Ściąga z

Wojciech Chmielak 

Ściąga z 

receptury 

Edycja II 

Szczecin 2011

Zamiast wstępu na wesoło – poważne informacje o e-book’u. 

Ściąga z receptury 

Wiadomości tu zawarte powstały w oparciu o wykopaliska z notatek z kilku aptek, recept z którymi 

się spotkałem podczas pracy, dostępnych receptariuszy, podręczników, wielu stron WWW, 

prywatnych opracowao i przekazów ustnych najstarszych aptekarzy ;) 

Moim celem nie było powielenie tych źródeł a jedynie skompletowanie w jednym miejscu 

tego – co może się przydad raz na rok i co zostało wydrukowane „gdzieś i dawno” – do czego dostęp 

jest trudny bądź po prostu mało wygodny. Ponadto jak każda ściąga – tak i ta – chciałem by miała 

charakter utylitarny – stąd kilka komentarzy praktycznych i szereg informacji dodatkowych – mam 

nadzieję – przydatnych w praktyce. 

W trakcie opracowywania – największym kłopotem było określenie właściwego 

(pierwotnego) składu. Niestety mnogośd modyfikacji, przekłamania w literaturze, a nawet błędy każą 

mi sądzid, że również tutaj jest ich wiele – i mam nadzieję, że dzięki informacjom od Was – uda się je 

poprawid lub uzupełnid. 

W opracowaniu pominąłem dziesiątki receptur – które były wyszczególnione gdzieś 

jednorazowo, małym druczkiem. Brakuje też takich, których ze względu na obecny brak składników 

nie można wykonad oraz których składu nie udało mi się wystarczająco ustalid (np. Płyn Ejsenberga) 

W zamian – umieściłem inne – które chod są rzadko (lub wcale) przepisywane na receptach – warte 

są uwagi i mogą się czasem jeszcze przydad oraz takie, które w ciekawy sposób nawiązują do 

historii receptury… 

Na maila ( dodotoja@gazeta.pl )proszę o przysyłanie opinii, swoich recept – zwłaszcza 

regionalizmów typu Płukanka Parmy* i oczywiście informacji o znalezionych błędach…. oczywiście 

nadmierna krytyka pozostanie bez odpowiedzi ;) Za to można przysład mi pocztówkę 

Z uwag merytorycznych – nie mam niestety już od dawna styczności z lekami ocznymi – stąd 

też słabo u mnie z receptami, sugestiami co do nich i jak sobie z nimi radzid. 

Niestety ku niezadowoleniu purystów językowo – recepturowych nie skupiam się nad 

łacioską nomenklaturą i gramatyką . Zgodnie z zasadą, że w każdym z nas drzemie jakieś zwierzę a 

moim jest leniwiec – proszę o wybaczenie. (to samo dotyczy literówek, interpunkcji itp. – ale to 

akurat będę starał się poprawiad i uzupełniad). 

E-book jest darmowy ;) Aczkolwiek zgodnie z zasadami prawa autorskiego - zastrzegam prawa do 

bezkrytycznego wycinanania i przerabiania. Zwłaszcza w celach komercyjnych. 

Proszę go rozpowszechniad i stosowad jako całośd – w celach użytkowych, dydaktycznych itp.. 

Nowe wersje mam nadzieję, że takie powstaną – będą dostępne na www.receptura.farmacja.pl 

DZIĘKUJĘ WSZYSTKIM za komentarze, sugestie i słowa zachęty by kontynuowad…. 

Wojciech Chmielak 

Oto „Edycja II” …. Wprawdzie nie udało mi się pokonad mego leniwca… ale mam nadzieję, że 

wydłużony spis treści, kilka uzupełnieo i aktualizacji nieco złagodzi należną krytykę….i gdyby nie to, że 

Dzieo Dziecka, który był idealną datą na publikację tej wersji, nadszedł tak szybko ..byłoby coś 

jeszcze… ale……hmmm … może następnym razem 

2


Spis treści 

Roztwory, zawiesiny, mazidła, krople ...................................................................................... 12 

Aphtin ................................................................................................................................... 12 

Aqua Calcis ............................................................................................................................ 12 

Aqua Menthae Piperitae....................................................................................................... 12 

Aqua Kummerfeldi ................................................................................................................ 13 

Camphophenol ..................................................................................................................... 13 

Collodium simplex ................................................................................................................ 13 

Collodium elasticum ............................................................................................................. 13 

Collodium salicylicum ........................................................................................................... 13 

Emulsio ricinosa .................................................................................................................... 14 

Guttae cardiacae ................................................................................................................... 14 

Guttae antihypertonicae ...................................................................................................... 14 

Guttae antotalgicae .............................................................................................................. 14 

Guttae Hoffmanna ................................................................................................................ 15 

Liquor Pectoralis ................................................................................................................... 15 

Lotio Zinci – Puder Płynny .................................................................................................... 15 

Lotio Booki – Płyn Booka ...................................................................................................... 15 

Linimentum Calcis (Stahla) ................................................................................................... 15 

Linimentum ammoniatum .................................................................................................... 16 

Linimentum ammoniatum terebinthinatum ........................................................................ 16 

Linimentum ammoniato – camphoratum ............................................................................ 16 

Linimentum contra bronchitem ........................................................................................... 16 

Linimentum antirheumaticum .............................................................................................. 16 

Linimentum anaestheticum .................................................................................................. 16 

Linimentum anaestheticum stomatologicae ........................................................................ 17 

Linimentum contra Stomatitae ulcerosae ............................................................................ 17 

Linimentum saponato-camphoratum. Opodeldok............................................................... 17 

Mazidło Wiśniewskiego ........................................................................................................ 18 

Mixtura acida ........................................................................................................................ 18 

Mixtura Pawłowa .................................................................................................................. 18 

Mixtura bromowo – kofeinowa (Pawłowska) ...................................................................... 18 

Mixtura Pepsini ..................................................................................................................... 19 

Mixtura expectorans ............................................................................................................. 19 

Mixtura Valerianae ............................................................................................................... 19 

3


Mixtura Nervinae / Erlenmeyeri ........................................................................................... 19 

Mixtura hypnotica ................................................................................................................ 20 

Mixtura hypnotica wg Barwioskiego .................................................................................... 20 

Mixtura dr Rakowskiego ....................................................................................................... 20 

Mixtura antirheumaticum .................................................................................................... 20 

Oleum camphoratum ........................................................................................................... 20 

Oleum camphoratum fortius ................................................................................................ 21 

Oleum salicylicum ................................................................................................................. 21 

Oleum Menthae .................................................................................................................... 21 

Oleum Zinci ........................................................................................................................... 21 

Oleum Nasale ........................................................................................................................ 21 

Odsiwiacze do włosów.......................................................................................................... 22 

Phenolum liquefactum ......................................................................................................... 22 

Płukanka Parmy * ................................................................................................................. 22 

Płukanka Schwartza .............................................................................................................. 22 

Płukanka Ściągająca .............................................................................................................. 23 

Płyn na wątrobę .................................................................................................................... 23 

Płyn na Hemoroidy ............................................................................................................... 23 

Płyn na wzdęcia .................................................................................................................... 23 

Płyn wg Hammerlacha .......................................................................................................... 23 

Płyn Kozłowskiego ................................................................................................................ 24 

Płyn na żołądek ..................................................................................................................... 24 

Płyn przeciw łupieżowi ......................................................................................................... 24 

Płyn Langa ............................................................................................................................. 24 

Płyn Shohla ........................................................................................................................... 24 

Płyn Mandla .......................................................................................................................... 25 

Płyn na odmrożenia .............................................................................................................. 25 

Płyn przeciw poceniu i grzybicy stóp .................................................................................... 25 

Remedium antihydroticum ................................................................................................... 25 

Sirupus simplex ..................................................................................................................... 26 

Sirupus Codeini ..................................................................................................................... 26 

Sirupus Opii ........................................................................................................................... 26 

Sirupus Expectorans ............................................................................................................. 26 

Sirupus Menthae piperitae ................................................................................................... 26 

Solutio contra clavos............................................................................................................. 27 

4


Solutio Jodi aquosa – Płyn Lugola ......................................................................................... 27 

Solutio Jodi spirituosa – Jodyna ............................................................................................ 27 

Solutio Jodi spirituosa pro usu interno ................................................................................. 27 

Solutio arsenicalis Fovleri ..................................................................................................... 28 

Spiritus Ammoni anisatus ..................................................................................................... 28 

Spiritus salicylatus ................................................................................................................ 28 

Spiritus camphorae ............................................................................................................... 29 

Spiritus Lavandulae ............................................................................................................... 29 

Spiritus formicicus ................................................................................................................ 29 

Spiritus formicicus verus ....................................................................................................... 29 

Spiritus Menthae piperitae ................................................................................................... 29 

Spiritus Mentholi .................................................................................................................. 30 

Spiritus Anaesthesini ............................................................................................................ 30 

Spiritus Saponis Kalini ........................................................................................................... 30 

Spiritus saponatus ................................................................................................................ 30 

Spiritus saponato-camphoratus. Opodeldok płynny ............................................................ 31 

Spiritus Prodermini ............................................................................................................... 31 

Tusz do znakowania tasiemek noworodków ........................................................................ 31 

Solutio Argenti nitrici ............................................................................................................ 31 

2% Solutio Detreomycini spirituosa ..................................................................................... 32 

2% Solutio Detreomycini aquosa .......................................................................................... 32 

Solutiones anticoagulantia ................................................................................................... 32 

Tinctura sedativa .................................................................................................................. 33 

- Inne ..................................................................................................................................... 33 

Wcierka mentolowo-kamforowa na parafinie ciekłej ...................................................... 33 

Krople do nosa z adrenaliną .............................................................................................. 33 

Płukanka witaminowa do gardła ....................................................................................... 33 

Wcierka znieczulająca, p/świądowa ................................................................................. 34 

Wcierka z detreomycyną i kwasem bornym ..................................................................... 34 

Płukanka z odwarem z szałwi ........................................................................................... 34 

Puder płynny z azotanem bizmutawym ............................................................................ 34 

Kremy, maści, pasty .................................................................................................................. 35 

Cold-cream ex Eucerino ........................................................................................................ 35 

Krem beztłuszczowy ............................................................................................................. 35 

5


Krem do opalania .................................................................................................................. 35 

Krem do paznokci ................................................................................................................. 35 

Lanolinum cum aquae .......................................................................................................... 35 

Masd cholesterolowa ............................................................................................................ 35 

Maśd Pani D .......................................................................................................................... 36 

Maśd mocznikowa 10%* ....................................................................................................... 36 

Maśd tranowa – Ung. Olei Jecoris Aselli ............................................................................... 36 

Maśd na odciski ..................................................................................................................... 37 

Maśd przeciw owłosieniu u kobiet ....................................................................................... 37 

Maśd z Tanniną ..................................................................................................................... 37 

Maśd ichtiolowa .................................................................................................................... 37 

Maśd ichtiolowo – kamforowa ............................................................................................. 37 

Maśd majerankowa ............................................................................................................... 38 

Maśd wybielająca .................................................................................................................. 38 

Maśd chłodząca z płynem Burowa ........................................................................................ 38 

Maśd na odleżyny 1 .............................................................................................................. 38 

Maśd na odleżyny 2 .............................................................................................................. 38 

Maśd na odleżyny z morfiną ................................................................................................. 38 

Maśd Lenartowicza = siarkowo-mydlana .............................................................................. 39 

Maśd salicylowo-siarkowo-mydlana ..................................................................................... 39 

Maśd potrójna (cygnolinowa miękka) 2%. ............................................................................ 39 

Pasta Farbera (cygnolinowa twarda) 0,2% ........................................................................... 39 

Maśd silikonowa.................................................................................................................... 39 

Maśd na zajady...................................................................................................................... 39 

Maśd / Linimentum oraz opatrunek Kocha ** ..................................................................... 40 

Maśd Szostakowskiego ......................................................................................................... 40 

Maśd czarna - Maśd Mikulicza .............................................................................................. 40 

Maśd szara (rtęciowa)- Unguentum Hydrargyri cinereum ................................................... 41 

Maśd biała – Unguentum album ........................................................................................... 41 

Maśd biała rtęciowa. Unguentum Hydrargyri album ........................................................... 41 

Unguentum Anaesthesini ..................................................................................................... 41 

Unguentum Simplex (prosta) ............................................................................................... 41 

Unguentum Molle (miękka) .................................................................................................. 42 

Unguentum lenienes (zmiękczająca) .................................................................................... 42 

Unguentum desquamationis ................................................................................................ 42 

6


Unguentum glicerini ............................................................................................................. 42 

Unguentum Paraffini ............................................................................................................ 43 

Unguentum Bismuthi subgallatis – Ung.Dermatoli .............................................................. 43 

Unguentum Bismuthi subnitrici ............................................................................................ 43 

Unguentum Chloramphenicoli 1% / 2% ............................................................................... 43 

Unguentum Xeroformi .......................................................................................................... 43 

Unguentum Camphorae ....................................................................................................... 43 

Unguentum cynobri c.sulfur ................................................................................................. 43 

Unguentum hydrargyri sulfurati rubri .................................................................................. 44 

Unguentum Methylis salicylatis............................................................................................ 44 

Unguentum Methylii salicylici cum Mentholo ..................................................................... 44 

Unguentum Sulphuratum ..................................................................................................... 44 

Unguentum hydrocortisoni .................................................................................................. 44 

Unguentum Kalii iodati ......................................................................................................... 44 

Unguentum Jodi .................................................................................................................... 44 

Unguentum Linomag ............................................................................................................ 45 

Unguentum salicylicum compositum ................................................................................... 45 

Unguentum Wilkinsoni ......................................................................................................... 45 

Unguentum Wilsoni .............................................................................................................. 45 

Unguentum Zinci oxidi .......................................................................................................... 45 

Unguentum Acidi borici ........................................................................................................ 45 

Unguentum Acidi borici durae .............................................................................................. 46 

Unguentum haemorrhoidale ................................................................................................ 46 

Unguentum Whitfieldi .......................................................................................................... 46 

Pasta Chiot’a ......................................................................................................................... 46 

Pasta siwa – Pasta canities ................................................................................................... 47 

Pasta wg Łukomskiego .......................................................................................................... 47 

Pasta Zinci ............................................................................................................................. 47 

Pasta Zinci mollis................................................................................................................... 47 

Pasta Zinci mollis – wg Receptarium Polonicum: ................................................................. 47 

Pasta Zinci Sulfurati .............................................................................................................. 47 

Pasta Zinci salicylatis (Pasta Lassari) ..................................................................................... 48 

Pasta Zinci Oxydi et Ammoni Bituminosulfonatis ................................................................ 48 

Pasta proderminowa 10%..................................................................................................... 48 

Vaselinum hydrophylicum .................................................................................................... 48 

7


- Inne ..................................................................................................................................... 48 

Maśd do pielęgnacji skóry dla dzieci i niemowląt ............................................................. 48 

Maśd z witaminą A i roztworem kwasu bornego .............................................................. 49 

Maśd salicylowo – siarkowa .............................................................................................. 49 

Maśd z Testosteronem ..................................................................................................... 49 

2% Maśd Testosteronowa (lub krem) ............................................................................... 50 

Maśd mocznikowa z cholesterolem na Hascobazie .......................................................... 50 

0,5% Maśd z Nitrocardem ................................................................................................. 50 

Proszki ...................................................................................................................................... 51 

Proszek przeciw poceniu ...................................................................................................... 51 

Proszek do stóp ..................................................................................................................... 51 

Proszek do czyszczenia zębów 1 ........................................................................................... 51 

Proszek do czyszczenia zębów 2 ........................................................................................... 51 

Pulvis dentifricius albus ........................................................................................................ 51 

Pulvis adsorbent ................................................................................................................... 52 

Pulvis analgeticus 1 ............................................................................................................... 52 

Pulvis analgeticus 2 ............................................................................................................... 52 

Pulvis antidiarrhoicus ........................................................................................................... 52 

Pulvis Ipecacuanhae opiatus (Dovera) ................................................................................. 52 

Pulvis magnesie cum Rheo (Troisty) ..................................................................................... 53 

Pulvis Saloli compositus ........................................................................................................ 53 

Pulvis antilumbaginis polentis .............................................................................................. 53 

Pulvis Vincenti ....................................................................................................................... 53 

- Inne ..................................................................................................................................... 54 

Puder przeciw poceniu się stóp ........................................................................................ 54 

Pulvis antacida cum papaverini ........................................................................................ 54 

Pulvis antacida cum anaesthesini ..................................................................................... 54 

Proszki z Encorton i Arechin .............................................................................................. 54 

Proszek wykrztuśny ........................................................................................................... 55 

Czopki, globulki, pręciki ............................................................................................................ 56 

Suppositoria Glyceroli ........................................................................................................... 56 

Suppositoria antihaemorrhoidales ....................................................................................... 56 

Suppositoria antihaemorrhoidalia cum adrenalini ............................................................... 56 

Suppositoria antispastica ...................................................................................................... 57 

8


Globules cum clindamycini ................................................................................................... 57 

Globules vaginales cum Nystatini ......................................................................................... 57 

Globules cum Augmentini* .................................................................................................. 57 

Styli vaginales cum amoxicillini ............................................................................................ 58 

- Inne ..................................................................................................................................... 58 

Czopki z efedryną i hydrokortyzonem .............................................................................. 58 

Czopki z morfiną ................................................................................................................ 58 

Globulki z Furaginum ........................................................................................................ 58 

Globulki z metronidazolem i nystatyną ............................................................................ 59 

Leki oczne ................................................................................................................................. 60 

Unguentum ophtalmicum – Podłoże do maści ocznych ...................................................... 60 

Vaselinum ophtalmicum ....................................................................................................... 60 

Trudności (i niezgodności) recepturowe .................................................................................. 61 

Acidum salicylicum ............................................................................................................... 61 

Adrenalina ............................................................................................................................. 61 

Anestezyna............................................................................................................................ 61 

Aqua ...................................................................................................................................... 62 

Argentum nitricum ............................................................................................................... 62 

Argentum proteinicum ......................................................................................................... 62 

Atropinum sulfuricum ........................................................................................................... 62 

Balsam peruwiaoski .............................................................................................................. 62 

Calcium bromatum ............................................................................................................... 63 

Calcium carbonicum praecipitatum ..................................................................................... 63 

Calcium chloratum ................................................................................................................ 63 

Carbo medicinalis ................................................................................................................. 63 

Cholesterol ............................................................................................................................ 63 

Detreomycyna ...................................................................................................................... 64 

Efedryna + Erytromycyna ..................................................................................................... 64 

Ichtiol .................................................................................................................................... 64 

Jod ......................................................................................................................................... 65 

Kalium Jodatum .................................................................................................................... 65 

Luminal sodu ......................................................................................................................... 65 

Mieszaniny eutektyczne ....................................................................................................... 66 

Mieszaniny higroskopijne ..................................................................................................... 67 

9


Nystatyna .............................................................................................................................. 67 

Oleum cacao ......................................................................................................................... 67 

Papaweryna .......................................................................................................................... 67 

Parafina + Gliceryna i inne. ................................................................................................... 67 

Pepsyna – kwas solny ........................................................................................................... 67 

Rozpuszczanie w podwyższonej temperaturze .................................................................... 68 

Rivanol .................................................................................................................................. 68 

Styli vaginales –metodą ręcznego wytaczania. .................................................................... 68 

Test na poprawne wykonanie zawiesiny .............................................................................. 69 

Urządzenia, naczynia i utensylia recepturowe ......................................................................... 70 

Czopkarka ............................................................................................................................. 70 

Unguator ............................................................................................................................... 70 

Kapsułkarka ........................................................................................................................... 71 

Mieszadło magnetyczne ....................................................................................................... 73 

Wagi apteczne ...................................................................................................................... 73 

Naczynia i utensylia .............................................................................................................. 74 

Opakowania do leków .......................................................................................................... 76 

Przygotowanie naczyo i opakowao szklanych w recepturze. .................................................. 77 

Przydatne informacje – ilości ryczałtowe, miary domowe, krople, temperatura, krople, 

rozpuszczalnośd, rozcieoczanie spirytusu i inne. ..................................................................... 78 

Ilości leków recepturowych na tzw. „jeden ryczałt” ........................................................ 78 

Miary domowe: .................................................................................................................... 78 

Krople – ilośd i masa ............................................................................................................. 79 

Określenia stopnia rozpuszczalności .................................................................................... 79 

Liczba wodna podłoży maściowych ...................................................................................... 80 

Tabela rozpuszczalności niektórych substancji .................................................................... 80 

Przybliżone pH roztworów niektórych substancji ................................................................ 82 

Określenia temperaturowe .................................................................................................. 83 

Opłatki i kapsułki - pojemnośd .............................................................................................. 83 

Czopki, globulki, pręciki – tabela wielkośdi i masy. .............................................................. 84 

Czopki i globulki - współczynnik wyparcia. ........................................................................... 84 

Odchylenia zawartości i ilości środka leczniczego ................................................................ 85 

Dawki pediatryczne .............................................................................................................. 86 

Mieszanie roztworów (reguła krzyża) ................................................................................... 87 

Rozcieoczanie spirytusu ........................................................................................................ 88 

10


Dodo-datek ............................................................................................................................... 89 

Farmaceutyczne .................................................................................................................... 89 

Ogólne ................................................................................................................................... 89 

Różne .................................................................................................................................... 89 

Najważniejsze synonimy .......................................................................................................... 91 

Nazwy witamin ................................................................................................................... 101 

Wykaz leków, które mogą byd traktowane jako surowce farmaceutyczne przy sporządzaniu 

leków recepturowych. ............................................................................................................ 102 

Bibliografia.............................................................................................................................. 103 

11

Roztwory, zawiesiny, mazidła, krople 

Aphtin 

Natrii tetraborici 4,0 

Glycerini ad 20,0 

Jest to 20% roztw.boraksu – (powyżej 5% należy rozpuszczad na ciepło) 


Wykonanie – w parownicy odważyd 16,0 gliceryny i dodajemy 4,0 boraksu. Wstawiamy na łaźni 

wodnej i mieszamy do całkowitego rozpuszczenia. W czasie mieszania powstaje kw.glicerynoborowy 

Zastosowanie – p/bakteryjne – przy pleśniawkach itp. 

Aqua Calcis FPIV 

Calcium oxydatum 1,0 

Aqua q.s. 

Wykonanie – CaO zalewamy 5cz. zimnej wody w parownicy i mieszamy do wytworzenia jednolitej 

papki. Powstaje Ca(OH)2, następnie dodajemy 100cz.H20 Mieszamy i przenosimy ilościowo do butelki 

->wstrząsamy i po kilku godzinach zlewamy płyn znad osadu. Dodajemy wody do 100,0 i zamykamy 

butelkę. 

Preparat przechowujemy nad osadem, w szczelnej butelce, aby Ca 2+ rozpuszczony nie łączył sie z CO2 

i nie wytrącał w postaci CaCO3 

W FPIII – przepis uwzględnia również wodę (powyżej jet to 100cz. w FPIII – 50cz.), którą odrzucamy 

po wstępnym wytrząsaniu z CaO. 

Zastosowanie – środek zobojętniający soki żołądkowe, odtrutka w zatruciach kwasami, p/biegunkowy 

u dzieci (antidiarhoica) 

**Do maści – środek dezynfekujący, poza tym do przemywania ran a w połączeniu z olejem lnianym 

tworzy mazidło przeciw oparzeniom 

Aqua Menthae Piperitae 

Oleum Menthae 0,1 

Talcum 1,0 

Aqua 100,0 

Wykonanie – olejek rozcieramy z 10-krotnie wiekszą iloscią talku, dodajemy wody ostudzonej do 40- 

50 0 C wytrząsamy 3x i po 10min. sączymy. 

12

Aqua Kummerfeldi 

Syn. Lotio cosmetica Kummerfeldi 

Camphora 6,0 

Gummi arabici 6,0 

Sulfur ppt 20,0 wg Barwioskiego Sulfur 25,0 

Aqua calcis ad 200,0 

ZMIESZAĆ PRZED UŻYCIEM 


Wykonanie – Kamforę należy rozetrzed z odrobiną etanolu, dodac siarkę strąconą i ponownie 

rozetrzed. W zlewce zmieszad gumę arabską z niewielką częścią wody wapiennej (ok. 1:1-1,5) i 

podgrzewając zrobid kleik który nastepnie dodaje się do moździerza z siarką i kamforą. Następnie 

należy porcjami dodawad wodę wapienną – dokładnie rozetrzed, przelad do butelki i moździerz 

przpłukad wodą wapienną -» uzupełnid do 200,0 w butelce. 

Aqua kummerfeldi powinna byd jednorodna ! bez grudek i powinna po odstaniu dad się dośd łatwo 

wytrząsnąd do jednorodnej zawiesiny. 

Camphophenol FPII 

Syn. Camphora carbolisata 

Camphora 60,0 

Phenolum liquefactum 30,0 

Spiritus 95 o 10,0 

Collodium simplex R.Barwioskiego 

Collodii 4% (duplex) 50,0 

Spir.Vini 95% 6,25 

Aetheri aethylici ad 100,0 

Collodium elasticum 

Collodii 4% 97,0 

Oleum Ricini 3,0 

Collodium salicylicum 

Acidum salicylicum 1,0 

Acidum lacticum 1,0 

Collodium elasticum ad 20,0 

13

Emulsio ricinosa 

Oleum Ricini 20,0 

Gummi acaciae pulv. 6,0 

Sir.simplex 10,0 

Aqua destil. ad 100,0 

M.f.emuls. 



Guttae cardiacae 

Receptariusz Barwioskiego podaje 2 przepisy na krople nasercowe – ACV i CCV (skróty od użytych tynktur – 

chod należy zwrócid uwagę, na składy gdyż Barwioski nie rozróżnił konkretnie czy C oznacza Convalariae czy 

Crataegi). Tu podaję również przepis, z którym się spotkałem – niejako syntezę: ACCV oraz na koocu – 

przepis wg FP VI. 

Guttae cardiacae ACV Guttae cardiacae CCV 

Tct. Adonidis vernalis 10,0 Tct. Convallariae majalis 10,0 

Tct. Convallariae majalis 10,0 Tct. Crataegi 10,0 

Tct. Valerianae 10,0 Tct. Valerianae 10,0 

D.S. 3xdziennie po 20 kropli D.S. 3xdziennie po 25 kropli 

Guttae cardiacae ACCV 

Tct. Adonidis vernalis 10,0 

Tct. Convallariae majalis 10,0 

Tct. Valerianae 10,0 

Tct. Crataegi 5,0 

Guttae cardiacae FP VI 

Convallariae tincture titrata 50,0 

Valerianae tinctura 25,0 

Crataegi tinctura 25,0 

Guttae antihypertonicae 

Crataegi tinctura 10,0 

Intractum Visci albi 10,0 

Valerianae tinctura 10,0 

Guttae antotalgicae 

Antipirini 1,0 

Polocainum 0,3 

Glycerolum ad 15,0 

D.S. do ucha 

14

Guttae Hoffmanna 

Syn. Spiritus aethereus 


Eter 250,0 

Ethanolum 95 o 695,0 

Aqua 55,0 Względnie Eter (1cz.) + Etanol 90 o (3cz.) 

Liquor Pectoralis 

Spiritus Ammoni anisati 5,0 

Sirupus Althae 30,0 


D.S. co 2 godziny łyżkę 

Lotio Zinci – Puder Płynny 

Syn. Linimentum Zinci, Lotio alba 

Zinci oxydati 

Talci veneti aà 20,0 

Glycerini 10,0 Często z dodatkiem benzocaini ! 

Aqua destil. 50,0 


Lotio Booki – Płyn Booka 

Zinci oxydati 20,0 

Talci veneti 20,0 

Glycerolum 15,0 

3% Sol.Acidi borici ad 120,0 


Linimentum Calcis (Stahla) 

Linimentum contra Combustiones, wazoliniment wapniowy 

Oleum Lini 

Aqua calcis aà 100,0 


Wykonanie – Wlad do butelki i szaleoczo wykłucid – będzie dobrze . 

Stosowanie nie tylko przy oparzeniach (combustiones) lecz również przy odmrożeniach. 

15

Linimentum ammoniatum 

Syn. Lin.volatile, Mazidło amoniakalne Wg FP II: 


10% Liq.ammoni caustici 25,0 Ammonium hydricum solutum 25,0 

Oleum Rapae 75,0 Oleum Sojae 75,0 

ZMIESZAĆ PRZED UŻYCIEM ZMIESZAĆ PRZED UŻYCIEM 

Linimentum ammoniatum terebinthinatum FPII 

Linimentum ammoniatum 75,0 

Oleum Terebinthinae 25,0 


Linimentum ammoniato – camphoratum FPII 

Oleum camphoratum 75,0 

Ammonium hydricum solutum 25,0 


Linimentum contra bronchitem 

Ol.Terebinthinae 50,0 

Ol.Camphorati 50,0 

D.S. Do nacierania klatki piersiowej 


Linimentum antirheumaticum 

Spir. Sinapis 10,0 

Spir.Saponis Kalini 70,0 

Ammoni hydryci ad 100,0 

D.S. Do nacierania 


Linimentum anaestheticum FPII 

Oleum Terebinthinae 40,0 

Paraffinum liquidum 40,0 

Chloroformium 20,0 


16

Linimentum anaestheticum stomatologicae 

Natrium biboricum 4,0 

Anaesthesinum 1,0 


D.S. do pędzlowania j.ustnej. 



Wykonanie – W recepcie występuje niezgodnośd – Anaesthezyna nie rozpuszcza się w glicerynie, 

ponadto hydrolizuje w środowisku zasadowym – przez co z czasem zmienia się konsystencja i barwa 

preparatu. Powinno się rozdzielid substancje i wydad w 2 oddzielnych butelkach. 

Aczkolwiek krótkotrwale – przy pleśniawkach – właściwszym wydaje się byd (mimo wszystko) - 

wykonad lek, mimo nizgodności, zaznaczając krótką przydatnośd do stosowania i oznaczając 

„zmieszad przed użyciem”. 

Alternatywnym rozwiązaniem może byd zamiana części glicerolu na etanol w którym anestezyna się 

rozpuści. 

Linimentum contra Stomatitae ulcerosae 

Tct. Tormentillae 10,0 

Tannici 3,0 

Glyceroli 30,0 

D.S. do pędzlowania dziąseł 


Linimentum saponato-camphoratum. Opodeldok 

Syn. Mazidło mydlano-kamforowe, Linimentum Opodeldoc 

FPII FPVI 

Acidum stearinicum 22,0 Acidum stearicum 2,2 

Natrium hydricum solutum 22,0 Natrii hydroxidi solutio (175 g/l) 2,2 

Glycerinum 20,0 Glycerolum 86% 2,0 

Spiritus 90,0 Camphora 2,0 

Camphora 20,0 Ethanolum (710 g/l) 88,0 

Spiritus 790,0 Juniperi oleum 1,0 

Oleum Lavandulae 5,0 Ammonii hydroxidum (96 g/l) 2,6 

Oleum Rosmarini 5,0 


Wykonanie wg FPII 

Zapis recepty podpowiada jak ją wykonad: Kwas stearynowy + Sol.NaOH + Gliceryna + 90,0 Spirytusu 

należy podgrzewad (pod chłodnicą zwrotną) do rozpuszczenia kw. Stearynowego. Następnie do 

ciepłej mieszaniny dodad r-r kamfory w pozostałej (790,0) części spirytusu. Potem dodad olejki oraz 

amoniak, dobrze wymieszad i przesączyd przed zastygnięciem. 

17

Mazidło Wiśniewskiego 

Linimentum Wiśniewskiego МАЗЬ ВИШНЕВСКОГО 

Oryginalny, rosyjski skład: 

Pix Betulae 3,0 

Xeroform 3,0 

Oleum Ricini ad 100,0 


W różnych źródłach spotkałem sie z modyfikacją ilości poszczególnych składników i zamianami 

Xeroformu na Dermatol oraz Ol.Rusci na Pix.Liquida Pini np.: 

Pix liqida pini 5,0 

Xeroform 3,0 

Oleum Ricini ad 100,0 


Mixtura acida 

Acidi hydrochloric dil. 7,0 

Tincturae Aurantii 3,0 

Sir.Simplex 20,0 


D.S. 3xdziennie łyżkę przed jedzeniem 


Mixtura Pawłowa 

Luminali natr. 0,2 

Tct.Valerianae 8,0 

Tct. Adonis vernalis 4,0 

Chloralhydrati 4,8 

Natrii bromati 4,8 

Aquae dest ad 200,0 

D.S. łyżkę stołową na noc. 

Mixtura bromowo – kofeinowa (Pawłowska) 

Natrium bromatum 4,0 

Coffeinum natri benzoicum 1,0 

Aqua ad 200,0 

D.S 3xdziennie łyżka po jedzeniu 

18

Mixtura Pepsini 

Pepsini 5,0 

Acidi hydrochlorici dil. 2,0 

Tct.Auranti 4,0 

Aquae destil. ad 200,0 

D. S. 3xdziennie łyżkę przed jedzeniem 



Wykonanie – Pepsynę rozpuścid w wodzie, następnie dodad nalewkę i na koocu roztwór kwasu 

solnego. 

Mixtura expectorans 

Kalii iodati 6,0 


D.S. 3-4x dziennie łyżkę 

Mixtura Valerianae 

Tct. Valerianae 20,0 

Natri bromami 10,0 

Aqua Menthae pip. 50,0 

Aqua dest. ad 200,0 

Mixtura Nervinae / Erlenmeyeri 

W skład w/w mixtur wchodzą sole bromków w odpowiednich proporcjach (wchodza one również w 

skład wielu innych mieszanek uspokajających) 

Mixtura Nervinae Sol. Sal Erlenmeyeri 

Kalii bromati 4,0 4,0 

Natrii bromati 2,0 4,0 

Ammoni bromati 2,0 2,0 

Aquae dest. ad 100,0 Aquae dest. ad 100,0 

D.S. 3xdziennie łyżkę stołową po jedzeniu 

Roztwory o działaniu uspokajającym, trwałe 10 dni. Wykonuje się też rozt. stężone 20% (25% w 

przypadku Sol.Sal. Erlenmeyeri) -do rozcieoczania. Prawidłowe wykonanie zakłada rozpuszczenie 

najpierw soli amonowej, potem sodowej i na koocu potasowej. 

Jak wynika ze składów – roztwory są odpowiednio 8% i 10% -co należy zapamiętad, zwłaszcza w 

przypadku, gdy lekarz na recepcie nie podaje procentowości (zwłaszcza po obniżeniu Dd w FPV) – lub 

jak zazwyczaj ilości odpowiedniej soli na ilośd roztworu(zapis np. 12,0/150,0). 

19

Mixtura hypnotica 

Chlorali hydrati 

Kalii bromati aà 5,0 

Sirupi Papaveris 10,0 

Aqua destil ad 100,0 

Mixtura hypnotica wg Barwińskiego 

Chlorali hydrate 10,0 

Kalii bromati 10,0 

Aquae destil. 20,0 

Ol.Menthae pip gtt. No 2 

Sir.Althaeae 

Neospasmini aà 80,0 

D.S. łyżkę stołową przed snem 

Mixtura dr Rakowskiego 

nazwa nieoficjalna –prawdopodobnie nadana wyłącznie doraźnie na regionalne potrzeby.. 


Ephedrini hydrochlor. 0,3 

Codeini phosphorici 0,15 

Sirupus Pini 100,0 

Aquae dest. ad 250,0 

Mixtura antirheumaticum 

Natrii salicylici 5,0 

Aqua Menthae pip. ad 100,0 

D.S. 4x łyżka stołowa 

Oleum camphoratum FPVI 

Camphora 10,0 

Rapae oleum ad 100,0 Wg FPII – Oleum Sojae 


Wykonanie – Olej rozgrzewamy w butelce na łaźni wodnej do 40 0 C, dodajemy i rozpuszczamy w nim 

kamforę – mała uwaga - w butelce „lekko zamkniętej” – gdyż kamfora łatwo sublimuje. Należy 

otwierad tylko co jakiś czas. Sączymy przez płótno do suchej butelki. 

20

Oleum camphoratum fortius 

Syn. Mocniejszy olej kamforowy 

Camphora 20,0 

Rapae oleum 80,0 Wg FPII – Oleum Sojae 

Oleum salicylicum 

Oliva salicylata, Sol.Acidi salicylici oleosae 


Ol.Ricini 10,0 

Ol.Rapae 88,0 


Recepta ma liczne modyfikacje – również w zapisach – od ujęcia samego kwasu salicylowego w 

różnych ilościach (do 10%) z olejem rzepakowym – poprzez jak powyżej mieszaninę 

Ol.Rricini/Ol.Rapae aż do zapisów recepty – wyłącznie na oleju rącznikowym. 

Istotą poprawnego wykonania recepty jest jednak kwestia m.in. rozpuszczalności. 

Acidum salicylicum w Ol.Rapae – rozpuszcza się w stosunku 1:80 a w Ol.Ricini 1:10. Należy więc w 

miarę potrzeby modyfikowad skład podłoża. 

Inną sprawą jest właściwe przygotowanie – należy Ol.Ricini podgrzad i dopiero na gorąco rozpuścid 

kwas salicylowy. Nie należy grzad mieszaniny z uwagi na powstające żrące pochodne !!! 

Następnie po ochłodzeniu – dodad Ol.Rapae – o ile występuje w recepcie. 

Jeśli recepta jest od pediatry dla dziecka – zamieniamy całośd na Ol.Ricini! 

Oleum Menthae 

Paraffini liquidi 100,0 

Ol.Menthae piperitae gtt.V 

Oleum Zinci 

Zinci oxydati 

Ol.Rapae aà 50,0 


Oleum Nasale 

Menthol 0,05 

Camphora 0,05 

Iodi 0,01 

Paraffinum liquidum ad 20,0 

21


Odsiwiacze do włosów 

Wersja 1 Wersja 2 

Glicerini 75,0 Ammoni chlorati 

Ammoni chloratum 4,0 Plumbi acetici aà 8,0 

Sulph.ppt 4,0 Glicerini 5,0 

Plumbi acetici 4,0 Spir.Vini95 20,0 

Spir Vini Aquae destil ad 200,0 

Aquae destil. aà ad 180,0 

Phenolum liquefactum FPIV 

Phenolum 10,0 

Aqua 1,0 

Wykonanie - Fenol stopid na łaźni wodnej i następnie zmieszad z wodą. 

Płukanka Parmy * 

3% Sol.Hydrogeni peroxydati 180,0 

Liquor Aluminii acetici 30,0 

Aqua menthae pip. 10,0 

Płukanka stomatologiczna o wielorakim dawkowaniu – zazwyczaj jest to łyżka na ½ szklanki wody do 

płukania ust. 

Skład płukanki jest wymieniany w kilku podręcznikach – aczkolwiek autorzy nie podają jej 

zwyczajowej nazwy pochodzącej od nazwiska autora - lekarza…i tu jest kłopot – w poprzedniej wersji 

„Ściągi..” podałem mimo powszechnemu zwyczajowi nazwę jako Płukanka ParNy – jako jak 

mniemałem na podstawie informacji z wiarygodnego żródła - właściwą. 

Niestety, mimo zapytao Historyków medycyny, nie udało mi się ustalid (jak dotąd) prawdziwego 

nazwiska – i zdecydowałem się podad skład pod nazwą, która jest już zakorzeniona i powszechnie 

stosowana przez lekarzy na wypisywanychbardzo często receptach. 

Płukanka Schwartza 

Syn. Spiritus formalini stomatologica 

Formalini 40% 5,0 

Spir.menthae pip 0,5 

Spir.Vini 95 ad 50,0 

D.S. 10-15 kropli na szklankę wody do płukania jamy ustnej 

22

Płukanka Ściągająca 

Tinctura Gallae 

Tinctura Tormentillae aà 10,0 

D.S. 20 kropli na szklankę wody do płukania j.ustnej. 

Płyn na wątrobę 

Tinctura Chelidoni 10,0 

Tinctura Menthae 10,0 

Solareni 

Pabialgini aà 5,0 

Glicerini 

Cholesoli aà 25,0 

Neospasmini 100,0 

S.1 łyżkę na noc 

Płyn na Hemoroidy 

Mentholum 2,5 

Anasthesinum 1,5 


Spir.Vini70 100,0 

Płyn na wzdęcia 

Ol.Foeniculi (vel Carvi) 3,0 

Tinctura Belladonnae 7,0 

Tinctura Amarae 15,0 

Trae Valerianae ad 50,0 

Płyn wg Hammerlacha 

3% Hydrogeni peroxydati 5,0 

10% Acidi lactici 1,5 

Nystatini pulv. 0,5 

Dolomit 1tabl. 

1%Lignocaini 0,6 ex amp 


Stosowanie - Do płukania j.ustnej po naświetlaniach. 


23

Płyn Kozłowskiego 

Natrii biborici 20,0 

Formalini 40% 50,0 

Phenol liq. 10,0 

Aquae destil ad 1000,0 

Płyn na żołądek 

Polocaini 0,8 

Papaverini h/chl 1,2 

Bismuthi subcarbonici 40,0 

Gummi acaciae 20,0 

Tinctura Belladonnae 

Tinctura Chelidonii aà 10,0 

Aquae dest. 400,0 

Ol.Menthae gtt VI 

Płyn przeciw łupieżowi 

Resorcini 2,0 

Sulphurici ppt 5,0 

Spir.Salicylici ad 100,0 

Płyn Langa 

Natrium chloratum 5,0 

Natrium citricum 5,0 

Aqua destil. 90,0 

Stosowany w celu pobudzenia pragnienia i apetytu. 

Płyn Shohla 

Acidum citricum 140,0 


Aqua destilata ad 1000,0 

Stosowanie – w kamicy nerkowej (cytryniany zmniejszają wchłanianie – Ca 2+ z p.pok) 


24


Płyn Mandla 

Występuje dużo modyfikacji ilościowych jeśli chodzi o recepturę w/w płynu. Oto najczęściej 

występujące. 

wg Barwioskiego 

Kalii iodati 0,6 Kalii iodati 2,0 

Iodi puri 0,3 Iodi puri 0,2 

Olei Menthae pip. gtt. Nr III Olei Menthae pip. gtt. Nr V 

Glyceroli ad 20,0 Glyceroli ad 30,0 

Wykonanie – Jod słabo rozpuszcza się w glicerynie ale dobrze w wodnym roztworze KJ. Należy 

niewielką częśd gliceryny zamienid na wodę. 

Stosowanie – działanie bakteriobójcze wykorzystywane jest w przewlekłym zanikowym nieżycie nosa 

i przewlekłym cuchnącym zanikowym nieżycie nosa oraz do płukania gardła. 

Płyn na odmrożenia 

Spirytus kamforowy (10%) 50,0 

Tiamina 0,5 

Płyn przeciw poceniu i grzybicy stóp 

Acidi borici 

Acidi tannici aà 1,0 

Zinci oxydati 

Talci veneti aà 15,0 

Camphorae 3,0 

Glicerini 5,0 

Formalini 10,0 

Resorcini 3,0 

Spir.Vini 96 50,0 


Remedium antihydroticum 

Hexamethylenotetramini 15,0 

Spiritus Lavandulae 10,0 


25

Sirupus simplex 

Syn. Sirupus Sacchari, Ulepk zwykły 

Saccharum album 64,0 

Aqua destil. 36,0 d: 1,310-1,320 


Wykonanie - Rozpuścid i zagotowad – nie utrzymywad we wrzeniu dłużej niż 2 min.!!! (powstawanie 

cukru inwertowanego) Przesączyd i uzupełnid do 100,0. 

Sirupus Codeini 

Syn.Syrop Forgeta 

Codeini phosphorici 0,2 

Sirupus simplex ad 100,0 

D.S. 3xdziennie wg dawek dostosowanych do wieku 

Sirupus Opii FPII 

Tinctura Opii simplex 5,0 

Sirupus simplex 100,0 

Sirupus Expectorans 

Kalii jodati 6,0 

Sirupus simplex ad 200,0 

D.S. 3-4xdziennie łyżkę 

Sirupus Menthae piperitae FPII 

Tinctura Menthae piperitae 0,5 

Sirupus Simplex 100,0 

26

Solutio contra clavos FPVI 

płyn (roztwór) na odciski 


Acidum lacticum 10,0 

Collodium 70,0 


Wykonanie 

teoretycznie - odważamy kw.salicylowy i dolewamy do niego kw.mlekowy. mieszamy i 

następnie dodajemy kolodium 

praktycznie lepiej jednak odważyd kolodium wprost do buteleczki (szklanej) i następnie 

dodad kwasy. Wszystko się ładnie rozpuści i nie będzie strat ilościowych. 

Zastosowanie – keratolityczne. dziala zmiękczająco, usuwa zrogowaciały naskórek – też na łokciach i 

piętach 

Są też wersje recepty : Ac.salicylici, Ac.lactici, Tct.iodi, Aetheri -aà2,0 i Collodium 10,0 

Oraz: podobna ilościowo i jakościowo - lecz bez jodyny. 

Solutio Jodi aquosa – Płyn Lugola 

Syn. Solutio Iodi Lugoli 

Iodum 1,0 

Kalii iodidum 2,0 

Aqua purificata ad 100,0 

Wykonanie - Jodek potasu rozpuścid w niewielkiej ilości wody (ok. 4,0) – następnie dodad Jod i po 

rozpuszczeniu uzupełnid wodą do pełnej ilości. 

Solutio Jodi spirituosa – Jodyna 

Syn.Tinctura Jodi 

Iodum 3,0 

Kalii iodidum 1,0 

Aqua purificata 6,0 

Ethanolum 95% 90,0 

Solutio Jodi spirituosa pro usu interno 

Iodum 10,0 


27

Solutio arsenicalis Fovleri FPIV 

Syn. Kali arsenicosi, Roztwór Fowlera 

Arsenicum Trioxidatum 1,0 

Kalium Carbonicum 1,0 

Aqua q.s 

Acidum aceticum 6% q.s. 


Oleum Archangelicae q.s 


Roztwór Fowlera mimo braku wykorzystania obecnie w lecznictwie warty jest przypomnienia ze 

względu na arszenik (WYKAZ A) będący w jego składzie, a który po latach złej sławy (głównie dzięki 

literaturze) – wrócił do medycyny jako obiecujący lek p/nowotworowy (gł. p/białaczkowy). 

Roztwór Fowlera wykorzystywany był w leczeniu łuszczycy – zazwyczaj w rozcieoczeniu z wodą 

miętową (1+3), również jako przeciwanemiczny i antymitotyczny oraz po złamaniach kości. 

Inną ciekawostką powyższej receptury jest tu wykorzystanie Oleum Archangelicae nie tylko jako 

„prostego” corrigens lecz jako swoistego znacznika/markera dla tego preparatu. Olejek – dając 

charakterystyczny zapach – pozwalał odróżnid to lekarstwo od innych. 

Spiritus Ammoni anisatus 

Ol. Anisi 2,0 



Ammonium chloratum 3,0 

Talcum 2,0 

Wykonanie – Olejek anyżowy rozpuścid w etanolu w jednej zlewce, a w drugiej chlorek amonu w 

wodzie. Po rozpuszczeniu mieszamy ze sobą oba roztwory, dodajemy talk, wytrząsamy i 

pozostawiamy na 10min. wstrząsając od czasu do czasu. Sączymy przez saczek karbowany do suchej 

butelki 

Zastosowanie – wykrztusne NH4Cl. Ol.anyżowy – subst pomocnicza – corrigens, poprawia smak. 

Spiritus salicylatus FPVI 


Ethanolum (760 g/l) 68,0 


Zastosowanie – do nacierao rozgrzewających, bóle reumatyczne. Stosowad zewnętrznie. Chod jak 

wskazuje życiowa obserwacja – jest to najtaoszy poranny drink przed pracą dla oszczędnych ;) 

28

Spiritus camphorae 

Syn. Solutio Camphorae spirituosa 

Camphora 10,0 

Ethanolum (760g/l) 65,0 



Po dodaniu wody – roztwor alkoholu jest wiec 75% (kamfora rozpuszcza sie w etanolu x>60% 

(podobnie jak kwas salicylowy) 

Stosowanie – do nacierao rozgrzewających, bóle reumatyczne. stos zewnętrznie. 

Spiritus Lavandulae 

Ol.Lavandulae 0,3 

Etanol 70 0 ad 100,0 

Spiritus formicicus 

Syn.Spir.Formicarum, Spir.Mrówkowy, Spir.Mrówczany 

Acidi formici 25% 5,0 

FPVI 

Acidum formicum (305 g/l) 5,0 

Spir.Vini 70% ad 100,0 Ethanolum (760 g/l) 70,0 


Spiritus formicicus verus 

Syn. Spirytus mrówkowy prawdziwy 

Formicae 

Spiritus Vini 

Aqua destil aà 10,0 

Wykonanie – Leśne mrówki zalad częścią spirytusu, rozgnieśd, dolad resztę spirytusu I wodę. Po kilku 

dniach oddestylowad 10 części spirytusu mrówkowego. 

Spiritus Menthae piperitae 

Syn. Spir.Miętowy 

Oleum Menthae pip. 5,0 

Spir.Vini 95% 88,0 

Aquae destil 7,0 

29

Spiritus Mentholi 

Syn. Spir mentolowy 

Mentholi 1,0 

Spir.Vini 70% ad 100,0 

Spiritus Anaesthesini 

Anaesthesini 10,0 

Spir.Vini 95% ad 100,0 


Poza oczywistym, znieczulającym miejscowo działaniem – roztwór ten może byd użyty w akwarystyce 

do ogłuszania ryb. Stosuje się – 5ml roztworu na 1litr wody w akwarium. Działanie po ok.2-4 

minutach utrzymuje się przez 10-15 minut. 

UWAGA – nie biorę odpowiedzialności za ewentualne straty ! 

Spiritus Saponis Kalini FPVI 

Syn: Solutio Saponis spirituosa, Zwykły spirytus mydlany 

Sapo kalinus 50,0 

FPII 

Oleum Lini 45,0 

Ethanolum (760 g/l) 49,0 Kalium hydricum solutum 50,0 

Lavandulae aetheroleum 1,0 Spiritus 60,0 

Ol. Lanadulae 2,0 

Wykonanie – Sapo Kalinus rozpuścid w 40,0 etanolu. Olejek lawendowy w pozostałej ilości i połączyd 

(spotkałem się również z przepisami bez Ol.lavandulae lub zamiana na inny olejek np. Ol.Juniperis) 

Spiritus saponatus FPII 

Syn. Spirytus mydlany 

Oleum Olivae 6,0 

Kalium hydricum solutum 7,0 

Spiritus 30,0 

Aqua 17,0 

30

Spiritus saponato-camphoratus. Opodeldok płynny FPII 

Syn. Spirytus mydlano-kamforowy, Opodeldok liquidum 

Spirytus camphoratus 240,0 

Spirytus saponatus 700,0 


Oleum Thymi 4,0 

Oleum Rosmarini 8,0 

Spiritus Prodermini 

Prodermini 5,0 

Aetheri aethylici 

Spir. Vini 95% aà ad 100,0 

Stosowanie - łuszczyca 

Tusz do znakowania tasiemek noworodków 

Gentainae Violet 1,0 

Argenti nitrici 30,0 

Gummi arabici 5,0 

Spir.Vini 5,0 

Glycerini 20,0 


Solutio Argenti nitrici 

Argentum nitricum 1,0 

Aqua ad 100,0 


Stosowane są raczej niewielkie stężenia 0,5-2% do stosowania zewnętrznego. Działanie żrące – 

należy odpowiednio oznaczyd butelkę! 

*W stomatologii stosowane są stężenia 10-20% – do tzw. impregnacji - lapisowania zębów mlecznych 

zajętych procesem próchnicowym. Po zabiegu zęby są czarne – ale za to zahamowana zostaje 

demineralizacja. 

Stosowane są również wyższe stężenia - nawet do 50% (przy takim stężeniu jednak oznaczenie ad 

manus medici byłoby wg mnie wskazane) - rewelacyjnie działa przy punktowym usuwaniu aft. 

31

2% Solutio Detreomycini spirituosa 

Detreomycini 2,0 

Ethanol 70 0 ad 100,0 

2% Solutio Detreomycini aquosa 

Detreomycini 2,0 (niezgodnośd) 



Wykonanie - przekroczony jest iloczyn rozpuszczalności – Detreomycyna rozpuszcza się w wodzie w 

stosunku 1:400. Należy skorzystad z jednego z możliwych buforów umożliwiających wykonanie 

roztworu i w porozumieniu z lekarzem wykonad wg składu: 


Acidi borici 1,5 

Natrii tetraborici 3,0 


Inne składy buforów do wykonania wodnego roztworu można znaleźd w literaturze dot. 

receptury antybiotyków, bądź receptury kropli ocznych. 

Solutiones anticoagulantia 

3,8% Sol. Natrii citrici 100,0 

M.f.sol 

40ml roztworu zapobiega krzepnięciu 650ml krwi. 

W przypadku gdy pobrana krew ma byd przechowywana przez jakiś czas, należy użyd: 


Acidum citricum 0,56 

Glucosum 1,5 

Aqua pro inj. ad 75,0 ml 

M.f.sol 

Roztwór wyjałowid. 

Powyższa ilośd jest wystarczająca do zabezpieczenie 500 ml krwi. Należy ją przechowywad w lodówce 

(do 21dni). 

32

Tinctura sedativa 

Tincturae Crataegi 

Tincturae Valerianae aà 10,0 

D.S. 3xdz po 20 kropli z cukrem. 

- Inne 

Wcierka mentolowo-kamforowa na parafinie ciekłej 

Menthol 5,0 

Camphora 5,0 



Wykonanie – mentol z kamforą tworzą mieszaninę eutektyczną nierozpuszczalną w parafinie ciekłej 

(niezgodnośd). Należy je osobno rozpuścid i dopiero uzyskane roztwory zmieszad. 

Krople do nosa z adrenaliną 

Menthol 0,1 

Sol. Adrenalini 0,1% gtt.X 


Wykonanie – Sol.Adrenalini nie miesza się z parafiną ciekłą (niezgodnośd) – należy go wemulgowad 

dodając ok. 0,5 Lanoliny (kosztem parafiny) i połączyd z roztworem mentolu rozpuszczonego w 

parafinie. 

Inna kwestią jest celowośd zastosowania parafiny w kroplach do nosa (hamuje ruch rzęsek i utrudnia 

dostęp do śluzówki nosa) 

Płukanka witaminowa do gardła 

Menthol 0,4 

Vitaminum E liq. 20,0 

Glicerini 200,0 

Jest szereg odmian tego typu płukanki. Różne ilośdi mentolu – niekiedy zamiennie z Ol.Menthae. 

Także ilośd roztworu witaminy jest różna – podobnie jaki gliceryny. Czasem w zapisie receptury jest 

połączenie witaminy A oraz E. 

Stosowanie w stanach podrażnienia gardła – zazwyczaj 1 łyżka na ½ szklanki ciepłej wody. 

33

Wcierka znieczulająca, p/świądowa 

Mentholum 2,5 

Anaesthesiunum 2,0 


Spiritus Vini 70 o ad 100,0 

Wcierka z detreomycyną i kwasem bornym 


3% Sol.Acidi borici 20,0 

Spiritus Vini 70 o ad 100,0 

Płukanka z odwarem z szałwi 

Salviae fol. decocti 20,0/160,0 

Acidum boricum 

Acidum aceticum aà 2,0 


Puder płynny z azotanem bizmutawym 

Bismuthum subnitricum 10,0 

Zinci oxydum 

Talcum veneti 

Glycerolum 

Aqua dest. aà ad 100,0 


CHRONIĆ PRZED ŚWIATŁEM 


Powyższa recepta jest bardzo ciekawa ze względu na występującą odwracalną niezgodnośd. Gliceryna 

redukuje zasadowy azotan bizmutawy do metalicznego bizmutu – na świetle reakcja zachodzi bardzo 

szybko – papka ciemnieje. W ciemnym miejscu na powrót staje się biała. 

34

Kremy, maści, pasty 

Cold-cream ex Eucerino 

Syn. Krem chłodzący na eucerynie 

1% Sol.Acidi borici 

Eucerini aà 50,0 

M.f.creamor 

Krem beztłuszczowy 

Glycerini 35,0 

Amyli tritici 12,5 

Aqua dest. 5,0 


Natrii benzoici 0,3 

Krem do opalania 

Ol.Cacao 10,0 

Eucerini 25,0 

Ol.Paraffini 5,0 

3% Sol. Acidi borici 10,0 

Krem do paznokci 

Oleum ricini 40,0 

Lanolini 5,0 

Ol.paraffini 50,0 

Vit.E 0,3 

Lanolinum cum aquae 

syn. L.hydricum, L.hydrosus 

Lanolini anhydrici 75,0 


Masć cholesterolowa FPVI 

Cholesterolum 3,0 

Vaselinum album 18,0 


Paraffinum solidum 15,0 

Wykonanie – patrz Maśd Pani D 


35

Maść Pani D 

Aqua destil. 60,0 Jest to inaczej: 

Cholesterolum 4,2 Aqua destil. 60,0 

Vaselinum album 25,2 Ung.Cholesteroli ad 200,0 




Wykonanie - „Teoretycznie” – nie ma tu żadnej filozofii . Najprościej – zmieszad składniki podłoża, 

następnie mieszając – stopid (nie przegrzewad) i odstawid do ochłodzenia. 

I w tym miejscu czas na „praktyczna radę” – by przy chłodzeniu dokładnie mieszad podłoże – tak by 

stygło równomiernie i nie wytworzyły się „łuski” przy powierzchni lub przy ściankach naczynia 

(parownicy). Błędem jest pozostawienie podłoża do całkowitego zestalenia. 

Wodę najlepiej wemulgowywad powoli – kiedy podłoże jest jednorodnie wymieszane tzn. bez 

grudek! – i ma konsystencje wciąż jeszcze półstałą (mazistą). 

Dobrze wykonana maśd jest lekko matowa i nie mieści się do dwóch pudełek a 100,0 (jest bardziej 

„puszysta” niż wymieszana w unguatorze). 

Maść mocznikowa 10%* 

Urea 10,0 Spotykane również recepty z zapisem 

Aqua 10,0 maści na podłożu - wyłącznie Euceryna. 


Lanolinum anhydrici 40,0 

Wykonanie - mocznik rozpuścid w wodzie destylowanej – prawidłowo przygotowany nie powinien 

krystalizowad na ściankach. Jeśli już chce się proces przyśpieszyd – można delikatnie ocieplid (np. 

trzymając zlewkę w dłoniach) ale nie ogrzewad bezpośrednio na gorącej płycie grzejnej ! 

Działanie mocznika w stężeniach: 

2-15% - stosowany w celu hydratacji warstwy rogowej (na podłożach lipofilowych działanie 

jest silniejsze i dłuższe) – też jako promotor wchłaniania. 

x>40% - działanie keratolityczne 

Maść tranowa – Ung. Olei Jecoris Aselli 

FPVI wg Receptarium Polonicum: 


Vaselinum album 43,0 Olei Jecoris Aselli 30,0 

Lanolinum 10,0 Vaselini flavi ad 100,0 

Oleum Jecoris Aselli 40,0 

Wykonanie – olej wątłuszowy dodajemy do częściowo ochłodzonego podłoża, dokładnie mieszając. 

36

Maść na odciski 

Emplastrum melilothi 10,0 



Wykonanie – Warto użyd największego moździerza jaki się posiada – gdyż w zasadzie mamy do 

czynienia z pastą. Emplastrum po wyjęciu z lodówki – mimo wszystko jest bardzo gęsty i solidne 

roztarcie z kwasem salicylowym – a takie jest konieczne! - w małym moździerzu (co sugerowałyby 

ilości składników) może byd kłopotliwe. 

Maść przeciw owłosieniu u kobiet 

Androcur 0,1 

Aqua 20,0 

Hascobaza ad 50,0 

*Spotykane są wersje recepty na Eucerynie oraz z mniejszą ilością Aqua destil. 

Maść z Tanniną 

Acidum Tannicum 1,0 

Aqua 

Eucerinum aà ad 100,0 

Wykonanie – taninę należy rozpuścid w wodzie i roztwór wprowadzid do euceryny. 

Maść ichtiolowa 

Ung. Ammonii bituminosulfonatis, Ung. Ammonii sulfobituminici 

FPII 

Ammoni bituminosulfonas 10,0 Ammoni bituminosulfonatis 10,0 

Lanolinum 45,0 Adeps Lanae cum aqua 45,0 

Vaselinum flavum 45,0 Vaselinum flavum 45,0 

Maść ichtiolowo – kamforowa FPVI 

Syn. Unguentum contra congelationem (p/odmrożeniom) 

Camphora 5,0 

Ammoni bituminosuflonas 15,0 

Lanolinum 40,0 

Vaselinum flavum 40,0 

37

Maść majerankowa 

Ung. Majoranae 

Majoranae herba 2,0 

Ethanoli (760 g/l) 1,0 



Wykonanie – do majeranku dodad spirytus i zostawid na ok. godzinę pod przykryciem !! Następnie 

dodad stopioną wazelinę i mieszad do ulotnienia się spirytusu. Następnie przecedzid przez gazę na 

gorąco. 

Maść wybielająca 

Perhydroli 7,0 

3% Sol.Acidi borici 10,0 

Eucerinum 30,0 

Maść chłodząca z płynem Burowa 

Alumini subacet. Sol. 6,0 


Eucerini ad 100,0 

Maść na odleżyny 1 

i trudno gojące się rany (też stopa cukrzycowa) 

Bismuthi subnitrici 20,0 

Gentamyci sulph 1,0 

Vaselini hydrophyllici ad 100,0 

Maść na odleżyny 2 

Balsam Szostakowskiego 25,0 

Lanolini 40,0 

Vaselini albi ad 100,0 

Maść na odleżyny z morfiną 

Morphini hydrochlorici 0,2 

Balsami peruviani 

Aquae aà 10,0 

Eucerini ad 100,0 

D.S. Co 4 h smarowad odleżynę 

38

Maść Lenartowicza = siarkowo-mydlana 

Sulfuricum Sublimati 10,0 obecnie Sulfur ppt 

Sapo Kalini 20,0 

5%Ung.Ac.salicylici ad 100,0 

Maść salicylowo-siarkowo-mydlana 

Acidi salicylici 5,0 

Sulfuris ppt. 12,0 

Sapo kalini 25,0 


Maść potrójna (cygnolinowa miękka) 2%. 

Cignolini 2,0 



Vaselini flavi ad.100,0 

Pasta Farbera (cygnolinowa twarda) 0,2% 

Cignolini 0,2 


Ol.paraffini 5,0 

Pasta Zinci ad 100,0 

Maść silikonowa 

Silol F-350 10,0 

Lanolini anh. 50,0 


Ol.Olivae 34,0 

Stosowanie: ochronne. 

Maść na zajady 

Vit.A 100,000j 

Vit.B2 1 amp 


Eucerini 20,0 


39

Maść / Linimentum oraz opatrunek Kocha ** 

wg Janickiego 

Balsamum peruvianum 

Parafinum liq. aà 1,0 

Vaselinum album ad 80,0 


Wykonanie 

Balsam nie miesza się z parafiną ani wazeliną. Niezgodnośd tę można niwelowad łącząc 

Balsam z OI.Ricini (1:1) a następnie połączenie z mieszaniną Parafini + Vaselina. 

Jest jednak również skład prowadzący do mazidła: 

Balsamum peruvianum 10,0 


Silol 600,0 

M.f.linimentum 

Opatrunek stanowią bandaże nasączone powyższym mazidłem. 

Możliwe, że powyższe receptury należy traktowad niezależnie jako leki na rany – aczkolwiek 

w jedynie w stosunku do drugiego składu znalazłem odniesienia lekarskie na temat 

stosowania i dobrych efektów jeśli chodzi o działanie (wraz z podkreślonym efektem 

kosmetycznym) 

** maśd na rany – wymaga jałowości !!!! (Balsam peruwiaoski – nie wymaga jałowienia! ) 

Maść Szostakowskiego 

Neomycyni 2,0 

Balsam Szostak. 20,0 

Lanolini 

Vaselini Flavi aà ad 100,0 

Maść czarna - Maść Mikulicza 

Ung. Argenti nitratis comp. 

Argentum nitricum 1,0 


Vaselinum flavum ad 100,0 

Wykonanie – w maści występują niezgodności stąd - Argentum rozpuścid w wodzie (q.s.) i rozetrzed z 

wazeliną. Balsam peruwiaoski rozetrzed w oddzielnym moździerzu z Ol.Ricini (1:1) i dopiero połączyd 

z wcześniej wykonanym podłożem. 

40


Maść szara (rtęciowa)- Unguentum Hydrargyri cinereum 

FP IV Syn. Unguentum Hydrargyri cinereum, Ung. Hydrargyri, Ung.neapolitanum, Ung. mercuriale 

Hydrargyrum vivum 30,0 


Vaselinum Flavum 40,0 

Aquae destillatae 10,0 

Maść biała – Unguentum album 

Cera alba 5,0 


Maść biała rtęciowa. Unguentum Hydrargyri album FPII 

Syn. Unguentum Hydrargyri praecipitati albi, Ung. Hydrargyri amidatobichlorati, Maśd z amidochlorkiem 

rtęciowym 

Hydrargyrum bichloratum 10,8 


Adeps Lanae 25,0 


Aquae destil. q.s. 

Unguentum Anaesthesini 

Anaesthesini 10,0 

Mentholum 0,5 

Vaselinum album 

Lanolinum aà ad 100,0 

Pod nazwą Unguentum Anaesthesini można znaleźd kilka różnych receptur maści o zbliżonym składzie 

względem zawartości Anaesthesini, który zawiera się w przedziale 5-10%. Wystepują również różnice 

w ilości mentolu (czasem całkowicie bez niego) i rodzaju podłoża. Niekiedy z niewielkim dodatkiem 

Acidum boricum(2,0). 

Stosowanie – miejscowo znieczulające, przeciw świądowe. 

Unguentum Simplex (prosta) FPVI 

Syn. Maśd zwykła 

Lanolinum anhydricum 10,0 


41

Unguentum Molle (miękka) 

Lanolini anhydrici 

Vaselini flavi aà 50,0 

Unguentum lenienes (zmiękczająca) 

Syn. Ung.refrigerans, Ung. emoliens, Cold cream 

Cetaceum 15,0 

Cera alba 8,0 

Rapae oleum 62,0 


Ol.Lavandulae 0,2ml/100 g 

Unguentum desquamationis 

Syn. Maśd złuszczająca z mocznikiem 

Urea 10,0 

Aqua 10,0 

Ung. Mollis 80,0 

Działanie złuszczające mocznika raczej nie będzie tu zbyt duże (małe stężenie mocznika) 

Unguentum glicerini 


FPIII FPVI 

Amylum Tritici 10,0 Tritici amylum 10,0 

Aqua 15,0 Aqua purificata 15,0 

Glicerinum 90,0 Glycerolum 86% 90,0 

Ethanolum (760g/l) 1,0 

Methylis parahydroxybenzoas 0,2 

Wykonanie – skrobię zmieszad z wodą i dodad glicerol. Ogrzewad, mieszając, do wytworzenia 

jednolitej przeświecającej masy. Ochłodzid i dodad etanolowy roztwór parahydroksybenzoesanu 

metylu. 

Poza własnym ochronnym działaniem – maśd glicerynowa może byd traktowana jako podłoże do 

innych maści (beztłuszczowe). 

42

Unguentum Paraffini 

Paraffini solidi 40,0 



Unguentum Bismuthi subgallatis – Ung.Dermatoli 

Bismuthi subgallas 20,0 

Ung. Leniens 80,0 

Unguentum Bismuthi subnitrici 


Unguentum leniens 80,0 

Unguentum Chloramphenicoli 1% / 2% 

Detreomycini 1,0 /2,0 


Vaselinum album 89,0 /88,0 

Unguentum Xeroformi 

Xeroformi 10,0 

Vaselini flavi 45,0 

Lanolini anhydrici 45,0 FPII – Lanolina cum aqua 

Unguentum Camphorae FPVI 

Camphora 10,0 

Vaselinum hydrophyllicum 90,0 

Unguentum cynobri c.sulfur 

Hydrargyrum sulfurati rubri 1,0 

Sulfur ppt. 10,0 

Vaselinum flavum ad 100,0 


43

Unguentum hydrargyri sulfurati rubri 

Hydrargyrum sulfuratum rubrum 2,0 

Vaselini flavi ad 100,0 

Unguentum Methylis salicylatis FPVI 

Methylis salicylas 20,0 



Unguentum Methylii salicylici cum Mentholo 

Syn. Balsamum Mentholi compositum FPII 

Mentholum 5,0 

Methyli salicylici 20,0 



Unguentum Sulphuratum 

Sulfur ppt 30,0 

Adeps suillus 70,0 

Unguentum hydrocortisoni 

Hydrocortisoni 1,0 

Lanolini 10,0 


Unguentum Kalii iodati 


Natrii thiosulphurici 0,2 




Uwaga – jeśli w zmodyfikowanym składzie recepty – dodatkowo przepisano Jod – należy ze składu 

maści wykluczyd tiosiarczan sodu ! 

Unguentum Jodi 

Wersja 1(wg Receptarium Polonicum) Wersja 2 

Jodi 0,3 Jodi 0,3 

Kalii jodati 1,5 Kalii jodati 3,0 

Aqua destil. 1,2 Lanolini cum aquae ad 30,0 

Unguenti mollis ad 30,0 

44

Unguentum Linomag 

Linomag ol. 20,0 

Lanolini 40,0 

Vaselini albi 40,0 

Unguentum salicylicum compositum 

Acidi salicylici 

Ol.Terebinthinae aà 10,0 


Unguentum Wilkinsoni 

Syn. Unguentum Sulfuratum comp., Unguentum antisepticum 

Sulphur ppt. 15,0 

Sapo kalinus 30,0 

Calcii carbonici 10,0 

Pix liq. Pini 15,0 

Adeps suillus ad 100,0 


Wykonanie – Najlepiej wykonywad na ciepło – smalec + pix.liq i stopniowe łączenie z mieszaniną 

(sapo+suplhur+calcii carbonici) 

Działanie p/świerzbowe 

Unguentum Wilsoni 


Adeps suillus ad 100,0 

Unguentum Zinci oxidi FPVI 

Zinci oxidum 10,0 zamiast wazeliny hydrofilowej - pierwotnie był Adeps suillus -> 

Vaselinum hydrophylicum 90,0 patrz Unguentum Wilsoni 

Unguentum Acidi borici 

Maśd borna, maśd borowa 


Vaselini albi 90,0 (do FP III – Vas.flavi) 

45

Unguentum Acidi borici durae 


Glyceroli 10,0 

Cerae flavae 20,0 

Paraffini liq. 20,0 

Vaselini flavi 40,0 

Unguentum haemorrhoidale 

Bismuthi tribromophenylici 1,5 


Aethylii aminobenzoici 1,0 

Unguenti mollis ad 30,0 

Unguentum Whitfieldi 

Syn. Whitfieldova Mast, Ung.Acidi benzoici compositum. 


Acidi benzoici 6,0 


Receptariusz Barwioskiego podaje nieco inny skład: 

Acidi benzoici 

Acidi salicylici aà 5,0 

Lanolini anhydrici 

Adeps suillus aà ad 100,0 


Skład maści ma bardzo liczne modyfikacje – dotyczą zarówno rodzaju podłoża, ilości Acidi 

benzoici/Acidi Salicylici jak i dodatkowych składników np. Sapo Kalinus 9,0 (dośd często w 

składzie recepty w wersji 1). 

Pasta Chiot’a 

Gelatini 2,4 

Amylum tritici 5,6 

Glicerini 72,0 

Liq.Burowi 20,0 

Aquae dest. 15,0 

46

Pasta siwa – Pasta canities 

Pix liquida Pini 5,0 


Pastae Zinci 90,0 

Pasta wg Łukomskiego 

Syn.Pasta Fluorata 

Natrii fluorati 3,0 

Glicerini 1,0 

Pasta Zinci FPVI 

Syn. Zinci oxidi Pasta 

Zinci oxidum 25,0 

Tritici amylum 25,0 

Vaselinum album 50,0 (wg Barwioskiego Vaselini flavi) 

Pasta Zinci mollis 

Pasta Zinci 80,0 



Pasta Zinci mollis – wg Receptarium Polonicum: 

Calcii carbonici 15,0 


Ol.Lini 10,0 Spotkałem się również z przepisem, w którym wszystkie 

Aqua Calcariae 10,0 składniki były w równych częściach. 

Wykonanie 

Wodę wapienną połączyd z olejem lnianym (wytworzy się Linimentum Calcis) i następjie 

dodawad mieszaninę proszków. 

Pasta Zinci Sulfurati 


Sulfur ppt 4,0 

Terrae silici 2,0 


47

Pasta Zinci salicylatis (Pasta Lassari) FPVI 





Pasta Zinci Oxydi et Ammoni Bituminosulfonatis FPVI 


Ammonii bituminosulfonas 22,5 



Pasta proderminowa 10% 

Występuje w stężeniach 2-20% 


Pasta Zinci ad 100,0 

Stosowanie – łuszczyca 

Vaselinum hydrophylicum FPVI 


Alcohol stearylicus 3,0 

Cera alba 8,0 


- Inne 

Maść do pielęgnacji skóry dla dzieci i niemowląt 

Eucerini 20,0 


3% Sol. Acidi borici ad 75,0 


Stosowanie – do łagodzenia m.in. odparzeo podpieluszkowych i pielęgnacji okolic narażonych na 

kontakt z tym co kiedyś było smaczne i pożywne . 

48

Maść z witaminą A i roztworem kwasu bornego 

Vit.A liq. 3,0 

3% Sol. Acidi borici 30,0 

Eucerinum ad 100,0 


Maśd występuje w szeregu odmian zarówno co do ilości składników – jak rodzajów np. obecnośd w 

składzie witaminy E liq. , witaminy A+D liq., Ol.Cacao, 2% Sol Acidi Borici zamiast 3%, dodatki olejków 

eterycznych i innych. 

Wykonanie – w maści występuje niezgodnośd związana z łamaniem emulsji roztworu kwasu bornego 

w eucerynie przez solubilizatory zawarte w witaminach (w różnych witaminach są różne. Ponadto 

praktyka wskazuje na istniejące, znaczące różnice między roztworami różnych producentów co ma 

wpływ na trudnośd wykonywania i stabilnośd leku) 

Rozwiązaniem jest zamienienie części podłoża na Hascobazę/Lekobazę np.10,0. Najpierw 

przygotowujemy podłoże, do którego wemulgowad należy roztwór kwasu bornego a następnie 

witaminę. 

Maść salicylowo – siarkowa 



Sapo viridis 20,0 

Lekobaza ad 100,0 

Wykonanie – Kwas salicylowy rozetrzed z olejem rycynowym (1:1) i następnie dodad siarkę. Po 

roztarciu połączyd z wcześniej przygotowaną mieszanina podłoża z mydłem potasowym. 

Można również podzielid podłoże na pół – wtedy jedną częśd lączymy z proszkami jak powyżej, druga 

z mydłem potasowym i dopiero potem łączymy. 

W przypadku braku Lekobazy – można zamienid na Hascobazę. 

Recepta często spotykana również na podłożu: wazelina – patrz: Maśd salicylowo-siarkowo-mydlana 

Maść z Testosteronem 

Testosteroni 0,05 

Mentholum 1,0 


Vit.A liquidum 50,000j. 

Oleum lini 2,0 

Lanolinum ad 50,0 

49

2% Maść Testosteronowa (lub krem) 


Wykonanie - Trudno o jednoznaczny skład powyższej maści zwłaszcza, że oryginalnie (?) maśd opiera 

się na podłożu/ach niedostępnych w Polsce. 

Optymalnie zastosowad Lekobazę, Hascobazę lub Maśd Cholesterolową. Testosteron – oczywiście z 

ampułek. 

Maść mocznikowa z cholesterolem na Hascobazie 

Urea 20,0 

Liquidum alumni acetici 15,0 



Hascobaza ad 200,0 

Wykonanie – Błędem jest wkręcanie cholesterolu do Hascobazy w unguatorze !! – a z taką wersją 

wykonywania się spotkałem. Należy zamienid częśd podłoża na wazelinę i w niej na ciepło rozpuścid 

cholesterol. Po stężeniu tej części podłoża (po ochłodzeniu do temp. Hascobazy) – połączyd i 

wemulgowad roztwory mocznika w wodzie i płynu Burowa. 

0,5% Maść z Nitrocardem 

Nitrocard 12,5 

Lanolinum ad 50,0 

Powyższa recepta jest zapisywana również na wazelinie białej. 

Maśd jest stosowana w leczeniu proktologicznym. 

50

Proszki 

Proszek przeciw poceniu 



Tannini 

Alumeni plv aà 18,0 

Zinci oxydat. 

Talci aà 75,0 

Proszek do stóp 

Alumen 9,0 


Urotropini 9,0 

Talci 1,5 

Magnesi oxydati 1,5 

Proszek do czyszczenia zębów 1 

Acidi tannici 2,0 


Pabiamid 1,0 

Mentholi 1,0 

Saccharum 0,6 

Calcium carbonici ad 100,0 

Proszek do czyszczenia zębów 2 

Calcium carbonicum 100,0 

Magnesium carbonicum 10,0 

Sapo medicatus 5,0 

Ol.Menthae 1,0 

Pulvis dentifricius albus FPII 

Syn. Proszek do zębów 

Calcium carbonicum ppt 400,0 

Magnesium carbonicum 30,0 

Oleum Menthae piperitae 2,5 


51

Pulvis adsorbent 

Magnesi oxydati 15,0 

Carbo medicinalis ad 50,0 

M.f.pulv 

D.S. co 3 godziny płaska łyżeczkę od herbaty 

Pulvis analgeticus 1 


Phenacetini aà 0,5 

M.f.pulv. D.t.d. No XII 

Pulvis analgeticus 2 

wg Barwioskiego 

Coffeini puri 0,05 

Pyramidoni 0,15 

Phenacetini 0,3 


D.S. 1 proszek w razie bólu 

Pulvis antidiarrhoicus 

Rhiz.Tormentillae pulv. 

Bismuthisubgallici 

Carbonis animalis aà 10,0 

M.f.pulv. D.S. 3xdziennie płaska łyżeczka od herbaty 

Pulvis Ipecacuanhae opiatus (Dovera) 

Syn. Proszek Dovera, Doveri pulvis 

Ipecacuanhae radix 1,0 

Opium pulveratum 1,0 

Saccharum lactis 8,0 

Działanie przeciwkaszlowe i wykrztuśne. 


52

Pulvis magnesie cum Rheo (Troisty) 

Syn.Proszek Troisty 

Magnesi carbonas 10,0 

Rhei rhizoma 4,0 

Saccharum 6,0 

Ol.Foeniculi gtt. No III 


Działanie przeczyszczające, zmniejsza wzdęcia i nadmiar HCl w soku żołądkowym. 

Pulvis Saloli compositus 

Phenylii salicylici 

Hexamethylenotetramini aà 0,5 


*w sprzedaży preparat UROSAL – w składzie te same substancje: aà 0,3. 

Pulvis antilumbaginis polentis 

Syn. Proszki antyneuralgiczne dr Sznapki 

Polopiryni 0,5 

Pyramidoni 0,3 

Codeini phosporici 

Luminali aà 0,02 

Coffeini puri 0,025 

M.f.pulv. D.t.d. No XX 

D.S. 2-3xdziennie proszek 

Pulvis Vincenti 

Calcium chloratum 1cz. 

Acidum boricum 4-5cz. 

M.f.pulvis 

Działa antyseptycznie, przeciwzapalnie, osuszająco i przeciwwysiękowo. Stosowany był przed wojną 

do posypywnia mokrych wyprysków, wrzodów i ran (do otwartego leczenia ran). Leczy opryszczkę. 

Chore miejsce trzeba pudrowad 4-6 razy dz. 

53

- Inne 

Puder przeciw poceniu się stóp 

Urotropinum 70,0 

Talcum veneti 10,0 


Wykonanie – urotropinę bardzo solidnie zmikronizowad aż do uzyskania subtelnego proszku (w 

przeciwnym wypadku będzie kłopot z trwałym nałożeniem pudru na stopy) Zmieszad następnie z 

talkiem. Można dodad jakiegoś olejku zapachowego by zamaskowad przykrą woo urotropiny. 

Stosowad 1-2x w miesiącu najlepiej na noc i i po zastosowaniu – nałożyd skarpetki do spania. 

Puder przetestowany – bardzo dobry! 

Pulvis antacida cum papaverini 

Papaverini hydrochlorici 0,04 

Bismuthi subcarbonici 

Calcii carbonici 

Magnesi oxydati aà 0,3 


D.S. 2-3x dziennie 1 proszek 

Pulvis antacida cum anaesthesini 


Bismuthi subcarbonici 

Pyralgini aà 0,5 


D.S. 3x dziennie 1 proszek 

Proszki z Encorton i Arechin 

Acidum acetylosalicylicum 0,4 

Arechin 0,08 

Encorton 0,0015 


54

Proszek wykrztuśny 

Ammonium chloratum 10,0 

Natrium benzoicum 20,0 

Natrium bicarbonicum 20,0 

M.f.pulv. 

D.S. 3x dziennie łyżeczkę na 1/3 szklanki wody 


55

Czopki, globulki, pręciki 

Suppositoria Glyceroli 

Syn. Suppositoria Glycerini 


wg FP III wg FPVI 

Natrium carbonicum 5,0 Natrii carbonas anhydricus 1,68 

Acidum stearinicum 9,0 Acidum stearicum 8,19 

Glicerinum 100,0 Glycerolum 86% 91,0 

Suppositoria antihaemorrhoidales 

Nazwa Suppositoria antihaemorrhoidales jest nazwą pod którą znaleźd można dziesiątki 

różnych receptur na czopki – oczywiście o różnych składach zarówno ilościowych jak i 

jakościowych. Nie sposób jest tu je wszystkie przytoczyd – stąd pozwolę sobie ograniczyd do 

kilku najczęściej spotykanych. 

Rp. (wg FP VI) 



Tanninum 0,15 

Massa suppositoriae q.s. 

M.f.supp D.t.d. No XII 

Rp. 

Bismuthi subgallici 0,2 


Resorcini 0,04 

Balsam peruviani* 0,1 

Massae suppositorium q.s. 

M.f.supp D.t.d. No XII 

*niezgodnośd -> należy Balsam peruwiaoski rozetrzed z Ol.Ricini 1:1 

Suppositoria antihaemorrhoidalia cum adrenalini 

Xerofomini 0,1 (czasem zamiennie w składzie zapisany jest Dermatol) 

Anasthesini 0,3 

Sol.Adrenalini 1:1000 gtt III 

But. Cacao q.s. 

M.f.supp.analia Dtd No 24 

56

Suppositoria antispastica FPVI 

Papaverini hydrochloridum 0,1 

Belladonnae extractum siccum 0,015 

Massae supp q.s. 

Mf.supp. D.t.d.No XII 

Globules cum clindamycini 

Klindamycini 0,1 


But.cacao q.s. 

M.f.glob.vag. D.t.d.No X 

s 1x1 

Globules vaginales cum Nystatini 

Neomycini 0,5 

Nystatini 100.000j. 


Saccharumlactis 0,3 

Ol.Cacao q.s. 

M.f.glob.vag. D.t.d. No X 


Wykonanie 

Należy przeliczyd nystatyne np. 1mg to ok. 5800j. (dane na opakawaniu – są różne !! ) Patrz 

również uwagi o trudnościach z nystatyna! 

Globules cum Augmentini* 

Augmentini 0,3 

Clotrimazoli 0,1 

Lactosum 0,2 

Gliceroli gtt V 

Ol.Cacao q.s. 

M.f.glob vag. D.t.d.NoXII 

S. dopochwowo 

Wykonanie – Obliczyd konieczne ilości tabletek Augmentin i Clotrimazol, a nastepnie je rozetrzed i 

ewentualnie odsiad z pozostalosci otoczek (bardzo przydatne jest tu sitko ). Dodad kilka kropli 

gliceryny i potem laktoza i kolejnie masło kakaowe. Utrzed dokładnie i uformowac globulki. 

Można oczywiście wykonad globulki metodą wylewania przy pomocy unguatora i odpowiednich form. 

57


Gwiazdka w tytule recepty - dotyczy pewnego dylematu moralnego – jaki Augmentin autor recepty 

ma na myśli ? – Wiąże się to z faktem, iż poszczególne dawki nie różnią się ilościa kw.klawulanowego 

tylko amoxicillini. W swoim działaniu przyjmuję jako referencyjny Augmentin 1,0 ze względu na 

największy stosunek ilości antybiotyku do masy tabletki. 

Styli vaginales cum amoxicillini 

Amoxicillini 0,125 

Acidum boricum 0,1 

Butyrum Cacao q.s. 

M.f.styli vag. D.t.d.No X 

Recepta ma szereg modyfikacji co do ilości antybiotyku. 

- Inne 

Czopki z efedryną i hydrokortyzonem 

Ephedrini 0,15 

Hydrocortisoni 0,02 

Anasthesini 0,2 


M.f.supp.analia D.t.d. No XII 

Czopki z morfiną 

Morphini hydrochlorici 0,02 

Ol.Cacao q.s 

M.f.supp.analia D.t.d. No XII 

Globulki z Furaginum 

Furagini 0,1 

Nystatini 100.000j 

Vit.A. 5.000j 


Lactosi 0,1 



58

Globulki z metronidazolem i nystatyną 

Nystatini 200.000j (!) 

Metronidazoli 0,25 

Oleum cacao q.s 



59

Leki oczne 

Unguentum ophtalmicum – Podłoże do maści ocznych 




Wykonanie – po stopieniu i przesączeniu należy wyjaławiad w 160 o C przez godzinę. 

Vaselinum ophtalmicum FPVI 

Syn. Vaselinum album pro usu ophtalmico 


Wykonanie – otrzymuje się z wazeliny białej przez ogrzewanie w temp.170 o C przez 1 godz. 

…ciąg dalszy prawdopodobnie – nastąpi …. 

60

Trudności (i niezgodności) recepturowe 


Poza znanymi i dobrze opisanymi w literaturze niezgodnościami – jest wiele sytuacji które 

uciekają gdzies w niepamięd, przez co wykonanie recepty może się nie udad..lub co gorsze – 

zostanie nieświadomie błędnie wykonana i następnie wydana pacjentowi. Są oczywiście 

różne sposoby – jedne to merytoryczne poprawki składu recepty – inne to praktyczne 

sposoby – dzięki którym jej prawidłowe wykonanie staje się nie tylko łatwiejsze i szybsze a 

niekiedy w ogóle możliwe. 

Acidum salicylicum 

Kwas rozkłada mydło potasowe – należy unikad bezpośredniego kontaktu. Np. – dodawanie 

Sapo kalini na koocu itp. w zależności od składu recepty. 

Inna sprawa to rozcieranie kwasu salicylowego / Ol.ricini względnie w małej ilości podłoża – 

zwłaszcza przy korzystaniu z unguatora - kwestia ta to nie tylko uzyskanie odpowiedniego 

rozdrobnienia – ale również pozbycie się zaadsorbowanego powietrza z kryształków 

substancji. Podobnie - dotyczy to także innych substancji np. metronidazolu czy 

hydrokrotyzonu – warto „nie iśd na szybkośd”. 

Adrenalina 

Należy unikad formulacji czopków z dodatkiem Lanoliny. Adrenalina jest podatna na 

utlenienie a lanolina zawierając nadtlenki będzie przyspieszad jej rozkład. 

W roztworach wodnych – podobnie – utlenia się – widoczne jest to w zmianie zabarwienia 

od czerwonego do ciemno brunatnego. Trwałe są roztwory o kwaśnym pH < 3,5. 

Anestezyna 

Z rezorcyną następuje zmiana zabarwienia (tworzy z nią również mieszaninę eutektyczna – 

należy wied rozdzielid proszki). 

Zmiana barwy również z kwasem acetylosalicylowym 

W środowisku silnie kwaśnym – hydroliza. 

61


Aqua 

Należy zwrócid uwagę na kłopoty w formulacji postaci leku wynikające z rozpuszczalności 

(iloczyn rozpuszczlanośdi oraz mieszania (emulgowania). W receptach których mamy 

roztwory wodne z podłożem o małej wchłanialności np. wazelina, smalec, parafina, parafina 

płynna – należy częśd podłoża zamienid lub użyd emulgatora np. lanoliny. 

Argentum nitricum 

UWAGA – unikać kontaktu ze skórą ! 

Podczas odważania warto użyd szalki Petriego lub skonstruowad z bibuły coś na kształt 

czółenka. Zapobiegnie to przypadkowemu rozsypaniu się i wybrudzeniu przez Argentum 

„całej okolicy”. 

Argentum nitricum jest niezgodny z: 

chlorkami, bromkami, jodkami, mleczanem etakrydyny (rivanol) w zależności od 

stężenia (redukuje się do metalicznego srebra), formaldehydem, węglanami 

rozpuszczalnymi, płynem Burowa, ichtiolem, glicerolem - bo glicerol utlenia się w 

jego obecności do aldehydu a ten redukuje jony srebra do metalicznego srebra (tak 

jak formaldehyd). 

Argentum proteinicum 

Zapisywany jako składnik kroli do nosa, które powinny byd izotoniczne – nie może byd 

izotonizowany za pomocą 0,9% NaCl – tylko 5% roztworem glukozy lub jak w kroplach 

ocznych – 1,6% Sol. KNO3. 

Atropinum sulfuricum 

Z taniną daje osady. Substancje o zasadowym odczynie wywołują hydrolizę i wytrącenie 

wolnej zasady. 

Balsam peruwiański 

Nierozpuszczalny w wodzie, rozpuszczalny w etanolu najkorzystniej w 90, bardzo dobrze z 

olejem rycynowym – z innymi z olejami nie miesza się! 

Z Paraffiną też się nie miesza !! Nie miesza się dobrze z Lanoliną , nie miesza się z wazelinami, 

ale można go wprowadzid, jeżeli w równych częściach zmieszamy go z olejem rycynowym 

(1:1)- ta właściwośd jest wykorzystywana w praktyce ! – patrz również MAŚD MIKULICZA ! 

62


Balsam peruwiaoski jest niezgodny z tlenkiem cynku, kawesm bornym – wytworzenie osadu. 

Ale za to: „Balsam lubi olej rycynowy” 

Calcium bromatum 

Wytrącają się osady z: 

benzoesanem sodu (warto po przeliczeniu zamienid na NaBr) 

salicylanem sodu 

Calcium carbonicum praecipitatum 

Środowisko kwaśne – rozkład. 

W mieszaninie z zasadowym azotanem bizmutowym (Bismuthum subnitricu) tworzy twardą 

nie rozpadającą się w p.pokarmowym masę. 

Calcium chloratum 

Przede wszystkim należy go właściwe przechowywad, gdyż jest bardzo higroskopijny. 

Unikad połączeo z benzoesanem sodu – wytrącenie osadu. 

Carbo medicinalis 

Ucieranie z nadmanganianem potasu (silne właściwości utleniające) należy uważad gdyż 

może nastąpid wybuch 

Przez to, że ma duże właściwości adsorbujące – należy unikad łączenia (np. w Pulveres) z 

innymi substancjami, a także łączenia w tym samym czasie, z innymi, stosowanymy lekami. 

(Należy zastosowad m.in. 2-3 godz. przerwy pomiędzy podaniem innego preparatu) 

Cholesterol 

Nie należy go wprowadzad na „sucho” do podłoży maściowych np. w unguatorze – tylko 

stopid – Temperatura topnienia wynosi 147-150 o C. W przypadku Hascobazy czy Lekobazy – 

zamieniamy cześd podłoża na wazelinę białą z którą należy substancję stopid i dokładnie 

mieszad w czasie stygnięcia. 

Wyższe stężenia cholesterolu w wazelinie wykazują tendencje do tworzenia grudek – stąd 

też w razie większej ilości może byd konieczne skontaktowanie się z lekarzem (zamiana 

podłoża..) 

63


Detreomycyna 

Kwestie rozpuszczalności – zwłaszcza w wodzie -> patrz recepta 2% Solutio Detreomycini 

aquosa oraz literatura (rozdz. o recepturze jałowej) 

Detreomycyna jest niezgodna z: 

alkaliami, z silnymi alkaliami – hydroliza, z jonami metali - ciężkimi - wytrącenie 

osadu, z większością antybiotyków : z gentamycyną, z erytromycyną, z tetracyklinami 

- praktycznie nie powinno się łączyd ze sobą na recepcie ! 

Efedryna + Erytromycyna 

Rp. 

2% Ephedrini 

2% Erytromycini aà ad 10,0 

Poza niezgodnością –> erytromycyna ulega w kwaśnym środowisku efedryny hydrolizie co 

wymusza rozdzielenie roztworów i wydanie ich w odzielnych butelkach jeszcze kwestia 

stężenia wydawanych roztworów. 

Na recepcie zapisano 2% roztwory, które wg zapisu lekarza – po połączeniu miałyby utworzyd 

jeden …czyli 1% względem każdej z substancji. 

Rozdzielając więc substancje i wydając w oddzielnych buteleczkach – należałoby 

przygotowad 1% roztwor efedryny i 1% zawiesinę erytromycyny* w ilościach – po 5,0. 

*Optymalnie byłoby wykonad z erytromycyny z fiolki i.v. – aczkolwiek wtedy wycena na 

100%. 

Ponadto Ephedrinum hydrochlorium w środowisku zasadowym – hydroliza do wolnej zasady 

– wydzielenie osadu. 

Ichtiol 

Roztwory wodne – można nieco podgrzad by szybciej się rozpuścił (w zasadzie wytworzył 

koloid) . Ale UWAGA – nie za mocno – gdyż powyżej 70-75 0 C następuje rozkład ichtiolu ! 

Roztwory spirytusowe – próba rozpuszczenia ichtiolu w etanolu powyżej 90 % nie uda się ! 

- następuje wytwarzanie się nierozpuszczalnego ichtiolu - tworzy się żywica ichtiolowa - 

gumowata masa uszkodzonego ichtiolu. W receptach z Ichtiolem i Spir. Vini – należy 

rozważyd zamianę na etanol 70%. 

64


Aby uniknąd brudzenia ichtiolem (i innymi podobnie gęstymi substancjami np. dziegcie) – 

warto podczas wylewania wykorzystad jego lepkośd i pod koniec - obrócid opakowanie o 

180 0 tak aby reszta substancji wróciła do niego a nie je brudziła. Przy okazji unika się strat. 

Ichtiol jest niezgodny z: 

Argentum nitricum, Rivanol, zw. Alkaliczne (wydziela się amoniak), papaweryna 

(wydzielenie osadu), atropina, tanina, bromki, acid.salicylicum, płyn Burowa. 

ZnO – wytrącenie osadu 

Mieszanie ichtiolu do samej wazeliny jest utrudnione – może się wydzielid – dlatego też 

należy dodac lanoline. Podobnie z parafina – nie miesza się. 

„Ichtiol lubi lanolinę” 

Jod 

Podobnie jak z Argentum nitricum – podczas odważania – najlepiej szalka Petriego. 

W przypadku recept Jod + KJ + Gliceryna – należy użyd nieco wody kosztem glicerolu do 

rozpuszczenia KJ a w konsekwencji Jodu. 

Kalium Jodatum 

Gdy w roztworze KJ jest w stężeniach x>5% - wówczas jest niezgodny z: 

sole chininy od 0,1 % - osad na 2-gi dzieo 

fosforan kodeiny od 0,3 % - osad jodku kodeiny po 24 h 

chlorowodorek morfiny od 0,2 % - osad po 5-12 dniach 

chlorowodorek papaweryny od 0,2 % - osad natychmiast 

Luminal sodu 

Jest niezgodny z Sirupus Pini, Neospasmina, (mają kwaśne pH – podczas gdy luminalu jest 

zasadowe pH 8,0-8,2), niezgodny z hydroxyzini sir. – wytrącenie osadu hydroxyzyny, 

bromkami, pyralginą, chlorowodorkiem papaweryny (pH 4—5), chlorowodorkiem morfiny, 

chlorowodorkiem etylomorfiny. 

Ponadto z: 

fosforanem kodeiny (0,3% LuminalNa i 0,5% Codeini phosph. oraz 0,5% LuminalNa i 

0,3% Codeini phosph.) 

NH4Br i NH4Cl wg tabelki stężeo: 

65

Luminal sodu NH4Br NH4Cl 

x > 0,3 % 5% 5% 

x > 0,5 % 2% 2% 


W przypadku gdy w recepcie występują większe ilości NH4Br / NH4Cl – można rozważyd 

zamianę na równoważną,względem bromu, ilośd NaBr – nie zakwasza roztworu. (oczywiście 

w porozumieniu z lekarzem) 

Rozpuszczalnośd LuminalNa w wodzie 1:1-1,5, jeśli na recepcie występuje Luminal – wówczas 

zamieniamy zgodnie z przeliczeniem: 

232,24 - masa cząsteczkowa Luminalu 

254,22 - masa cząsteczkowa LuminaluNa 

Luminal rozpuszcza się w spirytusie 1:10-20 – więc nie zawsze jest koniecznośd jego zamiany 

na sól. 

Mieszaniny eutektyczne 

Mieszaniny eutektyczne powstają w określonych stężeniach (proporcjach) danych substancji 

i odpowiedniej temperaturze jako skutek obniżenia temp. topnienia poszczególnych 

składników. Powstała mieszanina upłynnia się prowadząc do trudności w formulacji lub 

niekiedy nawet ją uniemożliwjąc. Ciekawostką jest Camphophneol – który dzięki 

powyższemu zjawisku znalazł zastosowanie w stomatologii (skład w tekscie). 

Dokładne dane odnoścnie euteksji można znaleźd w literaturze - tu zaznaczę jedynie 

najczęściej spotykane w praktyce recepturowej, pary substancji, na które należy zwrócid 

uwagę: 

Kamfora – Fenol (+ Spirytus) / Salol / Mentol / Wodzian chloralu 

Anestezyna – Kamfora / Mentol / Rezorcyna 

Mentol – Rezorcyna / kamfora 

Kwas salicylowy – Mentol / tymol / salol / kamfora / urotropina 

Podobnym rodzajem niezgodności są mieszaniny semitektyczne, w których po zmieszaniu 

składników następuje wydzielenie wody krystalizacyjnej ze związków. Stąd też, w praktyce 

recepturowej zalecane jest stosowanie bezwodnych substancji. 

Przykładem jest np. Natrium sulfuricum hydratum (Na2SO4· 10H2O w połączeniu z NaCl, 

NaBr) – uzyskany proszek wilgotnieje wskutek wydzielenia wody. 

66

Mieszaniny higroskopijne 

Substancjami o dużej chłonności wody z powietrza są: 

Urotropina 

Kwas acetylosalicylowy 

Chlorek wapnia 

Mieszaniny bromków 


Rozwiązaniem jest rozdzielenie substancji lub niekiedy dodanie substancji słabo 

higroskopijnej np. laktoza. 

Nystatyna 

Kiedyś dostępna była Nystatyna o sile 2.000.000j./g ! (W Aptekach wykonywano również 

trituracje z laktozą o tej mocy). Stąd należy zwrócid uwagę jeśli na recepcie jest 

nieoczekiwanie duża jej ilośc zapisana (zapis w gramach) – możliwe, że lekarz korzysta z 

dawnych zapisków. 

Nierozpuszczalna w wodzie, niezgodna z parafiną ciekłą. 

Oleum cacao 

Kamfora obniża temperaturę topnienia. 

Papaweryna 

Słaba rozpuszczalnośd w tinkturach – można rozważyd zamianę na wodę, w której rozpuszcza 

się na gorąco. 

Z substancjami o odczynie zasadowym, bromkami, jodkami, garbnikami tworzy osad. 

Parafina + Gliceryna i inne. 

Substancje nie mieszają się za sobą – aby wykonad prawidłowo receptę należy dodad 

niewielką ilośd Lanoliny kosztem parafiny. 

Podobnie postępujemy w przypadkach połączeo innych hydofilowych substancji zapisanych 

razem z parafiną: np. sol.adrenalini, wodne solubilizowane roztwory witamin A, D. 

Pepsyna – kwas solny 

W receptach należy maksymalnie oddzielid łączenie tych składników aby uniknąd inaktywacji 

pepsyny. Kwas – zwyczajowo – dodajemy na koocu przyrządzania leku. 

67

Rozpuszczanie w podwyższonej temperaturze 

W wodzie: 


Kwas borny, aminophenazon, metronidazol, wodorowęglan sodu (do 40 0 ) 

W Glicerynie: 

Boraks 

W Oleum Ricini: 


Rivanol 

Jest niezgodny z: 

z wodą wapienną (w zasadowym pH rywanol jest nieczynny), natrium tetraboricum, 

tanniną i garbnikami, z kwasem salicylowym. Jako substancja kationowa jest 

niezgodny z subst. o charakterze aninowym - np. tummenolem, ichtiolem, - tworzy 

się wówczas związek żywicowy - pochodna rivanolu i ichtiolu. 

Styli vaginales –metodą ręcznego wytaczania. 

Pręciki dopochwowe czyli styli – „stylki”. Rozumiem, że można ich nie lubid wykonywad..ale 

żeby do tego stopnia by odsyład z apteki pod pozorem braku składnika ?? 

Wbrew pozorom – nie robi się ich wcale tak strasznie jeśli podejdzie się ze sposobem. Otóż 

potrzeba do stylek – (analogicznie jak i do globulek czy czopków jeśli ktos je robi ręcznie 

jeszcze) - jak największy moździerz ceramiczny – duża powierzchnia tarcia i masa pistla 

zrobią nam masę „stylkową” dużo szybciej i z mniejszym wysilkiem. 

Ale po kolei. 

Zazwyczaj spotykam się z receptami na stylki dla dziewczynek w wieku od kilku miesięcy do 

kilku lat –o składzie: antybiotyk + kwas borny + Ol.cacao o masie wynikającej z recept od 0,2 

substancji stałej do niemal 1,0 grama – co oczywiście wymaga korekty i konsultacji z 

lekarzem. (Patrz wymiary). Nie czas i miejsce by tu rozpatrywad zasadnośd wypisywania acidi 

borici – aczkolwiek – trudno jest jednocześnie tu rozpatrywad zamiane na acidi lactici… 

O roztarciu nie ma co przynudzad – ważniejszym aspektem jest ilośd Ol.cacao – bo od tego 

zależy wielkośd pręcików. Praktyka pokazuje, że można uzyskad super plastycznośd masy – co 

ma potem wpływ na łatwośd wytaczania oraz trwałośc leku – przy ilości Ol.cacao w ilości 

około 25-30% masy docelowej stylki. Jak to ma się więc połączyd i potem nie rozpaśc?? Jest 

metoda - po dosypaniu wiórków do roztartych substancji – należy dodac odrobine lanoliny. 

68


Wystarczy bardzo mała ilośd ok.100-300mg na całośd – by masa się uplastyczniła – dzięki 

czemu nie trzeba dodawad większej ilości Ol.cacao. 

Po roztarciu – postępujemy analogicznie jak przy globulkach – czyli – wałek->graniastosłup – 

podział na równe części i toczenie stylek na szklanej tafli. Polecam – szeroki nóż recepturowy 

(nadaje się idealnie) oraz subtelne podsypywanie talkiem aby masa nie przyklejała się do 

powierzchni. 

Dokładne roztarcie – wraz z uklepywaniem masy!!! i dodanie lanoliny powoduje, że nie ma 

w niej pustych przestrzeni z powietrzem – powodujących ze mimo szybkiego ochładzania się 

masy, i tym samym twardnienia – stylki nie kruszą się podczas wytaczania. 

Trzeba oczywiście przy tak małej masie leku uwzględnid rodzaj materii – czyli szybko topiące 

się masło – i nie robid przesadnych stożków, ani też glizd które zanim się zaaplikuje – 

pokrusza się w pudełku. 

Przy stylkach o masie ok. 0,5g – trzeba oczywiście stylki ważyd aby wszelkie wymogi ars 

farmaceutica zostały spełnione 

Przy okazji wydania leku - warto przypomnied rodzicom o zasadach higieny dziewczynek… 

Test na poprawne wykonanie zawiesiny 

Wstrząsad 15 sek. – jednolite rozproszenie powinno utrzymad się przez 2 minuty. 

69

Urządzenia, naczynia i utensylia recepturowe 

Czopkarka 


Bardzo proste i poręczne urządzenie. Czysta mechanika i siła fizyczna potrzebna do jej 

wykorzystania do wytłoczenia czopków/globulek ewentualnie stylek – aczkolwiek, modele 

obecne w sprzedaży nie mają matryc na te ostatnie. 

Wadą – mało wygodne czyszczenie (zwłaszcza jeśli do wykonania jest więcej niż jedna 

recepta) 

Zaletą – w dobie istnienie unguatora … coż – bezgłośna 

Unguator 

Niby wszystko wiadomo – a jednak znam aptekę, w której mimo wszystko, czopki i globulki 

toczy się ręcznie… stąd te parę słów tutaj..ale zacznijmy od początku. 

Do unguatora mamy do dyspozycji 2 rodzaje mieszadeł: 

wielokrotnego użytku i jednokrotnego. Od razu wbrew superlatywom ze strony wszystkich 

czyścioszków powiem = ze jednorazówek nie polecam. (Zresztą to życiowe stwierdzenie 

sprawdza się poza recepturą również ) 

Praktyka pokazuje, że mieszadło jednorazowe – mając płaska powierzchnię może 

powodowad niedokładne rozmieszanie masy w tubie – a nawet jej ubicie – co daje 

Unguatorowi sygnał do zmiany ruchu – i tym samym miesza tylko częśc podłoża. 

Dotyczy to oczywiście zwłaszcza twardych past lub podloża wyciągniętego z lodówki np. 

lanolina (Producent słusznie sugeruje aby takiego zimnego i twardego podłoża nie używad) 

W przypadku mieszadła wielorazowego – można tubę dopchnąd do kooca – tak by mieszadło 

„chwyciło” podłoże – to samo dotyczy powstawania martwej przestrzeniu i robienia się 

kluchy przy wieczku.. 

Sposób ten jest niemal niezbędny w przypadku wykonywania czopków / globulek – masło 

kakaowe – niestety na początku zbija się w większe grudki i utrudnia wykonanie jednorodnej 

masy. Warto więc w początkowej fazie zatrzymad maszynerię i sprawdzid, czy aby nie zrobiła 

się „klucha”. 

Przy okazji wykonywania czopków lub globulek warto dodad – że jeśli komuś udało się ładnie 

wymieszad składniki, a podłoże roztopiło się przyjmując postad i piękną, półprzezroczystą 

70


barwę lipowego miodu tzn. ……… że schrzanił i czas zrobid receptę raz jeszcze, tym razem bez 

przegrzania masy… 

Kwestia wykonywania maści – coś jeszcze. 

Otóż stoje na stanowisku, że Unguator – to nie niewolnik i nie należy tylko wcisnąd mu 

przycisk i wyjśd, zwłaszcza jeśli się wemulgowuje roztwór do podłoża. 

Wiele osób wlewa do podłoża od razu całośd roztworu z przepisu, po czym ustawia obroty na 

6-8 i jazda pogadad przez telefon. Bo przecież „w koocu się wkręci”.. 

Ciekawe, że robiąc ręcznie nikt nie pokusi się o podobny sposób postępowania. A rzecz w 

tym, że nie chodzi tylko o bezsensowny wysiłek ale o poprawnośd wykonania maści. 

Przy wysokich obrotach możemy doprowadzid do takiego stopnia wymieszania – że nie 

zauważy się, iż powstała emulsja jest niestabilna (jeśli w ogóle istnieje). Dla przykładu – jeśli 

w butelce intensywnie wstrząsnąd olej z wodą – to przez chwilę będzie wyglądad jednorodnie 

– ale za chwilkę..warstwy się rozdzielą. Podobnie tu – i jeśli przy wydawaniu leku nie 

sprawdzi się konsystencji – Pacjent wróci ze słusznymi uwagami. 

Dlatego – należy małymi porcjami dodawad roztwór do podłoża i ustawiad na unguatorze 

małe obroty !! 

Patrz też uwagi odnoścnie: Acidi salicylici w trudnościach . 

Kapsułkarka 

Czyli coś o czym wszyscy wiedzą, niektórzy widzieli a niestety prawie nikt nie używa , a 

szkoda bo urządzenie mimo swej prostej konstrukcji (o tym w dalszej części) – w znakomity 

sposób może usprawnid wykonywanie proszków dzielonych. 

Jako ciekawostkę podam, że już dawno temu próbowano, usprawnid procedurę 

dzielenia / rozsypywania proszków do opłatków skrobiowych. Dostępne były m.in. 

niemieckie i czeskie przyrządy, składające się ruchomych względem siebie płytek z otworami 

wielkością dopasowanymi do odpowiednich opłatków. Opłatki (wieczko) z tego co można 

zauważyd na starych rycinach, różniły się od dzisiejszych wyraźnym kołnierzykiem, dzieki 

któremu nie wypadaly przez otwory w owej maszynerii, denko naturalnie nie posiadało 

takiego kołnierzyka. Skutkiem tego (tu snuję domysły) – każdy rozmiar opłatków służyl tylko 

jednej objętości i nie mógł byd, jak obecnie, wykorzystywany zamiennie czyli denko jednego 

rozmiaru nie było jednoczesnie wieczkiem rozmiaru mniejszego. 

71

A jak działa kapsułkarka ?.... – identycznie. 


Poniższy opis budowy i działania przedstawię na podstawie Kapsułkarki ręcznej 

CAPSUNORM®. 

Urządzenie ma prostą konstrukcję i składa się z zestawu dwóch dziurkowanych płytek 

(matryc) zamonotwanych w stelażu oraz trzeciej, górnej - zaopatrzonej w uchwyty, którą 

zdejmuje się podczas napełniania kapsułek. 

Kapsułki dostarczane są w opakowaniach mniej chaotycznych niż opłatki – tu: 

kapsułki już są połączone: denko z wieczkiem – dzieki czemu nie trzeba mozolnie wyszukiwad 

pasujących do siebie elementów. Podobnie jak w opłatkach – również tutaj wieczka kapsułek 

mają minimalnie wiekszą śrenice i to wykorzystane jest by sprawnie rozłożyd je w matrycach. 

Można do tego zresztą wykorzystad tzw. „Pozycjoner do kapsułkarki” – nie stanowi on 

wyposażenia ale przy taśmowej produkcji proszków może byż przydatny. Szkoda, że nie jest 

on zaopatrzony w jakiś pojemnik, tak by można było jeszcze bardziej usprawnid pracę. 

W każdym razie – po złożeniu urządzenia – wszystkie matryce ulożone są jedna na drugiej. 

Kapsułki można w nich umieścid tylko w jedną stronę czyli denkami do dołu – następnie 

dzięki specjalnej blokadzie w stelażu – denka są unieruchomiane w matrycach, a wieczka 

jednym ruchem matrycy górnej ściągane. 

Po rozsypaniu proszku – matryca górna w wraz wieczkami wraca i dzieki płytce 

dociskowej znajdującej się w stelażu i odpowiednim zblokowaniu wieczek – kapsulki 

zamykają się wszystkie jednocześnie. 

Należy wspomnied, że do każdego typu (wielkości) kapsułek potrzebny jest oddzielny zestaw 

matryc, co w moim odczuciu nie stanowi wady urządzenia a jego cechę wynikającą z 

wielkości kapsułek. Szkoda, że trzeba je osobno dokupid. 

Idea działania kapsułkarki – teoria z praktyką 

Otóż, o ile dzieląc proszki na opłatki – nie zastanawiamy się zasadniczo nad ich objętością 

(pomijam tu kwestie puszystości itp.) – o tyle w przypadku kapsułek – masa proszku spada na 

drugi plan – gdyż rozsypując korzysta się tu z objętości kapsułek. 

Proszek przygotowuje się standardowo w moździerzu – ale przed rozsypaniem należy znad 

jego objętośd – czyli przesypad do cylindra i uzupełnid vehiculum do odpowiedniej objętości 

(równej objętości przygotowanych kapsułek). Może brzmi to zawile – ale w rzeczywistości 

takie nie jest, zwłaszcza że wykonując powtarzalne recepty ilośd vehiculum staje się 

wartością stałą (oczywiście wykluczając, że poszczególne serie substancji różnią się 

zasadniczo jakością (tu:objętością) od siebie). 

72


Można się oczywiście posłużyd tzw. gęstością nasypową *g/ml+ – wielkością fizyczną, 

która (niczym współczynnik wyparcia) charakteryzuje dany proszek i stanowi łacznik 

pomiędzy jego masą a objętością. 

W ten sposób wykonanie proszków – zwłaszcza dla dziecka – skraca się baaaaaardzo mocno 

przy zachowaniu dużej dokładności wykonania. 

Mieszadło magnetyczne 

Mało popularne i drogie jak na zapotrzebowanie apteki urządzenie, a szkoda… zwłaszcza w 

wbudowana płytką grzejną. 

Wagi apteczne 

Obecnie trudno spotkad aptekę, w której stosuje się jeszcze w codziennej aptece wagi 

szalkowe ze śrutem do tarowania i kompletem odważników. Zostały wyparte (i słusznie) 

przez wagi elektroniczne – proste i szybkie w obsludze. 

Mimo tego warto podkreślid i przypomnied, że nowoczesna waga (nawet z kalibracją 

wewnętrzną i rozbudowanymi możliwościami pamięci i sumowania dodawanych składników) 

nie wyeliminuje pomyłek jeśli nie przestrzega się właściwego użytkowania. 

Waga powinna stad na solidnym stole, nie powinna byd przenoszona a już kardynalnym 

błędem jest przenoszenie jest po uruchomieniu! 

Innym – jest brak zwracania uwagi czy jest właściwie wypoziomowana (sic!) czy też 

zapominanie o tarowaniu zlewek, butelek, pojemników itp.. 

Ważne jest aby dostosowywad rodzaj wagi do ilości odważanej substancji i nie odważad 

niewielkich ilości substancji na wagach o dużym aretażu = małej dokładności !! 

Przy okazji warto – powiedzied, że dawniej zanim wprowadzono system metryczny i 1kg stał 

się podstawową jednostką masy - w aptekach funkcjonowało wiele odmiennych od 

dzisiejszych wzorców. Nie zawsze jednak się pamięta o tym, że mimo podobnych często 

nazw jak np. funt, uncja czy drachma – nie były uniwersalne. 

73


Handel miał swoje odważniki – a aptekarze swoje i to zazwyczaj nieco mniejsze od tych 

pierwszych. Dodatkowo – w różnych paostwach – wzorce były nieco inne – stąd też z pewną 

ostrożnością należałoby podejśd do dawnych receptur i chod nie podejrzewam, żeby „na 

maśd z 1 skrupułem śliny nietoperza” było wielu chętnych – to jednak w zależności od kraju 

– maśd mogłaby nieznacznie różnid się siłą działania 

Naczynia i utensylia 

Receptura – mimo, iż jest szalenie poważna i należy w niej użyd wszelkiej staranności i uwagi 

podczas wykonywania leku – to również utensylia, z którymi lepiej dobrze żyd i jak z dobrymi 

znajomymi – z którymi można się nieco poprzezywad i lepiej poznad. 

Warto mied o kilka przedmiotów w niej za dużo – niż mied włączony „tryb Eco” i zastanawiad 

się czy aby na pewno jest wszystko ok. Druga sprawa to wygoda i praktycznośd by wysiłek i 

czas włożony w wykonanie leku był adekwatny i jedynie niezbędny. 

Bagietki – super wynalazek do mieszania roztworów – niedoceniany podczas robienia 

czopków przy pomocy unguatora. Zazwyczaj wszyscy znają bagietki cienkie – ok. 4- 

5mm średnicy – ale są też lepsze – grubsze – mniej się tłuką, lepiej się je trzyma i 

łatwiej wyciera z substancji – czyli mniejsze straty!! ;) 

Cylindry miarowe – koniecznie, gdyż nie raz zdarzy się recepta napisana w ml. 

Garnek – a jakże ! – prawdziwy też się przydaje – zwłaszcza jeśli się nie posiada 

prawdziwej łaźni wodnej (takiej z fajerkami )– to z jego pomocą możemy ją sobie w 

razie potrzeby urządzid ;) 

Igły a w zasadzie cieoki, dający się łatwo trzymad i wyjaławiad drucik. Przydatny do 

upewnienia się czy czopki / globulki wylane do fomy nie zawieraja pęcherzyków 

powietrza 

Karty/Klisze celuloidowe – rzecz niby małej wagi – a jednak. Zazwyczaj odzyskiwane z 

kliszy rentgenowskiej – chyba najlepsze jeśli chodzi o grubośd /elastycznośd 

/trwałośd. Można się posiłkowac materiałem z blistrów w które są pakowane różne 

rzeczy. Aczkolwiek zazwyczaj plastik jest albo za twardy albo za miekki ..albo się 

deformuje z czasem. W każdym razie – taka grubą kartę/kliszę też warto mied – 

zwłaszcza przy „produkcji” past czy czopkow. Spotkałem się również z kliszami 

sprzedawanymi – ale z przykrością stwierdzam, że są za małe i w nieodpowiednim 

kształcie (krzywizna jest jednostronna – co praktycznie uniemożliwie zmianę strony 

podczas np. oczyszczania pistla) 

Kieliszek (najlepsze od syropu) – jeśli ktoś sypał omeprazol w opłatki dla dziecka – to 

wie o co chodzi. Otwiera się kapsułki do kielicha – waży i wylicza odpowiednio ile 

rozsypad do pojedynczego opłatka i proszki robią się niemal same.. 

Lampa grzewcza – a w zasadzie żarówa IR (promiennik) - zamiast płyty grzejnej – 

sprawdza się do podgrzewania podłoża w maści, zwłaszcza wyciągnietej z lodówki. 

74


Lejki – ilościowo może nie są, obecnie, potrzebne w nadmiarze lecz wielkościowo 

warto mied kilka. 

Moździerze i parownice – warto mied w recepturze kilka wielkości, warto mied je z 

dziubkiem i po trzecie „warto” też mied wszystkie rodzaje – czyli standard 

ceramiczne, metalowe, szklane oraz z tworzywa sztucznego (melaminowe). Te 

ostatnie (i szklane) – nie mając porowatości - są idealne do rozcierania/mieszania 

małych ilości substancji (zwłaszcza o małych kryształach). Mają wadę – mają cienkie 

ścianki – więc jeśli ktoś chce rozetrzed twarde tabletki – może zepsud. Pewnym 

rozwiązaniem jest rozkruszenie tabletki w miejscu styku z dolną ścianką boczną lub 

rozkruszenie tabletki w normalnym moździerzu. Duże (powyżej 20cm średnicy) 

ceramiczne moździerze + duży pistel - są idealne do zrobienia masy na 

czopki/globulki/stylki !! 

Nóż recepturowy – niby miękki i się nim lanoliny nie powinno nakładad – ale warto 

mied – zwłaszcza duży i szeroki – bez niego robienie styli vag. byłoby udręką. 

Pistle – podobnie jak z moździerze – warto mied ich nadmiar – zarówno ceramiczne 

jak i z tworzywa. Nie należy oczywiście niszczyd ceramicznymi pistlami moździerzy z 

tworzywa… 

Probówki, kroplomierz - też się przydadzą .. 

Sitko – oczywiście metalowe które można wyjaławiad bez kłopotu. Bardzo przydatne 

urządzenie jeśli trzeba rozetrzed tabletki z trwałymi osłonkami . Można się nad nimi 

pastwid a osłonki odsiad. Są oczywiście również sita numerowane (dot. wielkości 

oczek) do odsiewania ziół. 

Szalka Petriego – ktoś kto odważał kiedyś zbyt szybko Jod – wie jak bardzo by mu się 

wtedy przydała ;) 

Szklane tace/tafle – czyli dzisiejszy odpowiednik tacy do robienia pigułek. Rzecz 

niezbedna do formulacji czopków czy stylek. (w zasadzie kiedyś też były 

wykorzystywane – do robienia Lamelek – ale nie wiem czy było to powszechne…) 

Szpatułki i łyżki recepturowe – osobiście preferuje metalowe – chod są też z 

tworzywa. Podobie jak ze zlewkami – szpatułek nigdy nie jest za duzo ;) 

Sztandy czyli słoje (i butelki) ze szlifem – osobiście nie przepadam – ale niektórzy 

producenci wciąż dostarczają niektóre substancje w papierowych torebkach (po 

poznaosku w TYTKACH ) – czyli niejako wymuszają ich posiadanie. 

Tarka – jeśli ktoś lubi masło kakaowe w bloku kupowad ;) 

Unguator – rzecz niezbędna jeśli chodzi o dzisiejszą recepturę. Po pierwsze usprawnia 

pracę, po drugie – wydajemy Pacjentowi lek, który dobrze zabezpiecza lek a 

estetycznie wyglądając budzi większe zaufanie również do apteki czyli NAS ;) (szerszy 

opis w tekscie – przyp.autora ) 

Zlewki – ile się da, tyle warto mied – i tak się draostwo tłucze w czasie mycia ;) 

osobiście preferuje zlewki tzw. „niskie”. Obecnie dostępne również z tworzywa – 

wprawdzie grzad się w nich nie da na maszynce – ale jest to świetna propozycja do 

75


nowoczesnej receptury i jednocześnie alternatywa dla niepotrzbnie pokaleczonych 

rąk Pomocy Aptecznej. 

Opakowania do leków 

Butelki – wiadomo o co chodzi. Od zawsze były szklane - obecnie są również 

dostępne jałowe, plastikowe – świetna sprawa niestety nie są dostępne wszystkie 

wielkości (objętości). I ..nie do wszystkiego. Producent deklaruje wprawdzie 

zgodnośd z normami żywnościowymi ale mimo monitów nie odpowiada konkretnie 

na pytania o trwałośd chemiczną. A eter czy Collodium jakby nie patrzed – raczej 

trudno w plastik nalad…(kto sklejał kiedyś modele w czasch gdy brakowało kleju ten 

wie o co chodzi..) Ja w każdym razie Pacjentowi nie dam butelki bez pewności, że mu 

się po tygodniu nie rozpłynie… 

Butelki jałowe są pakowane od razu z korkiem – nie ma więc potrzeby dodatkowej 

wyceny tego ostatniego przy taksowaniu leku. 

Dodatkowo – małe buteleczki 10ml – są zaopatrzone w zakraplacz. 

Formy do czopków / globulek – mowa oczywiście o jednorazowych, będących 

jednoczesnie opakowaniem. Podlegają wliczeniu w koszt leku. 

Pudełka do czopków. Temat od czasu do czasu wałkowany na różnych forach 

farmaceutycznych w sprawie wyceny. Otóż – prawnie mamy zapis o tym, że ich nie 

wyceniamy – i to jest prawda – ale dotyczy to dawnych, pudełek tekturowych! Nie 

wiem czy są gdzieś jeszcze obecnie takie dostępne – w każdym razie, wyglądały jak 

nieco wydłużone pudełka do zapałek do samodzielnego złożenia w aptece. 

Pudełka i tuby do maści – niczego opisywad nie trzeba. Jakie są – każdy widzi – nic 

tylko rozpakowad i maści robid ! 

Tubki aluminiowe do maści – zwłaszcza ocznych lub małych ilości. Podobnie jak wyżej 

z małą uwagą – że w razie czego, gdyby przypadkiem zabrakło – można je zastąpid 

strzykawką. Niektóre apteki w ogóle przeszły na strzykawki..co skąd inąd jest bardzo 

dobrym rozwiązaniem. 

Torebki – nie wiem co nich napisad. Świetnie, że są….. Chod nie, - napiszę jednak ! 

Czy któryś z producentów mógłby zmienid proporcje w nadruku i „dad” więcej 

miejsca na skład leku kosztem ramki z miejscem na informacje o tym kto wykonał i 

kto wystawił receptę?? ….. Z góry podziękował 

76

Przygotowanie naczyń i opakowań szklanych w recepturze. 


Zasadniczo w aptece wykorzystuje się tradycyjną metodę przygotowania utensyliów oraz 

opakowao, zarówno szklanych, metalowych jak i porcelanowych czyli mycie w wodzie i 

wyjaławianie w sterylizatorze powietrznym. Sterylizacja parą wodną ( i inne metody) – ze 

względów na koszty urządzeo, wygodę oraz brak potrzeby niszczenia materiału zakaźnego 

nie są stosowane powszechnie w aptekach – stąd też parametry tego typu jałowienia 

pozostaną tu pominięte. 

Naczynia oraz opakowania szklane i porcelanowe należy umyd dokładnie szczoteczką 

wewnątrz i zewnątrz 1 % roztworem detergentu, o temperaturze 60-80 O C, następnie 

dokładnie usunąd detergent ciepłą, bieżącą wodą, aż do zaniku piany i płukad trzykrotnie 

wodą jałową. 

Umieścid w puszcze sterylizacyjnej i wyjaławiad w sterylizatorze powietrznym zgodnie z 

czasem i temperatura sterylizacji wg załączonej tabeli: 

Temperatura 

[ 0 C] 

140 3 

160 2 

170-180 1 – 30min 

Depirogenizacja: 

200 1 

250 30min 

Czas wyjaławiania 

[h] 

Czas wyjaławiania liczony jest od osiągnięcia temperatury jałowienia w suszarce – a nie od jej 

podłączenia do zasilania !! 

77


Przydatne informacje – ilości ryczałtowe, miary domowe, krople, 

temperatura, krople, rozpuszczalność, rozcieńczanie spirytusu i inne. 

Ilości leków recepturowych na tzw. „jeden ryczałt” 

Postad leku Ilośd 

Proszki dzielone do 20 szt. 

Proszki niedzielone (proste i złożone) do 80 g 

Czopki, globulki, pręciki do 12 szt. 

Roztwory, mikstury, zawiesiny, emulsje do 250 g 

Płynne leki do stosowana zew. (jeżeli zawierają spirytus, ilośd do 500 g 

spirytusu w przeliczeniu na 95% nie może przekraczad 100g) 

Maści, kremy, mazidła, pasty do 100 g 

Krople do użytku wewnętrznego i zewnętrznego do 40 g 

Mieszanki ziołowe do 100 g 

Pigułki do 30 szt. 

Klein do 500 g 

Krople do oczu i uszu oraz maści oczne sporządzone sporządzane 

w warunkach aseptycznych 

Dziennik Ustaw z 2 lutego 2011 Nr 23 poz. 126 

do 10 g 

Miary domowe: 

Rodzaj miary Woda 

Łyżeczka do 

herbaty 

Nalewki, 

Oleje 

Syropy Proszki Zioła 

5 4 6 0,5-3,5 1,5 

Łyżka deserowa 10 9 13 - - 

Łyżka stołowa 15 12 20 7,5 4-8 

Kieliszek mały 15-25 12-20 20-30 - - 

Kieliszek do wina 50 40 60 - - 

Filiżanka 100-150 80-120 120-180 - - 

Szklanka 200-250 160-200 250-320 - - 

Na koniec noża - - - 0,1-1,0 - 

Garśd - - - - 20-30 

78

Krople – ilość i masa 

w 1,0 gramie masa 1 kropli 

Aqua 20 50 

Acidum lacticum 34 30 

Aluminim subaceticum sol. 21 48 

Ammonium hydricum 10% 23 44 

Benzinum 71 14 

Chloroform 56 17 

Etanol95 65 15 

Etanol90 62 16 

Eter 85 11 

Formalina 40% 32 31 

Gliceryna 86% 23 44 

Kardiamid (roztwor niketamidu) 30 33 

Methylum salicylicum 35 29 

Nalewki 53 (52-54) 19 

Oleje tluse 44 23 

Oleum Menthae pip. 51 19 

Paraffinum liq. 45 22 

Sirupus Simple 18 55 

Określenia stopnia rozpuszczalności 

Stosunek ilości substancji do ilości rozpuszczalnika 

bardzo łatwo rozpuszczalny mniej niz 1 

łatwo rozpuszczalny 1-10 


rozpuszczalny 10-30 

dośd trudno rozpuszczalny 30-100 

trudno 100-1000 

bardzo trudno rozpuszczalny 1000-10000 

praktycznie nierozpuszczalny wiecej niz 10000 

79

Liczba wodna podłoży maściowych 


Jest to liczba gramów wody jaką, w 20°C, może związad 100g podłoża, tworząc trwałą 

emulsję: 

euceryna ok. 300 

euceryna S ok. 250* 

hascobaza ok. 100* 

lanolina bezwodna ok. 200 (190-220) 

maśd cholesterolowa ok. 220 

olej kakaowy ok. 20-30 

smalec 7-16 

smalec + 2% cholesterolu ok. 180 

smalec + 15% lanoliny ok. 70 

wazelina 7 -10 

wazelina + 5% lanoliny ok. 80 

wazelina +25% lanoliny ok. 240 

wazelina + 1% cholesterolu ok. 300 

wazelina + 2,5% cholesterolu ok. 400 

wazelina hydrofilowa ok. 250 

*informacje od producentów. 

Tabela rozpuszczalności niektórych substancji 

Dotyczy stosunku 1cz.substancji na Xcz.rozpuszczalnika = im mniejsza wartośd tym lepiej 

substancja się rozpuszcza ! 

G – oznacza na gorąco 

+ – oznacza „rozpuszczalny” 

Substancja Woda Etanol Oleje Gliceryna 

Acidum acetylosalicylicum 300 lub 100G 5 - - 

Acidum benzoicum 350 lub 18G 2,3 + 85 

Acidum boricum 25 lub 4G 25 - 5 

Acidum lacticum + + + + 

Acidum citricum + 1,5 

Acidum salicylicum 550 lub 15G 3,5 80 60 

Acidum tannicum 1 2 - 1 

Adrenalinum hydrotartaricum 3 520 - - 

Ammonium bromatum 2,5 20 - - 

Ammonium chloratum 2,7 lub 1,4G 100 8 

80


Anaesthesinum 2500 8 50 - 

Argentum nitricum 0,5 lub 0,1G 30 - 100-1000 

Argentum proteinicum 1 - - - 

Atropinum sulfuricum 0,5 lub 2,5G 8 2,5 

Balsamum peruvianum - 5 - - 

Bismuthum subgallicum - - - - 

Bismuthum subnitricum - - - - 

Calcium chloratum 1,2 lub 0,7G 3 - - 

Camphora 800 1 4 - 

Cholesterolum 400 100 + - 

Cignolinum - + + - 

Codeinum phosphoricum 3,2 450 - - 

Coffeinum n.benzoicum 2 50 - - 

Cuprum sulfuricum 3 lub 1G - - 4 

Detreomycinum 400 + 

Ephedrinum 20 

Ephedrinum hydrochloricum 3,5 7 - - 

Gentamycinum sulphuricum 10-30 - - - 

Glucosum 0,8 140 - - 

Glycerinum + + - + 

Gummi arabicum 2 - - - 

Ichtiol 10 1 - 9 

Jodum 2950 10,5 - 65 

Kalium bromatum 1,6 200 - 5 

Kalium jodatum 0,75 23 - 2 

Kalium nitricum 3,3 lub 0,5G 620 - - 

Lactosum 7 - - - 

Lignocainum 0,7-0,8 1,5 

Luminal 1100 lub 40G 10 - - 

LuminalNa 1 20 - - 

Mentholum - 0,2 6 - 

Morphinum hydrochloricum 25 lub 1G 52 8 20 

Natrium benzoicum 2 75 - 9 

Natrium biboricum 25 lub 0,5G - - 1,5 

Natrium bicarbonicum 12 lub +G - - - 

Natrium citricum 2 lub 0,6G - - - 

Natrium thiosulfuricum 1 - - - 

Neomycini sulfuricum 16 

Novalginum (Metamizol) 1,5 - - - 

Novocainum hudrochloricum 1 9 - - 

Papaverinum hydrochlorocum 40 - - - 

Procainum hydrochloricum 1 25 

Pyoctaninum coeruleum 25 + - + 

Pyramidonum 18 2 - - 

Resorcinum 1 1 - 1-10 

Rivanolum 50 lub 9G 100 - - 

Urea 1 (1,5) 5 - - 

Urotropina 1,5 10 - - 

81

Przybliżone pH roztworów niektórych substancji 

Substancja pH 

Acidum aceticum 1% 3,0 

Acidum ascorbicum 2,5-5,0 

Acidum boricum 4,0-5,0 

Acidum citricum 1,8-2,2 

Acidum lacticum 1,6-2,5 

Acidym hydrochloricum 1% 1,0 

Adrenalina 2,5-3,5 

Aluminii Kali sulfuricum (Alumen) 2,5-4,5 

Ammonium bromidum 4,0-6,0 

Ammonium chloridum 4,5-6,0 

Ammonium hydricum sol 1% 11 

Atropinum sulfuricum 5,4-6,4 

Calcium chloratum 5,5-6,5 

Codeini phosphoricum 4,0-5,0 

Coffeinum n.benzoicum 7,0-8,5 

Ephedrini hydrochloricum 4,5-6,0 

Glucosum 4,0-6,0 

Insulinum 2,5-3,5 

Insulinum protamina tum c. Zn 6,9-7,3 

Luminal-Na 9,0-11,0 

Metamizolum natricum 6,5-7,5 

Morphinum hydrochloricum 4,5-5,5 

Natrium benzoicum 6,5-8,0 

Natrium bicarbonicum 7,5-8,0 

Natrium bromatum 5,8-7,4 

Natrium chloratum 5,0-7,5 

Natrium salicylicum 6,0-7,4 

Natrium tiosulfuricum 7,0-8,0 

Papaverinum hydrochloricum 3,0-4,5 

Polocainum (Novocainum, Procainum) 4,2-6,5 

Resorcinolum 4,0-5,5 

Syropy 3,5-5,5 

Tinctury 3,5-7,0 

Urotropinum (Methenaminum) 7,8-8,2 

0,9% Sol. Natrii chlorati 5,8-7,2 

Vit.B1 (Thiaminum) 3,0-4,0 

Vit. B2 

Vit.B12 (Cyanocobalaminum) 3,5-5,5 

Zincum sulfuricum 4,5-6,0 


6,0 

82


Określenia temperaturowe 

FPVIII wprowadza nowe określenia: 

zimna 0C – 5C zamrażarka poniżej -15C 

chłodna 5C – 15C lodówka 2C – 8C 

temp. pokojowa 15C – 25C zimne/chłodne 8C – 15C 

umiarkowanie ciepło 25C – 40C temp. Pokojowa 15C – 25C 

ciepło 40C – 75C 

gorąco 75C – 95C 

Ochłodzid (=doprowadzid do) 15C – 25C 

Oziębid 0C – 5 C 

Umiarkowanie ogrzad 25C – 40C 

Ogrzad 40C – 75C 

Silnie ogrzad > 75C 

Przy braku określenia temperatury stosować temperaturę pokojową 15C – 25C 

Opłatki i kapsułki - pojemność 

Nr Subst.ciężkich Subst.lekkich Objętośd Nr Objętośd Subst.około 

opłatka (g) 

(g) 

(ml) kapsułki (ml) (g) 

1 0,5 0,3 0,5-0,6 000 1,4 1,64-0,82 

2 0,7 0,4 0,7-0,8 00 0,95 1,09-0,55 

3 0,9 0,6 1,0-1,1 0 0,68 0,82-0,41 

4 1,2 0,8 1,2-1,3 1 0,5 0,6-0,3 

5 1,5 1,1 1,5-1,6 2 0,37 0,44-0,22 

6 1,8 1,3 1,8-2,0 3 0,3 0,36-0,18 

4 0,21 0,25-0,126 

5 0,13 0,16-0,08 

Aby obliczyd wielkośd opłatka: 

WO = (m1 + m2 + … + mn) * 5 

WO – wielkośd opłatka – wynik zaokrąglamy „w górę” do całości np. 3,45 = opłatek nr 4. 

m1,2..n – masa substancji wchodzących w skład pojedynczej dawki z recepty 

83


W przypadku substancji puszystych np. MgO – zwiększamy numer o 1, a w przypadku 

pyralginy nawet o 2. 

Gdy ilośd substancji przekracza pojemnośd opłatków – należy rozdzielid je na 2 mniejsze, 

równej wielkośd, zaznaczając na sygnaturze zmienę dawkowania np. z D.S. 2x1 na D.S. 2x2. 

Czopki, globulki, pręciki – tabela wielkośći i masy. 

Postad leku Wielkośd Masa 

Czopki Długośd 1-3 cm 

Dzieci – 1,0g 

Średnica 1-1,5 cm 

Dorośli – 2,0g (do 3,0) 

Globulki 

Pręciki – Styli 

Długośd ok. 2-2,5cm owalne 2,0-5,0 

Zazwyczaj 3,0g 

-docewkowe (wymóg jałowośći!) Długośd 4-8 cm 

Średnica 3-5 mm 

1,0-3,0g 

-dopochwowe 

Długośd 2-3 cm 

Średnica 3-5 mm 

0,5-1,0g 

Czopki i globulki - współczynnik wyparcia. 

M = F – (f · s) 

M – ilośd masła jaką należy użyd do wykonania czopka / globulki 

F – pojemnośd formy w gramach (zwykle dla masła kakaowego) 

f – współczynnik wyparcia 

s – ilośd substancji 

W praktyce – ze względu na konieczną dokładnośd uzyskanych wyników należy jednak 

obliczeo dokonywad dla całości recepty z uwzględnieniem wszystkich substancji 

wchodzących w skład leku (tu: czopka / globulki). 

Zmodyfikowany wzór przyjmuje postad 

MN = N · * F – (f1 · s1) – (f2 · s2) –…–(fx · sx)] 

MN – ilośd masła jaką należy użyd do wykonania wszystkich czopków / globulek 

F – pojemnośd formy w gramach (zwykle dla masła kakaowego) 

f1,2,x – współczynnik wyparcia dla substancji 1,2,x 

s 1,2,x– ilośd substancji 1,2,x 

84

Współczynnik wyparcia najczęściej stosowanych substancji. 


Substancja Współczynnik wyparcia* f 

Acidum boricum 0,67 

Aminophyllinum 0,88 

Ammoni bituminosulfonas 0,91 



Bismuthi subnitricum 0,33 

Codeini phosph. 0,69 

Glycerolum 86% 0,78 

Metronidazolum 0,67 

Morphini hydrochloricum 0,85 

Nystatinum 0,77 

Papaverini hydrochloricum 0,72 

Phenobarbitalum 0,84 

Procaini hydrochloricum 0,80 

Resorcinulum 0,71 

Sulfanilamid 0,60 

Tanninum 0,64 

Theophyllinum 0,60 

Zinci oxydatum 0,15-0,25 

ŚREDNI WSPÓŁCZYNNIK WYPARCIA 

(przy braku danych) 

* dla tłuszczów 

0,70 

*1,0 

*oznacza ze 1,0 gram danej substancji zajmuje taka objętośd jaką zajęłaby ilośd Ol.Cacao 

odpowiadająca ilościowo - wartości f w gramach. 

Odchylenia zawartości i ilości środka leczniczego 

do 1,0 subst. +/– 10% caly lek -> 5 – 10 +/– 10% 

powyzej 1,0 +/– 5 % 10 – 20 +/– 8 % 

20 – 50 +/– 5 % 

50 – 100 +/– 3% 

100 –200 +/– 3% 

x > 200 +/– 1% 

Proszki do 0,2 – +/– 15% do 1,0 +/– 10% x>1,0 +/– 8% 

85

Dawki pediatryczne 


Tutaj zamieszczam jedynie kompilacje różnych wzorów i tabel – szczegółowych informacji – 

zwłaszcza wobec leków silnie działających należy zawsze szukad w literaturze – gdyż dawki mogą 

różnid się od wyliczonych. Ta sama sugestia dotyczy dawkowania leków u pacjentów geriatrycznych, 

u których zmiany w nerkach, wątrobie, wchłanianiu i ogólnym poziomie metabolizmu oraz częsta, 

niekontrolowana polipragmazja – mogą znacząco zmieniad działanie leku. 

Dla leków o dużym indeksie terapeutycznym dla dzieci powyżej 1roku życia: 

Wzór Gowlinga: 

Max dawka dla dorosłych x Wiek dziecka w latach 

Dd = ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Dd – dawka dla dziecka 

24 

Wzór Younga: 

Max dawka dla dorosłych x Wiek dziecka w latach 


Wiek dziecka w latach + 12 (dla dzieci 2-12 lat) 

Wzór Clarka w oparciu o masę ciała: 

Max dawka dla dorosłych x Masa ciała dziecka 


70 (dla dzieci powyżej 2 lat) 

NIE NALEŻY UŻYWAD POWYŻSZEGO WZORU U DZIECI OTYŁYCH 

Wzór w oparciu o powierzchnię ciała 

Powierzchnia ciała dziecka *m 2 ] 1,8 – średnia pow.ciała 

Dd = ––––––––––––––––––––––––––– x Dawka dla dorosłego dorosłego o wadze 70kg i 

1,8 wzroście 170 cm. 

86


Wartości powierzchni i masy ciała u dzieci oraz przybliżone dawki – jako % dawki 

dorosłego. 

Wiek (powyżej) Masa ciała Powierzchnia ciała Procent dawki 

[kg] 

[m2] 

dorosłego 

4 tygodnie 3,5 0,21 12,5* 

2 miesiące 4,5 0,28 15,0* 

4 miesiące 6,5 0,36 20,0* 

1 rok 10 0,49 25,0 

3 lata 15 0,65 33,0 

7 lat 23 0,87 50,0 

12 lat 40 1,27 75,0 

Dorosły 65 1,76 100,0 

*-nie dotyczy wcześniaków ze względu na upośledzone funkcjonowanie wątroby i nerek. 

Powyższe wartości masy ciała dla danego wieku dziecka, ujęte w tabeli należy traktowad jako 

orientacyjne – w różnych źródłach są one odmienne (czasem nawet w obrębie jednego 

podręcznika ) 

Mieszanie roztworów (reguła krzyża) 

Reguła krzyża – ogólnie służy do otrzymania proporcji w jakim powinny byd zmieszane 2 

wyjściowe roztwory o różnym stężeniu (1 i 2) aby uzyskad oczekiwane (pośrednie) stężenie 

roztworu (3). Oczywiście regułę można stosowad również w przypadku rozcieoczania – wtedy 

roztwór (2) traktujemy jako roztwór o stężeniu 0%. 

1 (np. 60%) …………….> 3 - 2 (tu:20) 

3 (np.30%) 

2 (np.10%) ………………> 1 – 3 (tu: 30) 

W powyższy przykład należy odczytywad: 

Suma: 50 

Zmieszad 20 części roztworu 1 (60%) z 30 częsciami roztworu 2 (10%) w celu uzyskania 

oczekiwanego roztworu 3 o stężeniu 30% (łącznie 50 części). 

87

Rozcieńczanie spirytusu 


Uwaga – poniższe obliczenia – służą jedynie do rozcieoczania etanolu -> wodą – w 

przypadku mieszania dwóch roztworów etanolu różnej mocy – należy zastosowad regułę 

krzyża. 

100 x % wagowy etanolu słabszego 

X = ––––––––––––––––––––––––––––––––– = ile wziąd silniejszego (na 100) 

% wagowy etanolu silniejszego 

W praktyce zamiast „100” z licznika – wstawiamy ilośd rozcieoczonego etanolu – czyli tego, 

którego chcemy uzyskad i jaka będzie potrzebna do wykonania recepty – wynikiem zaś jest 

ilośd etanolu silniejszego, którego będziemy rozcieoczad. 

Jest to tzw. zasada: Lekarz – Lekarz przez Aptekarz – czyli to co Lekarz chce (ilośd/stężenie)– 

przez to czym my dysponujemy (stężenie) – proszę podstawid samodzielnie jakiś przykład, a 

okaże się jakie to proste 

Najczęściej stosowane stężenia etanolu (wartości na podst. FP VI): 

% obj. % wag. 

95 0 (95,02) 

90 0 (90,00) 

70 0 (70,00) 

60 0 (59,96) 

50 0 (50,05) 

40 0 (40,06) 

92,45 

85,69 

62,40 

52,05 

42,48 

33,36 

88

Dodo-datek 


Dodo - (†Raphus cucullatus) ptak żyjący niegdyś na Mauritiusie, który został 

bezpardonowo wytępiony przez ludzi. 

Farmaceutyczne 

Anastezyna 5x słabsza od Polokainy i 10x słabsza od Lignokainy 

Pantokaina 5x silniejsza od Prokainy i 10x silniejsza od Kokainy 

Prednisolon 5x silniejszy od hydrokortyzonu 

HLB – hydrofile-lipofile-balance – wielkośc opisująca emulgatory. Przyjmuje wartośd 

od 1 (dla silnie lipofilowych – tworzą W/O) do 20 (hydrofilowe – tworzą O/W) 

Podczas stosowania mikstur z bromkami – należy ograniczyd spożywanie soli 

kuchennej (NaCl) – zwiększającej ich wydalanie i tym samym zmniejszającej efekt 

terapeutyczny 

W kroplach do nosa należy unikad parafiny jako vehiculum – gdyż jej nadmierna 

lepkośd utrudnia ruch migawek, tworzy barierę utrudniającą wchłanianie. Ponadto 

krople do nosa powinny byd izotoniczne 

 

Ogólne 

Jednostka chlebowa (wymiennik weglowodanowy) = ok 1 kromka chleba razowego = 

łyżeczka miodu = 1 średnie jabłko 

Aqua regia (woda królewska) = stężony kwas solny + stęż kw.azotowy w stosunku obj. 

3:1. jest silnym utleniaczem – (rozpuszcza nawet złoto) 

Kozieradka – pobudzenie laktacji 

Papierosy lecznicze – w obecnych podręcznikach niewiele o nich się wspomina, 

podobnie o tytoniu leczniczym. Stosowane jako ANTIASTHMATICUM – działały dzięki 

atropinie zawartej w liściach (np. Pokrzyk wilcza jagoda Atropa belladonna). Atropina 

dostawała się wraz z dymem do płuc, porażała zakooczenia nerwów 

parasympatycznych oskrzelach co w efekcie rozszerzało oskrzela i hamowało kaszel 

astmatyczny. 

 

Różne 

Usuwanie plam mogących powstad w aptece 

Argentum nitricum – plama czarna – 10% roztworem KJ. Tworzy się żółta plama, którą 

usuwamy amoniakiem lub 10% roztworem tiosiarczanu sodowego. 

Błękit metylenowy, fiolet krystaliczny – wymoczyd kilka godzin w 0,1% KMnO4, 

następnie wymyd 10% roztworem kwasu szczawiowego i wodą 

89

Kawa, kakao, czekolada - stężonym roztworem NaCl i następnie wodą 


Kalium hypermanganicum – roztworem kwasu szczawiowego z małym dodatkiem 

kwasu siarkowego. 

Krew – świeża – wodą i mydłem, starsze plamy – woda utleniona i woda. 

Jodum – amoniakiem. 

Rezorcinum – słabym roztworem kwasu cytrynowego lub sokiem z cytryny. 

Mocz – roztwór kwasu cytrynowego lub sok z cytryny. Można też przemyd 

rozcieoczonym kwasem solnym, następnie woda utlenioną i wodą. 

TRAMAL – POLTRAM „pompki i krople” 

1ml = 40 kropli = 8 pompek a 5 kropli = 100mg 

1 pompka (dawka) = 12,5 mg tramadolu 

1op a 96 ml = 768 pompek = 3840 kropli 

1op a 10ml = 80 pompek = 400 kropli 

Haloperidol – w zależności od producenta – różnice w ilości kropli 

WZF – 1ml = 20 kropli 

ZF UNIA – 1ml = 32 krople 

Etykiety na słojach i butelkach aptecznych 

Wykaz A – substancje bardzo silnie działające – biały napis na czarnym tle, biała 

obwódka 

Wykaz B – substancje silnie działające – czerwony napis na białym tle, czerwona 

obwódka 

Wykaz N – substancje odurzające – biały napis na czarnym tle czerwona obwódka 

Pozostałe – czarny napis na białym tle czarna obwódka 

90

Najważniejsze synonimy 

A 

Acetum = Acetum purum, Ocet 


Acidum aceticum = kwas octowy (concentratum=stężony glaciale=lodowaty =96%) 

(dilutum=30%) 

Acidum benzoicum = kwas benzoesowy, kw.będźwinowy 

Acidum pteroiloglutaminowy = Acidum folicum 

Acidum formicum = kwas mrówkowy, kw.metanowy, Acidum formicicum, Acidum 

formicarum 

Acidum hydrochloricum = Acidum muriatiucum (concentratum =36%, dilutum=10%, crudum 

(techniczny) =ok30%) 

Acidi spirici = Acidi salicylici 

Acidum tannicum = Tanninum, Acidum gallotannicum, Kwas taninowy 

Acidum tartaricum = Acidum dioxysuccinum, Kwas dioksybursztynowy, Kwas winowy 

Adeps suillus = smalec wieprzowy, Adeps suillus depuratus, Adeps praeparatus, Axungia 

Porci 

Adeps benzoinatus = Smalec beznoesowy, Axungia Porci benzoata 

Adeps lanae => Lanolinum 

Adeps Lanae cum aqua = Lanolinum hydricum (skład w treści) 

Adrenalinum = Epinephrinum, Epirenan, Levoreninum, Paranephrin, Suprarenin 

Aether sulfuricus = Aether aethylicus, Eter siarczany, Eter etylowy 

Alumen = Aluminii Kali sulfuricum, Ałun potasowy 

Aluminium aceticum solutum = Płyn Burowa, Liquor Alumini acetici, R-r octanu glinowego 

Aminophenazoni = Pyramidon, Amidopyrina 

Aminophyllinum => Euphyllin 

Ammoni bituminosulfonas = Ichtyol, Ichtammol 

Ammonium chloratum = Salmiak 

Amylum Oryzae = Skrobia ryżowa 

Amylum Tritici = Skrobia pszeniczna 

Amylum Maydis = Skrobia kukurydziana 

91


Anastezyna = Anaesthesinum, Anaesthin, Benzokaina, Aethylum aminobenzoicum, Etoform, 

Aethylium p-aminobenzoicum 

Antotalgin => Phenazonum, Antipyrinum 

Argentum colloidale = Collargol 

Argentum proteinicum = Protargol 

Argentum nitricum = Lapis, Lapis infernalis (Kamieo piekielny) 

Arszenik => Arsenicum Trioxidatum – zobacz: Solutio arsenicalis Fovleri 

Aqua Calcis = Calcium hydricum solutum 

Aqua Kummerfeldi = Lotio cosmetica Kummerfeldi 

B 

Barbitalum = Barbitonum, Veronalum, Aethinal 

Barbitalum natricum = Veronalum solubile, Aethinal natrium, Medinal 

Benzalkonii chloridum = Zephirolol, Zephiran 

Benzokaina = Aethylum aminobenzoicum => Anastezyna 

Bismuthum subcarbonicum = Bismuthum carbonicum basicum 

Bismuthum subgallicum = Bismuthum gallicum basicum, Dermatol 

Bismuthi subnitricum = Magisterium Bismuthi, Bismuthum nitricum basicum 

Bismuthi tribromophenylici => Xeroform 

Boraks = Natrii biboricum = Natrii tetraboricum 

Butapirazolum = Phenylbutazonum 

C 

Cacao oleum = Oleum Cacao, Butyrum Cacao 

Calcium oxydatum = Calcaria usta, Wapno palone 

Calcium sulfuratum = Hepar Sulfuris calcareum, „Wątroba wapienna” 

Capsulae = kapsułki – C.amylacea – skrobiowe (opłatki), C.gelatinosae – żelatynowe 

Carbo medicinalis = Carbo adsorbens, węgiel chłonny / medyczny 

Carbowax = Macrogolum 

Cardiamidum = Coraminum, Nicethamidum 

Chloraminum B = Benzenchloramin, Benzosulfonchloramid, Chlorseptol 

92

Chloraminum T = Natrium p-toluensulfochloramidatum, Chloraseptine, Activin 

Chloramphenicolum = Chloromycetinum, Detreomycinum 

Chlorhexidini gluconici solution = Chlorhexidini gluconicum 

Chloroform = Trichlorometan 

Chlorpromazini hydrochloridum = Fenactil 

Cetaceum = olbrot 

Cera alba = wosk biały 

Cera flava = wosk żółty 

Ceresinum = Paraffinum solidum 

Cignolina = Ditranol, Antrolina, Derobin, Batidrol 

Codeinum = Metylomorfina 

Collargol = Argentum colloidale 


Collodium = Piroksylina (rozpuszczalna bawełna strzelnicza), Koloksylina –> skład w treści. 

Collodium elasticum = collodium flexile 

Cynober = Cinnabaris, Hydrargyrum sulfuratum rubrum 

D 

Decoctum - odwar 

Dekstroza = Glucosum anhydricum 

Dermatol = Bismuthum subgallicum 

Detreomycinum => Chloramphenicolum, Chloromycetinum 

Dionina = Etylomorphini hydrochloricum 

Diuretyna = teobrominian sodowy z salicylanem sodowym, Theobromino-Natrium 

salicylicum 

Diphergan = Promethazini hydrochloridum 

Dziegied mineralny (węglowy) = Pix Carbonis = Pix Lithanthracis => Prodermina 

E 

Elactuaria = Powidełka 

Encorton = Prednison 

93

Encortolon = Prednisolon 

Ethacridini lactas => Rivanol 

Ephedrinum hydrochloricum = Ephedrosan (patrz tez: Ephedrinum h/cl racemicum) 

Ephedrinum hydrochloricum racemicum = Ephetoninum 

Epinephrinum = Adrenalinum 

Erythtromycinum = Erythrocinum, Erycinum, Ilotycinum 

Etanol 70 0 = Spiritus dilutus 


Etanol 760g/l = Etanol 96 o , Spiritus Vini, Spiritus Vini rectificatus, Spiritus concentratus 

Ether ethylicus = Aether ethylicus, Aether sulfuricum (eter etylowy / dietylowy / siarkowy / 

siarczany) 

Euphyllinum = Theophyllinum cum aethylenodiamine = Aminophyllinum 

Extracta – wyciągi, -fluida = płynne, -spissa = gęste, -siccum = suche 

F 

Formalinum = Solutio Formaldehydi, Formaldehydum 40% 

Fenactil = Chlorpromazini hydrochloridum 

Flagyl = Metronidazolum, Trichazyl 

G 

Gardenalum = Phenobarbitalum, Luminal 

Gelatina = Gelatina animalis, Gelatina alba 

Geriocainum => Procainum hydrochloricum, Polocainum, Novocainum, 

Gips chirurgiczny = Calcium sulfuricum pro usu chirurgico 

Gossypium depuratum = Wata bawełniana oczyszczona 

Glucosum = Dextrosum, Saccharum amylaceum, S.uvicum, cukier gronowy 

Gummi arabicum = Gummi acaciae 

Gummi Tragacantha = Tragacantha 

H 

Hirudo medicinalis = Pijawka lekarska 

Hexamethylenotetramini = Hexamine => Urotropinum 

94

Hydrargyrum bichloratum = Sublimat, Chlorek rtęciowy 

Hydrargyrum chloratum = Kalomel 

Hydrargyrum depuratum = Mercurius vivus 

Hydrargyrum sulfuratum rubrum = Cynober, Cinnabaris 

Hydrogenii peroxydatum 30% = Hydrogenium peroxydatum 30%, Hydrogenium 

peroxydatum solutum concentratum, Perhydrol 

Hydrogenii peroxydatum 3% = Woda utleniona 

Hyposulfit => Natrium thiosulfuricum 

Hysoscini hydrobromidum = Scopolaminum hydrobromicum 

I 

Ichtiol => Ammoni bituminosulfonas, Ichtammol 

Infusa - napar 

Iodi Lugoli solutio = Solutio Iodi aquosa, Płyn Lugola 

J 

Jodyna => Solutio Iodi spirituosa 

Jodoform = Trójjodometan 

K 

Kadzidło = Olibanum, Gummiresina Olibanum 

Kalomel = Hydrargyrum chloratum 

Kalii hydrocarbonas = Kalium bicarbonicum 

Kalii permanganas = Kalium hypermanganicum 

Kaolinum = Argilla, Bolus alba, glinka biała 

Krople anyżowe = Ammonii anisatii spiritus, Liquor Ammoniii asnisatus 

Krople walerianowe = Tinctura Valerianae 

Kwas winowy / winny => Acidum tartaricum 

L 


95

Lactosum = Saccharum lactis 

Lac Sulfuris = Sulfur praecipitatum 


Lanolinum = Adeps lanae, Lanolinum anhydricum, Lanolina bezwodna, Tłuszcz z wełny 

Lanolinum hydricum = L.hydrosus = Lanolinum cum aquae 

Lapis infernalis = kamieo piekielny = Argentum nitricum 

Laudanum = Opium, Opium crudum, Meconium 

Lidokaina = Lignokaina = Xylocaina 

Liquor Ammoniii asnisatus = Ammonii anisatii spiritus => Krople anyżowe 

Luminal = Phenobarbitalum, Gardenalum, Aephenalum (Na=solubile) 

M 

Macerationes - maceracje 

Magisterium Bismuthi = Bismuthi subnitricum 

Magnesium sulfuricum = sól gorzka, Sal anglicum 

Mercurius vivus = Hydrargyrum depuratum 

Metylomorfina = Codeinum 

Metamizol =Novalgina =>Pyralgina 

Methenaminum => Urotropinum 

Methylcellulosum = Methylcellulose, Methylose, Calogel, MC 

Methylenum coeruleum = Methylthionini chloridum, błękit metylenowy 

Metronidazolum = Flagyl, Trichazyl 

Mocznik => Urea 

N 

Natrium biboricum = Natrium tetraboricum = Boraks 

Natrium carbonicum = Natrium carboniucum crystallisatum, Soda krystaliczna 

Natrium bicarbonicum = Natrium hydrocarbonicum (wodorowęglan sodu), Soda oczyszczona 

Natrium hydricum = Natrium casticum, Soda żrąca 

Natrium hydricum solutum = Liquor Natrii castici, Ług sodowy (14-15% r-r NaOH) 

Natrium hyposulfurosum = Natrium thiosulfuricum 

Natrium sedativum = Natrium Bromatum 

96

Natrium silicicum solutum = Szkło wodne 

Natrium sulfuricum = Natrii sulfas (Na2SO4·10H2O), Sal Glauberi, Sól Glauberska 

Natrium thiosulfuricum = Natrium hyposulfurosum, Hyposulfit, Antychlor 

Nipagina A = Ethylis hydroxybenzoas 

Nipagina M = Methylis hydroxybenzoas 

Nipagina P => Propylis hydroxybenzoas 

Novalginum => Pyralgina 

Novocainum => Procainum hydrochloricum, Polocainum 

O 

Oblatae => Capsulae amylaceae (opłatki) 

Olbrot = Cetacei 

Oleum cacao => Cacao oleum, Butyrum Cacao, Oleum Theobromatis 

Oleum Jecoris Aselli = Olej wątłuszowy, Tran rybi / leczniczy, Oleum Morrhuae 

Oleum minerale album => Paraffinum liquidum, Petrolatum liquidum 

Oleum Ricini = Oleum Palmae Christii 

Oleum Rusci = Pix Betulina, Oleum muscoviticum, smoła brzozowa 

Oleum siliconi => Silol 

Olibanum = Gummiresina Olibanum, Kadzidło 

Opium => Laudanum 

Opodeldok = Linimentum saponato-camphoratum 

P 

Pabialginum = Cibalginum 

Pantocainum = Tetracainum hydrochloricum 

Paracetamol = Acenol, Acetaminophen 


Paraffinum liquidum = Petrolatum liquidum, Oleum minerale album, Olej Parafinowy 

Paraffinum solidum = Ceresinum 

Phenazolinum = Antazolini hydrochloridum 

Phenazonum = Antipyrinum, Phenyldimethylpyrazolonum, Antotalgin 

Phenolum liquefactum = Fenol płynny, Acidum carbolicum liquefactum 

97

Phenylbutazonum = Butapirazolum 

Phenyli salicylas => Salol 

Pix liquida Pini = dziegied sosnowy 

Pix Lithanthracis => Prodermina 

Polysorbatum 20 = Tween 20 

Procainum hydrochloricum = Polocainum, Novocainum, Geriocainum 


Prodermina = Dziegied mineralny (węglowy), Pix Carbonis, Pix Lithanthracis, Maź pogazowa 

Propylis hydroxybenzoas = Aseptinum P, Nipasol, Propylparaben, Nipagina P 

Protargol = Argentum proteinicum 

Pulvis Ipecacuanhae opiates = Proszek Dovera 

Pulvis magnesie cum Rheo = Pulvis pro infanttibus, Proszek troisty 

Pyoctaninum coeruleum = Fiolet krystaliczny 

Pyralgina = Metamizol = Novalgina 

Pyramidon => Aminophenazon 

R 

Radix Bardanae = Radix Lapae 

Rivanol = Ethacridini lactas 

S 

Saccharum album = Saccharum, Sucrosum, cukier trzcinowy 

Saccharum amylaceum => Glucosum 

Saccharum lactis = Lactosum, cukier mlekowy (mleczny) 

Sal Carolinum artificiale = Sól Karlsbadzka 

Saletra potasowa = Kalium nitricum 

Salol = Phenyli salicylas 

Salmiak = Ammonium chloratum 

Sebum = łój (ovile – barani, bovinum – wołowy) 

Silol = Dimethicon = Oleum siliconi, olej silikonowy 

Sirupus sacchari = Sirupus simplex, Ulepek 

Solutio Formaldehydi = Formaldehydum 40% 

98

Solutio Iodi aquosa = Solutio Iodi Lugoli 

Solutio Iodi spirituosa = Tinctura Iodi, Jodyna 

Sól Glauberska = Natrium sulfuricum, Natrii sulfas 

Sól gorzka => Magnesium sulfuricum, Sal anglicum (MgSO4· 7H2O) 

Spiritus formalini stomatologia = Płukanka Schwartza 

Spiritus Vini = Spiritus 95 (96) = Etanol 95 (96) 

Spiritus dilutus = Spiritus 70 = Etanol 70 

Sublimat = Hydrargyrum bichloratum = chlorek rtęci (II) 


Sulfogaiacolum = Kalium sulfoguaiacolosulfonicum, Thiocolum, Kalii guaiacolosulfonas 

Sulfur praecipitatum = Siarka strącona, Lac Sulfuris 

Sulfur sublimatum = Siarka Sublimowana, Siarka przestalona, Sulfur sublimatum crudum, 

Flos Sulfuris, Kwiat siarczany 

T 

Talcum = Talcum depuratum, Talcum venetum, Łojek 

Tannalbiunum = Tanninum albuminatum 

Tanninum = Acidum tannicum 

Tinctura Valerianae = Tincturae Polemonii, krople walerianowe 

Tetracainum hydrochloricum = Pantocainum 

Terebinthina communis = Terpentyna, Balsamum Pini. 

Theophyllinum cum aethylenodiamine = Aminophyllinum = Euphyllinum 

Theobromino-Natrium salicylicum => Diuretinum 

Thiocolum => Sulfogaiacolum 

Tragacantha = Gummi Tragacantha 

Trichazyl = Metronidazolum, Flagyl 

Trichlorometan = Chloroform 

Tween 20 = Polysorbatum 

U 

Urea = Urea pura, Carbamidum, Elacutan, mocznik 

99


Urotropinum = Methenamine, Hexamethylenetetramine, Formin, Aminoform, Uroseptin 

V 

Vaselinum album = Vaselinum petrolatum, Paraffinum molle album 

Vaselinum Flavum = Petrolatum, Paraffinum molle flavum 

Vaselinum hydrophyllicum = Petrolatum hydrophylicum 

Veronalum = Barbitalum 

Veronalum solubile = Barbitalum natricum 

W 

Wapno palone => Calcium oxydatum, Calcium oxidum, Calcaria usta 

Wata bawełniana oczyszczona = Gossypium depuratum 

Woda borowa = 3% Sol.Acidi borici 

Woda bromowa = nasycony r-r bromu 

X 

Xeroform => Bismuthi tribromophenylici 

Xylocaina = Lidokaina = Lignokaina 

Z 

Zephiran = Zephirol, Benzalkonii chloridum 

100

Nazwy witamin 

A – retinol 

B1 – tiamina, aneuryna (brak – zapalenie wielonerwowe BERI-BERI) 

B2 – ryboflawina, laktoflawina (brak – łojotok, zajady) 

B3 – niacyna, kw.nikotynowy, nikotynamid, = Wit.PP 

B5 – kw.pantotenowy, pantenol, pantotenian wapnia 

B6 – pirydoksyna, adermina 

BC lub B9 – kwas foliowy, folacyna = witamina M 

Bt – karnityna 

Bx – kw.paraaminobenzoesowy PABA 

B12 – cyjanokobalamina 

B13 – kw.orotowy 

B15 – kw.pangamowy 

B17 – letril 

C – kw.askorbowy 

D – D2-ergokaclyferol, D3 – cholekalcyferol 

E – tokoferol 

F – kw. tłuszczowe NNKT 

H – biotyna, koenzym R 

K – fitochinon, fitomenadion 

P – rutyna, rutozyd, glikozydy flawonoidowe 


PP – niacyna, kw.nikotynowy, nikotynamid = Wit. B3 (brak – pelagra) – witamina 3D (diarhoe, 

dementia, dermatitis) stosowana jest w odmroźeniach (bo rozszerza naczynia) ,oparzeniach 

Q – ubichinon, koenzym q10 – zmnijesza zapotrzebowanie na O2 w miesniu 

101

Wykaz leków, które mogą być traktowane jako surowce 

farmaceutyczne przy sporządzaniu leków recepturowych. 

Wg Dziennik Ustaw z 2 lutego 2011 Nr 23 poz. 126 


1. Aqua pro iniectione (Aqua pro iniectione) rozpuszczalnik do sporządzania leków 

parenteralnych; 

2. Azulan (Chamomillae anthodii/Matricariae floris extractum fluidum) płyn doustny, płyn do 

stosowania w jamie ustnej, płyn na skórę; 

3. Cardiamidum (Nicethamidum) krople doustne, roztwór; 

4. Devikap (Colecalciferolum/Cholecalciferolum) płyn doustny; 

5. Fenactil (Chlorpromazini hydrochloridum) krople doustne, roztwór; 

6. Injectio Natrii chlorati isotonica (Natrii chloridum) roztwór do wstrzykiwao; 

7. Intractum Hippocastani (Hippocastani intractum) płyn doustny; 

8. Intractum Hyperici (Hyperici herbae intractum) płyn doustny; 

9. Juvit D3 (Colecalciferolum/Cholecalciferolum) krople doustne, roztwór; 

10. Linomag (Lini oleum virginale) płyn na skórę; 

11. Mentowal (Menthyli isovaleras) krople doustne, roztwór; 

12. Neospasmina (Extractum fluidum ex: Crataegi fructu et Valerianae radice) syrop; 

13. Passispasmin (Extractum fluidum compositum ex: Crataegi fructu, Valerianae radice, 

Lupuli flore, Passiflorae herba) syrop; 

14. Płyn Burowa (Aluminii subacetatis solutio) płyn na skórę; 

15. Sirupus Kalii guajacolosulfonici (Sulfogaiacolum FP) syrop; 

16. Sirupus Pini compositus (Pini extractum fluidum, Foeniculi tinctura, Codeini phosphas 

hemihydricus) syrop; 

17. Succus Hyperici (Hyperici herbae succus) płyn doustny; 

18. Succus Taraxaci (Taraxaci radicis succus) płyn doustny; 

19. Succus Urticae (Urticae herbae succus) płyn doustny; 

20. Syrop prawoślazowy (Althaeae sirupus FP) syrop; 

21. Syrop tymiankowy złożony (Thymi sirupus compositus FP) syrop; 

22. Tussipect (Ephedrini hydrochloridum, Thymi extractum, Saponinum) syrop; 

23. Vigantol (Colecalciferolum/Cholecalciferolum) krople doustne, roztwór; 

24. Vitaminum A (Retinolum) płyn doustny; 

25. Vitaminum A Hasco (Retinolum)krople doustne, roztwór; 

26. Vitaminum A+D3 (Colecalciferolum/Cholecalciferolum, Retinolum) płyn doustny; 

27. Vitaminum B6 (Pyridoxini hydrochloridum) roztwór do wstrzykiwao; 

28. Vitaminum E (Tocopheroli acetas) płyn doustny; 

29. Vitaminum E Hasco (Tocopheroli acetas) krople doustne, roztwór. 

102

Bibliografia 


Barwioski W.: Podręczny receptariusz. Przedsiębiorstwo Zaopatrzenia Farmaceutycznego 

„CEFARM” w Katowicach 1983 

Bobowska M., Gobiec K., Grzęda W., Kempisty J., Sadowski Z.: Poradnik terapeutyczny. 

Warszawa 1975 

Brus R., Kmieciak-Kołada K. red.: Receptura. ŚAM w Katowicach, Katowice 1990 

Bukowski St.: Receptura Zarys technologii lekarstw. PZWL, Warszawa 1956 

Czerwiecki B.: Lexicon specificorum współczesnej terapii polskiej. Farmaceutyczny Instytut 

Wydawniczy przy NIA im. Prof.B.Kostkowskiego, Warszawa 1950 

Drobnicka B.: Trudności recepturowe w aptece – wykład. 2000 

Farmakopea Polska II n.2-gi red., Towarzystwo Przyjaciół Wydziałów i Oddziałów 

Farmaceutycznych przy Uniwersytetach w Polsce, Warszawa 1946 

Farmakopea Polska III red., PZWL, Warszwa 1954 

Farmakopea Polska IV red., PZWL, Warszawa 1965 

Farmakopea Polska VI red., PTF, Warszawa 2002 

Gatty-Kostyál M.: Preparaty galenowe. Zasady nauki o sporządzaniu preparatów 

galenowych. PZWL, Warszawa 1959 

Głowacki W.W.: Receptarium Polonicum. Farmaceutyczny Instytut Wydawniczy przy NIA im. 

Prof.B.Kostkowskiego, Warszawa 1947 

Jachowicz R.: Farmacja praktyczna. PZWL, Warszawa 2008 

Jachowicz R.: Receptura apteczna. wyd.II, PZWL, Warszawa 2010 

Janicki K., Krówczyoski L.: Receptura dla lekarzy i studentów. PZWL, Warszawa 1999 

Janicki St., Fiebig A.: Farmacja stosowana. PZWL, Warszawa 2001 

Janicki St., Szulc J., Woyczikowski B.: Receptariusz. Medyk Sp.z o.o., Warszawa 1992 

Koskowski B.: Receptura czyli prawidła przepisywania i przyrządzania leków. Księgarnia TEM, 

Warszawa 1946 

Krówczyoski L. Receptura antybiotyków. PZWL, Warszawa 1967 

Krówczyoski L., Jachowicz R.: Dwiczenie z receptury. Wydawnictwo UJ, Kraków 2000 

103

Krówczyoski L.: Receptura dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2000 

Krówczyoski L.: Zarys technologii postaci leku. PZWL, Warszawa 1974 


Kubis A.A., Pluta J.(tłum.): Receptura. Wskazówki racjonalnego przyrządzania leku 

recepturowego. MedPharm, Warszawa 2010 

Majcherczyk J.: Receptura dla studentów medycyny. PZWL, Warszawa 1980 

Modrzejewski F.: Farmacja stosowana. PZWL, Warszawa 1971 

Modrzejewski F.: Niezgodności recepturowe. PZWL, Warszawa 1964 

Olszewski Z.: Technika przyrządzania leków. PZWL, Warszawa 1980 

Pluta J., Haznar-Grabacz D., Karolewicz B., Fast M.: Preparaty Galenowe. MedPharm, 

Warszawa 2010 

Supniewski J.: Receptura. PZWL, Warszawa 1957 

Telejko E., Winnicka K., Sosnowska K.,Słodownik T.: Niezgodności recepturowe, interakcje, 

homeopatia i homotoksykologia. AM, Białystok 2005 

Teuchmann J.K.: Receptura dla studentów medycyny i lekarzy. PZWL, Warszawa 1971 

Wartak J.: Receptariusz lekarza praktyka. PZWL, Warszawa 1962 

*Dziennik Ustaw z 2 lutego 2011 Nr 23 poz. 126 

* http://www.aptekarzpolski.pl zwłaszcza artykuły Olgii Sierpniowskiej 

* http://luskiewnik.webpark.pl 

* http://luszczyca.org.pl 

* www.oia.lodz.pl/Instrukcja%20mycia%20naczyn.doc 

Rysunek Dodo z: "A German Menagerie Being a Folio Collection of 1100 Illustrations of 

Mammals and Birds" by Edouard Poppig, 1841 

(Sugestia druku: najlepiej 2 strony na 1 kartce → „koszulki” i segregator format zeszytu b5) 

104

Ściąga z

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?