T H E O L O G O S - Prešovská univerzita v Prešove

Stanisław Ciupka
ze ukształtowały inne pojęcie boskości. Główny rys kultów misteryjnych
przejawiał się w ich soteryjnym i katartycznym charakterze, rozwijały one
również przekonanie o boskim wnętrzu człowieka. Sądzić możemy, że
najważniejszymi kultami misteryjnymi były misteria orfickie z ich mitologią
i nauką o nieśmiertelnej i boskiej duszy. Zresztą liczne motywy orfickie
przenikną potem do filozofii. Istotne miejsce zajmie w filozofii idea
związku wielości z jednością: „wszystko jest jednym i jedno wszystkim”,
także idea nieśmiertelnej duszy /dionizyjskiej/ uwięzionej w złym /tytanicznym/
ciele. Owe główne „tajemnice orfickie”, można potem odnaleźć
w myśli wielu filozofów. Mity orfickie ukazują tęsknotę człowieka za jego
pierwotnym stanem, wyrażają nostalgię za boską ojczyzną 11 . Człowiek w
świecie materialnym czuje się niedobrze chce się z niego wyzwolić, by
następnie wrócić do swego boskiego jestestwa. Mity orfickie poprzez
praktyki wtajemniczenia i oczyszczenia były sposobem wyzwolenia się z
cielesnego więzienia. Rozpowszechniający się w starożytnej Grecji orficki
styl życia będzie wzorcem filozoficznego życia kontemplacyjnego.
Człowiek , uczestnicząc w misteriach zanurza się w szczęśliwość, która
ma wymiar boski i wieczny. Dostrzegany eudajmonizm, to ten sam
eudajmonizm, który filozofię grecką: „nasączy jakąś mityczną tęsknotą
za jakimś, równie mitycznym jak ta tęsknota, szczęściem. I owo szczęście
właśnie stanie się prawie głównym i niemal mitycznym celem całego
wysiłku filozofów, a ta droga do niego ich główną tajemnicą” 12 . Istotnym
elementem tych wtajemniczeń misteryjnych, który został przejęty przez
filozofię, było katharsis. Przeżycie duchowe zawarte w katharsis przejawiało
się w oczyszczeniu duszy ludzkiej przez żywioł duchowy, który
jest skutkiem dotknięcia przez człowieka rzeczywistości świętej. Spotkanie
się z tą rzeczywistością dokonuje pewnego przeobrażenia człowieka.
Filozofowie /np. Platon/ odkryli, że do katharsis można dotrzeć w inny
sposób, niż mit, a mianowicie dzięki drodze mistycznej. Owa duchowa
droga umożliwia człowiekowi, chociaż na chwilę, dotrzeć do rzeczywistości
boskiej. Należy jednak oczyścić się z wszelkiej zmysłowości
i poszukiwać w życiu filozoficznej prawdy. W„Fedonie” Platon napisze:
„pomiędzy bogi wstąpić nie godzi się temu, który mądrości nie ukochał
i nie odszedł całkowicie czysty; tam wejdzie tylko przyjaciel nauki. Dlatego
to, przyjacielu Simiaszu i ty, Kebesie, ci, którzy mądrość kochają,
jak należy, powstrzymają wszystkie swoje żądze cielesne, mając moc nad
sobą, i nie oddają się pod władzę żądz, ani się ruiny domu swego bojąc,
ani ubóstwa, jak ci, których wielu, i ci, co się w pieniądzach kochają, ani
o lekceważenie publiczne dbając, ani o opinię, która na nich przez ramię
11
Por. K. Pawłowicz, Misteria i filozofia, dz. cyt., s.28.
12
Tamże, s. 30.
44