ochrona dobra prawnego na przedpolu jego naruszenia

OCHRONA
DOBRA PRAWNEGO
NA PRZEDPOLU
JEGO NARUSZENIA
ANALIZA KARNISTYCZNA
Dagmara Gruszecka
Warszawa 2012

Stan prawny na 1 lipca 2012 r.
Wydawca
Monika Pawłowska
Redaktor prowadzący
Joanna Cybulska
Opracowanie redakcyjne
Anna Tenerowicz
Łamanie
Wolters Kluwer Polska
Układ typograficzny
Marta Baranowska
© Copyright by
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2012
ISBN 978-83-264-3931-5
ISSN 1897-4392
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
księgarnia internetowa www.profinfo.pl

Moim Rodzicom

Spis treści
Wykaz skrótów / 9
Wstęp / 11
Rozdział I
Ujęcie tradycyjnego „pola” kryminalizacji / 17
1. Pojęcie dobra prawnego w prawie karnym / 19
2. Dobro prawne a przedmiot czynności wykonawczej / 50
3. Naruszenie dobra prawnego / 62
4. Pojęcie narażenia dobra prawnego na
niebezpieczeństwo / 75
5. Znamię skutku a naruszenie dobra prawnego / 86
Rozdział II
Dogmatyczne uzasadnienie i zasięg kryminalizacji na
przedpolu / 122
1. Rola zasad ostrożności przy wyznaczaniu granic
kryminalizacji / 125
2. Społeczna adekwatność zachowania
i tzw. dozwolone ryzyko / 148
3. Ochrona na przedpolu naruszenia dobra prawnego a tzw.
zasada krzywdy (harm principle) / 167
4. Sfera wolności obywatelskiej a pojęcie sprawcy-wroga jako
wyznacznik granic penalizacji / 207
5. Granice przedpola w świetle konstytucyjnej zasady
proporcjonalności / 223
Rozdział III
Problem granic rozszerzania karalności dla wybranych
konstrukcji odpowiedzialności na przedpolu / 244
7

Spis treści
1. Przestępstwa z narażenia dobra prawnego na
niebezpieczeństwo abstrakcyjne / 245
2. Problematyka karalności usiłowania nieudolnego / 282
3. Problem nakładania się form przeddokonania przestępstwa
na pozostałe konstrukcje odpowiedzialności na
przedpolu / 319
Zakończenie / 379
Bibliografia / 389

Wykaz skrótów
Akty prawne
d. k.k.
k.k.
kodeks karny
z 1932 r.
Konstytucja RP
m.k.k.
StGB
ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks
karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 z późn. zm.)
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
(Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.)
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej –
Kodeks karny z dnia 11 lipca 1932 r. (Dz. U.
Nr 60, poz. 571 z późn. zm.)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483
z późn. zm.)
dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach
szczególnie niebezpiecznych w okresie
odbudowy Państwa (Dz. U. Nr 30, poz. 192
z późn. zm.)
Strafgesetzbuch (niemiecki kodeks karny)
Czasopisma i zbiory orzeczeń
GA
JA
JR
Jura
JuS
Goltdammer's Archiv für Strafrecht
Juristische Arbeitsblätter
Juristische Rundschau
Juristische Ausbildung
Juristische Schulung
9

Wykaz skrótów
JZ
NJW
NStZ
OSN
OSNCK
OSNKW
Pal.
PiP
PPK
Prok. i Pr.
PS
RPEiS
SPE
StV
WPP
ZNUJ
ZRP
ZStW
Juristenzeitung
Neue Juristische Wochenschrift
Neue Zeitschrift für Strafrecht
Orzecznictwo Sądu Najwyższego
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej
i Izby Karnej
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna
i Wojskowa
Palestra
Państwo i Prawo
Przegląd Prawa Karnego
Prokuratura i Prawo
Przegląd Sądowy
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
Studia Prawno-Ekonomiczne
Strafverteidiger
Wojskowy Przegląd Prawniczy
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego
Zeitschrift für Rechtspolitik
Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft
Organy orzekające
BVerfG
ETS
SA
SN
TK
Federalny Trybunał Konstytucyjny (Bundesverfassungsgericht)
Europejski Trybunał Sprawiedliwości
Sąd Apelacyjny
Sąd Najwyższy
Trybunał Konstytucyjny
10

Wstęp
W dogmatyce prawa karnego prawdopodobnie już od ponad stu
lat nie ma luk, które można by z naukową kreatywnością wypełniać.
Istnieją natomiast zarówno stare – nadal ostatecznie nierozwiązane –
problemy, jak i miejsce swe znajdują problemy nowe, dopiero czekające
na równie bogate teoretyczne opracowanie. O ile zatem aktywność
nauki nie zmierza już w kierunku „odkrywania nowych lądów”, a raczej
stara się – pozostając w duchu poprzedniej metafory – obszary już
zdobyte racjonalnie zagospodarować i wykorzystać, ugruntowawszy
na nich swoją pozycję, o tyle konieczność zmierzenia się ze wspomnianą,
stale powiększającą się skalą problemów jest dla niej bez wątpienia
wystarczającym wyzwaniem.
Wśród wielu kwestii spornych, pochłaniających współczesną dyskusję
nad kształtem instytucji karnistycznych, jednym z wyraźniej rysujących
się zagadnień stało się rozszerzanie karalności na tzw. przedpole
naruszenia dobra prawnego. Istotność tej problematyki wynika
w głównej mierze z tego, że ostatnimi czasy daje się zaobserwować
zdecydowany wzrost zainteresowania ustawodawcy (nie tylko zresztą
polskiego) kryminalizacją zachowań polegających już nie na wyrządzeniu
uszczerbku, ale wyłącznie na narażeniu dóbr prawnych na jego
niebezpieczeństwo. Przybierający wciąż obszar zachowań karalnych
oraz penalizacja na coraz dalszych etapach zagrożenia, często już czysto
potencjalnego, ma być skuteczną i adekwatną reakcją na masowe niebezpieczeństwa
cywilizacyjne 1 . Tendencja ta wydaje się zatem zasadna,
gdyż silnie umotywowana potrzebą wzmocnienia efektywności funkcji
ochronnej prawa karnego. Z drugiej jednak strony budzić może ona
pewne zasadnicze obawy przed nieuprawnionym ograniczaniem do-
1
Od niedających się opanować nowych sił (postęp techniczny) do niedających się
opanować nowych powszechnych form aktywności (przemiany społeczne).
11

Wstęp
tychczasowych praw i wolności obywatelskich oraz zamachem na sedno
ich gwarancji.
Prawo karne pozostające w granicach spowodowania szkody ma
dość wyraźnie określony zasięg oddziaływania. Jego ingerencja, jako
odpowiedź państwa lub społeczeństwa na zło już dokonane, jest zrozumiała,
wręcz oczekiwana. I choć niektórzy autorzy zastrzegają, iż:
„Wskazanie na to, że istnieje naruszenie dobra prawnego, na które
«koniecznie» trzeba zareagować represyjną odpłatą (Naucke), dokładniej
– przy którego wystąpieniu rezygnacja z kary «byłaby nie do pomyślenia»
(Prittwitz), opisuje jedynie społeczny fenomen, nie będąc w stanie
go wyjaśnić albo nawet legitymizować” 2 , to z pewnością ów „społeczny
fenomen” kary jest w takim wypadku lepiej pojmowalny, a jego racjonalizacja
odpowiada najbardziej pierwotnym potrzebom organizującej
się wspólnoty. Nie da się tego samego poczucia klarowności, a nawet
słuszności, odnieść już do norm funkcjonujących na przedpolu szkody.
Ich istota zmienia się wraz z przenoszeniem na coraz dalsze pozycje
owego przedpola. Stają się one wreszcie wyłącznie instrumentem kontroli
społecznej, używanym do realizacji celów prewencyjnych, przede
wszystkim zaś dla wdrożenia i zabezpieczenia pożądanych modeli powszechnych
zachowań. Przechodzenie z „pola” na „przedpole” kryminalizacji
jest również przechodzeniem od tradycyjnego prawa karnego
opartego na szkodzie do – będącego pochodną postępu – prawa karnego
opartego na zarządzaniu ryzykiem. Może to oznaczać zarówno, że
prawo karne rozwija się równolegle do rozwoju społecznego, jak i – że
wobec liberalnych oczekiwań sprawiedliwościowych – się cofa. Pojawiające
się przy okazji pytania należą niewątpliwie do pytań podstawowych
dogmatyki, systematycznie zaś zwiększająca się liczba instytucji zawierających
w sobie ów element zagrożenia dóbr pozwala na szeroką perspektywę
badawczą. Z tego względu poszczególne kwestie wyłaniające
się przy przesuwaniu granicy ochrony dóbr prawnych wymagają głębszej
refleksji. Jak trafnie podnosi D. Karatzsch, pytanie w tym kontekście
o związek między prewencją a bezprawiem nabiera znaczenia pytania
decydującego, kluczowego dla określenia dalszego przeznaczenia prawa
karnego (Schicksalsfrage) 3 .
Założeniem niniejszego opracowana jest możliwie obszerne
przedstawienie zagadnienia rozszerzania owej sfery ingerencji prawa
2
W. Wohlers, Deliktstypen der Präventionsstrafrecht – zur Dogmatik „moderner”
Gefährdungsdelikte, Berlin 2000, s. 23.
3
D. Kratzsch, Prävention und Unrecht, GA 1989, s. 49.
12

Wstęp
karnego na obszary leżące poza tradycyjnie ujmowanym momentem
kryminalizacji, jakim jest naruszenie dóbr przedstawiających wartość
społeczną, a zatem na obszary obrazowo właśnie określane mianem
wspomnianego „przedpola”. Na tym tle szczególnie ważne wydaje się
zaś rozważenie uzasadnienia tego procesu, a tym samym jego dopuszczalnego
zasięgu.
Konstrukcja opracowania wyznaczona została przez zaakcentowane
już w tytule, kluczowe dla poruszanej problematyki, pojęcia „dobra
prawnego” oraz „przedpola jego naruszenia” i opiera się na następujących
zagadnieniach:
1) co należy rozumieć przez pojęcie „dobro prawne”?
2) co to znaczy – naruszyć dobro prawne?
3) co to znaczy – zachować się w nieakceptowalny sposób poprzedzający
naruszenie dobra prawnego?
oraz w końcu:
4) co to znaczy – zachować się w sposób akceptowalny, czyli niepodlegający
kryminalizacji?
Dwa pierwsze punkty znajdują swoje rozwinięcie w początkowym
rozdziale monografii, przedstawiającym wybrane zagadnienia związane
z kształtowaniem się pojęcia dobra prawnego jako jednego z centralnych
pojęć prawa karnego, jego merytoryczną zawartością i naturą, miejscem
dobra prawnego w opisie czynu zabronionego, a także relację między
skutkiem jako znamieniem czynu zabronionego a naruszeniem dobra
prawnego. Tak zarysowane tematy stanowić mają fundament dla odpowiedzi
na pytanie, co możemy określić jako właściwe „pole” ochrony
prawnokarnej oraz jaką funkcję w tym zakresie pełnić ma nauka o dobrach
prawnych.
Kolejne kwestie związane z wyznaczeniem granic kryminalizacji
czynów niestanowiących naruszeń dóbr prawnych opracowane są
w rozdziale drugim. O ile jednak we wskazanej wcześniej pierwszej
części pracy skoncentrowano się na wytyczeniu granicy między
„przedpolem” a „polem”, o tyle tutaj założeniem jest poprowadzenie
linii podziału pomiędzy obszarem zachowań nieakceptowalnych ze
względu na możliwość narażenia dóbr prawnych a zachowań prawnokarnie
obojętnych oraz analiza kryteriów o tej akceptowalności przesądzających,
takich jak prawdopodobieństwo naruszenia dóbr, ryzyko,
społeczna adekwatność czy reguły postępowania z dobrem prawnym.
Przedstawiona została także alternatywna wobec nauki o dobrach
13

Wstęp
prawnych i jej nawiązań propozycja, nakierowana na pojęcie wolności
i status sprawcy w prawie karnym. Skonfrontowano wreszcie tak ujęte
przesłanki z rozwiązaniami funkcjonującymi poza obszarem kontynentalnej
kultury prawnej, tj. z formułami oferowanymi przez doktrynę
anglosaską. Niezależnie od powyższych dociekań natury czysto dogmatycznej
nieodzowne stało się również zarysowanie problemu legitymacji
norm na płaszczyźnie konstytucyjnoprawnej.
Ostatni rozdział poświęcony został omówieniu poszczególnych
rodzajów granicznych instytucji funkcjonujących na przedpolu naruszenia
dobra prawnego, które mogłyby być uznane za swoiste „słupy
milowe” owego przedpola, w ich bowiem wypadku penalizacja wiąże
się z najpoważniejszymi wątpliwościami. Są wśród nich zarówno
przestępstwa abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo, jak
i usiłowanie nieudolne. Poza tym karalność można dodatkowo jeszcze
rozszerzać przez odnoszenie reguł ogólnych do form zjawiskowych
sprawczych czy nawet niesprawczych, tworząc konstrukcje z przeddokonania
współdziałania przestępnego. Analogicznie – wyobrażalne jest
także przygotowanie czy usiłowanie przestępstw z abstrakcyjnego narażenia
na niebezpieczeństwo. Przy nawiązaniu do kwestii rozszerzania
przedpola poprzez krzyżowanie się wymienionych struktur warto
zwrócić szczególną uwagę także na zagadnienia kryminalizacji udziału
w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu popełnianie
przestępstwa.
Zastanowienie się nad powyższą tematyką pomóc ma – jeżeli nawet
nie w sformułowaniu jednoznacznej odpowiedzi, to przynajmniej
w zbliżeniu się do odpowiedzi na pytanie pod jakimi warunkami prawo
karne może być wykorzystywane jako legitymowany środek sterowania
społecznymi procesami rozwojowymi, tj. kiedy mamy do czynienia
z nowym, dalekim, ale potrzebnym i słusznym etapem kryminalizacji,
a kiedy zadania prewencyjne przestają już uzasadniać wprowadzanie
kolejnych regulacji.
Podstawą prezentowanej pracy jest rozprawa doktorska przyjęta
przez Radę Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu
Wrocławskiego, której promotorem był Pan Profesor Jacek Giezek.
Chciałabym wyrazić moją ogromną wdzięczność za Jego nieocenioną
pomoc i opiekę naukową, a przede wszystkim za szereg inspirujących
dyskusji nad problemami poruszanymi w niniejszej monografii, bez
których byłaby ona z pewnością uboższa.
14

Wstęp
Dziękuję również szanownym recenzentom pracy doktorskiej,
Panom Profesorom Tomaszowi Kaczmarkowi oraz Piotrowi Kardasowi,
których merytoryczne i celne uwagi pozwoliły mi na nowo przemyśleć
niektóre ze stawianych tez.
15

Rozdział I
Ujęcie tradycyjnego „pola” kryminalizacji
W powszechnym rozumieniu przedpole oznacza „obszar, teren
znajdujący się w bezpośredniej bliskości czego, przed czymś” 4 . Ściśle
karnistyczne ujęcie terminu – którego rola dogmatyczna została przejęta
z piśmiennictwa niemieckiego – odnosi się do problematyki rozszerzania
karalności 5 . Proces owego rozszerzania można właśnie plastycznie
określić jako swoiste wychodzenie na „przedpole” w stosunku do dotychczasowego
obszaru prawnokarnej ingerencji. Sensowne używanie
pojęcia przedpola, i to w każdym z przyjętych jego znaczeń, wymaga
wszakże wskazania konkretnego przedmiotu odniesienia, nadającego
się do dopełnienia i sprecyzowania treści, która inaczej pozostanie
względna.
Wszelkie pozytywistyczne próby uczynienia takim przedmiotem
samych norm prawnych nie mogą jednak doprowadzić do satysfakcjonującego
rezultatu. Z punktu widzenia czysto normatywnego można
mówić jedynie o całości obowiązujących regulacji, nie zaś o ich
„przedpolu” 6 . Dotychczasowy stan teorii prawa karnego skłania raczej
4
W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, t. VII, Warszawa 1965, s. 191;
M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa 1979, s. 967.
5
W literaturze niemieckojęzycznej używa się zasadniczo równoważnie wyrażeń:
„Vorfeldkriminalisierung”, „Vorfeldverlagerung der Strafbarkeit” czy np. „Vorverlegung
der Strafbarkeit (Strafrechtsschutzes)”. Wszystkie te terminy zawierają w sobie właśnie
element „przedpola”, „umieszczania na przedpolu”.
6
Nie można też wprowadzać podziału na normy dotyczące przedpola lub normy
niewykraczające jeszcze na przedpole, gdyż zarówno jedne, jak i drugie mają ten sam
status jako równoważne elementy zespołu norm, jakim jest prawo karne. Por. W. Beck,
Unrechtsbegründung und Vorfeldkriminalisierung, Berlin 1992, s. 21: „Das positive
Strafrecht kann ein Bezugsgegenstand nicht sein; als positivierte Strafnorm ist auch der
Vorfeldtatbestand verbindliches Recht und insoweit mit dem «Feld» identisch. Bezugsge-
17

Rozdział I. Ujęcie tradycyjnego „pola”...
do przyjęcia innego punktu odniesienia. Wydaje się, że najskuteczniej
zadanie to może wypełniać nawiązanie do dobra prawnego. Prawo
karne, stanowiąc tradycyjnie reakcję na patologię już dokonaną, zwyczajowo
bowiem koncentrowało się na zamachu na życie, zdrowie,
własność, wolność czy inne wartości istotne dla danej społeczności
w konkretnym czasie. Z tego względu naruszenie tzw. dóbr prawnie
chronionych było zarówno źródłem powstania regulacji prawnokarnych,
jak i pierwotnie wyznaczało dopuszczalny ich zasięg. Relacjonowanie
przedpola do pierwotnego naruszenia jawi się w tym kontekście jako
rozwiązanie nierodzące większych obiekcji, a nawet niejako samorzutnie
się nasuwające. Zgodnie z powyższym uzasadnieniem przedpole naruszenia
dobra prawnego obejmowałoby zatem te zachowania istotne
z punktu widzenia prawa karnego (a zatem wykazujące już cechy pozwalające
na ich penalizację), które można by umieścić przed dokonanym
atakiem na dobro, powodującym jego uszczerbek 7 .
Nie sposób więc mówić o przedpolu naruszenia dobra prawnego
zarówno bez wyznaczenia jego granicy wewnętrznej, oddzielającej zachowania
naruszające dobro prawne od zachowań karalnych, które
wszakże tego etapu naruszenia jeszcze nie osiągnęły, jak i określenia,
gdzie przebiega granica zewnętrzna przedpola, za którą znajdować się
powinny zachowania z punktu widzenia prawa karnego irrelewantne.
Delimitacja wewnętrzna oznacza odpowiedź na pytanie, czym jest
w takim ujęciu „pole” kryminalizacji. To zaś – zasadniczo odpowiadając
zasięgowi klasycznego, rdzennego prawa karnego – związane jest włagenstand
für die Beurteilung eines normierten Bereiches kann nur sein, was als Maßstab
geeignet ist, um (vorverlagertes) Kriminalunrecht zu identifizieren”.
7
W. Beck stwierdza, że „przedpole” obejmuje te zachowania społecznie szkodliwe,
które wyłącznie w jakiś nieokreślony sposób są znaczące z perspektywy dóbr prawnych,
ale nie są w każdym wypadku bezpośrednio naruszającymi te dobra. Podobnie U. Weber,
Vorverlagerung des Strafrechtsschutzes durch Gefährdungs – und Unternehmensdelikte
(w:) H.-H. Jescheck (Hrsg.), Die Vorverlegung des Strafrechtsschutzes durch Gefährdungs
– und Unternehmensdelikte. Referate und Diskussionsberichte (ZStW Beiheft 1987),
Berlin 1987, s. 15: „Strafrechtlich relevant ist jedes Verhalten, das für ein Rechtsgutobjekt
gefährlich sein kann, bevor es verletzt oder durch einen Angriffsversuch unmittelbar gefährdet
wird”; F. Denker, Gefährlichkeitsvermutung statt Tatschuld Tendenzen der neueren
Strafrechtsentwicklung, StV 1988, s. 263: „Vorfeldtatbestände sind Tatbestände, in denen
die Gefahr strafbegründet ist”, Dencker StV, s. 263, cyt. za: W. Beck, Unrechtsbegründung...,
s. 19.
18

1. Pojęcie dobra prawnego w prawie karnym
śnie z dwoma współkształtującymi go pojęciami, tj. naruszenia oraz
dobra prawnego, które owemu naruszeniu podlega 8 .
1. Pojęcie dobra prawnego w prawie karnym
Centralnym terminem dla większości rozważań o funkcji norm
prawa karnego, jak i granicach ingerencji poprzez te normy państwowego
aparatu przymusu w sferę praw i wolności jednostki, jest niewątpliwie
pojęcie dobra prawnego 9 . „Prawo chroni pewne wartości, które
8
Odnoszenie pojęć „pola” i „przedpola” do naruszenia lub etapów poprzedzających
naruszenie dóbr prawnych jest zdecydowanie najbardziej rozpowszechnione. Pozwala
ono określić jako przedpole zarówno przestępstwa z narażenia (abstrakcyjnego czy
konkretnego), jak i jedynie usiłowanie naruszenia dobra prawnego czy wyłącznie czynności
przygotowawcze (konkretnie – formy stadialne), a także formy zjawiskowe popełnienia
przestępstwa. Decydujący jest jedynie stopień intensywności ataku na dobro
prawne (można by zatem umownie przyjąć, że chodzi tu o aspekt pionowy kryminalizacji
na przedpolu). Obok powyższej konwencji istnieje jednak inny sposób postrzegania
przedpola – jako nowych rozwiązań legislacyjnych w dziedzinach gwałtownie się rozwijających,
świeżo powstałych lub z innych powodów dotąd nieobjętych procesem penalizacji.
Wówczas pole stanowi dotychczasowy zasięg regulacji prawnokarnych, przedpolem
są zaś przepisy karne dotyczące np. obrotu gospodarczego, produkcji i handlu środkami
odurzającymi, genetyki czy transplantologii. (Kryterium tematyczne, co można określić
jako aspekt poziomy kryminalizacji na przedpolu). Oba aspekty mogą się zresztą ze sobą
krzyżować. W takich wypadkach rozszerzanie zasięgu kryminalizacji byłoby niejako
dubeltowe. Ze względów jednak czysto teoretycznych, dla dogmatyki prawa karnego (co
innego dla innych nauk penalnych, jak np. kryminologii) szczególnie interesująca
i ważka jest problematyka związana z owym aspektem pionowym kryminalizacji na
przedpolu, ponieważ to ona zawiera w sobie pytania o kształt podstawowych instytucji
prawa karnego, jak i o generalną legitymację jego norm.
9
Dobro prawne nazywane jest też często zamiennie przedmiotem ochrony lub
przedmiotem zamachu (różnica między oboma określeniami polega jedynie na sposobie
patrzenia na zagadnienie – od strony potrzeby ochrony lub od strony dokonanego ataku.
Warto na wstępie dodać, że w prawie karnym wyszczególnia się: ogólny, rodzajowy oraz
bezpośredni (szczególny, indywidualny) przedmiot ochrony. Przedmiotem ogólnym są
te wszystkie wartości, które prawo ma za zadanie chronić, jest on wspólny dla wszystkich
przepisów statuujących zakazy karne. Rodzajowy przedmiot ochrony stanowi natomiast
podstawę podziału części szczególnej kodeksu karnego na rozdziały; zazwyczaj w obrębie
jednego rozdziału zgrupowane są przepisy mające wspólny rodzajowy przedmiot
ochrony. Najbardziej skonkretyzowany jest bezpośredni przedmiot ochrony, ujęty
w jednym, czasami w grupie przepisów w ramach rozdziału. Sprowadzanie jednakże
rozważań nad dobrem prawnym jedynie do powyższego, czysto systematycznego ujęcia,
mimo że dość powszechne w polskiej literaturze, grozi nie tylko zagubieniem i „spłyceniem”
istoty oraz funkcji jednego z fundamentalnych pojęć teorii prawa karnego, ale
19