(Botuar në revistën letrare “Jeta e Re” 2010)

Shkruan: Modesta Imeri
Antiprocesioni - roman shumëdimensional
(Botuar në revistën letrare “Jeta e Re” 2010)
Antiprocesioni, roman metafizik
Duke qenë një roman avangard Antiprocesioni i Musa Ramadanit përfaqëson një vepër të
papërsëritshme, por edhe të paparë më herët në letërsinë shqipe. Kjo vepër e thellë dhe e
ndërlikuar postmoderne preokupohet me çështje esenciale filozofike dhe teologjike. Kjo vepër
ngërthen përbrenda çështje komplekse idealiste dhe esencialiste, linja e diskutimit të të cilave
shfaqet mjaft qartë duke u elaboruar kështu krahas me vetë linjën e rrëfimit të thjeshtë fabular.
Karakteristikat që mund të spikaten brenda veprës janë tipike për një roman metafizik. Janë këto
elemente që preokupohen me dilemat dhe tendencat e metafizikës për definimin e realitetit në një
sens, që tejkalon aftësitë perceptuese njerëzore. Pra, mund të identifikojmë tentimet për
formulimin e një definicioni jo "të zakonshëm" mbi realitetin dhe mënyrën se si njerëzit "e
thjeshtë" e kuptojnë atë. Spektri metafizik i këtij romani është shumë i gjerë dhe përfshin degë dhe
fusha të ndryshme të këtij tipi. Prej tyre vërejmë inkuadrime të ideologjive ontologjike, të cilat
kryesisht fokusohen në studimin e natyrës dhe relacioneve të të qenit, apo edhe marrëdhënieve të
objekteve, të cilat ndodhen në natyrë. Një nëndegë tjetër metafizike, pikëpamjet e së cilës
studiohen në këtë vepër është kozmologjia. Përgjatë zhvillimit të rrëfimit, lexuesi mund të vërejë
praninë e konceptimeve të fushës kozmologjike, të cilat përfshijnë studimin e origjinës së natyrës
dhe universit.
Si një subseksion mjaft i rëndësishëm i kësaj fushe të studimit, i cili është i pranishëm dhe
pothuajse dominon në vepër është seksioni epistemologjik. Kjo fushë e studimit metafizik merret
me ekzaminimin e teorive kognitive apo të mënyrës se si njerëzit njohin dhe mësojnë me një
theksim më të madh në kontekstin e limiteve dhe qëndrueshmërinë apo validitetin e kognicioneve
të bëra. Autori gjithashtu, me vullnetin e tij rrëfen mbi procesin e krijimit të romanit, mbi dilemat
dhe problemet që ai hasë gjatë këtij procesi. Ai nuk heziton të rrëfejë mbi mënyrën se si ka arritur
deri tek strukturimi i ndonjë elementi ndërtues të veprës. Një qëndrim i tillë i autorit provon qartë
mbi dëshirën e tij që lexuesi të jetë i vetëdijshëm se ka të bëjë me një roman të tipit metafizik,
duke mos përmendur edhe deklarimin e drejtpërdrejtë që e bën autori në faqen e pasme të
romanit, duke e vetëcilësuar romanin e tij si metafizik. Në të vërtetë, prezantimi mjaft i
suksesshëm i këtyre çështjeve, jo vetëm që e kualifikon, por edhe e shndërron atë në një
reprezentues të denjë të romanit tipik të këtij soji.
Antiprocesioni, roman postmodern
Stili postmodern karakterizohet me refuzimin e së vërtetës objektive, andaj vepra postmoderne
trajton vërtetësinë e një realiteti subjektiv. Autori i një vepre të tillë i vetëdijshëm mbi vështirësitë
që lexuesi do t'i kishte për ta besuar një konceptim kaq jo tradicional të realitetit, e mbulon atë me

hijen e fiksionit. Një fiksion i cili pavarësisht se sa është absurd për një lexues mbetet i besueshëm
në konturat e fiksionit. Mundësia e shtjellimit të dy linjave paralele të kësaj vepre i mundësoi
autorit të jetë në gjendje ta mbajë të interesuar si lexuesin e rëndomtë, i cili ngazëllehet nga një
rrëfim intrigues fiksional, ashtu edhe lexuesin e ditur, i cili e tejkalon një barrierë të tillë dhe
depërton në nivelin më të thellë të veprës.
Antiprocesionit i atribuohet cilësia e një romani postmodern bazuar në dëshminë mjaft të pastër të
cilën ai e jep, mbi të qenit i tillë. Koncepti aristotelian mbi artin përfaqësohet nga mimesis apo
imitimi. Modernistët e konceptonin atë si krijim, mirëpo postmodernistët as nuk krijojnë, as nuk
interpretojnë, ata kombinojnë. Tematika postmoderne përfshin një numër të madh të sferave të
jetës. Mirëpo, një vepër eklektike kërkon edhe një shkrues erudit. Autori në rastin tonë është në
gjendje të krijojë një vepër postmoderne, duke bërë një fuzion mjaft homogjen të informacioneve
që nuk kanë ndonjë lidhshmëri të qëndrueshme.
Aftësia e thurjes së rrjetave konektuese ndërmjet tematikave të ndryshme është faktori, i cili e
veçon këtë autor nga të tjerët, faktor ky i cili ndryshe mund të quhet edhe si stil i të shkruarit.
Përfshirja e një tematike të gjerë dhe të shumëngjyrshme në veprat postmoderne në njëfarë forme
e kërkon detyrimisht një kompozicion më kompleks. Ky kompozicion është i tipit të kolazhit, i cili
e bën të mundur integrimin e të gjitha tematikave. Ky model kompozicional shfaqet në
Antiprocesion së bashku me një përzgjedhje mjaft të kujdesshme të temave adekuate që bën autori.
I strukturuar sipas parimit të palimpsestit, ky roman përfshin informacione të shumta e të
shumëllojshme. Lista e tematikave nga e cila autori mund të përzgjedh nuk është e panjohur, mbi
të gjitha ato janë të lidhura me jetën dhe kanë përmbajtje historike, sociale dhe kulturore (në një
sens më të gjerë të këtyre fushave). Ndaj, tematika nuk e ndan autorin nga të tjerët, por është
veçantia e stilit kompilues të tij ajo e cila e bën këtë përcaktim. Mirëpo, pa e përjashtuar rëndësinë
e temës që shtjellohet, për shkak se mbi të gjitha ndeshjet e klasifikimeve kundërshtuese shumë të
theksuara, si ndërmjet mashkullit dhe femrës, sistemit diktatorial dhe demokratik, janë faktorë
esencialë që e klasifikojnë këtë vepër si postmoderne.
Efekte mjaft të dukshme të cilat transmetohen në këtë vepër si në të gjitha veprat e stilit
postmodern janë edhe lojërat e ndryshme me sintaksën dhe zgjatja e ekzagjeruar e saj. Këto cilësi
ekskluzivisht postmoderne, të shfaqura mjaft mirë në vepër, na ndihmojnë në tipizimin e saj si
vepër postmoderne.
Dokumentariteti
Elementet postmoderne
Në këtë vepër dokumentariteti luan një rol mjaft interesant. Përfshirja e këtij indikatori në vepër,
jo vetëm që shërben si faktor adicional në klasifikimin e saj si vepër postmoderne, por ka edhe një
funksion tjetër kardinal në intranarracionin e saj. Dokumentariteti shërben për të ofruar
informacione të domosdoshme për krijimin e një kontinuiteti të rrëfimit, i cili i dedikohet lexuesit
me njohuri të avancuara. Mirëpo, njëkohësisht ai i risiguron lexuesit e rëndomtë informacione mbi
relevancën e rrëfimit fiksional të cilin po e përcjellin.

Kompozicioni si kolazh
Fillojmë me hipotezën se autori i këtij romani është nisur me idenë e krijimit të një romani
eklektik. Pavarësisht nga tema që ai ka përzgjedhur, kompozicioni paraqet strukturën të cilën ai e
përdor për ta shtjelluar atë. E vetmja metodë kompozicionale, e cila i mundëson autorit të kryejë
kalimin në erudicion është forma e kolazhit. Fragmentariteti është një dukuri evidente në
postmodernizëm. Mirëpo, një dukuri e tillë nuk shfaqet pa ndonjë qëllim të caktuar, Ramadani e
përdor këtë strukturë kompozicionale me qëllim që ta realizojë një kalim ideal në një roman
erudit.
Efekti i narracionit te lexuesi
Struktura narrative
Format e narracionit që Ramadani përdor në këtë roman janë shumë specifike. Ligjërimet që ai
përdor kanë një funksion të caktuar. Teksa lexuesi kalon nëpër rrëfimet e ndryshme, ai gjithashtu
(në qoftë se ka njohuri të mjaftueshme paraprake) i nënshtrohet një procesi të metamorfozës. Pas
një periudhe të shkurtër të transformimit, lexuesi kalon në statusin e një lexuesi model, i cili e
kupton veprën ashtu si e pret autori.
Në rastin e një lexuesi të rëndomtë Ramadani në njëfarë forme e le të hapur mënyrën se si ai do ta
perceptojë veprën. Në këtë pikë, gjithçka varet nga lexuesi. Varësisht nga pjekuria e tij artistike
dhe intelektuale, lexuesi do të ketë një numër të caktuar te opsioneve nga të cilat ai me
nënvetëdije do të zgjedhë se si do ta perceptojë këtë vepër.
Narratori
Autori mund të seleksionojë se çfarë lloj narratorësh dëshiron të përdorë. Llojet e narratorëve te
ky roman ndahen në:
a) Narrator që vepron dhe rrëfen
b) Narrator që di dhe rrëfen
c) Narrator që sheh dhe rrëfen
Ramadani kryesisht përdor tipin e narratorit- personazh, i cili në të njëjtën kohë sheh, vepron dhe
rrëfen. Mirëpo, ai vë në funksion edhe tipin e narratorit- autor (narrator autodiegjetik), i cili për
dallim prej të parit di, por edhe sheh edhe rrëfen. Kombinimet alternative të narratorëve, të cilët
përdoren në raste të caktuara, gjithmonë kanë një destinim dhe krijojnë një ndjenjë të caktuar te
lexuesi.
Rrëfimi dhe përshkrimi

Në postmodernizëm, rrëfimi gjithmonë preferohet më shumë se përshkrimi. Derisa në rryma të
tjera letrare, ato qëndrojnë në marrëdhënie reciproke, në postmodernizëm rrëfimi dukshëm
mbizotëron. Funksioni që rrëfimi kryen varet edhe nga objekti për të cilin rrëfen. Lidhja që
narratori ka me objektin apo subjektin e rrëfimit ndikon në formën e rrëfimit që përdoret,
rrjedhimisht edhe në atë se çfarë përjeton lexuesi. Ramadani bën dallimin e këtyre lidhjeve mjaft
mirë, gjithashtu bën edhe përdorimin e formave adekuate narrative, proces ky i cili rezulton me
transmetimin e efektit të dëshiruar. Rrëfimi tek Antiprocesioni është esencial. Ai, përveç që tregon
mbi zhvillimin e ngjarjes, gjithashtu rrëfen mbi gjendjen interne të personazheve. Ndonjëherë
kryen edhe funksionin e përshkrimit duke rrëfyer mbi kushtet dhe detajet e ndonjë objekti apo
hapësire.
Përshkrimi tek "Antiprocesioni" kryen funksion anësor dhe zbukurues. Në disa raste, ai përfshihet
për hir të ilustrimit më të mirë të ngjarjes. Zakonisht shfaqet në formë shumë të detajizuar, me
krahasime të herëpashershme.
Kronotopi
Koha dhe vendi në të cilat zhvillohet ngjarja thonë shumë, mirëpo nga këndvështrimi i autorit, ato
janë mekanizma mjaft efektive në transmetimin e disa informacioneve dhe nxitjen e disa
reagimeve te lexuesi, të cilat nuk mund të arrihen me anë të ndonjë forme tjetër ekspresive. Koha
në të cilën rrëfehet në këtë vepër është e ndryshueshme. Kur rrëfimi kryhet në retrospeksion,
lexuesi fiton një siguri në vërtetësinë e ngjarjeve. Kalimi në introspeksion, në anën tjetër, nxit
kureshtjen e lexuesit dhe e mban atë më aktiv gjatë leximit.
Forma prospektive e rrëfimit ndonjëherë mund ta humbë efektin e elementit surprizë, mirëpo në
rastet kur përdoret si duhet, mund ta provokojë lexuesin duke e bërë veprën më interesante. Tek
Antiprocesioni rrëfimi prospektiv është evident, madje edhe më se i pranishëm ngaqë luan një rol
shumë të rëndësishëm në formësimin e karakterit profetik të romanit.
Ramadani në këtë vepër jep shumë detaje mbi kohën dhe vendin ku ndodhin ngjarjet. Edhe pse
vendi ku kryesisht zhvillohet ngjarja (Agarta) është fiksional, brenda veprës, në rrëfimet anësore
apo edhe gjatë lëvizjes së personazheve, ky i fundit fiton një rëndësi më të madhe. Paralelisht, gjatë
përshkrimeve të herëpashershme, autori përdor kohën për të krijuar një pamje më të mirë të
ambientit në të cilin zhvillohet ngjarja, qoftë me informacione të sakta mbi kohën, po ashtu edhe
me simbolizimin më të gjerë të ditës dhe natës. Po kaq i rëndësishëm është edhe varianti kur
autori qëllimisht tregon mbi mungesën e njohurisë mbi kohën, natyrisht duke emituar një efekt
tjetër.
Objektet dhe subjektet e veprës zhvillojnë ngjarjet e tyre në një hapësirë. Për të mundësuar
ekzistencën e tyre në njëfarë forme, duhet të ekzistojë edhe hapësira. Ramadani hapësirën e shfaq
kryesisht në formë të kufizuar. Me kufizimin e saj, ai limiton gjithçka dhe kështu lexuesi

percepton një ndjenjë të izolimit. Mirëpo, edhe në rastin kur autori dëshiron ta tregojë të
kundërtën e saj, pra lirinë, ai luan me hapësirë, duke e zgjeruar atë në dimensione të infinitetit.
Hapësira luan role të ndryshme tek Antiprocesioni. Edhe pse ajo duket se shërben si prapavijë, ka
një ndikim të madh në vepër dhe te lexuesi. Përshkrimet e hapësirës, por edhe vetë ekzistenca dhe
dimensioni i saj detyrimisht krijojnë një imazh (forma e të cilit është shumë e rëndësishme) te
lexuesi.
Intertekstualiteti
Intertekstualiteti është njëri ndër elementet strukturale të postmodernizmit. Tërheqja e paraleleve
ndërmjet veprave postmoderne dhe arkiteksteve të tyre është një lloj kushti për klasifikimin e asaj
vepre si postmoderne. Në fakt autori postmodern, në rastin tonë edhe Ramadani e pranon
intertekstualitetin ndërmjet veprës së tij dhe veprave tjera.
Në fillim të librit autori njofton lexuesin se gjatë leximit nuk do të ketë informacione mbi
prejardhjen e informatave të përdorura, sepse, sipas tij, romani do të ishte shumë më i gjatë.
Mirëpo, një gjë e tillë është bërë me qëllim që të mos venitet efekti mistik që vepra ka, atëherë kur
nuk dihet burimi i informacioneve.
Ne mund të shohim një ngjashmëri të qartë ndërmjet veprës së Ramadanit dhe njërit prej
shkrimtarëve të tij të preferuar Franc Kafkës. Protagonisti i veprës është Jozef K. i njëjti me atë te
Procesi i Kafkës. Pra, vërejmë edhe ngjashmërinë në titull, por edhe në idenë e veprës (personazhi
kryesor akuzohet për diçka të cilën nuk e ka bërë dhe përballet me një "këshill ligjvënës"). Mirëpo,
ngjashmëritë nuk përfundojnë këtu. Kemi edhe intertekstualitet te forma e shkrimit dhe sintaksa.
Te Ramadani vërejmë tentimin për të shkruar fjali shumë të gjata (deri në një faqe), ndonjëherë
edhe me fjali me folje në fund. Stil i të shkruarit të cilin e përdorte edhe vetë Kafka.
Citatësia
Te "Antiprocesioni" kemi një përdorim mjaft të shpeshtë të citatësisë. Llojet e citateve të cilat
përdoren ne këtë janë:
a) Citate religjioze
b) Citate historike
c) Citate filozofike
Huazimet e këtyre citateve ndonjëherë bëhen si të sakta apo të pastra, por me raste bëhet edhe një
huazim i modifikuar. Këto citate kryesisht ndodhen brenda tekstit, përkundër mundësisë që autori
ka për shfrytëzimin e tyre në vargjet hyrëse dhe përmbyllëse të romanit. Përdorimi i këtyre
citateve kryesisht bëhet me qëllim të krijimit të fragmentaritetit të veprës.
Inkuadrimi i citateve mund të bëhet ose me qëllim të mbështetjes së ndonjë pikëpamjeje,
plotësimit të saj apo kundërshtimit, i cili mund të duket i pakuptimtë, por në këtë vepër

postmoderne përshtatet mjaft mirë. Megjithatë, citati këtu përdoret kryesisht për formimin e atyre
ndarjeve.
Diskurset
Duke pasur parasysh se ky është një roman, i cili ngërthen në vete lloje të ndryshme të teksteve
dhe një tematikë të ndërlikuar, është e natyrshme që të ketë edhe diskurse të ndryshme, meqenëse
ato shërbejnë për të rrëfyer mbi çështjet e ndryshme që prezantohen.
Antiprocesioni përmban diskurs:
b) Filozofik
c) Shkencor
d) Religjioz
e) Mitik
f) Filozofik
g) Historik
Figurat
Stili dhe toni i veprës varet nga ngjyrimi që iu jepet diskurseve. Ky ngjyrim realizohet përmes
figurave që përdoren. Forma postmoderne e të shkruarit përfshin figura të shumta e të ndryshme,
megjithëse disa janë më reprezentative.
Alegoria
Alegoria është një figurë, e cila e tjetërson realitetin, duke e shndërruar atë me anë të mënyrës së
të shprehurit te tij. Ne romanin Antiprocesioni, ajo është e pranishme pothuajse gjatë gjithë
veprës.
Anafora
Anafora është shumë e pranishme në këtë vepër, madje është një ndër figurat të cilat dominojnë
më së shumti. Përsëritja e fjalëve dhe frazave të ndryshme bëhet shumë shpesh te ky roman, kjo e
shton edhe më shumë efektin intrigues mistik që e ka ky roman.
Sarkazmi dhe ironia
Ironia është një figurë pa të cilën kjo vepër as nuk do to mund të paramendohej, realisht pa të cilën
nuk do të mund të paramendohej as edhe një vepër postmoderne. Kjo për shkak se parodizimi,

madje pak i tepruar i kompleton veprat e tilla. Në rastin e Antiprocesionit, parodizime të tilla
bëhen në të gjitha temat që shtjellohen, duke përfshirë këtu edhe atë religjioze.
Sarkazmi në anën tjetër na shfaqet në rastet kur personazhet provokohen, çka ndodh shumë
shpesh në këtë vepër. Personazhet shprehen me sarkazëm, duke përçmuar apo edhe duke u
kundërpërgjigjur.
Hiperbola
Hiperbola si një figurë shumë e përhapur në letërsi në përgjithësi, bën pjesë edhe në elementet
ngjyruese të veprave postmoderne, duke përfshirë këtu edhe romanin në fjalë. Hiperbola është e
nevojshme në këtë vepër në disa raste ku autori tenton t’i dramatizojë për një shkallë më shumë
situatat.
Antiteza
Në një roman aq kontradiktor sa ky këtu nuk është e mundur të paraqiten ato kundërshtimet e
thella pa praninë e figurës së antitezës. Antiteza shfaqet te ky roman me anë të dy qasjeve. Atë më
të ngushte - me raste, gjatë ligjërimit dhe atë më të gjerë- në tematikën e përgjithshme.
Simboli / simbologjia
Ky libër përmban shumë elemente të ndërlikuara mistike. Ndër to përdor shumë numerologjinë
mesjetare, konkretisht numrat 3,7,9 me reaksione të rëndësishme simbolike. Autori e fillon veprën
e tij me një vizatim të një lloj dere të çuditshme me një pikëpyetje në mes, e cila simbolizon
gjendjen e lexuesit në atë moment. Atë e paraprin një moto fillestare simbolike, e cila e intrigon
lexuesin me elemente profetike. Më pas shohim sinopsisin në formë të gjysmëhënës, i cili
plotësohet nga forma gjeometrike e kundërt e tij dhe përmbajtja inverse në fund të librit, të
përcjellë nga një derë tjetër, por kësaj radhe me një pikëçuditje, gjithashtu edhe nga një moto
përmbyllëse "në alfabetin vatanan".
Rrëfimi fillon të kryhet ne fillim dhe përfundon me një profet M. Në rastin konkret M. mund edhe
të korrespondojë me emrin e vetë autorit i cili shpreh pretendime profetike në Epi & Logun.
Autori, gjithashtu noton vitet e fillimit dhe përfundimit të përpilimit të veprës, duke e lidhur
lexuesin për një matematikë të paevitueshme.
Në kopertinën e pasme autori jep disa shënime autobiografike të shkruara në formë të pikëçuditjes,
e cila përfundon me "21". Këtë edhe mund ta cilësojmë si figura e elipsës, e cila shkon duke e
shkurtuar rreshtin. Figurë kjo e cila është përdorur në Kanunin e Lekë Dukagjinit në thurjen e
rregullave etike për popullin. I tërë romani ka 99 faqe rrëfim, prandaj lexuesi mund të vërejë dy
shënime të numrave në çdo faqe, atë të librit dhe të rrëfimit.
Pastishi

Pastishi është një kombinim i gjinive të ndryshme të studimit të jetës në përgjithësi. Kemi
përzierje të shkencave ekzakte, artit, historisë, filozofisë të cilat miksohen së bashku, por edhe
parodizohen me raste.
Double Cooding
Double Cooding nënkupton realizimin e qëllimit që autori ka në veprat postmoderne. Musa
Ramadani krijon një rrëfim të dyfishtë për lexuesin e interesuar për fabulën dhe një rrëfim paralel
për lexuesin erudit, i cili e kërkon esencën e veprës.
Paradoksi
Paradoksi nuk është një figurë, por një mekanizëm, një temë, një element, i cili ndodhet në
themelin e një vepre postmoderne. Pa kombinimin harmonik të tezave paradoksale nuk mund të
kemi një vepër postmoderne. Antiprocesioni ligjin paradoksal e respektohet dhe aplikohet
pafundësisht. Fundi i botës, kataklizmat e mëdhenj janë tema, të cilat kodojnë ADN-në e
bërthamës së Antiprocesionit dhe janë të përhapura kudo në trupin e tij. Koncepti apokaliptik
është arsyeja e shkrimit të kësaj vepre në fund të fundit.
Antiprocesioni përballë pikturës
Intermedialiteti
Si pasioni i autorit për pikturën ashtu edhe dëshira e tij për ta inkuadruar atë ne veprat e tij letrare
vërehen te ky roman. Një lidhshmëri me kubizmin (si lëvizje kulturoro-artistike) hetohet në këtë
vepër. Kubizmi si rrymë në art definohej si stil i cili merrte objekte nga natyra i ndante ato dhe i
ribashkonte në forma abstrakte. Një përpjekje e suksesshme për ta realizuar një gjë të tillë në
letërsi e kemi te romani Antiprocesioni. Vepra kubiste nuk ka dimension të thellësisë, mirëpo ajo
mund të perceptohet nga shumë këndvështrime, kjo është e bukura dhe e veçanta e saj. Varësisht
nga pika e vështrimit ndërron edhe përmbajtja e veprës, po kështu ndodh edhe tek Antiprocesioni.
Autori e trajton veprën si material elastik (nëse mund ta krahasojmë me diçka të tillë), të cilin ai e
merr dhe e përpunon, duke e formësuar me aplikimin e ndikimit të tij nga të gjitha anët.
Pra, pas zgjedhjes së temave të cilat do të shqyrtohen ai i shpërbën ato, e më pas i rikthen në formë
substanciale dhe i bashkon ato në një mënyrë abstrakte. Pas këtij procesi fillon ushtrimi i ndikimit
të tij, dizajnimi dhe dekorimi i veprës. Gjatë rrëfimeve të tij, autori gjithashtu tregon për
domethënien e figurave të ndryshme gjeometrike. Figura këto të cilat kanë qenë bazë e
strukturimit te një vepre kubiste.

Ky roman në shikim të parë apo nga një këndvështrim naiv duket si një fushë xhamash të thyer,
ku secili prej tyre reflekton imazhe. Mirëpo, pamja që ne shohim ndryshon varësisht nga pika nga
e cila ne e vështrojmë. Dhe nëse e gjejmë pikën e duhur, atë të cilën autori kërkon nga ne që ta
gjejmë, ne mund edhe ta kuptojmë veprën në potencialin e saj të plotë.
Antiprocesioni përballë muzikës
Zgjedhja e përdorimit të shenjave për dialog të formës "" mund të mos jetë e rastësishme. Këto
shenja përdoreshin në alfabetin grek për të tërhequr vëmendjen drejt një komentimi. Mirëpo, në
muzikë këto shenja quhen cresendo që do të thotë rritje e dinamikës dhe decresendo apo ulje e
dinamikës. Duke pasur parasysh që autori ka referencë pentagramin muzikor në vepër këto shenja
mund të simbolizojnë diçka të tillë.
Antiprocesioni, roman multidimensional
Që në kopertinën e parë te veprës shohim tri anagrame, tri dimensione, tri këndvështrime vetëm
të titullit të veprës. Brenda librit më pas lexuesi njoftohet me dimensionet më të thella metafizike
të çështjeve të ndryshme që diskutohen. Përpjekja e autorit të paraqitjes dhe justifikimit të një
gjendjeje të kombit të tij me anë të kësaj vepre, dimensioni më i gjerë universal apo botëror i
çështjeve filozofike që shtjellohen dhe mundësinë që ky roman i ofron lexuesit për ta dekoduar atë
në format e ndryshme nuk mund të gjendet në asnjë libër tjetër në letërsinë tonë.