T H E O L O G O S - Prešovská univerzita v Prešove

Stanisław Ciupka
W Grecji już przed Platonem dyskutowano nad rolą przekazu pisemnego
i jego relacji do żywej mowy. Platon w „Fajdrosie” pisze, że wynalazek
pisma nie wzmocnił pamięci, ale ją wręcz osłabił. Ludzie zawierzywszy
pismu, przestali tym samym rozwijać pamięć. Ponadto Platon
jest przekonany, że pismo nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie,
o ile nie nastąpi słowne wyjaśnienie ze strony autora. Tak więc słowo
mówione, wspomaga pismo. Podobne stanowisko zajęli Izokrates i Alkidamas,
argumentując, że mowa pisana nie jest wiarygodna, a poza tym
nie jest tak skuteczna jak słowo mówione. Tajemniczość jaką winna być
otoczona filozofia, znajduje u Platona wyraz w liście VII. Wyraża w nim
obawę, że ujawnienie istoty jego poglądów filozoficznych tym, dla których
filozofia jest czymś obcym, przynosi więcej szkody niż pożytku.
Dodatkowo we wzmiankowanym liście powie, że nigdzie nie zapisał
swoich poglądów na najważniejsze sprawy, którymi filozofia się zajmuje,
gdyż ktoś , kto umie pojąć najważniejsze sprawy, i tak je pojmie o ile
jest prawdziwym filozofem, czyli spełnia określone wymagania. Podaje
zresztą od razu owe wymagania :. pierwsze to wymóg pokrewieństwa
duchowego filozofa odnośnie wartości, następni - wymóg wrażliwości
moralnej, oraz posiadanie określonego potencjału intelektualnego. Jeśli
ktoś tych warunków nie spełnia, to nie powinien uprawiać filozofii. Z
drugiej strony, jeśli warunki powyższe spełnia, to w pewnym momencie
osiągnie stan zrozumienia tych najważniejszych zagadnień, ale poprzez
pewne, dość tajemnicze olśnienie, które Platon porówna do olśnienia w
świetle błyskawicy. W świetle powyższych uwag odsłania się nam pewna
nieprzystawalność pisma do filozofowania, dodatkowo jeszcze filozofowanie
w duchu platońskim „bardzo mocno wchodzi w kręgi misteryjne,
duchowe, a nawet mistyczne” 35 . Ten typ filozofowania opiera się głównie
na życiu duchowym, żywej relacji do nadprzyrodzoności, a ten stan trwa
także po śmierci. Właśnie w „Fedonie”, mamy zawartą myśl, że do pełnej
prawdy za życia się nie zbliżymy, dokonamy tego dopiero po śmierci.
Wszystkie te, choć skromnie, zarysowane aspekty tajemniczości filozofii
dziwnie brzmią w ramach nowożytnych poglądów filozoficznych, ale jak
pisze K. Popławski: „filozofia grecka niemal od samych swych początków,
zawsze miała charakter, który w Europie nowożytnej i współczesnej
odpowiadał bardziej tzw. duchowości aniżeli ścisłej filozofii akademickiej”
36 . Uwaga K. Pawłowskiego dotyczy zasadniczo platonizmu, choć
nie tylko. Filozofia tego wielkiego myśliciela, posiada wyraźnie elementy
misteryjne i mistyczne. Najmocniej przemawiają do nas w „Fedonie”, ale
również w „Fajdrosie” i „Uczcie”. Można więc bronić tezy, że filozofia
35
Por. Platon Państwo, VI 486 B /tłum. W. Witwicki /.
36
K. Pawłowski, Misteria i filozofia, dz. cyt., 47.
50