Agrobiznesi - KASH | Keshilli Agrobiznesit shqiptar

14 - 27 Gusht 2009
MJEDIS
Agrobiznesi
Speciet invazive në Shqipëri - Plan
veprimi për parandalimin e dëmeve
Shqipëria, me një terri
tor që përfshin tipe të
ndryshme habitatesh
dhe një diversitet të lartë biologjik,
është e ndjeshme ndaj
rreziqeve të specieve invazive
(joautoktone), të pranishme
tashmë në vend.
Për të parandaluar dëmet që
mund të shkaktojnë këto specie,
Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe
Administrimit të Ujrave ka ndërmarrë
një plan veprimi, që përfshin
studimin e situatës dhe
marrjen e masave paraprake.
Sipas të dhënave nga ky
dikaster, aktualisht rreth 10 % e
florës së vendit klasifikohet,
apo përfaqësohet nga llojet
joautoktone, apo të natyralizuara
(speciet aliene). Vetëm një
fraksion i vogël i numrit të
përgjithshëm të specieve bimore
të introduktuara kanë qenë
të suksesshme dhe janë stabilizuar
në mënyrë të përhershme
në ekosistemet autoktone.
Ndërkohë, nuk ka një numër të
saktë të këtyre specieve në
vend.
Ndër speciet bimore aliene
me ndikim negativ në biodiversitetin
shqiptar, përmenden Elode
e Kanadasë, e pranishme në
përroin e Tushemishtit, Akacia,
me origjinë nga juglindja e
SHBA-ve dhe e pranishme
pothujase në të gjithë vendin,
apo Akacia Bregdetare, me
origjinë nga Australia Perëndi-
Marrë nga “Zëri i Amerikës”
more, e pranishme në zonën e
Divjakës, etj.
Edhe pema e mimozës klasifikohet
specie aliene për Shqipërinë.
Origjina e saj është nga
Australia Perëndimore dhe një
shembull i përhapjes në mënyrë
të pakontrolluar është në rrethin
e Tiranës, në pjesën lindore të
tij (Linzë). Bimë të klasifikuara
specie aliene janë lule akulli (nga
Afrika e Jugut), plepi kanadez
(Amerika e Veriut), etj.
“Por, edhe pse niveli i
specieve bimore aliene të introduktuara
në Shqipëri është i
madh, shkalla e rrezikshmërisë
për biodiversitetin aktualisht
nuk është i një niveli shumë të
lartë”, pohojnë specialistët. Sipas
tyre, disa specie nuk janë të
dëmshme për biodiversitetin,
megjithatë ato kanë ndikimin e
tyre dhe në bujqësi.
Ndër speciet shtazore në
Shqipëri në gjendje të egër
(gjithsej 5438), 47 janë invazive.
Kështu, në vend gjenden 70 gjitarë,
343 shpendë, 313 peshq,
36 reptilë, 15 amfibë, 520 molusë,
115 krustacetë, 46 ekinodermatët,
4000 insekte. Ndër speciet
invazive janë 21 insekte, 18
peshq, 1 molusk, 1 krustace, 5
gjitarë dhe 1 nematod.
Midhja zemër, buburreci i fasules,
mushkonja tigër aziatike,
flutura e patates së ëmbël, etj,
janë specie aliene negative për
vendin tonë. Ndër peshqit janë
Përpjekje për vaksinën
kundër gripit A-H1N1
Në fillim të këtij viti, Qendra
për Kontrollin dhe Parandalimin
e Sëmundjeve u dha disa kompanive
farmaceutike një mostër
të gripit të derrave që ato të mund
të fillonin prodhimin e vaksinave
për prova në laborator, që mund
ë fillojnë muajin e ardhshëm.
Universiteti Emori në Atlanta
shtë një prej klinikave ku do të
provohen vaksinat. Dr. Mark
ulligan thotë se ka nevojë për
00 vollnetarë.
“E vetmja mënyrë për zhvilimin
e një ilaçi të ri është nëpërmjet
pjesëmarrjes së komunitetit.
Ne shpresojmë se në kushtet e
emergjencës kombëtare,
shqetësimet që ekzistojnë mes
njerzve do të bëjnë që ne të kemi
shumë vullnetarë”.
Tetë klinika në gjithë Shtetet e
Bashkuara do të provojnë vaksinat,
së pari tek të rritur të shëndetshëm,
e pastaj tek të gjithë
grup-moshat. Shpresohet që deri
nga mesi i tetorit të jenë gati rreth
100 milion doza vaksine. Universiteti
Vanderbilt është mes 8 klinikave,
ku do të provohet vaksina.
“Skenari më i rëndë, thotë Dr.
Uilliam Shefner i Universitetit
Vanderbilt, do të ishte sikur rastet
e infektimit me virusin H1N1
të ishin të shumta që në fillim para
se të zhvillohet vaksina”.
Siç ndodh me çdo vaksinë që
prodhohet me nxitim, ka
shqetësime rreth rrezikut të efekteve
anësore ose për reaksionin
alergjik që mund të shkaktojë në
organizëm.
Megjithatë zyrtarët e sektorit
të shëndetit publik janë të shqetësuar
rreth mundësisë së epidemisë
së virusit H1N1.
Në muajin prill, ky grip bëri që
një numër shkollash të mbylleshin
dhe ato nuk u hapën deri
sa u dezinfektuan.
Sekretari amerikan i arsimit,
Arni Dankën është i shqetësuar
se sa shkolla mund të mbyllen
këtë vit për shkak të virusit.
“Vitin e kaluar ne patëm fat
pasi virusi nuk u shfaq deri nga
fundi i vitit shkollor. Ne nuk do ta
kemi këtë fat vitin e ardhshëm shkollor,
prandaj duhet të jemi gati”.
Shkencëtarët nuk e dinë se
pse disa njerëz janë më të rrezikur
nga ky virus se disa të tjerë. Por
krapi prusian (Liqeni i Prespës),
krapi krucian, i introduktuar për
herë të parë në liqenin e Tiranës
në 1959, barkaleci, apo peshku
mizë i Azisë, që konsiderohet si
një ndër 100 speciet inavazive
më të këqinj në botë, trofta e
brigjeve në Liqenin e Ohrit, etj.
Ndër gjitarët janë miu i arave,
kastori, lepuri europian, etj.
Përhapja dhe
ndikimi
Përhapja e llojeve inazive,
sipas specialsitëve, është bërë
me qëllim, apo pa dashje, për
shekuj me radhë. Ky proces
është nxitur së fundi nga zhvillimi
i transportit, tregtisë, udhëtimeve,
turizmit, globalizimi i
tregjeve, etj. Speciet invazive
renditen në shkakun e dytë më
të rëndësishëm për humbjet e
diversitetit global, pas shkatërrimit
të drejtpërdrejtë të habitatit.
Ndikimi i specieve invazive
në ekosistemin e një vendi
mund të jetë i shumëllojshëm.
Rreth 80 % e të gjitha llojeve të
rrezikuara në botë mund të kenë
humbje, si pasojë e konskurrencës
nga llojet inazive, apo nga
grabitqariteti i tyre.
Speciet invazive ndikojnë
dhe në ekonominë e një vendi.
Kështu, kostot ekonomike ndahen
në kosto direkte të humbjeve
të prodhimit në agrikulturë
dhe në kosto menaxhimi të
ata që preken nga virusi H1N1
shpesh janë fëmijë shkollash, adoleshentë
dhe të rinj.
Mjekët në Qendrën Kombëtare
të Mjeksisë për Fëmijët
këtu në Uashington kanë kërkuar
më shumë maska, respiratorë dhe
ilaçe kundër gripit. Dr. Peter Holbrook
thotë se spitali është gati
t’i fusë fëmijët në karantinë nëse
kjo është e nevojshme.
“Ne duhet të jemi të përgatitur
për mundësinë se virusi H1N1 do
të shfaqet në raste të shumta”.
Ky virus në fakt nuk është
parandaluar. Fëmijët vazhdojnë të
preken. Dhjetra kadetë në Akademinë
Amerikane të Rojes Bregdetare
janë të sëmurë. Përhapja e
një gripi në stinën e verës ka habitur
zyrtarët e shëndetsisë. Will
Humble drejton shërbimet shëndetsore
në Arizona.
“Në fakt gjatë gjithë karierës
time mbi 20 vjeçare, nuk kam parë
kurrë që gripi të shfaqet në mes të
verës”.
Agjencia amerikane për ushqimet
dhe ilaçet thotë se do të
përshpejtojë miratimin e vaksinës
kundër gripit H1N1 që ky virus të
MJEKËSI
llojeve invazive. Përveç kësaj,
kosto mund të ketë dhe nga ulja
e turizmit.
Ndikimi i specieve invazive
në ekonomi mund të demonstrohet,
nëse analizohen sektorë të
ndyshëm si tregtia, bujqësia turizimi
dhe shëndeti publik. Sipas
specialistëve, shumë bimë të
introduktura konkurrojnë në
kullota me bimët autoktone dhe
janë toksike për gjedhët dhe jo
të ngrënshme.
Në vendin tonë problemet
ekonomike të lidhura me bimët
invazive janë kryesisht në
bujqësi dhe në sektorin e
pyjeve, apo dhe në ujëra, duke
krijuar probleme me mirëmbajtjen
e tyre. Disa nga speciet
invazie përfaqësojnë lloje
parazite, apo shkaktarë të
sëmundjeve të bimëve zbukuruese,
apo ato me vlera tregtare.
Këto specie mund të
ndikojnë edhe në peshkim, gjueti,
apo aktivitete turistike në parqe.
Ato ndikojnë negativisht në
një sërë karakteristikash mjedisore,
sikurse cilësia dhe sasia
e ujit, diversiteti i bimëve dhe
kafshëve dhe shumëllojshmëria
e llojeve. Ndërkohë, sëmundjet
joindigjene ndikojnë në shëndetin
e njerëzve dhe gjithashtu
në kostot për shëndetin. Rritja
e rrezikshmërisë vjen nga lloje
të ndryshme insektesh, si p.sh.
ato që shkaktojnë epidemitë.
mos shndërohet në një epidemi.
Shqipëri, autoritetet
nuk shikojnë rrezik
nga gripi H1N1
Në Shqipëri pas konfirmimit të
rastit të parë me gripin e derrave
autoritetet shëndetësore mendojnë
se do të ketë edhe raste të
tjera, por sigurojnë se vendi nuk
ka rrezik të përballjes me një
shpërthim të virusit A/H1N1.
Ministrja e shëndetësisë Anila
Godo deklaroi sot se nuk ka vend
për panik dhe se popullata duhet
të vazhdojë jetën normalisht duke
duke patur parasysh që për cdo
simptomë t’i drejtohen mjekëve
menjëherë. Autoritetet kanë porositur10
mijë doza tamiflu dhe po
mendojnë të blejnë edhe 10 mijë
të tjera.
Ministria e Shëndetësisë njoftoi
mbrëmë se virusi A-H1N1 është
konstatuar te një student 20
vjecar nga Gjirokastra, i cili javën
e shkuar është paraqitur në spitalin
infektiv të Tiranës, por përfundimet
e analizave të specializuara
kanë mbërritur vetëm
mbrëmë nga një laborator në Rumani.
Të paktën dhe 5 raste të tjera
janë të dyshuara mes të cilëve tre
marinarë filipinas dhe dy emigrantë
të ardhur nga Greqia.
Për askënd nuk përbën një
habi apo dicka të papritur zbulimi
edhe në Shqipëri i rastit të parë
Plani i veprimit
MMPAU dhe Banka
Botërore kanë ndërmarrë tashmë
studimin mbi speciet invazive
në vend, duke hartuar
dhe planin përkatës të veprimit,
i bazuar në kërkesat ndërkombëtare.
Plani përfshin objektiva
dhe masa për katër fusha të
rëndësisë së veçantë, duke i
dhënë rëndësi informimit dhe
ndërgjegjësimit të opinionit
publik.
Pikësynimi i planit të veprimit
për speciet invazive është promovimi
i zhvillimit dhe zbatimit
të masave të koordinuara për të
parandaluar apo minimizuar
ndikimet e ndryshme që kanë llojet
invazive në biodiversitet,
ekonomi dhe shëndetin publik.
Qëllimet e këtij plan-veprimi
janë ndërgjegjësimi për çështjet
e lidhura me speciet invazive
dhe mekanizmat e kontrollit,
vendosja e prioriteteve në listën
e veprimeve për zbatimin në nivel
kombëtar dhe rajonal, aftësimi
i strukturave të shtetit që studiojnë
speciet invazive si dhe
rritja e bashkëpunimit midis tyre,
parandalimi i hyrjes së llojeve të
reja invazive dhe aftësimi për
përgjigje të shpejta, reduktimi i
llojeve të introduktuara ekzistuese,
rikuperimi i llojeve autoktone
dhe restaurimi i habitateve
dhe ekosistemeve natyrorë të
prekur nga pushtimet biologjike.
Llojet më me përparësi janë
me virusin A-H1N1. Për javë të tëra
praktikisht Shqipëria kishte mbetur
si një ishull i paprekur, ndërkohë
që të gjithë fqinjët e saj e vacanërisht
Greqia, me të cilën lëvizjet
e qytetarëve janë të dendura,
kishin një numër të lartë të personave
të prekur nga virusi i
përhapur në formën e pandemisë
në të gjithë botën.
Rasti i zbuluar mbrëmë i përket
një studenti 20 vjecar, konfirmoi
për Zërin e Amerikës, Silva Bino,
specialiste pranë Institut të Shëndetit
Publik. Studenti është paraqitur
vetë në spitalin infektiv në
Tiranë ku janë marrë edhe mostrat
të cilat më pas i janë nënshtruar
analizave laboratorike.
15
përzgjedhur ato që përbëjnë
kërcënim për diversitetin biologjik,
por në konsideratë janë
marrë kryesisht ato që kanë
ndikim negativ ekonomik, si dhe
shëndetësor.
Ndërkohë, edukimi dhe rritja
e shkallës së ndërgjegjësimit së
opinionit publik është një hap
me rëndësi në këtë drejtim, pasi
futja në vend e specieve invazive
bëhet në një farë mase të
madhe nga vetë njeriu. Komunikimi
teknik i diferencuar mes
autoriteteve shtetërore dhe
publikut të gjerë është një hap
thelbësor në drejtim të rritjes së
njohurive.
Ngritja e kapaciteve, si dhe
zhvillimi i njohurive nëpërmjet
kërkimit shkencor, janë po ashtu
elementë të rëndësishëm të
zbatimit të këtij plani.
Shqipëria duhet të zhvillojë
planet dhe kërkimet e saj në harmonizimin
e monitorimit kombëtar
të biodiversitetit. Konventa
për Diversitetin Biologjik
e Kombeve të Bashkuara, ku
Shqipëria është palë nga viti
1994, kërkon që anëtarët të
parandalojnë introduktimin, të
kontrollojnë, apo të çrrënjosin
speciet aliene që kërcënojnë
ekositemet, habitatet e speciet.
Parimet udhëzuese për speciet
aliene u përcaktuan në 2002 në
Konferencën e 6-të të anëtarëve
të Konventës për Diversitetin
Biologjik.
Rezultati përfundimtar, nga një
laborator i specializuar në Rumani,
ka mbërritur mbrëmë. Studenti
nga Gjirokastra ka paraqitur
një formë të lehtë të virusit A-
H1N1 dhe tashmë e ka kaluar këtë
lloj gripi.
Të paktën edhe 5 raste të tjera
dyshohen të jenë po me virusin
A-H1N1. Nga këto 3 i përkasin
tre marinarëve filipinas të cilët
kishin mbërritur në portin e Durrësit
me anije. Ata kanë shfaqur
temperaturë dhe kanë marrë kurim
në spitalin e qytetit portual për
t’u larguar më pas me anijen e
tyre. Megjithatë nga laboratorët
priten përgjigjet e analizave edhe
për ta. Dy tjerët, përundrazi, janë
emigrantë të ardhur nga Greqia.