Polskie judaika jako magnes turystyczny - Turystyka Kulturowa

Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org Nr 4/2009 (Kwiecień 2009)
długiej skrzyni, a pośrodku leżały sienniki, worki nabite twardą słomą. Górna część zbita była
z 2-3 desek. Za dnia ława ta służyła jako siedzenie dla uczniów, nocą zastępowała łóżko dla
domowników rebego.” (za www.muzeum.wlodawa.metronet.pl). Synagoga we Włodawie
posiada elementy charakterystyczne dla budowli ortodoksyjnych. Jej parterowe przybudówki
zwieńczone grzebieniastą attyką kryły babiniec. W sali modlitewnej jest zgłębienie o
wymiarach 6 na 5,25 na 2,35 m, w którym przechowywano nie nadające się do użytku
egzemplarze Tory i innych pism, zawierających imię Boga. Była to tzw. geniza, czyli rodzaj
archiwum, gdzie przechowuje się zużyte egzemplarze ksiąg świętych bądź dzieła wycofane z
obiegu [Unterman A., 1989, s. 285]. Na ścianie wschodniej wciąż można podziwiać
neobarokowy stiukowy aron ha-kodesz z 1936r. Patrzący na szafę widzi w jej zwieńczeniu
tablice dekalogu w koronie, w rzeczywistości są to dwa oryginalnie rozwiązane świetliki. Pod
nimi widnieje imponująca płaskorzeźba menory. Całość jest bogato polichromowana
naturalnymi kolorami – błękitem, bielą, sepią. Na północ od Wielkiej stoi Mała Synagoga.
Powstała ona w XVIII w i do czasów II Wojny Światowej służyła jako szkoła talmudyczna,
obecnie także stanowi część muzeum. W kompleksie muzealnym prezentowana jest wystawa
pt. „Chasydzi włodawscy, czyli przedwojenni mieszkańcy Włodawy”.
Jedna z najstarszych synagog na szlaku chasydzkim wzniesiona została w Zamościu przy
dawnej ulicy Żydowskiej, a obecnie Ludwika Zamenhofa 9. Wybudowano ją na początku
XVII wieku w stylu późnorenesansowym, stosując charakterystyczne sklepienie kaliskolubelskie.
Na ścianie wschodniej zachowana jest wciąż późnorenesansowa szafa na rodały.
Synagoga była wyposażona w wartościowy sprzęt liturgiczny, część z tych przedmiotów
zachowała się do dziś, m.in. ozdobne świeczniki z orłami, pozłacane, srebrne korony, hafty
synagogalne z pierwszej połowy XVIII stulecia. Prawdziwą ozdobę stanowi
dziewięcioramienna chanukija. W przeszłości Zamość był oazą dla Żydów sefardyjskich,
czyli pochodzących z półwyspu Iberyjskiego i to właśnie oni przyczynili się do wybudowania
synagogi. Sefardyjskie korzenie miał znany pisarz Icchak Lejbusz Perec z Zamościa,
publikujący w jidysz pomimo faktu, iż mową jego własnych przodków było ladino.
W synagodze zamojskiej przewidziane jest urządzenie centrum szlaku chasydzkiego.
Przemierzanie go to wędrówka poprzez historię I Rzeczypospolitej, unaocznianie jednego z
najważniejszych wyznaczników ustrojowych - wolności religijnej, kształtującej państwo
wielonarodowe, czego ślady są najbardziej odczuwalne w urbanistyce i architekturze
polskiego sztetla. Powstanie szlaku chasydzkiego niewątpliwie przyczyniło się do
turystycznego zaktywizowania tzw. ściany wschodniej. Podróżujący przez Lubelszczyznę i
Podkarpacie odkrywają nie tylko walory kulturowe (a w zasadzie wielokulturowe) tych
terenów – zauważają również uroki krajobrazu niezniszczonego przemysłem, którego opisy
dokonane niegdyś w jidysz są ciągle aktualne. Znikli dawni mieszkańcy, ale otoczenie,
kształtujące sposób myślenia kilkudziesięciu pokoleń, wciąż pozostało to samo.
Do szlaku nie zgłosiło jeszcze swego akcesu kilka miast, o których wiadomo, że pełniły
ważną rolę w rozwoju chasydyzmu na ziemiach I Rzeczypospolitej.
Ważnym ośrodkiem tego ruchu był Łańcut. Przy ul. Sobieskiego wciąż wznosi się tu
oryginalna synagoga. Ocalała ona dzięki wstawiennictwu Alfreda Potockiego u Niemców.
Wzniesiona została w II połowie XVIII za zezwoleniem Stanisława Lubomirskiego.
przebudowana zaś w XIX w., kiedy to dobudowano charakterystyczną zewnętrzną klatkę
schodową, prowadzącą na babiniec. Budowla nie wyróżnia się w zabudowie miasta,
natomiast zaskakuje dekoracją wnętrza, na którą składają się rokokowe polichromowane
stiuki z II połowy XVIII oraz dziewiętnastowieczne malowidła ścienne z licznymi
inskrypcjami tekstów biblijnych i modlitwami zamieszczonymi w arkadach. W sali głównej
umieszczone centralnie nad bimą widnieją przedstawienia scen biblijnych: kuszenie Adama,
ofiara Kaina i Abla, arka Noego, ofiara Abrahama, a sklepienie małej kopuły wewnątrz bimy
zdobi obraz węża połykającego swój ogon – symbol wieczności. Aron ha- kodesz tradycyjnie
umieszczoną na wschodniej ścianie wieńczy barwnie malowany stiuk w kształcie
38