materiały - MANHAZ - Instytut Energii Atomowej

Metoda identyfikacji zagrożeń i zgrubnych oszacowań ryzyka 

dla człowieka od nadzwyczajnych zagrożeń transportowych 

M.Borysiewicz 

S.Potempski 

Instytut Energii Atomowej 

05-400 Otwock – Świerk 

Sierpień, 2001

Metoda szybkiej identyfikacji i ocen ryzyka dla człowieka od nadzwyczajnych zagrożeń transportowych 

Mieczysław Borysiewicz, Sławomir Potempski 

Metoda identyfikacji zagrożeń i zgrubnych oszacowań ryzyka dla człowieka od 

nadzwyczajnych zagrożeń transportowych 

W opracowaniu przedstawiono metodę identyfikacji źródeł zagrożeń i zgrubnych oszacowań 

ryzyka związanych z transportem niebezpiecznych substancji dla celów porównawczych, 

ostatnio opracowaną w ramach wspólnego programu MAEA, UNEP, UNIDO i WHO, 

dotyczącego ocen zagrożeń od złożonych instalacji i całych obszarów przemysłowych. 

Metodyka ta może być zastosowana zarówno do niebezpiecznych stałych instalacji 

prowadzących obrót, magazynowanie lub też przetwarzających niebezpieczne materiały, jak i 

do transportu takich materiałów drogami, koleją, szlakami wodnymi lub rurociągami. Przy 

tym rozważa się zagrożenia dla zdrowia człowieka wynikające z pożarów, eksplozji i 

uwolnień toksycznych z obszaru niebezpiecznych instalacji lub ze środków transportu 

niebezpiecznych substancji. 

Methods of hazard identification and prioritisation of risk for people resulting due to 

major transportation accident. 

In the paper a method of hazard identification and coarse estimation of risk for the purpose of 

risk comparison is presented. The method has been recently developed within the common 

programmes of MAEA, UNEP, UNIDO and WHO for risk assessment of complex 

installations and industrial areas. The methodology can be applied for dangerous fixed 

installations dealing with turn, storage and processing dangerous materials as well as their 

transportation by roads, water bodies, trains or pipelines. Risk for human health resulting 

from fires, explosions and toxic releases have been taken into consideration. 

2


Spis treści 

1. WSTĘP........................................................................................................................................................... 4 

2. KLASYFIKACJA INSTALACJI ................................................................................................................ 5 

3. ALGORYTM OBLICZANIA SKUTKÓW POWAŻNYCH AWARII.................................................... 6 

4. OSZACOWANIE PRAWDOPODOBIEŃSTWA POWAŻNEJ AWARII TRANSPORTOWEJ Z 

UDZIAŁEM NIEBEZPIECZNYCH SUBSTANCJI ......................................................................................... 7 

ALGORYTM WYZNACZANIA PRAWDOPODOBIEŃSTWA AWARII TRANSPORTOWEJ................................................... 7 

ANEKS. WYKAZ SUBSTANCJI...................................................................................................................... 21 

3


1. Wstęp 

Metoda zgrubnych ocen ryzyka dla celów porównawczych i identyfikacji niebezpiecznych 

instalacji/działalności została ostatnio opracowana w ramach wspólnego programu MAEA, 

UNEP, UNIDO i WHO, dotyczącego ocen zagrożeń od złożonych instalacji i całych 

obszarów przemysłowych. Metoda ta może być zastosowana zarówno do niebezpiecznych 

stałych instalacji prowadzących obrót, magazynowanie lub też przetwarzających 

niebezpieczne materiały, jak i do transportu takich materiałów drogami, koleją, szlakami 

wodnymi lub rurociągami. Przy tym rozważa się zagrożenia dla zdrowia człowieka 

wynikające z pożarów, eksplozji i uwolnień toksycznych z obszaru niebezpiecznych instalacji 

lub ze środków transportu niebezpiecznych substancji. Nie rozpatruje się zagrożeń dla 

pracowników ani też zagrożeń dla środowiska 1 . 

Poczynione założenia przy obliczeniach skutków poważnych awarii są takie, że potencjalne 

maksymalne skutki awarii mogą się okazać czasami większe niż to wynika z tych obliczeń. 

Jest to powszechna praktyka stosowania założeń pesymizujących dających w wyniku skutki 

znacznie groźniejsze niż przy precyzyjnej symulacji procesu. 

Oceny skutków są oparte na następujących założeniach: 

• intensywność źródeł jest maksymalna jaką można osiągnąć; 

• dla obliczeń dyspersji gazów/par toksycznych przyjmuje się kategorię pogody i 

prędkości wiatru 5m/sek. Nie jest to oczywiście najbardziej pesymistyczne 

założenie, ale przyjęto je by móc na tym samym poziomie przybliżeń porównywać 

zagrożenia toksyczne, pożarowe i wybuchowe; 

• 100% ofiar śmiertelnych w obszarze objętym pożarem - nie dokonuje się ocen 

skutków wysokiego promieniowania cieplnego poza obszarem pożaru. Strumień 

ciepła 5-10 kW/m 2 może przez 30 s powodować poważne obrażenia, ale większość z 

nich nie będzie śmiertelna; 

1 

INTERNATIONAL ATOMIC ENERGY AGENCY, Manual for the Classification and Prioritization of Risks 

due to Major Accidents in Process and Related Industries, IAEA-TECDOC-727, Vienna (1993). 

4


• w wypadku wybuchu par/gazów palnych, przyjmuje się 100% ofiar śmiertelnych w 

obszarze palącej się chmury; przyjmuje się za kryterium zapłonu przekroczenie 

dolnej granicy palności, nie uwzględnia się efektów nadciśnienia. Nadciśnienie (w 

wypadku deflagracyjnego spalania chmury par/gazów w otwartej przestrzeni jest to 

0.3 bara) może spowodować poważne obrażenia pośrednio poprzez uszkodzenie 

urządzeń i generowanie odłamków o dużych energiach kinetycznych; 

• dla materiałów wybuchowych przyjmuje się 100% ofiar śmiertelnych w 

bezpośrednim sąsiedztwie centrum detonacji, gdzie mamy nadciśnienie > 1 bara i 

wysoką gęstość generowanych odłamków; 

• 100% ofiar tylko pośród osób narażonych przez ponad 30 min na działanie 

par/gazów toksycznych o koncentracji LC50 dla ludzi. Chociaż daje to zawyżone 

wartości w obszarze narażenia wyznaczonym przez to kryterium to trzeba pamiętać, 

że poza tym obszarem również mogą wystąpić wypadki śmiertelne, co nie jest już 

uwzględnione w metodyce. 

Główne etapy metodyki MAEA, UNEP, UNIDO i WHO: 

- przeprowadzenie klasyfikacji instalacji ze względu na typ 

działalności i rodzaje oraz ilość substancji niebezpiecznych; 

- oceny skutków poważnych awarii dla ludzi; 

- ocena prawdopodobieństw poważnych awarii; 

. dla stałych instalacji; 

. transportu; 

- ocena i priorytetyzacja ryzyka. 

2. Klasyfikacja instalacji 

Klasyfikacja obejmuje następujące elementy: 

• zebranie informacji o rodzaju transportu i transportowanych materiałach niebezpiecznych 

w analizowanym obszarze, 

• klasyfikacja działalności związanej z transportem niebezpiecznych substancji za pomocą 

listy kontrolnej (tabela 1); 

5


• wyłączenie z klasyfikacji działalności, która nie stwarza zagrożenia dla społeczeństwa, ze 

względu na dużą odległość instalacji od zamieszkałych terenów (tabela 2a); 

• wyłączenie z analiz szlaków komunikacyjnych o niskiej częstotliwości przewozu 

materiałów niebezpiecznych (tabela 2 b). 

3. Algorytm obliczania skutków poważnych awarii 

Algorytm obliczania skutków składa się z następujących kroków: 

⇒ Wybrać instalację z rozważanego obszaru. 

⇒ Jeżeli więcej niż jedna substancja może być awaryjnie uwolniona z rozważanej 

instalacji niezależnie od pozostałych należy wszystkie substancje analizować 

oddzielnie. 

⇒ Jeżeli grupa substancji oddziałuje wzajemnie lub może być uwolniona jednocześnie 

należy analizować jedną reprezentatywną lub równoważna substancję. 

⇒ Jeżeli substancja palna jest również substancją toksyczną, to należy rozpatrzyć 

możliwość wystąpienia obydwu grup skutków. 

⇒ Sklasyfikować działalność stosując tabele 3a i 3b, odnoszące się do rodzaju substancji 

niebezpiecznych oraz rodzaju działalności wykorzystującej te substancje. Definicje 

kategorii/grup skutków poprzez obszary zagrożenia i maksymalny zasięg skutków 

podaje tabela 4. 

⇒ Określić kategorię skutków za pomocą tabel 3a i 3b. 

⇒ Ocenić rozkład gęstości zaludnienia w kole o promieniu odpowiadającym 

maksymalnemu zasięgowi skutków. Jeżeli nie dysponuje się taką informacją można dla 

przybliżonych ocen posłużyć się tabelą 5. 

⇒ Obliczyć współczynnik fA - stosunek części zamieszkałej obszaru zagrożonego do 

całego obszaru zagrożonego w kole o promieniu odpowiadającym maksymalnemu 

zasięgowi skutków (tabela 6). 

⇒ Obliczyć współczynnik poprawkowy fm ze względu na możliwość uniknięcia skutków 

awarii (tabela 7). 

⇒ Obliczyć skutki stosując wzór: 

gdzie: 

CA,d = A × d × fA × fm , (1) 

A - powierzchnia zagrożonego obszaru w ha; 

6


d - gęstość zaludnienia w obszarze zagrożonym; 

fA i fm - współczynniki poprawkowe wyznaczone wg wymienionego wyżej 

algorytmu. 

⇒ Powtórzyć powyższy algorytm dla wszystkich stałych instalacji i odcinków szlaków 

komunikacyjnych. 

4. Oszacowanie prawdopodobieństwa poważnej awarii transportowej z 

udziałem niebezpiecznych substancji 

Algorytm wyznaczania prawdopodobieństwa awarii transportowej 

Algorytm wyznaczania prawdopodobieństwa awarii transportowej realizuje się w następujący 

sposób: 

• podzielić wybrany szlak komunikacyjny (drogi, koleje/szlaki wodne/rurociągi) na odcinki o 

długościach w przybliżeniu 1 km; 

• wybrać w każdym z wydzielonych odcinków najbardziej niebezpieczne miejsca ze względu 

na natężenie ruchu i/lub poziom bezpieczeństwa ruchu; 

• jeżeli wiele substancji jest transportowanych przez wybrany odcinek, analizę należy 

przeprowadzić dla każdej z nich z osobna; 

• za pomocą tabel 8-11 obliczyć liczbę prawdopodobieństwa, a potem samo 

prawdopodobieństwo wystąpienia awarii transportowej: 

⇒ jeżeli analizowany odcinek szlaku transportowego jest narażony na wystąpienie 

różnych awarii z udziałem różnych substancji chemicznych, to obliczenia częstości 

zdarzeń dla każdej z substancji powinny być następnie pogrupowane ze względu na 

podobieństwo skutków. Dla każdej grupy skutków należy zsumować częstości 

występowania wszystkich awarii, dających przyczynek do tej grupy; 

⇒ powyższy algorytm należy zastosować dla każdego odcinka zastosowanego 

podziału zidentyfikowanych szlaków komunikacyjnych w analizowanym obszarze. 

W przypadku poważnej awarii transportowej oblicza się liczbę prawdopodobieństwa Nt,s za 

pomocą następujących zależności: 

7

gdzie: 


Nt,s = N * t,s + nc + ntd + np, (2) 

N * t,s - średnia wartość liczby prawdopodobieństwa dla transportu substancji (tabela 8); 

nc - współczynnik poprawkowy ze względu na przyjęte zasady bezpieczeństwa 

transportu (tabela 9); 

ntd - współczynnik poprawkowy ze względu na natężenie ruchu (tabela 10); 

np - współczynnik poprawkowy ze względu na możliwość wystąpienia wiatru w 

kierunku obszarów zamieszkałych (tabela 11). 

Po obliczeniu Nt,s, wartość prawdopodobieństwa P awarii można ocenić stosując zależność: 

Przykład zastosowania algorytmu 

Nt,s = ⏐ lg10 P⏐, (3) 

Założenia: rozważana działalność to transport gazu palnego pod ciśnieniem rurociągiem o 

średnicy 1.2 m przy założeniu średniego poziomu bezpieczeństwa. Badany obszar jest 

zaludniony w 50% przy typowej gęstości zaludnienia. 

1. Z tabeli 3 (a) odczytujemy numer referencyjny: 12. 

2. Z tabeli 3 (b) referencji 12 dla danej średnicy odpowiada grupa skutków BI. 

3. Z tabeli 4 uzyskujemy: zasięg skutków – do 50 m, obszar skutków – 0.8 ha. 

4. Z tabeli 5 gęstość zaludnienia – 40. 

5. Z tabeli 6 współczynnik fA = 0.5. 

6. Z tabeli 7 współczynnik fm = 1. 

7. Ze wzory 1 wielkość skutków szacujemy na 0.8x40x0.5x1=16. 

4. Z tabeli 8 średnia wartość prawdopodobieństwa wynosi: 6. 

5. Z tabeli 9 współczynnik poprawkowy ze względu na poziom bezpieczeństwa jest: 0. 

6. Z tabeli 11 współczynnik poprawkowy za względu na wiatr: 0. 

W sumie liczba prawdopodobieństwa wynosi: 6 (wzór 2). 

Daje to wartość prawdopodobieństwa awarii (wzór 3) 0.778. 

8


Tabela 1. Lista kontrolna (1/2) 

Magazynowanie paliwa 

Przetwarzanie i 

magazynowanie paliwa 

Transport paliwa 

Działalność Najważniejsze 

substancje 

bazy dostawcze 

bazy samochodowe 

składy pośrednie 

główne magazyny 

zbiorniki cylindryczne 

rafinerie 

procesy alkylacji 

kraking 

rurociągi 

wewnątrz lądowe szlaki wodne 

koleje/drogi 

9 

benzyna 

benzyna i skroplony gaz 

ziemny (SGZ) 

benzyna 

SGZ 

ropa naftowa 

benzyna 

SGZ 

gaz ziemny 

różne gazy 

SGZ propan 

fluorek wodoru 

butylen 

etylen 

tlenek etylenu 

propylen 

chlorek winylu 

SGZ, propan 

gaz ziemny 

ropa naftowa 

benzyna 

SGZ (pod ciśnieniem) 

SGZ (schłodzony) 

ropa naftowa 

benzyna 

SGZ 

ropa naftowa 

benzyna 

Numery 

referencyjne 

(patrz tab. 3 a) 

6 

7 

6 

7,9 

1,3 

4,6 

7,9,10,11 

10,11 

13 

7,9 

31 

7,9 

12 

30 

7,9 

7,9 

8 

12 

5 

2 

9 

11 

6 

3 

7 

6 

4


Tabela 1. Lista kontrolna (1/2) 

Magazynowanie paliwa 

Przetwarzanie i 

magazynowanie paliwa 

Transport paliwa 


substancje 

bazy dostawcze 

bazy samochodowe 

składy pośrednie 

główne magazyny 

zbiorniki cylindryczne 

rafinerie 

procesy alkylacji 

kraking 

rurociągi 

wewnątrz lądowe szlaki wodne 

koleje/drogi 

Tabela 1 cd. Lista kontrolna (2/2) 

10 

benzyna 

benzyna i skroplony gaz 

ziemny (SGZ) 

benzyna 

SGZ 

ropa naftowa 

benzyna 

SGZ 

gaz ziemny 

różne gazy 

SGZ propan 

fluorek wodoru 

butylen 

etylen 


propylen 


SGZ, propan 

gaz ziemny 

ropa naftowa 

benzyna 

SGZ (pod ciśnieniem) 

SGZ (schłodzony) 

ropa naftowa 

benzyna 

SGZ 

ropa naftowa 

benzyna 

Numery 

referencyjne 


6 

7 

6 

7,9 

1,3 

4,6 

7,9,10,11 

10,11 

13 

7,9 

31 

7,9 

12 

30 

7,9 

7,9 

8 

12 

5 

2 

9 

11 

6 

3 

7 

6 

4


Materiały wybuchowe 

Miejsca i urządzenia użyteczności 

publicznej 

Urządzenia portowe 

Transport 


substancje 

produkcja i magazynowa nie 

magazynowanie amunicji 

magazyny środków ochrony roślin 

kontenery 

zbiorniki 

rurociągi 

droga, kolej (także miejsca rozrządu) 

woda 

różne 

różne 

chlor 

produkty spalania 

różne 

różne 

a) patrz aneks; 

b) międzynarodowy kod klasyfikacji stosowany w transporcie substancji; 

c) pod ciśnieniem; 

d) schłodzone; 

e) nierozpuszczalne, ciężar właściwy ≤ 1 dkg/dm 3 

11 

chlor 

amoniak 


chlorek wodoru 

gazy palne b : 23, 236,239 

ciecze palne b : 33, 

336,338,339,333, x338, 

x323,x423,446 

539 

gazy wysoko-toksyczne b : 

26,265,266 

gazy 

średniotoksyczne b :236,268,28 

6 

ciecze toksyczne b : 336, 66,663 

materiały wybuchowe b : 

1.1,1.5 

gazy palne b : 23, 236,239 

ciecze palne b :33,336,338, 

339,333,x338,x323, x423, 

446,539 

gazy wysoko-toksyczne b : 

26,265,266 

gazy 

średniotoksyczne b :236,268,28 

6 

ciecze toksyczne b :336, 66,663 

Numery 

referencyjne 


14 

14,15 

32 

43 

a 

a 

41 

40 

40 

41,42 

7 

6 

32 

31 

19 

14 

9 c ,11 d 

6 

32 c ,37 d 

31 c ,36 d 

20


Tabela 2 (a). Kryteria wyboru działalności przemysłowych 

Ze względu na odległość do obszarów zamieszkałych, osiedli: 

Typ działalności przemysłowej Odległość w m 

Instalacje stacjonarne substancje palne i/lub materiały 

wybuchowe 

w tym: 

- stacje benzynowe 

- bazy SGZ 

- rurociągi z cieczami palnymi 

- zbiorniki cylindryczne (25-100 

kg) 

substancje toksyczne 

w tym: 

- instalacje chłodnicze 

- magazyny środków ochrony 

roślin dla sprzedaży detalicznej 

Transport SGZ koleją/drogą 

wodą 

Tabela 2 (b). 

benzyna koleją/drogą 

wodą 

ropa koleją/drogą 

naftowa wodą 

substancje koleją/drogą 

toksyczne wodą 

Kryterium wyboru ze względu na intensywność transportu: 


Tabela 3 (a). Klasyfikacja substancji ze względu na kategorie skutków 

1 

2 a 

3 

4 

5 a 

6 

7 

Numer 

referencyjny 

8 a 

9 

10 

11 

12 a 

13 

14 

15 

16 

17 

18 

19 

20 

21 

22 

23 

24 

25 

26 

27 

28 

29 

30 

31 

32 

33 

34 

35 

36 

37 

38 

39 

40 a 

41 a 

42 a 

43 

44 

45 

46 

Typ 

substancji 

Ciecze palne 

Opis substancji Działalność 

Ciśnienie pary 25 barów 

- wysoko toksyczne 

Toksyczne produkty spalania *) 

13 

Magazynowanie w zbiornikach podziemnych 

Rurociągi 

Inne 


Rurociągi 

Inne 

Transport drogowy,kolejowy,zbiorniki 

nadziemne 

Rurociągi 

Inne 


Inne 

Zbiorniki cylindryczne (25-100 kg) 

Rurociągi 


Inne 


Transport: drogami, 

koleją, wodą 

Inne 




Inne 




Inne 

*) Z produktów ochrony roślin 

Z azotowych nawozów sztucznych 

Z kwasu siarkowego 

Z tworzyw sztucznych zawierających chlor


Tabela 3 (a). cd 

Ilość(t) 

Nr 

referen. 0.2-1 1-5 5-10 10-50 50-200 200- 

1000 

1000- 

5000 

5000- 

10000 

>10000 

1 

2 a 

3 

4 

5 a 

6 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

AI 

- 

- 

BII 

- 

- 

BI 

- 

- 

CII 

AI 

- 

CI 

BI 

- 

DII 

BI 

- 

DII 

CII 

- 

EII 

BI 

- 

X 

CII 

- 

X 

CI 

- 

X 

DII 

- 

X 

7 

8 a 

9 

10 

11 

12 a 

13 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

AI 

- 

BII 

- 

- 

- 

- 

BI 

- 

CIII 

- 

- 

- 

CIII 

CI 

- 

CIII 

- 

BII 

- 

CII 

DI 

- 

DIII 

- 

CII 

- 

CI 

EI 

- 

EIII 

BI 

DII 

- 

CI 

X 

- 

X 

CII 

EII 

- 

X 

X 

- 

X 

CII 

X 

- 

X 

X 

- 

X 

DII 

X 

- 

X 

14 

15 

AI 

BIII 

BI 

BIII 

BI 

CIII 

CI 

CI 

CI 

CI 

DI 

DI 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

16 

17 

18 

19 

20 

21 

22 

23 

24 

25 

26 

27 

28 

29 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

BII 

CII 

BII 

AII 

CII 

DIII 

CIII 

- 

- 

- 

AII 

BII 

BII 

- 

CII 

DII 

CII 

BII 

DIII 

EIII 

DIII 

- 

- 

- 

CIII 

DIII 

CIII 

AII 

DIII 

EIII 

DIII 

CIII 

EIII 

FIII 

EIII 

- 

AIII 

AIII 

DIII 

EIII 

DIII 

BIII 

EIII 

FIII 

EIII 

EIII 

FIII 

GIII 

FIII 

- 

AII 

BIII 

X 

FIII 

EIII 

CIII 

X 

GIII 

FIII 

FIII 

X 

HIII 

GIII 

AII 

BII 

DIII 

X 

GIII 

FIII 

EIII 

X 

HIII 

GIII 

GIII 

X 

HIII 

HIII 

AII 

CII 

EIII 

X 

X 

FIII 

FIII 

X 

X 

GIII 

GIII 

X 

X 

HIII 

BII 

CII 

FIII 

X 

X 

X 

GIII 

X 

X 

X 

HIII 

X 

X 

X 

CIII 

CII 

FIII 

X 

X 

X 

GIII 

X 

X 

X 

HIII 

X 

X 

X 

30 

31 

32 

33 

34 

35 

36 

37 

38 

39 

40 a 

41 a 

42 a 

43 

44 

45 

46 

- 

- 

CII 

DIII 

EIII 

- 

- 

BII 

DIII 

EIII 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

DIII 

EIII 

FIII 

- 

AII 

CII 

EIII 

FIII 

- 

- 

- 

- 

AII 

- 

- 

AII 

BII 

EIII 

FIII 

GIII 

- 

BII 

DIII 

FIII 

GIII 

- 

- 

- 

- 

AII 

BII 

- 

AI 

CII 

EIII 

GIII 

HIII 

AII 

CII 

EIII 

FIII 

HIII 

- 

- 

- 

BII 

CIII 

AII 

AII 

BII 

DIII 

FIII 

GIII 

HIII 

AII 

DIII 

EIII 

GIII 

HIII 

- 

- 

- 

DIII 

EIII 

CIII 

CIII 

BI 

EIII 

FIII 

GIII 

X 

BII 

DIII 

EIII 

GIII 

X 

- 

- 

- 

EIII 

FIII 

DIII 

DIII 

CIII 

FIII 

GIII 

X 

X 

BII 

DIII 

FIII 

X 

X 

- 

- 

- 

EIII 

FIII 

DIII 

DIII 

CII 

FIII 

X 

X 

X 

BII 

EIII 

GIII 

X 

X 

- 

- 

- 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

X 

CII 

FIII 

X 

X 

X 

- 

- 

- 

X 

X 

X 

X 

Symbol X oznacza kombinację rodzaju i ilości substancji nie spotykanej w praktyce. 

14


Tabela 3 (b). Klasyfikacja substancji ze względu na grupy skutków w wypadku 

podziemnych rurociągów poza obszarem instalacji 

Nr 

referen. 

Typ 

substancji 

Opis substancji Średnica 

największej 

części rurociągu 

Grupa 

skutków 

2 Ciśnienie przy 20 o Ciecze palne 

C 0.2 AI 

5 

Ciśnienie przy 20 o C ł0.3 bara 0.2-0.4 

>0.4 

8 Gazy palne Skroplony pod ciśnieniem 0.2 

12 

Pod ciśnieniem 0.2-1 

>1 

40 Gazy 

Średnio toksyczny


Rys.1. Kategorie obszarów skutków. 

Uwaga: Litery A-H odpowiadają kategoriom zasięgu w porządku narastającym. Każda 

kategoria zasięgu jest zdefiniowana przez przedział zasięgu skutków, natomiast każda 

kategoria obszaru skutków jest zdefiniowana przez jedną liczbę odpowiadającą powierzchni 

obszaru zagrożonego w ha (Rys.1). Przy tym: 

I - odpowiada obszarowi w kształcie koła o promieniu odpowiadającemu maksymalnemu 

zasięgowi skutków (taka sytuacja może wystąpić w wypadku detonacji substancji 

wybuchowych); 

II - obszar półkola (typowa sytuacja w wypadku obłoku ciężkiego gazu palnego i 

opóźnionego zapłonu lub obłok powstały z parującego dużego rozlewiska); 

III - odpowiada w przybliżeniu 1/10 powierzchni koła wyznaczonego przez promień 

maksymalnego zasięgu skutków (najdłuższy obłok w wyniku dyspersji w atmosferze). 

16


Każdej kategorii obszaru skutków można przyporządkować dowolną kategorię zasięgu 

skutków, z wyjątkiem kategorii F-H, które mogą wystąpić tylko w wypadku kategorii III. 

Można to wytłumaczyć faktem, że tak duże odległości mogą wystąpić jedynie przy 

uwolnieniach i dyspersji dużych ilości toksycznych. 

Tabela 5. Ocena gęstości zaludnienia 

Obszary rolnicze 

Pojedyncze skupiska domów 

Wioski i willowe obszary zamieszkania 

Typowe obszary zamieszkania 

Ruchliwe obszary zamieszkania 

Obszary ryzyka, centra zakupowe, centra miast 

Opis obszaru Typowa gęstość (osoby/ha) 

Tabela 6. Współczynnik poprawkowy fa uwzględniający rozkład głównych obszarów 

zamieszkania w kole, którego promień odpowiada maksymalnemu zasięgowi skutków. 

Kategorie 

Procent zaludnienia (%) obszaru krytycznego 

obszaru 

skutków 100% 50% 20% 10% 5% 

I 1 0.5 0.2 0.1 0.05 

II 1 1 0.4 0.2 0.1 

III 1 1 1 1 1 

Tabela 7. Współczynnik poprawkowy fm uniknięcia skutków 

Palne (1-12) 

Palne (13) 

Substancje (liczby referencyjne) Wartości współczynników 

Wybuchowe (14,15) 

Ciecze toksyczne (16-29,43-46) 

Gazy toksyczne (30-34,40-42) 

Gazy toksyczne (35-39) 

Powyższe wartości fm wyznaczamy biorąc pod uwagę: 

• czy osoby w zagrożonym obszarze mają szansę ukryć się; 

• podjęcie odpowiednich kroków zaradczych zależy od dostępnego czasu. 

17 

1 

0.1 

1 

0.05 

0.1 

0.05 

5 

10 

20 

40 

80 

160


Tabela 8. Średnia wartość prawdopodobieństwa N * ts wypadków transportowych a 

Substancje 

(liczby referencyjne) 

Ciecze palne (2) 



Gazy palne (7) 





Materiały wybuchowe (14) 

Ciecze toksyczne(19,23,27) 

Ciecze toksyczne (20,24,28) 

Gazy toksyczne (31,32) 

Gazy toksyczne (36,37) 

Gazy toksyczne (40,41,42) 

Transport 

Droga Kolej Woda Rurociąg 

8.5 

9.5 

9 

7.5 

9.5 

a) 

Tabela podaje te wartości, które są potrzebne dla ocen prawdopodobieństwa wypadków transportowych za 

pomocą metody opisanej w tym rozdziale. 

b) 

lądowe szlaki wodne. 

c) 

dla substancji dla wysokich właściwościach korozyjnych w kontakcie z wodą. 

18 

9.5 

10.5 

10 

8.5 

10.5 

8 

11 

10 

9 

7 

10 

9 

6 

5 

6 

6 

6 

5 c


Tabela 9 (a). Parametr poprawkowy nc ze względu na poziom bezpieczeństwa 

analizowanych szlaków komunikacyjnych. 

Zasady ogólne 

Poziom bezpieczny a) 

Poziom średni b) 

Poziom niebezpieczny c) 

a) Na przykład: 

Droga Kolej(b) Statek Rurociąg 

- szlak bez skrzyżowań, szlak o małym natężeniu; 

+1 

- 

-1 

- droga z wydzielonym pasmem dla ciężkich pojazdów; 

- szlaki wodne szerokie, proste, o większym stopniu nadzoru; 

- rurociągi o większym stopniu nadzoru i kontroli. 

b) Należy zastosować te wartości, gdy nie można zakwalifikować szlaku komunikacyjnego 

do żadnej z dwóch pozostałych klas. 

c) Szlaki znane z częstych wypadków; 

- drogi z połączeniami o dużym natężeniu ruchu, z ostrymi zakrętami, bez świateł 

regulacyjnych, o śliskiej nawierzchni; 

- szlaki wodne z zakrętami, ze skrzyżowaniami z ruchem poziomym, z przeszkodami takimi 

jak mosty i śluzy, z miejscami do cumowania, do przeładunku ze statku na statek; 

- rurociągi, jeżeli stare, skonstruowane o dawniej obowiązujące standardy/przepisy, jeżeli 

ich lokalizacja nie jest dokładnie znana. 

19 

+0.5 

- 

-0.5 

+1 

- 

-1


Tabela (b). Transport kolejowy 

Standardowe tory 

Tory przemysłowe d) 

Miejsca rozrządu 

Miejsca rozrządu 

Wzgórze rozrządu z 

zastosowaniem lokomotywy i 

swobodnie poruszających się 

wagonów 

Wagony są przemieszczane tylko 

za pomocą lokomotywy 

Wagony w złym stanie e) 

Miejsce rozrządu w złym stanie f) 

d) specjalne tory do fabryki 

e) często występują przecieki, itp. 

f) łatwy dostęp do miejsca, zniszczona gleba, zły stan techniczny toru, czynności wykonywane ręcznie. 

Tabela 10. Parametr poprawkowy ntd ze względu na natężenie ruchu 

Liczba pojazdów/statków w ciągu roku Parametr 

10-50 

50-200 

200-500 

500-2000 

2000-5000 

5000-20 000 

Tabela 11. Współczynnik poprawkowy np ze względu na możliwość wystąpienia wiatru 

w kierunku obszarów zamieszkałych 

Kategorie 

Zamieszkała część obszaru w % 

obszaru 

skutków 100% 50% 20% 10% 5% 

I 0 0 0 0 0 

II 0 +0.5 +0.5 +0.5 +0.5 

III 0 +0.5 +0.5 +1 +1.5 

20 

-1.5 

-2 

-2.5 

-3 

-3.5 

-4 

- 

-1 

-3 

-3 

-2 

-1 

-1


Aneks. Wykaz substancji 

Poniższa tabela zawiera wykaz pogrupowanych substancji według typów z podaniem 

numerów referencyjnych odpowiadających tabeli 3 – podstawowej dla określenia skutków. 

Numer 

referencyjny 

Typ substancji Substancje (przykłady) 

1-3 Ciecze palne 20°C anilina 

benzaldehyd 

chlorek benzylu 

butanol 

diglicol butylowy 

dichlorobenzen 

dichloropropen 

olej napędowy 

węglan dietylu 

dimetyloformamid 

etanoloamina 

octan etyloglikolu 

krzemian etylu 

chlorohydrin etylenu 

glikol etylenowy 

olej opałowy 

furfural 

metanol furylu 

alkohol izoamylowy 

izobutanol 

izopropanol 

keton metylobutylu 

glikol metylowy 

octan glikolu metylowego 

naftalen 

nitrobenzen 

fenol 

styren 

trioksan 

ksylen 

1-3 Ciecze palne


Numer 

referencyjny 

Typ substancji Substancje (przykłady) 

4-6 Ciecze palne >0,3 bara przy 20°C 

heksan 

octan izobutylu 

eter izopropylowy 

metanol 

octan metylu 

metylocycloheksan 

keton izobutylowo metylowy 

metakrylan metylu 

keton winylowo metylowy 

oktan 

piperydyna 

octan propylu 

pirydyna 

toluen 

trietylamina 

octan winylu 

propionian metylu 

disiarczek węgla 

kolodionowy roztwór 

cyclopentan 

eter dietylowy 

bromek etylu 

izopropene 

alkohol izopropylowy 

mrówczan metylu 

nafta 

pentan 

benzyna 

propanol (alkohol propylowy) 

tlenek propylenu 

7-9 Gazy palne buta-1,3-dien 

butan 

buten 

cyklopropan 

difluoroetan 

eter dimetylowy 

etan 

chlorek etylu 

izobutan 

izobutylen 

naturalny gaz płynny (propan-butan) 

eter metylowy 

propadien 

propan 

propylen 

10, 11 Gazy palne eten 

metan 

(patrz numery 7-9). acetylen metylu 

skroplony gaz ziemny 

12 Gazy palne pod ciśnieniem etylen 

wodór 

metan 

acetylen metylu 

skroplony gaz ziemny 

13 Gazy palne w butlach acetylen 

butan 

wodór 

naturalny gaz płynny (propan-butan) 

propan 

22


Numer 

referencyjny 

Typ substancji 

Substancje (przykłady) 

14, 15 Wybuchowe azotan amoniaku (nawóz typu ai) 

amunicja 

nitrogliceryna 

tnt 

16, 17 Ciecze nisko toksyczne chlorek acetylu 

alliloamina 

bromek allilu 

chlorek allilu 

chloropikryna 

eter dichlorodietylowy 

dimetylohydrazina 

siarczek dimetylu 

epichlorohydryna 

etanotiol 

izocyjanek etylu 

etylotrichlorosilan 

pentakarbonyl żelaza 

izopropyloamina 

metakroleina 

hydrazyna metylu 

tetratlenek osmium 

perchlorometylotiol 

tlenochlorek fosforu 

trichlorek fosforu 

chlorek sulfurylu 

czteroetylek ołowiu 

czterometylek ołowiu 

trichlorosilan 

chlorek winylidenu 

18-21 Ciecze średnio toksyczne akroleina 

akrylonitril 

brom 

siarczek węgla 

aldehyd chloro octowy 

eter chloro metylowy 

bromek cyjanu 

dimetylodichlorosilan 

etylenoimina 

izobutyloamina 

metylodichlorosilan 

jodek metylu 

metylotrichlorosilan 

kwas azotowy (dymiący) 

oleum (dymiący kwas siarkowy) 

pentaboran 

propylenoimina 

tlenek propylenu 

tetrachlorek cyny 

22, 25 Ciecze silnie toksyczne cyjanek wodoru 

ditlenek azotu 

tritlenek siarki 

tetra-butyloamina 

26, 29 Ciecze bardzo silnie toksyczne izocyjanek metylu 

karbonyl niklu 

pentafluorek siarki 

30, 35 Gazy nisko toksyczne etyloamina 



31, 36, 40 Gazy średniotoksyczne amoniak 

23


Numer 

referencyjny 

Typ substancji 

trifluorek boronu 

tlenek węgla 

trifluorek chloru 

dimetyloamina 

fluoro wodór 

trifluorek azotu 

silan 

ditlenek siarki 

trimetyloamina 

bromek winylu 

32, 37, 41,42 Gazy silnie toksyczne trichlorek boronu 

siarczek karbonylu 

chlor 

ditlenek chloru 

dichloroacetylen 

formaldehyd 

heksafluoroaceton 

bromo wodór 

chloro wodór 

siarko wodór 

bromek metylu 

chlorek metylu 

tlenek azotu 

tetrafluorek krzemu 

fluorek siarki 

czterowodorek cyny 

33, 38 Gazy bardzo silnie toksyczne boroetan 

chlorek karbonylu 

fluorek karbonylu 

cyjan 

eter dimetylowy 

fluor 

keten 

difluorek tlenu 

fosgen 

fosforowodór 

stibin 

tetrafluorek siarki 

heksafluorek teluru 

34, 39 Gazy ekstremalnie toksyczne arsen 

selenowodór 

selen 

heksafluorek selenu 

do porównania z tabelami na następnej stronie: 

24 

Substancje (przykłady)


Kolejne tabele pozwalają określić toksyczności substancji. 

Suma a + b Klasa toksycznosci 

6 nisko 

7 średnio 

8 silnie 

9 bardzo silnie 

10 ekstremalnie 

LC 50 4h w ppm Wyliczony numer (a) 

0.01-0.1 

0.1-1 

1-10 6 

10-100 5 

100-1000 4 

1000-10 000 3 

10 000-100 000 2 

Właściwości fizyczne Wyliczony numer (b) 

ciecze 20°C < 0.05 bar 1 

ciśnienie 0 

0,5 

0 

3 bar 

2 

0.3-1 bar 3 

kompresowane gazy płynne > 265 K 3 

punkt wrzenia < 265 K 4 

schłodzone gazy płynne > 245 K 3 

punkt wrzenia < 245 K 4 

25

materiały - MANHAZ - Instytut Energii Atomowej

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?