Sesyon 7
Sesyon 7
Sesyon 7
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Paunang Salita<br />
3
Paunang Salita<br />
4<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Paunang Salita (Foreword)<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Mga Nilalaman<br />
Pahina<br />
<strong>Sesyon</strong> 1 Panimulang Salita (Introduksyon)<br />
60 minuto<br />
Ano<br />
ang Gabay sa Nanay sa Tamang Pagpapasuso<br />
Ang<br />
Layunin ng Gabay sa Tamang Pagpapasuso<br />
Ano<br />
ang Tama, Sapat at Eksklusibong Pagpapasuso (TSEK)<br />
Tagubilin<br />
sa Malikhaing Pagsasanay<br />
Simula<br />
ng Pagsasanay<br />
1<br />
<strong>Sesyon</strong> 2 Kahalagahan ng Tama, Sapat at Eksklusibong<br />
Pagpapasuso sa Anak, Ina, Komunidad at Bansa<br />
45 minuto<br />
7<br />
Mga<br />
Malubhang Sakit dulot ng Pagbigay ng Pormulang Gatas<br />
Pinsala<br />
sa Bayan, Ekonomiya at Kapaligiran<br />
Eksklusibong<br />
Pagpapasuso ng Anim na Buwan<br />
Unang<br />
Yakap, Unang Oras ng Buhay<br />
<strong>Sesyon</strong> 3 Gumagabay sa Nanay<br />
45 minuto<br />
Sino<br />
ang Gumagabay sa Nanay<br />
Mga<br />
Tungkulin ng Gumagabay sa Nanay<br />
Ano<br />
ang hindi saklaw ng tungkulin ng isang<br />
Gumagabay sa Nanay<br />
Mga<br />
katangian ng Isang Gumagabay sa Nanay<br />
Tamang<br />
asal ng isang Gumagabay sa Nanay<br />
Mga<br />
Pakinabang ng isang Gumagabay sa Nanay<br />
Bilang<br />
Gumagabay, paano mo tutugunan ang mga maling<br />
impormasyon sa pagpapasuso?<br />
15<br />
<strong>Sesyon</strong> 4 Palatandaan sa Pagbibigay ng Gabay<br />
60 minuto<br />
Paggabay<br />
tungo sa tama, sapat, eksklusibong<br />
pagpapasuso (TSEK)<br />
Mga<br />
pangangailangan ni Nanay na dapat tugunan<br />
ng paggabay<br />
Mga<br />
pamamaraan at kaalaman sa paggabay<br />
19<br />
Kasiyahang<br />
makakamtan ng isang Nanay na may Gumagabay<br />
Modelo<br />
ng paggabay sa mga Nanay<br />
Mga Nilalaman
Mga Nilalaman<br />
Kaaya-‐ayang<br />
kilos habang nakikipag-‐usap sa Nanay<br />
Kakayahang<br />
makinig at matuto<br />
Tamang<br />
Paraan ng Pagtatanong<br />
Pagsuporta<br />
tungo sa pagpapanatag ng loob sa pagpapasuso<br />
<strong>Sesyon</strong> 5 Pakikinig at Pag-unawa 29<br />
60 minuto<br />
Pamamaraan<br />
ng Paggagabay sa Nanay<br />
Bakit<br />
Kailangan ang kasanayan sa pakikinig at pag-‐unawa<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Kakayahang<br />
Gumamit ng pag-‐ayon at pagkilos na<br />
nagpapakita ng pagkawili/interes<br />
Kakayahang<br />
Ibalik uli ang Sinabi ng Nanay<br />
<br />
<br />
mo ang kanyang nararamdaman<br />
Kakayahang<br />
Iwasan ang mga Salitang may Tunog<br />
na panghuhusga<br />
<br />
<br />
<strong>Sesyon</strong> 6 Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay<br />
90 Minuto<br />
Pamamaraan<br />
ng Paggagabay sa Nanay<br />
Pagbubuo<br />
ng Tiwala at Pag-‐alalay<br />
Mga<br />
Kakayahan sa Pagbubuo ng Tiwala at Pag-‐alalay<br />
Pagsasanay<br />
sa mga Kakayahang Natutunan sa Pagbuo<br />
ng Tiwala at Pag-‐alalay<br />
39<br />
<strong>Sesyon</strong> 7 Walang Gatas, Konting Gatas, Kulang ang<br />
Gatas ni Nanay<br />
30 Minuto<br />
Sa<br />
loob ng Suso<br />
Mga<br />
Bahagi ng Suso<br />
<br />
<br />
Ang<br />
Gatas ni Nanay – Kolostrum, Fore Milk, Mature Milk<br />
<br />
Pagdaloy<br />
ng Gatas ni Nanay<br />
Tamang<br />
Paghakab<br />
Dahilan<br />
ng Maling Paghakab<br />
<br />
<br />
sa Suso ni Nanay?<br />
Bakit<br />
Umiiyak si Baby?<br />
Palatandaan<br />
ng Tamang Pagpapasuso ni Nanay kay Baby<br />
Kayang-‐kaya<br />
ni Nanay Magpasuso kahit Pagod<br />
Tamang<br />
Posisyon ng Pagpapasuso ni Nanay kay Baby<br />
51<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
<strong>Sesyon</strong> 8 Mga Problema sa Suso at ang mga Lunas<br />
30 Minuto<br />
Sore<br />
Nipples<br />
Lunas<br />
sa Sore Nipples<br />
Fungus,<br />
Bakterya at iba pang Problema sa Balat<br />
Lunas<br />
sa Fungus, Bakterya at iba pang Problema sa Balat<br />
Pamamaga<br />
ng Suso<br />
Lunas<br />
sa Pamamaga ng Suso<br />
Baradong<br />
Daluyan ng Gatas<br />
Lunas<br />
sa Baradong Daluyan ng Gatas<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Mga<br />
Problema sa Utong<br />
Lunas<br />
sa Mga Problema sa Utong<br />
65<br />
<strong>Sesyon</strong> 9 Pwedeng Magpasuso si Nanay na Nagtatrabaho<br />
30 Minuto<br />
Paghahanda<br />
ng Lalagyan ng Kokolektahing Gatas ni Nanay<br />
<br />
<br />
<br />
Paano<br />
Mag-‐Imbak ng Gatas<br />
75<br />
Paano<br />
Pagsabayin ang Pagpapasuso at Pagtrabaho ni Nanay<br />
Cupfeeding<br />
Gawain<br />
ng Grupo<br />
<strong>Sesyon</strong> 10 Praktikal at Karagdagang Pagsasanay 87<br />
Pagposisyon<br />
ng Sanggol sa Suso ni Nanay, isang pagsasanay<br />
<br />
Pagsasanay<br />
sa Pagtanggap sa INIISIP ni Nanay<br />
Pagsasanay<br />
sa Pagtanggap sa NARARAMDAMAN ni Nanay<br />
Pagsasanay<br />
sa Pagpupuri sa Ginagawang Tama ni Nanay at Baby<br />
Pagsasanay<br />
sa Paggamit ng Simpleng Pananalita<br />
Pagsasanay<br />
sa Paggagabay Gamit ang Role Playing Teknik<br />
ng Trainer-‐ Facilitator<br />
<strong>Sesyon</strong> 11 Ang Gabay ng Monitor sa Milk Code<br />
Panimula<br />
Ano<br />
ang Milk Code<br />
Anu-‐ano<br />
ang mga produktong nasasaklawan ng Milk Code?<br />
Mga<br />
Patakaran<br />
Mga<br />
batas sa donasyon<br />
Mga<br />
Pagbabawal/ Paglabag<br />
Monitor<br />
ng Milk Code<br />
Paano<br />
at saan maaaring ibigay ang report?<br />
97<br />
Anong<br />
kaparusahan ang maaaring ipataw sa paglabag sa Milk Code?<br />
Glosaryo<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Mga Nilalaman
Mga Nilalaman<br />
<strong>Sesyon</strong> 12 Pagkuha ng Mahahalagang Impormasyon at<br />
Pag-aayos ng ‘Referral’ at ‘Follow-up’<br />
60 Minuto<br />
Kahalagahan<br />
ng mga TSEK forms sa Gawain ng isang<br />
Gumagabay sa Nanay<br />
Paghango<br />
ng Impormasyon at ang Tamang Pagtatala<br />
sa forms<br />
Pagbibigay<br />
ng TSEKlist Card kay Nanay<br />
Pag-‐uusisa<br />
ng Pang-‐unawa<br />
Pag-‐iiskedyul<br />
o Pag-‐aayos ng ‘referral’ o ‘follow-‐up’<br />
ng mga bata<br />
Gawain<br />
ng Grupo<br />
107<br />
Biblyograpia 123<br />
Annex 1 May Sakit si Nanay, May Sakit si Baby<br />
30 Minuto<br />
Baby<br />
na naninilaw (jaundice)<br />
Baby<br />
na Kulang sa Timbang o Kulang sa Buwan<br />
Baby<br />
na may Bingot<br />
May<br />
Sakit si Nanay<br />
125<br />
<br />
<br />
si Nanay<br />
Nanay<br />
na may Tuberkulosis<br />
<br />
<br />
Annex 2 Mga Makabagong Usapin 135<br />
30 Minuto<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Kangaroo<br />
Care<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Annex 3 Ang Sablay ni Baby 141<br />
Annex 4 Mga Sagot sa Pagsasanay 143<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Pasasalamat 144<br />
Contributors 145<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Mga Nilalaman
Mga Nilalaman<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Layunin<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Panimulang Salita<br />
Ipakilala kung ano ang Gabay sa Nanay sa Tamang Pagpapasuso, ang layunin ng<br />
pagsasanay na ito, bakit mahalaga ang tama, sapat at eksklusibong pagpapasuso<br />
(TSEK) at mga tagubilin sa malikhaing pagsasanay.<br />
Pamamaraan<br />
Talakayan at Panimulang Programa ng Pagsasanay<br />
Mga Pag-uusapan<br />
Ang<br />
Gabay sa Nanay sa Tamang Pagpapasuso<br />
Layunin<br />
ng Pagsasanay<br />
Ano<br />
ba ang Tama, Sapat at Eksklusibong Pagpapasuso<br />
Tagubilin<br />
sa Isang Malikhaing Pagsasanay<br />
Malugod<br />
na Pagsalubong at Pagtatala ng mga Kalahok<br />
Simula<br />
ng Pagsasanay<br />
Mga Kagamitan<br />
<br />
<br />
<br />
Haba ng <strong>Sesyon</strong> 60 minutos<br />
<strong>Sesyon</strong> 1<br />
1
<strong>Sesyon</strong> 1<br />
2<br />
Ang Gabay sa Nanay sa Tamang Paraan ng Pagpapasuso ay isang masinop na kaalaman<br />
at paalala tungo sa pakikipag-‐ugnayan at paggagabay sa matagumpay na pagpapasuso.<br />
Dito nailalarawan ang mga alituntunin ng isang Gumagabay sa Nanay tungkol sa<br />
pakikipag-‐usap, paghihikayat at paggagabay sa tamang paraan ng pagpapasuso.<br />
Naglalahad din ito ng mga nararapat na katangiang taglay ng isang Gumagabay sa Nanay<br />
para sa mabungang pag-‐uusap at talakayan sa nararamdaman ng isang Nanay na may<br />
Baby. Maselang paksa ang usapin sa pagpapasuso. Kaya mahalaga ang pagsasanay sa<br />
<br />
<br />
mga Nanay tungo sa tamang pagpapasuso.<br />
Ang mga paksang matatagpuan sa Gabay sa Tamang Paraan ng Pagpapasuso ay hango<br />
<br />
<br />
tahanan, Nanay na walang karanasan sa pagpapasuso, Nanay na nagpapasuso, Nanay<br />
na may mga anak halong pinasuso sa kanyang dibdib at binigyan ng pormulang gatas. Sa<br />
paglitaw ng mga karanasan at kuro-‐kuro, nabuo ang Gabay na ito.<br />
Ang Gabay sa Tamang Paraan ng Pagpapasuso ay nagnanais na maging matagumpay ang<br />
isang nagsanay na Gumagabay sa kapwa Nanay o Peer Counselor. Itong Gabay sa Tamang<br />
Paraan ng Pagpapasuso ay isang impormasyong hinango sa maraming babasahin,<br />
masusing pag-‐aaral, pananaliksik, karanasan at kagalingan ng mga dalubhasa sa Pilipinas<br />
at sa ibang bansa (1981-‐2011). Layunin ng Gabay sa Tamang Paraan ng Pagpapasuso na<br />
maging katuwang ng Gumagabay kay Nanay sa kanilang paglakbay sa komunidad kapag<br />
sila ay 24 oras na on call para sumagip sa Sanggol at Nanay tungo sa tama, sapat at<br />
eksklusibong (TSEK) pagpapasuso.<br />
Ito ay isang karagdagang babasahin sa naunang “Infant and Young Child Feeding<br />
<br />
<br />
<br />
(WHO) <br />
sa sanggol sa unang anim na buwan.<br />
Ayon sa WHO, kung ang mga Nanay ay nagpapasuso ng tama, sapat at eksklusibo sa<br />
unang anim na buwan maiiwasan ang namamatay taon-‐taon na mga batang may edad<br />
na limang taon gulang pababa.<br />
<br />
sapat at eksklusibong pagpapasuso:<br />
Ang<br />
mga Baby na hindi pinasuso sa unang anim (6) na buwan ay 25 beses na maaring<br />
mamatay kaysa mga Baby na pinasuso ng tama, sapat at eksklusibo mula ng sila ay<br />
sinilang.<br />
<br />
<br />
panganib (o risk) sa isang sanggol na naantala ang pagpapasimula ng pagpapasuso.<br />
<br />
<br />
<br />
na pinasuso.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
neonatal mortality rate (NMR) sa mga sanggol na hindi<br />
pinasuso ng kolostrum. Sa kabilang dako, ang mga sanggol na pinasuso ng kolostrum<br />
ay nagkaroon ng 6-‐13 % pagbaba ng NMR.<br />
Ang<br />
pagpapasuso ay hindi lamang inililigtas ang sanggol sa pagkamatay, meron pang<br />
pangmatagalang benepisyo ang pagpapasuso ng tama, sapat at eksklusibo.<br />
Mataas<br />
ang mga nakukuha ng mga batang pinasuso nung Baby pa sila sa mga<br />
pagsusulit sa eskuwelahan tungkol sa pagbibigay malay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Ano ba ang tama, sapat at eksklusibong<br />
(TSEK) pagpapasuso?<br />
TAMA ang paglagay kay Baby sa dibdib ni Nanay mula<br />
sa pagkasilang hanggang makasuso kay Nanay.<br />
SAPAT <br />
<br />
nagpapasuso ng madalas si Nanay, dadami ang gatas<br />
para patuloy na matugunan ang pangangailangan ni<br />
Baby sa kanyang paglaki.<br />
EKSKLUSIBONG gatas ni Nanay lamang ang ibibigay kay Baby sa loob ng unang 6 na<br />
buwan. May tubig at kumpleto na sa sustansya ang breast milk. Pag anim (6) na buwan<br />
na si Baby, bigyan siya ng tama at ligtas na pagkain at inumin habang patuloy ang pagpa-‐<br />
pasuso.<br />
Maging mga Nanay ay may mga benepisyo ding nakukuha sa tama, sapat at eksklusibong<br />
(TSEK) pagpapasuso. Ito ay tatalakayin sa susunod na sesyon.<br />
Tagubilin sa Isang Malikhaing Pagsasanay<br />
Kinakailangang maghanda ang tagapagsanay (trainer), maihanda ang mga kalahok,<br />
ayusin ang lugar ang at mga kagamitang kinakailangan sa pagsasanay para maging<br />
malikhain at matagumpay ang pagsasanay.<br />
Sa Tagapagsanay at sa Sarili<br />
Maghanda,<br />
aralin at isaulo ang mga paksa at daloy ng programa.<br />
Mag-‐ensayo<br />
sa harap ng salamin para makita kung ano ang hitsura ng mukha at<br />
emosyon dahil iyan ang nakikita ng kausap. Dapat maaliwalas ang mukha.<br />
<br />
<br />
<br />
<strong>Sesyon</strong> 1<br />
3
<strong>Sesyon</strong> 1<br />
4<br />
<br />
<br />
nakakabagot.<br />
Gumamit<br />
ng kwento at laro. Mas natututo ang kausap kapag may ugnayan at<br />
talakayan.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
slide, at nang pareho mo nakikita ang kalahok at slide.<br />
Alalahanin<br />
na maraming kalahok ang nakikinig. Kausapin mo ang mga nagsasanay sa<br />
<br />
lamang.<br />
<br />
<br />
pansin na kasuutan.<br />
Iwasang<br />
gumamit ng pabango kasi ang mga Nanay na may sanggol ay karaniwang<br />
may allergy sa pabango.<br />
Maging<br />
mapasensiya at maunawain palagi.<br />
Gawing<br />
buhay ang palitan ng mga ideya. Tanungin at kausapin ang mga kalahok sa<br />
pagsasanay.<br />
<br />
<br />
<br />
orasan, na parang minamadali mo ang pagsasanay.<br />
Ang Tagapagsanay at ang mga Kalahok<br />
<br />
<br />
<br />
Tawagin<br />
sa pangalan o palayaw ang mga kalahok.<br />
<br />
<br />
kalahok, magkasundo bago magsimula ang sesyon na sa huli na ang talakayan.<br />
<br />
<br />
paksa sa maliit na papel at ibigay sa iyo. Para di makalimutan Pwede mong ipaskel<br />
ito sa malaking papel na ilalagay mo sa gilid, na malapit sa harap. Sa Open Forum o<br />
Tanong at Sagot, bigyang kaliwanagan ang mga katanungang ito.<br />
Purihin<br />
ang mga kalahok na may malikhaing rekomendasyon.<br />
Magkaroon<br />
ng kasunduan sa mga kalahok na huwag gumamit ng celfon habang nasa<br />
pagsasanay.<br />
Sa Kagamitan<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
clips.<br />
<br />
<br />
mga kalahok na tunay silang kasali.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Sanayin<br />
sa buddy system o pares pares ang mga kalahok dahil importanteng may<br />
kaugnayan sila, may natatanungan at nagtutulungan.<br />
Mas<br />
madaling matuto ang mga Nanay kung may live models na Nanay at Baby, kung<br />
ang paksang tatalakayin ay mga problema sa pagpapasuso at ang mga lunas dito.<br />
Maging<br />
handa sa brownouts o walang kuryente. Magkaroon ng mga cloth visuals,<br />
posters o tarpaulins na mahuhugot mo para maiwasan ang purong salita lamang sa<br />
pagsasanay.<br />
Bago<br />
ang takdang araw ng pagsasanay, siguraduhing maayos angmicrophone o mike<br />
at ang sound system. Dapat hindi garalgal ang tunog kasi nagiging maingay ito at<br />
<br />
Sa Lugar<br />
Siguraduhing<br />
hindi maingay ang lugar, at hindi rin tumatagos ang ingay galing sa<br />
labas.<br />
Kailangang<br />
may bintana at pintong bukas para labas-‐pasok ang hangin. Kung wala,<br />
gawan ng paraan na hindi maging mainit sa lugar.<br />
<br />
<br />
Importanteng<br />
malinis ang lugar ng pagsasanay, at walang amoy. Gayundin,<br />
siguraduhing malinis ang palikuran o toilet at may tubig at sabon na magagamit.<br />
<br />
<br />
tagapagsalita o resource person. Kailangang katamtamang busog lamang para<br />
<br />
<br />
magsilbi ng chichirya o junk foods.<br />
Malugod na Pagsalubong at Pagtatala ng mga Kalahok<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Simula ng Pagsasanay<br />
<br />
<br />
Pasimulang<br />
Pagdasal<br />
<br />
Pagpapakilala<br />
ng bawa’t isa<br />
Paglalarawan<br />
ng pagsasanay, ang kahalagahan at mga layunin nito<br />
<br />
<br />
Pitong<br />
Tanong at Pitong Sagot<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 1<br />
5
<strong>Sesyon</strong> 1<br />
6<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Layunin<br />
Kahalagahan ng Tama, Sapat at<br />
Eksklusibong Pagpapasuso sa Anak,<br />
Ina, Komunidad at Bansa<br />
<br />
Sanggol, Ina, Pamilya, Komunidad at Bansa, para maiwasan ang mga sakit at<br />
kamatayan dulot ng pagbigay sa anak ng pormulang gatas.<br />
Pamamaraan<br />
<br />
Mga Pag-uusapan<br />
Mga<br />
Malubhang Sakit dulot ng Pagbigay ng Pormulang Gatas<br />
Pinsala<br />
sa Bayan, Ekonomiya at Kapaligiran<br />
Eksklusibong<br />
Pagpapasuso ng Anim na Buwan<br />
Unang<br />
Yakap, Unang Oras ng Buhay<br />
Mga Kagamitan<br />
<br />
<br />
Haba ng <strong>Sesyon</strong> 45 minutos<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 2<br />
7
<strong>Sesyon</strong> 2<br />
8<br />
Mga Panganib at Sakit dulot ng Pormulang Gatas<br />
Gabay sa Trainor-Facilitator:<br />
Humingi sa mga kalahok ng mga halimbawa ng panganib, para matukoy<br />
ang pinsala at sakit dulot ng pagbibigay ng pormulang gatas.<br />
Si Baby na pinapainom ng pormulang gatas ay….<br />
<br />
<br />
mas<br />
delikado sa Sudden Infant Death Syndrome(SIDS) o biglang pagkamatay<br />
habang natutulog<br />
malamang<br />
magkaroon ng breast cancer paglaki niya kung siya ay babae<br />
mas<br />
malamang magka dyabetes paglaki niya<br />
nagkakaroon<br />
ng mas mataas na blood cholesterol, na maaring magpatuloy sa<br />
sakit ng puso<br />
mas<br />
malamang na magkaroon ng hika (asthma), alergy sa mga pagkain (food<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
maging sanhi ng pagkabingi o problema sa pandinig<br />
<br />
<br />
Si Nanay na hindi nagpasuso ay…<br />
may<br />
panganib na magkaroon ng cancer sa suso, ovaries at endometrium<br />
<br />
<br />
<br />
mas<br />
maraming oras na sinasakripisyo sa pagbisita sa doktor at pagbili ng<br />
gamot, dahil si Baby ay malimit maospital<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Pinsala sa Bayan at Kapaligiran<br />
Sa<br />
papalaking industriya ng bakahan para masustenehan ang<br />
pangangailangan ng pormulang gatas, paparami rin ang pangangailangan<br />
ng mga baka sa tubig, damo, mais, elektrisidad, gamot o transportasyong<br />
nagdudulot ng usok<br />
<br />
<br />
<br />
Sa<br />
mga patalastas tungkol sa pormulang gatas, mas maraming Nanay ang<br />
naiimpluwensyahang gumamit nito kaysa magpapasuso<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 2<br />
<br />
<br />
<br />
karton, foil packs, sabon at kemikal dulot ng<br />
paggamit ng pormulang gatas<br />
Mas<br />
madami ang gastos ng pamilya na sana<br />
ay inimpok na lang nila o ginamit sa pagkain,<br />
edukasyon ng mga anak o pagpapatayo ng<br />
bahay nila<br />
nagtatapon<br />
ng dolyares palabas ng bansa dahil<br />
<br />
Naapektuhan din ang buong mundo ng hindi<br />
pagpapasuso ni Nanay kay Baby, dahil …<br />
Gabay sa Trainer-Facilitator:<br />
Tanungin ang mga kalahok ng mga dahilan sa pagpasuso, pagpainom<br />
o pagpakain kay Baby na wala pang anim na buwan base sa kanilang<br />
karanasan.<br />
9
<strong>Sesyon</strong> 2<br />
10<br />
Ang EKSKLUSIBONG PAGPAPASUSO kay Baby<br />
Puro o eksklusibong pagpapasuso<br />
Walang ibigay sa unang anim na buwan, maliban sa gamot kung kinakailangangan ni<br />
Baby<br />
Sa UNANG ANIM NA BUWAN<br />
<br />
Tubig<br />
Tsaa<br />
Juice<br />
Am<br />
Bitamina<br />
Ibang<br />
pagkain<br />
Mga Dahilan ng Pagpapasuso ng Tama, Sapat at Eksklusibo<br />
Kumpletong<br />
pagkain ang gatas ng ina.<br />
<br />
<br />
Maaring<br />
humadlang ang iron vitamins ng pormulang gatas sa pag-‐absorb ng<br />
iron sa breastmilk.<br />
<br />
<br />
dagdag na inuming tubig.<br />
<br />
<br />
lugaw, tsaa, juice, biskwit at ibang pagkain, lalo na ang pormulang gatas<br />
Puno<br />
sa sustansya ang gatas ni Nanay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Si Baby kung pinasuso ni Nanay ay …<br />
mas<br />
matalino, kasi ang gatas ni Nanay ay nakakatulong sa pag-‐unlad ng utak<br />
<br />
<br />
development).<br />
may<br />
proteksyon sa mga impeksyon, gaya ng pagdudumi (diarrhea), polmunya,<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
sakit.<br />
may<br />
proteksyon laban sa allergies. Si Baby, na pinasuso sa unang oras ng<br />
buhay, ay nakainom ng kolostrum na siyang nagsara ng malilit na butas sa<br />
<br />
Antas ng talino (IQ) base sa gatas na iniinom ni Baby.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 2<br />
11
<strong>Sesyon</strong> 2<br />
12<br />
<br />
BABALA<br />
<br />
at marumi dahil laging nakabilad sa mikrobyo. Nagdudulot ng nipple<br />
confusion ang madalas na pagamit nito at nawawalan ng ganang<br />
<br />
Baby ay naililito sa pagpapasuso ng wala, laway at hangin lang.<br />
Si Nanay, kung nagpapasuso, ay...<br />
mababa<br />
ang peligro, o risk, na magkaroon ng pagdurugo pagkapanganak<br />
(postpartum hemorrhage)<br />
mas<br />
mahabang panahon na hindi mag-‐ovulate<br />
mas<br />
madaling magpasuso ng gabi<br />
<br />
<br />
<br />
mas<br />
maraming pahinga<br />
may<br />
espesyal na bonding kay Baby<br />
bihirang<br />
lumiban sa trabaho, kasi bihirang magkasakit si Baby<br />
<br />
<br />
tubig, at iba pang mga gamit na kinakailangan sa pagpapainom ng pormulang<br />
gatas<br />
Unang Yakap, Unang Oras Ng Buhay (Essential Newborn Care)<br />
<br />
oras ng buhay.<br />
Kailangang<br />
magsimulang pasusuhin ang sanggol kaagad pagkasilang.<br />
<br />
<br />
Alalayan<br />
si Baby patungo sa dibdib ni Nanay para sumuso.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Ito<br />
ang tamang oras o panahon para simulan ang eksklusibong pagpapasuso<br />
kasi gising na gising si Baby.<br />
Sa<br />
paglapat ng katawan niya kay Nanay, nagdudulot ito ng tamang init na<br />
kailangan ng katawan ni Baby.<br />
Sa<br />
agarang pagpapasuso, mabilis ring lumiit ang matris ni Nanay at<br />
nababawasan ang labis na pagdurugo.<br />
Para maisakatuparan ang Unang Yakap, Unang Oras ng Buhay, ang nagpapaanak kay<br />
Nanay ay kailangang sundin ang mga kahilingan ng Nanay …<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
sa akin.<br />
<br />
<br />
siya nakasuso sa akin.<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
GINTONG ARAL<br />
Ang breastmilk ay buhay.<br />
ng Ang breastmilk ay sagradong pagkaing likha at espesyal na regalo<br />
Diyos, walang kulang at perpekto.<br />
Ang breastmilk ay nagbibigay-buhay at may panlaban sa impeksyon.<br />
May Ang breastmilk ay walang kapantay.<br />
mga kakayahan ang mga Pilipinong Ina na magpasuso sa kanilang<br />
Baby, at maibigay ang food security sa ating bansa.<br />
<strong>Sesyon</strong> 2<br />
13
<strong>Sesyon</strong> 2<br />
14<br />
GAWAIN NG GRUPO<br />
Malikhaing Gawa Ng Grupo<br />
Mga Kagamitan:<br />
Cartolina, Crayola, Brush, Paint, Pentel Pen, Colored Paper, Masking tape<br />
Itinatagal:<br />
<br />
Pamamaraan:<br />
Gumawa ng billboard na patalastas tungkol sa mga panganib na<br />
naidudulot ng pag-inom ng pormulang gatas.<br />
Gumawa ng larawan at salita na nagpapahayag ng kabutihan ng<br />
pagpapasuso ng Nanay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Layunin:<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Gumagabay sa Nanay<br />
Ipakita ang prinsipyo at pagtatalaga sa sarili para panindigan ang tungkulin bilang<br />
Gumagabay sa Nanay.<br />
Pamamaraan ng Pagsasanay<br />
Mabungang talakayan<br />
Mga Pag-uusapan<br />
Sino<br />
ang Gumagabay sa Nanay<br />
Mga<br />
Tungkulin ng Gumagabay sa Nanay<br />
Ano<br />
ang hindi saklaw ng tungkulin ng isang Gumagabay sa Nanay<br />
Mga<br />
katangian ng Isang Gumagabay sa Nanay<br />
Tamang<br />
asal ng isang Gumagabay sa Nanay<br />
Mga<br />
Pakinabang ng isang Gumagabay sa Nanay<br />
Bilang<br />
Gumagabay, paano mo tutugunan ang mga maling impormasyon sa<br />
pagpapasuso?<br />
Maibabahagi<br />
ng isang Gumagabay sa iba pang mga Nanay<br />
Mga Kagamitan<br />
Mga<br />
makulay na papel<br />
Lapis<br />
at iba pang pangsulat<br />
Masking<br />
tape<br />
Props<br />
Costumes<br />
Haba ng <strong>Sesyon</strong> 30 minuto<br />
<strong>Sesyon</strong> 3<br />
15
<strong>Sesyon</strong> 3<br />
16<br />
Gabay sa Trainer-Facilitator:<br />
Tanungin ang mga kalahok kung ano ang ibig sabihin ng Gumagabay sa<br />
Nanay? Isulat ang kanilang mga sagot sa blackboard o Manila paper.<br />
Dalhin ang talakayan sa tamang ‘’konsepto’’ ng isang Gumagabay sa<br />
Nanay. Ituloy ang diskusyon sa mga kasunod pang paksa dito sa sesyon.<br />
Gumagabay sa Nanay: Mga Nanay<br />
na tumutulong sa kapwa Nanay<br />
Mga<br />
kababaihan sa komunidad na<br />
may mga karanasan sa pagpapasuso at<br />
nagbibigay ng tamang impormasyon at<br />
suporta sa iba pang mga Nanay<br />
May<br />
katungkulan na makipag-‐ugnayan<br />
sa kapwa Nanay<br />
Mga Tungkulin ng Gumagabay sa<br />
Nanay<br />
Ang gumagabay sa Nanay ay nagbibigay ng<br />
tamang impormasyon sa pagpasuso.<br />
Maging<br />
modelo sa tama at matagumpay<br />
na pagpapasuso<br />
Makinig<br />
sa mga alalahanin ng Nanay<br />
<br />
<br />
Nanay para makapagsimula o<br />
magpatuloy siya sa pagpapasuso<br />
Magbigay<br />
ng pangunahing impormasyon<br />
at edukasyon sa pagpapasuso<br />
<br />
<br />
o ang miyembro ng pamilya para<br />
siya ang magkombinse sa Nanay na<br />
magpasuso<br />
Makatulong<br />
na maiwasan ng Nanay <br />
ang mga pangkaraniwang suliranin sa nakikipag-‐usap kay Nanay.<br />
pagpapasuso<br />
<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Ano ang Saklaw at Hindi Saklaw ng<br />
Tungkulin ng isang Gumagabay sa<br />
Nanay?<br />
<br />
<br />
tungkulin<br />
<br />
<br />
pangunahing impormasyon na<br />
kung saan kayo ay nagsanay<br />
Magbigay<br />
ng impormasyon at<br />
suporta batay sa ebidensiyang<br />
nailahad na sa inyo noong kayo<br />
ay nagsanay<br />
Para<br />
sa mga sitwasyong<br />
may pagsubok at mahirap<br />
panghawakan, sumangguni sa<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Gumagabay sa Nanay ang<br />
<br />
Pagbibigay ng gamot<br />
<br />
Pagbibigay gabay medikal<br />
<br />
Paggagamot ng problemang<br />
medikal<br />
Mga Katangian ng Isang<br />
Gumagabay sa Nanay<br />
Kagandahang<br />
loob<br />
Matulungin<br />
Palakaibigan<br />
Nagsasabi<br />
ng tamang<br />
impormasyon<br />
Laging<br />
nakikipag-‐ugnayan<br />
May<br />
kaalaman at abilidad sa<br />
tamang pagpapakain ng sanggol<br />
May<br />
respeto at paggalang sa tao,<br />
at nirerespeto din ng komunidad<br />
Mapagkumbaba<br />
Maunawain<br />
<br />
Masayahin<br />
May<br />
dangal at kapanipaniwala<br />
<strong>Sesyon</strong> 3<br />
17
<strong>Sesyon</strong> 3<br />
18<br />
Tamang Ugali ng isang Gumagabay sa Nanay<br />
Maging<br />
malinis at maingat sa paggamit ng pabango upang maiwasan ang allergic<br />
<br />
Maging<br />
handa at matulungin<br />
Unahin<br />
muna ang pangangailangan ng iyong pamilya bago tumulong sa iba<br />
<br />
<br />
Nanay<br />
Dumalo<br />
sa mga pulong<br />
Maging<br />
magalang<br />
<br />
<br />
Mga Pakinabang ng isang Gumagabay sa Nanay<br />
<br />
<br />
Baby<br />
May<br />
natutunang bagong kasanayan<br />
Ang<br />
mga natulungan mo ay korona mo habangbuhay<br />
Kasama<br />
ka sa isang grupo ng kababaihang may magkatulad na layunin na makatulong<br />
sa sanggol, ina, pamilya, komunidad at bansa.<br />
Bilang Gumagabay, paano mo tutugunan ang mga maling impormasyon<br />
sa pagpapasuso?<br />
Para<br />
maituwid ang lumalaganap na maling impormasyon, pwede ng magbahagi ng<br />
makabagong tamang babasahin, o ipaalam sa nakatataas na opisyal na dalubhasa sa<br />
tamang pagpapasuso.<br />
Tulungan<br />
ang Nanay na gumawa ng hakbang tungo sa isang tamang kaalaman at<br />
malayang pagpapasya.<br />
Iulat<br />
at ituwid sa maayos na paraan ang naririnig na mga maling impormasyon.<br />
<br />
<br />
at mga tagapag-‐alaga ng mga sanggol.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Layunin:<br />
Palatandaan sa Pagbibigay ng Gabay<br />
Ituro ang wastong pamamaraan ng pagbibigay gabay sa mga Nanay sa<br />
pagpapasuso at pagpapahayag ng damdamin.<br />
Pamamaraan ng Pagsasanay<br />
Pagsasadula<br />
Mga Pag-uusapan<br />
Paggabay<br />
tungo sa tama, sapat, eksklusibong pagpapasuso (TSEK)<br />
Mga<br />
pangangailangan ng Nanay na dapat tugunan ng paggabay<br />
Mga<br />
pamamaraan at kaalaman sa paggabay<br />
Kasiyahang<br />
makakamtan ng isang Nanay na may Gumagabay<br />
Modelo<br />
ng paggabay sa mga Nanay<br />
Kaaya-‐ayang<br />
kilos habang nakikipag-‐usap sa Nanay<br />
Kakayahang<br />
makinig at matuto<br />
Tamang<br />
Paraan ng Pagtatanong<br />
Pagsuporta<br />
tungo sa pagpapanatag ng loob sa pagpapasuso<br />
Mga Kagamitan<br />
<br />
<br />
Haba ng <strong>Sesyon</strong> 30 minutos<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 4<br />
19
<strong>Sesyon</strong> 4<br />
20<br />
Paggabay tungo sa Tama, Sapat,<br />
Eksklusibong Pagpapasuso (TSEK)<br />
Ang paggabay tungo sa tama, sapat, eksklusibong<br />
pagpapasuso (TSEK) ay isang proseso. Ito ay<br />
pagbibigay tulong at pang-‐unawa sa isang Nanay<br />
<br />
pagpapasuso at mapaunlad ang sariling kakayahan<br />
bilang isang Nanay. Sa pamamagitan ng pakikipag-‐<br />
ugnayan sa kapwa Nanay, maihahayag niya ang<br />
sariling damdamin; magkakaroon siya ng kaalaman<br />
kung papaano lutasin ang sariling problema; at<br />
may gagabay sa kanya sa tama, sapat, eksklusibong<br />
pagpapasuso (TSEK).<br />
Mga Pangangailangan ng isang Nanay<br />
Suportang<br />
emosyonal<br />
Dagliang<br />
pagtugon sa pisikal na<br />
pangangailangan<br />
Pagbibigay<br />
ng pang-‐unawa<br />
<br />
<br />
solusyon ng isang problema<br />
Pamamaraan at Kaalaman sa Paggabay<br />
Mga Pamamaraan<br />
Pakikinig<br />
: Sa pamamagitan ng pakikinig sa mga<br />
Nanay, malalaman ng isang Gumagabay kung<br />
ano ang kanilang damdamin at mahihikayat<br />
niyang masabi nang bukas sa loob kung ano ang<br />
gusto nilang gawin bilang isang ina.<br />
Pagtuturo: Maipapakita sa mga Nanay kung<br />
<br />
ano ang kanyang mga problema at kung<br />
papaano niya ito malulutas na mag-‐isa.<br />
Tumutugon din kaagad ang isang Gumagabay sa<br />
pangangailangan ng Nanay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Pagsusubaybay:<br />
Isang pamamaraan ito kung<br />
paano malalaman ng isang nagbibigay gabay<br />
kung natamo na ba ng Nanay ang kasiyahan<br />
at katugunan sa ibinigay na gabay sa kanya.<br />
Malalaman ng isang Gumagabay kung naging<br />
<br />
Nanay ng dagdag na tulong o kaalaman.<br />
Mga Kaalamang ipapamahagi ng<br />
Gumagabay<br />
Pagbibigay<br />
ng nalalaman o edukasyon tungo sa<br />
tama, sapat, eksklusibong pagpapasuso (TSEK)<br />
Dagliang<br />
paglutas ng isang problema<br />
Pagtanggap<br />
sa limitasyon at kakayahan ng<br />
Nanay<br />
Pagkilala<br />
at pagbigay unawa sa kakaibang<br />
kakayahan ng Nanay<br />
<br />
<br />
damdamin ng bawat isa<br />
Kasiyahang Makakamtan ng isang Nanay<br />
na may Gumagabay<br />
Nababawasan<br />
ang bigat ng pasanin ng isang<br />
Nanay kung siya ay may problema<br />
<br />
<br />
sariling kakayanan<br />
Magkakaroon<br />
ng mga kaalamang mapaunlad<br />
ang sariling kakayahan<br />
Matutong<br />
tumanggap ng tungkulin o<br />
responsibilidad<br />
Isang Modelo sa Paggabay sa Nanay<br />
Ang tama, sapat, eksklusibong pagpapasuso (TSEK)<br />
ay ipinakilala sa ilang komunidad at siyudad ng<br />
bansa.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 4<br />
21
<strong>Sesyon</strong> 4<br />
22<br />
Gumagamit ng isang modelo ng proseso kung paano nila ginagawa ito (Fig.1).<br />
<br />
<br />
Fig. 1. Proseso ng Pamamaraan kung paano magbigay ng gabay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Kaaya-ayang Kilos habang<br />
Nakikipag-usap sa Nanay<br />
Tindig (o posture)<br />
Parehong nakaupo ang Gumagabay at ang<br />
Nanay habang nag-‐uusap, o parehong<br />
<br />
<br />
nakaupo ang Nanay.<br />
<br />
<br />
Nanay habang nakikinig.<br />
<br />
habang nag-‐uusap, o nagsusulat sa notebook<br />
<br />
Walang<br />
hadlang sa pagitan ng Nag-‐uusap<br />
Alisin ang mesa o anumang pisikal na hadlang<br />
sa pag-‐uusap ng Gumagabay at ang Nanay.<br />
Hindi tama na nakaupo ang Gumagabay sa<br />
mesa, na parang sa opisina at nagsusulat,<br />
habang nakikipag-‐usap sa Nanay.<br />
Magbigay<br />
ng panahon sa pag-‐uusap<br />
Iparamdam na mahalaga si Nanay at maglaan<br />
ng oras para sa kanya habang nakikipag-‐usap.<br />
Panatag na makinig.<br />
Iwasang <br />
habang nakikipag-‐usap.<br />
Haplos<br />
<br />
ng tamang tugon habang nakikipag-‐usap.<br />
Iwasan ang madalas na hawak at haplos<br />
sa kausap na Nanay, kung hindi naman<br />
kinakailangan.<br />
Hindi tama <br />
hawak ng hawak sa Nanay habang nakikipag-‐<br />
usap.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 4<br />
23
<strong>Sesyon</strong> 4<br />
24<br />
Tamang Paraan ng Pagtatanong<br />
May<br />
tama at maling pamamaraan ng pagtatanong ng mga bagay-‐bagay. Para lalong<br />
<br />
kinakailangan sa isang halimbawa.<br />
Bukas na Pagtatanong<br />
Halimbawa<br />
Gumagabay sa Nanay: “Magandang umaga Diding. Ako pala si Emy, gumagabay<br />
sa mga Nanay. Kumusta ang kalagayan ni Baby Jim?’<br />
Nanay: “Magandang umaga rin. Okay naman po siya, kaya lang<br />
<br />
Gumagabay sa Nanay: <br />
Nanay: “Sumususo siya sa akin pero nagbibigay din ako ng pormulang<br />
<br />
Gumagabay sa Nanay: “Paano kang nagpasyang magbigay ng halinhinan ng<br />
<br />
Nanay: “Kasi parang hindi siya kontentong sumuso sa akin, kasi ang<br />
<br />
Puna<br />
Sa<br />
ganitong pamamaraan kapag ang tanong ay patungo sa PAANO, ito ay nagbibigay-‐<br />
daan sa mabungang talakayan.<br />
Dito<br />
magsisimula ang usapan tungkol sa mga suliranin at pagtugon sa mga<br />
katanungan tungkol sa tama, sapat at eksklusibong pagpapasuso (TSEK).<br />
Paalala<br />
Huwag gumamit ng tanong na masasagot lamang ng OO o HINDI.<br />
Halimbawa ng Pagtatanong na masasagot lang ng OO o HINDI.<br />
Gumagabay sa Nanay: “Magandang umaga Diding. Ako pala si Emy,<br />
gumagabay sa mga Nanay. Kumusta naman<br />
si Baby?”<br />
Nanay: “Magandang umaga naman. Okay lang po siya.”<br />
Gumagabay sa Nanay: “Sumususo ba yung Baby mo sa iyo?”<br />
Nanay: “Opo.”<br />
Gumagabay sa Nanay: “Nahihirapan ka ba sa pagpapasuso?”<br />
Nanay: “Hindi po.”<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Saradong Pagtatanong<br />
Halimbawa<br />
Gumagabay sa Nanay: <br />
Nanay: <br />
Puna<br />
<br />
<br />
nagdudulot ng mabungang impormasyon o kaalaman tungkol sa kalagayan ng<br />
pagpapasuso ng mag-‐Ina.<br />
Sa<br />
ganitong paraan nagtapos agad ang pag-‐uusap at walang naganap na talakayan.<br />
Paggamit ng mga Kilos na Sumasang-ayon<br />
habang Nakikipag-usap<br />
Halimbawa<br />
Gumagabay sa Nanay: “Magandang umaga Diding.<br />
<br />
Nanay: “Magandang umaga din po.<br />
<br />
Gumagabay sa Nanay: <br />
Nanay: “Nag-‐alala ako nung isang<br />
<br />
Gumagabay sa Nanay: <br />
<br />
Puna<br />
Naging mabunga ang talakayan dahil nagpakita ng<br />
interes ang Gumagabay sa kalagayan ng Baby at ni<br />
Nanay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 4<br />
25
<strong>Sesyon</strong> 4<br />
26<br />
Sinasalamin o inuulit ang Salaysay ng Nanay<br />
Halimbawa<br />
Gumagabay sa Nanay: <br />
Nanay: <br />
<br />
Nanay: “Opo. Ito pong linggong ito, laging gutom. Palagay ko po<br />
<br />
Gumagabay sa Nanay: <br />
Nanay: <br />
<br />
Gumagabay sa Nanay: <br />
Puna<br />
Sinasalamin<br />
ang salaysay ng Nanay para bigyang diin ang suliranin patungo sa<br />
pagtalakay ng lunas.<br />
<br />
<br />
<br />
kakayahang magpapasusong eksklusibo.<br />
Inuunawa ang Damdamin ng Nanay, Ngunit Napunta ang Atensyon sa<br />
Gumagabay<br />
Halimbawa<br />
Gumagabay sa Nanay: <br />
Nanay: <br />
Gumagabay sa Nanay: “Nauunawaan kita. Ako kasi nung nagkasakit ang anak ko,<br />
balisang-‐balisa din ako katulad mo. “<br />
Nanay: “Bakit, ano ba ang nangyari sa anak mo?<br />
Puna<br />
Sa<br />
usapang ito, nalayo ang pagtugon sa problema ng Nanay sa kanyang Baby, kasi<br />
napunta ang atensyon sa Gumagabay sa Nanay.<br />
Ang<br />
pag-‐uusap ay napunta sa kwento ng Gumagabay sa Nanay.<br />
Pumapanig sa Nanay<br />
Halimbawa<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Nanay: “Opo. Baka nga po nahawaan ng mga bata dito sa paligid<br />
namin. Natatakot po ako na baka maging ganun din ang<br />
<br />
Gumagabay sa Nanay: “Naunawaan ko. Nakakatakot yun para sa iyo.<br />
Puna<br />
Ang<br />
usapan ay nakatuon sa Nanay.<br />
Iwasan ang mapaghusgang Salita at Katanungan.<br />
Tama<br />
Kumusta<br />
ang pagsuso niya?<br />
Ano<br />
ang itsura ng dumi niya?<br />
Kumusta<br />
ang paglaki ng anak mo?<br />
Kumusta<br />
ang pagpapasuso mo?<br />
Mali<br />
Sumususo<br />
ba siya ng mainam?<br />
Maayos<br />
ba ang dumi niya?<br />
Tumataba<br />
ba ang anak mo?<br />
Problemado<br />
ka ba sa pagpapasuso?<br />
Pagtanggap at Pagsuporta tungo sa Pagpapanatag ng Loob ng<br />
Nanay sa Pagpapasuso<br />
Tanggapin<br />
kung ano ang nadadama at naiisip ng Nanay.<br />
Bigyang-‐pansin<br />
at purihin ang mga tamang pamamaraan ng pagpapasuso ng<br />
mag-‐Ina.<br />
Magbigay<br />
ng sapat na impormasyon at karapat-‐dapat na tulong.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
gabay.<br />
<br />
<br />
loob na malampasan ang pagsubok. Pag-‐aralan nang husto ang sitwasyon sa<br />
pamamagitan ng paghingi ng tulong sa mga dalubhasa.<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 4<br />
27
<strong>Sesyon</strong> 4<br />
28<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Layunin<br />
Pakikinig at Pag-‐unawa<br />
Pamamaraan ng Paggagabay sa Nanay<br />
Pamamaraan<br />
Maunawaan ang kakayahan sa pakikinig at pag-‐unawa at maging sanay sa<br />
paggamit nito sa paggabay sa Nanay.<br />
Pagtuturo at pagsasanay<br />
Mga Pag-‐uusapan<br />
Bakit<br />
Kailangan ang kasanayan sa pakikinig at pag-‐unawa<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Kakayahang<br />
Gumamit ng pag-‐ayon at pagkilos na nagpapakita ng pagkawili/<br />
interes<br />
Kakayahang<br />
Ibalik uli ang Sinabi ng Nanay<br />
<br />
<br />
nararamdaman<br />
Kakayahang<br />
Iwasan ang mga Salitang may Tunog na panghuhusga<br />
<br />
<br />
Mga Kagamitan<br />
<br />
Haba 60 minutos<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 5<br />
29
<strong>Sesyon</strong> 5<br />
30<br />
Pakikinig at Pag-unawa, mga Paraan ng Paggagabay sa Nanay<br />
Pakikinig<br />
sa sinasabi ng Nanay at pag-‐unawa sa kanyang nararamdaman ay<br />
dalawang pamamaraan sa paggabay sa Nanay sa tama, sapat at eksklusibong<br />
pagpasuso (TSEK) sa kanyang anak.<br />
Sa<br />
pamamagitan ng pakikinig at pag-‐unawa, matutulungan ang Nanay<br />
kung paaano magdesisyon sa mga bagay-‐bagay, lalung lalo na ang TSEK na<br />
pagpapasuso.<br />
<br />
<br />
Nanay na siyang nagpapakain sa kanilang mga anak at kung ano ang kanilang<br />
nararamdaman.<br />
Ang<br />
Nanay ay maaaring hindi kaagad magsalita tungkol sa kanyang mga<br />
damdamin lalo na kung siya ay mahiyain, at may ibang taong nakikinig na<br />
hindi naman niya kakilala.<br />
Kailangan<br />
ng Gumagabay sa Nanay ng kakayahang makinig at maparamdam<br />
kay Nanay na interesado ka sa kanya.<br />
Sa<br />
ganitong paraan, mabubuhayan ng loob si Nanay para magsalita. Maaaring<br />
hindi na siya maiinis at magiging kimi sa pagsasalita.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Nanay na ikaw ay interesado sa kanya, kaya makakatulong na makipag-‐usap<br />
siya sa iyo.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Kailan? Saan? Bakit?<br />
<br />
<br />
<br />
makakatulong.<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
makakatulong.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
siguraduhin ang isang katotohanan.<br />
<br />
<br />
may malaman ka pang ibang impormasyon.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
ng eksklusibo o nagbibigay din siya ng pormulang gatas.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
BABALA<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Kakayahang 3: Gumamit ng pag-‐ayon at pagkilos na nagpapakita<br />
ng pagkawili/interes<br />
Ang isa pang paraan upang si Nanay ay magsalita ay ang paggamit ng pag-‐tango, pag-‐<br />
<br />
kawilihan /interes sa kanya.<br />
<strong>Sesyon</strong> 5<br />
31
<strong>Sesyon</strong> 5<br />
32<br />
Kakayahang 4: Ibalik ulit ang sinabi ni Nanay.<br />
Ang<br />
pagbabalik ulit ay ang pag-‐uulit sa sinabi ni Nanay sa iyo, upang ipakita sa<br />
kanya na narinig mo siya.<br />
<br />
<br />
mo ang lahat ng binibigay mo sa kanya?’<br />
<br />
ang kanyang Nararamdaman.<br />
<br />
<br />
ng Nanay.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Ang<br />
ganitong kakayahan ay nagpapakita na nauunawaan mo ang kanyang<br />
<br />
<br />
<br />
makatotohanang tanong, tulad ng, “Gaano kadalas siya kumain? Ano pa ang<br />
<br />
<br />
Kakayahang 6: Iwasan ang mga salitang may tunog na panghuhusga.<br />
<br />
<br />
masama, sapat, maayos.<br />
<br />
<br />
ng Nanay na siya ay mali, o maaaring may mali sa kanyang anak.<br />
<br />
<br />
mapalakas ang loob ni Nanay.<br />
Paalala<br />
ANG MGA NAKAKATULONG NA <br />
<br />
<br />
Maging<br />
maasikaso<br />
Alisin<br />
ang mga hadlang<br />
Magbigay<br />
ng panahon<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Mga Pagsasanay sa Pakikinig at Pag-unawa<br />
Pagsasanay : Paggamit ng<br />
Gabay sa pagsasanay:<br />
<br />
<br />
<br />
ni Nanay.<br />
Halimbawa:<br />
<br />
<br />
Pinapasuso mo ba ang iyong sanggol? Paano mo pinapakain<br />
ang iyong sanggol?<br />
<br />
<br />
<br />
1. Natutulog ba ang iyong sanggol sa tabi mo? ________________________<br />
2. Madalas ka bang malayo sa iyong sanggol? ________________________<br />
3. Kumakain ba ng lugaw si Sara? ________________________<br />
4. Madalas mo bang bigyan ng prutas ang iyong anak? ________________________<br />
Pagsasanay: Ibalik ulit ang sinabi ni Nanay.<br />
Gabay sa pagsasanay:<br />
Ang mga pahayag 1-‐3 ay ilan sa mga bagay na masasabi ng mga Nanay sa iyo. Sa<br />
ilalim nito 1-‐3 ay may tatlong kasagutan. Markahan ang sagot na nagbabalik ulit<br />
ng sinabi ng mga pahayag. Para sa pahayag bilang 4, gumawa ng sariling sagot na<br />
nagbabalik ulit sa sinabi ni Nanay.<br />
Halimbawa:<br />
Sabi ni Nanay wala siyang sapat na gatas.<br />
<br />
<br />
k. Sabi niya mahina ang daloy ng gatas niya?<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 5<br />
33
<strong>Sesyon</strong> 5<br />
34<br />
<br />
1. Ayaw kumain ni Mika ng malapot na lugaw?<br />
a. Mukhang di nasisiyahan si Mika sa malapot na pagkain?<br />
b. Anu-‐anong pagkain ang nasubukan mo na?<br />
<br />
tatlong buwan na?<br />
2.<br />
3.<br />
Mukhang ayaw ni Baby na sumuso sa akin.<br />
a. Mayroon ba siyang pormulang gatas?<br />
b. Gaano na katagal na umaayaw si Baby na sumuso?<br />
k. Mukhang inaayawan niyang sumuso?<br />
Sinubukan kong pasusuhin siya ng pormulang gatas, pero sinuka lamang<br />
niya.<br />
a. Bakit mo sinubukang magbigay ng pormulang gatas?<br />
b. Ayaw niyang uminom ng pormulang gatas?<br />
k. Sinubukan mo bang gumamit ng tasa?<br />
Sabi ng Mister ko, ang Baby namin ay nasa tamang edad na para hindi na<br />
pasusuhin.<br />
Pagsasanay: “Empathizing” -‐ para ipakita na nauunawaan mo ang kanyang<br />
nararamdaman<br />
Gabay sa pagsasanay:<br />
Ang mga pahayag 1-‐3 ay mga bagay na maaaring sabihin ni Nanay. Sa ilalim ng<br />
mga pahayag 1-‐4 ay tatlong sagot ang maaari mong gawin. Salungguhitan ang<br />
mga salita sa mga pahayag ni Nanay na nagpapakita ng kanyang nararamdaman.<br />
<br />
<br />
Halimbawa:<br />
Gusto ng Baby ko na palaging sumuso sa gabi kung kaya napapagod ako.<br />
a. Ilang beses ba siya kung kumain?<br />
b. Ginigising ka ba niya sa gabi?<br />
k. Tunay na pagod ka sa pagpapakain sa gabi?<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Si<br />
James ay di gaanong kumakain nitong nakaraang linggo. Ako’y lubhang nag-‐aalala<br />
na sa kanya.<br />
a. Nag-‐aalala ka kasi di kumakain si James?<br />
b. Ano ang kinain ni James kahapon?<br />
k. May panahon na di kumakain nang maayos ang mga bata.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
mukhang matubig.<br />
b. Nag-‐aalala ka tungkol sa ano ang itsura ng gatas mo?<br />
<br />
Nararamdaman<br />
ko na walang gatas ang suso ko at ang Baby ko ay isang araw na<br />
ngayon.<br />
a. Nag-‐aalala ka dahil hindi pa lumalabas ang gatas mo?<br />
b. Nag-‐umpisa na ba siya sumuso?<br />
k. Madalas maraming araw ang lilipas bago dumaloy ang gatas.<br />
<br />
<br />
a. Nakikita ko na nag-‐aalala ka sa pagpapasuso ng Baby mo.<br />
<br />
mula sa mga Nanay sa kanilang mga sanggol?<br />
k. Ano ang narinig mo pang ibang pagpipilian upang pakainin si Baby?<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 5<br />
35
<strong>Sesyon</strong> 5<br />
36<br />
Pagsasanay sa Pagsasalin ng mga Salitang Nanghuhusga<br />
MGA NANGHUHUSGANG SALITA<br />
Maayos Normal Sapat Suliranin<br />
kasiya-‐siya tama katamtaman mabigo<br />
<br />
<br />
<br />
di-‐ayos wasto nasisiyahan magtagumpay<br />
mali marami<br />
kainaman<br />
tagumpay<br />
PAGGAMIT AT PAG-‐IWAS SA MGA SALITANG MAPANGHUSGA<br />
Lokal na wika Tanong na nanghuhusga<br />
Maayos Maayos ba siyang sumuso?<br />
Normal Normal ba ang kanyang pagdumi?<br />
<br />
<br />
Suliranin May suliranin ka ba sa pagpapasuso?<br />
Mga Layunin<br />
Gawain ng Grupo<br />
Pakikinig at Pag-‐uunawa<br />
Pagtasa ng Pagpapasuso<br />
Pagkatapos ng gawaing ito, ang mga kalahok ay maaari nang:<br />
maglarawan<br />
ng naaangkop na kakayahan sa pakikinig at pag-‐uunawa<br />
<br />
<br />
Ang mga talaan na ito ay buod ng mga instruksiyon na ibibigay sa inyo ng<br />
<br />
basahin ang mga ito upang maalala mo kung ano ang gagawin sa sesyon. Sa<br />
<br />
usap sa isang Nanay, habang ang ibang miyembro ng grupo ay magmamasid.<br />
Ano ang dapat dalhin:<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Lapis<br />
at papel para sa pagtatala<br />
<br />
<br />
Kung ikaw ang kakausap sa Nanay:<br />
Magpakilala sa Nanay at humingi ng pahintulot na maka-‐usap siya. Ipakilala ang<br />
<br />
upuan kung maaari at kung pinapayagan sa pasilidad, umupo sa kama.<br />
Kung kasalukuyang nagpapasuso, pakiusapan si Nanay na ituloy lang ang kanyang<br />
ginagawa. Kung hindi naman nagpapasuso, pakiusapan si Nanay na pakainin<br />
siya sa normal na paraan sa ano mang pagkakataon na handa na ang sanggol.<br />
<br />
pagpapakain/pagpapasuso sa sanggol.<br />
<br />
Kamustahin si Nanay at si Baby, upang makapag-‐umpisa ng isang pag-‐uusap.<br />
<br />
Magsanay sa paggamit ng iba’t ibang kakayahan sa pakikinig at pag-‐unawa.<br />
Kung ikaw ay nagmamasid:<br />
<br />
magbigay ng komento o makipag-‐usap sa iyong mga kasama.<br />
Gumawa ng pangkalahatang obserbasyon tungkol kay Nanay at sanggol. Pansinin<br />
ang halimbawa: Mukha ba siyang masaya? Mayroon ba siyang dalang pormula?<br />
Gumawa ng pangkalahatang obserbasyon ng usapan sa pagitan ni Nanay at ng<br />
kasama. Pansinin halimbawa: Sino ang madalas magsalita? Nakapagsalita ba si<br />
Nanay nang walang pasubali at siya ba ay nasisiyahan?<br />
Gumawa ng tuwirang obserbasyon sa mga kakayahan sa pakikinig at pag-‐<br />
<br />
<br />
<br />
Markahan ng tsek ( )ang iyong talaan ng mga Kakayahan sa Pakikinig at Pag-‐<br />
unawa kapag nakita mong ginagamit ang isang kakayahan, para tulungan kang<br />
maalala para sa talakayan. Pansinin kapag siya ay nagkamali, halimbawa kung<br />
gumamit siya ng mapaghusgang salita, o kaya nagtanong siya na ang sagot ni<br />
Nanay ay ‘oo’ o ‘hindi’.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 5<br />
37
<strong>Sesyon</strong> 5<br />
38<br />
<br />
<br />
Isulat ang pangalan ni Nanay at Baby: markahan ng tsek ( ) sa tabi ng bawa’t<br />
tanda na nakita mong nagawa, idagdag gaano katagal ang pagpapasuso.<br />
Pasalamatan si Nanay sa kanyang panahon.<br />
Mga Dapat Iwasan sa Paggawa ng Gawiin ng Grupo<br />
Huwag sasabihin na interesado ka sa pagpapasuso.<br />
Ang pagkilos ng Nanay ay maaaring magbago. Maaaring di siya malaya<br />
sa pagsasabi ng tungkol sa pagpapakain ng pormulang gatas. Dapat<br />
sabihin mo na ikaw ay interesado sa pagpapakain ng sanggol o sa kung<br />
paano pinapakain ang mga sanggol.<br />
Huwag mong bibigyan si Nanay ng tulong o gabay.<br />
Kung kailangan ni Nanay ng tulong, kailangan mong ipaalam sa iyong<br />
tagasanay o health worker.<br />
<br />
<br />
Ang Gumagabay kay Nanay ay di kailangang mag sulat habang<br />
nagsasalita. Ang mga ‘forms’ ay kailangan lamang upang ipaalala ang<br />
gagawin, nguni’t kung nais mong magsulat, gawin mo ito pagkatapos<br />
nilang mag-‐usap. Ang mga nagmamasid ay maaaring magsulat.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
39
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
40<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
“<br />
”<br />
“oxytocin ”<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
________________________<br />
Hango sa UNICEF’s Infant and Young Child Feeding Counselling: An Integrated Course. <br />
Manual.<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Pagbubuo ng Tiwala at Pag-‐alalay<br />
Pamamaraan ng Paggabay sa Nanay<br />
Mga Layunin<br />
<br />
<br />
pag-‐alalay, bilang pamamaraan ng paggabay sa Nanay.<br />
Isalarawan<br />
ang tamang paggamit ng kakayahan sa paggagabay sa<br />
pagpapakain ng sanggol.<br />
Pamamaraan<br />
Panayam-‐talakayan<br />
Mga Kagamitan<br />
Papel at lapis<br />
Mga Pag-uusapan<br />
Pagbubuo<br />
ng Tiwala at Pag-‐alalay<br />
Mga<br />
Kakayahan sa Pagbubuo ng Tiwala at Pag-‐alalay<br />
Pagsasanay<br />
sa mga Kakayahang Natutunan sa Pagbuo ng Tiwala at Pag-‐alalay<br />
Haba ng <strong>Sesyon</strong> 90 minutos<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
41
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
42<br />
Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay<br />
<br />
<br />
Ito<br />
ay maaaring maging daan upang maramdaman niya na may kakulangan<br />
siya.<br />
Dahil<br />
dito, siya ay madaling magpatalo sa hiling ng pamilya at mga kaibigan.<br />
Bilang<br />
Gumagabay sa Nanay, kakailanganin mo ang mga kakayahang ito<br />
<br />
pakiramdam sa sarili.<br />
GINTONG ARAL<br />
Iwasan ang pagsabi sa Nanay kung ano ang dapat niyang gawin. Tulungan<br />
siyang gumawa ng desisyon para sa sarili at kung ano ang pinakamabuti<br />
sa kanya at sa kanyang sanggol. Ito ang magbibigay sa kanya ng tiwala sa<br />
sarili.<br />
Mga Kakayahan sa Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay<br />
Kakayahan 1. Tanggapin kung ano ang iniisip at nararamdaman ni Nanay.<br />
Si<br />
Nanay ay nag-‐aakala minsan na hindi ka sumasang-‐ayon sa kanya.<br />
Kapag<br />
di ka sumasang-‐ayon sa kanya, o kaya’y pinipintasan mo siya, nararamdaman<br />
<br />
Kung<br />
ikaw naman ay sumasang-‐ayon, magiging mahirap sa iyo na magsabi ng ibang<br />
bagay na kakaiba.<br />
Mas<br />
nakakatulong kung tatanggapin mo ang kanyang iniisip.<br />
Ang<br />
pagtanggap ng iniisip ni Nanay ay ang pagsagot na walang kinikilingang paraan,<br />
at hindi sumasang-‐ayon o sumasalungat.<br />
Ang<br />
‘pagbabalik ulit’, pagsagot at pagkilos na nagpapakita ng interes ay mga paraan<br />
na nakakatulong upang ipakita ang pagtanggap, gayun din ang kapakipakinabang na<br />
kakayahan sa pakikinig at pag-‐unawa.<br />
Paalala<br />
Si Nanay ay madaling maniwala na mayroon mali sa kanya, sa kanyang<br />
pagpapakain sa anak, o kaya sa kanyang gatas kung siya ay nagpapasuso.<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Minsan,<br />
si Nanay ay nag-‐aalala sa isang bagay na hindi naman malubhang suliranin.<br />
<br />
<br />
<br />
niya na mali ang kanyang ginagawa. Maaaring akalain niya na hindi mo siya<br />
<br />
<br />
isang paraan na nakakatulong upang mapakita mo ang pagtanggap sa nararamdaman<br />
ni Nanay.<br />
Kakayahan 2. Kilalanin at purihin ang tamang ginagawa ni Nanay at ng kanyang<br />
sanggol.<br />
Bilang mga health workers, tayo ay nasanay na maghanap ng mga suliranin. Nakikita<br />
<br />
<br />
<br />
pagsang-‐ayon sa magandang mga gawi ni Nanay.<br />
Ang<br />
pagpuri sa magandang mga gawi ni Nanay ay nagbibigay ng mga sumusunod na<br />
pakinabang:<br />
<br />
Ito ay nagpapalakas ng loob niya upang magpatuloy sa kanyang magagandang<br />
gawi.<br />
Ito ay nagbibigay daan para mas madali niyang tanggapin ang mga mungkahi<br />
mo.<br />
<br />
<br />
dapat gawin.<br />
<br />
<br />
Kapag<br />
si Nanay ay nakaramdam ng pagod, o kaya marumi, o di maginhawa,<br />
mas maiging bigyan siya ng panahong magpahinga at maglinis ng katawan.<br />
Kapag<br />
siya ay gutom o nauuhaw, mas maiging bigyan siya ng tubig at<br />
<br />
<br />
<br />
para siya makapagdesisyon.<br />
<br />
ang<br />
pagpapakita sa tagapag-‐alaga ni Baby paano maghanda ng pagkain, kaysa<br />
<br />
Ang<br />
pagtulong sa tamang posisyon at paglalapat kapag nagpapasuso, o<br />
<br />
<br />
karagdagang pagkain.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
43
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
44<br />
<br />
<br />
<br />
“Tulungan<br />
kita na maging maginhawa, pagkatapos ay dadalhan kita ng<br />
maiinom. “<br />
Kakayahan 4. Magbigay ng ilan at nauukol na kaalaman.<br />
Ang<br />
nauukol na kaalaman ay mga impormasyon na makakatulong kay Nanay ngayon.<br />
Kapag<br />
nagbigay ng kaalaman, tandaan ang mga ito:<br />
Sabihin<br />
mo sa kanya ang mga bagay na magagawa niya ngayon, hindi yong sa<br />
ilang linggo pa.<br />
Ang<br />
pagpapaliwanag ng dahilan kung bakit mahirap ang isang bagay ay<br />
karaniwang ay nakakatulong sa Nanay upang maunawaan kung ano ang mga<br />
nangyayari.<br />
Sikaping<br />
magbigay ng isa o dalawang kaalaman sa isang pagkakataon, lalo na<br />
kung siya ay pagod at marami nang natanggap na gabay.<br />
<br />
<br />
kanyang sinasabi, at pagbibigay puri sa ginagawa nilang tama ng sanggol niya.<br />
<br />
kanyang maling akala.<br />
<br />
<br />
namumuna. Ito ay mahalaga lalo na kung may nais kang itama na maling<br />
akala.<br />
Kakayahan 5. Gumamit ng simple o payak na pananalita.<br />
Gumamit<br />
ng mga katagang karaniwan sa pagpapaliwanag sa mga Nanay. Tandaan na<br />
<br />
<br />
mga health workers.<br />
Kakayahan 6. Gumawa ng isa o dalawang mungkahi.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Kapag<br />
ginagabayan mo si Nanay magmungkahi sa paraang magagawa niya ang<br />
mga bagay sa kakaibang paraan sa pamamagitan ng iyong paggabay, pagkatapos ay<br />
makakagawa na siya ng desisyon kung susubukan niya o hindi. Marararamdaman ni<br />
Nanay na kaya na pala niyang gawin ang isang bagay, at ito’y makakatulong para siya<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
pag-‐alalay. Ito ang mga sumusunod:<br />
Tanggapin<br />
kung ano ang iniisip at nararamdaman ni Nanay.<br />
Kilalanin<br />
at purihin ang ginagawang tama ni Nanay at ang sanggol.<br />
<br />
<br />
Magbigay<br />
ng ilan nauukol na kaalaman.<br />
Gumamit<br />
ng payak na pananalita.<br />
Gumawa<br />
ng isa o dalawang mungkahi, hindi kautusan.<br />
Mga Pagsasanay sa Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay<br />
Pagsasanay sa Pagtanggap sa INIISIP ni Nanay<br />
Mga tagubilin sa pagsasanay<br />
Ang<br />
pagsubok 1 at 2 ay mga maling akala na maaaring pinapaniwalaan ng<br />
mga Nanay.<br />
Sa<br />
tabi ng bawa’t maling akala ay may tatlong kasagutan. Ang isa ay<br />
sumasang-‐ayon sa akala, ang pangalawa ay di sumasang-‐ayon at yong<br />
<br />
<br />
Isulat<br />
sa patlang kung ang sagot niyo ay sumasang-‐ayon, di sumasang-‐ayon at<br />
<br />
<br />
Si Nanay, na merong anim na buwan na sanggol, ay nagsabi, “Ang Baby ko ay<br />
<br />
Tinatanggap <br />
<br />
Di sumasang-‐ayon<br />
<br />
<br />
Sumasang-‐ayon<br />
Pagsubok 1 _____________________________________________________________<br />
Si Nanay, ng isang buwang sanggol, ay nagsabi, “Binibigyan ko siya ng tubig, dahil sa<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
<br />
<br />
“Oo, ang mga sanggol ay nangangailangan din<br />
<br />
<br />
“Nararamdaman mo na kailangan niya ng<br />
<br />
45
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
46<br />
Pagsubok 2 _______________________________________________________<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
“Ang gatas ng ina ay di mainam<br />
<br />
“Nag-‐aalala ka na ang iyong gatas<br />
<br />
“Subalit ang gatas ay hindi napapanis<br />
<br />
Pagsasanay sa Pagtanggap sa NARARAMDAMAN ni Nanay<br />
Mga tagubilin sa pagsasanay<br />
Pagkatapos<br />
ng mga salaysaying A at B, may tatlong kasagutan.<br />
Markahan ng tsek ()ang mga kasagutang nagpapakita ng pagtanggap sa<br />
nararamdaman ni Nanay.<br />
<br />
Ang anak na lalaki ni Perla ay may sipon at baradong paghinga, at nahihirapan siyang<br />
<br />
ng tsek ( <br />
nararamdaman ni Perla.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
k. Nakakabagabag kapag may sakit ang sanggol, di ba?<br />
Pagsubok _Salaysayin A ____________________________________________________<br />
<br />
na lang ang kanyang gatas, nguni’t tatlong linggo pa lang ang kanyang sanggol.<br />
<br />
<br />
<br />
b. Alam ko, ikaw ay tunay na nababagabag tungkol dito.<br />
<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
46
Pagsubok_ Salaysayin B ___________________________________________________<br />
Si Dora ay nababahala. Minsan hindi dumudumi ang kanyang Baby sa loob ng isa o<br />
dalawang araw. Kapag siya ay dumumi, siya ay nahihirapan at namumula ang mukha.<br />
<br />
<br />
____ b. May mga sanggol na di dumudumi sa loob ng apat o limang araw.<br />
____ k. Tunay na nababahala ka kapag di siya dumudumi, hindi ba?<br />
Pagsasanay sa Pagpupuri sa Ginagawang TAMA ni Nanay at sanggol<br />
Mga tagubilin sa pagsasanay<br />
Para<br />
sa salaysayin K, mayroon tatlong kasagutan. Ito ay mga bagay na gusto mong<br />
sabihin kay Nanay.<br />
Markahan ng tsek ( ) ang sagot na nagpupuri kay Nanay at Baby sa ginagawa nilang<br />
<br />
Sa<br />
salaysayin D, gumawa ng sariling kasagutan para papurihan si Nanay.<br />
<br />
Si Nanay ay nagpapasuso sa tatlong buwang sanggol, at pinaiinom ng katas ng<br />
<br />
a. Dapat mo nang ihinto ang pagbibigay ng katas ng prutas, na maaaring naging<br />
dahilan ng kanyang pagtatae.<br />
<br />
<br />
paggaling.<br />
k. Mas mainam na huwag bigyan ang mga sanggol ng kahit ano maliban sa gatas ng<br />
ina hanggang sila ay mag-‐anim na buwan.<br />
Pagsubok_ Salaysayin K ___________________________________________________<br />
Si Nanay, ng tatlong buwang sanggol, ay nagsasabi na ang kanyang Baby ay iyak nang<br />
<br />
kanyang sanggol ay bumigat noong isang buwan.<br />
____ a. Maraming mga sanggol ang umiiyak sa ganyang oras ng gabi. Walang dapat<br />
ikabahala.<br />
____ b. Siya ay lumalaki nang maayos at yun ay dahil sa iyong gatas lang.<br />
<br />
mo.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
47
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
48<br />
Pagsubok_ Salaysayin D___________________________________________________<br />
Ang isang apat na buwang sanggol ay lubusang pinakain ng kahaliling pagkain na<br />
<br />
<br />
loob ng dalawang buwan. Ang amoy ng pormulang gatas ay maasim.<br />
a. _____________________________________________________<br />
b. _____________________________________________________<br />
k. _____________________________________________________<br />
Pagsasanay sa Pagbibigay ng ilan at nauukol na kaalaman<br />
Mga tagubilin sa pagsasanay<br />
May<br />
dalawang hanay kung saan yung una ay talaan ng anim na Nanay na may mga<br />
sanggol na iba’t-‐ibang gulang.<br />
Sa<br />
pangalawang hanay ay may anim na kaalaman (a,b,k,d,e,g) na kakailanganin ng<br />
mga Nanay.<br />
Gayunpaman,<br />
ang mga impormasyon ay hindi nakatapat sa Nanay na<br />
nangangailangan ng kaalaman.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bilang<br />
halimbawa, ang tamang sagot para sa Nanay 1 nakalagay na.<br />
Pagsubok<br />
e<br />
___1.<br />
___2.<br />
___3.<br />
___4.<br />
___5.<br />
___6.<br />
Nanay Kaalaman<br />
Ang Nanay sa pagbabalik a. Ang foremilk (unang gatas) sa trabaho.<br />
sa trabaho ay karaniwang malabnaw.<br />
Ang Nanay ng isang anim b. Eksklusibong pagpapasuso<br />
buwang Baby ang pinakamagaling hanggang<br />
si Baby ay anim na buwan.<br />
Ang Nanay na nag-‐aakala na ang k. Mas madalas magpasuso<br />
kanyang gatas ay malabnaw mas maraming gatas.<br />
Ang Nanay na nag-‐aakala na d. Ang kolostrum ay ang<br />
wala siyang sapat na gatas kailangan ni Baby sa ganitong panahon.<br />
<br />
buwan na Baby na eksklusibong kay Baby, at para tulungang dumami<br />
ang gatas ni Nanay.<br />
Si Nanay, na may bagong silang g. Ang pagpapasuso ay pinakamahalaga sa<br />
na sanggol, ay ibig bigyan ng<br />
<br />
ang kanyang Baby<br />
dalawang taon at higit pa.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Pagsasanay Gumamit ng Payak na Pananalita<br />
Mga tagubilin sa pagsasanay<br />
Sa<br />
pagsasanay na ito, may dalawang kaalaman na maaari mong ibigay sa mga Nanay.<br />
<br />
<br />
health worker.<br />
<br />
<br />
<br />
Kaalaman Gamit ang simple o payak na pananalita<br />
Ang kolostrum lamang ang kailangan Ang unang madilaw na gatas na<br />
ng Baby sa unang mga araw. lumalabas sa suso ay ang tunay na<br />
kailangan ni Baby sa mga unang araw.<br />
Pagsubok<br />
Kaalaman Gamit ng simple o payak na pananalita<br />
1. Ang eksklusibong pagpapasuso ay __________________________<br />
pinakamagaling sa loob ng __________________________<br />
anim na buwan. __________________________<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
suso ni Nanay. __________________________<br />
Pagsasanay ng Paggawa ng isa o dalawang mungkahi<br />
Mga tagubilin sa pagsasanay<br />
Ang<br />
mga kautusan nasusulat ay nais mong ibigay kay Nanay na nagpapasuso.<br />
Isulat<br />
uli ang mga kautusang ito sa pamamaraan ng mungkahi.<br />
Bago<br />
magsimula, basahin ang nakalagay sa kahon kung saan nakasulat ang mga<br />
halimbawa kung paano magbigay ng mungkahi, hindi pag-‐uutos. Makakatulong ito sa<br />
gagawin mong pagsasanay.<br />
PAGBIBIGAY MUNGKAHI, HINDI PAG-‐UUTOS<br />
Ang<br />
pag-‐uutos ay gumagamit ng mga salitang pautos na pandiwa (magbigay, gawin,<br />
dalhin) at mga salitang palagi, hindi kailangan, dapat.<br />
49
<strong>Sesyon</strong> 6<br />
50<br />
Ang<br />
mga mungkahi ay kabilang ang:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Pagsubok<br />
Pautos: “Palaging itabi si Baby sa iyong tulugan upang mapakain mo siya<br />
<br />
Mungkahi: “Mas madali magpakain sa gabi kung katabi mo si Baby sa<br />
<br />
<br />
“Di ba mas madaling pakainin siya sa gabi kung katabi mo siya<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Mungkahi: _______________________________________________<br />
_________________________________________________________<br />
2. Pautos: Pakainin mo siya nang madalas, lalo na kapag siya ay<br />
<br />
Mungkahi: _______________________________________________<br />
_________________________________________________________<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Layunin:<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<br />
Kulang ang Gatas ni Nanay<br />
<br />
Pamamaraan ng Pagsasanay<br />
Pagtatanghal<br />
Mga Pag-uusapan<br />
Sa<br />
loob ng Suso<br />
Mga<br />
Bahagi ng Suso<br />
<br />
ng Suso<br />
Ang Gatas ni Nanay – Kolostrum, Fore Milk, Mature Milk<br />
at Hind Milk<br />
Pagdaloy<br />
ng Gatas ni Nanay<br />
Tamang Paghakab<br />
Dahilan ng Maling Paghakab<br />
sa <br />
Suso ni Nanay?<br />
Bakit Umiiyak si Baby?<br />
Kayang-‐kaya Palatandaan ng Tamang Pagpapasuso ni Nanay kay Baby<br />
Tamang ni Nanay Magpasuso kahit Pagod<br />
Posisyon ng Pagpapasuso ni Nanay kay Baby<br />
Gawain<br />
ng Grupo<br />
Mga Kagamitan<br />
<br />
at iba pang visual aids<br />
Haba ng <strong>Sesyon</strong> 60 minutos<br />
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
51
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
52<br />
Sa Loob ng Suso<br />
Kung<br />
makikita mo ang laman ng iyong suso, isang kamangha-‐manghang makinarya<br />
ito<br />
Maliit<br />
man o malaki, anumang sukat o hugis, sadyang nilikha ang mga suso ng isang<br />
babae upang makapagpasuso ng isang sanggol.<br />
Mga Bahagi ng Suso<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
PROLACTIN at OXYTOCIN, Mga Hormones Importante<br />
para sa Pagpapasuso ni Nanay<br />
PROLACTIN<br />
Gumagawa ng<br />
gatas, bago<br />
at habang<br />
nagpapasuso para<br />
sa maayos na<br />
pagdaloy ng gatas.<br />
Nagsisimula sa<br />
utak (pituitary<br />
glands)<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Gabay sa Trainer-Facilitator<br />
Ano ang nararamdaman mo habang nagpapasuso?<br />
OXYTOCIN, Pang-alis ng Pagod at Pag-aalala ni Nanay<br />
OXYTOCIN<br />
Lumalabas ang<br />
gatas kapag<br />
sumususo si<br />
Baby at gagawa<br />
ulit ng gatas<br />
para sa susunod<br />
na pagsuso<br />
niya.<br />
<br />
<br />
sangkap na nakakatulong upang siya ay makapag-‐relaks. Mararamdaman niya na<br />
<br />
kalooban.<br />
<br />
<br />
Kapag<br />
sumuso si Baby, may lumalabas na patak-‐patak na gatas sa kabilang suso.<br />
<br />
<br />
magamit ng sanggol.<br />
<br />
<br />
ay ang pagbagal ng pagsuso ni Baby, at ang malalim at regular na paglunok niya.<br />
Sa<br />
unang linggo ng pagpapasuso, ilang minuto muna ang kailangan bago gumana ang<br />
MER kung ihahambing sa isang Nanay na bihasa na sa pagpapasuso.<br />
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
53
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
54<br />
Ang Gatas ni Nanay<br />
May<br />
iba’t ibang uri ng gatas si Nanay ayun sa komposisyon na nilalaman nito -‐ ang<br />
<br />
<br />
<br />
Sa<br />
unang minuto pagkasilang ng sanggol ay may nakahanda ng gatas para sa kanya.<br />
Ang tawag sa espesyal na gatas na ito ay KOLOSTRUM. Patak-‐patak lang ito ngunit<br />
tama, sapat at eksakto para sa sanggol.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Kolostrum, Gintong gatas<br />
Gatas<br />
na lumalabas sa mga unang araw pagkapanganak ni Nanay<br />
Malagkit<br />
at manilaw-‐nilaw ang kolostrum<br />
Patak-‐patak<br />
lang ito<br />
<br />
<br />
holen o itlog ng pugo)<br />
Nasususo<br />
ni Baby ang kolostrum sa mga unang araw ng buhay niya<br />
Kumpul-‐kumpol<br />
ang kolostrum ni Nanay sa pagitan ng 10 araw pagkasilang.<br />
<br />
<br />
Unang<br />
bakuna ng sanggol ang kolostrum<br />
Panangga<br />
ito laban sa sakit.<br />
Kontra-‐impeksyon,<br />
diarrhea, sepsis at allergies.<br />
<br />
<br />
berde na tae ng sanggol) at madalas labasan ng tae si Baby<br />
Punong-‐puno<br />
sa sustansya at bitamina ang kolostrum<br />
Kompleto<br />
na ito sa tubig<br />
Pang-‐unang Gatas (Foremilk)<br />
Unang<br />
daloy ng gatas<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Gatas ni Nanay araw-‐araw (Mature Milk)<br />
Gatas<br />
na lumalabas pagkaraan ng 10-‐14 na araw pagkatapos manganak ni<br />
Nanay<br />
Mas<br />
marami kaysa kolostrum<br />
<br />
<br />
<br />
Panangga<br />
laban sa malubhang sakit<br />
GINTONG ARAL<br />
Walang kapantay at kapalit ang gatas ni Nanay<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Kontra<br />
sa impeksyon, diarrhea, allergies,<br />
asthma, sakit sa puso at iba pang kondisyon<br />
<br />
<br />
at <br />
Panghuling Gatas (Hind Milk)<br />
Gatas<br />
na lumalabas sa bandang huli ng pagsuso<br />
ni Baby<br />
foremilk<br />
Ang espesyal na taba (o fats) sa hind milk ay<br />
nakkapagpatalino kay Baby at nagbibigay ng<br />
enerhiya at lakas<br />
Maraming calories, kaya si Baby ay lumalaking<br />
malusog<br />
<br />
<br />
Pampatalas<br />
ng paningin dala ng sustansya<br />
May <br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Mga Bagay na Maaring Makatulong sa Pagdaloy ng Gatas ni Nanay<br />
Alam<br />
niya na marami siyang gatas at may kakayahang magpasuso<br />
<br />
<br />
May<br />
Gumagabay sa bagong panganak na Nanay, para maunawaan siya at<br />
mahikayat sa tamang pagpapasuso –sa ganitong paraan marerelaks si Nanay<br />
Maiiwasan<br />
ang pag-‐aalala<br />
<br />
<br />
Mga<br />
kaalaman tungkol sa pagpapasuso, gaya ng pagdalo sa isang<br />
<br />
o nakapagbasa siya ng tamang kaalaman<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
BABALA<br />
Iwasan ang mga hadlang sa pagdaloy ng gatas ni Nanay<br />
Alkohol<br />
Droga<br />
Paninigarilyo<br />
<br />
<br />
<br />
Emosyonal<br />
o pisikal na krisis – lubhang napahiya pagkatapos<br />
ng panganganak, pagod, desperado, inis, galit, nerbiyos, takot,<br />
pagkabalisa, kalungkutan o depresyon<br />
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
55
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
56<br />
Tamang Pagpagpapasuso, Lapat na Hakab ni Baby<br />
<br />
<br />
kumpara sa ilalim ng labi<br />
Malaki<br />
ang buka ng bibig ni Baby<br />
Ang<br />
ibabang labi ni Baby ay nakanguso<br />
Si<br />
Baby ay nakaharap kay Nanay<br />
Ang<br />
baba ni Baby ay nakadikit sa suso ni Nanay<br />
Walang<br />
sakit na mararamdaman sa paligid ng utong habang nagpapasuso si<br />
Nanay<br />
Paano Gawin ang Tamang Paghakab na ang tawag<br />
ay LAPAT NA HAKAB (Asymmetric Latch)?<br />
Step 1. Sa simula ng pagpasuso, ipuwesto ang<br />
ibabang labi ni Baby sa ibabang bahagi ng<br />
areolang suso ni Nanay<br />
Step 2. Sa paglapat ng ibabang labi ni Baby sa<br />
suso ni Nanay, siguradong lalapat na rin ang iba<br />
pang parte ng labi ni Baby sa itaas na bahagi ng<br />
suso<br />
Step 3. <br />
labi ni Baby sa suso ni Nanay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Dahilan ng Maling Paghakab ni Baby<br />
<br />
Ito<br />
lang ang iniinom niya<br />
Pansamantala<br />
lang na ito ang ininiinom niya<br />
Karanasan ng Nanay<br />
Unang<br />
anak<br />
<br />
<br />
feeding)<br />
Kasalukuyang nararanasan ng Nanay<br />
Maliit<br />
o mahina ang Baby<br />
Ang<br />
utong ni Nanay ay hindi nakalabas (nakalubog pa ito)<br />
<br />
<br />
<br />
Kulang sa kaalaman at suporta<br />
Si<br />
Nanay ay kulang ng suportang galing sa pamilya at komunidad<br />
Ang mga doktor, nars, <br />
, o mga midwives ay dapat<br />
maibigay ang tamang kaalaman para sa tamang paghakab ni Baby<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Paalala<br />
Sa hugis Pinoy na suso, pwedeng di nakadikit sa suso ang ilong ni Baby.<br />
Ngunit sa malalaman at malalaking suso, nasa ibabaw ng suso ang<br />
ilong ni Baby at nakadikit ito<br />
Halimbawa ng maling paghakab ni Baby, na nagiging hadlang sa pagsuso niya ng sapat na gatas<br />
kay Nanay.<br />
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
57
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
58<br />
Bakit Hindi Makakuha ng Sapat na Gatas si Baby sa Suso ni Nanay?<br />
Mga iniisip ni Nanay<br />
<br />
<br />
Pag-‐aalala<br />
Pagod<br />
Ayaw<br />
magpasuso<br />
Pagtanggi<br />
ni Baby sumuso<br />
Karanasan<br />
sa karahasan<br />
Kondisyon ni Nanay<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Lubhang<br />
malnourished si Nanay<br />
Alak<br />
Sigarilyo<br />
Dahilan ng pagpapasuso<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Pagpapasuso<br />
ng magmamadali<br />
Pagbibigay<br />
ng maagang pagkain at inumin kay Baby<br />
Kalagayan ni Baby<br />
<br />
<br />
May<br />
sakit<br />
Bakit Umiiyak si Baby?<br />
Pagod<br />
Inaantok,<br />
maingay, maraming bisita o magulo<br />
Hindi Komportable<br />
May<br />
dumi o basa ang lampin, mainit, malamig<br />
ang aircon o electric fan, may nadaganang<br />
laruan o bagay, may usok<br />
Sakit<br />
<br />
<br />
may impeksyon<br />
malapit<br />
nang magkalagnat, may sugat, may<br />
turok ng ineksyon, may kumagat, natusok ng<br />
kung anumang bagay, may halak o plema<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Gutom<br />
<br />
<br />
Growth<br />
Spurt o pagbabago ng pangangailangan ni Baby (bawat 2 o 3 buwan),<br />
kaya mas madalas, malakas at matagal sumuso si Baby kasi mabilis na siyang<br />
lumalaki. Dito nagkakaroon ng haka-‐haka si Nanay na kulang na ang gatas<br />
niya.<br />
Lasa ng Gatas<br />
Nag-‐iiba<br />
ang lasa ng gatas ni Nanay kapag nasobrahan ang pagkain niya ng<br />
<br />
o prutas gaya ng saging.<br />
Mga Palatandaang Tama ang Pagpapasuso<br />
6-‐8<br />
basang lampin sa isang araw, kasama na dito ang pinagpawisang damit sa<br />
init ng klima sa Pilipinas<br />
2-‐5<br />
dumi sa isang araw, sa mga unang linggo ni Baby<br />
Tila<br />
kontento, nasisiyahan at tahimik si Baby pagkatapos sumuso<br />
Maaring<br />
maramdaman ang pagkakaiba sa suso bago (mabigat ang dibdib) at<br />
pagkatapos (magaan ang dibdib) sumuso si Baby<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Gabay sa Trainer-<br />
Facilitator<br />
Ano ang iba’t ibang pamamaraan<br />
para aliwin at pakalmahin si<br />
Baby?<br />
GINTONG ARAL<br />
Nakasalalay sa madalas na<br />
pagsuso ni Baby ang paggawa<br />
ng gatas sa dibdib ni Nanay.<br />
Kapag madalas pinapasuso si<br />
Baby, mas darami ang gatas ni<br />
Nanay.<br />
Paalala<br />
Nakasalalay<br />
sa iniisip at nararamdaman ni Nanay ang daloy ng<br />
kanyang gatas; siya ang magpapasya<br />
Mahalaga<br />
na laging magkasama si Nanay at Baby, araw man o gabi,<br />
kasi nakakatulong ito kay Nanay na magpasuso na komportable<br />
Nakabatay<br />
rin sa paraan at dalas ng pagsuso ni Baby ang pagdami<br />
ng gatas ni Nanay<br />
Kayang<br />
magbigay ni Nanay ng mas maraming gatas kay Baby kaysa<br />
sa pangangailagan nito. Kaya maaari din siyang magpasuso ng<br />
kambal o triplet.<br />
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
59
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
60<br />
Kayang-kaya ni Nanay na Magpasuso kahit Siya ay …<br />
Pagod<br />
Kapag<br />
pagod si Nanay, pwede siyang magpahinga habang nagpapasuso kay<br />
<br />
ang kanyang uhaw.<br />
<br />
<br />
saan man. Ang gatas ng Ina ay gawa ng Diyos at hindi kontaminado. Ang gawa<br />
ng tao ay may depekto, kulang at mapanganib sa industrial errors at recalls.<br />
Malnourished<br />
<br />
<br />
Nanay sa Gambia ay katumbas ng gatas ng isang malusog na Nanay sa<br />
Amerika na nagpapasuso sa unang tatlong buwan. Mahalagang alagaan si<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
(premature<br />
<br />
May Lagnat<br />
Pwedeng<br />
magpasuso si Nanay kahit may lagnat, o si Baby ay may lagnat din.<br />
Kapag may lagnat si Baby, gustung gusto niya sumuso ng sumuso. Mainam<br />
ito kasi mapagkukunan<br />
ni Baby ang gatas ng<br />
pagkain, lakas, gamot at<br />
<br />
niya.<br />
Galing sa Sakuna, Baha, Bagyo,<br />
Lindol, Ulan o Tagtuyo<br />
Anumang<br />
kalamidad,<br />
angkop ang gatas ni<br />
Nanay para kay Baby.<br />
Ligtas si Baby sa gatas ni<br />
Nanay.<br />
Mga Tamang Posisyon sa Pagpapasuso<br />
Gabay sa Trainer-Facilitator<br />
Anong posisyon sa pagpapasuso ang maginhawa at pinakamadali<br />
sa inyo? Pwede niyong ipakita ang posisyong ito?<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Paduyan o Pahele (Cradle Hold)<br />
Maayos<br />
na nakalapat ang likod ni Nanay sa upuan o pader.<br />
Ang<br />
puwet ni Baby ay sinasalo ng kamay ni Nanay, pataas<br />
ang kupkop.<br />
<br />
<br />
Nakadikit<br />
ang ilong ni Baby sa ibabaw ng utong ni Nanay.<br />
Nakakahinga si Baby dahil sa nose bridge.<br />
Paekis (Reversed Cradle Hold)<br />
Relaks<br />
ang paghawak ni Nanay kay Baby, hindi naninigas<br />
ang kanyang bisig.<br />
Ang<br />
katawan ni Baby ay nakadikit kay Nanay.<br />
<br />
<br />
ni Nanay nagiging panangga niya lalo na kung siya ay<br />
operada dahil sa panganganak ng Caesarian<br />
Salumkipkip (Clutch Hold)<br />
Nakikita<br />
ni Nanay ang paghakab ni Baby habang sumususo.<br />
Si<br />
Baby ay nakahiga sa bisig o kamay ni Nanay. Salumkikip ni<br />
Nanay si Baby.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
caesarian birth, o namamaga ang suso o kay Baby na may<br />
bingot<br />
Patayo (Standing)<br />
Nakasalo<br />
ang puwet ni Baby sa kamay ni Nanay at<br />
pataas ang kupkop.<br />
<br />
<br />
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
61
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
62<br />
Pahiga <br />
Para<br />
sa mga bagong silang, ito ay isang posisyon<br />
na napakarelaks sa Baby at Nanay.<br />
Si<br />
Baby ay nakapatong kay Nanay sa panimula<br />
ng pagsuso.<br />
<br />
Pinakarelaks<br />
ang mag-‐Inang nakahiga habang<br />
nakatagilid na nagpapasuso.<br />
Ang<br />
likod ni Baby ay sinasalo ng unan, nirolyong<br />
tuwalya o damit.<br />
<br />
<br />
<br />
kung ipapatong niya ang kanyang mga paa sa<br />
unan.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Gabay sa Trainer-Facilitator<br />
Sino sa inyo ang may Kambal na mga anak?<br />
Posisyon kapag Kambal ang Papasusuhin<br />
Ang<br />
Nanay ay makapagpapasuso nang sabay sa<br />
kanyang Kambal. Sapat ang gatas niya para sila ay<br />
mabusog.<br />
Paalala<br />
Mas komportable si Nanay kung nakalapat ang likod niya sa upuan, at<br />
<br />
Nanay.<br />
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
63
<strong>Sesyon</strong> 7<br />
64<br />
Itinatagal:<br />
<br />
GAWAING GRUPO<br />
Radyo Drama “Text Messages”<br />
“Dear Tita”<br />
<br />
Pamamaraan:<br />
Tawag sa telepono at text message<br />
Music background at sound effects ng iyak ni Baby at tunog ng celfon o<br />
telepono.<br />
<br />
Nanay: Hello Tita meron po akong problema, ayaw ni Baby<br />
sumuso sa akin. Umiiyak tuwing ibibigay ko ang suso ko.<br />
Tita: Kailan ka nanganak?<br />
Nanay: Dalawang linggo na pong nakaraan.<br />
Tita: Anong ibinibigay mo?<br />
Nanay: Nagbibigay po ng pormula ng gatas.<br />
<br />
Tita: May nagpapadala dito ng text message.<br />
Nanay: Hindi po nabubusog ang Baby ko, lagi na lang sumususo, ayaw<br />
bumitiw.<br />
<br />
Tita: Hello? Ano po ang pwede kong maitulong?<br />
Nanay: Bakit po nakakapagod magpasuso?<br />
<br />
Nanay: Pwede po magpasuso sabay ng kambal? Kasi yung isa<br />
pinapasuso ko, yung isa umiinom ng pormulang gatas.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Mga Problema sa Suso at ang mga Lunas<br />
Layunin<br />
Ilahad ang mga suliranin ng pagpapasuso at ang nararapat na lunas<br />
Pamamaraan ng Pagsasanay<br />
<br />
Mga Pag-uusapan<br />
Sore<br />
Nipples<br />
Lunas<br />
sa Sore Nipples<br />
Fungus,<br />
Bakterya at iba pang Problema sa Balat<br />
Lunas<br />
sa Fungus, Bakterya a iba pang Problema sa Balat<br />
Pamamaga<br />
ng Suso<br />
Lunas<br />
sa Pamamaga ng Suso<br />
Baradong<br />
Daluyan ng Gatas<br />
Lunas<br />
sa Baradong Daluyan ng Gatas<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Mga<br />
Problema sa Utong<br />
Lunas<br />
sa Mga Problema sa Utong<br />
Gawain<br />
ng Grupo<br />
Mga Kagamitan<br />
<br />
Larawan ng bawat problema sa suso<br />
Habang <strong>Sesyon</strong> 45 minutos<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 8<br />
65
<strong>Sesyon</strong> 8<br />
66<br />
Sore Nipples<br />
Gabay sa Trainer-Facilitator<br />
Ano ang pinakamalaking problema ninyo sa suso? Huminto ka ba sa<br />
pagpapasuso kay Baby? Anong ginawa ninyo para mabigyan ng lunas?<br />
Sore Nipples<br />
May<br />
bitak ang utong<br />
May<br />
sugat ang utong<br />
Dumudugo<br />
ang utong<br />
Masakit<br />
ang utong<br />
Dahilan ng Sore Nipples<br />
Maling<br />
paghakab ni Baby<br />
Maling<br />
posisyon sa pagpapasuso<br />
Mga<br />
bakterya, fungus at iba pang sakit<br />
ng balat<br />
GINTONG ARAL<br />
May dahilan ang sakit. Palatandaan ito<br />
na may mali, na dapat itama.<br />
Detalyeng Pamamaraan Para Bigyang Lunas<br />
ang Sore Nipples<br />
Masahiin<br />
ang suso para lumambot<br />
Maghugas<br />
ng kamay, gamit ang sabon at<br />
tubig.<br />
Alisin<br />
ang bra.<br />
Simulan<br />
ang masahe, galing sa itaas ng suso<br />
pababa sa utong, gamit ang langis at niyog.<br />
Paalala<br />
<br />
na mahigpit, may alambre o gawa sa polyester.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Ipahid<br />
ang napigang gatas sa utong nang madalas,<br />
kada 15 minutos.<br />
Pasusuhin<br />
muna sa susong hindi apektado si Baby.<br />
<br />
suso.<br />
Ayusin<br />
ang katawan ni Baby<br />
Kargahin<br />
nang pahalang ang buong<br />
katawan ni Baby.<br />
<br />
Halimbawa ng tamang hakab<br />
<br />
ni Baby habang sumususo kay<br />
paa ni Baby, kundi saluhin at kargahin ng<br />
Nanay.<br />
kamay at bisig ni Nanay pataas.<br />
Ayusin<br />
ang katawan ni Nanay sa pagpapasuso<br />
Maupo<br />
ng maayos at hayaang relaks ang<br />
balikat.<br />
Makakatulong<br />
ang unan sa likod ni Nanay.<br />
Nakalapat<br />
ang paa ni Nanay sa sahig, hindi<br />
nakalaylay o nakapilipit.<br />
Pasusuhin<br />
na si Baby sa apektadong suso<br />
Masakit<br />
sa simula ang sugat habang<br />
sinususohan pero ito ang tanging lunas<br />
para mabilis humilom ang sore nipples.<br />
Ang<br />
breastmilk ay may taglay na panglaban<br />
sa bakterya kaya nakakatulong ito sa<br />
paghilom ng sugat.<br />
Gumamit<br />
ng iba’t-‐ibang posisyon sa pagpapasuso<br />
tulad ng nakaupo, nakatuyo, nakahiga o<br />
nakatagilid.<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 8<br />
67
<strong>Sesyon</strong> 8<br />
68<br />
Bakterya, Fungus at iba pang Sakit ng Balat<br />
<br />
<br />
Makintab<br />
<br />
<br />
Pwedeng<br />
galing kay Nanay o galing mismo<br />
kay Baby<br />
Masakit<br />
na makirot habang nagpapasuso o<br />
pagkatapos<br />
Suriin<br />
ang bibig ni Baby<br />
Komunsulta<br />
sa doktor para mabigyan ng<br />
karampatang gamot<br />
Mga Lunas sa Bakterya, Fungus at Iba pang Sakit sa Balat<br />
1. <br />
Pahanginan<br />
ang suso.<br />
<br />
<br />
may alambre o yari sa polyester.<br />
2. <br />
3. Komunsulta sa doktor para sa nararapat na<br />
gamot ni Baby at Nanay.<br />
4. Maaring kailangan ng para sa<br />
<br />
5. Maaring kailangan ng ointment para sa<br />
fungus o ibang problema sa balat.<br />
6. Ipahid ang ointment sa bibig ni Baby at suso ni Nanay pagkatapos magpasuso.<br />
Pamamaga ng Suso<br />
Sobrang<br />
dami ng gatas.<br />
Maling<br />
paghakab ni Baby sa suso ni Nanay.<br />
Binibigyan<br />
ng pormulang gatas, tubig, sugar<br />
water o pasipayer si Baby.<br />
Walang<br />
pahinga at balisa si Nanay<br />
<br />
<br />
...matagal<br />
bago pinasuso si Baby<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Lunas sa Pamamaga ng Suso<br />
Dampian<br />
ng pinigang bimpo, na ibinabad sa<br />
maligamgam na tubig, 5 minutos o maraming<br />
ulit.<br />
Dampian<br />
uli ng pinigang bimpo, na ibinabad<br />
naman ngayon sa malamig na tubig<br />
Ilublob<br />
ang dalawang suso sa palanggana<br />
na may maligamgam na tubig, 5 minutos, o<br />
maraming ulit.<br />
Masahiin<br />
ang suso para lumambot.<br />
Pagkatapos<br />
magmasahe ng suso, magpiga<br />
ng gatas gamit ang kamay; huwag breast<br />
pump dahil baka lalong masaktan ang suso at<br />
<br />
Ayusin<br />
ang paghakab ni Baby sa suso.<br />
<br />
<br />
Dapat<br />
laging nakadikit si Baby sa katawan ni<br />
Nanay para mahikayat siyang sumuso nang<br />
sumuso.<br />
Magpahinga<br />
ng nakahiga ang mag-‐Ina habang<br />
nagpapasuso.<br />
<br />
<br />
huminto. Ganun paman tuloy ang pagpasuso.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<br />
Paalala<br />
<br />
sa pagpapasuso.<br />
BABALA<br />
Kapag pinasuso si Baby sa<br />
namamagang suso, nahihirapan si<br />
Baby na makahakab dahil madulas<br />
ang maga. Kaya mahalaga ang<br />
tamang pagmamasahe at pagpiga<br />
<strong>Sesyon</strong> 8<br />
69
<strong>Sesyon</strong> 8<br />
70<br />
Baradong Daluyan ng Gatas<br />
Pamamaga<br />
ng suso<br />
May<br />
parte sa suso na namumula<br />
Sanhi ng Baradong Daluyan ng Gatas<br />
Mastitis<br />
Masikip<br />
ang bra o may alambre<br />
Sobrang<br />
pagod sa trabaho si Nanay<br />
Stressed<br />
at balisa si Nanay<br />
Natamaan<br />
ang suso<br />
Sobrang<br />
dami ng gatas<br />
Lunas sa Baradong Daluyan ng Gatas. Gawin ang lunas para sa<br />
pamamaga ng suso<br />
Impeksyon<br />
sa suso<br />
Ang<br />
suso ay mainit-‐init, maselan,<br />
mamula-‐mula,malambot at parang may<br />
trangkaso si Nanay<br />
<br />
<br />
<br />
ito ay hindi mabigyan ng lunas, siya ay<br />
maaring magkalagnat at magkanana ang<br />
suso niyang may problema.<br />
Sanhi ng Mastitis<br />
Baradong<br />
daluyan ng gatas na hindi<br />
agad nabigyan ng lunas<br />
Pamamaga<br />
ng suso na hindi nabigyan ng<br />
lunas<br />
Masikip<br />
o may alambre ang bra<br />
Sobrang<br />
pagod sa trabaho si Nanay<br />
Stressed<br />
at balisa si Nanay<br />
Pinsala<br />
sa suso o Natamaan ang suso<br />
Sobrang<br />
dami ng gatas<br />
<br />
<br />
May<br />
parte sa suso ang namumula<br />
Paalala<br />
Pinasukan<br />
ng mikrobyo ang sugat o bitak<br />
sa utong<br />
nangyayari sa isang suso<br />
lang.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Lunas sa Mastitis<br />
Kumunsulta<br />
sa doktor para mabigyan<br />
ng karapat-‐dapat na gamot.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Doon muna ilagay si Baby sa suso na<br />
maayos.<br />
Ang<br />
nana sa suso ay pwedeng palabasin<br />
sa pamamagitan ng pagmamasahe at pagpiga ng marahan, sabay inom ng<br />
gamot.<br />
Mga Problema sa Utong<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
NAKALUBOG NA UTONG<br />
Paalala<br />
<br />
pero huwag na huwag i-‐hot compress ang<br />
<br />
NAKADAPANG UTONG<br />
Gabay sa Trainer-Facilitator<br />
Anong uri ng utong ang nasa larawan?<br />
Maari bang magpasuso ang Nanay na may ganitong utong?<br />
<strong>Sesyon</strong> 8<br />
71
<strong>Sesyon</strong> 8<br />
72<br />
Lunas sa Problema ng mga Utong<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
<br />
Sa<br />
pamamagitan ng paglapat ng hinlalaki at<br />
hintuturo na pahiwalay sa gitna ng utong at<br />
marahang paghatak ng daliri<br />
Dahan-‐dahang<br />
gawin ito dahil maselan ang<br />
suso<br />
Gawin<br />
lang ito tuwing naliligo pero huwag<br />
<br />
pabango<br />
Malalaman<br />
na tunay na lubog ang utong<br />
kapag biglang natakot o naginaw dahil<br />
lumulubog lalo ang utong<br />
Gamit ang nakabaliktad na hiringgilya na walang<br />
nakakabit na karayom, higupin ang utong para<br />
lumabas.<br />
<br />
o nakalubog ang utong, tumutulo naman ang gatas<br />
nito. Kapag nalasahan ni Baby ang gatas ni Nanay<br />
sisikapin niyang dilain at susuhin ito. Madalas ang<br />
pagsubok ni Baby.<br />
Pinakamadali at mainam kung magpapasuso si<br />
Nanay sa ibang Baby na sanay na sa pagsuso. Pumili<br />
lang ng Baby na hindi pa anim (6) na buwan, dahil<br />
malimit nangingilala na si Baby.<br />
Kapag ang isang utong ang nakalabas at ang isa ay<br />
lubog, magsimula magpasuso sa utong na nakalabas<br />
bago sa lubog na utong.<br />
Magpasuso nang magpasuso kay Baby.<br />
<br />
hindi ito makakatulong.<br />
Paalala<br />
Kapag humihilab ang utong ni Nanay<br />
huwag gawin ang pagpalabas ng utong na<br />
lubog.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
GAWAING GRUPO<br />
Larawan ng mga Problema sa Suso at sunod-sunod na hakbang para<br />
mabigyan na mga lunas<br />
Kagamitan<br />
Larawan<br />
Tape<br />
(Pandikit)<br />
Manila<br />
paper<br />
Itinatagal<br />
<br />
Pamamaraan:<br />
Paligsahan ng apat na grupo sa problema at katapat na lunas<br />
Sugat,<br />
bitak o Sakit sa Utong (Sore Nipples)<br />
Baradong<br />
daluyan ng gatas<br />
Namamagang<br />
suso<br />
Mastitis<br />
<strong>Sesyon</strong> 8<br />
73
<strong>Sesyon</strong> 8<br />
74<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Pwedeng Magpasuso<br />
si Nanay na Nagtatrabaho<br />
Layunin<br />
Maipakita kung paano mapagsasabay ang pagpapasuso at ang pagtatrabaho<br />
Pamamaraan<br />
Pagsasalarawan<br />
Mga Pag-uusapan<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Mga Kagamitan<br />
<br />
mga halimbawa ng Naganap na<br />
Haba ng <strong>Sesyon</strong> 30 minutos<br />
<br />
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
75
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
76<br />
Paghahanda ng Lalagyan ng Kokolektahing Gatas ni Nanay<br />
Pumili ng baso o tasa o lalagyan na maluwag ang bibig<br />
<br />
<br />
Buhusan<br />
ng kumukulong tubig ang loob ng lalagyan,<br />
tasa o baso<br />
<br />
<br />
Papatayin ng init nito ang karamihan ng mga<br />
mikrobyo.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Paano mag-“express” ng Gatas si Nanay<br />
1 Ilagay ang hinlalaki at 2 Idiin papasok sa dibdib<br />
hintuturo sa pagitan ng ang hinlalaki at hintuturo<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Pwede ring mag-‐kolekta ng gatas si<br />
Nanay habang sumususo si Baby o<br />
pagkatapos niyang sumuso.<br />
3 Pigain at saluhin ng<br />
lalagyang inihanda ang<br />
patulu-‐tulong gatas.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<br />
BABALA<br />
HUWAG pindutin ang utong<br />
HUWAG hatakin o hilahin ang utong<br />
HUWAG padausdusin ang kamay sa<br />
suso<br />
IWASAN sabunin ang suso at utong<br />
IWASAN maglagay ng “lotion”, “alkohol”,<br />
o pabango sa suso at kamay<br />
Pag-iimbak ng Gatas na Nakolekta ni Nanay para kay Baby<br />
Ang gatas ni Nanay ay pwedeng iimbak sa normal o karaniwang temperatura sa bahay, o<br />
ilagay sa refrigerator. Tandaan lamang na ang bisa ng gatas ay maikli o mahaba, depende<br />
kung saan ito inimbak.<br />
Paalala<br />
Kailangang laging may takip ang sisidlan<br />
para huwag dapuan ng langaw, ipis,<br />
langgam at bakteryang nasa hangin.<br />
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
77
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
78<br />
Sa Baso o Ibang Lalagyang<br />
may Takip na Nakalagay sa Ice Box<br />
Sa Basong May Takip, na Nakalagay<br />
sa Palayok na may Tubig<br />
Ang bisa ng gatas ni Nanay na nakaimbak sa basong<br />
may takip, at nilagay sa palayok na may tubig ay 10-‐12<br />
oras. Malamig ang palayok kay mas tumatagal ang bisa<br />
ng gatas na naipon ni Nanay.<br />
Ang BISA ng gatas ni Nanay na nakaimbak sa baso o<br />
<br />
Sa Loob ng Refrigerator<br />
Ang BISA ng gatas ni Nanay na nakaimbak sa basong may<br />
<br />
<br />
ay 3-‐5 araw.<br />
Sa Loob ng Freezer ng<br />
Refrigerator<br />
Ang BISA ng gatas ni Nanay na<br />
nakaimbak sa lalagyang may takip<br />
<br />
refrigerator ay 3-‐6 buwan.<br />
Sa Loob ng Chest Freezer<br />
Ang BISA ng gatas ni Nanay na nakaimbak sa<br />
lalagyang may takip at nilagay sa loob ng chest<br />
<br />
Paalala<br />
Ilagay ang naimbak na gatas ni Nanay sa pinakamalamig na<br />
bahagi ng refrigerator, sa pinakalikod na parte at huwag sa<br />
pintuan o sa harap.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Paano Pagsabayin ang Pagpapasuso at Pagtatrabaho ni Nanay<br />
Pagkasilang ni Baby, mag TSEK kaagad<br />
Pagkasilang,<br />
magpasuso nang tama, sapat at eksklusibo.Walang ibibigay na<br />
karagdagang tubig, pormula milk, bitamina o pagkain kay Baby.<br />
Magpasuso<br />
nang madalas para dumami ang gatas.<br />
Inaaral<br />
ng mag-‐Ina ang pagpapasuso.<br />
Unang Buwan ni Baby<br />
<br />
<br />
<br />
Pangalawang Buwan ni Baby<br />
Ipagpatuloy<br />
ang tama, sapat at eksklusibong pagpapasuso (TSEK) araw at gabi.<br />
Magpasuso<br />
nang madalas para lumakas at dumami ang gatas ni Nanay.<br />
Pag-‐aralan<br />
din ang pamamaraan ng pagpiga at pag-‐ipon ng gatas ni Nanay.<br />
Pwede<br />
nang magsimulang mag-‐ipon at mag-‐imbak ng gatas si Nanay, para sa<br />
paghahanda sa pagbalik niya sa trabaho sa labas ng bahay.<br />
Para<br />
sa panahong naiiwan sa bahay si Baby, ang naipong gatas ni Nanay ay breastmilk<br />
supply ni Baby.<br />
Pangatlong Buwan ni Baby,<br />
Ipagpatuloy ang TSEK<br />
Sa<br />
simula, nakakapanibago ang pag-‐aaral ng<br />
pagpisil at pag-‐ipon ng gatas ni Nanay kaya<br />
<br />
Tuwing<br />
sumususo si Baby at pagkatapos<br />
<br />
Pwedeng<br />
isalin sa isang maliit na sisidlan<br />
gaya ng babasaging garapon (recycled,<br />
<br />
Nanay sa umaga, tanghali at hapon.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Paalala<br />
<br />
refrigerator. Dapat ito ay mainom sa loob ng 24 oras, para<br />
maiwasang dumapo ang mga mikrobyo.<br />
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
79
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
80<br />
GINTONG ARAL<br />
Kung nasa bahay lang si Nanay, huwag ibigay kay Baby ang naipong gatas<br />
ni Nanay. Gusto ni Baby na kapiling si Nanay at sumuso ng diretso kay Nanay lalo<br />
na at nadarama at naamoy niya ang kanyang Ina.<br />
Pagbabalik Trabaho ni Nanay<br />
Ayun sa <br />
kailangang magtayo ng<br />
<br />
<br />
pagpapasusong eksklusibo habang nagtatrabaho dahil naglaan ang batas ng 40 minutong<br />
<br />
<br />
siya ng breastmilk at iuwi niya sa kanyang sanggol.<br />
<br />
<br />
ng employer, maaring dalhin si Baby.<br />
Pangangasiwa sa Oras ni Nanay<br />
Kung maiiwan si Baby sa Tahanan, at Hindi Dadalhin sa Trabaho<br />
Bago<br />
umalis si Nanay, magpasuso muna kay Baby. Kung ang alis ni Nanay ay<br />
7a.m., magpasuso na ng 6 a.m. o 6:30 a.m.<br />
Ipagpatuloy<br />
ang TSEK habang si Nanay ay nasa trabaho. Ibigay ang gatas na<br />
naimbak kay Baby gamit ang tasa o cup, kapag si Nanay ay nasa trabaho.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Si Nanay na nasa Trabaho<br />
Sa<br />
oras ng meryenda sa trabaho, pwedeng mag-‐ ipon at mag-‐imbak ng gatas si<br />
<br />
<br />
<br />
tumagal ang pag-‐iipon.<br />
<br />
<br />
<br />
Ilagay<br />
ang naipong gatas sa cooler o refrigerator<br />
Dapat<br />
ilagay sa maliliit na lalagyan ang naimbak na gatas ni Nanay para hindi<br />
masayang.<br />
Kapag hindi naubos ni Baby ang gatas sa lalagyan na binuksan, hindi na<br />
dapat ito ibalik sa ref.<br />
<br />
<br />
iwas sa bakterya o mikrobyo.<br />
Pagbalik ni Nanay sa Bahay, Galing sa Trabaho<br />
<br />
<br />
Si<br />
Nanay ay maghuhugas ng kamay bago hawakan si Baby.<br />
Pwede<br />
rin uminom ng tubig si Nanay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
81
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
82<br />
<br />
<br />
Nanay. Pasusuhin agad. Pwedeng sabay pahinga habang<br />
nagpapasuso kay Baby.<br />
<br />
<br />
yelo o sa pinakamalamig na bahagi ng refrigerator.<br />
<br />
Ang gatas na naimpok ni Nanay na nilagay sa refrigerator o<br />
<br />
ay nasa trabaho.<br />
Kung kinakailangan pa ni Baby ng dagdag na gatas, kumuha<br />
<br />
ibigay kay baby.<br />
BABALA<br />
Huwag punuin ang tasa ng gatas<br />
dahil sayang kapag may natapon.<br />
Paalala<br />
Ituloy ang pag-‐ iipon ng gatas kahit<br />
nasa bahay at kahit wala sa trabaho.<br />
<br />
ipunin ito.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Naglalarawan<br />
ng takbo ng oras kung<br />
paano si Nanay nag-‐iipon ng gatas sa<br />
trabaho<br />
Naglalarawan<br />
kung paano binibigyan<br />
si Baby sa loob ng bahay ng naipon na<br />
gatas ni Nanay<br />
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
83
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
84<br />
Pangangasiwa sa Oras ni Baby sa Bahay, Habang si Nanay ay<br />
Nagtatrabaho<br />
Ibibigay<br />
kay Baby ang naipon na gatas<br />
ni Nanay kahapon sa trabaho.<br />
Paalala<br />
Karagdagan<br />
lamang ang nakaimbak<br />
Gumamit ng tasang maliit,<br />
<br />
na may malaking bibig, para<br />
naipon kahapon.<br />
nakikita ang daloy ng gatas,<br />
Ilagay<br />
sa mangkok na may tubig ang<br />
<br />
naipon na gatas ni Nanay na nagyelo<br />
Baby.<br />
<br />
magpakulo ng tubig. Ilagay ang<br />
pinakuluang tubig sa isang mangkok. Ilagay ang sisidlan ng naipong gatas sa loob ng<br />
mangkok para mas madaling matunaw.<br />
Pag<br />
maligamgam na ang gatas, pwede nang ibigay kay Baby sa pamamagitan ng<br />
cupfeeding. Isalin sa tasa ang natunaw na gatas ni Nanay at ipainom kay Baby ng<br />
marahan.<br />
Cupfeeding<br />
<br />
BABALA<br />
Ang mataas na mug o tasa ay makipot<br />
ang bibig at malalim. Hirap si Baby na<br />
mag-antay ng tulo ng gatas na naipon<br />
ni Nanay.<br />
Makabago<br />
at nararapat na pamamaraan<br />
sa pagbibigay ng gatas ni Nanay kay<br />
Baby ang Cupfeeding.<br />
Gamit<br />
ang isang maliit na tasang may<br />
malaking bibig para nakikita ng tagapag-‐<br />
alaga ni Baby ang ilong nito at ang<br />
laman na gatas ni Nanay.<br />
Ginagamit<br />
ito para hindi makagambala<br />
sa natural na pamamaraan ng<br />
pagpapasuso.<br />
Iwasan ang nipple confusion.<br />
Sinisira<br />
ang paghakab ni Baby kapag siya ay umiinom ng pormulang gatas.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
GINTONG ARAL<br />
Painumin ng naipon na gatas si Baby mula sa isang malinis na baso o<br />
tasa. Makikita mong kayang-kaya ni Baby ang paunti-unting pagsipsip<br />
gamit ang kanyang dila.<br />
Tamang Pamamaraan ng Cupfeeding<br />
Iupo<br />
nang tuwid si Baby at suportahan ang kanyang likod.<br />
<br />
<br />
<br />
Ipasipsip<br />
ang gatas at makikita mong ginagamit ni Baby ang kanyang dila upang<br />
<br />
Tandaan<br />
na huwag madaliin si Baby. Ihalintulad sa isang paghihigop ng mainit na<br />
<br />
magpainom kay Baby.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<br />
BABALA<br />
Huwang magcupfeeding kung<br />
nakahiga si Baby, o kaya ay umiiyak<br />
siya.<br />
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
85
<strong>Sesyon</strong> 9<br />
86<br />
Gabay sa Cupfeeding<br />
<br />
<br />
<br />
Mag-‐cupfeeding<br />
kapag wala sa paligid si Nanay.<br />
Mag-‐cupfeeding<br />
kapag gising si Baby.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
huminto at lumingon siya palayo sa tasa.<br />
Bibig<br />
ni Baby ang iinom, hindi ilong kaya maging maingat.<br />
Kagamitan:<br />
Puzzle Pieces<br />
Itinatagal:<br />
<br />
GAWAING GRUPO<br />
PAGBUO NG PUZZLE<br />
Pamamaraan:<br />
Bibigyan ang bawat grupo ng kahon na may lamang sari-saring hugis at kulay ng<br />
isang nahahating larawan. Mag-uunahan sila sa pagbuo ng larawan.<br />
<br />
Isang hakbang kung paano magbigay ang lola ng naimpok na gatas ni Nanay<br />
kay Baby.<br />
<br />
<br />
bilang sekretarya.<br />
<br />
Gaano tatagal ang naipon na gatas ni Nanay.<br />
<br />
Paano magsimulang mag-ipon at mag-imbak ng gatas bago bumalik sa<br />
trabaho.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Layunin<br />
<br />
<br />
kay Nanay sa tama, sapat at eksklusibong pagpapasuso.<br />
Pamamaraan<br />
<br />
Mga Pag-uusapan<br />
Pagposisyon<br />
ng Sanggol sa Suso ni Nanay, isang pagsasanay sa pagbuo ng<br />
<br />
Pagsasanay<br />
sa Pagtanggap sa INIISIP ni Nanay<br />
Pagsasanay<br />
sa Pagtanggap sa NARARAMDAMAN ni Nanay.<br />
Pagsasanay<br />
sa Pagpupuri sa ginagawang tama ni Nanay at Baby<br />
<br />
<br />
Kagamitan<br />
Lapis at papel<br />
Counselling Skills Checklist<br />
<br />
<br />
Haba ng <strong>Sesyon</strong> 3 oras<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 10<br />
87
<strong>Sesyon</strong> 10<br />
88<br />
Pagposisyon ng Sanggol sa Suso ni Nanay, isang pagsasanay sa pagbuo ng<br />
tiwala at pag-alalay<br />
Mga tagubilin sa na pagsasanay<br />
Kagamitan<br />
Bago<br />
magsimula ang pagsasanay, maglaan ng oras para basahin ang mga<br />
tagubilin sa pagsasagawa nito.<br />
<br />
<br />
Magpapalitan<br />
kayo sa pakikipag-‐usap sa isang Nanay.<br />
<br />
<br />
naman ay nagmamasid at nagsusulat ng nakita at narinig.<br />
<br />
<br />
Lapis<br />
at papel para sa pagtatala<br />
Gagawin ng Bawat Grupo<br />
1. Mag-‐usap kung anong mga aspeto ng TSEK ang magiging tema ng iyong<br />
pakikipag-‐usap kay Nanay.<br />
2. Pumili ng 2 tema.<br />
3. Kausapin at magmasid ng mga Nanay at sanggol tungkol sa mga temang ito,<br />
<br />
4. Ang kasamang nagmamasid ay dapat markahan ng Tsek ( ) sa kanyang<br />
Counselling Skills Checklist ang bawa’t kakayahan na ginamit ng kanyang<br />
kapareha.<br />
5. Basahin ang sitwasyon at isagawa ang sinasabi dito.<br />
6.<br />
Mahalaga na magsanay tulungan si Nanay para iposisyon si Baby sa<br />
kanyang dibdib, o para pangibabawan ang ano mang paghihirap. Madalas<br />
makikita nyo na ang mga sanggol ay inaantok. Sa ganitong pangyayari,<br />
maaari mong sabihin kay Nanay ang ganito: “Napapansin ko na inaantok<br />
na ang iyong sanggol, ngunit maaari mo bang ipakita kung paano mo<br />
<br />
dalhin ang usapan sa 4 na puntos sa pagpoposisyon ni Nanay hawak ang<br />
kanyang Baby. Kapag ginawa mo ito, magigising ang ilan sa mga sanggol<br />
at maaaring sumuso muli kapag natapat ang kanilang bibig sa utong ng<br />
kanilang Nanay.<br />
Isumite ang mga resulta ng inyong pakikipag-‐usap at pagmamasid sa inyong<br />
tagapagsanay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Pagsasanay sa Pagtanggap sa INIISIP ni Nanay<br />
Mga tagubilin sa pagsasanay<br />
Ang<br />
mga halimbawa 1-‐5 ay mga maling akala na maaaring pinapaniwalaan ng<br />
mga Nanay.<br />
Sa<br />
tabi ng bawa’t maling akala ay may tatlong kasagutan: sumasang-‐ayon sa<br />
<br />
sumasang-‐ayon.<br />
Sa<br />
tabi ng bawa’t kasagutan ay isulat kung ang sagot niya ay sumasang-‐ayon,<br />
<br />
Halimbawa 1:<br />
Si Nanay ay may isang malusog na anim na-‐buwang sanggol. Siya ay nagsabi, “Nag-‐aalala<br />
<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 10<br />
<br />
<br />
“Mahalaga na magkaroon ng gatas sa pagkain<br />
<br />
“Oo, ang matatabang sanggol ay<br />
<br />
<br />
Halimbawa 2:<br />
Si Nanay, ng limang buwan na sanggol, ay nagsabi, “Si Baby ay hindi kinakain ang mga<br />
pagkaing binibigay ko. Kaya, ihihinto ko na ang pagpapasuso. Kapag siya ay nagugutom,<br />
<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
“Oh hindi, huwag na hindi siya bibigyan<br />
<br />
<br />
“Oo, minsan, ang mga sanggol ay nabubusog<br />
<br />
Halimbawa 3:<br />
Si Nanay, ng tatlong buwang Baby, ay sinabi “Ang Baby ko ay nagtatae kaya di ko siya<br />
<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
“Oo, madalas ang mga pagkain ang nagpapalubha<br />
<br />
“Ikaw ay nag-‐aalala na baka lumubha ang kanyang<br />
<br />
“Nguni’t ang mga pagkaing buo ay tumutulong<br />
<br />
<br />
89
<strong>Sesyon</strong> 10<br />
90<br />
Ang mga halimbawa 4-‐5 ay karagdagang mga maling akala na maaaring pinapaniwalaan<br />
<br />
walang pagsang-‐ayon o may pagsang-‐ayon.<br />
Halimbawa 4:<br />
“Ang anak ng aking kapitbahay ay mas malakas kumain kaysa aking Baby at siya ay<br />
<br />
Sagot: _______________________________________________________<br />
_____________________________________________________________<br />
Halimbawa 5:<br />
“Ako ay nag-‐aalala sa pagbibigay ng pagkaing pamilya ang aking isang taon gulang na<br />
<br />
Sagot: _______________________________________________________<br />
_____________________________________________________________<br />
Pagsasanay sa Pagtanggap sa NARARAMDAMAN ni Nanay<br />
Tagubilin sa pagasasanay<br />
<br />
<br />
kasagutan ka na pagpipilian na nagpapakita ng pagtanggap sa nararamdaman<br />
ni Nanay.<br />
Markahan ng tsek ( ) ang mga kasagutang nagpapakita ng pagtanggap sa<br />
nararamdaman ni Nanay.<br />
Salaysayin A<br />
Ang anak ni Edith na batang lalaki ay hindi gaanong tumimbang noong nakaraang<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
mo?<br />
___ k. Ikaw ay tunay na naguguluhan tungkol dito, di ba?<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Salaysayin B<br />
Si Agnes ay umiiyak. Ang kanyang anak ay ayaw kumain ng gulay at siya ay nag-‐aalala.<br />
Salaysayin K<br />
<br />
____ b. Tunay na nag-‐aalala ka tungkol dito, alam ko.<br />
____ k. Mahalaga na kumain ang Baby mo ng gulay para sa bitaminang<br />
kailangan niya.<br />
Si Susan ay umiiyak. Mula ng umpisahan niya ang pagbibigay ng karagdagang pagkain,<br />
<br />
<br />
<br />
____ k. Tunay na nakakaaba ang pantal na ito, hindi ba?<br />
Pagsasanay sa Pagpupuri sa Ginagawang Tama ni Nanay at Baby<br />
Tagubilin sa pagsasanay<br />
Basahin<br />
ang mga salaysaying A, B at K. Gumawa ng kasagutan na nagpupuri<br />
sa ginagawang tama ni Nanay at Baby.<br />
Salaysayin A<br />
<br />
<br />
<br />
kanyang paglaki. Si Baby ay binibigyan ng tatlong ‘meals’ at isang meryenda sa isang<br />
araw.<br />
Salaysayin B<br />
Sagot: _______________________________________________________<br />
_____________________________________________________________<br />
Ang isang anim na buwang Baby ay pinapasuso at binibigyan ng lugaw at minsan tsaa at<br />
<br />
payat at mukhang kaaba-‐aba.<br />
Sagot: _______________________________________________________<br />
_____________________________________________________________<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 10<br />
91
<strong>Sesyon</strong> 10<br />
92<br />
Salaysayin D<br />
Ang isang apat na buwang sanggol at ang kanyang Nanay ay kumunsulta sa iyo. Ibinigay<br />
ng Nanay sa iyo ang ‘growth chart’ ng kanyang Baby.<br />
Sagot: _______________________________________________________<br />
_____________________________________________________________<br />
Pagsasanay sa Paggamit ng Simpleng Pananalita<br />
Mga tagubilin sa pagsasanay<br />
Sa<br />
pagsasanay na ito, may dalawang kaalaman na maaari mong ibigay sa mga<br />
Nanay.<br />
Ang<br />
mga kaalaman na ito ay tama, nguni’t gumagamit ito ng salitang<br />
<br />
<br />
health worker.<br />
<br />
<br />
Kaalaman Paggamit ng payak na pananalita<br />
1. Ang pagpapasuso ng higit sa anim ____________________________<br />
<br />
ang gatas ng ina ay may ‘absorbable<br />
iron, calories at zinc.’<br />
____________________________<br />
2. Ang mga limang (5) buwan na Baby na ____________________________<br />
di pinasuso ng madalas kailangang ____________________________<br />
<br />
<br />
nararapat na dami.<br />
<br />
3.<br />
<br />
Ang mga gulay na berde at kulay ____________________________<br />
dilaw na prutas at gulay ay mayaman ____________________________<br />
sa Bitamina A. ____________________________<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Pautos Mungkahi<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 10<br />
1. “Gumamit ka ng malapot 1. __________________________<br />
<br />
<br />
__________________________<br />
2. “Kailangan mong magbigay ng 2.__________________________<br />
karagdagang pagkain kapag __________________________<br />
ang Baby mo ay anim na buwan na. __________________________<br />
Pagsasanay sa Paggagabay Gamit ang Role Playing Teknik ng Trainer-<br />
Facilitator<br />
Bumuo<br />
ng mga pangkat na may 3-‐4 miyembro.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
lahat ang natutunan sa counselling.<br />
Ilagay<br />
sa isang kard o papel ang bawat sitwasyon o salaysayin na pagpipilian<br />
nila.<br />
Bawat<br />
grupo ay may 10 minuto para pagisapan ang gagawin at 15 minuto<br />
para isagawa nito<br />
Ang<br />
tagapagsanay ay magbibigay ng mga salaysayin na magiging basehan ng<br />
pagsasanay.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Gumagabay o tagamasid.<br />
<br />
<br />
<br />
grupo ang mauna susunod at huli. Maghanda ng papel na may numero<br />
nakasulat katumbas ng kung ilan ang grupo.<br />
Bigyan<br />
ng 10 minuto ang unang grupo para mag-‐usap at pag-‐isipan kung<br />
paano nila gagawin ang role playing. Pagkatapos, simulan ang 15 minuto role<br />
playing.<br />
kapag<br />
nakalimang minuto na nag role playing, ibigay yung situwasyon sa<br />
susunod na grupo.<br />
Mga Senaryong Isasadula<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
gatas ko, at kailangang bigyan ko na siya ng iba pang klase ng pagkain.<br />
93
<strong>Sesyon</strong> 10<br />
94<br />
Ako<br />
ay si Marissa, sa bahay lang ako palagi, ngunit may inaasikaso akong<br />
<br />
<br />
na lalaki at sa aking 3-‐buwang sanggol na si Issa. Nagpapasuso ako ngunit<br />
balak ko huminto na kasi palagi akong pagod.<br />
Ako<br />
ay si Edith, at anak ko si Serena na 2 buwang gulang pa lamang. Ako ay<br />
nagtatrabaho sa isang opisina ng gobyerno. Nagsimula akong magpasuso<br />
pagkapanganak ko. Ngayong malapit na akong bumalik sa trabaho, pinag-‐<br />
iisipan ko kung magpapatuloy pa ako sa pagpapasuso o bibigyan ko na lang ng<br />
si Serena ng karagdagang pagkain gaya ng pormulang gatas, gulay at prutas.<br />
Ako<br />
si Dahlia, at may pinapasuso akong apat na buwang Baby, si Malen. Ako<br />
ay nasa bahay lang. Kahapon, sumama ang aking pakiramdam. Para akong<br />
<br />
iisipan ko na huwag munang magpapasuso.<br />
<br />
<br />
malusog na batang babae, na pinangalanan kong Lucy. Gusto ko sanang<br />
magpasuso ngunit walang lumalabas na gatas. Ang aking asawa ay nagsabing<br />
gumamit muna ako ng pormulang gatas, habang hinihintay ko na magkaroon<br />
ng gatas.<br />
Ako<br />
si Carolina at ay may anak ako na edad 2-‐buwan. Si Baby Tessie ay<br />
masayahin. Ngunit nitong mga nakaraang araw ay matamlay siya at ayaw<br />
sumuso. Kinunan ko siya ng temperature, meron siyang lagnat kasi 38<br />
degrees C ang nabasa ko sa thermometer.<br />
Ako<br />
si Anna, at may dalawa akong anak na lalaki, edad 2 at 3 taong gulang<br />
<br />
health center para sa aking buwanang check-‐up. Nakita ko si Merci, isang<br />
Gumagabay sa mga Nanay. Lumapit ako at nagtanong, “Sa unang 2 anak ko,<br />
hindi ako nagpasuso at ako ay nagtatrabaho. Ngayon, nasa bahay lang ako.<br />
<br />
maraming gawain. Magkaroon pa kaya ako ng gatas? Ako ay 32 taong gulang<br />
<br />
Ako<br />
ay si Nancy at kapapanganak ko lang kahapon. Kambal na babae ang mga<br />
<br />
<br />
sanggol.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Ako<br />
si Marose, at kasama ko ang Nanay sa aming tahanan. Minsan,<br />
tumutulong si Nanay sa pag-‐alaga ng apo niyang edad 4-‐buwan. Sabi niya<br />
sa akin, painumin ko si Baby ng juice. Pwede ko na kayang bigyan ng juice si<br />
Baby?<br />
Ang pangatlong Baby ng kumare ko ay binggot. Gusto niya magpasuso kasi<br />
wala daw silang pambili ng gatas. Paano daw siya magpapasuso? Anong<br />
isasagot ko? Nagpasuso ako ngunit normal naman ang aking anim na buwang<br />
anak na si Daniella.<br />
<br />
<br />
<br />
Ang<br />
Gumagabay ang magbibigay gabay sa iyo sa iyong kalagayan. Ang ibang<br />
kalahok sa grupo ay magmamasid.<br />
Bigyan<br />
mo ang sarili mo at ng sanggol (kung mayroon sa salaysay) ng mga<br />
pangalan at sabihin mo ito sa iyong tagagabay.<br />
<br />
<br />
ibigay lahat ng impormasyon agad. Kapag gumagamit ng magandang<br />
kakayahan sa pakikinig at pag-‐unawa ang iyong tagagabay, at pakiramdam<br />
niya interesado ka sa kanya, maaari kang magsabi nang higit pa.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
ito.<br />
<br />
<br />
alamin kung bakit siya kumunsulta sa iyo.<br />
<br />
<br />
ng loob na kausapin ka.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Magmasid kung anong kakayahan ang ginamit ng tagagabay, alin doon ang<br />
hindi ginamit, at alin ang di nagamit nang maayos.<br />
Markahan<br />
ng lapis ang iyong pagmamasid sa iyong listahan.<br />
Pagkatapos<br />
ng ’role-‐play’, purihin ang pagganap ng ’tagagabay’ at<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 10<br />
95
<strong>Sesyon</strong> 10<br />
96<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Ang Gabay Ng Monitor Sa Milk Code<br />
(Batas Gatas)<br />
Mga Nilalaman<br />
Panimula<br />
Ano ang Milk Code?<br />
Anu-‐ano ang mga produktong nasasaklawan ng Milk Code?<br />
Mga Patakaran<br />
Mga batas sa donasyon<br />
Mga Pagbabawal/ Paglabag<br />
Monitor ng Milk Code<br />
Pag-‐report/Pag-‐ulat<br />
Paano at saan maaaring ibigay ang report?<br />
Anong kaparusahan ang maaaring ipataw sa paglabag sa Milk Code?<br />
Glosaryo<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 11<br />
97
<strong>Sesyon</strong> 11<br />
98<br />
Panimula<br />
Ang ‘skin-‐to skin’ contact sa pagpapasuso ay nagbibigay ng<br />
<br />
sanggol.<br />
Ang bawa’t ina ay may karapatang magpasuso at bawa’t bata ay may karapatang sumuso<br />
sa ina.<br />
<br />
<br />
“ Ang pinakamagaling para sa isang sanggol ay ang gatas ng ina.<br />
Wala nang mas dakila pa kaysa sa isang ina na alagaan ang<br />
minamahal na anak mula sa kanyang sinapupunan. Ang<br />
pinakahuwaran ay para sa bawat batang Pilipino ay ikalugod ang<br />
<br />
<br />
May isang malawak na pagsasaliksik na nagsasaad ng kahalagahan ng pagpapasuso<br />
at gayon din ang mga nauugnay na panganib ng pagpapasuso sa bote. Ilan sa mga<br />
halimbawa sa pagsusuri ay nabanggit sa isang nalathalang polyetong na may pamagat na<br />
<br />
<br />
resulta ng mga pagsusuri ay nasa susunod na pahina.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Mga Panganib ng Pagpapasuso ng Pormula<br />
Para sa mga sanggol at mga bata<br />
Asthma<br />
o hika, allergy, malubhang karamdaman sa paghinga, impeksyon mula sa<br />
nadumhan na gatas pormula, kakulangan sa mga sustansiya, kanser sa mga kabataan,<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
pagbabago sa pagkagat ng ngipin.<br />
Pagbaba<br />
ng pagpapaunlad sa kaalaman<br />
Para sa mga Ina<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Nabawasang<br />
likas na pag-‐eespasyo para sa pagdadalantao<br />
Karagdagang<br />
tensyon at pagkabalisa<br />
Ito ay ilan lamang sa mga dahilan kung bakit kailangang ipagtanggol at pangalagaan ang<br />
<br />
Ang mga sanggol na kulang sa buwan ay kailangan ng gatas ng ina upang pasiglahin<br />
ang kanyang resistensiya at ang kanyang paglilinang ng kaisipan. Ang mga inang<br />
nagsilang sa sanggol na kulang sa buwan ay kailangang igiit na ang gatas ng ina lamang<br />
ang ibigay lalong lalo na sa unang bahagi ng pagpapasuso na kung saan ang kolostrum<br />
o unang gatas ay dumadaloy.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 11<br />
99
<strong>Sesyon</strong> 11<br />
100<br />
Ano ang Milk Code?<br />
A<br />
pagpapasuso at pagpapayo tungkol sa wastong pagpapasuso.<br />
<br />
makatulong sa pagbibigay ng ligtas at sapat na nutrisyon sa mga sanggol sa pamamagitan<br />
ng pagpapalaganap ng pagpapasuso at ang pag-‐aayos ng pagtataguyod, pamamahagi,<br />
pangangalakal, pag-‐aanunsiyo, pag-‐uugnay sa mga produktong pampubliko, at mga<br />
serbisyong nagbibigay kaalaman tungkol sa gatas pormula at iba pang produktong<br />
nasasaklawan nito.<br />
Ano ang mga produktong nasasaklawan ng Milk Code?<br />
Mga<br />
produktong ipinamamalit sa gatas ng ina, kasama na rito ang gatas<br />
pormula at suplementong gatas.<br />
Mga<br />
pagkain, inumin, at ibang mga produktong gatas (kung kailan pinagbibili<br />
o pinapakilalang naaangkop, mayroon man o walang pagbabago, para sa<br />
kabahagi o kabuuang kapalit ng gatas ng ina).<br />
Mga<br />
karagdagang pagkaing ibinibigay sa pamamagitan ng bote<br />
Mga<br />
botelya ng gatas at tsupon<br />
Ang gatas ng ina ay pinakamahalaga<br />
para makamtan ng iyong sanggol<br />
ang sapat at napipintong paglaki.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Mga Patakaran<br />
Ang<br />
eksklusibong pagpapasuso (pagbibigay ng gatas lamang ng ina) ay para sa<br />
mga sanggol mula pagka-‐panganak hanggang 6 na buwan.<br />
Ang<br />
gatas ng ina ay walang kapalit o kahalili.<br />
TANDAAN: Ang pagpapasuso ay pinakamahusay sa mga sanggol<br />
lalong-‐lalo na sa panahon ng mga sakuna.<br />
Bilang<br />
karagdagan sa pagpapasuso, naaangkop at ligtas na karagdagang<br />
pagkain ng mga sanggol ay kailangang mag-‐umpisa sa 6 na buwan pataas.<br />
Ang<br />
pagpapasuso ay naaangkop pa rin sa mga bata may edad hanggang 2<br />
taon.<br />
Ang<br />
gatas pormula ay maaaring makasama sa kalusugan ng bata at maaaring<br />
makapinsala sa kanyang pagkahubog.<br />
Ang<br />
iba pang mga produkto tulad ng tsupon, botelya ng gatas, at iba<br />
<br />
pangkalusugan.<br />
Mga Alituntunin sa Donasyon<br />
Ang<br />
pagkakaloob bilang donasyon ng mga produkto at kagamitan na siyang<br />
pinapaliwanag at nasasaklawan ng Milk Code ay mahigpit na pinagbabawal.<br />
Ang<br />
ibang donasyon na binigay sa ano mang uri -‐ materyal o pinansyal-‐ mula<br />
sa mga kompanya/gumagawa ng gatas at ang kanilang mga kinatawan ay<br />
<br />
<br />
<br />
Mga Pagbabawal/Paglabag<br />
Ang<br />
pag-‐aanunsiyo, pagpapalaganap at iba pang gamit sa pangangalakal na<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
TANDAAN: <br />
<br />
<br />
<strong>Sesyon</strong> 11<br />
101
<strong>Sesyon</strong> 11<br />
102<br />
<br />
<br />
nasasakop na produkto sa kanino mang mamamayan, mga pagamutan,<br />
pasilidad pangkalusugan, mga tauhan/empleyado ng kabuuan ng mga<br />
nangangalaga sa kalusugan, ganoon din ang miyembro ng kanilang pamilya.<br />
<br />
<br />
o samples, o ano mang kagamitan sa pagtataguyod upang makabenta nang<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Ang pagpapasuso ay ang pinakamahuisay sa mga sanggol lalo na<br />
sa panahon ng mga sakuna.<br />
Mga<br />
regalo, kalakal, o kasangkapan (na maaaring magtaguyod ng mga kapalit<br />
ng gatas ng ina o paggamit ng botelya sa pagpapasuso ng bata) na binibigay<br />
sa mga inang nagdadalantao, mga ina ng sanggol, taong-‐bayan at lahat ng<br />
mga ina.<br />
Tuwiran<br />
o di-‐tuwirang pagtataguyod ng mga produktong nasasaklaw ng batas<br />
sa mga nagdadalantao o mga ina ng mga sanggol.<br />
Mga<br />
regalo sa ano mang uri, may pangalan man o wala ng kompanya, logo o<br />
tatak, na bigay ng mga kompanya na gumagawa ng gatas, mga tagapamahagi<br />
at mga kumakatawan sa mga produktong nasasaklaw ng batas, sa kanino<br />
mang miyembro ng mamamayan, mga pagamutan, at iba pang pasilidad pang<br />
kalusugan, kasama ang kanilang mga manggagawa at miyembro ng kanilang<br />
pamilya.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Pagtataguyod<br />
ng gatas pormula at iba pang produktong nasasaklawan ng<br />
batas sa buong kabuuan ng mga nangangalaga sa kalusugan.<br />
Ang<br />
pagpapahina sa kahalagahan ng pagpapasuso ( halimbawa, ang<br />
lahatang pagreseta ng gatas pormula na walang medikal o iba pang tunay na<br />
kadahilanan).<br />
Ang<br />
pagpapakita ng mga produktong nasasaklawan ng Milk Code o mga<br />
paskil at poster ng mga produktong ito sa pasilidad ng kalusugan.<br />
<br />
<br />
<br />
mga sanggol at mga bata.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
o tagapamahagi ng mga produktong nasasaklawan ng Milk Code sa kabuuan<br />
ng mga tagapangalaga ng kalusugan.<br />
<br />
<br />
mga regalo sa ano mang uri mula sa mga kompanyang gumagawa ng gatas<br />
pormula, sa mga “health workers<br />
Mga<br />
kaalaman na nagsasaad o nagbibigay paniwala na ang pagpapasuso sa<br />
bote ay kapantay o mas higit pa sa pagpapasuso sa gatas ng ina.<br />
Pagtanggap<br />
ng pangganyak pinansyal o materyal o regalo sa ano mang uri,<br />
<br />
<br />
<br />
produktong nasasaklawan ng code, o mga kagamitan at kasangkapan para sa<br />
paghahanda o gamit ng mga “health workers<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
aanunsyo.<br />
<br />
<br />
<br />
aanunsyo.<br />
<br />
<br />
kagalingan ng pagpapasuso, o nag-‐iidolo sa paggamit ng mga kahalili ng gatas<br />
ng ina at mga suplementong gatas.<br />
<br />
Mga<br />
larawan ng mga sanggol at mga bata na kasama ang kanilang magulang,<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
katulad na salita sa paglalarawan ng mga kahalili o kapalit sa gatas ng ina o<br />
suplementong gatas.<br />
Mga<br />
larawan o mga salitang nag-‐iidolo sa paggamit ng gatas pormula.<br />
Pagbubukas<br />
ng lata o kahon sa mga lugar na namamahagi, kasama na rin ang<br />
<br />
mga gatas nang tasa-‐tasa, bag o sa ano mang paraan.<br />
<br />
<br />
2008-‐0006.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 11<br />
103
<strong>Sesyon</strong> 11<br />
104<br />
Ang espesyalista sa pagpapasuso ay nagtuturo ng wastong posisyon<br />
sa pagpapasuso.<br />
Ang Monitor ng Milk Code<br />
Ang sino man may lubusang pananagutan sa pangangalaga at pagpapataguyod ng<br />
<br />
Ang Mik Code monitor ay:<br />
Nagmamatyag<br />
sa pagpapatupad ng Milk Code at mga suliranin na kaakibat.<br />
Nagbibigay<br />
ulat sa kalagayan ng pagpapatupad ng Milk Code sa Food and<br />
<br />
<br />
Naghahanap<br />
ng patotoo sa mga paglabag sa Milk Code.<br />
<br />
<br />
<br />
produkto na saklaw ng batas sa mga iba’t-‐ibang sentro ng pamamahagi.<br />
Pinapatupad<br />
ang mga gawaing pagmamatyag sa ano mang oras, o ayon sa<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Pag-report/pag-ulat<br />
A.<br />
Ang report o ulat tungkol sa isang inaakalang paglabag sa Milk Code ay<br />
kailangang suportado ng mga sumusunod:<br />
1. Petsa at lugar kung saan nangyari o nakita ang paglabag.<br />
2. <br />
<br />
3. <br />
paglabag<br />
4. <br />
<br />
5. Para sa paglabag na nasa web site, ibigay ang web link.<br />
6. <br />
isang ‘sample’ ang maaaring bilhin, kasama ang resibo, upang maging<br />
bahagi ng ebidensya.<br />
Paano at saan ibibigay ang report?<br />
A. Mga nakasulat na report<br />
1. <br />
<br />
nakapangalan sa Director, o<br />
2. <br />
<br />
B. Mga Ulat sa Telepono<br />
1. Ibigay ang ulat sa inaakalang paglabag sa FDA IAC Secretariat sa<br />
02-‐807-‐8386.<br />
2. FDA website: www.fda.gov.ph o www.milkcodephilippines.org<br />
3. <br />
Anong kaparusahan ang maaaring ipataw sa paglabag sa Milk Code?<br />
Pagkabilanggo<br />
mula 2 buwan hanggang isang taon.<br />
Multa<br />
sa halagang di mababa sa ISANG LIBONG PISO (P1,000.00) at hindi<br />
hihigit pa sa TATLUMPUNG LIBONG PISO (P30,000.00) o<br />
Suspensyon<br />
o pagbawi ng lisensya.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 11<br />
105
<strong>Sesyon</strong> 11<br />
106<br />
Glosaryo<br />
Mga<br />
regalo sa ano mang uri-‐ tumutukoy sa regalo sa ano mang anyo-‐<br />
pinansyal, personal, o pangkalakalang pabuya, panghikayat, pangganyak, at<br />
<br />
pamahagi, at ang kanilang kinatawan ng kanilang produkto na nasasaklaw sa<br />
Milk Code.<br />
Kabuuan<br />
ng mga Nangangalaga sa Kalusugan -‐ Pasilidad Pangkalusugan-‐<br />
tumutukoy sa kabuuan ng mga nangangalaga sa kalusugan kasama nguni’t<br />
di na lilimitahan sa health centers, klinika, paanakan at mga pasilidad sa mga<br />
<br />
<br />
Health worker -‐ sinumang nagtatrabaho kabahagi ng kabuuang nangangalaga<br />
sa kalusugan, propesyonal man o hindi, kabilang ang mga health workers<br />
na nagboboluntaryo, Kasama rin dito ang mga health workers sa pribadong<br />
<br />
<br />
iba pang nag boboluntaryo sa komunidad sa mga gawaing pang-‐ kalusugan at<br />
pang-‐nutrisyon ay kasama rin.<br />
Pangangalakal<br />
-‐ tumutukoy sa pagtataguyod, pamamahagi, pagbibili, pag-‐<br />
aanunsiyo, ugnayang pampubliko at mga serbisyong nagbigigay kaalaman.<br />
Mga<br />
gamit at serbisyo sa pangangalakal -‐ tumutukoy sa mga gawain sa<br />
pagtataguyod, pamamahagi, pagbibili, pag-‐aanunsiyo, pakikipag-‐ugnayan,<br />
<br />
<br />
kaalaman sa ano mang paraan, kabilang na dito, nguni’t di nalilimitahan sa<br />
<br />
website, telebisyon, pelikula, tanghalan, programang pang radyo, naka tape<br />
man o hindi.<br />
Paalala sa mga Monitors:<br />
Iwasan ang hindi makatwiran na<br />
pagsisiyasat at pagsamsam ng mga<br />
produktong inaakalang may paglabag/o<br />
mga materyales sa pag-‐anunsiyo.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Layunin<br />
Pagkuha ng Mahalagang Impormasyon<br />
<br />
Maunawaan<br />
ang kahalagahan ng pagkuha ng impormasyon at pagtatala nito<br />
sa naangkop na form, sa kanilang gawain bilang Gumagabay sa Nanay.<br />
Maglarawan<br />
para siguraduhing si Nanay ay nauunawaan ang mga kaalamang<br />
nakuha sa pamamagitan ng mga tanong na nag-‐uusisa.<br />
Pag-‐iiskedyul<br />
o pag-‐aayos ng ‘referral’ o ng ‘follow’up sa isang bata.<br />
Pamamaraan<br />
Pagtatanong, pakikinig at pagsusulat<br />
Aktual na pagtatanong para masagutan ang mga forms<br />
Pag-‐uusisa<br />
Mga Pag-uusapan<br />
Kahalagahan<br />
ng mga TSEK forms sa Gawain ng isang Gumagabay sa Nanay<br />
Paghango<br />
ng Impormasyon at ang Tamang Pagtatala sa TSEK form<br />
Pagbibigay<br />
ng TSEKlist Card kay Nanay<br />
Pag-‐uusisa<br />
ng Pang-‐unawa<br />
Pag-‐iiskedyul<br />
o Pag-‐aayos ng ‘referral’ o ‘follow-‐up’ ng mga bata<br />
Gawain<br />
ng Grupo<br />
Mga Kagamitan<br />
Forms, ballpen o lapis<br />
Haba ng <strong>Sesyon</strong> 60 minutos<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
107
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
108<br />
Kahalagahan ng mga TSEK Forms sa Gawain ng isang Gumagabay sa<br />
Nanay<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
para<br />
sa pag-‐uulat, pagmamasid, pagmamanman, pagsusuri kung nagagawa<br />
<br />
Bilang<br />
Gumagabay sa Nanay, may pitong (7) forms na kailangang pagsanayan at<br />
kabisahin para sa madaling pagtatala ng mga impormasyon kukunin mo sa mga<br />
Nanay.<br />
Ang<br />
mga forms ay ang mga sumusunod:<br />
TSEK Form 1 Impormasyon Tungkol sa Sarili<br />
<br />
<br />
TSEK Form 2 Mga Plano sa Pagpapasuso at Pagpapakain<br />
(Feeding Plans)<br />
TSEK Form 3 Buod ng Paraan ng Pagpapakain sa Sanggol<br />
<br />
TSEK Form 4A Uri ng Plano ng Ina sa Pagpapakain<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
TSEK Form 4B Uri ng Plano ng Ina sa Pagpapakain<br />
<br />
<br />
kailangang i-‐sumite sa unang linggo ng Enero<br />
TSEK Form 5A Uri ng Paraan ng Pagpapakain sa Sanggol<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
TSEK Form 5B Uri ng Paraan ng Pagpapakain sa Sanggol<br />
<br />
<br />
kailangang i-‐sumite sa unang linggo ng Enero<br />
<br />
<br />
Gumagabay sa Nanay.<br />
Pag-‐aralan at kabisahin, para mas madali ang paghango ng mga kinakailangang<br />
<br />
impormasyon at ang pagtatala nito.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Pagkuha ng Mahahalagang Impormasyon at Pagtatala<br />
Ang<br />
pagkuha ng impormasyon tungkol sa mga Nanay na iyong gagabayan ay<br />
nangangailangan ng sapat na kakayahan, upang maging tama at walang pagkiling<br />
(bias).<br />
<br />
<br />
na iyong gagabayan.<br />
Ang<br />
unang mga impormasyon sa form ay pangalan ni Nanay, ang kanilang<br />
adres, sityo, barangay, bayan o lungsod.<br />
Kasunod<br />
ay mga katanungan tungkol sa mga bagay-‐bagay sa isang Nanay na<br />
<br />
Sa<br />
pagtatanong ng mga ito, may paalala sa form na huwag sasabihin sa Nanay<br />
yaong mga posibleng kasagutan. Mahalaga ito kasi nakalagay na sa form ang<br />
mga pwedeng sagot ni Nanay.<br />
Ang<br />
mga sagot ay inilagay para mapadali ang iyong gawain. Ang gagawin mo<br />
na lang ay lagyan ng tsek ( <br />
Mas<br />
matagal at mahirap kung isusulat mo pa ang kasagutan.<br />
Gayunpaman,<br />
may isang kahon na nakalagay ay iba pa, pakituloy.<br />
Ito<br />
ang lalagyan mo ng tsek kung wala yung sagot sa listahan, at idedetalye<br />
mo doon sa blangkong linya ang sagot.<br />
<br />
5. Sino ang nagpapakain sa bunsong anak? (Lagyan ng tsek ang sagot na<br />
pinakaangkop)<br />
Ina<br />
Ama<br />
<br />
Lola<br />
Iba pa, pakituloy ________________<br />
<br />
ang kahon ng iba pa, at isulat sa blangkong linya ang Tatay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Paalala<br />
Ang mga posibleng sagot ng Nanay sa iyong mga katanungan ay naka-‐<br />
sulat na sa form, para mapadali ang iyong pagtatala. Ngunit hindi dapat<br />
sabihin ito sa Nanay. Antayin kung ano ang sagot niya, at hanapin sa<br />
<br />
niya dun.<br />
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
109
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
110<br />
<br />
<br />
pagtatala.<br />
Ilagay<br />
ang petsa kung kelan ninyo kinuha ang mga impormasyon sa Nanay.<br />
Pagbibigay ng TSEKlist Card kay Nanay<br />
May<br />
TSEKlist Card si Nanay.<br />
<br />
<br />
pagkapanganak niya.<br />
Importante<br />
na maunawaan ito ng Nanay, at maisabi/matalakay niya sa<br />
magpapaanak sa kanya.<br />
Nakapaloob<br />
dito ang mga gagawin ayun sa programang “Unang Yakap, Unang<br />
<br />
Sa<br />
isang bahagi ng card, nakalagay ang record ng pagpapasuso niya. Kailangan<br />
niya ito itsek araw-‐araw, kung nagawa niya ang tama, sapat at eksklusibong<br />
pagpapasuso kay Baby.<br />
Kagamitan<br />
Kopya ng mga TSEK Forms<br />
GAWAING GRUPO<br />
Mga tagubilin<br />
Ang kalahok ay kukuha ng isa pang kalahok. Ang isang kalahok ay<br />
magpapangap na Gumagabay sa Nanay at ang isa naman ay gaganap<br />
na isang Nanay na Buntis o Kapapanganak lang.<br />
Hihingi ang Gumagabay sa Nanay ng isang TSEK Form at lapis<br />
sa facilitator. Sila ay maghanap ng isang lugar kung saan sila<br />
komportableng makakapag-usap para maitala ang mga impormasyong<br />
kinakailangan sa form.<br />
Pumili ng unang grupo, bilang halimbawa grupo. Gagawin nila ang<br />
‘question and answer’ sa unahan, para makapakinig ang lahat.<br />
Role-Playing<br />
Lahat ng kalahok (pares-pares) ay mag “role-play” gamit ang form.<br />
Pag-uusisa sa pang-unawa at pag-aayos ng ‘follow-up’.<br />
Pakikinig sa mga pointer ng Trainer_Facilitator.<br />
Magpalabununtan sa pagkakasunod-sunod ng role playing<br />
presentation.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
111
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
112<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
113
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
114<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
115
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
116<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
117
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
118<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
119
<strong>Sesyon</strong> 12<br />
120<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
121
122<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Biblyograpia<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
-‐<br />
bourne, Australia.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Anard M.D.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Infant and Young Child Feeding Counselling: A Training Course The 3 in 1 Course (Train-‐<br />
<br />
Infant and Young Child Feeding Counselling: An Integrated Course (Trainer’s Guide).<br />
<br />
Let’s Eat, Learn and Play Booklet. 2007. Marikina City: Arugaan and WABA.<br />
<br />
<br />
<br />
-‐<br />
CEF.<br />
<br />
<br />
LINKAGES USA.<br />
<br />
<br />
<br />
Save the Children, UNICEF Manila.<br />
Biblyograpia<br />
123
124<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Biblyograpia<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Save the Children, UNICEF Manila.
Layunin<br />
May Sakit si Nanay, May Sakit si Baby<br />
Maipakita ang kahalagahan ng pagpapasuso ni Nanay kay Baby, kahit isa o pareho<br />
silang maysakit<br />
Pamamaraan<br />
Salaysay (Case Studies)<br />
Mga Pag-uusapan<br />
Baby<br />
na naninilaw (jaundice)<br />
Baby<br />
na Kulang sa Timbang o Kulang sa Buwan<br />
Baby<br />
na may Bingot<br />
May<br />
Sakit si Nanay<br />
<br />
<br />
Nanay<br />
na may Tuberkulosis<br />
<br />
<br />
Mga Kagamitan<br />
<br />
Haba ng <strong>Sesyon</strong> 30 minutos<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
ANNEX 1<br />
125
ANNEX 1<br />
126<br />
May Sakit Si Nanay, May Sakit si Baby<br />
Gabay sa Trainor-Facilitator:<br />
Tanungin ang mga kalahok nung nagkasakit si Baby<br />
pinapasuso pa rin ba nila si Baby o huminto na? Bakit?<br />
Ang gatas ni Nanay ay mahalaga, puno ng<br />
sustansya, mas mabisa at higit na kailangan ni<br />
Baby sa panahong siya ay may sakit.<br />
<br />
na lalaban sa karamdaman ni Baby at<br />
makakatulong sa gamot na nireseta ng doktor.<br />
Madaling gumaling si Baby na may sakit kapag<br />
sumususo ito. Sa panahon na may sakit si Baby,<br />
laging gusto niyang sumuso kay Nanay.<br />
<br />
lakas ng loob at pag-‐asa na Tama, Sapat at Eksklusibo (TSEK) ang pinasusong gatas ni<br />
Nanay kay Baby.<br />
May Jaundice si Baby<br />
Gabay sa Trainor-Facilitator:<br />
Tanungin ang mga kalahok kung sino sa kanila ang may Baby na<br />
nanilaw o nagka-jaundice? O may pamangkin o kapitbahay na<br />
nagka-jaundice? Ano ang binigay sa jaundiced Baby? Sila ba ay<br />
pinahinto magpasuso?<br />
Paninilaw<br />
ni Baby<br />
Nangyayari<br />
ito kapag may sumusobrang kemikal bilirubin na naiipon sa dugo<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Gabay sa Pagpapasuso kay Baby na may Jaundice<br />
Pasusuhin<br />
nang pasusuhin ang bagong panganak na Baby para mas maraming<br />
Kolostrum siyang makuha.<br />
Makakatulong<br />
ang Kolostrum para makadumi si Baby dahil ito ay nagpupurga<br />
ng meconium. Nasa dumi ang maraming bilirubin.<br />
Makakatulong<br />
ang pagpapasuso ng madalas, para puksain ang bilirubin na<br />
nasa katawan pa ni Baby.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Painitan<br />
sa araw sa umaga si Baby.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Maaring<br />
mangangailangan ng phototherapy si Baby sa ospital o klinik.<br />
Maaring<br />
mangangailangan ng dagdag na breastmilk si Baby. Pwedeng<br />
humingi ng donors’ breastmilk karagdagan sa makukuha kay Nanay para<br />
ibigay sa pamamaraan ng cupfeeding.<br />
<br />
<br />
Baby ay malusog, ang paninilaw ay hindi nakakasama at pansamantala lang<br />
ito.<br />
Kung<br />
ang paninilaw ni Baby ay dahil sa iba pang problema sa kalusugan, ang<br />
<br />
<br />
Si<br />
Baby na naninilaw ay maaring antukin at ayaw sumuso. Gisingin siya para<br />
siya ay sumuso ng sumuso.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Paalala<br />
Kapag madalas masusuhan, lalong lalakas<br />
ang gatas. Kapag sinabi at pinanghawakan<br />
ng utak na magkakagatas ang isang Ina,<br />
dadaloy ang gatas mula sa kanyang dibdib.<br />
ANNEX 1<br />
127
ANNEX 1<br />
128<br />
Pagpapasuso kay Baby na Kulang sa Timbang o Kulang Sa Buwan<br />
(Premature)<br />
Angkop<br />
lamang ang gatas ni Nanay para sa pangangailangan ng kanyang Baby na<br />
kulang sa buwan.<br />
Mula<br />
sa resulta ng mga pananaliksik, nakita ng mga doktor na ang gatas ni Nanay ay<br />
mas maraming taba o fats, protein, at minerals gaya ng sodium, chloride at iron sa<br />
preterm milk kesa term milk. Kaya ito ay tama, sakto at perpekto ang komposisyon<br />
para sa kanyang premature Baby.<br />
Ang<br />
paghawak, paghipo at pagyakap kay Baby ay makatutulong sa bilis ng pag-‐unlad<br />
o paglaki ng isang sanggol na kulang sa buwan.<br />
<br />
<br />
buwan.<br />
Kung<br />
si Nanay ay<br />
hindi pa maka-‐ipon<br />
o maka-‐imbak ng<br />
madaming gatas,<br />
maghanap ng gatas<br />
sa ibang Nanay<br />
(donors’ breastmilk)<br />
na pandagdag.<br />
Kailangang<br />
<br />
isang doktor ang<br />
Baby na kulang sa<br />
<br />
para mabigyan ng<br />
instruksyon si Nanay sa pag-‐aalaga ng kanya.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Pagpapasuso kay Baby na may Bingot<br />
Isang<br />
likas at di pangkaraniwang hiwa sa isa o parehong panig ng itaas ng labi ang<br />
<br />
hanggang sa ilong.<br />
Una<br />
sa lahat, dapat isipin ni Nanay na magkakaroon at makakapagpadaloy siya ng<br />
kanyang gatas kasi kailangang-‐kailangan ito ni Baby.<br />
Ang<br />
maiging posisyon ng pagpapasuso ay paupuin si Baby sa hita ni Nanay at<br />
<br />
daliri ni Nanay ang hiwa sa labi ni Baby para walang singaw.<br />
Magpiga<br />
muna ng gatas para malasahan ni Baby at tumugon sa pagpapasuso.<br />
Obserbahan<br />
kung akma at sakto ang suso sa bibig ni Baby. Sundin ang tamang<br />
pamamaraan sa pagpapasuso ni Nanay kay Baby.<br />
<br />
<br />
Dapat<br />
relaks ang balikat ni Nanay hindi naninigas.<br />
Pwedeng gumamit ng salumkipkip (clutch hold) na posisyon sa paghawak kay Baby<br />
habang sumususo.<br />
Sumangguni<br />
sa isang doktor para matulungan si Baby. Pwede kasing gumawa ng<br />
dental obturator para sa may buo at malawak na binggot.<br />
Pwede<br />
ring mag cupfeeding si Baby na may binggot.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
ANNEX 1<br />
129
ANNEX 1<br />
130<br />
Kung Si Nanay ay May Sakit<br />
Gabay sa Trainer-Facilitator:<br />
Tanungin ang mga kalahok kung ano ang ginawa nila noong sila ay<br />
nagkasakit? Huminto ba sila sa pagpapasuso o nagpatuloy ba?<br />
<br />
<br />
<br />
kanyang sanggol.<br />
Makinig<br />
sa kanyang mga alalahanin o saloobin at tanggapin ang kanyang mga<br />
nararamdaman.<br />
<br />
<br />
Maaaring nag-‐aalala si Nanay tungkol sa kanyang mga gamot at maaaring bumagal<br />
siya sa pagpapasuso.<br />
Pinakamahusay pa ring ipagpatuloy ang pagpapasuso kahit may sipon, ubo,<br />
trangkaso o mild impeksyon si Nanay.<br />
<br />
hormone ay nagbibigay ng pangpakalma.<br />
<br />
BABALA<br />
Dahil si Baby musmos pa, malambot ang bata, hindi pa<br />
hubog ang katawan, madaling kapitan ng sakit. Sana<br />
iwasan ng mga matatanda at mga bata na halikan ang<br />
labi, pisngi o mukha ni Baby. Kadalasan ang may dala ng<br />
sakit ay ang mga taong nakapaligid kay Baby. Gayundin,<br />
ang balbas ay nakakatusok, nakaka- allergy at nagiging<br />
sanhi ng pamumula ng pisngi ni Baby.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Si Nanay Pwedeng Magpasuso kapag Umiinom ng Mga Gamot na …<br />
Acetaminophen, Paracetamol<br />
Decongestant<br />
Acyclovir<br />
Digitalis<br />
<br />
work)<br />
Ibuprofen<br />
Antacid<br />
Insulin<br />
<br />
Kaopectate<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Aspartame (nutrasweet)<br />
Propanolol<br />
Propylthiouracil<br />
inhalant, bronchodilator)<br />
Silicon from implants<br />
Barium<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Ingat sa Pagpapasuso kapag si Nanay ay Umiinom ng …<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Alcohol<br />
<br />
<br />
Aspirin<br />
Codeine<br />
Demerol<br />
Ergots<br />
<br />
Indomethacin<br />
<br />
Lithium<br />
Metoclopramide<br />
<br />
<br />
Morphine<br />
<br />
<br />
<br />
Phenobarbitol<br />
<br />
<br />
Zolof<br />
Si Nanay hindi dapat magpasuso kung siya ay Umiinom<br />
ng mga Gamot na …<br />
Amphetamines<br />
<br />
<br />
<br />
Mysoline<br />
drugs)<br />
<br />
Cocaine<br />
Parlodel<br />
Cyclosporine<br />
PCP<br />
<br />
<br />
Lindane<br />
Marijuana<br />
tests (temporary stop only)<br />
ANNEX 1<br />
131
ANNEX 1<br />
132<br />
Pwede bang magpasuso si Nanay na may tuberculosis (TB)?<br />
Ligtas<br />
magpasuso si Nanay na may TB.<br />
Ngunit kailangan ni Nanay mag-‐ <br />
Kapag<br />
malubha ang TB niya sa baga, ito ay makakahawa sa pamamagitan ng<br />
kanyang ilong at bibig.<br />
Pansamantala<br />
munang ihiwalay si Baby kapag malala ang TB ni Nanay.<br />
<br />
<br />
itapon ito habang siya ay ginagamot.<br />
Si<br />
Baby ay pwedeng pasusuhin sa ibang Nanay na malusog (wetnurse) o<br />
galing sa naipon na gatas ng ibang Nanay (donors’ breastmilk).<br />
Ang <br />
<br />
o i-‐monitor ang blood levels ng mag-‐Ina.<br />
Ituloy<br />
ang pagpapasuso ng gatas ng isang Nanay.<br />
Pwede bang magpasuso si Nanay na may<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
“As a general<br />
<br />
<br />
Kailangang<br />
magpasuso ng eksklusibo hanggang anim na buwan, walang ibibigay<br />
kundi gatas ni Nanay lamang. Bawal mag <br />
dahil maaring maging mabilis<br />
<br />
<br />
<br />
sa sakit.<br />
Isangguni sa isang health worker ang sakit ni Nanay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Sundin<br />
ang tamang gabay sa pagpapasuso.<br />
Sumususo<br />
ng madalas na hindi kumukulang sa walong oras o mas higit pa sa loob ng<br />
24 oras.<br />
Isaayos<br />
sa tamang posisyon si Nanay at Baby habang sumususo.<br />
<br />
<br />
para magpasuso kay Baby (wet nurse) o donor’s breastmilk.<br />
GINTONG ARAL<br />
Makukuha ang HIV o AIDS sa pakikipagtalik sa meron nito (male to male partner,<br />
at multiple partners).<br />
Mag ingat, lalo na kung kailangan magpasalin ng dugo. Pwedeng manggaling sa<br />
kontaminadong dugo na naisalin (blood transfusion), kaya nahawa si Nanay.<br />
Pag kailangan magpaturok ng gamot, o may isasagawang mga tests na dapat<br />
gawin, gumamit ng mga disposable needles and syringes. Maari magmula sa<br />
kontaminadong karayom ginamit sa pagturok ng gamot, karayom na gamit sa<br />
accupuncture o pag nagpalagay ng tattoo o gamit sa mga adik sa droga<br />
Pwede ring vertical transmission ang pagkahawa. Galing sa Nanay na nakuha ng<br />
Baby nung nasa tiyan pa lamang siya, ng manganak si Nanay at sa pag papasuso.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
ANNEX 1<br />
133
ANNEX 1<br />
134<br />
Resulta ng Pananaliksik<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
ipinagbubuntis sila<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
(antenatal) at habang sinisilang (intranatal)<br />
<br />
replacement feeding, galing sa baka o sa halaman gaya ng soya.<br />
Sa<br />
pagdedesisyon, isaalang-‐alang ang kalagayan ng pamumuhay at ang kumunidad<br />
Nangangaillangan ng:<br />
<br />
<br />
Malinis<br />
na gamit (Clean Utensils)<br />
Malinis<br />
na tubig (Clean Water)<br />
Malinis<br />
na hapag (Clean Surface)<br />
Malinis<br />
na lugar (Clean Environment)<br />
Madalas magkakasakit si Baby kapag mag-‐pormula milk tulad ng diarrhea, dysentery,<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Malawak<br />
na pagsusuri ng tamang kailangan at pag-‐unawa sa kalagayan ng Nanay na<br />
<br />
Dapat<br />
hindi mahantong sa pagsisisi sa bandang huli. Responsibilidad ng komunidad<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Layunin<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Mga Makabagong Usapin<br />
Para iangat ang kaalaman sa pagtugon sa tamang pagkilos sa panahon ng krises<br />
at kalamidad para ipagtanggol ang pagpapasuso.<br />
Pamamaraan<br />
Paglalarawan<br />
Mga Pag-uusapan<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Kangaroo<br />
Care<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Mga Kagamitan<br />
<br />
Haba ng <strong>Sesyon</strong> 30 minutos<br />
ANNEX 2<br />
135
ANNEX 2<br />
136<br />
Sa Sakuna at Kalamidad, Higit Magpasuso at Magtulungan<br />
Ang wetnursing ay pagpapasuso ng isang Nanay na hindi niya anak. Nakapaloob<br />
na hakbang ang wetnursing (Rooming-‐In and<br />
<br />
Nanay sa suso ang tawag sa wetnurse.<br />
Isang<br />
Tradisyong Pilipino ang gawain ito ngunit nanganganib ng mawala.<br />
<br />
<br />
<br />
at hindi makapagpasuso, maaaring gawin ang mga pamamaraan na ito :<br />
Magbigay<br />
ng naimpok na gatas ni Nanay.<br />
Magpa-‐wetnurse<br />
si Baby.<br />
<br />
<br />
<br />
Kung wala na talagang paraan para makakuha ng gatas ng isang Nanay, ang<br />
pinakahuling hakbang ang pagbigay ng pormulang gatas, ngunit nakataya dito ang<br />
kalusugan ni Baby.<br />
Relactation Technique o Balik Pasuso<br />
Paalala<br />
Siguraduhing malusog ang pipiliing<br />
wetnurse.<br />
<br />
<br />
pagpapasuso sa kanyang Baby. Sundin lamang ang mga hakbang na ito:<br />
Papatakan<br />
ng gatas ang bibig ni Baby para sa unang paglasa ng gatas ni<br />
Nanay, gamit ang isang kutsarita. Ang gatas ay galing sa ibang Nanay.<br />
Pahawakan<br />
si Baby sa isang Nanay na sanay nang magpasuso sa kanyang<br />
dibdib. Tingnan kung paano niya ginagawa ito. Panatag at relaks na ang isang<br />
<br />
Masahiin<br />
ang baguhang Nanay upang maalis ang tensyon sa kanyang leeg<br />
at balikat. Napakabisa ang pagmasahe sa likod upang marelaks ang buong<br />
katawan ni Nanay.<br />
Pagkatapos<br />
ng masahe sa likod ni Nanay, siya ay handa ng magpamasahe sa<br />
suso at aralin din kung paano ito gawin. Ito ay isang espesyal na panghihimas<br />
ng suso.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
May<br />
nakaimbak na gatas pa si Nanay kung ang Baby niya ay mababa sa anim<br />
na buwan ang edad. Siguradong meron papatak na gatas pagkatapos ng<br />
<br />
<br />
<br />
magpasuso kasi nakita na niya na may gatas pa siya ng pumatak ang gatas<br />
<br />
pagsuso dahil nakapag-‐ensayo na siya, ng magsuso sa ibang Nanay.<br />
Kapag<br />
medyo naalangan pa sa daloy ng gatas ni Nanay, pwedeng magpapatak<br />
ng gatas (galing sa ibang Nanay) habang sumususo si Baby. Gumamit ng<br />
kutsarita pag humingi ng gatas mula sa ibang Nanay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
GINTONG ARAL<br />
Sa pamamagitan ng Relactation Technique o Balik Pasuso...<br />
Maaring<br />
magpasuso muli ng eksklusibo kay Baby yung<br />
mga Nanay na nag halinhinang pasuso ng gatas niya at<br />
pormulang gatas.<br />
Maaring<br />
ilipat ang pagsuso ng batang malnourished mula<br />
sa pormulang gatas tungo sa dibdib ni Nanay.<br />
Muling<br />
ibalik sa pagpapasusong eksklusibo ang isang<br />
Baby na nahirati na sa pormulang gatas.<br />
Sa Eksklusibong Pagpapasuso Malayong Agwat ang Pagbubuntis<br />
sa pamamaraan ng Lactation Amenorrhea Method (LAM)<br />
Gabay sa Trainer-Facilitator:<br />
Tanungin ang mga kalahok kung<br />
anong<br />
uri ng birth control ang ginagamit nila habang sila ay<br />
nagpapasuso.<br />
ano<br />
ang mga naaalala nila tungkol sa eksklusibong<br />
pagpapasuso.<br />
<br />
<br />
Kumpleto<br />
na sa tubig ang gatas ni Nanay kaya hindi na kailangan painumin pa<br />
ng tubig si Baby.<br />
ANNEX 2<br />
137
ANNEX 2<br />
138<br />
<br />
Walang<br />
ibibigay kay Baby ng iba pang pagkain sa loob ng unang anim na<br />
buwan kundi purong gatas lang ni Nanay kasi nga perfect food ito.<br />
Walang<br />
nagaganap na regla kapag eksklusibong nagpapasuso si Nanay.<br />
<br />
gumagana kapag si Nanay ay nagpapasuso ng eksklusibo. Kaya kailangang<br />
mas madalas magpasuso si Nanay.<br />
Araw<br />
at gabi, tuloy dapat ang pagpapasuso.<br />
Sa<br />
LAM, kung saan nagpapasuso ng eksklusibo si Nanay, ay makakamtan ang<br />
<br />
<br />
<br />
unang anim na buwan pagkasilang ni Baby.<br />
BABALA<br />
Kapag hindi nagpasusong eksklusibo<br />
hanggang anim na buwan, maaring<br />
maagang dumating ang regla at<br />
mabuntis na si Nanay.<br />
Kangaroo Care (Human Incubator)<br />
<br />
BABALA<br />
Bumababa ang dami ng gatas<br />
ni Nanay kapag umiinom siya ng<br />
pildoras (pills) lalo na yung may<br />
matataas sa estrogen hormone.<br />
Kangaroo<br />
Care ang tawag sa paghawak sa mga Babies lalo na sa mga kulang<br />
<br />
imbes na nilalagay sa incubator ng 24 oras sa isang araw. Balat sa balat (skin-‐<br />
to-‐skin contact) kasi nasa loob ng damit ni Nanay (o Tatay) si Baby.<br />
Ito<br />
ay makabagong paraan upang magbigay ng natural na init at kaginhawaan<br />
<br />
balat sa kanilang mga Nanay.<br />
Ang<br />
natural na temperatura sa katawan ni Nanay ay angkop sa<br />
pangangailangan ni Baby lalo na sa paghubog ng kanyang katawan at balat.<br />
Ito<br />
ay nagbibigay din ng pagkakataon para sa maagaran, madalas at matagal<br />
na pagpapasuso.<br />
Pag<br />
nadischarge na si Baby sa ospital, ituloy pa rin ang kangaroo care sa<br />
bahay.<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
RA 7600 (Rooming-In and Breastfeeding Act)<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
daan para makasuso ang bagong silang sa ospital, maternity center o klinik.<br />
Kapag magkasama ang Ina at sanggol nasisimulan agad ang pagpapasuso<br />
sa unang oras pagkapanganak. Sa Caesarian birth naman, pwede nang<br />
magsimula kaagad ng pagpapasuso.<br />
<br />
<br />
pagkakataong nagkahiwalay ang mag-‐Ina dahil biglang nagkasakit si Nanay<br />
o nahiwalay sa Nanay, sabi ng batas pwede magsuso sa ibang Nanay si<br />
Baby. Wetnursing ang tawag dito. Pwede rin magbigay kay Baby ng donors<br />
<br />
Bank.<br />
Parusa sa Paglabag ng RA 7600 (Rooming -in and Breastfeeding Act)<br />
Sinumang<br />
lalabag sa batas na ospital o health facility ay aalisan ng lisensiya<br />
<br />
<br />
Management Training o pagsasanay sa tamang pagsususo.<br />
RA 10028 (Expanded Breastfeeding Promotion Act)<br />
Nagbigay<br />
ng suporta sa mga Nanay na nagtatrabaho sa labas ng tahanan<br />
pero maaring magpatuloy sa pagpasuso, sabi ng RA 10028 <br />
<br />
Inatasan ng batas ang mga employer na magtayo ng <br />
sa<br />
pagawaan o opisina.<br />
Naglaan<br />
din ang batas na ito ng 40 minuto sa pagpapasuso sa loob ng isang<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
ANNEX 2<br />
139
ANNEX 2<br />
140<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Ang Sablay ni Baby<br />
Ang sablay ni Baby ay isang makabagong gamit para makapagpasuso si Nanay kahit saan<br />
sila pumunta ni Nanay.<br />
Mas<br />
napapainam ang pagpapasuso dahil<br />
magkalapit ang mag-‐ Ina.<br />
Nagdudulot<br />
ito ng init ng katawang<br />
kailangan sa paglaki at pag-‐unlad ni Baby.<br />
Nagbibigay<br />
daan sa mas madalas na<br />
pagpapasuso, kahit abala sa trabaho si<br />
Nanay dahil karga niya si Baby at malaya<br />
ang kanyang mga kamay.<br />
Si<br />
Baby ay mas ligtas, pwede siyang<br />
dalhin ni Nanay sa iba’t ibang lugar na<br />
pupuntahan niya, sa halip na iwanan lang<br />
sa kasambahay.<br />
<br />
<br />
security ng mag-‐Ina.<br />
Maari<br />
rin gumamit ng sablay si Tatay kung<br />
siya ang nag-‐aalaga kay Baby ng sandali,<br />
lalo na kung gusto niyang kargahin si Baby.<br />
ANNEX 3<br />
141
142<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Mga Sagot sa Pagsasanay<br />
ANNEX 4<br />
143
Pasasalamat<br />
144<br />
<br />
<br />
counselors na boluntaryong gumagabay sa mga nanay sa tamang pagpapasuso mula<br />
pagkasilang hanggang anim na buwan. Marami ang nagtulong upang magawa ang<br />
manual na ito, mula sa paunang bersiyon hanggang sa makumpleto at magamit sa mga<br />
pagsasanay ng humigit kumulang na 6 000 peer counselors sa 32 siyudad.<br />
Nais naming pasalamatan ang Arugaan na sumulat ng unang bersiyon ng manual na<br />
ginamit sa mga naunang pagsasanay ng mga peer counselors. Ang pinakahuling bersiyon<br />
-‐<br />
<br />
<br />
UNICEF. Nais din naming bigyang halaga ang mga organisasyon na nagbigay komento<br />
<br />
<br />
<br />
sa ‘mentoring’ ng mga health workers sa tatlong siyudad. Maraming salamat din sa copy<br />
editor at translator ng mga session na hinalaw sa ingles at isinama sa manual na ito.<br />
Ang mga opisyal, mga kawani at mga health workers ng lokal na pamahalaan at mga peer<br />
<br />
<br />
Manila, San Juan, sa Metro Manila; ang mga siyudad ng Malolos, Marilao, Meycauayan,<br />
<br />
<br />
at mga siyudad ng Naga, Iloilo, Cebu, Mandaue, Lapu-‐Lapu, General Santos, at Zam-‐<br />
boanga ang may pinakamalaking contribusyon din sa pagbubuo ng manual na ito sa<br />
<br />
kanilang mga siyudad.<br />
Maraming salamat sa lahat ng inyong mga pagpupunyagi para makompleto ang manual<br />
<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo<br />
Technical Review/ Editing<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Writers<br />
<br />
<br />
Photographer<br />
Carmelito Ocampo<br />
Copy- editor/ Lay-out<br />
Noemi S. Bayawa<br />
Translator<br />
<br />
Contributors<br />
145
146<br />
Tama<br />
Sapat<br />
Ekslusibo
Change language