T H E O L O G O S - Prešovská univerzita v Prešove

Stanisław Ciupka
racjonalnego, nie jest wynikiem zamysłu filozoficznego, bardziej jest
toprzeczucie absolutu i sacrum. Nie możemy jednak zapomnieć, że
pojawienie się myślenia filozoficznego w Grecji jest wyrazem demitologizacji
umysłowości filozofów. Proces demitologizacji będzie czasem przybierał
formy wręcz krytyki mitologii, wystarczy odwołać się do wywodów
w tej materii Ksenofanesa 25 i Platona 26 . Z drugiej jednak strony pewne
elementy mitu znajdą swoją obecność w filozofii. Odwołajmy się w tym
miejscu, do samego Platona, który posługiwał się często obrazem mitologicznym,
gdy mówił odpowiedzialności moralnej człowieka za swoje
życie przed trybunałem prawa boskiego 27 . Jak pisze K. Pawłowski: „Mit z
całą swoją ekspresją i dramaturgią doskonale się nadawał do przekazania
określonych treści eschatologicznych i zarazem nauk moralnych” 28 . Platon
używając myślenia mitologicznego, wskazywał, że to co w nim istotne, to
nie fabuła mitologiczna, ale ważne i jasne przesłanie. Mity u Platona pełnią
funkcję komunikacyjną, gdy jako swego rodzaju przypowieści niosą
pewne przesłanie /przykładowo mit o stworzeniu człowieka w „Timajosie”,
pełni rolę swoistego wtajemniczenia w rzeczywistość sacrum. Używając
mitu, Platon nie tylko komunikuje treści natury moralnej, lecz dąży
do wywołania duchowych doznań lęku i trwogi, a tym samym umożliwia
komunikowanie się z samą nadprzyrodzonością . Mit u Platona funkcjonuje
więc jak mit w dramacie wtajemniczeń misteryjnych, acz zapewne
nie generuje tak intensywnych doznań duchowych, jakie były udziałem
wtajemniczanych w misteria orfickie. Niemniej widać tu bardzo wyraźne
analogie do misteriów 29 .
Mit w życiu duchowym Greków ogrywał ogromną rolę, albowiem
komunikował człowieka z tym, co najświętsze, ponadczasowe. Każdy
mit niesie w sobie jakieś przesłanie i tak mity etyczne odsłaniają sferę
świętych wartości, praw etycznych, ukazują ideały etyczne. Podobnych
wartości i praw będą szukali filozofowie, najczęściej bez uciekania się do
mitów, choć jak wyżej już wspomniano, Platon doceniał i wykorzystywał
formę mitycznego przekazu. W religijności greckiej znaczącą rolę
odgrywały mity teologiczne, które były jakby echem świata bogów, tego
świata, w którym panują święte prawa. Osiągnięcie tego boskiego świata
stanie się celem wysiłku filozoficznego, głownie filozofów nurtu pitagorejsko
– platońskiego. Przywoływany już wielokrotnie Platon, krytykował
homeryckie mity teologiczne, zwalczał zabobon fizycznych oczyszczań 30 ,
25
Por. Diogenes z Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX 18.
26
Por. Platon, Państwo, II 363 A. /tłum. W. Witwicki/.
27
Por. Platon, Gorgiasz, 523 A./tłum. W. Witwicki /.
28
K. Pawłowski, Misteria i filozofia, dz. cyt., s. 39.
29
Tamże, s. 41.
30
Por. Platon, Państwo II 364 B – 365 A. /tłum. W. Witwicki /.
48