Regulacje prawne odpowiedzialności karnej lekarza w perinatologii

More documents

Recommendations

Info

232 nauki powinny być aktualne wymagania wiedzy lekarskiej, możliwe do zastosowania w dostępnych lekarzowi warunkach”. Definicja ta pozostaje w dalszym ciągu aktualna. Można wyróżnić cztery rodzaje błędu lekarskiego [2, 4, 7, 10, 12 ,14]: •błąd diagnostyczny polegający na wadliwej ocenie stanu zdrowia pacjenta i nieprawidłowym rozpoznaniu choroby, co w konsekwencji prowadzi do podjęcia nieskutecznej terapii, •błąd terapeutyczny polegający na stosowaniu leczenia niezgodnego z obowiązującymi zasadami, •błąd techniczny polegający na niewłaściwym wykonaniu badania bądź zabiegu operacyjnego, •błąd organizacyjny polegający na naruszeniu zasad ustalonej struktury organizacyjnej w ochronie zdrowia, bądź w zakładzie leczniczym oraz dotyczący kompetencji personelu medycznego i przepływu informacji. W literaturze wyróżnia się też inne rodzaje klasyfikacji błędów lekarskich, według kryterium podmiotowo przedmiotowego jest to błąd decyzyjny, wykonawczy, organizacyjny i opiniodawczy [1]. Odpowiedzialność karna lekarza Odpowiedzialność karna lekarza może być rozpatrywana w ramach art. 160 § 1, 2 i 3 kodeksu karnego tj. za przestępstwo narażenia pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia bądź uszczerbku na zdrowiu popełnionego z winy umyślnej bądź nieumyślnej. Jednakże przyjmuje się, iż co do istoty, błąd lekarski może być popełniony jedynie z winy nieumyślnej. Ma to miejsce wówczas, kiedy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Treść art. 160 kk jest następująca: § 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. § 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. § 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na wniosek pokrzywdzonego. Wina nieumyślna zawiera w sobie dwie formy: lekkomyślność i niedbalstwo. Lekkomyślność ma miejsce wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego lecz bezpodstawnie przypuszcza, że tego uniknie. Niedbalstwo zachodzi wówczas, gdy sprawca możliwości popełnienia czynu zabronionego nie przewiduje, choć powinien i może to przewidzieć [15]. S. Jaworski Przestępstwo narażenia pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia bądź ciężkiego uszczerbku na zdrowiu może być popełnione jedynie przez osobę mającą obowiązek troszczenia się o osobę narażoną na niebezpieczeństwo, a taką osobą niewątpliwie jest lekarz w szpitalu. Przestępstwo to jest popełnione z chwilą narażenia, chociażby osoba narażona nie doznała żadnej krzywdy [9]. Czyn ten może być popełniony zarówno przez działanie, jak i zaniechanie, np. błędne rozpoznanie choroby i podjęcie nieskutecznej terapii bądź też zaniechanie właściwej diagnostyki i niepodjęcie żadnych działań leczniczych przez lekarza wobec chorego, który w danym momencie wymaga podjęcia natychmiastowych działań. Kolejną grupą przepisów kodeksu karnego, określających możliwość pociągnięcia lekarza do odpowiedzialności karnej, są artykuły 152, 153 i 154, które chronią życie i zdrowie kobiety ciężarnej oraz nierozerwalnie z tym związane życie dziecka poczętego, a także prawo kobiety ciężarnej do dziecka [9]. Art. 152 kk (Przerwanie ciąży za zgodą) § 1. Kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę z naruszeniem przepisów ustawy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Tej samej karze podlega, kto udziela kobiecie ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy lub ją do tego nakłania. § 3. Kto dopuszcza się czynu określonego w §1 lub 2, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 6. Art. 153 kk (Przerwanie ciąży bez zgody) § 1. Kto stosując przemoc wobec kobiety ciężarnej lub w inny sposób bez jej zgody przerywa ciążę albo przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza kobietę ciężarną do przerwania ciąży, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. §2. Kto dopuszcza się czynu określonego w §1, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Art. 154 kk (Śmierć kobiety ciężarnej) § 1. Jeżeli następstwem czynu określonego w art. 152 § 1 lub 2 jest śmierć kobiety ciężarnej, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. § 2. Jeżeli następstwem czynu określonego w art. 152 § 3 lub w art. 153 jest śmierć kobiety ciężarnej, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Dopuszczalne przez cytowaną ustawę możliwości przerwania ciąży, która może być dokonana wyłącznie przez lekarza mają miejsce, gdy: 1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, 2) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego
Regulacje prawne odpowiedzialności karnej lekarza w perinatologii 233 i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, 3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego. Zabieg przerwania ciąży wykonany bez spełnienia przesłanek zawartych w art. 4a ust. 1 Ustawy „o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i dopuszczalności przerywania ciąży” w artykule 4a ust.1 stanowi przestępstwo stypizowane w art. 152 kk. Elementem decydującym o bezprawności czynu określonego w tym przepisie jest wykonanie zabiegu bez zachowania chociażby jednego warunku dopuszczalności przerwania ciąży [9]. Kodeks karny przewiduje również w art. 157a odpowiedzialność karną za uszkodzenie ciała dziecka poczętego. Brzmienie tego przepisu jest następujące: Art. 157a kk (uszkodzenia prenatalne) § 1. Kto powoduje uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2. Nie popełnia przestępstwa lekarz, jeżeli uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka poczętego są następstwem działań leczniczych, koniecznych dla uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo dziecka poczętego. § 3. Nie podlega karze matka dziecka poczętego, która dopuszcza się czynu określonego w §1. Przedmiotem ochrony w wypadku tego przestępstwa jest zdrowie człowieka w fazie prenatalnej do chwili narodzin, a w wypadku, gdy czyn sprawcy powoduje rozstrój zdrowia zagrażający życiu dziecka poczętego – również jego życie [9]. Czyn określony w tym przepisie może być popełniony zarówno przez działanie, jak i zaniechanie, przy czym przez działanie może to przestępstwo popełnić każdy, a przez zaniechanie jedynie osoba, na której ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi. Osobą taką jest lekarz sprawujący opiekę nad kobietą ciężarną. W § 2 cyt. przepisu określony jest kontratyp wyłączający odpowiedzialność lekarza w sytuacji podjęcia przez niego działań leczniczych dozwolonych przez prawo, w wyniku których spowodowano uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój jego zdrowia, a podjęte działania zmierzały do uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu tego dziecka albo jego matki. Wspomnieć również należy, że kodeks karny penalizuje fakt ubezpłodnienia kobiety, jeżeli zostało wykonane bez wskazań lekarskich. Artykuł 156 §1 pkt 1 kk stanowi, iż „kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci: pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Nie ma tu znaczenia wyrażona zgoda pacjentki na dokonanie takiego zabiegu, choć jest ona niezbędna przy wykonywaniu wszelkich zabiegów leczniczych. Cięcie cesarskie na życzenie Istotnym problemem, o którym należy wspomnieć, jest wykonanie zabiegu operacyjnego cięcia cesarskiego jedynie na życzenie pacjentki bez jakichkolwiek wskazań medycznych ku temu. Po raz pierwszy określenie „cięcie cesarskie na życzenie” użyto w pracy zamieszczonej w angielskim czasopiśmie medycznym w 1985 roku [5]. W ostatnich trzech latach w polskiej literaturze medycznej i prawniczej trwa dyskusja dotycząca legalności wykonania cięcia cesarskiego na wyłączne życzenie ciężarnej. Odsetek porodów drogą cięcia cesarskiego na życzenie na świecie corocznie wzrasta od 4 do 18 procent wszystkich cięć cesarskich [16]. W Polsce brak jest stosownych regulacji prawnych dotyczących cięcia cesarskiego na życzenie, jak również problem ten nie był dotychczas przedmiotem rozstrzygnięć w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Niepokojący wzrost odsetka cięć cesarskich w Polsce spowodował konieczność opracowania przez ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego rekomendacji dotyczących wykonywania operacji cięcia cesarskiego [11]. Zgodnie ze stanowiskiem Departamentu Prawnego Ministerstwa Zdrowia z dnia 28.08.2007 roku w sprawie cięcia cesarskiego na życzenie operacja ta „wymaga pisemnej zgody pacjentki (art. 34 ust. 1 i 2 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty), nie zwalnia to jednak lekarza od odpowiedzialności za wybór metody leczenia jako błędu w sztuce lekarskiej”. Uwzględniając powyższe stanowisko Polskie Towarzystwo Ginekologiczne nie rekomenduje cięć cesarskich na życzenie bez wskazań medycznych. Należy stwierdzić, że słuszność tego stanowiska jest coraz szerzej dyskutowana w polskiej literaturze medycznej i prawniczej [1, 3 ,6, 13, 18]. Podsumowanie Wskazane wyżej regulacje prawne powinny uświadamiać każdego lekarza, a zwłaszcza położnika, że za popełniony błąd można ponieść odpowiedzialność karną, co niejednokrotnie kończy się orzeczeniem przez sądy kary pozbawienia wolności oraz zawieszenia w prawach wykonywania zawodu lekarza. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 01. 04. 2008 r. w sprawie IV KK 381/07 stwierdził, że „warunkiem odpowiedzialności karnej lekarza – gwaranta z art. 160 §2 i 3 kk jest obiektywne przypisanie mu skutku należącego do znamion strony przedmiotowej objętego tym przepisem przestępstwa. Warunek ten będzie spełniony, gdy zostanie ustalone, że pożądane zachowanie alternatywne, stanowiące realizację ciążącego na lekarzu obowiązku, zapobiegłoby narażeniu człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.” Piśmiennictwo [1] Bączyk-Rozwadowska K. (2008) Problemy prawne zabiegu cesarskiego cięcia. Prawo i Med. 10: 69-82. [2] Błaszczuk J., Lesiak P., Szymański P. (2004) Błąd medyczny i odpowiedzialność lekarza. Lek. Rodzinny 9: 866- 869.
Page 1: Perinatologia, Neonatologia i Ginek

Regulacje prawne odpowiedzialności karnej lekarza w perinatologii

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?