Controlling logistyczny w sieciach usług transportowych - Transportu
Controlling logistyczny w sieciach usług transportowych - Transportu
Controlling logistyczny w sieciach usług transportowych - Transportu
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ<br />
z. 69 Transport 2009<br />
Stanisław KRAWCZYK<br />
Katedra Logistyki Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu<br />
ul. Komandorska 118/120<br />
53-345 Wrocław<br />
stanislaw.krawczyk@ue.wroc.pl<br />
CONTROLLING LOGISTYCZNY W SIECIACH USŁUG<br />
TRANSPORTOWYCH<br />
Streszczenie<br />
Powszechnie uwaa si, e rozwój małych i rednich przedsibiorstw w Polsce jest ograniczony przede<br />
wszystkim barierami kapitałowymi. Nie podwaajc tego sdu, naley zwróci uwag na inn barier, jak jest<br />
podtrzymywanie przez firmy z tych grup tendencji zachowania pełnej samodzielnoci i odrbnoci. Opcj nowej<br />
formy działalnoci jest włczenie do grupy tworzcej sie. Utworzenie i funkcjonowanie sieci wymaga od<br />
uczestników wypracowania zasad współpracy i wzajemnego respektowania niezalenoci. Obserwacje<br />
funkcjonujcych sieci przedsibiorstw sugeruj wyranie, e czuwanie nad poprawnoci funkcjonowania nie<br />
moe ograniczy si do standardowych zada controllingu. Niezbdne staje si dostrzeganie nowych zada<br />
odnoszcych si nie tylko do działalnoci podstawowej lecz równie do uwarunkowa <strong>logistyczny</strong>ch<br />
funkcjonowania sieci. W referacie zostan przedstawione wybrane zadania controllingu logistycznego w <strong>sieciach</strong><br />
przedsibiorstw.<br />
Słowa kluczowe: controlling <strong>logistyczny</strong>, sieci.<br />
1. DEFINICJA CONTROLLINGU<br />
Powstanie controllingu mona wywodzi z dynamicznego rozwoju czstkowych<br />
systemów kierowania (np. system celów, organizacja, system kierowania personelem, system<br />
informacyjny jak równie system planowania i kontroli). Współdziałanie tych systemów<br />
czstkowych wymaga koordynacji, która przerodziła si w controlling.<br />
<strong>Controlling</strong> w swej standardowej funkcji jest powizany z zadaniami poprawnego<br />
zarzdzania przedsibiorstwem. Sporód rónych uj definicji controllingu przytoczmy<br />
definicj sformułowan przez P. Horvátha [6].<br />
<strong>Controlling</strong> – rozpatrywany funkcjonalnie – jest podsystemem kierowania, który<br />
koordynuje planowanie i kontrol uzyskiwania wyników przez systemowe gromadzenie<br />
informacji dotyczcych osigania celów, wspomagajc w ten sposób adaptacj i koordynacj<br />
całego systemu. Koordynacja systemowa to tworzenie stałych struktur wytwarzania<br />
i procesów, pozwalajce wpływa na uzgodnienia zada i przez to, na ich dostosowanie do<br />
oczekiwanych przyszłych zdarze.<br />
Jak podkrela S. Nowosielski, szczególnym zadaniem controllingu jest kreowanie<br />
i wspomaganie antycypacyjnego zarzdzania (sterowania) działalnoci gospodarcz. Chodzi<br />
tu o przewidywanie potencjalnych odchyle, analizowanie moliwych przyczyn ich<br />
wystpienia i w miar skuteczne im przeciwdziałanie (zapobieganie) [4], [11], [12]. Uwaa
90<br />
Stanisław Krawczyk<br />
si, e controller powinien by doradc wszystkich decydentów i nawigatorem osigania<br />
celów, a jego zadanie mona okreli jako „czuwanie nad poprawnoci planowania<br />
i realizacji” [1].<br />
Podstawowy zakres zada controllingu mona uj w trzy bloki:<br />
• dostarczanie kierownictwu informacji majcych znaczenie dla wyników działalnoci,<br />
• doradztwo w planowaniu i procesie sterowania działalnoci,<br />
• działania na rzecz koordynacji i porozumie wewntrz i midzy podsystemami<br />
organizacji.<br />
W wielkim skrócie mona powiedzie, e controlling przedsibiorstwa jest nastawiony<br />
na czuwanie nad poprawnoci osigania wyników w podstawowej działalnoci.<br />
Symbolicznie odzwierciedla to rysunek 1.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Rys. 1. Rola controllingu w działalnoci przedsibiorstwa<br />
ródło: opracowanie własne.<br />
W spełnianiu swych zada koordynacyjnych controlling musi odwoływa si do<br />
systemu celów firmy, z którego powinien wywodzi kryteria swych aktywnoci. Wszelkie<br />
rozwaania dotyczce controllingu maj sens, gdy firma zna swoje cele nadrzdne wynikajce<br />
z jej strategii. Cele nadrzdne musz by przetransformowane w system celów dopasowanych<br />
do podsystemów firmy. Zadanie okrelenia tej transformacji i sprawdzenie jej poprawnoci<br />
naley do controllingu. <strong>Controlling</strong> w ramach swych zada ma obowizek analizowa<br />
dostrzegane odchylenia i proponowa przeciwdziałania.<br />
W praktyce controlling bywa utosamiany z kontrol. Jest to zbyt wskie traktowanie<br />
controllingu. Intencj wprowadzenia pojcia controlling było wskazanie znacznie szerszego<br />
i innego jakociowo traktowania roli funkcji o charakterze nadzoru. Mona uzna, e rónic<br />
midzy controllingiem i kontrol odzwierciedlaj ujcia: controlling oznacza „czuwanie nad<br />
poprawnoci” natomiast kontrola to „sprawdzanie poprawnoci”. Łatwo dostrzec, e zadania<br />
kontrolne nale do controllingu, ale nie stanowi jego zasadniczego zakresu. W pełnym<br />
okreleniu roli, controller jest analitykiem, doradc i kontrolerem.<br />
2. CONTROLLING LOGISTYCZNY<br />
W licznych pracach zwraca si uwag, e zadania controllingu logistycznego naley<br />
cile powiza ze standardami uznawania w danej jednostce, co jest logistyk.<br />
Gdy logistyka jest wyróniana jako zbiór zada z zakresu transportu, przeładunków<br />
i magazynowania, controlling <strong>logistyczny</strong> powinien koncentrowa si na poprawnoci<br />
uzyskiwania wyników, zapewnienia jakoci i poszukiwaniu moliwoci obniki kosztów<br />
logistyki, przy uwzgldnieniu podstawowych parametrów wykonania, jakimi s czasy<br />
realizacji, poziomy zapasów, dyspozycyjno w pozyskiwaniu zasobów i dotrzymywanie<br />
terminów.
<strong>Controlling</strong> <strong>logistyczny</strong> w <strong>sieciach</strong> <strong>usług</strong> <strong>transportowych</strong><br />
91<br />
W przypadkach, gdy zadania logistyczne s rozszerzone do koordynacji przepływów<br />
materiałów i informacji, zmienia si równie zakres zada controllingu logistycznego. Zakres<br />
standardowych zada jest uzupełniony zadaniami czuwania nad uzgodnieniami <strong>logistyczny</strong>mi<br />
midzy dostawcami i odbiorcami materiałów i informacji oraz nad sprawnym, płynnym<br />
przebiegiem operacji realizowanych w procesach przepływów.<br />
Punktem cikoci controllingu logistycznego powinny by wszelkie aspekty<br />
koordynacji procesów. Ogólnie mona uzna, e controlling w logistyce obejmuje 1:<br />
• wypracowanie koncepcji kształtowania i skoordynowanego funkcjonowania<br />
informacyjnego dla podejmowania decyzji <strong>logistyczny</strong>ch z ukierunkowaniem na<br />
poprawianie sprawnoci wyznaczania decyzji oraz ich jakoci,<br />
• wypracowanie koncepcji kształtowania i skoordynowanego funkcjonowania systemu<br />
planowania i kontroli na potrzeby logistyki,<br />
• koordynacj działa planistycznych i kontrolnych w obszarze logistyki,<br />
• wypracowanie przesłanek poprawiania efektywnoci i sprawnoci systemu zarzdzania<br />
logistycznego.<br />
Zwile mona powiedzie, e do podstawowych funkcji controllingu w logistyce<br />
naley koordynacja pozyskiwania informacji, planowania i kontroli na rzecz poprawnej<br />
działalnoci logistycznej oraz powizanie i uzgodnienie tych działa z całokształtem<br />
działalnoci przedsibiorstwa. Obszary controllingu logistycznego symbolicznie przedstawia<br />
rysunek 2.<br />
ródło: opracowanie własne.<br />
Rys. 2. Obszary controllingu logistycznego<br />
Schemat przedstawiony na rysunku 2 wskazuje e controlling <strong>logistyczny</strong> mona<br />
rozpatrywa osobno po stronie dopływów jak i odpływów z przedsibiorstwa. Ale rzeczywisty<br />
controlling <strong>logistyczny</strong> powinien rozpatrywa równie poprawno zalenoci midzy<br />
wejciem i wyjciem. Tak rozumiany, kompleksowy zakres zada pozwala postrzega<br />
controlling <strong>logistyczny</strong> jako składow controllingu przedsibiorstwa.<br />
Uznajc, e logistyka obejmuje równie kształtowanie struktur zapewniajcych<br />
właciwe wspomaganie podstawowej działalnoci przedsibiorstwa oraz działania<br />
menederskie w tym obszarze, zadania controllingu logistycznego naley uzupełni o [8],<br />
[10]:<br />
• sprawdzanie poprawnoci uwarunkowa i zalenoci midzy jednostkami, które<br />
dokonuj uzgodnie <strong>logistyczny</strong>ch,<br />
1 Zmodyfikowane ujcie z [5].
92<br />
Stanisław Krawczyk<br />
• sprawdzanie prawidłowoci infrastruktury systemów <strong>logistyczny</strong>ch wspomagajcych<br />
działalno przedsibiorstwa,<br />
• identyfikacj i analiz słabych wzłów systemów i moliwoci poprawy ich<br />
funkcjonowania,<br />
• analiz poprawnoci relacji midzy jednostkami,<br />
• okrelenie budetu niezbdnego do realizacji sugerowanych zmian w systemach<br />
<strong>logistyczny</strong>ch.<br />
Dokonany przegld wyranie pozwala dostrzec rónice w rozumieniu controllingu.<br />
W przypadkach, gdy logistyka jest traktowana instrumentalnie, na poziomie sterowania<br />
transferami dóbr materialnych i towarzyszcym im informacji, controlling spełnia rol<br />
sprawozdawcz. Przyporzdkowujc logistyce zadania kształtowania infrastruktury, musimy<br />
zmieni zadania controllingu, nadajc controllerowi rang doradcy w zakresie wskazywania,<br />
analizy i oceny zmian w zakresie wspomagania działalnoci podstawowej przedsibiorstwa.<br />
W odrónieniu od roli controllingu w odniesieniu do podstawowej działalnoci<br />
przedsibiorstwa, controlling <strong>logistyczny</strong> nie podejmuje si zadania sprawdzania<br />
efektywnoci finansowej.<br />
Identyfikacj szczegółowych zada controllingu logistycznego wygodnie jest<br />
przeledzi na wybranych segmentach działalnoci przedsibiorstwa produkcyjnego.<br />
W definicjach celów przedsibiorstwa jako fundamentalny wymienia si uzyskiwanie<br />
wyników spełniajcych oczekiwania klientów. Oczywicie, głównym wynikiem, jakim jest<br />
zainteresowany klient, jest produkt. Wytworzenie produktu jest jednak jedynie stworzeniem<br />
potencjalnej wartoci dla klienta. Produkt uzyskuje rzeczywist warto dopiero wtedy, gdy<br />
zapewnione jest jego przejcie przez klienta, co wymaga logistycznej obsługi. Zapewnienie<br />
poprawnoci wykonywania zada <strong>logistyczny</strong>ch w obsłudze klienta odnosi si do:<br />
• operacji fizycznych, a wic transportu, składowania, przeładunków, komisjonowania<br />
i pakowania,<br />
• czynnoci administracyjnych zwizanych z obsług zamówienia, rejestracj przyj<br />
i wyda produktów, dokumentacj stanów magazynowych,<br />
• czynnoci dyspozytorskich odnoszcych si do planowania tras i przyporzdkowania do<br />
nich rodków <strong>transportowych</strong>, dyspozycji wydawania i przyjmowania i wydawania<br />
towarów.<br />
Starajc si stworzy prosty system controllingu logistycznego naley w pierwszej<br />
kolejnoci skoncentrowa si na krytycznych elementach procesu z pozycji klienta. Zalicza si<br />
do nich: czas, niezawodno, jako i elastyczno dostawy. Jak pokazuje praktyka,<br />
pierwszym krokiem, który mona zaliczy do controllingu, jest dokładne uzgodnienie<br />
znaczenia wymienionych poj i przyjcia odpowiednich miar wykonania.<br />
W zasadzie przyjmuje si:<br />
• czas dostawy jest liczony od momentu potwierdzonego przyjcia zamówienia przez<br />
dostawc do momentu dotarcia dostawy do odbiorcy;<br />
• niezawodno dostawy powinna oznacza zgodno deklarowanego i dotrzymanego<br />
terminu dostawy,<br />
• jako dostawy odnosi si do dokładnoci co do rodzaju i iloci dostarczonych produktów<br />
w odniesieniu do zamówienia jak równie do stanu produktów w dostawie,<br />
• elastyczno dostawy z pozycji klienta ma odzwierciedla zarówno zdolno do<br />
przyjmowania zamówie w rónorodnej formie, dostosowania si do terminów dostawy
<strong>Controlling</strong> <strong>logistyczny</strong> w <strong>sieciach</strong> <strong>usług</strong> <strong>transportowych</strong><br />
93<br />
okrelanych przez klienta, jak i moliwoci dokonywania zmian w zakresie specyfikacji,<br />
iloci i terminów dostawy.<br />
W systemie miar odnoszcym si do logistycznej obsługi klienta znaczc grup tworz<br />
wskaniki zwizane z wykonywaniem zada <strong>transportowych</strong>. Miary wykonania dotyczce<br />
poprawnoci obsługi klienta musz by rozpatrywane w konfrontacji ze wskanikami<br />
controllingowymi odzwierciedlajcymi ogóln gospodarno w zakresie zada<br />
<strong>transportowych</strong>. Dla przedsibiorstwa <strong>usług</strong>owego wykonujcego zadania przewozowe<br />
oznacza to odniesienie do systemu wskaników, które mona podzieli na grupy:<br />
1. Wskaniki ogólne<br />
• liczba zlece <strong>transportowych</strong>,<br />
• odległoci transportowe,<br />
• miary ładunków,<br />
• koszty transportu.<br />
2. Wskaniki sprawnoci<br />
• redni czas transportu,<br />
• stopie wykorzystania ładownoci,<br />
• rednia trasa przewozu rodkiem transportowym.<br />
3. Wskaniki efektywnoci<br />
• rednia warto zlecenia transportowego,<br />
• koszt jednostkowy przewozu np. jednej tony na kilometr przewozu.<br />
4. Wskaniki jakociowe<br />
• niezawodno dostawy (terminowo),<br />
• zgodno przewozów z wymaganiami odbiorców,<br />
• wypadkowo.<br />
Konfrontacji wskaza powinna towarzyszy analiza przyczyn odchyle od ustale<br />
przyjmowanych w planowaniu. Nie wolno jej ogranicza do przegldu poprawnoci<br />
wykonywania operacji technicznych w procesach przewozów. Przyczyny mog by ukryte<br />
w czynnociach administracyjnych i wydawanych dyspozycjach. Zbyt póne zgłoszenia<br />
wysyłek, niedokładne informacje o ładunkach, brak dyscypliny w przestrzeganiu kolejnoci<br />
komisjonowania i załadunku, obniaj poziom wyników i s powodem ponoszenia<br />
dodatkowych kosztów.<br />
3. SIECI PRZEDSIBIORSTW<br />
Rozpatrujc zbiorowo obiektów prowadzcych działalno gospodarcz, termin<br />
„sie” odnosimy najczciej do grup podmiotów rozpoznawalnych przez powizania<br />
wynikajce z tego samego typu działalnoci, jak np. sieci handlowe, sieci transportowe, sieci<br />
aptek, sieci stacji benzynowych, sieci telefoniczne itp. S to nazwy utrwalone w jzyku<br />
powszechnym i zaakceptowane w terminologii.<br />
W naukach o organizacji termin sie wprowadzono w zmodyfikowanym rozumieniu,<br />
które przedstawimy w wersji sformułowanej przez J. Sydowa, powszechnie cytowanej<br />
w literaturze europejskiej.<br />
Sieci s form organizacji, w której co najmniej dwie prawnie samodzielne i formalnie<br />
niezalene jednostki przyjmuj i akceptuj obowizek przestrzegania okrelonych, wzgldnie<br />
stabilnych relacji, które ograniczaj ich swobod działa rynkowych, ale nie wprowadzaj<br />
zalenoci hierarchicznych. Uregulowane prawnie powizania midzy jednostkami,
94<br />
Stanisław Krawczyk<br />
okrelajce zasady współpracy, czyni je wzajemnie zalenymi, pozwalajc jednak na<br />
zachowanie prawa wystpienia z organizacji 2 .<br />
Specjaln klas sieci tworz organizacje sieciowe. Przez organizacj sieciow rozumie<br />
si podmiot gospodarczy utworzony przez lub składajcy si z grupy silnie powizanych ze<br />
sob jednostek biznesowych kierujcych si zasadami rynkowymi, majcy niewiele<br />
poziomów decyzyjnych, z wyrónion strategiczn jednostk sterujc cał działalnoci<br />
organizacji [14], [18].<br />
Jak podkrela J. Sydow, „sieci przedsibiorstw powstaj głównie przez intensyfikacj<br />
współpracy, która nie oznacza połczenia w jeden podmiot ani te pełnego podporzdkowania<br />
umowom, które oznaczałyby faktyczn utrat samodzielnoci lub uzalenienie od jednolitego<br />
kierownictwa” [15].<br />
Kluczowymi dla pojcia sieci s długoterminowe umowy okrelajce zasady<br />
współpracy, które nie podwaaj samodzielnoci prawnej i samodzielnoci ekonomicznej<br />
jednostek nalecych do sieci. Prawna samodzielno oznacza zachowanie osobowoci<br />
prawnej. O samodzielnoci ekonomicznej mówimy, gdy jednostka jest w stanie podejmowa<br />
decyzje na podstawie własnej odpowiedzialnoci, własnej inicjatywy i własnych planów oraz<br />
zamierze gospodarczych [7].<br />
Z załoe funkcjonowania sieci nie wynika ograniczenie przynalenoci<br />
przedsibiorstwa do jednej sieci. Ale, włczenie si do wicej ni jednej sieci oznacza dla<br />
przedsibiorstwa przyjcie obowizków przestrzegania zobowiza, które mog by<br />
przyczyn konfliktów celów. Naraone na to s przede wszystkim małe i rednie<br />
przedsibiorstwa, które we włczeniu do sieci szukaj wzmocnienia technologicznego<br />
i zapewnienia zbytu dla swych produktów i kieruj si przede wszystkim dostrzeganymi<br />
korzyciami współpracy, nie zawsze analizujc, co znaczy przestrzeganie przyjmowanych<br />
zobowiza.<br />
Podstawow klas tworz sieci, w których celem głównym jest wytwarzanie produktu<br />
rynkowego. Wprowadza si dla nich nazw sieci wytwarzania produktu lub krótko sieci<br />
produkcyjne [2].<br />
Zgodnie z ujciem proponowanym przez J. Sydowa, uznanie grupy za sie wymaga<br />
istnienia porozumienia o akceptacji i zasadach egzekwowania reguł koordynacji. Zawieranie<br />
umowy majcej znamiona jedynie transakcji nie oznacza tworzenia sieci. W praktyce,<br />
a w szczególnoci w rozwaaniach na poziomie modeli przepływów materiałowych, nie<br />
przestrzega si wyranego rozróniania relacji midzy podmiotami uczestniczcymi<br />
w wytwarzaniu produktu.<br />
W ogólnym przypadku, uznaje si, e do sieci produkcyjnej nale:<br />
• Jednostki nalece do struktury przedsibiorstwa, ale wytwarzajce samodzielnie<br />
produkty, np. w ramach zestawu asortymentowego.<br />
• Partnerzy sieciowi (zgodnie z definicj sieci).<br />
• Zaleni dostawcy podzespołów, modułów i systemów projektujcy swe produkty<br />
a nastpnie wytwarzajcy je na rzecz produktu finalnego.<br />
• Podwykonawcy – wykonujcy standardowe czci i podzespoły o niewielkiej złoonoci<br />
na podstawie dostarczonych przez odbiorc projektów i rysunków technicznych.<br />
• Producenci wyrobów masowych, które s obiektami zakupów na warunkach rynkowych.<br />
2 Powysza definicja jest modyfikacj ujcia prezentowanego w [16].
<strong>Controlling</strong> <strong>logistyczny</strong> w <strong>sieciach</strong> <strong>usług</strong> <strong>transportowych</strong><br />
95<br />
• Niezaleni specjalici technologiczni wytwarzajcy samodzielnie zaprojektowane<br />
rozwizania, które s ofert do nabycia, szczególnie w fazie projektowania nowych<br />
produktów, nie bdcy zainteresowani wchodzeniem w stał współprac z jednym<br />
partnerem.<br />
Aby nie komplikowa terminologii, do sieci produkcyjnej zalicza si wszystkie<br />
jednostki wytwarzajce elementy produkcyjne, w tym oczywicie i produkt finalny, z którymi<br />
wytwórca produktu finalnego wchodzi w układ jakiejkolwiek relacji zwizanej z przepływami<br />
materiałowymi [3]. Przykład sieci produkcyjnej wytwarzajcej samochody przedstawia<br />
rysunek 3.<br />
ródło: opracowanie własne.<br />
Rys. 3. Sie produkcyjna wytwarzania samochodów<br />
Schemat przedstawiony na rysunku 3, mimo wielkiego uproszczenia, pozwala<br />
uwiadomi, jak wan rol w funkcjonowaniu sieci odgrywa logistyka jako zarzdzanie<br />
przepływami, w tym koordynacja zada <strong>transportowych</strong>. Wytworzenie produktu kocowego<br />
wymaga równoczesnego dysponowania bardzo du iloci czci, podzespołów i modułów.<br />
Niektóre z nich mog by utrzymywane jako zapasy, pewne s zamawiane w miar<br />
otrzymywania zamówie na okrelone typy pojazdów. Bez wzgldu na form dostaw cel jest<br />
jednoznaczny – wszystkie elementy do produkcji musz by dostpne w okrelonej sekwencji<br />
i iloci. Zadaniem logistyki jest okrelenie planów i realizacja dostaw. Planom i realizacji<br />
musi towarzyszy permanentne czuwanie nad poprawnoci wykonywania, co jest zadaniem<br />
controllingu logistycznego.<br />
4. SIE USŁUG TRANSPORTOWYCH<br />
W standardowych analizach zada <strong>transportowych</strong> uwaga jest skoncentrowana na<br />
systemach <strong>transportowych</strong>, które naley rozpatrywa jako złoenie [19]:
96<br />
Stanisław Krawczyk<br />
• infrastruktury transportowej,<br />
• przepływów materiałowych, ludzi lub informacji,<br />
• operacji <strong>transportowych</strong>,<br />
• infrastruktury telekomunikacyjnej,<br />
• operacji informatycznych.<br />
W wymienionej na pierwszym miejscu infrastrukturze transportowej wyrónia si grupy<br />
elementów [9]:<br />
• drogi wszystkich gałzi transportu (tj. transportu kolejowego, samochodowego,<br />
lotniczego, wodnego i rurocigowego),<br />
• punkty transportowe, takie jak: stacje przeładunkowe, wyładownie, dworce, porty<br />
morskie, porty lotnicze, terminale towarowe i inne,<br />
• rodki transportu,<br />
• urzdzenia pomocnicze słuce do obsługi dróg i punktów <strong>transportowych</strong>.<br />
Z punktu widzenia zarzdzania przepływami materiałowymi, informacje o systemie<br />
transportowym musz by uzupełnione wskazaniem podmiotów wykonujcych zadania<br />
przewozowe. Coraz powszechniej s nimi operatorzy logistyczni. Zakres zada operatora<br />
logistycznego jest okrelany w umowie midzy zleceniodawc. Naley od razu zaznaczy, e<br />
okrelenie „umowa” nie jest adekwatnym dla współpracy z operatorem <strong>logistyczny</strong>m.<br />
Standardowo rozumiana umowa dotyczy na ogół pojedynczych zlece wykonania <strong>usług</strong>i,<br />
w tym <strong>usług</strong>i transportowej. Natomiast zlecenie wykonywania <strong>usług</strong>i przez operatora<br />
logistycznego odnosi si do wielokrotnego jej powtarzania w okrelonym okresie. Okrelenie<br />
„umowa” jest zastpowane przez „kontrakt”, a relacja transakcji jest rozszerzana do relacji<br />
współpracy na poziomie współdziałania [17].<br />
Wybór operatora logistycznego, który ma wykonywa kompleksowy zakres <strong>usług</strong>, jest<br />
procesem nawizywania współpracy, który wymaga od oby stron odpowiedzialnego<br />
podejcia. Obie strony musz by zatem wiadome, e powinny by przygotowane do procesu<br />
<strong>usług</strong>i. Generaln zasad jest, e przy wyborze wykonawcy kompleksowych <strong>usług</strong><br />
<strong>logistyczny</strong>ch, a wic operatora logistycznego, kryteria jakoci powinny mie wikszy<br />
priorytet ni przyjmowane w standardowych zleceniach przewozów kryterium ceny<br />
wykonania <strong>usług</strong>i. Podczas wykonywania kompleksowej <strong>usług</strong>i operator niemal zawsze musi<br />
by przygotowany na wykonanie nieprzewidzianych czynnoci czy operacji. Oferta operatora<br />
powinna sygnalizowa zdolno i umiejtno prawidłowego działania na rzecz klienta<br />
w takich sytuacjach. Usługodawca powinien wykaza, e z jego strony mona liczy na:<br />
• fachowe kompetencje i umiejtnoci,<br />
• orientacj na specjalizacj branow lub niszow,<br />
• wysoko wyspecjalizowany personel,<br />
• elastyczno, szybko i zdolno do innowacji,<br />
• wol i gotowo do ryzyka.<br />
S to czynniki, które naley uwzgldni jako warto <strong>usług</strong>i, której nie da si uj<br />
w standardowym cenniku.<br />
Przegld cytowanych w literaturze przykładów zawierania kontraktów na <strong>usług</strong>i<br />
operatora moe sugerowa, e wraz z przekazaniem operatorowi odpowiedzialnoci za pełne<br />
wykonanie wszystkich zada zwizanych z obsług ładunków nastpuje rozwizanie<br />
problemu zarzdzania dostawami. Rola operatora, z pewnoci zasługujca na wysokie<br />
uznanie, bywa przeceniana. Mimo szerokiego zakresu zada, jakich podejmuj si operatorzy,
<strong>Controlling</strong> <strong>logistyczny</strong> w <strong>sieciach</strong> <strong>usług</strong> <strong>transportowych</strong><br />
97<br />
dalekiego zasigu geograficznego realizacji przemieszcze wykonywanych w tych zadaniach,<br />
moliwoci działa kadego operatora, z formalnego punktu widzenia, s i bd ograniczone.<br />
W planowaniu globalnych zada <strong>transportowych</strong> naley zawsze dostrzega konieczno<br />
włczania do nich wielu podmiotów wiadczcych <strong>usług</strong>i transportowe. Aby uwypukli<br />
znaczenie rozpatrywania zbiorowoci podmiotów wiadczcych <strong>usług</strong>i transportowe,<br />
rozpatrzmy ich rol w przepływach przez punkt cross – dockingowy (CDP), co ilustruje<br />
rysunek 4.<br />
Rys. 4. Problemy koordynacji systemów <strong>transportowych</strong> w CDP<br />
ródło: opracowanie własne.<br />
Na przedstawionym schemacie dostaw i wysyłek mamy dwie koncepcje realizacji<br />
obsługi transportowej. Po stronie dopływów przedstawiona jest praca jednego operatora<br />
logistycznego, który planuje i realizuje dostawy od wielu dostawców do CDP. Jest to zadanie<br />
wymagajce planowania iloci niezbdnych pojazdów, przydziału kadego pojazdu do<br />
odpowiednio wyznaczonej trasy i stworzenia harmonogramu obsługi tras tak, aby wszystkie<br />
pojazdy z ładunkami dotarły do CDP o tym samym czasie. Sugestia, e dostawy obsługuje<br />
jeden operator ma znaczenie symboliczne dla podkrelenia wagi koordynacji na poziomie<br />
synchronizacji działa, a wic potrzeb istnienia systemu porozumie i uzgodnie<br />
<strong>logistyczny</strong>ch oraz dokładnego systemu komunikacji midzy podmiotami.<br />
Po stronie wysyłek zasugerowana jest nieco inna sytuacja. Odbiorcami s róne<br />
podmioty handlowe, które nie stawiaj warunków wysyłek o tej samej porze. Kady<br />
z podmiotów moe by obsługiwany przez innego operatora. To zarzd punktu cross –<br />
dockingowego ma prawo „wymusi” okrelon dyscyplin przejmowania ładunków, co
98<br />
Stanisław Krawczyk<br />
oczywicie wymaga uzgodnie midzy stronami. Naley zwróci uwag na potrzeb<br />
uzgodnie na poziomie planowania, a nie tylko operacji technicznych. Planowanie obłoenia<br />
docków przyj musi by skoordynowane z harmonogramami wynikajcymi z planów<br />
dostaw.<br />
U podstaw funkcjonowania punktu cross – dockingowego jest załoenie, e wszyscy<br />
uczestnicy przyjm na siebie obowizek przestrzegania odpowiedniej dyscypliny dostaw<br />
i odbiorów. Jeeli przyjmowane obowizki s włczone do warunków kontraktów, moemy<br />
mówi, e została stworzona sie <strong>usług</strong> <strong>transportowych</strong>. Zwrómy w tym miejscu uwag, e<br />
przynaleno do sieci nie zawsze musi by wprost artykułowana. Zgodnie z definicj sieci<br />
J. Sydowa, przyjcie zobowiza przestrzegania okrelonej dyscypliny i wpisanie ich do<br />
umów wykonywania <strong>usług</strong>, uprawnia nas do rozpatrywania danej grupy jako sieci. Naturalnie,<br />
nasuwa si pytanie, czy przyjcie takich zobowiza w przypadku jednorazowego wykonania<br />
<strong>usług</strong>i ma jakie szczególne znaczenie, aby mówi o przynalenoci do sieci. W praktyce, bez<br />
wtpienia, o <strong>sieciach</strong> <strong>usług</strong> <strong>transportowych</strong> mona mówi, gdy zainteresowane podmioty<br />
przyjmuj okrelone obowizki po dokonaniu midzy sob uzgodnie i wyraeniu jawnej ich<br />
akceptacji. Niemniej jednak, jest to zagadnienie, które z pewnoci stanie si przedmiotem<br />
dyskusji.<br />
5. CONTROLLING LOGISTYCZNY W SIECIACH TRANSPORTOWYCH<br />
W klasycznym podejciu controllingu logistycznego w pierwszej kolejnoci uwaga jest<br />
skierowana na wewntrzne procesy przedsibiorstwa. Celami s uzyskanie wyników,<br />
zapewnienie jakoci i obnika kosztów przy uwzgldnieniu czasów realizacji, zapasów,<br />
stopnia gotowoci dostaw i zapewnienia terminowoci. <strong>Controlling</strong> <strong>logistyczny</strong> musi obj<br />
równie czuwanie nad poprawnoci wyboru firmy wiadczcej <strong>usług</strong>i transportowe, w tym<br />
oferowany zakres i wykonanie wyraone przez:<br />
• czas realizacji przewozu,<br />
• niezawodno wykonania,<br />
• zakres odpowiedzialnoci,<br />
• elastyczno działania,<br />
• dysponowanie informacjami,<br />
które musz by odnoszone do skali oczekiwa i wymaga technicznych, organizacyjnych<br />
i komunikacyjnych w strefach styków rónych działa na drodze przemieszczania ładunku.<br />
Natomiast, controlling <strong>logistyczny</strong> w <strong>sieciach</strong> <strong>usług</strong> <strong>transportowych</strong> powinno by<br />
dodatkowo ukierunkowany na czuwanie nad poprawnoci łczenia <strong>usług</strong> wykonywanych<br />
przez róne podmioty. Przedstawiony przykład koniecznoci zharmonizowania terminów<br />
przyj do punktu cross – dockingowego z terminami podstawie rodków <strong>transportowych</strong><br />
w punktach wysyłkowych, jest dobr wskazówk, jakie powinny by podstawowe zadania<br />
controllingu logistycznego. Nale do nich:<br />
• Przygotowanie uczestników sieci do planowania zada <strong>transportowych</strong>;<br />
• Dobór rodków <strong>transportowych</strong> przez uczestników sieci;<br />
• Poprawno tworzenia ładunków <strong>transportowych</strong>, które maj by przedmiotami obsługi<br />
przez rónych operatorów;<br />
• Poprawno oznakowa;<br />
• Dotrzymywanie terminów dokonywania operacji manipulacyjnych;<br />
• Poprawno obsługi dokumentacji;
<strong>Controlling</strong> <strong>logistyczny</strong> w <strong>sieciach</strong> <strong>usług</strong> <strong>transportowych</strong><br />
99<br />
• Sprawno systemów komunikacji.<br />
Przytoczone zadania naley traktowa jedynie jako wstpne rozpoznanie nowego<br />
obszaru, jakim jest controlling w <strong>sieciach</strong> <strong>usług</strong> <strong>transportowych</strong>. S to zadania, które<br />
w naturalny sposób powinny by wkomponowane w zakres szeroko rozumianego zarzdzania<br />
łacuchami dostaw.<br />
LITERATURA<br />
[1] Ahn H., Dyckhoff H., Zum Kern des <strong>Controlling</strong>s: Von der Rationalitätssicherung zur<br />
Effektivitäts- und Effizienzsicherung, in: Scherm, E., Pietsch, G. (Hrsg.): <strong>Controlling</strong> –<br />
Theorien und Konzeptionen, München 2004.<br />
[2] Baumgarten, H.; Wiegand, A.: Prozeßkettenmanagement; in: Bloech, J., Ihde, G. B. (Hrsg.):<br />
Vahlens großes Logistiklexikon; Verlag Vahlen; München 1997; S. 853 – 857.<br />
[3] Bellmann, K., Hippe, A.: Kernthesen zur Konfiguration von Produktionsnetzwerken. In:<br />
Bellmann, K., Hippe, A. (Hrsg.): Management von Unternehmensnetzwerken, Wiesbaden 1996,<br />
S. 55-85.<br />
[4] <strong>Controlling</strong> w działalnoci przedsibiorstwa, praca zbiorowa pod red. Nowaka E., Polskie<br />
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004<br />
[5] Göpfert I., Logistik Führungskonzeption, 2. Auflage, München 2005.<br />
[6] Horváth, P.: <strong>Controlling</strong>, 9. Aufl., Verlag Franz Vahlen, München 2003.<br />
[7] Justus A., Wissenstransfer in Strategischen Allianzen – Eine verhaltenstheoretische Analyse,<br />
Frankfurt a. M. 1999.<br />
[8] Kerner A., Modellbasierte Beurteilung der Logistikleistung von Prozessketten, Dissertation,<br />
Universität Hannover 2002.<br />
[9] Kompendium wiedzy o logistyce, red. naukowa E. Gołembska, PWN, Warszawa 2002.<br />
[10] Krawczyk S., Koordynacja procesów w <strong>sieciach</strong> <strong>logistyczny</strong>ch, w: Wybrane zagadnienia<br />
logistyki stosowanej, red. naukowa L.A. Bukowski, Polska Akademia Nauk Komitet<br />
<strong>Transportu</strong>, Rocznik 2006, nr 3, str. 39 – 47.<br />
[11] Marciniak S., <strong>Controlling</strong>. Teoria zastosowania, Difin, Warszawa 2008.<br />
[12] Nowosielski S., Podstawy kontrolingu w zarzdzaniu produkcj, Wydawnictwo Akademii<br />
Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 1994.<br />
[13] Ritsch K., Wissensorientierte Gestaltung von Wertschöpfungsnetzwerken, Dissertation,<br />
Technische Universität Graz 2004.<br />
[14] Snow, C.C., Miles, R.E., Coleman, H.J., Managing 21st Century. Network Organizations,<br />
Organizational Dynamics, Vol. 20, No. 3, Winter 1992, pp. 5-20.<br />
[15] Sydow J., Zum Verhältnis von Netzwerken und Konzernen: Implikationen für das strategische<br />
Management, in: Ortmann, G., Sydow, J. (Hrsg.): Strategie und Strukturation. Strategisches<br />
Management von Unternehmen, Netzwerken und Konzernen. Gabler Verlag, Wiesbaden 2001,<br />
S. 269-296.<br />
[16] Sydow, J.: Strategische Netzwerke. Evolution und Organisation. Gabler Verlag, Wiesbaden<br />
1992.<br />
[17] Tripp Ch., Mittelstand und Kontraktlogistik. Chancen und Risiken mittelständischer<br />
Logistikdienstleister in der Kontraktlogistik. Fraunhofer ATL, Nürnberg 2004.<br />
[18] Verwijmeren M., van der Vlist. P., van Donselaar K., Networked inventory management<br />
information systems: materializing supply chain management, International Journal of Physical<br />
Distribution & Logistics Management, Vol. 26 No. 6, 1996, pp. 16-31.<br />
[19] Wandel, S. and Ruijgrok, C., Innovation and structural changes in logistics: a theoretical<br />
framework, in Giannopoulos, G. and Gillespie, A. (eds.): Transport and communications<br />
innovation in Europe. Belhaven Press, London, 1993, 233-258.<br />
[20] Wiegel A., Supply Chain <strong>Controlling</strong>, Hochschule für Wirtschaft und Umwelt, Nürtingen-<br />
Geislingen 2005.
100<br />
Stanisław Krawczyk<br />
LOGISTIC CONTROLLING IN TRANSPORT NETWORKS<br />
Abstract<br />
It is commonly considered that the development of small and medium enterprises in Poland is limited first<br />
of all due to capital barriers. While not challenging this opinion, one should, however, pay attention to another<br />
barrier such as the maintenance of a tendency towards retaining full independence and autonomy by companies<br />
from those groups. Inclusion in the group constituting the network is an option of a new activity form. The<br />
formation of a network and its functioning requires that its participants develop rules for co-operation and<br />
mutually respect their independence. Observation of enterprises operating in a network clearly suggests that<br />
maintaining functioning correct cannot be limited to standard tasks of controlling. It becomes necessary to<br />
perceive new tasks related not only to basic operations but also to logistic circumstances of network functioning.<br />
Selected tasks of the logistic controlling in enterprise networks will be discussed in the paper.<br />
Key words: logistic controlling, network.<br />
Recenzent: Tomasz Nowakowski