Pełny tekst (PDF) - Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie ...

Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010
DRAPIEŻNE I PASOŻYTNICZE OWADY (INSECTA)
ZASIEDLAJĄCE PLANTACJĘ WIERZBY KRZEWIASTEJ
(SALIX SPP.) W ŁUKCIE KOŁO OLSZTYNA
GRZEGORZ WALERYŚ, WOJCIECH SĄDEJ, MARIUSZ NIETUPSKI
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Katedra Fitopatologii i Entomologii
Prawocheńskiego 17, 10-720 Olsztyn
walerysio@interia.pl
I. WSTĘP
Plantacje wierzby krzewiastej (Salix spp.) stają się coraz częściej spotykanym elementem
w krajobrazie kulturowym-rolniczym, co jest zjawiskiem pozytywnym. Krajowy
system produkcji rolnej, opiera się aktualnie głównie na uprawie roślin jednorocznych
takich, jak zboża, rzepak, rośliny okopowe, itp. Wprowadzanie w agrocenozy
roślin alternatywnych, zwłaszcza wieloletnich krzewiastych, powoduje zwielokrotnienie
enklaw, charakteryzujących się dogodnymi warunkami dla rozwoju zoofagów, a tym
samym korzystnie wpływa na okoliczne uprawy (Sądej i wsp. 2007). Burgio i wsp.
(2004) wskazują na duże znaczenie różnorodności gatunkowej roślin w agroekosystemach
twierdząc jednocześnie, że związany z tym wzrost liczebności organizmów pożytecznych
powoduje spadek liczebności organizmów potencjalnie szkodliwych. Fitofagi
występujące w nasadzeniach Salix spp. są stosunkowo szeroko poznane. Pierwszymi
krajowymi doniesieniami są prace Achremowicza (1960) oraz Bukiewicza (1989). Szereg
prac zostało wykonanych w ostatnim dziesięcioleciu XXI wieku w ośrodkach rzeszowskim
i olsztyńskim. Entomofauna pożyteczna natomiast, jest stosunkowo mało
poznana. Oprócz pozytywnego oddziaływania na sąsiadujące uprawy, może ona także
odgrywać znaczącą rolę w wieloletnich uprawach wikliny, ponieważ wykonywanie
zabiegów ochroniarskich, szczególnie na starszych plantacjach o dużym odroście, jest
trudne do przeprowadzenia ze względów technicznych.
Celem badań było ustalenie składu gatunkowego, struktury dominacji oraz relacji
pomiędzy grupami stanowiącymi zespół owadów drapieżnych i pasożytniczych występujących
na plantacji założonej w typowej warmińsko-mazurskiej agrocenozie.
II. MATERIAŁ I METODY
Badania prowadzono w trakcie trzech sezonów wegetacyjnych (2003–2005), na
obiekcie założonym przez Zakład Gospodarki Komunalnej w miejscowości Łukta

Drapieżne i pasożytnicze owady na plantacji wierzby krzewiastej 2025
(UTM DE36). Nasadzeń wierzby krzewiastej dokonano wiosną 2002 roku, w celu uzyskania
biomasy przeznaczonej na cele energetyczne. Powierzchnia badanej uprawy
wynosiła 2 ha.
W celu ustalenia składu gatunkowego odłowów entomofauny dokonywano metodą
czerpakowania w odstępach 8–10-dniowych, w okresie od kwietnia do października.
Zebrany materiał zatruwano, umieszczano w probówkach, a następnie oznaczano do
gatunku. Liczebność względną, wyrażaną w procentach, wyliczono według wzoru podanego
przez Szujeckiego (1998), natomiast strukturę dominacji ustalono przyjmując za
Petryszakiem (1982) pięć klas.
III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W trakcie trzyletnich badań, prowadzonych na plantacji produkcyjnej, pozyskano
z wierzby krzewiastej łącznie 716 osobników stanowiących zespół owadów powszechnie
określanych jako pożyteczne. Liczebność okazów odłowionych w poszczególnych
latach była zróżnicowana. Pozyskano ich mniej w pierwszym roku, a zdecydowanie
więcej w trzecim roku badań (rys. 1). W zebranym materiale stwierdzono 34 gatunki
(tab. 1). Najliczniej reprezentowane były chrząszcze (Coleoptera) oraz muchówki (Diptera).
Koleopterofauna to w zdecydowanej większości osobniki z rodzin: Cantharidae, a
także Coccinellidae, z których dwa stwierdzone gatunki reprezentowane były przez
pojedyncze okazy. Muchówki z kolei, to głównie gatunki z rodzin Syrphidae, a także
zdecydowanie mniej licznie występujące Tachinidae. Błonkoskrzydłe (Hymenoptera)
były trzecim pod względem liczebności rzędem owadów. Stwierdzono 8 gatunków,
które zaliczono do 6 rodzin: Aphelinidae, Braconidae, Chalcidoide, Formicidae, Ichneumonidae
i Vespidae. Pozostałe 5 rzędów (Heteroptera, Dermaptera, Mecoptera,
Neuroptera, Odonata) reprezentowane były po jednym gatunku.
Rok – Year
2005 – 324
Rok – Year
2003 – 132
Rok – Year
2004 – 260
Rys. 1. Liczebność owadów odłowionych w latach 2003–2005 na plantacji wierzby krzewiastej
w Łukcie
Fig. 1. Abundance of insects captured in 2003–2005 on a shrub willow plantation in Łukta
W zespole owadów pożytecznych, występującym na obiekcie objętym badaniami
76,5% gatunków to drapieżcy, natomiast tylko 23,5% – pasożyty. Barczak i wsp. (1999)
stwierdzili w zaroślach śródpolnych, w skład których wchodziła także wierzba biała

2026
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010
Salix alba, występowanie aż 19 gatunków błonkówek pasożytujących tylko na mszycach.
W zebranym materiale, w grupie drapieżców, eudominantami (D5) były: Cantharis
fusca L., Syrphus (Episyrphus) balteatus Deg. oraz Anthocoris nemorum L. Wśród
pasożytów nie stwierdzono eudominantów, natomiast dominantem (D4) okazał się
Aphanteles glomeratus L., zaś w grupie drapieżców Chrysopa vulgaris Schn. Przyjęte
kryteria dla subdominantów (D3) spełniły: Adalia bipunctata L., Phryxe vulgaris Fall.,
Tachina fera L., Tachina grossa L., Brachymeria minuta L. oraz Formica rufa L. Eudominant
– C. fusca, był najliczniej występującym gatunkiem pożytecznym w całym
cyklu badawczym, a ustalona liczebność względna wynosiła ponad 30%. Kuśka
i Chobotow (1996) stwierdzili w zaroślach wierzbowych dominację wymienionego
gatunku oraz trzech innych z rodziny Cantharidae: Rhagonycha fula, Cantharis rufa
i Malthinus punctatus. Dwa ostatnie z wymienionych nie zostały odnotowane na plantacji
w Łukcie, natomiast stwierdzono nielicznie występujący gatunek C. rustica. Również
stosunkowo nielicznie wystąpiły Coccinellidae. A. bipunctata zakwalifikowana
została zaledwie do subdominantów, a Coccinella septempuctata do recedentów. W badaniach
Ciepielewskiej (1996), prowadzonych na uprawach rolniczych w okolicach
Olsztyna, drugi z wymienionych gatunków stanowił średnio 66,3% wszystkich zebranych
biedronek.
W zespole owadów, będących przedmiotem badań, najliczniej pod względem bogactwa
gatunkowego reprezentowana była rodzina Syrphidae. W trakcie trzyletnich
badań odłowiono osobniki należące do 6 gatunków. Kaczorowski oraz Dębek-
Jankowska (1997) stwierdzili występowanie 14 gatunków w zakrzewieniach śródpolnych,
natomiast Grabarkiewicz i Trojanowski (1998) odłowili aż 16 gatunków mszycożernych
Syrphidae na poboczach drogi polnej, porośniętych drzewami i krzewami. Na
uwagę zasługuje stosunkowo licznie występujący Anthocoris nemorum, jedyny gatunek
– jednocześnie eudominant z Heteroptera. Liczne Anthocoridae mogą dziesiątkować
populację mszyc (Ciepielewska 1996).
Gatunki zespołu owadów entomofagiocznych, należące do pozostałych rodzin, wystąpiły
na plantacji wierzby krzewiastej objętej badaniami mniej licznie. Węgorek
i Grabarkiewicz (1996) podają, że w zadrzewieniach istnieje możliwość egzystencji
ponad 100 gatunków, będących wrogami naturalnymi fitofagów i mogą one zredukować
o około 80% populacje szkodników, w pobliżu ich nasadzeń. Barczak (1996) podaje
z kolei, że badania nad naturalnymi wrogami szkodników roślin, zmierzają w kierunku
ich ochrony w środowisku przyrodniczym, poprzez tzw. protekcję entomofagów,
mają one również na celu, poszukiwanie naturalnych rezerwuarów ich występowania.
IV. PODSUMOWANIE
Zespół owadów drapieżnych i pasożytniczych zasiedlających plantację wierzby
krzewiastej, był stosunkowo zróżnicowany jakościowo i ilościowo, w porównaniu do
tego typu zespołów występujących na innych roślinach uprawnych, zarówno pod
względem składu gatunkowego, jak i występowania. Trzon zespołu stanowiły omomiłkowate
Cantharidae i bzygowate Syrphidae z eudominantami omomiłkiem szarym:
Cantharis fusca L. i bzygiem prążkowanym Syrphus (Episyrphus) balteatus Deg.,
a także dziubałkiem gajowym Anthocoris nemorum L. oraz złotookiem pospolitym

Drapieżne i pasożytnicze owady na plantacji wierzby krzewiastej 2027
Chrysopa vulgaris Schn. i baryłkarzem bieliniakiem Apanteles glomeratus L. Stanowi
on niewątpliwie ważny element oporu środowiska w stosunku do fitofagów, związanych
pokarmowo z wierzbą krzewiastą. Porównując ustaloną liczebność dominujących
taksonów w nasadzeniach wierzby z piśmiennictwem dotyczącym zgrupowań fauny
pożytecznej podobnych siedlisk (zadrzewienia śródpolne), widoczne są różnice na korzyść
tych ostatnich. Należy przypuszczać, że w miarę upływu lat nastąpi zwiększenie
bioróżnorodności i liczebności zespołu owadów pożytecznych zasiedlających plantację
objętą badaniami.
V. LITERATURA
Achremowicz J. 1960. Badania nad szkodnikami uprawnej wikliny z rodziny stonkowatych Chrysomelidae.
Rocz. Nauk Rol. 80 A (4): 753–779.
Barczak T., Bennewicz J., Kaczorowski G., Dębek-Jankowska A. 1999. Pasożytnicze błonkówki
(Hymenoptera – Parasitica) stowarzyszone z mszycami – Aphidoidea (Homoptera) w zaroślach
śródpolnych. Wiad. Entomol. 18: 33–39.
Bukiewicz H. 1989. Szkodniki Wikliny i ich Zwalczanie. PWRiL, Oddział w Poznaniu, 186 ss.
Burgio G., Ferrari R., Pozzati M., Boriani L. 2004. The role of ecological compensation areas on
predator populations: an analysis on biodiversity and phenology of Coccinellidae (Coleoptera)
on non-crop plants within hedgerows in Northern Italy. Bull. Insectology 57 (1): 1–10.
Ciepielewska D. 1996. Występowanie drapieżców mszyc na uprawach rolniczych i w ich sąsiedztwie
w makroregionie olsztyńskim. Acta Acad. Agric. Tech. Olst. Agric. 62. suppl. B., 111 ss.
Grabarkiewicz A., Trojanowski H. 1998. Występowanie mszycożernych Syrphidae na miedzach
i przy drogach śródpolnych. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 38 (2): 621–623.
Kaczorowski G., Dębek-Jankowska A. 1997. Bzygowate (Syrphidae) różnych typów zarośli
śródpolnych. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 37 (2): 85–87.
Kuśka A., Chobotow J. 1996. Omomiłkowate (Cantharidae, Coleoptera) Roztocza. Fragm. Faun.
39: 43–59.
Petryszak B. 1982. Ryjkowce (Corculionidae, Coleoptera) Beskidu Sądeckiego. Uniwersytet
Jagielloński, Rozprawa habilitacyjna 68: 11–13.
Sądej W., Waleryś G., Tworkowski J. 2007. Rośliny alternatywne czynnikiem stymulującym
występowanie zoofagów. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 47 (4): 202–211.
Szujecki A.J. 1998. Entomologia Leśna. T. II. SGGW, Warszawa, 408 ss.
Węgorek P., Grabarkiewicz A. 1996. Zadrzewienia śródpolne a ochrona roślin. Ochrona Roślin nr
40 (5): 10–11.
GRZEGORZ WALERYŚ, WOJCIECH SĄDEJ, MARIUSZ NIETUPSKI
PREDATORY AND PARASITIC INSECTS (INSECTA) COLONIZING
A SHRUB WILLOW (SALIX SPP.) PLANTATION
IN ŁUKTA NEAR OLSZTYN
SUMMARY
A study was conducted in 2003–2005 on a plantation of shrub willow grown as energy crop.
An assemblage of predatory and parasitic insects dwelling on the plantation was diverse and

2028
Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 50 (4) 2010
abundant compared to other assemblages of this type on other agricultural crops. It comprised
mainly the soldier beetles, Cantharidae, and hoverflies, Syrphidae, with the eudominant species
such as Cantharis fusca L. and the marmalade hoverfly Syrphus (Episyrphus) balteatus Deg., as
well as the common flower bug Anthocoris nemorum L., the lacewing fly Chrysopa vulgaris or
a braconid wasp Apanteles glomeratus. These species are clearly an important element in the
defence mechanism of the environment against phytofagous insect species whose foraging behaviour
is connected with the willow. By comparing the determined number of taxa found in the
willow plantation with the data given in references on assemblages of useful fauna in similar
habitats like field tree groups, the latter can be seen as more favourable.
Key words: Salix spp., willow, entomophagous insects, predators, parasites