Z Australii do Åasku... - archiwum.lask.pl
Z Australii do Åasku... - archiwum.lask.pl
Z Australii do Åasku... - archiwum.lask.pl
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
22<br />
PANORAMA ŁASKA<br />
Łask 1938-1939 roku w mojej pamięci<br />
Dwie rocznice dzieciństwa towarzyszą mi przez całe życie: ostatnia defilada 11 listopada 1938 w II Rzeczypospolitej i przebieg<br />
tragicznego września 1939 r. w moim mieście rodzinnym.<br />
Święto Niepodległości 1938 r., po raz drugi<br />
oficjalnie obchodzone po uchwale sejmu<br />
IV kadencji w tej sprawie, miało szczególny,<br />
emocjonalny, charakter. Wszystkie sklepy<br />
w rynku i na głównych ulicach miasta były<br />
udekorowane polskimi flagami, a wystawy<br />
sklepowe - portretami Marszałka Piłsudskiego<br />
z czarną obwódką, prezydenta Ignacego<br />
Mościckiego i generalnego inspektora sił zbrojnych<br />
marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego.<br />
Radio od samego rana nadawało pieśni patriotyczno-legionowe,<br />
a później szczegółowe<br />
sprawozdania z obchodów święta, w tym<br />
z wielkiej defilady wojskowej w Warszawie<br />
i obchodów święta na Zaolziu, od października<br />
1938 r. odzyskanym przez Polskę.<br />
W kolegiacie łaskiej, w synagodze, a także<br />
zborze ewangelickim, dzisiaj kościele garnizonowym,<br />
odbyły się uroczyste nabożeństwa<br />
za Ojczyznę. W rodzinach Droz<strong>do</strong>wskich<br />
i Sosnowskich przygotowywano zuchów<br />
i harcerzy <strong>do</strong> defilady. Ja otrzymałem czako<br />
ułańskie po<strong>do</strong>bnie jak moi koledzy, ale <strong>do</strong>datkowo<br />
biały kożuszek na lewe ramię, apolety<br />
i małą szabelkę. Ze względu na wiek - 6 lat<br />
i dziecięcy strój przypominający strojny ubiór<br />
ojca żołnierza I Pułku Szwoleżerów Józefa<br />
Piłsudskiego, zostałem postawiony na czele<br />
gromady zuchów mając obowiązek salutowania<br />
przed trybuną umieszczoną naprzeciw<br />
Pomnika Niepodległości - wysokiej wieży,<br />
stojącej naprzeciw budynku starostwa, uroczyście<br />
odsłoniętego i poświęconego w tym<br />
dniu. Na defiladzie obok hufca ZHP, imponująco<br />
prezentował się oddział Związku<br />
Strzeleckiego, młodzież szkoły średniej im.<br />
Tadeusza Kościuszki, oddział Ligii Morskiej<br />
i Kolonialnej, członkowie Polskiego Związku<br />
Organizacji Obrońców Ojczyzny, w którym<br />
aktywnie działał mój Ojciec jako członek<br />
Związku Powstańców Śląskich i Związku<br />
b. członków Polskiej Organizacji Wojskowej.<br />
Tato był dumny, że w 1937 r. otrzymał z dy<strong>pl</strong>omem<br />
marszałka E. Rydza Śmigłego mały<br />
pistolet i Medal Niepodległości. Pięknie prezentowali<br />
się w strojach organizacyjnych,<br />
w tym w srebrnych kaskach, łascy strażacy,<br />
a ze względu na urodę łaski Oddział Związku<br />
Pracy Obywatelskiej Kobiet.<br />
W mojej gromadzie zuchów na prawym<br />
skrzydle szedł mój brat stryjeczny Rysio<br />
Sosnowski, później członek konspiracyjnego<br />
Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość represjonowany<br />
przez władze komunistyczne, Darek<br />
Cieślak, którego ojca zamor<strong>do</strong>wało NKWD<br />
w Katyniu, i który nie mógł skończyć wyższych<br />
studiów, Stasiu Rychlik, który po wojnie<br />
awansował na sekretarza ekonomicznego<br />
KW PZPR w Szczecinie i na wojewodę szczecińskiego<br />
i inni, których już nie pamiętam,<br />
a którzy w większości odeszli na wieczną wartę.<br />
Historia biografii defilujących w Łasku zuchów<br />
i harcerzy to historia dramatu naszych<br />
XX-wiecznych dziejów naro<strong>do</strong>wych.<br />
A trybuna, która odbierała defiladę - brylował<br />
na niej starosta powiatu łaskiego od 1938 r.<br />
Wiktor Nowakowski, późniejszy działacz<br />
konspiracyjnej Delegatury Rządu m. st. Warszawy,<br />
kierowanej przez prezydenta powstańczej<br />
Warszawy i jej komisarza cywilnego<br />
Marcelego Porowskiego, burmistrz miasta,<br />
kilkakrotnie wybierany na to stanowisko<br />
Wacław Brzeziński - wielce zasłużony dla<br />
rozbu<strong>do</strong>wy Łasku, wiceburmistrz Mieczysław<br />
Ostrowski, członkowie Rady Miejskiej<br />
(wśród, których pamiętam: Zygmunta Bulzackiego,<br />
Jana Kwirama, Michała Łuczaka,<br />
Franciszka Strzelczyka) i ławnicy: Aleksander<br />
Dytrych, Zendel Idei Henoch oraz<br />
Jan Niewia<strong>do</strong>mski. Na trybunie stali także<br />
księża kolegiaty łaskiej, na czele z ks. kanonikiem<br />
Zygmuntem Gajewiczem proboszczem<br />
i dziekanem dekanatu łaskiego. Był na niej<br />
także główny rabin Łasku, Leibel Eisenberg,<br />
zamor<strong>do</strong>wany w czasie likwidacji getta łaskiego.<br />
Dzisiaj w dniu Święta Niepodległości nie<br />
sposób nie wspomnieć, że w listopadzie 1918 r.<br />
kiedy Peowiacy, pod <strong>do</strong>wództwem Antoniego<br />
Truchlińskiego, ps „Padwy”, przejmowali<br />
w imieniu odradzającej się Rzeczypospolitej<br />
władze nad Łaskiem, ludność ży<strong>do</strong>wska stanowiła<br />
55 procent ogółu mieszkańców miasta,<br />
w 1938 r. jej procent zmalał <strong>do</strong> 41 proc. w mieście<br />
liczącym wówczas 7420 mieszkańców.<br />
Byliśmy wówczas biednym miastem, bez<br />
nowoczesnych urządzeń komunalnych, z<strong>do</strong>minowanym<br />
przez drobny handel, rzemiosło<br />
i chałupnictwo ży<strong>do</strong>wskie. Wśród wykonujących<br />
zawód mieliśmy tylko 283 robotników,<br />
162 pracowników umysłowych, 476 rzemieślników,<br />
105 kupców i 22 przedstawicieli wolnych<br />
zawodów (w tym lekarza powiatowego<br />
Zygmunta Jankowskiego, dyrektora szpitala<br />
Tadeusza Bala oraz Józefa Sztulmana). Byli<br />
też na trybunie przedstawiciele patriotycznej<br />
rodziny ziemiańskiej Janusza Szweycera,<br />
który w latach 1917-1918 wspierał finansowo<br />
działalność POW, i kierownik apteki Józef<br />
Białkowski, częsty gość Rodziców, obok Jana<br />
Kwirama i wujka Józefa Tabaczyńskiego,<br />
b oficera I Polskiego Korpusu w Rosji.<br />
Wkrótce po defiladzie 5 maja 1939 r. odbyły<br />
się wybory <strong>do</strong> Rady Miejskiej z udziałem 85<br />
proc. uprawnionych. Wybrano 16 radnych,<br />
z tego połowę reprezentował prorzą<strong>do</strong>wy<br />
Obóz Zjednoczenia Naro<strong>do</strong>wego, 2 mandaty<br />
miało Stronnictwa Naro<strong>do</strong>we i 6 mandatów<br />
ży<strong>do</strong>wskie partie mieszczańskie. Przed wrześniem<br />
na rejony koncentracji przechodziły<br />
przez miasto - ważny węzeł komunikacyjny,<br />
witane serdecznie oddziały 30 Dywizji Piechoty,<br />
kompania czołgów rozpoznawczych TK<br />
(popularne tankietki). W sierpniu tegoż roku<br />
zaczęto kopać rowy przeciwlotnicze i przygotowywać<br />
piwnice w <strong>do</strong>mach i zakładach<br />
rzemieślniczych; dla nas w piwnicy masarni<br />
wujka Józefa Sosnowskiego. Przeszła przez<br />
miasto także 28 Dywizja Piechoty gen. Władysława<br />
Bończy-Uz<strong>do</strong>wskiego. Furorę robiła<br />
dywizyjna kompania kolarzy por. Anatola<br />
Trasuwa słynnego 36 pułku piechoty i kawaleria<br />
dywizyjna mjr Jana Motza, sformowana<br />
przez I Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego<br />
w Warszawie, w którym służył Ojciec.<br />
30 sierpnia setki mężczyzn naszego miasta<br />
objęła powszechna mobilizacja. Na ulicach<br />
pojawiły się <strong>pl</strong>akaty mobilizacyjne, wcześniej<br />
zrywane na prośbę ambasa<strong>do</strong>rów Francji<br />
i W. Brytanii. Ojciec opuścił nas udając się w rejon<br />
Warszawy <strong>do</strong> swej jednostki mobilizacyjnej.<br />
31 sierpnia <strong>do</strong> Łasku przybyła 2 Dywizja Piechoty<br />
Legionów płk Edwarda Dojana–Surówki.<br />
1 września pierwsze bomby padły w rejon<br />
stacji kolejowej Łask-Utrata. Po przegranej<br />
bitwie nad Wartą przez Łask przechodziły rozbite,<br />
zmęczone, niewyspane, oddziały 2 i 28<br />
DP. Obrzeża Łasku były stale bombar<strong>do</strong>wane,<br />
by sparaliżować ich odwrót. Starosta Nowakowski<br />
opuścił miasto 5 września wraz z Komisja<br />
Rejonową Uzupełnień, udając się w kierunku<br />
Łodzi. Wszystkie drogi na wschód były<br />
zatłoczone przez uciekającą ludność cywilną,<br />
konie i wozy. Powstawały duże zatory.<br />
7 września <strong>do</strong> miasta wkraczały po<strong>do</strong>ddziały<br />
Bawarskiej 17 Dywizji Piechoty. Tegoż dnia<br />
Niemcy wzięli pierwszych 8 zakładników,<br />
w tym trzech Żydów. Wśród zakładników był<br />
również Józef Sosnowski. Sklepy w mieście,<br />
w tym moich rodziców, zostały rozbite przez<br />
rabujących ich <strong>do</strong>bytek żołnierzy niemieckich.<br />
1 listopada 1939 r. ludność Łasku na miejskim<br />
cmentarzu zapalała znicze na licznych żołnierskich<br />
grobach, a w Kolegiacie modliliśmy się<br />
za ich dusze. Cieszę się, że po 70 latach widzę<br />
moje miasto rodzinne z dużym <strong>do</strong>robkiem<br />
cywilizacyjnym i kulturalnym i życzę moim<br />
Krajanom, by nie musieli przeżywać jego<br />
losów, tak jak przeżywało je moje pokolenie.<br />
By jego nowy pomnik Niepodległości zachęcał<br />
<strong>do</strong> szacunku dla przeszłości i zgodnej pracy<br />
dla <strong>do</strong>bra wszystkich jego mieszkańców<br />
i tym samym dla <strong>do</strong>bra Najjaśniejszej Rzeczypospolitej.<br />
Warszawa - Łask 11 listopada 2009 r.<br />
prof. dr hab. Marian Marek Droz<strong>do</strong>wski<br />
Przemówienie wygłoszone przez Profesora<br />
podczas uroczystego odsłonięcia Pomnika<br />
Niepodległości w dniu 11 listopada 2009 r.
Change language