Prof. dr hab. Michał Mrozowicki o Richardzie Wagnerze

A w operze Wagnera dostrzegane są także wpływy Homerowskiej Odysei i legendy o Żydzie
- Wiecznym tułaczu. I jak tu mówić o germańskim charakterze tego utworu?
Ryszard Wagner opuścił Paryż i Francję 7 kwietnia 1842 roku, ślubując ze łzami w
oczach, jak sugerują jego biografowie, dozgonną wierność niemieckiej ojczyźnie. Wagner
podobno przyrzekł sobie wówczas, że jego noga więcej nie stanie na francuskiej ziemi, że nie
powróci już nigdy do Paryża, miasta, które tak srodze go rozczarowało, nie szczędząc mu
najokrutniejszych upokorzeń i w którym wraz z żoną przez długie miesiące żył w potwornej
nędzy. Wagner udał się do Drezna, gdzie Królewski Teatr zaakceptował niespełna rok
wcześniej, w czerwcu 1841 roku, partyturę Rienziego i gdzie kompozytor miał nadzieję – jak
okazało się uzasadnioną – wystawić także swe najnowsze dzieło, Latającego Holendra.
Jest niewątpliwe, że wszystkie dzieła sceniczne Wagnera, które powstały po 7
kwietnia 1842 roku przez kolejne czterdzieści lat, po przekroczeniu przez kompozytora
granicy francusko-niemieckiej, po owych łzach i ślubach, o których była tu mowa, a które
towarzyszyły jego powrotowi do ojczyzny, mają charakter bardziej germański, bardziej
niemiecki niż dzieła wcześniejsze. Ta uwaga dotyczy Tannhäusera, Lohengrina, Tristana i
Izoldy, Śpiewaków Norymberskich, tetralogii Pierścień Nibelunga i Parsifala. Ale żadne z
tych dzieł – nie starczy mi czasu, by to jasno wykazać w odniesieniu do każdego z nich z
osobna – żadne z tych dzieł nie traci charakteru uniwersalnego, większość z nich ma źródła
europejskie, a nie tylko germańskie, odwołuje się do mitów, legend, utworów, najczęściej
średniowiecznych, wspólnych dla rozmaitych europejskich, czy to zachodnioeuropejskich,
czy to północnoeuropejskich, narodów. Opery Tannhäuser i Śpiewacy norymberscy może
najbardziej zakorzenione są w kulturze czysto niemieckiej, ale czyż nie jest tematem
uniwersalnym zasadnicza dla przesłania tej pierwszej opery opozycja pomiędzy miłością
czystą i miłością zmysłową, dwoistość natury kobiety, która jednocześnie bywa i Elżbietą i
Wenus? A Śpiewacy Norymberscy, apologia sztuki niemieckiej, czyż nie jest również
apologią sztuki w ogóle, sztuki wolnej, nieskrępowanej, ewoluującej, symbolizowanej przez
Walthera von Stolzing, ale równocześnie szanującej tradycję, pewne konwencje, pewne
normy?
Znamienne, że francuscy miłośnicy i znawcy Wagnera przełomu XIX i XX wieku
wskazywali, na francuskie aspekty, francuskie afiliacje jego rzekomo germańskich oper.
W muzycznym czasopiśmie Le Ménestrel 10 marca 1889 roku wielcy znawcy
sztuki wagnerowskiej Albert Soubies i Charles Malherbe, wskazywali na francuskie
wpływy w operze Śpiewacy norymberscy, dowodząc, że pomysł tego utworu zaczerpnięty
4