Aleksandra Kunkiel-KryÅska Prawo konsumenckie UE â dyrektywy ...
Aleksandra Kunkiel-KryÅska Prawo konsumenckie UE â dyrektywy ...
Aleksandra Kunkiel-KryÅska Prawo konsumenckie UE â dyrektywy ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA<br />
<strong>Aleksandra</strong> <strong>Kunkiel</strong>-Kryńska<br />
<strong>Prawo</strong> <strong>konsumenckie</strong> <strong>UE</strong> – <strong>dyrektywy</strong> oparte<br />
na metodzie harmonizacji minimalnej<br />
– wprowadzenie i wyrok TS z 16.05.1989 r. w sprawie 382/87<br />
R. Buet i SARL Educational Business Services (EBS) v. Ministère public 1<br />
W ramach prawa <strong>konsumenckie</strong>go Unii Europejskiej występują dwie metody harmonizacji<br />
prawa, na których opierane są <strong>dyrektywy</strong> <strong>konsumenckie</strong> – metoda harmonizacji minimalnej<br />
oraz zupełnej (pełnej, totalnej, całkowitej). W procesie implementacji dyrektyw konsumenckich<br />
opartych na metodzie harmonizacji minimalnej państwa członkowskie <strong>UE</strong> mogą stanowić krajowe<br />
przepisy prawne przewidujące wyższy poziom ochrony konsumenta, jednak przy respektowaniu<br />
traktatowych swobód i zasady proporcjonalności. Prezentowany wyrok TS w sprawie<br />
382/87, Buet, w którym uznano za dopuszczalny krajowy zakaz sprzedaży poza lokalem przedsiębiorstwa<br />
materiałów edukacyjnych, dotyczy zarówno charakteru dyrektyw konsumenckich<br />
opartych na metodzie harmonizacji minimalnej, jak i wzorca chronionego konsumenta.<br />
Wprowadzenie<br />
W prezentowanym wyroku TS dokonał oceny – z punktu<br />
widzenia kryteriów określonych w art. 30 Traktatu ustanawiającego<br />
Europejską Wspólnotę Gospodarczą (dalej jako TEWG,<br />
obecnie art. 34 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,<br />
dalej jako TF<strong>UE</strong>) – implementacji <strong>dyrektywy</strong> 85/577 w sprawie<br />
ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych<br />
poza lokalem przedsiębiorstwa 2 przez Francję. Dyrektywa<br />
ta oparta jest na metodzie harmonizacji minimalnej.<br />
<strong>Prawo</strong> francuskie przewidywało zakaz sprzedaży poza lokalem<br />
przedsiębiorstwa materiałów edukacyjnych, co uzasadniano<br />
szczególnymi warunkami zawarcia takich umów oraz<br />
potrzebą zwiększenia ochrony konsumentów (tu ryzyko nieprzemyślanego<br />
zakupu). Rozpatrywany w tej sprawie problem<br />
sprowadzał się do odpowiedzi na pytanie, czy francuskie rozwiązania<br />
prawne (zakaz sprzedaży bezpośredniej) są zgodne<br />
z art. 30 TEWG. Ostatecznie TS uznał, że rozszerzenie<br />
ochrony konsumenta poprzez zakazanie akwizycji materiałów<br />
edukacyjnych nie jest sprzeczne z art. 30 TEWG. Trybunał<br />
Sprawiedliwości stwierdził zatem, że dopuszczalne jest przyjęcie<br />
w prawie wewnętrznym surowszych środków ochrony,<br />
polegających nawet na całkowitym zakazie akwizycji (także<br />
wobec towarów importowanych), i nie będzie to kwalifikowane<br />
jako naruszenie swobód traktatowych. Uznając środek<br />
1 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości (dalej jako TS lub Trybunał) z 16.05.1989 r.<br />
w sprawie 382/87, R. Buet i SARL Educational Business Services (EBS)<br />
v. Ministère public, ECR 1989, s. 1235.<br />
2 Dyrektywa Rady nr 85/577 z 20.12.1985 r. w sprawie ochrony konsumentów<br />
w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa<br />
(Dz. Urz. WE L 372 z 31.12.1985 r., s. 31–33), dalej jako dyrektywa 85/577.<br />
krajowy za uzasadniony, TS uwzględnił warunki, w jakich stosowana<br />
jest technika sprzedaży, jaką jest marketing bezpośredni,<br />
i stwierdził, że potencjalny konsument jest w takiej<br />
sytuacji szczególnie narażony na ryzyko nieprzemyślanego<br />
zakupu.<br />
Metoda harmonizacji minimalnej opiera się na założeniu,<br />
że prawodawca unijny ustanawia w dyrektywie pewien<br />
wspólny minimalny standard, przy czym państwa członkowskie<br />
mogą samodzielnie lub grupowo ustanowić surowsze<br />
wymagania (standardy) krajowe w procesie implementacji.<br />
W postanowieniach <strong>dyrektywy</strong> opartej na metodzie harmonizacji<br />
minimalnej zostaje ustanowiony dolny pułap regulacji,<br />
natomiast górny pułap jest ograniczony postanowieniami<br />
traktatowymi (art. 34–36 TF<strong>UE</strong>, a także ogólnymi zasadami<br />
prawa unijnego) – tym samym swoboda implementacyjna<br />
państw członkowskich mieści się pomiędzy tak wyznaczonymi<br />
granicami. W konsekwencji zastosowanie w prawie krajowym<br />
zbyt wysokiego poziomu ochrony konsumenta<br />
– np. zakazu sprzedaży/akwizycji danej kategorii produktów<br />
– formalnie zgodnego z charakterem dyrektyw opartych na<br />
metodzie harmonizacji minimalnej, może się spotkać z zarzutem<br />
stwarzania niedozwolonych ograniczeń swobodnego<br />
przepływu towarów (tj. środków o skutku równoważnym<br />
z ograniczeniami ilościowymi w imporcie). Konflikt pomiędzy<br />
celami wyrażonymi w prawie pierwotnym (tj. celami odnoszącymi<br />
się do funkcjonowania rynku wewnętrznego) a krajowymi<br />
regulacjami ochrony konsumenta ma być w głównej<br />
mierze rozwiązywany za pomocą zasady proporcjonalności.<br />
Ponadto, w prezentowanym wyroku TS odniósł się do<br />
modelu konsumenta, który wymaga zwiększonej ochrony.<br />
Zasadniczo w orzecznictwie TS dominuje wzorzec konsumenta<br />
należycie poinformowanego, rozsądnego, uważnego,<br />
46<br />
Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2011
KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA<br />
samodzielnego, a także dostatecznie wykształconego. Niemniej<br />
jednak w sprawie Buet TS uznał, że niektóre grupy konsumentów,<br />
do których kierowany jest dany produkt, a którzy<br />
z różnych powodów, takich jak np. niski poziom wykształcenia,<br />
nie są w stanie należycie zadbać o swoje interesy,<br />
a w szczególności zrozumieć kierowanych do nich informacji,<br />
zasługują na szczególną ochronę. Taką grupę stanowią konsumenci<br />
dokonujący zakupów materiałów edukacyjnych przeznaczonych<br />
w głównej mierze do nauczania zaocznego. Konsumenci<br />
tacy są bardziej podatni na ryzyka związane<br />
z zawieraniem umów poza lokalem przedsiębiorstwa, w tym<br />
na ryzyko związane z elementem zaskoczenia właściwym dla<br />
techniki sprzedaży jaką jest akwizycja.<br />
Podsumowując, TS uznał, że w specyficznym sektorze sprzedaży<br />
materiałów edukacyjnych poza lokalem przedsiębiorstwa<br />
prawo konsumenta do odstąpienia od umowy, przewidziane<br />
przez dyrektywę 85/577 w sprawie ochrony konsumentów<br />
w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa,<br />
nie stanowi wystarczającej ochrony. Tym samym TS<br />
nie uznał francuskiego zakazu akwizycji materiałów edukacyjnych<br />
za nieproporcjonalny i sprzeczny z art. 30 TEWG.<br />
Wyrok TS z 16.05.1989 r. w sprawie 382/87<br />
R. Buet i SARL Educational Business Services (EBS)<br />
v. Ministère public<br />
1. Postanowieniem z 27.11.1987 r., które wpłynęło do TS<br />
23.12.1987 r., Cour d’appel de Paris (Sąd Apelacyjny<br />
w Paryżu) zwrócił się na podstawie art. 177 TEWG<br />
z pytaniem prejudycjalnym w przedmiocie wykładni<br />
art. 30 TEWG, w celu dokonania analizy zgodności<br />
z tym artykułem przepisu zakazującego udawania się do<br />
domu klientów, aby dokonać sprzedaży materiałów<br />
edukacyjnych.<br />
2. Wniosek o wydanie orzeczenia prejudycjalnego został<br />
złożony w ramach sporu pomiędzy Ministère public oraz<br />
panem Buet, przedstawicielem francuskiej spółki „Educational<br />
Business Services” (dalej jako EBS). Przedstawiciele<br />
niniejszej spółki udawali się do domów potencjalnych<br />
klientów w celu sprzedaży im materiałów do nauki<br />
języka angielskiego. Należy dodać, że 90% obrotów EBS<br />
realizowano przy wykorzystaniu tej techniki marketingowej,<br />
a pozostałe obroty realizowano za pośrednictwem<br />
targów i wystaw.<br />
3. Sąd francuski nałożył na pana Buet karę pozbawienia<br />
wolności i grzywnę oraz orzekł, że EBS ponosi odpowiedzialność<br />
cywilną z tytułu naruszenia art. 8 II ustawy<br />
nr 72-1137 z 22.12.1972 r. o ochronie konsumentów<br />
w związku z akwizycją domową 3 , która zakazywała udawania<br />
się do domów potencjalnych klientów w celu<br />
sprzedaży materiałów edukacyjnych (dalej jako ustawa<br />
nr 72-1137). Ustawa ta pozostawała w związku z zakazem<br />
akwizycji w celu podpisywania umów dotyczących<br />
kursów, wprowadzonym art. 13 ustawy nr 71-556<br />
z 12.07.1971 r. o ustanowieniu i funkcjonowaniu podmiotów<br />
oferujących materiały do nauki w domu oraz<br />
o reklamie i pozyskiwaniu klientów przez jednostki<br />
prowadzące działalność edukacyjną (dalej jako ustawa<br />
nr 71-556) 4 . Niektóre z takich jednostek naruszały<br />
powyższe zakazy i proponowały w czasie spotkań<br />
w domach klientów sprzedaż materiałów edukacyjnych.<br />
4. Pan Buet, EBS oraz Ministère public wnieśli apelację. Pan<br />
Buet argumentował, że brak nadzoru pedagogicznego ze<br />
strony sprzedawcy powoduje, iż sprzedaż materiałów<br />
edukacyjnych do nauki języków obcych w domach klientów<br />
nie jest objęta zakazem przewidzianym w art. 8 II ustawy<br />
nr 72-1137. Ponadto, pan Buet podnosił, że zakaz<br />
akwizycji jest sprzeczny z art. 30 i n. TEWG, ponieważ<br />
zmusza go do porzucenia efektywnej metody sprzedaży,<br />
a tym samym wpływa na ograniczenie we Francji sprzedaży<br />
produktów z innych państw członkowskich.<br />
5. Cour d’appel nie podzielił argumentacji zaprezentowanej<br />
przez pana Buet, dotyczącej zakresu zakazu akwizycji,<br />
niemniej jednak zawiesił postępowanie i zwrócił się<br />
z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym<br />
o zgodności z art. 30 TEWG zakazu akwizycji,<br />
określonego w art. 13 ustawy nr 71-556 oraz art. 8 II<br />
ustawy nr 72-1137.<br />
(...)<br />
Przeszkody w swobodnym<br />
przepływie towarów<br />
7. Zgodnie z wyrokiem TS z 15.12.1982 r. w sprawie<br />
286/81, Postępowanie karne v. Oosthoek’s Uitgeversmaatschappij<br />
BV, ECR 1982, s. 4575, ograniczenie importu<br />
może nastąpić m.in. wtedy, gdy sprzedawca zostaje zmuszony<br />
do rezygnacji ze szczególnie dla siebie korzystnej<br />
reklamy lub techniki sprzedaży. Takie ograniczenie<br />
importu może powstać także wtedy, gdy zakaz krajowy<br />
odnosi się zarówno do produktów krajowych, jak<br />
i importowanych.<br />
(...)<br />
9. Dlatego też krajowy zakaz udawania się do domów<br />
potencjalnych klientów w celu sprzedaży materiałów do<br />
nauki języków obcych z innych państw członkowskich<br />
powinien zostać uznany za ograniczenie importu.<br />
Uzasadnienie ograniczenia importu<br />
potrzebą ochrony konsumentów<br />
10. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału (zob.<br />
wyrok TS z 20.02.1979 r. w sprawie 120/78, Rewe-Zentral<br />
AG v. Bundesmonopolverwaltung für Branntwein,<br />
ECR 1979, s. 649), wobec braku wspólnych uregulowań,<br />
przeszkody w wewnątrzwspólnotowym obrocie<br />
handlowym będące wynikiem rozbieżności w krajowych<br />
przepisach muszą zostać zaakceptowane, pod warunkiem<br />
że przepisy te odnoszą się w równym stopniu do<br />
produktów krajowych i importowanych i są niezbędne<br />
w celu zadośćuczynienia nadrzędnym wymogom dotyczącym<br />
ochrony konsumentów i rzetelności transakcji<br />
handlowych.<br />
3 Dz. Urz. Republiki Francuskiej z 23.12.1972 r., s. 13348.<br />
4 Dz. Urz. Republiki Francuskiej z 13.07.1971 r., s. 6907.<br />
Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2011<br />
47
KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA<br />
11. Wprowadzenie przez Francję zakazu akwizycji materiałów<br />
edukacyjnych było, niewątpliwie, motywowane<br />
celem ochrony konsumentów przed nieprzemyślanym<br />
zakupem. Jednak, zgodnie z orzecznictwem Trybunału<br />
(zob. w szczególności wyrok TS z 14.07.1988 r. w sprawie<br />
407/85, 3 Glocken GmbH i Gertraud Kritzinger<br />
v. USL Centro-Sud i Provincia autonoma di Bolano,<br />
ECR 1988, s. 4233), takie krajowe regulacje muszą być<br />
proporcjonalne do zakładanego celu. Jeżeli państwo<br />
członkowskie, aby osiągnąć te same cele, może uczynić<br />
użytek ze środków o charakterze mniej restrykcyjnym, to<br />
powinno wybrać takie środki.<br />
12. Akwizycja domowa naraża potencjalnych klientów na<br />
ryzyko dokonania nieprzemyślanego zakupu. Co do<br />
zasady, w celu ochrony przed takim ryzykiem wystarczające<br />
jest zapewnienie, że kupujący mają prawo do odstąpienia<br />
od umowy zawartej w ich domu.<br />
13. Należy jednak podkreślić, że ryzyko nieprzemyślanego<br />
zakupu jest zwiększone przez szczególny charakter akwizycji<br />
domowej, dotyczącej szkoleń i materiałów edukacyjnych.<br />
Potencjalni kupujący często należą do grup osób,<br />
które z różnych względów są gorzej wykształcone<br />
i zamierzają uzupełnić swoje braki w edukacji. Takie<br />
grupy osób mogą być szczególnie podatne na namowy<br />
i argumentację akwizytorów o poprawie perspektyw<br />
zatrudnienia dzięki rozprowadzanym przez nich materiałom<br />
edukacyjnym (...).<br />
14. Należy podkreślić, że szczególny charakter materiałów<br />
edukacyjnych powoduje, iż nieprzemyślany zakup naraża<br />
kupującego nie tylko na szkodę materialną. Zakup nieodpowiedniego<br />
materiału edukacyjnego lub materiału<br />
o niskiej jakości może narazić na szwank szanse konsumenta<br />
na dalsze prawidłowe szkolenie (...).<br />
15. W tych okolicznościach prawodawca krajowy może<br />
uznać, że prawo konsumenta do odstąpienia od umowy<br />
nie stanowi wystarczającej jego ochrony, a tym samym, iż<br />
konieczne jest zakazanie akwizycji domowej w prawie<br />
krajowym.<br />
16. Ponadto, zgodnie z dyrektywą 85/577 w sprawie ochrony<br />
konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza<br />
lokalem przedsiębiorstwa, państwa członkowskie są obowiązane<br />
zapewnić, że konsumentowi przysługuje prawo<br />
odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa.<br />
Natomiast, zgodnie z art. 8 <strong>dyrektywy</strong> 85/577,<br />
nie stanowi ona przeszkody dla wprowadzenia lub utrzymania<br />
w mocy przez państwa członkowskie bardziej<br />
korzystnych przepisów ochrony konsumentów w dziedzinie<br />
objętej niniejszą dyrektywą. Ponadto, w ostatnim<br />
motywie preambuły <strong>dyrektywy</strong> 85/577 stwierdzono, że<br />
państwom członkowskim pozostawia się swobodę utrzymania<br />
lub wprowadzenia całkowitego bądź częściowego<br />
zakazu zawierania umów poza lokalem przedsiębiorstwa,<br />
jeśli, ich zdaniem, takie działania leżą w interesie<br />
konsumentów.<br />
17. W tych okolicznościach, w odpowiedzi na pytanie skierowane<br />
przez sąd krajowy, należy stwierdzić, że stosowanie<br />
do importowanych produktów zakazu akwizycji<br />
w odniesieniu do materiałów edukacyjnych, takiego jak<br />
wprowadzony przepisami ustawy o ochronie konsumentów<br />
w związku z akwizycją domową, nie jest sprzeczne<br />
z art. 30 TEWG.<br />
W przedmiocie kosztów<br />
18. Koszty poniesione przez rządy Francji, Danii oraz przez<br />
Komisję nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania<br />
przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter<br />
incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej<br />
przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie<br />
o kosztach.<br />
Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzekł, co<br />
następuje:<br />
Stosowanie do importowanych towarów zakazu akwizycji<br />
w odniesieniu do materiałów edukacyjnych, wprowadzonego<br />
prawem krajowym, nie jest sprzeczne z art. 30 TEWG.<br />
Biuro reklamy<br />
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.<br />
Izabela Orłowska, tel. 22 535 83 07,<br />
e-mail: iorlowska@wolterskluwer.pl<br />
48<br />
Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2011