04 2.pdf - Poljoprivredna tehnika

Savremena poljoprivredna tehnika 

Cont. Agr. Engng. Vol. 37, No. 1, 1-118, March 2011 

Biblid: 0350-2953 (2011)37, 1: 35-44 

UDK: 631.3:631.552 

Originalni naučni rad 

Original scientific paper 

VISINA GUBITAKA U ŽETVI ZELENOG GRAŠKA U ZAVISNOSTI OD STANJA 

USEVA I REŽIMA RADA KOMBAJNA 

GREEN PEA HARVESTING LOSSES AS DEPENDENT UPON CROP 

CONDITION AND COMBINE HARVESTER OPERATING MODE 

Nebojša Stanimirović, Ranko Koprivica, Biljana Veljković 1 

1 Poljoprivredni fakultet Lešak 

Agronomski fakultet Čačak, Cara Dušana 34. 

E-mail: ranko@tfc.kg.ac.rs 

SAŽETAK 

U radu su dati rezultati dvogodišnjih ispitivanja kombajna Herbort-461 u berbi 

konzumnog zelenog zrna graška. Zadatak istraživanja je ostvariti optimalni režim rada 

kombajna u cilju postizanja najmanjih gubitaka i oštećenja zrna pri ubiranju različitih sorti 

graška. Gubici pri ubiranju graška praćeni su na hederu i vršidbenom uređaju. Gubici na 

hederu kombajna izraženi u neobranim mahunama graška bili su uslovljeni dužinom 

vegetacije sorte i poravnatosti zemljišta. Najmanji prosečni gubici kod kasnih sorti 

sazrevanja na ravnim površinama iznosili su oko 2% od prinosa. Sa povećanjem 

mikrodepresija zemljišta povećavali su se i gubici zrna u neubranim mahunama. Najveći 

gubici u neubranim mahunama bili su kod ranih sorti i izrazito neravnog zemljišta 17,34% 

od prosečnog prinosa. Ovako veliki gubici su nastali zbog toga što ove sorte formiraju 

mahune vrlo nisko, pa kombajn nije mogao da ih ubere zbog mikrodepresija zemljišta. 

U poleglom usevu graška u odnosu na uspravan, kod svih sorata prosečni gubici na 

hederu su za 2,08% veći kod ravnog zemljišta i 16,39% kod neravnog zemljišta sa jako 

izraženim mikrodepresijama. 

Gubici graška na beračkom uređaju hederu određivani su na taj način što su posle prolaza 

kombajna sva zrna pokupljena, a mahune koje su ostale na stabljici na određenoj visini 

ručno su obrane, odvojene i izmerene. 

U toku istraživanja ustanovljeni su gubici zrna na vršalici kombajna koji se pojavljuju u 

neovršenim mahunama i slobodnom zrnu u ovršenoj masi. Visina gubitaka i oštećenja zrna 

zavisi od broja obrtaja doboša - bubnja, veličine otvora na sitima i njhove čistoće. Kvalitet 

vršidbe određivan je na osnovu uzorka uzetog u bunkeru kombajna, iz kojeg su odvojena 

polomljena i golim okom vidljivo oštećena zrna. U toku istraživanja najbolji rezultati su 

dobijeni pri 300 o/min doboša, gde su najmanji gubici zrna 1,1-1,8% a njihova oštećenja 

0,9-1,2%. Pri ovakvom režimu rada kombajna gubici vršalice u neovršenim mahunama 

iznosili su 8-9%. Sa smanjenjem broja obrtaja bubnja smanjuju se gubici i oštećenja zrna, 

ali se povećavaju gubici u neovršenim - neotvorenim mahunama. 

U proizvodnim uslovima rada kombajn je postigao učinak od 0,4-0,6 ha/h kod dobro 

poravnatog zemljišta i 0,2-0,4 ha/h kod neravnog. 

Ključne reči: žetva zelenog grašaka, kombajn, gubici na beračkom uređaju, gubici 

vršalice, režim rada kombajna. 

35

Stanimirović N, i dr. (2011). Visina gubitaka u žetvi zelenog graška u zavisnosti od stanja 

useva i režima rada kombajna. Savremena poljoprivredna tehnika 37(1): 35-44. 

1. UVOD 

U proizvodnji hrane u svetu i kod nas proizvodnja povrća zauzima značajno mesto u 

poljoprivredi. Veća urbanizacija, manje radne snage u poljoprivredi i važnost povrća u 

ishrani stanovništva zahtevaju jeftinu proizvodnju većih količina kvalitetnog svežeg i 

konzervisanog povrća. Uticaj mehanizacije na rentabilnost u proizvodnji povrća je velika, 

jer se njenom primenom smanjuje učešće ljudskoga rada, a samim tim i troškovi i cena 

proizvoda. Savremena proizvodnja povrća za konzervisanje ne može se zamisliti bez 

savremene, visoko produktivne mehanizacije, sistema za navodnjavanje, sorata 

prilagođenih za mehanizovanu proizvodnju. Gajenje industrijskog povrća na velikim 

površinama podrazumeva da proizvodnja bude potpuno mehanizovana od osnovne obrade 

zemljišta pa sve do berbe, transporta, pakovanja i skladištenja. Jedna od mašina u tom 

lancu kod industrijske proizvodnje graška jeste i mehanizovana berba pomoću kombajna. 

Prema proceni Bajkina (2002) u Srbiji ima oko 30 samohodnih kombajna za grašak, od 

kojih je 3 na Kosovu, a jedan od njih je bio predmet istraživanja.Prema dostupnoj literaturi 

prve rezultate ispitivanja kombajna za jednofazno ubiranje graška kod nas objavili su 

Mekinda i saradnici (1978). U toku ispitivanja kombajn Herbot 45 SFE-Super je pri brzini 

kretanja od 0,742-1,021 km/h ostvario učinak 0,15-0,21 ha/h i pri tome stvorio ukupne 

gubitke od 4,5-21,2%. Brčić (1977) ispitujući kombajn FVR u sorti Lancet, pri brzini 

kretanja od 0,98 do 1,82 km/h, prolazu biljne mase od 1,68-3,08 kg/s, tendenometrijske 

vrednosti od 120-130 i broja obrtaja bubnja od 190-200, utvrdio je stupanj oštećenja zrna 

od 28,50 do 22,10%. U strukturi oštećenja najviše je bilo oguljenih zrna od 12-17%. 

Čizmić (1978) je u eksploatacionim ispitivanjima kombajna Herbot ostvario učinak od 

0,28 ha/h ili 1.370 kg/h ovršenog zrna. Ukupni gubici kombajna iznosili su od 4,72-10,35% 

od prinosa, uglavnom ostvareni na hederu. U toku vršidbe zrna graška tendenometrijske 

vrednosti od 140-160 bilo je 68-73% celih zrna, a ostalo su oštećena zrna (zgnječena i 

prelomljena). Na osnovu istraživanja Gospodarića (1978) kombajn Herbot je u žetvi 

graška stvarao buku od 97 dBA, zbog čega na njemu kombajneri ne bi smeli da rade duže 

od 3 sata dnevno. Kekić (1979) je ustanovio da se najveći gubici javljaju na hederu od 

44,22-73,6%, a najmanji na bočnim platnima 2,69-10,45% od ukupnih gubitaka. Gubici 

zrna u ovršenoj masi kretali su se od 1,21-5,18%. Procenat celih zrna iznosio je od 70,95- 

74,66% kod sorata čija je tendenometrijska vrednost bila 140-160. Učinak kombajna se 

kretao od 1,6-2,0 t/h. U istraživanjima Bajkina (2002) kombajn novije generacije FMC 

979-AT postigao je prosečan maseni učinak od 7,74 t/h (6,60-8,46 t/h) u zavisnosti od 

stanja useva i poravnatosti parcele. U istim uslovima rada kombajni starije generacije 

Herbot 461 ostvario je maseni učinak od 1,10 t/h, a kombajn FMC 679 od 1,5-1,78 t/h. U 

dvogodišnjim istraživanjima istog autora (1988) kombajn FMC 679 pri brzini rada od 

1,74 km/h ostvario je gubitke zrna na beračkom uređaju 5,17%. U istim uslovima rada pri 

brzini od 1,31 km/h gubici su bili veći i iznosili su 7,29% kod kombajna Herbot 461. 

Pravilnim podešavanjem režima rada komušačkog uređaja gubici zrna kod prvog kombajna 

su smanjeni sa 7,76 na 1,57%, a kod drugog sa 3,63 na 0,36%. Kvalitet žetve je isti kod 

oba kombajna sa 85%. U drugim proizvodnim uslovima kombajn Shelbourne Reynolds SB 

800 pri brzini rada od 1,39 km/h ostvario je maseni učinak od 2,80 t/h. Ukupni gubici zrna 

na beračkom uređaju bili su 4,26%. Gubici vršidbenog uređaja kretali su se 2,68 %, a posle 

čišćenja sita 0,86%. Kvalitet žetve kod ovog kombajna je bolji jer je oštećenog zrna bilo 

36



7,99%. U dvogodišnjim istraživanjima i različitim proizvodnim uslovima kombajn Ploeger 

EPD 490 pri brzini rada od 2,40-2,58 km/h ostvario je maseni učinak od 3,35-3,53 t/h i 

površinski od 0,49-0,64 ha/h. Ukupni gubici zrna iznosili su od 7,55-9,03%, oštećenje zrna 

se kretalo u granicama od 3,83-9,41%, dok je sadržaj primesa bio od 0,76-1,53% (Bajkin 

1986, 1988, 1997). Prema rezultatima istraživača sa Linkol univerziteta (2000) prosečan 

maseni učinak kombajna FMC 979-AT je 7,4 t/h u odnosu na 7,3 t/h kombajna Byron 

SP9500 i kombajna FMC 979-No2. Prosečni ukupni gubici pri ubiranja zrna graška 

iznosili su 4,3% za prvi, 5,6% za drugi i 4,8% za treći kombajn. Najmanje oštećenje zrna 

utvrđeno je kod prvog kombajna 7,0%, a najveće kod drugog 13,9%, dok je kod trećeg 

kombajna registrovano 9,5%. Krupić (1990) je istraživao mikrooštećenja (oštećenje 

omotača i unutrašnja oštećenja) pri ubiranju zrna graška kod 5 sorata različite 

tendenometrijske vrednosti.. Kod kombajniranja zelenog zrna graška sorte Iskra, veće 

tehnološke zrelosti i tendenometrijske vrednosti 162, pri brzini kretanja kombajna od 2,60- 

3,0 km/h i propusne moći od 0,66-2,17 kg/s mikrooštećenja zrna su se kretala od 86,25- 

92,50%. Barčić (2001) je u berbi graška pratio dva kombjna sa tri brzine od 2,0; 3,0; i 4,0 

km/h i dve sorte tendenometrijske vrednosti 110 i 140.Kod prve sorte gubici kombajna A 

su od 3,9-4,1%, a kod kombajna B od 3,2-3,8%. Kod druge sorte ukupni gubici kombajna 

A su od 6,0-8,7 %, a kombajna B od 5,9-9,1%. Gubici beračkog uređaja kombajna A su od 

5,5-7,2%, a kombajna B od 4,7-6,0%. Kod brzine od 2 km/h oba kombajna rade 

ujednačeno sa ukupnim gubicima od 4% kod prve i 6,0% kod druge sorte. Sa povećanjem 

brzine rada gubici se povećavaju uz iste uslove rada. Rezultati Khazaeijeva (2002) pokazali 

su da periferna brzina bubnja i vlažnost useva znatno utiče na mehanička oštećenja zrna 

graška. Isti autor (2009) navodi da mehanička oštećenja pri ubiranju zrna pasulja sa 

kombajnom za grašak, kreću se od 1-5% u zavisnosti od vlažnosti zrna (5-20%) i brzine 

bubnja (5-12 m/sec). Poničan (1985) navodi da pri mehanizovanom ubiranju graška gubici 

zrna ne smeju da pređu granicu od 10%, oštećenje zrna ne sme biti veće od 10%, dok 

čistoća zrna mora iznositi minimum 98%. Mbuvi (1994) saradnici navode da je efikasnost 

vršidbe mahuna u kombajniranju zelenog graška sorte Fuk bila 87%, uz mehanička 

oštećenja zrna 11% i ukupnih gubitaka kombajna od 5%. Isti autori su kod kombajna gde je 

komušački uređaj bubnj postigli efikasnost vršidbe 95% i 3% oštećenja zrna, a kod 

kombajna sa bubnjem i rotoudaračima 77% izvršaj i 7%.oštećenje zrna. Glancey (1997) je 

u dvofaznoj žetvi zelenog graška sa kombajnom pri brzini rada od 2,2 km/h i 205 o/min 

beračkog uređaja imao gubitke na hederu od 2,03% od ukupnog prinosa. Ispitujući 

kombajn “Ploeger” EPD 490 u sorti graška Verdo, kod tendenometrijske vrednosti od 158- 

161 i protoka biljne mase od 5,49 do 7,85 kg/s, Žakula i saradnici (1985) su utvrdili 

prosečan stepen oštećenja zrna od 5,7 do 6,7%. Oštećenja zrna graška u žetvi sorte Zelena 

dolina bilo je u proseku oko 7,62% kod tendenometrijske vrednosti od 198. 

Cilj ovih istraživanja je ostvariti optimalan režim rada kombajna Herbot-461, radi 

smanjenja gubitaka i oštećenja zrna graška različitih sorti zrenja. 

37



2. MATERIJAL I METOD RADA 

Istraživanja o kvalitetu rada kombajna Herbort-461 obavljeno je u toku žetve zelenog 

graška na parcelama u opštini Lipljan. Na površini od 90 ha u prvoj i 120 ha u drugoj 

godini istraživanja, posejano je više sorata graška i to iz tri grupe zrenja: rane, srednje rane 

i kasne sorte. U proizvodnim uslovima suvog ratarenja i skromne agrotehnike, ispitivane 

sorte iz sve tri grupe zrenja, imale su niske prinose zrna, koji su se kretali u granicama od 

1,36-1,81 t/ha u zavisnosti od stanja useva. Prema podacima Zavoda sa statistiku prinosi 

zrna zelenog graška u 2007. godini na Kosovu su 1,9 t/ha (27). Gubici kombajna na 

beračkom uređaju izraženi kroz otkinute i neubrane mahune ustanovljeni su na površini od 

10 m 2 . Sve mahune koje su ostale na stabljici posle prolaza kombajna, registrovane su kao 

gubitak, nastao u zavisnosti od poravnatosti zemljišta, gde je visinska razlika 

mikrodepresija bila od 2-15 cm. Mahune su ručno ubrane, pokupljene, okrunjene i zrno 

izmereno na analitičkoj vagi. Gubici zrna na vršalici kombajna, utvrđeni su na određenoj 

dužini, hvatanjem na platnu celokupne zelene mase koja je prošla kroz kombajn, a iz koje 

su izdvojene i izmerene neovršene mahune i zrna. Kvalitet vršidbe određivan je na osnovu 

uzorka uzetog u bunkeru kombajna, iz kojeg su odvojena polomljena i golim okom uočljiva 

oštećena zrna. Analiza kvaliteta ovršenog zrna vršena je u laboratoriji. 

Na osnovu dobijenih i statistički obrađenih podataka, izračunati su gubici na hederu i 

vršalici kombajna po jedinici površine i kvalitet ovršenog zrna, prikazan kroz procenat 

oštećenja zrna. 

3. REZULTATI I DISKUSIJA 

Danas se za mehanizovanu berbu graška koriste samohodni kombajni koji sve operacije 

obavljaju u jednom prohodu. To su savremene visokoproduktivne mašine veoma složene 

tehničko-tehnološke konstrukcije, sa hidrostatičkim pogonom kretanja na sva četiri točka i 

regulisanjem radnog režima iz kabine prema uslovima rada. 

Jednofazno ubiranje zrna zelenog graška obavljeno je sa tri kombajna, vlasništvo fabrike 

za konzervisanje voća i povrća u Prizrenu. Osnovne tehničke karkteristike ovih kombajna 

date su u tabeli 1. Pre puštanja kombajna u rad i u toku rada svi radni delovi kombajna 

podešavani su u zavisnosti od sorte i konkretnih uslova rada na terenu. Gubici zrna na 

beračkom uređaju zavise od: poravnatosti parcele, podešenosti režima rada kombajna, (broj 

obrtaja beračkog uređaja, položaja limenih zasuna, podešenosti kopirnog uređaja), stanja 

useva (karakteristike useva, poleglost, tvrdoća zrna) i obučenosti rukovaoca. Radi stvaranja 

što manjih gubitaka, podešena je visina hedera i položaj zasuna zaštitnog lima, a regulisan 

je i broj obrtaja beračkog uređaja na 130 o/min. Podešen je i kopirni uređaj, kako bi heder 

mogao da prati neravnine terena odnosno mikrodepresije zemljišta i tako gubici budu 

smanjeni do određene granice. Koliki je uticaj neporavnatosti terena, prisustvo 

mikrodepresija zemljišta i dužina vegetacije na gubitke hedera u žetvi zelenog graška 

pokazuju podaci u tabeli 2. U toku žetve zelenog graška gubici na beračkom uređaju 

uglavnom se javljaju u vidu neubranih mahuna, a vrlo malo u vidu opalih slobodnih zrna. 

Najmanji prosečni gubici na beračkom uređaju na ravnim površinama iznosili su 2,12% 

kod kasnih sorta sazrevanja i 3,28% kod ranih sorata pri brzini rada kombajna od 1,89 

km/h. Sa povećanjem neravnina odnosno mikrodepresija zemljišta smanjena je brzina rada 

kombajna na 1,64 km/h, ali su povećani gubici zrna u neubranim mahunama kod svih 

38



sorata. Najveći gubici neubranih mahuna 17,34% bili su kod ranih sorata na izrazito 

neravnom zemljištu gde je visinska razlika između grebena i brazdice bila maksimalna 15 

cm. 

Tab. 1. Osnovne tehničke karakteristike kombajna Herbot 461 

Tab. 1. Technical specifications of the Herbot 461 combine harvester 

Parametri-Parameters 

Vrednosti-Value 

Snaga motora (kW)-Engine power (kW) 132,5 

Širina kombajna (mm)-Harvester width (mm) 3050 

Visina kombajna (mm)-Harvester height (mm) 3800 

Dužina kombajna (mm)-Harvester length (mm) 10000 

Radni zahvat (mm)-Operating width (mm) 2500 

Kapacitet bunkera (mm)-Bunker capacity (mm) 1400 

Učinak za 10 sati rada (ha)-Harvesting efficiency during 10 

operating hours (ha) 

4-5 

Brzina kretanja – spori hod (km/h)-Speed-slow gear (km/h) 3 

Brzina kretanja – u transportu (km/h)-Speed-during transport 

(km/h) 

30 

Ovako veliki gubici su nastali i zbog toga što rane sorte veći deo mahuna formira vrlo 

nisko, pa kombajn ne može da ih ubere zbog prisustva mikrodepresija zemljišta. Kod 

kasinjih sorata u istim uslovima poravnjanosti zemljišta i rada kombajna, preko 87% 

mahuna u uspravnom usevu je ubrano, pa su gubici na beračkom uređaju smanjeni na 

minimum. U poleglom usevu graška u odnosu na uspravan, kod svih sorata prosečni gubici 

na hederu su za 2,08% veći kod ravnog zemljišta i 16,39% kod zemljišta sa jako izraženim 

mikrodepresijama (tabela 3). Najmanji gubici u poleglom usevu su kod ranih sorata 4,63%, 

što je za 1,35% više od gubitaka u odnosu na uspravan usev. U poleglom usevu graška kod 

kasnih sorti gubici su veći za 2,93% kod ravnog i 19,49% kod neravnog zemljišta. Veći 

gubici hedera za 2,5 puta kod kasnih sorata nastali su zbog toga što je poleganje biljaka bilo 

jače izraženo, pa je veliki broj mahuna ostao neubran. Zbog poleglosti useva brzina rada 

kombajna je smanjena na 1,38 km/h. Ako se podaci dobijenih istraživanja o visini ukupnih 

gubitaka kombajna Herbot 461, na ravnom zemljištu i uspravnom usevu uporede sa 

gubicima koji su utvrđeni od strane drugih autora (4,7,13,15,16,25) kod ovog kombajna, 

vidi se da su ovi gubici bili približno isti. Međutim, ako se uporede sa rezultatima 

istraživanja autora (10,24) zaključuje se da su gubici dobijeni u našim istraživanjima manji, 

što je i sasvim razumljivo jer se radi o kombajnu novije generacije. Gubici na vršidbenom 

uređaju se javljaju u vidu neovršenih mahuna i slobodnog zrna u ovršenoj zelenoj masi koja 

je prošla kroz kombajn. Visina gubitaka zavisi od sorte, tvrdoće izražene kroz 

tendenometrijsku vrednost zelenog zrna graška, pravilnog podešavanja vršidbenih delova 

prema uslovima rada i njihove čistoće. Da bi gubici bili manji, a kvalitet rada kombajna 

bio što bolji, u toku istraživanja, pokušalo se, da se odredi optimalan broj obrtaja 

vršidbenog uređaja pri tehnološkoj zrelosti sorte tendenometrijske vrednosti 160. Broj 

obrtaja doboša sa lopaticama mlatilicama podešavan je da radi na 280, 300 i 320 o/min. 

Takođe su regulisani i ostali radni delovi na uređaju za vršidbu, a posebno četke za čišćenje 

39



perforiranog cilindra - doboša. I pored toga, trebalo je povremeno, na svakih 4 i 8 sati rada 

očistiti sita i cilindar, kako bi gubici i oštećenje zrna graška bili što manji (tabela 4.). 

Istraživanjima je dokazano da je u ovakvim uslovima rada optimalan broj obrtaja doboša 

300 o/min. Pri ovoj brzini doboša visina gubitaka zrna je 1,1-1,8% što je više nego pri 280 

o/min, ali je zato mnogo manji procenat neotvorenih-neovršenih mahuna 8-9%. 

Tab. 2. Visina gubitaka na hederu kombajna u uspravnom usevu grašaka (dvogodišnji 

rezultati) 

Tab. 2. Header grain losses in the upright grain crop (two-year results) 

40 

Gubici u zrnu i dužina vegetacije 

Grain losses and length of growing 

season 

Rane sorte 

Early maturing cultivars 

Gubici (kg/ha) 

Losses (kg/ha) 

Gubici (%) 

Losses (%) 

Srednje rane sorte 

Medium early maturing cultivars 



Gubici (%) 

Losses (%) 

Kasne sorte 

Late maturing cultivars 



Gubici (%) 

Losses (%) 

Prosečni prinosi 

Average yields 

Prosečni gubici (kg/ha) 

Average losses (kg/ha) 

Prosečni gubici (%) 

Average losses (%) 

Biološki prinos 

(kg/ha) 

Yield (kg/ha) 

1.450 

1.605 

1.720 

1.592 

Visinska razlika mikrodepresije - uzvišenja 

Height difference of microdepressions 

15 cm 10 cm 5 cm 2 cm 

251,5 203,55 100,1 47,6 

17,34 14,04 6,9 3,28 

255,1 187,55 86,8 48,05 

15,89 11,68 5,41 2,99 

214,95 161.4 53,95 36,5 

12,5 9,38 3,14 2,12 

240,52 184,17 80,28 44,03 

15,11 11,57 5,04 2,76 

Pri smanjenju broja obrtaja doboša smanjuju se gubici i oštećenje zrna, ali se zato 

povećava broj neotvorenih mahuna. Pri povećanju broja obrtaja doboša na 320 o/min 

dostignuti su najveći gubici zrna i njihova najveća oštećenja, a smanjen je broj 

neotvorenih mahuna. 

Na povećanje vidljivih oštećenja zelenog zrna graška pored povećanja broja obrtaja 

doboša ima uticaj i stepen zrelosti. Kod niske tehnološke zrelosti vizuelna oštećenja zrna su 

visoka i najviše se javljaju u vidu oguljenih i zgnječenih zrna. Zbog toga posebnu pažnju 

treba posvetiti regulisanju i izboru režima rada kombajna pri berbi mladog graška. U toku 

istraživanja u uslovima veće tehnološke zrelosti tendenometrijske vrednosti od 160 i 

optimalnog broja obrtaja, oštećenja su smanjena na minimum. Oštećenje zrna prilikom 

vršidbe kretalo se od 0,4-7,4% što je zavisilo od tehnološke zrelosti sorte, tvrdoće zrna,



izraženu kroz tendenometrijsku vrednost i brzinu okretanja bubnja. Do sličnih rezultata o 

vidljivim oštećenjima zrna zelenog graška u žetvi došli su i autori (4,15,23,25,28). 

Tab. 3. Visina gubitaka na hederu kombajna u poleglom usevu grašaka (dvogodišnji 

rezultati) 

Tab. 3. Header losses in the lodged pea crop (two-year results) 

Gubici u zrnu i dužina vegetacije- 

Grain losses and length of 

growing season 

Rane sorte-Early maturing 

cultivars 

Biološki prinos 

(kg/ha)-Yield 

(kg/ha) 

1.515 

Visinska razlika mikrodepresije –uzvišenja 

Height difference of microdepressions 

15 cm 10 cm 5 cm 2 cm 

Gubici (kg/ha)-Losses (kg/ha) 470,25 306,5 107,4 70,15 

Gubici (%)-Losses (%) 31,04 20,23 7,09 4,63 

Srednje rane sorte-Medium early 

maturing cultivars 

1.635 


Gubici (%)-Losses (%) 31,39 20,64 6,9 4,8 

Kasne sorte-Late maturing 

cultivars 

1.835 


Gubici (%)-Losses (%) 31,99 21,59 8,2 5,05 

Prosečni prinosi-Average yields 1.662 

Prosečni gubici (kg/ha)-Average 

losses (kg/ha) 

523,55 346,7 123,6 80,47 

Prosečni gubici (%)- 

Average losses (%) 

31,5 20,86 7,44 4,84 

Kod sva tri broja obrtaja doboša, kod čistog sita, bili su manji gubici i manja oštećenja 

zrna. 

Tab. 4. Kvalitet rada vršalice kombajna Herbot 461 

Tab. 4. Threshing quality of the Herbot 461 combine harvester 

Broj obrtaja doboša sa mlatilicama (o/min.)-Number of revolution 

thresher drums (r.m) 

Gubici zrna u masi-Grain losses 280 300 320 

in threshed material 

Čišćenje sita nakon rada (h)-Sieve cleaning after operation (h) 

Gubici zrna (kg/ha)-Grain losses 

(kg/ha) 

Gubici zrna (%)-Grain losses 

(%) 

Oštećenje zrna (%)-Grain 

damage (%) 

Neotvorene mahune (%)- 

Unopened pods (%) 

4 8 4 8 4 8 

15 25 18 29 34 50 

0,9 1,6 1,1 1,8 2,1 3,2 

0,4 0,6 0,9 1,2 4,8 7,4 

26 27 8 9 5 6 

Kod zaprljanih sita i neodgovarajuće veličine - malih otvora sita, zrna ne mogu propadati 

na transportnu traku, već se oštećuju ili izbacuju sa zelenom masom van kombajna.U toku 

ekspoatacionih ispitivanja u uspravnom usevu na dobro poravnatom zemljištu pri najvećoj 

41



brzini rada od 2,57 km/h kombajn je ostvario učinak od 0,6 ha/h, a na neporavnatom 

zemljištu 0,4 ha/h pri brzini od 1,71 km/h. Kombajn je ostvario najmanji učinak od 0,2 ha/h 

u poleglom usevu na izrazito neravnom zemljištu pri brzini rada od 1,06 km/h. Ako se 

dobijeni podaci istraživanja o površinskom učinku uporede sa rezultatima drugih autora 

zaključuje se, da se oni podudaraju sa istraživanjima autora (2,4,15,). 

4. ZAKLJUČAK 

Kvalitet rada kombajna u jednofaznom ubiranju zelenog graška određen je veličinom 

gubitaka i oštećenjem zrna koje je praćeno u toku ispitivanja. Pokazatelji kvaliteta rada 

zavise od raznih faktora, pre svega od režima rada kombajna, njegovog prilagođavanja 

uslovima rada i stanju useva, a na sve to najviše utiče obučenost i motivisanost rukovaoca. 

Gubici kombajna javljaju se na beračkom i vršidbenom uređaju. Gubici kombajna na 

beračkom uređaju kretali su se od minimalnih 2,76% do maksimalnih 31,99%, a na 

vršalici od 0,9- 3,2% od prinosa. Gubici kombajna na hederu zavisili su od dužine 

vegetacije sorte, a uglavnom od poravnatosti terena, brzine rada i stanja useva. U 

uspravnom usevu kod svih sorata na izrazito neporavnatom zemljištu i brzini rada 

kombajna od 1,64 km/h i 130 o/min beračkog uređaja gubici su se kretali u granicama od 

12,50-17,34% od prinosa. Na ravnom terenu bez mikrodepresija i brzinom rada kombajna 

od 1,89 km/h ovi gubicu su manji u proseku za 12,35%. Kod dobro poravnatog zemljišta 

pri brzini rada kombajna od 1,38 km/h gubici na hederu u poleglom usevu kod iste kasne 

sorte graška bili su veći za 2,93% u odnosu na uspravan usev. Gubici vršidbenog uređaja i 

oštećenja zrna se smanjuju kod manjeg broja obrtaja doboša, ali se povećava procenat 

neotvorenih mahuna. U radu kombajna pri optimalnoj brzini bubnja od 300 o/min i čistog 

sita stvoreni su najmanji gubici od samo 1,1-1,8%, uz minimalna oštećenja zrna od 0,9- 

1,2% i 8-9% neotvorenih mahuna. Oštećenje zrna prilikom vršidbe kretalo se od 0,4-7,4% 

što je zavisilo od tehnološke zrelosti sorte, tvrdoće zrna, izraženu kroz tendenometrijsku 

vrednost i brzinu okretanja bubnja. U cilju daljeg smanjenja gubitaka na kombajnu u žetvi 

graška potrebno je pravilno izabrati sorte prilagođene mehanizovanoj berbi, primeniti 

odgovarajuću agrotehniku i obučiti kombajnere da pravilno rukuju i podešavaju režim rada 

kombajna prema adekvatnim uslovima. 

5. LITERATURA 

[1] Bajkin A, Đurovka M, Žigmanov P. (1997): Mehanizovano ubiranje graška. Savremena 

poljoprivredna tehnika 23 (1-2): 7-13. Novi Sad. 

[2] Bajkin A.( 1985) Izveštaj o rezultatima ispitivanja samohodnog kombajna za ubiranje zelenog 

graška Herbot 461, Novi Sad. 

[3] Bajkin A. (1986): Izveštaj o rezultatima ispitivanja samohodnog kombajna za ubiranje zelenog 

graška Ploeger EPD 490.Novi Sad. 

[4] Bajkin A. (1988): Ispitivanje kombajna za berbu graška. In Proc. XV naučno-stručni skup 

poljoprivredna tehnika POT 88, 117-123. Opatija. 

[5] Bajkin A, Raičević D, Žigmanov P, Somer D. (1996): Pravci razvoja mehanizacije u 

povrtarstvu. Savremena poljoprivredna tehnika 22 (6): 301-310. Novi Sad. 

[6] Bajkin A, Marković D, Janjić T. (2002): Savremena tehnika za berbu povrća. Savremena 

poljoprivredna tehnika 28 (1-2): 42-48. Novi Sad. 

[7] Barčić J, Novotny D, Sito S, Fabijanić G. (2001): Rezultati ispitivanja kombajna za grašak In 

Proc.. International Symposium on Agricultural Engineering, 275-280. Zagreb. 

42



[8] Bergen GA., Jayas DS., White HDG (1993): Phisical damage tu peas and lentils due to free fall. 

Canadan agricultural engineering 35 (2), pp.151-155. Ottawa. 

[9] Brčić J.(1977): Izveštaj o ispitivanju kombajna FVR za berbu graška,Zagreb 

[10] Čizmić M. (1978): Primjena kombajna graha mahunara. In Proc. Aktuelni problemi 

mehanizacije poljoprivrede str. 75-80. Split. 

[11] Ćota, J., Čamdžija S. (2010): Produktivne i kvalitativne osobine zrna i zelene mase graška u 

agroekološkim uslovima Sarajevske regije. In Proc. Prvi naučni simpozijum agronoma sa 

međunarodnim učešćem str.345-350. Jahorina 

[12] Đurovka M, Bajkin A, Žigmanov P. (1997): Savremena proizvodnja graška. Revija 

Agronomska Saznanja (2):22-25. Novi Sad. 

[13] Glancey JL. (1997): Analysis of header losos from pod stripper combines in green peas. Journal 

of agricultural engineering research 68 (1) pp. 1-10 

[14] Gospodarić Z. (1978): Neki ergonomski faktori na kombajnima za grašak i grah mahunar. In 

Proc Aktuelni problemi mehanizacije poljoprivrede, 81-92. Split. 

[15] Jačinac B., Jaka F., Stanimirović N., Mihajlović I. (1989): Gubici graška za ljudsku ishranu na 

nekim delovima kombajna “Herbot-461”. In Proc. Aktuelni problemi mehanizacije 

poljoprivrede, 721-730. Trogir. 

[16] Kekić M. (1979): Uporedna analiza tehničkih karakteristika i kvaliteta rada tri tipa kombajna za 

grašak. . Savremena poljoprivredna tehnika vol.5, br.4, str.201-205. Novi Sad 

[17] Khazaei J.,Benrozi-Lar M, Rajabi-Pour A.,Montasebi S. (2002): Machanical strength of 

chickpea grains and pods under impact loading. Paper No CSAE 02-220. Monsonville, QS: 

CSAE. Vol XLII No 1 (137) pp 5-18 www.univagro-iasi.ro/ CERCET_AGROMOLD/CA-1-09- 

01.pdf 

[18] Khazaei J. (2009): Influence of impact velocity and moisture on mechanical damage in beans. 

Cercetari agronomice in Moldova. www.univagro-iasi.ro/CERCET_AGROMOLD/CA-1-09- 

01.pdf 

[19] Krupić M. (1989): Faktori koji utiču na stupanj oštećenja zrna pri kombajniranju graška. In Proc. 

Aktuelni zadaci mehanizacije poljoprivrede, 315-323. Trogir. 

[20] Krupić M. (1990): Mikrooštećenja zelenog zrna graška u funkciji količine prolaza biljne mase. 

Aktuelni zadaci mehanizacije poljoprivrede, 189-195. Opatija. 

[21] Marković, D. (2000): Transport Analysis in Technological Schemes for Pea Harvesters, In Proc. 

XVI International Conference on Material Flow, Machines and Devices in Industry, ICMFMDI 

2000, pp 1167-1173. Belgrade. 

[22] Marković D., Branković D., Brajanovski Biljana ( 2003): Linija mašina za ubiranje i preradu 

konzumnog graška i kukuruza šećerca. Savremena poljoprivredna tehnika vol.29, br.3, str. 144- 

124. Novi Sad. 

[23] Mbuvi SW., Litchfield JB.(1994): Mechanical shelling and combine harvesting of green 

soybeans. Applied engineering in agriculture 10 (3) pp.351-355. 

http//asae.frymlti.com/azdes.asp 

[24] Mekinda M., Malinović N., Retej Z., Karadžić B.(1978): Rezultati i iskustva u radu kombajna za 

grašak u 1977 godini. In Proc. VI tematsko savetovanje Savremena tehnika i tehnologija u 

povrtarskoj proizvodnji, str. 30-43. Ruma. 

[25] Pea Viner Performance Trials 1999/2000 Harvest, Conducted for Neinz Watties Australasia by 

the Natural Resources Engineering Group, Lincoln University, Canterbury, New Zeland, March, 

2000. 

[26] Poničan J. (1985): Stroje pre rastlinnu vyrobu. Vydala priroda v Bratislave. Nitra 

[27] Zavod za statistiku Kosova. http://esk.rks-gov.net/ 

[28] Žakula, B. i sar. (1985): Rezultati ispitivanja kombajna “Ploeger” EPD-490 za berbu graška. 

Novi Sad. 

43



GREEN PEA HARVESTING LOSSES AS DEPENDENT UPON CROP 

CONDITION AND COMBINE HARVESTER OPERATING MODE 

Nebojša Stanimirović, Ranko Koprivica, Biljana Veljković 

ABSTRACT 

This paper presents results of a two-year study on the use of a Herbort-461 combine 

harvester in harvesting green pea grains. The focus of the study was to reach an optimal 

operating mode of the combine harvester for minimum grain loss and damage during 

harvesting of green peas of different maturity groups. Pea harvesting losses occurring at 

both the header and the threshing device were evaluated. Header losses made up of 

uharvested pea pods were induced by length of the growing season of individual cultivars 

and ground evenness. The lowest average grain losses in late maturity cultivars on even 

ground accounted for about 2% of the total yield. Grain losses in unharvested pods 

increased with an increase in the size of microdepressions in the ground. The highest losses 

in unharvested pods were recorded in early maturity cultivars on extremely uneven ground 

(17.34% average yield) due to the fact that ground microdepressions prevented the combine 

harvester from harvesting the pods of these cultivars normally developing low to the 

ground. As compared to the upright pea crop, the average header losses in all cultivars of 

the lodged crop were 2.08% and 16.39% higher on even and uneven ground respectively. 

Header pea losses were determined upon passage of the combine harvester by gathering 

grains, manually removing and separating the remaining pods from the stems and weighing 

them.Thresher grain losses were determined in unthreshed pods and free grains in the 

threshed material. The degree of grain loss and damage is dependent upon number of 

revolutions of the drum, and sieve mesh size and cleanliness. Threshing quality was 

assessed by removing broken and visibly damaged grains from the sample taken from the 

harvester bunker. The best performance was achieved at 300 rev/min of the drum, with 

lowest grain losses and grain damage being 1.1-1.8% and 0.9-1.2% respectively. During 

this operating mode, thresher losses in unthreshed pods were 8-9%. Grain losses and grain 

damage decrease but grain losses in unharvested unopened pods increase as the number of 

revolutions of the drum decreases. Under operating conditions, the harvesting efficiency of 

the combine harvester ranged from 0.4-0.6 ha/h on smooth ground and 0.2-0.4 ha/h on 

uneven ground. 

Key words: green pea harvest, combine harvester, header losses, thresher losses, 

combine harvester operating mode. 

Rad je deo istraživanja na projektu TR 3051 Unapređenje biotehnoloških postupaka u 

funkciji racionalnog korišćenja energije, povećanja produktivnosti i kvaliteta 

poljoprivrednih proizvoda finansiran od strane Ministarstva za nauku i tehnološki razvoj 

Republike Srbije. 

Primljeno: 20. 12. 2010. Prihvaćeno: 09. 02. 2011. 

44

04 2.pdf - Poljoprivredna tehnika

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?