxI mMndw hY[ aus dy ieh kQn -<br />

“Drm hyq sIs Ab dIjY[ ij\U iqlk kljug rK lIjY” Aqy “kIAw Drm<br />

hyq swkw[ jM\U iqlk kI rwKw”[ ieho pRmwixq krdw hY ik ‘dsm gRMQ’<br />

dI bwxI nw kyvl isK swihq dI mUl pRyrk sI, sgoN isKW ny ies dw pwT<br />

ieqny Awqm-rs nwl kIqw hoieAw sI ik aunHW dI bol bwxI ivcoN ‘dsm<br />

gRMQ’ dy bcn Awp muhwry Put pYNdy sn[ “TIkr Poir idlIs isr pRB pur<br />

kIAw ipAwn[ qyg bhwdr sI ikRAw krI nw iknhU Awn’ ilKx ligAW<br />

srUp dws ny ies aupr sRI muKvwk pwqSwhI 10 AMikq kr ky ieh is`D<br />

kr id`qw hY ik ‘bicqR nwtk’ nUM hr purwqn is`K inrsMsy gurU-ikRq mMndw<br />

sI[ kI ‘dsm gRMQ’ dy ivroDI purwqn swihq ivcoN aunHW dw pK pUrn vwlI<br />

swmgrI isK sMgqW dy swhmxy rK skdy hn jW isr& vIhvIN sdI ivc<br />

hoey kuJ qrkSIlW dy bcnW nUM hI auh AvqwrI bwxI mMn ky bYTy hoey hn,<br />

ieh spSt krnw ivroDI iDr dI izMmyvwrI hY[ ibnw iksy pRmwx dy ‘mhwn<br />

koS’ ivc AweI QoVHI swmgrI nUM svwrQI nIqI nwl pUrI qrHW qoV-mroV ky<br />

pyS kr ky auh lokW nUM kdoN qk mUrK bxw skdy hn?<br />

s. SmSyr isMG ‘ASok’ ny iesy gRMQ ivcoN kuJ pMkqIAW kF ky ieh is`D<br />

krn dw Xqn kIqw hY ik gurU jI dy drbwr ivc keI kvI Aqy ilKwrI<br />

sn[ aus ny bhuq cqurweI nwl Awpxw m`q swfy auqy Qop idqw hY ik<br />

‘mihmw pRkwS’ dw ilKwrI ausdy m`q dI puStI krdw hY jdoN ik ies gRMQ<br />

dw lyKk spSt kihMdw hY ik sMsikRq dIAW rcnwvW nUM gurU jI ny Awp


srl BwSw ivc ilK ky ies dy pTn-pwTn dI pRyrnw id`qI:<br />

sqgur sIR muK kihE bKwn[ mY BwKw rcI pVHy sugm sujwn[ ....<br />

BwKw rcI idAwl gur sB mn Bey AnMd[<br />

(srUp dws dy ies kQn qoN pqw lgdw hY ik gurU jI dy smkwlI isK ienHW<br />

bwxIAW dy rcy jwx qy bhuq AwnMidq hoey sn, smJ nhIN AwauNdI Aj kuJ<br />

isKW dy GrIN ienHW dw nwm sux ky ikauN sog vrq jWdw hY)? BweI rqn<br />

isMG ‘BMgU’ kihMdw hY ik gurU jI ny AMimRq Ckwaux smyN ‘dsm gRMQ’ dI<br />

SsqR-bl pRdwn krn vwlI ‘dsm gRMQ’ dI bwxI nUM ivSyS qOr qy aucwrn<br />

kIqw sI[ auh ilKdw hY:<br />

qyj qyj jo cMfI bwxI[ soaU pwhul ky m`DY TwxI[ Aqy<br />

AO AnMd rihrws jp`Xo[ cMfI bwxI KVy pVHXo[<br />

iqRBMgI CMd:<br />

Kg KMf ibhMfM Kl dl KMfM Aiq rx mMfM brbMfM[<br />

(pUrw Sbd iliKAw hY)[<br />

ivroDI iDr vWg aus nUM nhIN lgdw ik ‘imqr ipAwry nUM hwl murIdW<br />

dw kihxw’ iksy AwiSk dw hIr-rWJy bwry iliKAw AwiSkwnw totkw hY[<br />

aus nUM qW ies ivcoN dsm pwqSwh dw dYvI-ieSk pUrn jobn ivc ivkisq<br />

hoieAw pRqIq huMdw hY[<br />

AsW vyiKAw hY ik gurU goibMd isMG jI qoN bwAd hoey isK ivdvwn<br />

‘dsm gMRQ’ dI pUrI bwxI nUM gurU jI dI rcnw mMndy sn[ ies bwxI pRqI<br />

isKW dy mn ivc ieqnw snyh sI ik aunHW dy inqnym Aqy AMimRq dIAW pMj<br />

bwxIAW ivc iqMn bwxIAW ‘dsm gMRQ’ dIAW Swiml sn Aqy Ardws dI<br />

AwrMBqw vI iesy gRMQ dy pdy qoN huMdI sI[ hr gurduAwry ivc ies gRMQ dw<br />

pRkwS huMdw sI[ pr SMkwvwdI ivdvwn ieh kihMdy hn ik AMimRq dIAW<br />

mOjUdw bwxIAW dI pRmwixkqw vI sMidgD hY ikauNik isMG sBw lihr qoN<br />

pihlW dI iksy ilKq ivc AMimRq bwxIAW dw smuicq aulyK auplbD nhIN<br />

hY[ smJdwr sdvwaux vwly lokW dw ieh vrg ies g`l nUM smJx ivc<br />

nwkwm hY ik rhurIqI ibnW iksy ilKq dy sInw-b-sInw sdIAW qk jIivq<br />

rih skdI hY[ ihMdU Drm ivc ‘simRqI igAwn’ rhurIqI sMbMDI auh igAwn<br />

hY, jo lMby smyN q`k lokW dI ‘simRqI’ (XwdwSq) rwhIN surjIq irhw[ jdoN<br />

koeI ivAkqI iksy rhurIqI nUM inBwauNdw hY, qW bwkI lok aus nUM AwpxIAW<br />

AKW nwl vyKdy hn[ ies qrHW sB nUM aus rhurIqI dw ielm vyK ky ho jWdw<br />

hY[ gurU goibMd isMG jI dy kwl qoN Aj qk AMimRq sMcwr dI pRikirAw<br />

inrbwD clI Aw rhI hY[ koeI smW Aijhw nhIN AwieAw jdoN ik 40-50<br />

swl q`k ieh pRikirAw ruk geI hovy[ jy ieh pRikirAw inrMqr clI Aw<br />

rhI hY qW ies sMbMDI Brm ikvyN pYdw ho sldw hY?<br />

iksy ivdvwn ny 160 swl purwxy do pRmwx pRsquq kr ky ieh nqIjw<br />

kiFAw hY ik aus smyN qk vI AMimRq dIAW bwxIAW sMbMDI isKW ivc duivDw<br />

sI, koeI ivAwpk sMmqI nhIN sI[ pihlI ilKq dy kuJ pd ies pRkwr<br />

hn:<br />

jo sRyST isK hovy auh pihlW jp jI sMpUrn pVHy Aqy jwpu jI kw Awid-<br />

AMq kw eyk-eyk CMd pVHy Aqy rihrws dI cOpeI Aqy AwnMd jI dIAW pMj<br />

pauVIAW AMq dI pauVI sihq pVHy[ .... AQvw ds svYXy ‘Akwl ausqiq’<br />

ky pVHny[<br />

ies kQn qoN ieh iblkul spSt ho jWdw hY ik 160 ku swl pihlW<br />

Awm isK nUM pqw sI ik AMimRq sMcwr smyN jpu, jwpu Awid pMj bwxIAW<br />

pVHIAW jWdIAW hn[ AMimRq dI ivDI dIAW pUrIAW bwrIkIAW Swied<br />

ilKwrI nUM nw pqw hox[ dUjI audwhrx ‘pRwcIn pMQ pRkwS’ ivcoN ies pRkwr<br />

id`qI geI hY:<br />

pwhul KMfY iqAwr krvweI[ jl mD Awn imTweI pweI[<br />

iqh mD rwKI krd gfwie[ siqgur rwKI krd Dwry dwie[<br />

dohrw - sRI siqgur siqnwm rihE krqw purK aucwr[<br />

Akwl Akwlh jwp kr qyrI ikRpw inj Dwr[<br />

cOpeI - ipRQm BgOqI vwr ju pOVI[ pVH ipRQmY Awp siqgur joVI[<br />

nON pqSwhIAn lXo iDAwie[ Ab dsmn pr hoeIN shwie[<br />

bhuq sv`Xy b`qI aucwry[ sRI siqgur sRI muKoN svwry[<br />

qyj qyj jo cMfI bwxI[ soaU pwhul ey m`DY TwxI[<br />

(ies qoN A`gy aus ny ‘Kg KMf ibhMfM Kl dl KMfM’ vwlw pUrw pd iliKAw<br />

hY)[<br />

Asl ivc BMgU dy ies kQn nUM AMimRq sMskwr dI ivDI bwry koeI


qknIkI ivAwiKAw nhIN ikhw jw skdw[ aus dI swd-murwdI kivqw ivc<br />

ivvsiQq qQ nhIN hn[ nhIN qW auh A`gy cl ky jpu Aqy jwpu dovyN vyly<br />

pVHn dI mrXwdw dw izkr nw krdw[ ‘ipRQm BgOqI vwr ju pOVI’ ilKx<br />

dw ieh mqlb nhIN ik aus Anuswr ieh AMimRq dI bwxI hY, sgoN AMimRq<br />

Ckwaux vwsqy jdoN Ardws kIqI jWdI hY qW Ardws ivc ieh pd AwauNdw<br />

hY[ jy mMn ilAw jwvy ik rqn isMG ‘BMgU’ vyly mrXwdw iekswr nhIN sI,<br />

iPr vI ieh qW spSt hY ik AMimRq dIAW bwxIAW ivc ‘dsm gMRQ’ dIAW<br />

rcnwvW nUM siqkwrXog sQwn hwisl sI Aqy ies qoN ieho nqIjw inkldw<br />

hY ik purwqn isK ‘dsm gRMQ’ nUM gurU jI dI rcnw svIkwr krdy sn[<br />

‘dsm gMRQ’ dI bwxI dI SYlI-bolI, kwiv-rUp, bwxIAW dI AMqrsMbMiDqw<br />

Aqy AMikq sMmq Awid vyK ky sihjy hI ies nqIjy qy phuMicAw<br />

jw skdw hY ik ieh swrI bwxI ieko ivAkqI dI rcnw hY[ kuJ isAwxy<br />

ieh vI qrk dyNdy hn ik SYlI-bolI Awid qoN kriqRqv dw inrxw nhIN ho<br />

skdw ikauNik ieko smyN ivc hoey kvIAW dI SYlI iek-smwn ho skdI hY[<br />

Asl ivc ieh ivcwr iblkul mMnxXog nhIN hY, ikauNik guru gRMQ swihb<br />

iv`c gurU nwnk dyv, gurU Amrdws, gurU rwmdws, gurU Arjn dyv jI Aqy<br />

gurU qyg bhwdr jI dIAW rcnwvW dI SYlI ieko ijhI nhIN hY[ B`tW dI SYlI<br />

Aqy gurU Arjn dyv jI dy sveIAW dI SYlI ivc vI BwrI AMqr hY[ kuJ<br />

ivdvwnW ny Swh husYn dI SYlI dy gurbwxI nwl imlx dI gl kIqI hY, jo<br />

inSicq hI inrwDwr hY ikauNik gurbwxI-rcieqw mhwpurKW dI SYlI vKvK<br />

hY[ &rId, kbIr Aqy gurU qyg bhwdr jI dy slokW ivc zmIn Asmwn<br />

dw AMqr hY[ k`cI bwxI dy ieh pd gurbwxI nwl rlwieAW vI nhIN rl<br />

skdy:<br />

pRIiq pkvwn so Bojn khIey lucI locw pUrI[<br />

imiTAweI rs kir boly qw mnu rhy hjUrI[<br />

AMg rUpu hmwrw Acrju khIAY hmwrI jwiq AjwqI[<br />

Taur hmwrI EhI khIAY jhw idin Ar nwhIN rwqI[<br />

mweI hmwrI mnsw hoqI iqs kw mUMf mufwieAw[<br />

durmiq hmwrI dwdI khIey iqs kw kMn iCdwieAw[<br />

hr lyKk dI SYlI dI pihcwn ausy qrHW ivl`Kx huMdI hY, ijvyN hr ivAkqI<br />

dI Skl, cwl, Awvwz Aqy hQ dIAW ryKwvW iBMn huMdIAW hn[ swry ‘dsm<br />

gMRQ’ dI ieko SYlI, bolI Aqy CMd ies nUM ieko ivAkqI dI rcnw is`D krdy<br />

hn[<br />

‘bicqR nwtk’ ivc ‘cObIs Avqwr’ Aqy ‘dyvI ricq’ ilKx dI ieCw<br />

zwihr kridAW gRMQ-krqw ilKdw hY:<br />

jy jy cirq purwqn lhy[ qy qy Ab chIAq hYN khy[...<br />

pRqmy siqjug ijh ibiD lhw[ pRQmY dyib cirqR ko khw[ ...<br />

pihly cMfI cirqR bnwXo nK isK qy kRm BwK sunwXo[<br />

Cor kQw qb pRQm sunweI[ Ab cwhq iPir krO bfweI[<br />

ieQy iek gl iDAwn dyx vwlI hY ik sRI ikRSn ivSxU dy cOvI AvqwrW ivc<br />

pRmuK sQwn rKdy hn[ ies kwrn ‘ikRSnwvqwr’ nUM ‘dsm gRMQ’ dy cOvI<br />

AvqwrW dw AMg mMnxw cwhIdw hY[ auprokq sqrW ivc dyvI cirqR Aqy<br />

swry purwqn cirqR ilKx dw sMklp ieko ivAkqI dw hY iek qoN v`D<br />

kvIAW dw nhIN hY[ ies leI ‘ikRSnwvqwr’ sihq ‘cObIs Avqwr’ Aqy<br />

‘cMfI cirqR’ kyvl iek kvI dI rcnw is`D huMdy hn[ ‘bicqR nwtk’ ivc<br />

gurU jI dI Awqm kQw BMgwxI Awid XuDW qoN is`D hY Aqy ies rcnw ivc<br />

‘Ab kib jnm kQnM’ Aqy ‘kib bMs vrxn’ vrgy isrlyK ieh smìsAw<br />

nhIN rihx dyNdy ik ieh rcnw ausy dI hY, ijs dI sÍYjIvnI ies iv`c AweI<br />

hY Aqy auh lyKk Awpxy Awp nUM spSt rUp ivc ‘kib’ kih irhw hY[ ies<br />

rcnw ivc ‘TwF BXo mY joir kr’, ‘jo inj pRB mo so khw so kih hO jg<br />

mwih’, ‘mur ipq pUrn kIAis pXwnw’ Awid pdW dw isrlyK ‘kib bwc’<br />

hY, ijs qoN ieh vI spSt ho jWdw hY ik ijnHW lokW nUM mwqR ‘kbXo bwc’<br />

vyK ky blik dUijAW qoN sux ky hI pRcilq cOpeI dy kvIAW dI bwxI hox<br />

dw sMdyh ho jWdw hY, auh ieho ijhIAW mhwn swihiqk ikRqIAW dI pux-Cwx<br />

dy AiDkwrI hI nhIN hn[ pRcilq ‘kbXo bwc cOpeI’ bwxI ‘cirqropwiKAwn’<br />

dw AMg hY[ ‘cirqropwiKAwn’ dy SurU ivc pwqSwhI 10 dw sMkyq AMikq<br />

kr id`qw igAw hY ijs qoN spSt hY ik ieh bwxI dsm gurU jI dI hY[ ies<br />

bwxI ivc kwm nwl AMDy hoey rwjy icqR isMG nUM aus dy mMqRI kwm-AwDwirq<br />

jurmW dIAW khwxIAW suxwauNdy hn, ijnHW nUM sux ky rwjy nUM sd-buDI Aw<br />

jWdI hY[ ies nUM ‘sbuiD vwc’ ikhw igAw hY[ ies ‘sbuiD vwc’ nwloN<br />

AwpxI pRwrQk vK drswaux vwsqy sRI gurU jI ny ‘kibXo bwc’ dw isrlyK<br />

id`qw hY, ijs ivc lyKk pRBU A`gy Ardws krdw hY ik “hy pRBU kwmwidk


vYrIAW qoN myrI Aqy myry syvk-isKW dI srb-BWq riKAw krnI”[ ies<br />

‘kbXo bwc’ isrlyK nUM vyK ky ies nUM kvI dI rcnw kihxw isAwxp dI<br />

g`l nhIN ho skdI[ jy ies rcnw nUM iksy kvI dI rcnw kihxw hovy qW<br />

ieh vI is`D krnw pvygw ik aus kvI kol syvk-isKW dI iek ivSwl<br />

jmwq sI ikauNik ies ivc ‘syvk isK hmwry qwrIAih’ dw spSt aulyK<br />

kIqw hY[<br />

AsIN aupr ikhw hY ik ‘rwmwvqwr’ 1755 dI rcnw hY, jdoN ik cirqR<br />

kQwvW 1753 ivc sMpUrn hoeIAW sn[ kYkyeI dy vrdwn dI kQw kridAW<br />

‘rwmwvqwr’ ivc AwiKAw hY:<br />

khI nwtk mD ru cirqR kQw[ js dIn surys nrys jQw[<br />

ieQy ‘cirqR kQw’ dw ieSwrw ‘cirqropwiKAwn’ v`l hY ikauNik cirqr<br />

102 ivc kYkyeI duAwrw dSrQ qoN vr lYx dI ieh kQw ivsqwr sihq<br />

vrxn kIqI geI hY Aqy ‘rwmwvqwr’ ivc kvI ny isr& ieSwrw kr ky<br />

kQw dw ivsqwr Cf id`qw hY ikauNik aus ny ieh pRsMg dUjI jgh ivsqwr<br />

sihq ilK id`qw hY[<br />

iesy qrHW ‘ikRSnwvqwr’ dI rws lIlw ivc AweI kQw dw sMkyq<br />

‘cirqr’ kQwvW ivc iml jWdw hY[ ‘ikSnwvqwr’ 1745 Bwv<br />

‘cirqropwiKAwn’ qoN pihlW dI rcnw hY[ ijvyN ‘cirqropwiKAwn’ ivc<br />

‘sbuiD’ vwc AwieAw hY, ausy qrHW ikRSnwvqwr ivc jrwsMD nUM isiKAw dyx<br />

vwlw mMqRI ‘sumiq’ ivKwieAw hY[ ijs qrHW dw dyvI icqRx cMfI cirqRW ivc<br />

hY, iblkul auho ijhw ‘ikRSnwvqwr’ Aqy ‘cirqropwiKAwn’ ivc hY[ ‘myru<br />

kro iqRx qy muih jwih grIb invwj n dUsr qosO’ cwr pdW dw ieh Sbd<br />

‘bicqR nwtk’ ivc AwauNdw hY[ ieho Sbd ‘myru ikXo iqRx qy muih jwih<br />

grIb invwj n dUsr qosO’ ilK ky ‘cirqopwiKAwn’ ivc dubwrw Swiml<br />

kIqw igAw hY[ ijs dw Bwv hY ik ‘bicqR nwtk’ dw krqw hI cirqr<br />

kQwvW dw rcieqw hY[<br />

‘bicqR nwtk’ qoN pihlW ‘Akwl ausqiq’ nwm dI bwxI hY, ijs dy kuJ<br />

pdW qoN ielwvw bwkI swrI rcnw inrivvwd khI jWdI hY[ ies bwxI ivc<br />

prmySr dy inrwkwr, inrgux pwrbRhm dy srUp dw icqRx hY, pr AglI<br />

bwxI ‘bicqR nwtk’ dy pihly dohy qoN bwAd ‘sRI kwl jI kI ausqiq’ dI<br />

sUcnw hY[ ieQoN prmySr dy srguxI kOqkW dIAW kQwvW AwrMB huMdIAW hn[<br />

‘Akwl ausqiq’ nUM svIkwr krnw, pr ‘kwl jI kI ausqiq’ qoN munkr<br />

hox dw is`Dw Bwv hY, gurU gRMQ swihb ivc vrixq prmySr dy ‘srguxinrgux’<br />

AsiqqÍ ivcoN kyvl inrgux srUp kwrn koeI ivAkqI ‘dsm<br />

gRMQ’ dIAW bhuqIAW bwxIAW auqy inScw nhIN rKdw, qW aus dw bwkI<br />

bwxIAW auqy ivSvws vI JUTw Aqy inrwDwr hY ikauNik ‘Akwl ausqiq’<br />

ivc prmySr dy kwl srUp dI Akwl auqy auqmqw pRqK idsdI hY[ ies<br />

bwxI dy SurU ivc hI AYlwn kr id`qw igAw hY:<br />

Akwl purK dI rCw hmnY[ srb loh dI riCAw hmnY[<br />

srb kwl jI dI riCAw hmnY[ srb loh jI dI sdw riCAw hmnY[<br />

gurU gMRQ swihb ivc ‘srgux inrgux inrMkwr’ dw AduqI sMgm hY[ bicqR<br />

nwtk ivc aus dy ‘srgux’ srUp nUM hI ‘kwl’ jW ‘kwl purK’ ikhw igAw<br />

hY[ ies ‘kwl purK’ dy inSyD dw Bwv hY, gurU gMRQ swihb dy prmySr nUM<br />

ApMg krnw[ ‘dsm gMRQ’ ivc Awid qoN AMq q`k ‘kwl purK’ dI kQw hY<br />

Aqy jy ‘kwl purK’ nUM AsvIkwr krnw hY qW jwpu swihb smyq swry ‘dsm<br />

gRMQ’ qoN munkr hoxw pvygw ikauNik swry ‘dsm gMRQ’ ivc prmySr dw rUp<br />

iek smwn hY[ iesy kwrn s. gurbKS isMG kwlw APgwnw swry ‘dsm<br />

gMRQ’ qoN bwgI hY[ iesy krky auh mOjUdw inqnym Aqy AMimRq qoN mnkr<br />

hoieAw hY[ so ‘dsm gMRQ’ qoN munkr hox nwl AMimRq Aqy inqnym qoN munkr<br />

hoxw pvygw Aqy AMimRq qoN munkr ho ky isKI dy Kwlsw srUp nM iqlWjlI<br />

dyxI pvygI[ AijhI siQqI ivc gurU goibMd isMG dw ‘Kwlsw pMQ’ kbIr<br />

Awid pMQW vWg swDUAW dI iek inkMmI ijhI jmwq rih jwvygw[ jo ‘kwl<br />

purK’ Aqy ‘mhWkwl’ dw srUp ikho ijhw hY? ivdvwnW ny ‘mhWkwl ‘ nUM<br />

ies qrHW pirBwiSq kIqw hY: “kwl nUM nSt krky mOq nUM ij`qx vwlw<br />

mhWkwl hY[ iSv dy AnykW rUpW ivcoN (myrw vwsqw ‘dsm gMRQ’ dy Aijhy<br />

ivroDI nwl vI ipAw hY, jo mhWkwl dw iSv nwl koeI sMbMD mMnx vwsqy<br />

iqAwr nhIN hY, AYsy-AYsy ivdvwn is`K pMQ nUM ijs AboiDkqw v`l iljw rhy<br />

hn, auh icMqw dI g`l hY) iek pRlYAkwrI rUp mhwkwl hY[ ies rUp ivc<br />

iSv muMf mwlw pihndw hY, SmSwn ivc Sv-Awsx qy bYTdw hY Aqy icqw<br />

dI Bsm lgwauNdw hY[ Drm SwsqrIAW dw ieh pRp`k ivcwr hY ik qWiqRk<br />

iSv (mhwkwl) Aqy mhwkwlI dw sMbMD sWKX SwsqR dy puruS-pRikRqI nwl


hY[ ‘dyvI Bwgvq purwx’ (mMqR ÷-ø) ivc dyvI nUM spSt qOr qy pRikRqI<br />

kihMidAW iliKAw hY, “kuJ ivAkqI aus nUM igAwn, mwieAw, pRDwn,<br />

pRikRqI, SkqI Aqy Ajw kihMdy hn[” sWKX SwsqR Anuswr purus AikRX<br />

hY, jdoN ik pRikRqI sB ikRAwvW dw mUl hY[ iSv dI AikRAqw Aqy dyvI dI<br />

ikRAwSIlqw auh buinAwdI nukqw hY, ijs auqy qWiqRk drSn itikAw<br />

hoieAw hY[ iesy kwrn dyvI dw pYr iSv dI CwqI auqy itikAw hoieAw<br />

ivKwieAw jWdw hY[ ‘dsm gRMQ’ ivc ieh siQqI nhIN hY[ ies gRMQ dw<br />

‘kwl purK’ jW ‘mhwkwl’ Aiq ikRAwSIl hY[ ‘cirqropwiKAwn’ ivc<br />

‘bwlw’ (ArQwq dyvI) dYqW dy ivru`D ‘mhwkwl’ qoN hI shwieqw dI Xwcnw<br />

krdI hY[ ‘dsm gMRQ’ dy mhwkwl dw srUp qWiqRk m`qW nwloN srvQw iBMn<br />

hY[<br />

‘bicqR nwtk’ ivc kwl purK dw srUp ies qrHW disAw hY: auh<br />

sdIvI joiq vwlw, Ajnmw, iSv dw svwmI, mhwn Swsk, inrwkwr, in`q,<br />

ArUp, iqRSnw-mukq, SkqI-mUl, KVgDwrI, inrivkwr, inrlyp, rMgrihq,<br />

rwg-rihq, Apwr, AByK, Anwm, ATwm, prm-joiq, dÍYS-mukq,<br />

ByK-rihq, mhw jogI, prm piv`qr, AjY, ABY, pRbl ie`Cw-SkqI vwlw,<br />

AlyK, AnIl, Anwid, AprMpr, ivvwd-rihq, sBw dw Awid, AnMq,<br />

mhwn, Cl-rihq, moh-rihq, kwm-rihq, kRoD-rihq, AidRS, punIq, purwqn,<br />

srb kwlI, sdw nvIn, prm shwiek, inpuMn, dyvwn-dyv, rwjwn-rwj,<br />

AwDwr-rihq, AidRS, punIq, purwqn, srb kwlI, sdw nvIn, prm<br />

shwiek, inpuMn, dyvwn-dyv, rwjwn-rwj, AwDwr-rihq, iqMnW guxW ivc<br />

ivAwpk, nr-nwrI ivc ivdmwn, dyv Aqy dYq ivc ieksmwn ivdmwn,<br />

Anyk rUpDwrI, mwqw ipqw puqr poqry imqrW Aqy snbMDIAW dy moh qoN<br />

inrlyp, AByd, ACyd, mhwnwQ, nw bu`Fw, nw jvwn, nw b`cw, nw rMk, nw<br />

rwjw hY[ iesy ‘kwl purK’ dw iek XuDmeI srUp vI hY[ ies srUp iv`c<br />

auh mMqRW ivc mhw-mMqR, kwlW dw mhwkwl, DnuKDwrI, iBAwnk qlvwr<br />

nwl susijq, mhw qyj`svI, mhwdwVH, hzwrW nUM cbx (Bwv nSt krn)<br />

vwlw hY[ Drm-ivroDI SkqIAW nUM cyqwvnI dyx Aqy Dwrimk SkqIAW nUM<br />

ADrmIAW ivrùD sMGrS dI pRyrnw dyx vwsqy aus dw fmrU fm-fm vjdw<br />

hY[ aus dy isr qy kwly qy ic`ty rMg dw Cqr hY[ ieh kwlw Aqy ic`tw rMg<br />

qWiqRk pMQW dI pRqIinDqw nhIN krdw, sgoN ihMsw Aqy AihMsw dy sumyl nUM<br />

drswauNdw hY[ iesy dw pRqIpwdn jdoN iksy is`K dy s&Yd vsqrW Aqy kwlI<br />

dsqwr ivc huMdw hY, qW lok siqkwr nwl aus nUM sMq-ispwhI rUp AkwlI<br />

isK hox dw gOrv dyNdy hn[ XuD ivc mhwkwl hw-hw hU-hU kr ky h`sdw<br />

hY[ (mhwkwl dw ieh hwsw Asl ivc Drm XuD nUM cwA-sihq vyKx dI<br />

pRyrnw hY[ sUrbIr lok Drm-XuD nUM AwnMddwiek mMndy hn Aqy XuD smyN<br />

vI kRoD qoN Awpxy icq nUM inrlyp rKdy hn[ muhisn PwnI ilKdw hY ik gurU<br />

hirgoibMd swihb jI ny XuD smyN vI Awpxy isKW nUM kRoD dw iSkwr nw hox<br />

dI pRyrnw id`qI sI[) mhwkwl dy AsqR cmkdy hn[ aucI Awvwz ivc aus<br />

dy sMK vj rhy hn[ zordwr GMty vjdy hn[ auh mhwnwd krdw hY[ aus<br />

dy isr qy mwlw hY[ auh suMdr Aqy piv`qr rUp vwlw hY[ aus dI grj mhwn<br />

hY[ aus ny iqMn KwxIAW, ds idSwvW, cwr vyd, purwx Aqy kurwn, idn Aqy<br />

rwq, sUrj Aqy cMdRmw, dyvqy Aqy dYq, rwm Aqy ikRSn isrjy hn[ auho sB<br />

nUM nSt krdw hY[ ‘kwl’ dy ies icqrx rwhIN gurU jI ny Dwrimk pRivrqI<br />

vwly lokW nUM pUrn dYvI suriKAw dw Brosw idvwieAw hY, jdoN ik ADwrimk<br />

lokW nUM prmySr dy kop qoN aupjx vwly mhw-ivnwS dI cyqwvnI id`qI hY[<br />

aunHW dw ieh bcn siQqI nUM spSt krn leI shwiek hY[<br />

srb kwl sB swD aubwry[ duK dY kY doKI sB mwry[<br />

aupr vrixq ‘mhwkwl’ dy srUp nUM auCwl ky ‘dsm gMRQ’ dy ivroDI ies<br />

gMRQ dI inMidAw krdy Q`kdy nhIN hn[ hkIkqn prmySr dw ieh srUp<br />

‘jwpu’ bwxI ivc kuJ sUKm rUp ivc Aqy ‘Akwl ausqiq’ iv`c pUrI<br />

sQUlqw sihq ivdmwn hY[ ienWH bwxIAW ivcoN ‘kwl purK’ dI sMiKipq<br />

smIiKAw krn qoN ieh gl bhqu spSt ho jwvygI[<br />

1 jwpu swihb ivc vrixq prmySr ‘kwl purK’ hI hY[ iesy kwrn aus<br />

nUM vwr-vwr prm kwl, srb kwl, kwlwn kwl, kwl kwly Awid<br />

ikhw igAw hY[ kwlwn kwl hI mhwkwl ikhw igAw hY[ dohW ivc<br />

AMqr nhIN kIqw jw skdw[<br />

2 jwpu swihb dw prmySr mhwkwl vWg pRlYAkwrI hY[ srb soKM, srb<br />

Kwpy, srb Gwlk, srb ko puin kwl, duSt BMjn, srb BMjn, srbM<br />

klI, srbM dlI, srbqR hMqw, srbM hrqw, srb nwisX, hrqw hir,<br />

smsqul pRxwsy ikhw igAw hY[


3 auh mhwkwl vYrIAW Aqy pwpIAW nUM nSt krn vwlw hY[ aus nUM<br />

gnIml isksqY, hrIPul iSkMn, klMkM pRxws, KlKMf iKAwl, Air<br />

GwlX, Kl KMfn, Kl Gwiek, Air gMjn, irpu qwpn, kukrmM pRxwsI,<br />

sqRM pRxwsI, gjwiek gnImy, dukwlM pRxwsI ikhw igAw hY[<br />

4 sMswr ivc ivAwpq ASWqI dw mUl prmySr nUM dsx vwsqy aus nUM<br />

‘kil kwrx’ Aqy ‘klh krqw’ ikhw igAw hY[ ‘vwr durgw kI’ dI<br />

dUjI pauVI ivc AwieAw ‘sirjy dwnoN dyvqy iqn AMdir bwdu rcwieAw’<br />

iesy Bwvnw dI ivAwiKAw hY[<br />

5 ‘dsm gMRQ’ dy ivroDIAW nUM ies ivc Awey jg mwqw, mwie Awid SbdW<br />

ivcoN dyvI-pUjw dI gMD AwauNdI hY, pr ‘jwpu swihb’ ivc vI aus dy<br />

mwqRI rUp nUM pRxwm kridAW ‘nmo lok mwqw’ ikhw igAw hY, jo gurU gMRQ<br />

swihb dy ‘qUM myrw ipqw qUMhY myrw mwqw’ dy AnurUp mMnx sMbMDI koeI<br />

duibDw nhIN ho skdI[ vwsqv ivc Akwl purK dw kwilk srUp<br />

pRikRqI hY[ puruS qq Akwl hY jdoNik pRikRqI kwl-ADIn hY[ Drm<br />

SwsqR dy igAwqw ieh vI jwxdy hn ik qWiqRk SwsqRW ivc vI dyvI jW<br />

mwqRI-SkqI pRikRqI hI hY[ AdÍYqvwdI icMqn ivc pRikRqI puruS qoN iBMn<br />

AsiqÍq vwlI nhIN mMnI jw skdI[ so kwl-ADIn pRikRqI jo puruS dw<br />

hI idRStmwn srUp hY, aus nMU mwqw kihxw nw koeI AnrQ hY, nw<br />

gurmiq-ivroDI krm ikauNik ieh srgux pRikRqI mwqw vWg jIvn nUM<br />

AwDwr dyNdI hY[<br />

7 ivroDI p`K nUM ‘dsm gRMQ’ dw ‘kwl purK’ pRyq-AwqmwvW dw dyv nzr<br />

AwauNdw hY[ ‘jwpu swihb’ ivc vI srb-ivAwpk pRBU nUM pRyq, ApRyq<br />

Awid dw dyv kih ky nmskwr kIqI hY- nmo pRyq ApRyq dyvy suDrmy[<br />

8 ‘jwpu swihb’ dw prmySr jMqR, mMqR Aqy qMqR ivc vI ivAwpk hY[ aus<br />

dy ies srUp nUM nmskwr vI kIqI geI hY - nmo jMqR jMqRM[ nmo qMqR qMqR[<br />

....nmo srb jMqRM[ nmo srb mMqRM[<br />

9 ‘dsm gRMQ’ dy ivroDI ies gMRQ dI bwxI nUM gurU gRMQ swihb dy imAwrW<br />

dy prKdy hn[ gurU gRMQ swihb dw prmySr isr& dYvI-cMigAweIAWw<br />

dw mUl hY[ pr Drm SwsqR dw ieh gMBIr sMkt hY ik iPr burweIAW<br />

iks qoN pRvwihq hn? swmI DrmW ny buirAweIAW dw mUl ‘SYqwn’ nUM<br />

mMn ilAw hY[ isK icMqn Anuswr krn-kwrn ieko pRBU hY[ ies dw<br />

Bwv hY ik BwsdI burweI vI prm-s`q qoN hI pRvwihq hY[ gurU gRMQ<br />

swihb dw krm-inrlyp AprMpr prmySr ‘nmo jIv jIvy’ vwlI<br />

kudrq-nyVqw qoN iBMn hY, ies kwrn auh bdI qoN inrlyp hY[ ‘dsm<br />

gRMQ dw prmySr jIvn dy Aiq inkt hY[ ies gMRQ ivc aus dI hr<br />

krm AMdr ivdmwnqw nUM pRDwn sur ivc drswieAw hY[ auh jIvn dI<br />

hr aucweI Aqy AiqAMq incweI ivc iek-smwn lIn hoieAw hY[ aus<br />

dI hr krm ivc lInqw ivroDI iDr nUM pRvwx nhIN hY[ ies iDr dw<br />

dÍYq Aqy dÍYS-BrpUr icMqn ‘dsm gRMQ’ dI AdÍYq nUM smJx dy iblkul<br />

AsmrQ hY[ ies kwrn krm dI QoVHI ijqnI incweI vI aunHW nUM<br />

prmySr qoN suqMqr nzr AwauNdI hY[ aunHW dw prmySr cwnx ivc hY,<br />

AMDyry ivc nhIN[ nwm ivc hY, pr kwm ivc nhIN[ pr aunWH dy ieh<br />

ivcwr qW XukqI-sMgq ho skdy hn, jy auh swmI DrmW vWg prmySr<br />

dy smwnWqr ‘SYqwn’ vrgI suqMqr SkqI dI sQwpnw kr lYx[<br />

ivroDI iDr dI AiDAwqimk aucweIAW qoN sKxI bOiDk ksrq dy<br />

ault ‘jwpu swihb’ ivc spSt kr id`qw igAw hY ik ‘dsm gRMQ’ dw<br />

AdÍY prmySr hnyry Aqy cwnx, krm Aqy kukrm ivc iek-smwn<br />

visAw hoieAw hY- nmo AMDkwry nmo qyj qyjy[ .... nmo inq nwrwiexy<br />

kUrR krmy[ AMiqm pd ivc aus nUM kUrR krm ivc ivdmwn hI nhIN<br />

ikhw blik ies qoN vI A`gy vD ky aus nUM kUr krm dw inrmwqw<br />

svIkwr kIqw igAw hY[<br />

10 gurU gRMQ swihb ivc prmySr dy ‘inrvYr’ srUp dI pRDwnqw hY[ iesy<br />

nUM iDAwn ivc rKidAW ivroDI pK ieh dlIl dyNdw hY ik ‘dsm gRMQ’<br />

dw vYr-ivroD vwlw prmySr gurU gRMQ dy prmySr qoN iBMn hY[ jy ieh<br />

ivcwr sq mMn ilAw jwvy qW ‘jwpu’ bwxI nUM vI gurbwxI kihx qoN<br />

ienkwrI hoxw pvygw ikauNik ies bwxI ivc vI prmySr nUM ADwrimk<br />

lokW dw nSt krn vwlw aunHW dw vYrI ikhw igAw hY[ ‘kwl purK’<br />

gjwieb gnImy (vYrIAW qy kihr Fwhux vwlw), irpuqwpn (vYrIAW nUM<br />

duK dyx vwlw), AirAwlX (vYrIAW nUM nSt krn vwlw) Aqy hrIPul<br />

iSkMn (vYrIAW nUM nSt krn vwlw) hY[ ‘gnImul iKrwj’ hox kr ky<br />

auh duSmxW qoN tYks vsUl krn vwlw hY[ ‘AgMjl gnIm’ hox kr


ky auh duSmxW qoN mihPUz hY[<br />

11 gurU gRMQ swihb ivc Akwl purK nUM rog-ivnwSk AwiKAw igAw hY[<br />

‘jwpu swihb’ ivc auh rog rUp vI hY[ aus nUM bhuq siqkwr sihq<br />

‘rog rUpy’ Aqy ‘srb rogy’ ikhw igAw hY[<br />

ieM\ AsIN vyiKAw hY ik ‘dsm gRMQ’ ivc mhwkwl dw jo srUp ivroDI p`K<br />

vwsqy duKdweI Aqy inMdnIX hY, aus dw AwDwr ‘jwpu’ ivc ivdmwn hY[<br />

ies siQqI ivc ‘dsm gRMQ’ dI inMidAw krn qoN pihlW ‘jwpu swihb’ qoN<br />

bymùK ho ky ies dw inqnym iqAwgxw pvygw[ ies siQqI ivc ivroDI p`K<br />

dw ieh dwAvw ik ‘jwpu swihb’ Aqy ‘Akwl ausqiq’ bwxIAW nUM auh gurU<br />

ikRq mMndy hn, KoKlw is`D ho jWdw hY ikauNik ‘dsm gRMQ’ dIAW hor<br />

bwxIAW ivc vrixq prmwqmw ‘jwpu swihb’ dy srb-BWq AnukUl hY[<br />

s. SmSyr isMG ‘ASok’ vrgy keI bu`DIjIvI ivAkqIAW dw m`q hY ik<br />

‘Akwl ausqiq’ dy 201 qoN 230 q`k (30) pdW nUM Cf ky bwkI bwxI<br />

dSmyS-ikRq hY, ikauNik auh gurU AwSy (Bwv gurU gRMQ swihb dI ivcwrDwrw)<br />

dy AnukUl hY[ aunHW dy ies kQn dI smIiKAw Swied ies ivcwr nUM<br />

pRmwixq nw kry ikauNik gurU gRMQ swihb dy inrgux prmySr dI sUKmqw ny<br />

‘jwpu’ bwxI ivc jo srgux-sQUlqw gRihx kIqI sI, auh ‘Akwl ausqiq’<br />

ivc hor sQUl ho geI hY[ AprMpr prmySr jo ‘jwpu’ bwxI ivc kudrq<br />

Aqy jIvn dy nzdIk AwauNdw nzr AwieAw sI, auh jIvn dy hor nyVy Aw<br />

ky kudrq dI sQUlqw dy hr AMg ivc ivdmwn idRStmwn hox lg pYNdw hY[<br />

pihly hI pd ivc auh Akwl srUp nw kyvl kudrq ivc ‘kwl purK’ dI<br />

auqmqw dw iehsws krvwaux lg pYNdw hY, sgoN auh ‘srb loh’ dI sQUlqw<br />

ivc ivdmwn ho ky ‘mhwkwl’ dI iBAwnkqw nUM AMgIkwr krn vwsqy<br />

kwhlw ipAw id`s AwauNdw hY[ ‘mhWkwl’ dIAW auh swrIAW is&qW jo<br />

ivroDI p`K nUM GtIAw idsdIAW hn, aunHW dw smuicq pRgtwvw ies bwxI<br />

ivc hoieAw hY, jy ‘Akwl ausqiq’ ivc auh dwVHW pRq`K nw vI idsdIAW<br />

hox qW vI auh jIv nUM ienWH dwVHW nwl cbwsauNdw qW idsdw hI hY:<br />

klw ky bnwie sBY kwl hI cbwihNgy[<br />

auh dustW nUM nSt krn vwlw ‘mhwkwl’ hY, jo pwpIAW nUM Awp nSt krdw<br />

hY:<br />

AGau fMfx dust KMfx kwl hUM ky kwl[ ....<br />

dust dMfx pust KMfx Awid dyv AKMf[<br />

auh ibnw Byd-Bwv swirAW nUM nSt krdw hY Aqy sB leI dMf inrDwirq<br />

krdw hY:<br />

srb KMfx drb dMfx srb ky inj Bwm[<br />

jdoN auh mhwblI bx ky bwZI lokW nUM mwrdw hY, qW auh ies bwxI dy krqw<br />

nUM AwlockW dI iGRxw dy prm-pwqr mhwdyv vrgw hI nzr AwauNdw hY:<br />

khUM mhwsUr huie kY mwrq mvwsn kO khUM mhwdyv dyvqwn ky smwn ho[<br />

qWiqRk mhwkwl dy srUp dIAW mwmUlI inSwnIAW ‘dsm gRMQ’ dy ‘kwl<br />

purK’ nwl iml jwx qy AiqvwdI Awlock ies dy krqw nUM B`dIAW gwlHW<br />

dyx qoN sMkoc nhIN krdy, pr srv-pRvwixq ‘Akwl ausqiq’ dw prmySr<br />

qW pUrI qrHW iSv (mhwkwl) vWg hI drSn dy irhw hY[ aus dy ivkrwl<br />

rUp qoN BYA-BIq hoeI DrqI, prbq Aqy pwqwl Aqy pwqwl Qr-Qp kMbdy<br />

hn:<br />

jY jMpih jugx jUh juAM[ BY kMpih myru pXwl BUAM[<br />

‘bicqR nwtk’ Awid rcnwvW AMdr XuD dy mYdwn ivc hw-hw hU-hU kr ky<br />

g`jdy mhwkwl dI Awvwz kmzor-idl AwlockW dy idl ivc kWbw CyV<br />

dyNdI hY[ ieh Awvwz sux ky auh ‘dsm gRMQ’ vloN sB dy kMn bMd krn<br />

vwsqy auqwvly hn, pr Swied ‘Akwl ausqiq’ ivc ivdmwn pRBU dI dYqvwxI<br />

vl kdy aunHW dw iDAwn nhIN igAw, nhIN qW ieh bwxI vI hux qk<br />

pMQ-ivroDI GoiSq ho jwxI sI[ ‘Akwl ausqiq’ dw prmySr hw-hw hU-hU<br />

nhIN krdw, blik Awp hI GtIAw iksm dw Sbd hY:<br />

khUM dyv ibdXw khUM dYq bwnI[ khUM jC gMDRb ikMnr khwnI[<br />

(ArQwq ikqy qusIN dyviqAW dI ividAw ho Aqy ikqy dYqW dy bol ho[<br />

ikqy qusIN XkS {quC dyvqw}, gMDrb, ikMnr Awid dIAW kQwvW ho[)<br />

khUM mdR bwnI khUM CudR srUpM<br />

(ArQwq ikqy mMglmeI bol ho Aqy ikqy GtIAw iksm dy Sbd ho[)<br />

‘cirqropwiKAwn’ dIAW isiKAwidk kwmuk khwxIAW nUM vyK ky ivroDI pK<br />

ny kyvl kuJ ku pRmwxW dy AwDwr qy Awm lokW ivc ies mhwn gMRQ dI


qsvIr ivgwVn dI ivAwpk Aqy inMdnIX cyStw kIqI hY, pr ‘Akwl<br />

ausqiq’ dw prmySr qW Awp hI kwmuk khwxI hY:<br />

khUM byd ibdXw khUM ibEm bwnI[ khUM kok kI kwib kQY khwnI[<br />

prmySr kyvl sd-ivcwr dw auqpwdk hI nhIN, dur-ivcwr dw mUl BI<br />

auh Awp hY:<br />

kqhUM ibcwr Aibcwr ko ibcwrq ho<br />

ijs rUp Aqy jvnI dI rqw ku Jlk ‘dsm gRMQ’ ivcoN vyK-sux ky ivroDI<br />

lokW nUM Awpxy icq ivc kwm-vwSnw BVk pYx dw AMdySw bixAw rihMdw hY,<br />

‘Akwl ausqiq’ ivc aus sMdr-XOvn dw jwl prmySr Awp hI bx igAw<br />

hY:<br />

jobn ky jwl ho ik kwl hUM ky kwl ho<br />

ik sqRn ky sUl ho ik imqRn ky pRwn ho[<br />

‘Akwl ausqiq’ ny prmySr nUM Awp hI iesqRI-sMjog dI mOj ivc ivKwieAw<br />

hY:<br />

khUM AMg ky rMg ky sMig dyKy[ khUM jMg ky rMg ky rMg pyKy[<br />

inj nwrI dw sMjog hovy jW pr-nwrI dw sMg, dohW siQqIAW ivc prmySr<br />

Awp ivdmwn hY:<br />

khUM inj nwir prnwir ky inkyq ho[<br />

jy auh prmySr prm-piv`qrqw dw kyNdr hY qW auh Awp hI bhuq suMdr<br />

nOjvwn (CYlw BwrI) ho ky iesqRI nwl (sohxy sjy) plMG auqy ibrwjmwn<br />

hY:<br />

khUM AklMk khUM mwruq mXMk, khUM pUrn pRXMk khUM suDqw kI swr ho[<br />

auh siq-srUp, inhklMk, piv`qrqw-mUl pwrbRhm siqvwdI krmW qoN<br />

ielwvw duS-krmW ivc vI mOjUd rihMdw hY:<br />

khUM dyv Drm khUM swDnw ky krm,<br />

khUM kuqsiq kukrm khUM Drm ky pRkwr ho[<br />

jog Aqy bRhmcrX dw bhuq GinST sMbMD hY[ ‘kwl purK’ sRI ikRSn Awid<br />

AvqwrI rUpW ivc goopIAW Awid qy luBwiemwn ho ky jogI pd qoN vMicq vI<br />

ho jWdw hY:<br />

qwp ky Aqwp khUM jog qy ifgq ho[<br />

auh nIqI vI Awp hY Aqy AnIqI vI Awp:<br />

khUM nIqI Aau AnIiq krUM jÍwlw sI jgq ho[<br />

gurU gRMQ swihb ivc prmySr swrIAW SkqIAW dw mwilk hY, pr ‘Akwl<br />

ausqiq’ ivc auh keI vwrI bhuq inrbl hI nhIN, Cl-rUp vI ho jWdw<br />

hY:<br />

khUM CkvwrI khUM Cl ky pRkwr ho:<br />

‘dsm gMRQ’ nUM niSAW dI pRyrnw nwl joV ky bdnwm krn vwsqy ies<br />

igAwn-BrpUr gMRQ dy ivroDI ivSyS qOr qy ‘cirqropwiKAwn’ dIAW khwxIAW<br />

nUM bVI kRUrqw nwl qoV-mroV ky pyS krdy hn[ pr ‘Akwl ausqiq’ ivc<br />

midrwpwn nUM prmySr nwl hI joV id`qw igAw hY:<br />

kqhUM pXUK huie kY pIvq ipvwvq ho<br />

kqhUM mXUK aUK khUM mid pwn ho[<br />

‘ikRSnwvqwr’ ivc Awey pd ‘CqRI ko pUq hON bwmHn ko nih kY qpu Awvq<br />

ho ju kroN’ dI ivroDI p`K BrpUr inMdw krdw hY[ aus nUM ies ivcoN jwqIvwd<br />

dy mnmqI Jlkwry pYNdy hn[ pr ‘Akwl ausqiq’ dw prmySr Awp hI<br />

Aijhw juJwrU CqRI bx jWdw hY, jo nw kyvl vYrIAW dw sMhwr krdw hY<br />

blik Awp BI jUJ ky mr jWdw hY[ ivroDI p`K nUM Swied kdy ieh suiJAw<br />

nhIN hY ik ‘dsm gRMQ’ dw ‘kwl purK’ mrxSIl hox krky ‘gurU gRMQ<br />

swihb’ dy ‘Akwl’ prmySr nwloN isDWiqk rUp ivc iBMn hY[ ies sMbMDI<br />

hyTW id`qw pd iDAwn dyxXog hY:<br />

kqhUM ispwhI huie kY swDn islwhn kO,<br />

khUM CqRI huie kY Air mwrq mrq ho[<br />

qWiqRk mhwkwl dw sMbMD BUqW-pRyqW nwl joV ky ivroDI p`K ‘dsm gRMQ’ dy<br />

prmySr dI BrpUr inMidAw krdw hY, pr ‘Akwl ausqiq’ ivc prmySr<br />

nUM hI BUq-pRyq ikhw igAw hY:<br />

khUM jC gMDRb aurg khUM ibidAwDr,<br />

khUM Bey ikMnr ipswc khUM pRyq ho[<br />

‘dyvI’ dw nwm sux ky hI ‘dsm gRMQ’ dy AwlockW nUM ies dIAW rcnwvW


mnmqI kvIAW dIAW kcIAW Aqy imlwvt BrpUr id`sx lg pYNdIAW hn,<br />

pr ‘Akwl ausqiq’ dy ieh pd Swied aunHW iDAwn nwl nhIN pVHy, ijnWH<br />

ivc prmySr nUM dyvI dy keI nwvW nwl pukwirAw igAw hY:<br />

khMU dyvbwnI khUM swrdw BvwnI,<br />

khUM mMglw imRVwnI khUM isAwm khUM syq ho[<br />

(ieh spSt krnw zrUrI hY ik ieh pd 201 qooN 230 qk ivroDI iDr<br />

vloN inMidq pdW ivcoN nhIN hY)[<br />

auprokq crcw qoN ieh is`D huMdw hY ik ‘jwpu’ Aqy ‘Akwl ausqiq’<br />

bwxIAW ivc ‘mhwkwl’ dy auh swry gux Aqy krm ivdmwn hn, ijnHW ivcoN<br />

ies gRMQ dy ivroDIAW nUM swkq Awid qWiqRk pMQW dI ivcwrDwrw dI durgMD<br />

AwauNdI hY[ Akwl purK dw mwqRI srUp ijs nUM dyvI-pUjkW dw ieSt kih<br />

ky BMifAw jWdw hY, auh vI ivSyS qOr qy ‘Akwl ausqiq’ ivc pRq`K<br />

AwieAw hY[ ies qrHW swrw ‘dsm gRMQ’ hI Awid qoN AMq qk ieko ivcwrsUqR<br />

ivc pRoieAw hY[ jy r`d krnw hY, qW pRmwixk khIAW jwx vwlIAW<br />

bwxIAW vI r`d krnIAW pYxgIAW Aqy vwsqv ivc gurU goibMd isMG jI nUM<br />

smu`cy rUp ivc AsvIkwr krnw pvygw[ ù gurUAW dI ijhVI swKI nUM<br />

sihjDwrI vrg svIkwr krdw sI, sihjDwrIAW dy ausy rwh qy Kwlsw<br />

pMQ nUM qurnw pvygw[ ijvyN sihjDwrIAW ny gurU goibMd isMG Aqy aus dI<br />

isKI nUM ApRvwx kIqw hY, ausy qrWH Kwlsw pMQ nUM Awpxy sB qoN ipAwry Aqy<br />

sB qoN nzdIkI imqr gurU nUM, ijs dIAW kdy aus nUM CotIAW-CotIAW vsqW<br />

do jhwn dy hr kImqI pdwrQ qoN, blik r`b dy isMGwsx qoN vI ipAwrIAW<br />

lgdIAW sn, aus nUM hor GtIAw, buJidl, bymuK Aqy inkMmy is`K ho ky<br />

pihlW nwloN bhuq B`dw gwhlW Aqy Apmwn BirAw bdsUrq bydwvw dyxw<br />

pvygw[ ‘dsm gRMQ’ dI ivroDqw kyvl kuJ bwxIAW pRqI nhIN, blik gurU<br />

goibMd isMG jI pRqI Gor AivSvws hY[ ies byBrosgI dw koeI AwDwr<br />

purwqn isKI ivcoN nhIN KoijAw jw skdw, blik ies dw mUl A`j dI<br />

‘slwmu jbwbu dovY kry’ vwlI haumY-gRsq isKI ivc hY[ ivroDI iDr gurU<br />

dy Aml dI pVqwl ivc l`gI hoeI hY[ ieh iDr gurU AwigAw Anuswr<br />

Awpxy Awp nUM nhIN Fwl skdI, sgoN gurU nUM aus isDWq auqy DUh ky clwauxw<br />

cwhuMdI hY, jo auhnW ny AwpxI iek in`kI ijhI buDI (ijs nUM vYidk Aqy<br />

AvYidk, bRwhmxI Aqy gYr-bRwhmxI m`qW dI rqw Br vI smJ nhIN hY) dy<br />

inkMmypn ivcoN sQwpq kIqw hY[ jy swfy Qwpy isDWqW Anuswr gurU gRMQ<br />

swihb dI pVcol kIqI jwvy, qW Swied ies gRMQ dI AKMfqw auqy vI pRSn<br />

icMnH lg jwvy, ikauNik mhWpurKW dy ivSwl ihrdy ivcoN sPuitq keI Aijhy<br />

vwk Swied swfI qMg-idl soc nUM rws nw Awaux:<br />

Din DMin E rwm bynu bwjY ] mDur mDur Duin Anhq gwjY ]ñ]rhwau]<br />

Din Din myGw romwvlI ] Din Din ik®sn EFY kWblI ]ñ]<br />

Din Din qU mwqw dyvkI ] ijh igRh rmeIAw kvlwpqI ]ò]<br />

Din Din bn KMf ibMdRwbnw] jh KylY sRI nwrwienw ]ó]<br />

bynu bjwvY goDnu crY] nwmy kw suAwmI Awnd krY]ô]ñ] (AMg ùøø)<br />

myro bwpu mwDau qU Dnu kysO sWvlIE bITulwie ]ñ] rhwau ]<br />

kr Dry ck® bYkuMT qy Awey gj hsqI ky pRwn auDwrIAly ]<br />

duhswsn kI sBw dRopqI AMbr lyq aubwrIAly ]ñ]<br />

goqm nwir AhilAw qwrI pwvn kyqk qwrIAly ]<br />

AYsw ADmu Ajwiq nwmdyau qau srnwgiq AweIAly ]ò] (AMg ùøø)<br />

swq GVI jb bIqI suxI] Ajhu n AwieE iqRBvx DxI ]ñô]<br />

pwKMqx bwj bjwielw ] gruV cV@y goibMd Awielw ]ñõ]<br />

Apny Bgq pir kI pRiqpwl ] gruV cV@y Awey gopwl ]ñö]<br />

khih q Drix iekofI krau ] khih q ly kir aUpir Drau ]ñ÷]<br />

khih q mueI gaU dyau jIAwie] sBu koeI dyKY pqIAwie]ñø](AM g ññöö)<br />

kvl nYn mDur bYn koit sYn sMg soB<br />

khq mw jsod ijsih dhI Bwqu Kwih jIau ]<br />

dyiK rUpu Aiq AnUpu moh mhw mg BeI<br />

ikMknI sbd Jnqkwr Kylu pwih jIau ]<br />

kwl klm hukmu hwiQ khhu kaunu myit<br />

skY eIsu bMm´ü g´wnu D´wnu Drq hIAY cwih jIau ]<br />

pIq bsn kuMd dsn ipRA sihq kMT mwl<br />

muktu sIis mor pMK cwih jIau ] (AMg ñôúò)<br />

rwjn kaunu qumwrY AwvY ]<br />

AYso Bwau ibdr ko dyiKE Ehu grIbu moih BwvY ]ñ] rhwau ]<br />

hsqI dyiK Brm qy BUlw sRI Bgvwnu n jwinAw ]


qumro dUDu ibdr ko pwn@o AMimRqu kir mY mwinAw ]ñ]<br />

KIr smwin swgu mY pwieAw gun gwvq rYin ibhwnI ]<br />

kbIr ko Twkuru And ibnodI jwiq n kwhU kI mwnI ]ò](AM: ññúõ)<br />

rwjw rwm jpq ko ko n qirE ]<br />

gur aupdyis swD kI sMgiq Bgqu Bgqu qw ko nwmu pirE ]ñ]rhwau]<br />

sMK ck® mwlw iqlku ibrwijq dyiK pRqwpu jmu firE ]<br />

inrBau Bey rwm bl grijq jnm mrn sMqwp ihirE ]ò]<br />

AMbrIk kau dIE ABY pdu rwju BBIKn AiDk kirE ]<br />

nau iniD Twkuir deI sudwmY DR¨A Atlu AjhU n tirE ]ó]<br />

Bgq hyiq mwirE hrnwKsu nrisMG rUp hoie dyh DirE ]<br />

nwmw khY Bgiq bis kysv AjhUM bil ky duAwr Kro]ô](AMg ññúõ)<br />

ibMdRwbn mn hrn mnohr ik®sn crwvq gwaU ry ]<br />

jw kw Twkuru quhI swirMgDr moih kbIrw nwaU ry ]ò]ò] (AMg óóø)<br />

gMRQ-inMdw dy ijs Coty suBwA dw iSkwr Aj ‘dsm gRMQ’ hY, kI gwrMtI hY<br />

ik klH nUM gurU gMRQ swihb ausy kop dw iSkwr nhIN hovygw[ ijnHW vI lokW<br />

ny ‘dsm gRMQ’ auqy ikMqU-pRMqU kIqw hY, aunHW ny gurU gRMQ swihb dI vI iksy<br />

nw iksy bwxI auqy AwpxI auNglI zrUr auTweI hY[ ‘dsm gMRQ’ dI inMdw<br />

krn krky igAwnI Bwg isMG BsOVIAW dI SlwGw krdw hY, pr BsOVIAW<br />

ny Bgq bwxI dw jo hSr kIqw hY, kI auh vI pRsMsw-jnk krm hY[ jy kuJ<br />

imSnrI ieh kihx ik auprokq pdW nUM pRo. swihb isMG ny (iKc-DUh ky)<br />

swfy isDWq dy dwiery ivc sMkol ilAw hY, qW iesy qrHW ‘dsm gMRQ’ sMbMDI<br />

vI ivAwiKAwkwrI hI muK sm`isAw hY[<br />

‘dsm gRMQ’ dIAW bwxIAW nUM gurU-ikRq nw mMnx vwilAW dw iek<br />

ieqrwz ieh hY ik ies dIAW vK-vK pRwcIn pRqIAW ivc pwT-Byd bhuq<br />

hY, jo ies gMRQ dI pRmwixkqw nUM sMidgD kr dyNdw hY[ pr jy ieh ksOtI<br />

pRvwx kr leI jwvy qW gurU gRMQ swihb dI bwxI pRqI vI auqnw hI sMdyh<br />

auqpMn ho jwvygw ikauNik ies gRMQ ivc vI pwT-Byd bhuq hox kwrn ‘dsm<br />

gRMQ’ vWg hI pwT dI soD leI vIhvIN sdI ivc auprwly krny pey sn[<br />

srb-ividq hY ik ijs nUM AsIN Aj pRmwixk pwT mMndy hW, ieh s. crn<br />

isMG ‘ShId’ ny soiDAw sI Aqy SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ny ies nUM<br />

mwnqw id`qI sI[<br />

ivroDI iDr dw ‘dsm gRMQ’ pRqI iek ieqrwz ieh hY ik ies gRMQ<br />

dIAW purwqn bIVW ivc iekswrqw nhIN hY pr Swied auh Bul gey hn<br />

ik ieh iekswrqw gurU gRMQ swihb dIAW purwqn bIVW ivc vI nhIN sI[<br />

ies dIAW vI krqwrpur vwlI bIV, bMno vwlI bIV, Aqy dmdmy vwlI bIV<br />

iqMn pRmùK SwKwvW pRcilq rhIAW hn[ KojI lok ieh vI jwxdy hn ik hQ<br />

ilKq gMRQW ivcoN sB qoN pRcilq SwKw bMno vwlI bIV dI sI, ijs dw pwT<br />

sB qoN ApRmwixk sI[ icMqw ieh vI hY ik kI ies gRMQ dy AwDwr qy gurU<br />

gRMQ swihb nUM imlwvt vwlw gMRQ GoiSq kr id`qw jwvygw[ myrw m`q hY ik<br />

‘dsm gRMQ’ auqy vfI Koj dy dwAvy krn vwly purK jy ivvyk qoN kMm lYNdy<br />

qW ies dIAW purwqn bIVW dy v`K-v`K srUp hI ies dIAW swrIAW bwxIAW<br />

dy gurU-ikRq hox dw pRmwx sn[ ies nukqy auqy sMKyp ivcwr krnI zrUrI<br />

hY[ pRbuD ivdvwn fw. rqn isMG j`gI ny AwpxI pusqk ‘dsm gMRQ dI<br />

pOrwixk ipRSTBUmI’ ivc ies gRMQ dIAW cwr pRmuK pRqIAW dw bwxI-kRm<br />

inmn Anuswr drswieAw hY (qwilkw ivc bwxIAW dy nwm hyT pd -<br />

sMiKAw drsweI geI hY:<br />

BweI BweI mnI mnI isMG isMG isMG moqI moqI bwg bwg sMgrUr sMgrUr ptnw<br />

ptnw<br />

vwlI vwlI pRqI pRqI pRqI vwlI vwlI pRqI pRqI vwlI vwlI pRqI pRqI vwlI vwlI pRqI<br />

pRqI<br />

ñ jwp jwpu jwpu jwpu<br />

ñùø ñùø ñùø ñùù<br />

ò bicqR nwtk bicqR nwtk SsqRnwm mwlw Akwl ausqiq<br />

ô÷ñ ô÷ñ ñóñø ò÷ò<br />

ó cMfI cirqR ñ cMfI cirqR ñ Akwl ausqiq svYXy<br />

òóó òóó ò÷ú 1/2 óò<br />

ô cMfI cirqR ò cMfI cirqR ò bicqR nwtk bicqR nwtk<br />

òöò òöò ô÷ñ ô÷ñ<br />

õ cObIs Avqwr cObIs Avqwr cMfI cirqR ñ cObIs Avqwr<br />

òóó<br />

ö bRhmwvqwr bRhmwvqwr cObIs Avqwr cMfI cirqR ñ


óôó óôó òóó<br />

÷ rudRwvqwr rudRwvqwr bRhmwvqwr cMfI cirqR ñ<br />

ôùô+óõø ôùô+óõø óôó<br />

ø pwrs nwQ pwrs nwQ rudRwvqwr igAwn pRboD<br />

óöø óóö<br />

ù SsqR nwm mwlw SsqR nwm mwlw igAwn pRboD cMfI cirqR ò<br />

ñóñø ñóñø óóö òöò<br />

ñú igAwn pRboD Akwl ausqiq cirqRopwiKAwn rudrwvqwr<br />

óóõ 1/2 ò÷ñ 1/2 ÷õóú ôùõ+óùú<br />

ññ Akwl ausqiq igAwn pRboD sMswhr suKmnw ibsn pdy<br />

ò÷ñ 1/2 óóö ôó<br />

ñò vwr durgw kI vwr durgw kI vwr mwl kONs kI Ckw BgauqI jU kw<br />

õõ õõ ññ ñó÷<br />

ñó cirqRopwiKAwn cirqRopwiKAwn Ckw BgauqI jU kw SsqR nwm mwlw<br />

÷õöú ÷õó÷ ñóñø<br />

ñô z&rnwmw AsPotk kibq ibsnpdy vwr durgw kI<br />

õô õõ<br />

ñõ sd svYXy z&rnwmw (gurmuKI) cirqRopwiKAwn<br />

óó ÷õó÷<br />

ñö ibsnpdy z&rnwmw (&wrsI) AsPotk kibq<br />

õô+ñ<br />

ñ÷ sd svYXy Bgvq gIqw<br />

ñ óó ñøúú<br />

ñø zPrnwmw (gurmuKI) AsPotk kibq sMswhr suKmnw<br />

õö ôó<br />

ñù zPrnwmw (&wrsI) Sbd rwgW<br />

Anuswr<br />

òú vwr mwlkONs kI<br />

òñ vwr BgvqI<br />

ññ<br />

jI kI<br />

òò zPrnwmw<br />

ó<br />

(gurmuKI)<br />

auprokq bIVW dI iek hor qulnwqimk qwilkw vI fw. j`gI ny id`qI hY,<br />

ijs ivc ienHW hI bIVW ivc bwxIAW dy isrlyK drswey gey hn[ ienHW<br />

isrlyKW ivc iBMnqw hY, pr mUl Bwvnw ivc AMqr nhIN hY[ imswl leI<br />

cwry bIVW ivc ‘bicqR nwtk’ dy isrlyK ies pRkwr hn:<br />

ñ Å siqgur pRswid AiQ bicqR nwtk igrMQ iliKXqy qvpRswid sRI<br />

muKvwk pwqswhI ñú[<br />

ò Å siqgur pRswid] AiQ bicqR nwtk igrMQ iliKXqy qvpRswid]<br />

sRI muKvwk pwqswhI]ñú][<br />

ó Å sRI vwhgurU jI kI Pqy[ AQ bicqR nwtk igRMQ iliKXqy[ pwiqswhI<br />

ñú[ qv pRswid kiQqy[<br />

ô Å vwhgurU jI kI Pqyh[ AQ bicqR nwtk igrMQ iliKXqy qvpRswid<br />

kQqy pwiqswhI ñú[<br />

ies qrHW ‘rudRwvqwr’ dw isrlyK BweI mnI isMG vwlI bIV ivc ies<br />

pRkwr hY: Å sRI siqgur pRswid[ sRI Akwl purK jI pRqwp[ AQ<br />

rudRwvqwr kQnM”[ iesy bwxI dw ptnw vwlI bIV ivc isrlyK ies pRkwr<br />

hY: Å sIR Akwl purK dI qvpRqwp AQ rudRwvqwr kQnM qomr CMd<br />

qÍpRswid”[ dohW bIVW dy bwxI kRm dw AMqr ienHW bIVW nUM AsMbMiDq<br />

drswaux vwsqy kw&I hY[ iesy qrHW moqI bwg vwlI bIV ivc<br />

‘cirqropwiKAwn’ bwxI dw isrlyK hY: Å sRI BgauqIey nmh[ BujMg<br />

CMd[ sRI BgvqI jU kw CMd[ sRI BgvqI jU bnwvnw hY sMpUrn[” ienHW dohW<br />

bIVW dy bwxI-kRm ivc ieqnw AMqr hY ik iek bIV dUjI bIV dy sMpwdn<br />

krqw dy swhmxy nhIN ho skdI[ dohW dw mUl-sRoq vI inSicq qOr qy iBMn<br />

hY, iPr vI isrlyK ivc smwnqw hY[ ienHW isrlyKW dI ieko mUl Bwvnw<br />

Aqy cwr AsMbMiDq ilKwrIAW dw ienHW bwxIAW nUM gurU-ikRq mMnxw koeI


sMdyh nhIN rihx dyNdw, ik ‘dsm gMRQ’ dy h`k ivc idqIAW purwqn ivdvwn<br />

isKW dIAW ieh cwr gvwhIAW hn[<br />

auprokq qwilkw ivc drswieAw igAw hY ik cwr mh`qvpUrn purwqn<br />

bIVW dy bwxI-kRm ivc BwrI AMqr sI[ ies dw kwrn spSt hY ik iksy<br />

iek ilKwrI nUM AwpxI bIV sMpwidq krn vyly iqMn vrixq bIVW ivcoN<br />

koeI iek vI auplbD nhIN sI Bwv cwry bIVW dI sMpwdnw iek-dUjI qoN<br />

pUrI qrHW suqMqr hoeI hY? cOhW dy swhmxy bwxIAW dy sRoq vI vK-vK sn[<br />

kI ieh ies gl dw sbUq nhIN hY ik purwqn isK ienHW swrIAW rcnwvW<br />

nUM gurU-ikRq jwxdy sn? sRoq vK-vK hox dy bwvjUd ienHW bwxIAW dy AMdr<br />

Awey pdW dI igxqI ivc koeI mUl AMqr nhIN hY[ kuJ lok ieh ieqrwz<br />

kr skdy hn ik kuJ bIVW ivc sMswhr suKmnw, BgvMq gIqw Awid<br />

ApRmwixk bwxIAW vI gurU jI dI rcnw khIAW geIAW hn, pr ieh<br />

siQqI qW gurU gRMQ swihb nwl vI sI[ rqn mwlw, bwie Awiqs slok,<br />

rwh mukwm kI swKI, kwjI rukundIn Aqy gurU nwnk dyv jI dI crcw,<br />

pRwxsMglI Awid rcnwvW gurU-ikRq dsIAW jWdIAW rhIAW hn, pr ies<br />

kwrn swry gurU gRMQ swihb auqy sMdyh qW nhIN kIqw jw skdw[<br />

dsm-gRMQ dy ivroDIAW Anuswr ies gRMQ ivc kwl-BMg dw doS is`D<br />

huMdw hY jo gurU jI qoN sMBv nhIN hY[ s.SmSyr isMG ASok ies sMbMDI hyTly<br />

pd dw pRmwx vI dyNdy hn:<br />

sRI rG-rwj rwj jg kInw[ AqR pqR isr Fwr nvInw[<br />

insw qws ins nwQ pCwnw[ idnkr qwih idvs Anumwnw[<br />

sMinAwsn d`q rUp kr jwnXM[ jogin guru gorK kr mwnXM[<br />

rwmwnMd bYrwgin jwnw[ mhwdIn qurkin pihcwnw[<br />

aunHW dI mhwnqw hY ik rGu rwj dy kwl ivc gorK, rwmwnMd, muhMmd Awid<br />

ikvyN ho skdy hn? Asl ivc Drm gRMQW nUM ivcwrn dw ‘ASok’ jI nUM<br />

Swiek qrIkw smJ nhIN AwieAw[ kvI dy ies kQn dw qwqprj kyvl<br />

ieh hY ik rGu rwjy ivc jogIAW vwly, sMinAwsIAW vwly, cMdRmw Aqy sUrj<br />

vwly, gurU gorK vwly, rwmwnMd vwly, muhMmd vwly swry gux ivdmwn sn[<br />

jy Aijhy kQnW nUM qknIkI dy AwDwr qy kwl-BMg doS mMn ilAw jwvy qW<br />

ieho ijhw kwl-BMg doS qW koeI gurU gRMQ swihb auqy vI lgw skdw hY<br />

ikauNik gurU nwnk dyv jI dy guxW dw gwien aunHW qoN pihlW ho cu`ky<br />

mhwpurK ikvyN kr skdy hn, pr gurU gRMQ swihb ivc AwieAw hY:<br />

gux gwvY rivdwsu Bgqu jYdyv iqRlocn]<br />

nwmw Bgqu kbIru sdw gwvih sm locn]<br />

Bgqu byix gux rvY shij Awqm rMgu mwxY ]<br />

jog iDAwin gur igAwin ibnw pRB Avru n jwxY ]<br />

suKdyau prIK´qu gux rvY goqm iriK jsu gwieE ]<br />

kib kl sujsu nwnk gur inq nvqnu jig CwieE ] (AMg ñóùú)<br />

kdI ivdvwn cirqr kQwvW sMbMDI ieh XukqIAW dyNdy hn ik kuJ kQwvW<br />

dw pwT bIbIAW ivc bYT ky nhIN kIqw jw skdw[ ies dw pwT Aqy<br />

ivAwiKAw bIbIAW ivc bYT ky purK krn, ies rcnw ivc ikqy iliKAw<br />

vI nhIN igAw[ ‘mMqRI BUp sMbwd’ ilK ky ieh spSt kr id`qw igAw hY<br />

ik ivSyS qOr qy rwjsI SkqI sihq izmyvwr pdW auqy bYTy lokW dw Awcrx<br />

bulMd rKx vwsqy ieh kQwvW isiKAwdwiek hn[ rwj-s`qw Awcrx nUM<br />

iBRSt krdI hYY Aqy s`qw-nSIn ivAkqIAW nUM ieh sUJ hoxI cwhIdI hY ik<br />

aunHW dw iBRSt Awcrx pUry smwj vwsqy Aiq Gwqk hY[<br />

‘dsm gRMQ’ sMbMDI fw. rqn isMG j`gI jI ny Awpxy SoD-gRMQ ivc iek<br />

ivSyS jwxkwrI ieh id`qI hY ik aunHW ny ‘dsm gMRQ’ dI iek AijhI pRqI<br />

vI vyKI hY ijs ivc kiv Cwp ‘rwm’ dw ABwv hY[ ‘ikRSnwvqwr’ bwxI<br />

ivc ijQy vI ‘rwm’ imldw hY, aus gMRQ ivc auQy ‘isAwm’ hY[ ies dw isDw<br />

Bwv ieh hY ik aus gRMQ dy ilKwrI dw p`kw ivSvws sI ik ‘rwm’ Aqy<br />

‘isAwm’ ieko ivAkqI dy do aupnwm hn[ ‘dsm gRMQ’ nUM gurU-ikRq mMnx<br />

vwlw pK pihlW hI ieh kihMdw hY ik ies bwxI dI bxqr ies nUM ieko<br />

ivAkqI dI rcnw is`D krdI hYY[ aus ivSyS bIV dy ilKwrI nUM ‘ikRSnwvqwr’<br />

ivc gurU goibMd isMG jI dw ‘isAwm’ aupnwm izAwdw XukqI sMgq jwipAw<br />

hovygw, ijs kwrn aus ny dUjy aupnwm nUM bdl idqw[<br />

fw. j`gI jI ny iek hor mh`qvpUrn g`l khI hY ik “ienHW bwxIAW dI<br />

rcnw dw audyS isK smwj ivc vIr BwvnwvW dw sMcwr krnw sI[ ies<br />

leI ieh bwxIAW gurU jI dy drbw ivc pVHIAW jWdIAW sn Aqy auqr kwl<br />

ivc ienHW dw pRcwr iesy audyS nwl huMdw irhw[” ivdvwn purS dy ies


kQn qoN spSt hY ik jo bwxIAW gurU drbwr ivc pVHIAW jWdIAW sn, aus<br />

ivc nw qW mnm`q ho skdI hY Aqy nw hI ASlIlqw hox dI sMBwvnw hY[<br />

jy ieh bwxIAW gurU jI nUM pRvwixq sn qW isK ies auqy ikvyN ieqrwz kr<br />

skdy hn? kI gurU nwloN isK AiDk SuD ihrdy vwly hn?<br />

kdy iksy isK dy mn ivc ies sMbMDI koeI sMdyh nhIN hY ik gurU pd<br />

gurU gRMQ swihb nwl sMbMiDq hY[ sUJvwn isKW nUM ieh do gRMQ kdy JgVdy<br />

vI nzr nhIN Awey[ ienHW dohW ivcoN cMgy-mMdy dI prK krn dI koeI zrUrq<br />

vI nhIN hY[ BweI kysr isMG iCbr nUM qW ieh vfw Aqy Cotw Brw nzr<br />

AwauNdy sn[ iesy rUp ivc isK dohW dw siqkwr krdy rhy hn[ kuJ lok<br />

ieh qrk dyNdy hn ik ies gRMQ dw pRkwS nhIN krnw cwhIdw, pr auh<br />

d`sx ik kI ies nUM sVkW auqy rolx nwl pMQ izAwdw buDImwn mMinAw<br />

jwvygw[ ivdvwn Aqy buDImwn lok gRMQW dw siqkwr krdy hn[ isK ies<br />

siqkwr ivc sB qoN Agy hn ikauNik aunHW nUM Sbd ivcoN r`v nzr AwauNdw<br />

hY[ nw aunHW kdy gRMQW dw Apmwn kIqw hY, nw AgoN krngy[ kuJ lok ies<br />

gRMQ nUM Apmwinq krn leI ikauN AfI-cotI dw zor lw rhy hn, ieh myrI<br />

smJ qoN bwhr hY[ Swied ividAw dw Apmwn krnw aunHW leI SuD Aqy<br />

sRyST Drm hY[<br />

fw. rqn isMG j`gI dI mwnqw hY ik isMG sBw lihr dw AwrMB qoN isKW<br />

ivc ies gRMQ pRqI audwsInqw pYdw hoeI hY[ Asl ivc isMG sBw lihr<br />

dw muK audyS ihMdU-isK irSiqAW nUM punr-pirBwiSq krnw sI[ aus smyN<br />

dw mu`K nwArw sI - ‘hm ihMdU nhIN’[ isMG sBw dy kuJ joSIly kwrkuMnW nUM<br />

ligAw ik ‘dsm gRMQ’ AMdr ihMdUvwdI rucIAW hn, ijnHW dy rihMidAW isK<br />

Drm ihMdU Drm qoN pUrI qrHW suqMqr nhIN ho skdw[ pr AsIN ieh vI<br />

jwxdy hW ik ijnHW lokW nUM ‘dsm gMRQ’ ivcoN ihMdUvwd dIAW JlkW pRqIq<br />

hoeIAW sn, aunHW nUM B`tW Aqy BgqW dI bwxI ivcoN vI ihMdUvwd dI durgMD<br />

AweI sI[ ijqny vI lok ‘dsm gRMQ’ dy ivroDI hn, auh gurU gMRQ swihb<br />

nUM vI KMifq krnw locdy hn, BwvyN auh Ajy frdy hoey Bgq bwxI Aqy Bt<br />

bwxI dw izkr iqAwg ky rwgmwlw dw ivroD hI ikauN nw krdy hox?<br />

imSnrI kwljW vwly BweI gurdws dI bwxI dy h`Q Do ky ip`Cy pey hoey hn[<br />

auh BweI gurdws nUM mIixAW dy eyjMt kih ky inMd rhy hn[ gurUAW dy<br />

nzdIkI ieiqhwisk ivAkqIAW dy nwm bdly jw rhy hn[ kuJ lokW nMU<br />

gurUAW nwl dyv, dws Awid lwaux ivcoN ihMdUvwd nzr Aw irhw hY Aqy auh<br />

DV`ly nwl gurU pwqSwhW dy nwm vI bdl rhy hn, msln gurU nwnk dyv<br />

nw ilK ky gurU nwnk swihb, gurU AMgd swihb iliKAw jw irhw hY[<br />

imSnrI kwljW dy sMcwlk ds pwqSwhIAW dI guruqw nUM hI cunOqI dy rhy<br />

hn[ aunHW ny iek ivikRq Dwrnw bxw leI hY ik gurU isr& Akwl purK<br />

hY, gurU nwnk dyv nUM qW bwbw nwnk hI kihxw cwhIdw hY[ ieh swrw kuJ<br />

is`K Drm nUM ihMdU Drm qoN invyklw d`sx dy joS ivc kIqw jw irhw hY[<br />

ies Btky hoey joS qoN ‘dsm gRMQ’ nUM hI ^qrw nhIN, gurU gMRQ swihb Aqy<br />

gurU pwqSwhW nUM vI ^qrw hY[ jy gurU pwqSwhW dy nwm swQoN brdwSq nhIN<br />

kIqy jw rhy, qW isK Drm dI ikhVI cIz ies AMnHy joS qoN mih&Uz rih<br />

skygI? ies nUM DIrj nwl ivcwrnw isK icMqkW Aqy muKI isKW dw pihlw<br />

&rz hY[<br />

‘dsm gMRQ’ qoN vI lok ies kwrn munkr hn, ikauNik auh ihMdUvwd<br />

qoN BY-BIq hn[ auN\ hkIkq ieh hY ik isK Drm dI suqMqr hoNd drswaux<br />

vwsqy swnUM bhuqw iesy gRMQ dy pRmwxW auqy AwiSRq rihxw pYNdw hY[ ihMdU<br />

Avqwrvwd dw ies gRMQ ivc ivAwpk inKyD hY[ iesy inKyD nUM vyK ky<br />

mgrly ivroDI ivdvwnW nUM ies ivcoN ihMdUvwd dI QW ZYr-AwigAw (Bwv<br />

vyd-ivroDI) qWiqRk mq nzr Awaux lg pey hn[ ivSnU-BgqI dw pihlw<br />

ivcwr smwpq ho igAw hY Aqy AvYidk dyv iSv dy kwl-mhwkwl srUp<br />

frwaux lg pey hn[ hux ies gMRQ dIAW bwxIAW nUM AvqwrvwdI nw kih<br />

ky Swkq-pMQI ikhw jw irhw hY[ pr jdoN ivroDI iDr nUM ieh puiCAw jWdw<br />

hY ik ies gRMQ ivc qWiqRkW dy pMj mkwrW, pMj pivqRW, iSv dy òø<br />

AvqwrW, Swkq-pMQ dw isMG pd nwl ivSyS snyh (ikauNik ikRSnwvqwr<br />

ivc AnykW isMG nwm imldy hn), ñú ividAwvW, kuMflnI swDwn, kOl<br />

igAwn, SIR c`kr ivc siQq ñö iniqAwvW, kul nwm-kwl-igAwn-icqnwd-ibMdu-klw-jIv<br />

Awid ù vXUh dw vrxn, nSy sMbMiDq AwrMB aulws,<br />

qurx aulws, Xovn aulws, pRoV aulws, aunmn aulws Aqy AnvX aulws<br />

dIAW AvsQwvW dw aulyK sihq smucy Dwrimk isstm dw ies ivc<br />

AWiSk pRgtwvw vI nhIN hoieAw qW Aj klH ‘dsm gRMQ’ dy ivroDI pYNqVw<br />

bdl ky ieh kihx l`g pey hn ik ieh rIiq-kwiv hY, ijs qoN koeI Drm<br />

isDWq nhIN inkl skdw[ ies pK dy ivdvwnW nUM pihlW ieh gurU jI dy


drbwrI kvIAW dI rcnw lgI sI iPr ies ivcoN ivSnUM pUjw dI durgMD<br />

AweI sI, iPr Swkq-pMQI rcnwvW dI Brmwr id`sI sI Aqy hux rIqI-kwiv<br />

nzr Awaux lg ipAw hY[ pr ivroDIpd dw ieh pYNqVw vI buinAwdhIx<br />

hY[ ies mwnqw qoN ies pK dI rIiq-kwiv dIAW rucIAW qoN pUrn AigAwnqw<br />

dw pRgtwvw ho jWdw hY[ rIiq kwiv ivc isAwxy swihqkwrW ny cwr pRkwr<br />

dy gRMQ rKy hn:<br />

ñ sMpUrn kwiv-AMgW dw ivvycn krn vwly gMRQ-jo kwiv dy lCx, Sbd<br />

Aqy ArQ dIAW SkqIAW, kwiv dy gux-doSW, rs Awid swry AMgW dw<br />

ivSlySx krdy hox[<br />

ò rsW dw ivvycn krn vwly gRMQ ijnHW ivc iSMgwr rs dI pRDwnqw hovy,<br />

pr hor rsW dI vI QoVHI bhuq crcw kIqI geI hovy[ rsW dy AwlMbn<br />

audIipn ivBwv, sQweI Bwv, sMcwrI Bwv Awid dy lCxW dw audwhrxW<br />

sihq pRiqpwdn kIqw hovy[<br />

ó nwiek nwiekw Byd dy gMRQ ijnHW ivc iSMgwr rs dy AwlMbnW dw sUKm<br />

Byd-aupByd dy ky audwhrx ilKy gey hox[ audwhrxwrQ - icMqwmxI dw<br />

iSMgwr mMjrI Aqy iBKwrI dws dw iSMgwr inrxX[<br />

ô AlMkwr gRMQ ijvyN jYdyv dw cMdR lok Aqy ApX dIikiSq dw kulvXwnMd[<br />

ienWH ivcoN ‘dsm gMRQ’ nUM iks swihq Dwrw nwl sMbMiDq kr ky rIqI-kwiv<br />

dw drjw dyxw hY, ieh &Yslw ivroDI pK ny krnw hY[ rIqI-kwiv iSMgwr<br />

rs AwDwirq ikRSn-kwiv hY, ijs dw iesqRI mwfl ‘rwDw’ hY[ ‘dsm gRMQ’<br />

bIr rsI rcnw hY, ijs sMbMDI fw. rqn isMG j`gI jI dw ieh ivSlySx<br />

hY ik ‘dsm gRMQ’ dIAW rcnwvW dy cirq nwiekW pRqI kvI dy mn ivc nw<br />

qW BgqI-Bwv hY Aqy nw hI ieSt-dyv buDI[ ies dIAW rcnwvW ivc<br />

iesqrI dw mwfl ‘durgw’ hY, ijs nUM iSv-pqnI pwrbqI nwl sMbMiDq<br />

kIqw jw skdw hY, ikRSn dI pRyimkw rwDw nwl nhIN[ rIqI-kwiv vYidk dyv<br />

ivSxU dy Avqwr sIR ikRSn dy ierd-igd GuMmdw hY, jdoN ik Swkq-pMQ<br />

bRwhmx dy vrcsv vwly vYidk m`q dy smucy isstm dw ivroD kr ky<br />

AvYidk rucIAW dw pRDwnqw sQwpq krn auqy itikAw hoieAw iSv-pRsq<br />

pMQ hY[<br />

Asl ivc ‘dsm gRMQ’ dy AwlockW dI AwpxI jwxkwrI inmn-sqr<br />

dI hY[ ies ivroDI Kymy vwsqy igAwnI Bwg isMG vrgy lok, ijnHW nUM ilKxpVHn<br />

dI kuJ vI smJ nhIN, ividAw mwrqMf hn[ mYN igAwnI Bwg isMG<br />

dI ‘dsm gMRQ’ ivruD ilKI pusqk dy kuJ ku pMny plt ky vyiKAw ik auh<br />

XQwrQ nUM XQwirQ jW XQwr`Q, rcnw nUM rcnW, ibnw nUM ibnW prm nUM pRm,<br />

srdwrnI nUM sRdwrnI, Sok (sog) nUM SOk, AnykW nUM AwnykW, vl (pyc) nUM<br />

v`l, auqyijq nUM au~qyjq, swkq nUM swk`q, rc nMU r`c, aupkwr nUM Epkwr,<br />

npuMsk nUM inpuMsk, bl nUM b`l, mDu nUM m`D, aukiq nUM aukq ilKx vwlw<br />

igAwnvwn sI[ vwsqv ivc aus nUM ‘kuJ’ vI ilKxw nhIN sI AwauNdw<br />

ikauNik auh ies Sbd nUM ‘kuJ’ ilKdw sI[ kI ieh igAwnvwn jo gurU<br />

bcnW Anuswr ‘AKr kw Byau n lhMiq’ vwlI AboD siQqI ivc hn, isKW<br />

dy mwrg drSk ho skdy hn? hW iPkr hY ik jy icMqn isK cup-cwp gurU<br />

inMdw suxdy rhy qW Swied ieho siQqI ho jwvy[ drbwr swihb ivcoN ‘dsm<br />

gRMQ’ dI bwxI dw AxAYlwinAw gl Gutx dI ^br AweI hY, ijho-ijhIAW<br />

Dwrimk slwhkwr kmytIAW bxweIAW jw rhIAW hn, aunHW qoN ieho Aws<br />

kIqI jw skdI hY[ jy ‘AMDy kw nwau pwrKU’ hovygw qW inSicq qOr qy ‘dsm<br />

gRMQ’ dy SkqISwlI juJwrU bcnW qoN vMicq hoeI sMq-ispwhIAW dI kOm<br />

vYrwgI swDUAW dw tolw ho inbVygI[ ‘kbXo bwc cOpeI’ qW pMQ ivroDI Aqy<br />

ASlIlqw dw AMg grdwnI hII geI hY, auh idn dUr nhIN jdoN ‘jwpu<br />

swihb’ pVHn nUM vI ku&r dy id`qw jwvygw[


sRI sRI dsm dsm gRMQ gRMQ swihb swihb jI<br />

jI<br />

cirqRo cirqRo piKAwn piKAwn piKAwn qy qy isDWq<br />

isDWq<br />

* ig. gurmIq isMG (Aqrsr)<br />

isDWqk rUp ivc sRI gurU nwnk dyv jI Aqy sRI gurU goibMd isMG jI ieko<br />

joq hn[ iek hI jugq dI inrMqr ABI-ivAkqI hn[ sRI gurU goibMd isMG<br />

jI dIAW isiKAwvW dw vrqmwn sMdrB pRsquq kridAW ieh iDAwn ivc<br />

r`iKAw igAw hY ik ds gurU swihbwn hI gurmiq dy AwdrSk ivDwn dy<br />

sMsQwpk hn Aqy ies dw zwhrw-rUp sRI gurU gRMQ swihb jI hY[ ieQy kIqI<br />

jw rhI vIcwr dw ivSw dsm pwqSwh dIAW isiKAwvW nUM bwkI gurU<br />

swihbwn dIAW isiKAwvW qoN inKyV ky nhIN vyKxw hY sgoN “joiq Ehw jugiq<br />

swie” dy isDWq dI rOSnI ivc isiKAwvW dy vrqmwn pRsMg nUM sQwpq<br />

krnw hY[ SRI dsmyS jI mhwn kvI qy jrnYl sn ijnHW ny smwjk qy<br />

rwjnIqk kRWqI leI pUry qwx qy Swn nwl klm qy qyZ clweI[ auh pUrn<br />

qOr qy kivqw qy bIrqw dy mujsmyN sn[ aunHW dI KMfy nwl pVHI bwxI AMimRq<br />

bx ky murdw im`tI ivc ienklwb dI jvwlw pRgt krdI hY[ AYsI crcw<br />

lwlw dOlq rwie qy fw: golk cMd nwrMg vrigAW ny bw^UbI kIqI hY, sRI<br />

dsm gMRQ swihb buinAwdI gRMQ hY[ jo dsm pwqSwh jI duAwrw ricq hY[<br />

ies gRMQ dy mUl rUp ivc AnykW h`Q ilKq srUp auplbD hn[ sRI dsm<br />

gMRQ swihb jI ivc sRI dSmyS jI duAwrw ricq inkIAW v`fIAW rcnwvW<br />

bRj, pMjwbI, Aqy PwrsI Awid BwSwvW ivc hn[ ienHW muK rcnwvW ivc<br />

jwp swihb, Akwl ausqiq, igAwn pRboD, cMfI cirqR do rUpW ivc, cMfI<br />

dI vwr, cObIs Avqwr, aup Avqwr, bicqR nwtk, SwsqR nwm mwlw,<br />

cirqRo pKXwn qy z&rnwmw Awid Swiml hn[<br />

sRI dsm gRMQ jI ivc Swiml aukq rcnwvW ivcoN cirqRo pKXwn dw<br />

kwPI v`fw ih`sw hY[ ijs dy 405 AiDAwie hn[ ies rcnw ivc sqgurW<br />

ny aus p`K nUM KolH ky vIcwirAw hY ijhVw p`K mnu`K nUM durwcwrI qy kukrmI<br />

bxw idMdw hY[ sMswr AMdr v`K-v`K qrHW dy iesqrI purS hn iek aucy<br />

* ividAwrQI dmdmI tkswl<br />

Awcrn vwly qy dUjy nIvyN Awcrn vwly hn jo bIbIAW aucy-sucy Awcwr<br />

vwlIAW hn aunHW bwbq sqgurU jI gurbwxI AMdr AwKdy hn “sh kI swr<br />

suhwgin jwnY] qij AiBmwnu suK rlIAw mwnY]” pr dUjy pwsy sqgurU jI<br />

sRI gurU gRMQ swihb jI AMdr hI aucwrdy hn “ijau CutiV Gir Gir iPrY<br />

duhcwrix bdnwau]” Drm qoN hIx cusqIAW clwkIAW qy igrwvtW vwly<br />

krm krn vwlIAW hn[ Awpxy nvyN bxy ‘sMq ispwhI’ nUM ienHW dy Cl Pryb<br />

qoN swvDwn krn vwsqy ieh cirqR ilKy gey hn ikauNik aus zmwny ivc<br />

vysvw pRxwlI Awm pRclq sI[<br />

ies vwsqy siqgurW ny guris`KW nUM cyqn krn vwsqy ieh khwxIAW<br />

ilKIAW Aqy QW-QW qy bcx dI qwVnw kIqI:-<br />

rIq n jwnq pRIq kI pYsn kI pRqIq (cirqR 16)<br />

jy koeI pr nwrI isE pwgY]pnhI eIhW nrk iqh AwgY](cirqR185)<br />

cojI pRIqm jI ny Avqwr-vwd dy rUpk duAwrw bIr-rsI rUp pyS kIqw qW<br />

ik lok smJ skx ik jd quhwfy sUrmy purKy AYsy kwrnwmy kr skdy sn<br />

qW qusIN vI aunHW vWg blvwn ho skdy ho ies leI hI siqgurW ny ikRSn<br />

Awid dIAW Xu`D-rcnwvW nUM bhuq ivsQwrpUrvn iliKAw ik ieh lok vI<br />

Drm Xu`D vwsqy Awqmk p`KoN blvwn hox[ prMprwvW dw hoxw koeI gux<br />

nhIN pr prMprwvW nUM vrq ky vrqmwn dy ivkws leI ivauNqbMd krnw<br />

klwkwrI KUbI hY[ siqgur jI ny Aijhw kridAW QW-QW qy AwpxIAW<br />

isDWqk vIcwrW r`KIAW qy dìsAw ik AsIN iksy dyvI dyvqy nUM nhIN mMndy]<br />

“mY n gnysih ipRQm mnwau” Awid[<br />

hU-b-hU iesy pRkwr iehnW cirqRW duAwrw siqgurU jI ny Awpxy Kwlsy<br />

nUM swvDwn kIqw ik vyK ieMnw dw AYsw ivhwr hY[ pr-nwr sMg dw nukswn<br />

kQn kridAW dsmyS jI AwiKAw hY:<br />

pr nwrI ky qjy shs bwsv Bg pwey] (cirqR 21)<br />

Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI dw kQn hY:<br />

shMsr dwn dy ieMdRü roAwieAw]prs rwmu rovY Gir AwieAw](AM:ùõó)<br />

goqmu qpw AihilAw iesqRI iqsu dyiK ieMdRü luBwieAw]<br />

shs srIr ichn Bg hUey qw min pCoqwieAw]ñ] (AMg ñóôô)


cirqR piKAwnW sMbMDI tkswl AMdr jo pRMprwiek vIcwr pVHweI jWdI hY,<br />

aus dw izkr BweI kwnH isMG nwBw ny vI Awpxy mhwn koS ivc kIqw hY[<br />

pRclq kQw Anuswr rwjw cqR isMG (icqRvqI ngr ivKy icqR isMG inRp eyk<br />

(cirqR dUjw) dw srUp vyK ky iek Apsrw moihq ho geI[ rwjy dw aus nwl<br />

sbMD hox qoN hnUvMq isMG (sRI dsm gMRQ swihb jI ivc ijs dw nwm hnUM<br />

AwauNdw hY) suMdr srUp pu`qr pYdw hoieAw[ kwPI smyN bwAd cqR isMG dI<br />

nvIN ivAwhI rwxI icqR mqI hnUvMq isMG dw rUp vyK ky moihq ho geI[ aus<br />

ny pMfq duAwrw cwl c`lI jo rwjkumwr nUM pVHwauNdw sI[ auh rwxI smW pw<br />

ky rwj kumwr nUM Awpxy mihl ivc ilAweI Aqy kukrm krn vwsqy pRyrn<br />

l`gI pr DrmI hnUvMq isMG ny rùKw jvwb id`qw[ ies pr rwxI ny rwjy pws<br />

JUTIAW g`lW AwK ky pu`qR nUM mwrn dw hukm suxw id`qw[<br />

rwjy dy isAwxy vzIr ny Awpxy rwjy nUM clwk iesqRIAW dy Cl kpt<br />

Bry AnykW cirqR suxw ky S`k dUr krn dw Xqn kIqw[ ienHW cirqRW ivc<br />

purwqn ihMdU pusqkW qoN, ‘bwhrdw ng ikqwb qoN’, muZlW dIAW KwndwnI<br />

khwxIAW qoN, rwj puqwny dy kQw pRsMgW qoN pMjwb dy ik`sy khwxIAW qoN cirqR<br />

ilKy gey hn[ isDWq ieh hY ik kwm dy dws ho ky clwk iesqRIAW dy pycW<br />

ivc nhIN Psxw cwhIey[ ies qoN ieh Bwv hrigj nhIN lYxw cwhIdw ik<br />

Drm pqnI Aqy Xog iesqRIAW qy ivSvws krnw AXog hY[ pr kwmw-qr<br />

ho ky pr iesqRIAW dy pyc ivc Ps ky lok prlok Ko lYxw kukrm hY (kwnH<br />

isMG nwBw mhwn koS)<br />

Aswfy sqgurW dy imSn ny AwrMB qoN hI pUrn qOr qy pr-qn, pr-Dn<br />

Awid ivkwrW qoN rokx leI bMDs leI qy sucyq kIqw:<br />

ieMdR ibsn bRhmw isv hoeI]iqRX cirqR qy bcn n koeI](cirqR 186)<br />

cMclwn ky cirqR kO, skq n koaU pwie]<br />

vh cirqR qw kI lKY jw ky sXwm shwie] (cirqR 193)<br />

ieh Cl so rwjw Clw juD krn kO Gwie]<br />

iqRX cirqR kO muVH kC Byv skw nih pwie] (AMg 263)<br />

ien iesqRIn ky cirq Apwrw]<br />

ijnY n ibDnw skq ibcwrw (cirqR 332)<br />

A`j fwktrI isDWq vI pr-qn qoN pYdw hox vwly AswD rog ivKw ky ies<br />

kukrm qoN bcx leI kihMdy hn[<br />

sRI dsm gRMQ swihb iv`c ies cirqRo piKXwn dI sB qoN mh`qvpUrn<br />

g`l ieh hY ik ijQy sqgurW ny Awp hryk AiDAwie dy AMq iv`c iliKAw<br />

hY ik cirqRW dy pRsMg ivc rwjy qy mMqrI dy sMbwd vwlw Amu`kw AiDAwie<br />

hY[ ijs qoN sw& zwhr hY ik ieh EnW dw aul`Qw hY, auQy nwl hI cirqro<br />

piKAwn ArMB krn qoN pihlW ArMBk AiDAwie aus Akwl purK dI<br />

SkqI dy mMgl rUp ivc iliKAw hY qy nwl hI Akwl purK aupr siqgurU<br />

jI ny Awpxy ivSvws dw rUp ivKwieAw hY:<br />

myr ikXo iqRx qy muih jwih, grIb invwj n dUsr qo sO]<br />

qo sm sUr koau khUM nwhI (cirqR pihlw)<br />

cirqRW dy AMq ivc siqgurU jI ny iPr Akwl purK dy crnW ivc bynqI<br />

kridAW:<br />

DMnX DMnX logn ky rwjw[ dustn dwh grIb invwjw[<br />

AKl Bvn ky isrjnhwry[ dws jwn muih lyhu aubwry[ AwiKAw hY Aqy<br />

nwl-nwl Awpxy Kwlsy pirvwr vwsqy Akwl purK pws bynqI kIqI hY:<br />

kibXo bwc bynqI cOpeI] hmrI kro hwQ dY rCw] ieh pwvn rcnw<br />

AMimRq dIAW pwvn bwxIAw iv`c Swiml hY ijs nUM pMj ipAwry swihbwn<br />

AMimRq iqAwr krn smyN pVHdy hn[ ies qoN ielwvw ieh pwvn bwxI<br />

inqnym dIAW bwxIAW AMdr vI Swiml hY[<br />

ieh v`KrI g`l hY ik ijvyN iksy isAwxy purK ny AwiKAw ik v`ifAW<br />

ny imhnq krky pyt pUrqI vDIAw FMg nwl krn vwsqy kxk iqAwr<br />

kIqI[ A`j jykr koeI dwxy Cf ky AwKy mYN qW kxk dy bUty nUM hI gRihx<br />

krWgw qW dwixAW qoN vgYr p`ikAw kxk dw bUtw qW qUVI hY[ qUVI nwl<br />

t`krW mwrn vwly nUM kI AwiKAw jwvy?<br />

so siqgurW duAwrw ricq ijqny vI ATwrvIN sdI dy sRI dsm gRMQ jI<br />

hQ ilKq rUp pRwpq hn aunHW sBnw ivc ieh rcnwvW imldIAW hn[<br />

keI CMdW dy isDWq hU-b-hU Awps iv`c imldy hn ijvyN ik:<br />

qwih pCwnq hY n mhw psu jw ko pRqwp iqMhU pur mwhI] (cirqR 266)


qwih pCwnq hY n mhw jV jw ko pRqwp iqMhU purmwhI (bicqR nwtk)<br />

myr kIXo iqRx qy muih jwih, grIb invwj n dUsr qy sO (cirqR pihlw)<br />

myr kro iqRx qy muih jwih<br />

grIb invwj n dUsr qo so (bicqR nwtkcirqR pihlw)<br />

kwhy kau pUjq pwhn kau<br />

kC pwhn mY prmysr nwhI (sveIey sRI muKvwk pw: 10)<br />

sRwp rwCsI ky dey jO BXo pwhn jwie[<br />

qwih khq prmysr qY mn mih nhI ljwie[ (cirqR 266 vw)<br />

kwhU lY pwhn pUj DirEu isr<br />

kwhU lY ilMg gry ltkwieE (sveIey sRI muKvwk pw: 10)<br />

Kws hwry cMdn lgwie hwry cuAw cwr<br />

pUj hwry pwhn crwie hwry lwpsI] (Akwl ausqiq)<br />

SRI dsm gRMQ jI dI AMdrlI gvwhI QW-QW is`D krdI hY ik ies dy krqw<br />

sRI gurU goibMd isMG jI hn[ koeI drbwrI kvI nhIN[ jy koeI mMndw hY ik<br />

drbwrI kvIAW ny rcnw kIqI hY qW drbwrI kvI AwpxIAW rcnwvW iv`c<br />

pihlW gurU swihbwn dy mMgl krdy[<br />

ies dy dUsry pwsy jd AsIN sRI dsm gRMQ swihb jI pVHdy hW QW-QW<br />

mMgl kyvl Akwl purK dI SkqI dy hn[ ies krky SRI dsm gRMQ jI bwry<br />

ADUrw igAwn r`Kx vwly AKOqI ivdvwnW dIAW dlIlW dw koeI ADwr nhIN<br />

ik ieh rcnw drbwrI kvIAW dI hY pRwcIn kwl qoN hI sRI gurU gRMQ swihb<br />

jI, sRI dsm gMRQ swihb jI dI bwxI nUM gurisKW v`loN pUrw siqkwr idqw<br />

jWdw irhw hY Aqy Biv`K ivc vI id`qw jWdw rhygw[ BweI dysw isMG jI<br />

rihqnwmy AMdr AwKdy hn:<br />

dhUM gRMQ mY bwxI joeI] cun cun kMT krih inq soeI]<br />

SRI SRI dsm dsm gRMQ gRMQ - - Kwlsy Kwlsy dI dI ivl`Kxqw<br />

ivl`Kxqw<br />

ig. hrdIp isMG dmdmI tkswl<br />

swihb sRI gurU goibMd isMG jI ny sMswr iv`c Awpxy Awgmn dw AwdrS<br />

“Drm clwvn sMq aubwrn] dust siBn ko mUl aupwrn]” pihlw<br />

AwdrS Drm clwauxw d`isAw hY[ ie`k ieh svwl vI pYdw huMdw hY kI<br />

sMswr iv`c pihlW Drm mOjUd nhIN sn? AYsw nhIN, sMswr iv`c Drm qW<br />

pihlW vI bhuq sn[ auhnW iv`c keI kurIqIAW Aw geIAW[ sMswr dI<br />

AYsI Dwrimk hwlq dw izkr gurU nwnk dyv jI dy ies Sbd qoN sp`St<br />

hY :<br />

kil kwqI rwjy kwsweI Drmu pMK kir aufirAw]<br />

kUVu Amwvs scu cMdRmw dIsY nwhI kh ciVAw]<br />

swihb sRI gurU goibMd isMG jI ny dunIAW dI mhwn kwml hsqI vjoN Aijhy<br />

kwml audyS Aqy AmlI aupdyS rwhIN frI Aqy sihmI kOm nUM ieMnW inrBY<br />

Aqy idRV bxwauxw sI ik auh jIvn dy sB qoN v`fy BYA, mOq nwl vI m`Qw<br />

fwhux leI q`qpr rihx[ sdIAW qoN d`bI kuclI hoeI mnu`Kqw nUM Awqm<br />

ivSvws nwl jIvn ijaUx dw FMg d`sx leI gurU jI ny Kwlsw pMQ dI<br />

swjnw nUM Awpxw mu`K AwdrS mMn ky kQn kIqw sI[<br />

hm ieh kwj jgq mo Awey] Drm hyq gurdyv pTwey]<br />

XhI kwj Drw hm jnmM]<br />

ij`Qy hor dwrSink isrP Awpxy PlsPy rwhIN lokweI dw mwrg drSn<br />

krdy hn[ auQy dsmyS pwqSwh ny Awpxy mhwn PlsPy nUM AmlI jwmw<br />

pihnw ky AYsw ikRSmeI kOqk krky dunIAW nUM hYrwn kr id`qw[ im.<br />

kinMGm ilKdy hn ik “gurU swihb jI ny smwj dy auhnW murdw ho cùky lokW<br />

dy zjbwqW nUM ieqnI s&lqw nwl jgw id`qw sI Aqy auhnW iv`c smwijk<br />

suqMqrqw dI Aqy rwStrI Bwvnw dI ie`Cw pYdw kr id`qI sI, ies ny nw<br />

hI isrP auhnW dI mwnisk soc nUM hI bdl ky r`K id`qw sgoN auhnW dy<br />

srIrk j`ikAW nUM vI AQwh qwkq b^S id`qI[”<br />

ies qrHW grIb invwz pwqSwh jI ny ienHW inqwxIAW rUhW nMU rwj Bwg


dyx dw vI vwAdw kridAW PurmwieAw sI[<br />

ien grIb isKn ko dyau pwqswhI] ieh Xwd kry hmrI gurAweI]<br />

ieh auhnW dw Awpxw hI AwdrS nhIN sgoN gurU nwnk dyv jI v`loN AwrMBy<br />

kwrj dw isKr sI ijs dI nINh dw ijkr gurdyv jI AwpxI rcnw iv`c<br />

kIqw hY[<br />

iqn ieh kl mo Drm clwXo] sB swDn ko rwhu bqwXo]<br />

Akwl purK jI dw hukm ik sMswr dy lokW nUM PjUl Dwrimk AfMbrW iv`coN<br />

k`F ky gurmiq gwfI rwh qy pwauxw[<br />

jwih qhW qY Drm clwie] kubuiD krn qy lok htwie]<br />

ies krky klgIDr pwqSwh jI ny Kwlsy nUM hMs vwlI ibrqI dw DwrnI<br />

bxwieAw sI, ijvyN hMs pwxI iv`coN kyvl dùD dy Put cug lYNdw hY[ iesy qrHW<br />

sMswr iv`c krm kWf dy PYly hoey pwxI iv`c jo krm Awqm igAwn iv`c<br />

aupXogI sn auh Kwlsy nUM b^S id`qy bwkI dw iqAwg kr id`qw Aqy A`gy<br />

swvDwnI leI sucyq kIqw sI:<br />

kyvl krm Brm sy cIno Drm krm Anurwgo Aqy<br />

DIrj Dwm bnwie iehY qn buiD su dIpk ijau aujIAwrY]<br />

Awpxy srIr nUM DIrj dw Gr bxw ky gurmiq igAwn dy qyl nwl bu`DI nUM<br />

ruSnw ky ies gwfI rwh qy qurnw ikauNik AigAwnqw Aqy mUrKqw hI Drm<br />

dIAW v`fIAW duSmn hn[ swry bMDn AigAwnqw iv`coN Aqy sB kurIqIAW<br />

mUrKqw iv`coN hI jnm lYNdIAW hn[ kinMGm ilKdy hn: “ieh g`l Kwlsy<br />

dw ie`k audyS hI bx geI sI ik nvyN sjy Kwlsy dI ipClI ikrq nws,<br />

kul nws, Drm nws Aqy krm nws smJI jWdI sI[” ik gurU goibMd isMG<br />

jI ny Awpxy isMGW koloN aus pihly hr ivSvws Aqy Brm nUM ^qm krvw<br />

id`qw sI[<br />

Kwlsw pMQ dI sdIvI hoNd nUM brkrwr r`Kx leI Aqy ies Bwrq BUmI<br />

iv`c pihlW pYdw hoey jYn Aqy bùD Drm dy pqn nUM m`dy nzr r`K ky, dsmyS<br />

pwqSwh jI ny Kwlsy nUM swvDwn kridAW hmySW leI Awpxw inAwrwpx<br />

bxweI r`Kx dI hdwieq kIqI sI Aqy bcn kIqw sI ik ijMnw icr Kwlsw<br />

pMQ Awpxw inAwrwpx bxweI r`Kygw auqnw icr gurU Kwlsy dy AMg-sMg<br />

rhygw[ jdoN ieh Awpxw inAwrwpx guAw lvygw qW ieh myrI ivSvws<br />

pwqrqw vI Ko bYTygw[<br />

jb lg Kwlsw rhy inAwrw] qb lg qyj dyau mY swrw]<br />

jb ieh ghY ibprn kI rIq] mYN n krU ien kI prqIq]<br />

ies qrHW sRI dsmyS pwqSwh jI ny Kwlsw pMQ nUM jo srUp Aqy Swn b^iSS<br />

kIqI hY aus dI syvw sMBwl vwsqy Kwlsy ny iqAwr br iqAwr rihxw hY[<br />

ies dy inAwrypx dy pqn dIAW sMBwvnwvW qoN sdIvI mukqI vwsqy Kwlsy<br />

dw jo mwrg drSn is`K gurU swihbwn ny kIqw hY, aus dI is^r sRI gurU<br />

goibMd isMG jI hn[ ijnHW ny AwpxI bwxI iv`c Kwlsy dw sdIvI inAwrwpx<br />

bxweI r`Kx leI sRI dsm gRMQ swihb jI dI rcnw krky Kwlsy leI AnoKy<br />

rihqnwmy AMikq kIqy[<br />

1 jwgq joq jpY ins bwsr eyk ibnw mn nYk n AwnY]<br />

pUrn pRym pRqIq sjY bRq gor mVI mt BUl nw mwnY]<br />

qIrQ dwn dieAw qp sMjm eyk ibnw n eyk pCwnY]<br />

pUrn joq jgY Gt mY qb Kwls qwih nKwls jwnY]<br />

2 ry mn AYso kr sMinAwsw]........<br />

3 ry mn ieh ibiD jog kmwau] .....<br />

au~cI su`cI Aqy swbq sUrq jo Kwlsy nUM gurU jI ny b^iSS kIqI sI[ ies<br />

dw sMpUrn srUp smJx leI sRI dsm gRMQ swihb jI nUM Awsqik Bwvnw<br />

nwl ivcwrn dI loV hY[<br />

gurU jI dy ies imSn dy sMbMD iv`c nwBw pqI mhwrwjw irpdmn isMG<br />

jI ny ieauN AMikq kIqw hY[<br />

pUrn kIno vo kwjpRB qum] jw ihq qoih Akwl pTwXo]<br />

vyd kqyb CfiekY kyvl Akwl jpwXo]

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!