You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Háskóli</strong> <strong>Íslands</strong><br />
Landfræðiskor<br />
Hluti I . Skilgreiningar<br />
Byggðaþróun og atvinnulíf 09.63.49-030, vorönn <strong>2003</strong><br />
Kennari: Ásgeir Jónsson<br />
<strong>Lokapróf</strong>, þriðjudaginn 29. apríl. 09:00-12:00.<br />
Einu leyfilegu hjálpargögnin eru skriffæri og reglustika.<br />
Skýrið og skilgreinið eftirfarandi hugtök, ásamt því að lýsa þýðingu þeirra<br />
fyrir íslenska byggðaþróun. Veljið þrjú af fjórum. (27%)<br />
(Athugið tímatakmörk. Miðað er við að ekkert svar taki lengri tíma en 16 mínútur)<br />
A) QWERTY áhrifin (The economics of QWERTY)<br />
B) Stóra sparkið (The big push)<br />
C) Lögmál Zipf (Zipf’s law)<br />
D) Miðstöðvaráhrifin (the hub effect)<br />
Hluti II . Fræðilegur skilningur<br />
Veljið annað hvort spurningu 1) eða 2) (40%)<br />
1) Flutningskostnaður og stærðarhagkvæmni<br />
a) Í frægri grein frá árinu 1991 setti hagfræðingurinn Paul Krugman fram<br />
skýringu á búferlaflutningum með líkani sem hann kallaði racetrack<br />
economy (klukkulíkan) þar sem 12 svæðum var raðað á hringferil.<br />
Hvaða krafta vill Krugman raunverulega kortleggja?<br />
Hvað rekur áfram fólksflutninga á milli svæða?<br />
Hvað rekur áfram flutning fyrirtækja á milli svæða?<br />
Hvernig myndast jafnvægi í búsetu?<br />
Hvaða máli skiptir það að svæðin eru sett á hringferil fyrir þann fjölda<br />
þéttbýliskjarna sem myndast?
) Krugman sjálfur hefur síðar sagt um líkan sitt að það sé “the most<br />
appealing, albeit least realistic, approach to the evolution of spatial<br />
structure”. Er einhver ástæða fyrir því af hverju líkanið ætti að hæfa<br />
Íslandi betur en öðrum löndum?<br />
Og er þá hægt að nota þá innsýn sem títtnefnt líkan gefur til þess að skýra<br />
búsetuþróun hérlendis frá síðara hluta 19du aldar og fram á vora daga?<br />
Hvaða máli skipta samgöngur í þessu sambandi?<br />
c) Sumir hafa reynt að skilgreina jaðarbyggðir sem byggðalög fjarri þjóðvegi<br />
1 (hringveginum). Þetta er þó að mörgu leyti ófullkomin skilgreining þar<br />
sem mörg byggðalög eiga í miklu vanda jafnvel þótt þau séu staðsett rétt<br />
við hringveginn.<br />
Er með einhverjum hætti hægt að skilgreina jaðarbyggðir út frá líkani<br />
Krugmans? Hvaða máli skipta staðbundin aðföng og breytingar á notkun<br />
þeirra fyrir byggð á þessum jaðarsvæðum?<br />
2) Margfaldarar og hringrásarferli<br />
a) Áætlað hefur verið með aðstoð margfaldaralíkana að fyrir hvert eitt starf<br />
sem skapast við fyrirhugaða álbræðslu á Reyðarfirði, muni hálft starf<br />
skapast á móti í afleiddum greinum á Austurlandi. Lýsið því hvernig að<br />
slíkar niðurstöður eru fengnar og hvaða hugsun liggur að baki þeim.<br />
Hvað þýðir hugtakið afleidd áhrif í raun og veru? Er hægt að yfirfæra þetta<br />
yfir á landið í heild og segja að fyrir hvert eitt starf sem skapist í áliðnaði<br />
fyrir austan muni hálft starf skapast á landinu öllu?<br />
b) Leiðið út (sýnið út hvernig hægt er að finna) margfaldara fyrir Austurland ef<br />
gefið er að neysla, innflutningur og fjárfesting ráðast af tekjum en neysla<br />
hins opinbera standi óbreytt.<br />
c) Er hægt að lýsa áhrifum álversins fyrir austan með aðstoð annarra líkana en<br />
margfaldara, s.s. með beitingu hugtaksins sjálfnærandi hringrás (Circular<br />
causation)? Hvaða máli skiptir mannauðsmyndun í þessu sambandi?
Hluti III . Fræðileg beiting<br />
Veljið einn lið af þremur (33%)<br />
I) Áhrif samgöngubóta<br />
Í Byggðaáætlun ríkisstjórnarinnar er það sérstaklega lagt til að reyna að<br />
stytta vegalengdir á milli staða, einkum að reyna að tengja hina smærri staði<br />
við héraðshöfuðborgir eða Reykjavík sjálfa.<br />
Nefnið dæmi um einhverja slíka vegabót sem nú er á prjónum yfirvalda og<br />
skýrið – með aðstoð einhverrar fræðilegrar nálgunar – hvaða áhrif hún gæti<br />
haft á búsetu og atvinnulíf á þeim stöðum sem munu þannig færast nær<br />
hverjum öðrum.<br />
Hvaða lærdóm má draga af þeim samgöngubótum sem hafa þegar átt sér<br />
stað? Getur það staðist að betri vegir geti hreinlega eytt byggð á ákveðnum<br />
stöðum? Eða er það aðeins spurning um sérhæfni og samkeppnisstöðu?<br />
II) Kjarnamyndun í sjávarútvegi<br />
Á síðustu árum hafa veiðar og vinnsla verið að færast frá ákveðnum<br />
svæðum til annarra með aðstoð kvótaflutninga og viðskipta í gegnum<br />
fiskmarkaði.<br />
Nefnið dæmi um einn eða fleiri staði sem eru rísandi stjörnur í<br />
sjávarútvegi. Hvaða almennu fræðilegu þættir eru það sem reka slíka<br />
kjarnamyndun áfram? Hvaða sértæku og staðbundnu þættir eru það sem reka<br />
áfram vöxt nefndra staða umfram vöxt annarra útvegsstaða á landinu? Eru<br />
einhver söguleg fordæmi fyrir þessar þróun? Hvaða þýðingu gæti<br />
kjarnamyndun í sjávarútvegi haft fyrir framleiðni í greininni?<br />
III) Nýting mannauðs<br />
Á síðustu árum hafa störf fyrir menntað fólk einkum skapast í Reykjavík<br />
en í minna mæli á landsbyggðinni. Mörg sveitarfélög hafa viljað bregðast við<br />
þessum með því að byggja upp langskólamenntun innan sinna marka. Lýsið<br />
því með fræðilegum hætti af hverju Reykjavík hefur þessi yfirburði í<br />
mannauðsmyndun og mannauðsnýtingu.<br />
Hvaða þýðingu getur það þjónað að byggja upp “æðri” menntasetur á<br />
landsbyggðinni fyrir atvinnulíf og búsetu þar um slóðir? Er hægt nefna dæmi<br />
um hvernig að uppbygging menntastofnana á landsbyggðinni hefur náð<br />
markmiði sínu?<br />
Er hægt nefna dæmi um önnur bæjarfélög sem hafa náð ágætum árangri<br />
með leggja litla áherslu á mannauðsmyndun en sérhæfa sig í greinum sem gera<br />
fremur litla kröfur til formlegrar menntunar? Er eðlilegt að það sé ákveðin<br />
verkaskipting í þessum efnum á milli höfuðborgar og landsbyggðar?
Change language