przeczytaj uwagi końcowe do książki - Teologia Polityczna

Uwagi końcowe
W pomieszczonych tu wykładach starano się przedstawić niektóre awatary
demokracji, ukazywane też z punktu widzenia jej mniej lub bardziej zdecydowanych
przeciwników. Na koniec zamiarem naszym jest wskazać kilka cech istotnych
demokratycznego Lewiatana w jego współczesnej postaci, zastrzegając z góry, że nie będzie
to w żadnym razie zbiór właściwości, których enumeracja mogłaby pretendować do
kompletności. Wskazujemy jedynie na to, co w naszym własnym oglądzie zdaje się
prymarnie konstytuować naturę współczesnej demokracji masowej, jako produktu ideologii
demokratyzmu, wypracowanej przez myśl nowożytną „na kontrze” do klasycznochrześcijańskiej
filozofii i teologii politycznej.
1) Od czasu pojawienia się i wyartykułowania przez nowożytne ideologie
współczesnego rozumienia demokracji jego stale wzrastającą oraz multiplikującą się w
najrozmaitszy sposób cechą jest semantyczna ekspansja, którą ongiś Ernest bar. SEILLIÈRE
(1866-1955) nazwał „demokratycznym imperializmem” 1 . Temu imperializmowi nie wystarcza
już nawet totalne opanowanie sfery politycznej, równoznaczne z delegitymizacją a priori
każdej innej formy ustroju, lecz zgłasza on roszczenie do bycia postrzeganym jako jedyny
prawowity samoistnie, przeto również warunkujący prawowitość i moralną słuszność
jakiejkolwiek instytucji społecznej, obligatoryjny dla wszystkich pod groźbą infamii oraz
ekskluzji z demokratycznej wspólnoty wartości, sposób urządzania i oceniania (a w razie
stwierdzenia niedostatków demokratyczności – „przywracania” 2 ) każdej sfery życia
zbiorowego. W konsekwencji, demokracja staje się nie jedną z możliwych interpretacji i
praktycznych aplikacji zasad ładu, który winien wypełniać życie zbiorowości – niejako
lektorem owych zasad – lecz jego suwerennym, tedy „boskim”, sprawcą, Autorem,
transcendentną Pierwszą Przyczyną wszelkiego dobra i prawdy.
1
Zob. E. SEILLIÈRE, La philosophie de l’impérialisme, t. III L’impérialisme démocratique, Paris 1907.
2
Celowe jest tu zwrócenie uwagi na wymowną skłonność retoryki uzasadniającej wojny (a raczej „zbrojne
interwencje”) demokratyczne do posługiwania się sformułowaniem: „przywracanie demokracji”, bez względu na
to czy w danym kraju podlegającym temu „dobrodziejstwu” demokracja, jakkolwiek rozumiana, kiedykolwiek
istniała. Podobnie zresztą historycy i publicyści naszych czasów zwykli mówić też o bezkrwawych przemianach
ustrojowych, gdziekolwiek zaistniałych. Jeżeli zatem demokrację zawsze, bez względu na okoliczności,
„przywraca się”, to może to oznaczać – pod rygorem uznania każdej innej interpretacji za pospolity bełkot –
tylko jedno: że domniemanie traktuje się demokrację jako ustrojową normę prawowitości, która winna panować
zawsze i wszędzie, należącą przeto do sfery powinności raczej, aniżeli bycia; w tej sytuacji natomiast
okoliczność, iż w sferze politycznej empirii znakomita większość ludów nigdy nie była, lub była bardzo rzadko i
niedługo, rządzona na sposób demokratyczny, musi być traktowana jako ontologicznie „nieważna” przypadłość,
moralnie natomiast jako budzący oburzenie „skandal”, rodzaj schizmy od naturalnego porządku, domagającej się
wprost ingerencji celem położenia kresu tej „gorszącej” sytuacji.

2
Tę właściwość demokracji w jej współcześnie obiegowym sensie uwydatnił
znakomity filozof hiszpański (współtwórca „szkoły tomistycznej z Barcelony”), Francisco
CANALS (ur. 1922), który powiada: „Współczesny język polityczny jest przepełniony
groźnymi wieloznacznościami. Na przykład, w języku tradycji scholastycznej termin
«demokracja» był używany dla wyrażenia pożądanej partycypacji wszystkich członków
wspólnoty w części władzy. Lecz od pojawienia się filozofii XVIII-wiecznej, będącej
inspiracją dla rewolucji francuskiej, oznacza on również koncepcję świata i filozofię negującą
boskie źródło władzy i ten fundament praw ludzkich, którym jest prawo naturalne,
partycypujące w prawie wiecznym” 3 .
Demokracja, ufundowana na Rousseau’owskim micie woli powszechnej i
suwerenności ludu oraz praw człowieka podług koncepcji antropocentrycznych i
antyteistycznych, wchodzi zazwyczaj w mariaż albo z liberalizmem, albo z socjalizmem, w
którejkolwiek z odmian. Jakakolwiek powstaje z tej mieszanki ideologiczna mikstura, każda
jednak wspiera się na koncepcjach filozoficznych, które negują duchową substancjalność
jednostki, jej wolną wolę i odpowiedzialność moralną oraz boskie źródło godności osoby
ludzkiej, ponieważ każda nosi piętno uwikłania w metafizyczny błąd „suwerenności ludu”.
Użyte natomiast w służbie rewolucyjnej praktyki, ideologie te stanowią narzędzie
niszczycielskiej dezintegracji ładu naturalnego: religijnego i moralnego, społecznego i
politycznego, kulturalnego i wychowawczego.
2) Nieuniknioną konsekwencją wskazanego wyżej metafizycznego błędu
demokratycznej ideologii jest bałwochwalczy charakter współczesnej demokracji, deifikującej
zarówno samą siebie, na planie ogólnym, jako osobę zbiorową („bóg Demos”), jak konkretne,
zjawiskowe formy czy instytucje demokratyczne, a przede wszystkim akt wyborczy. W planie
historyczno-kulturowym i systemowo-politycznym zarazem wskazać można dwa biegunowe i
konkurencyjne modele tej demokratycznej idolatrii.
Pierwszy, francuski, związany nierozerwalnie z fundamentalnie antychrześcijańskim
dziedzictwem oświecenia i rewolucji w tym kraju, przedmiotem „religijnej” czci czyni samą
„laickość” (laïcité), jako pierwszy artykuł wiary w republikańskim „katechizmie”, naczelną z
„wartości republikańskich”. Może on przeto uchodzić za „czystą”, to znaczy także prostą
(niezłożoną), postać „świeckiej religii”, podobnie pozytywizm, marksizm czy hitleryzm.
Drugi, amerykański, ufundowany na dziedzictwie oświecenia brytyjskiego, tudzież
jeszcze starszej tradycji purytańskiej, jest miksturą bardziej złożoną, w której warstwa
3
F. CANALS, Política española: pasado y futuro, Barcelona 1977, s. 289.

3
świecka posiada podkład religijny sensu proprio, złożony ze „wspólnego minimum”
rozmaitych obediencji drugiej i trzeciej reformacji, nazywanego niekiedy „uogólnionym
chrześcijaństwem” 4 . Specyfiką amerykańskiej odmiany demokratycznej civil religion 5 jest
jednak nie tylko owa dwuwarstwowość, ale również stan chwiejnej równowagi owych
ingrediencji, przejawiający się w tym, że raz może być akcentowany pierwiastek źródłowo
chrześcijański (protestancki), zapładniający „protestancką pobożność obywatelską”
(Protestant civic piety), innym razem zaś świecki (jak prawa człowieka czy patriotyzm),
stanowiący esencję „wiary demokratycznej” (democratic faith), ewentualnie w postaci
„ceremonialnego deizmu” 6 ; w przybliżeniu odpowiada to „konserwatywnej” i „liberalnej”
interpretacji civil religion w Ameryce 7 . W pierwszym wypadku akcentowane jest
„mesjańskie” wybraństwo narodu amerykańskiego, który stworzył demokrację wzorcową dla
całego świata; w drugim – adorowane są same „demokratyczne wartości”, jak prawa
człowieka, tolerancja czy pokój, które winny przenikać i zmieniać społeczeństwo w
pożądanym (to znaczy coraz bardziej demokratycznym) kierunku. W każdym jednak
wypadku żywione jest niezachwianie przeświadczenie, że demokracja (osobliwie
amerykańska) stanowi – by tak rzec – „ulubiony ustrój Pana Boga”, na który to fakt Jego
rzekomej preferencji dla tego systemu powołują się bez skrępowania przedstawiciele obu
opcji. Jako przykład tego rodzaju demolatrii można wskazać dokonaną przez byłego
prezydenta Stanów Zjednoczonych, Billa CLINTONA (ur. 1946), interpretację udziału w
wyborach, jako wypełnienia nakazu Pisma Świętego 8 ; przemawiając przed zgromadzeniem
baptystów, tuż przed wyborami do Kongresu w listopadzie 1998 r., powiedział on, między
innymi: „Spełniliście przykazanie Pisma Świętego, by wypełniać Słowo, a nie być tylko
słuchaczami 9 . W najbliższy czwartek będziecie znowu mieć okazję, aby być tymi, którzy
4
Z tendencją do stawania się „uogólnioną religią”, która może być akceptowana także przez wyznawców
judaizmu i islamu, a nawet religii nie opartych o wiarę w Boga osobowego.
5
W bogatej literaturze naukowej na ten temat pierwszeństwo posiada, bez wątpienia, klasyczna praca R.
BELLAHA, Civil Religion in America, „Daedalus” 1967, nr 96(1), s. 1-21; w literaturze polskiej zob. artykuły S.
BURDZIEJA: Religia obywatelska a tożsamość narodowa w Stanach Zjednoczonych, „Studia Narodowościowe”
2006, z. 28, s. 103-118 i Prezydenci Stanów Zjednoczonych wobec religii, „Athenaeum. Political Science” 2007,
nr 18, s. 272-286.
6
Sformułowania tego użył po raz pierwszy w 1962 r. – na oznaczenie takich odniesień do Boga w sferze
publicznej, jak motto In God We Trust – ówczesny dziekan Wydziału Prawa na Yale University, Eugene
ROSTOW.
7
Zob. R. WUTHNOW, The Restructuring of American Religion: Society and Faith Since Word War II,
Princeton 1988, s. 244-257 [Dwutorowość tę można porównać do Voegelinowskiego rozróżnienia między
gnostycką „prawicą” i „lewicą” – zob. E. VOEGELIN, Nowa nauka polityki [1952], przeł. P. Śpiewak,
Warszawa 1992, s. 158-162].
8
Trzeba zaznaczyć, że tego rodzaju interpretacje nie są dzisiaj obce, niestety, także biskupom katolickim,
również w naszym kraju.
9
Odniesienie do słów z Listu św. Jakuba: „Wprowadzajcie zaś słowo w czyn, a nie bądźcie tylko słuchaczami
oszukującymi samych siebie” (Jk 1, 22) – cyt. wg Biblii Tysiąclecia.

4
Słowo wypełniają” 10 . Rzecz osobliwa, że ani CLINTONOWI, ani żadnemu innemu
prezydentowi amerykańskiej republiki – którzy, jako (z jednym wyjątkiem) protestanci,
przywykli do stałej lektury Biblii – nie dała nic do myślenia okoliczność, o której pamiętał
katolicki pisarz Ignacio B. ANZOÁTEGUI (1905-1978) – że „pierwsze demokratyczne
głosowanie ery chrześcijańskiej zostało wygrane przez Barabasza” 11 .
Gwoli sprawiedliwości należy jednak zaświadczyć prawdzie, iż współczesna
idolatria nie jest wynalazkiem demokracji, ponieważ jej początki są starsze od filozofii
oświeceniowej, czy nawet żyjącego w XVII wieku demokraty SPINOZY; jej symptomy
pojawiły się już od rozpadu chrześcijańskiego teocentryzmu u schyłku średniowiecza. Jak
zauważa powoływany już CANALS, metafizyczny błąd demokratycznej teorii „suwerenności
ludu” jest analogiczny do błędu nowożytnego absolutyzmu, inspirowanego renesansowym
humanizmem, „który dokonał sekularnej i immanentnej redukcji doktryny katolickiej,
wypaczając ją w tezę o boskim prawie królów (el derecho divino de los reyes). W naszym
wieku – kontynuuje ów autor – w kontekście filozoficznym wytłumaczalnym bardziej
panteistycznie, pojmuje się Państwo jako zstąpienie tego, co boskie, na ziemię. Takie błędy
mają charakter idolatryczny, ponieważ przypisują charakter boski rzeczom skończonym” 12 .
Wszelako demokracja poszła znacznie dalej niż absolutyzm monarchiczny, jako że „mitologia
demokratyczna suwerenności ludu buntuje się przeciwko samej idei boskiej zasady jedności, i
w sposób najbardziej radykalnie antychrześcijański przeciwstawia się wszystkiemu temu, co
nazywa się Bogiem i domaga się czci. Nie jest już tylko idolatrią, lecz antyteizmem” 13 .
3) Cechą konstytutywną dla demokracji – a jedynie nieudolnie skrywaną w jej
bardziej umiarkowanych, nie akcentujących radykalnego egalitaryzmu, postaciach – jest także
arystofobia. Antyarystokratyczne znamię demokracji dostrzegano, rzecz jasna, od zawsze:
dowodem tego poezja ALKAJOSA z MITYLENY i TEOGNISA z MEGARY, żyjących w VI
wieku przed Chr., lecz w literalnym brzmieniu terminu tego (aristofobia) pierwszy użył, jak
się zdaje, José ORTEGA y GASSET (1883-1955) w książce Hiszpania bez kręgosłupa,
określając je jako „nienawiść do lepszych (odio a los mejores)”, charakterystyczną dla epoki
„buntu mas” we współczesnej mu Hiszpanii 14 . Bardziej uniwersalnie i wszechstronnie
10
W.J. CLINTON, Remarks at the New Psalmist Baptist Church in Baltimore, Maryland, 1 listopada 1998 –
http://bulk.resource.org/gpo.gov/papers/1998/1998_vol2_1944.pdf [odczyt 4 V 2008].
11
I. ANZOÁTEGUI, Fragmentos, http://hjg.com.ar/txt/anzoategui.html [odczyt 4 V 2008].
12
F. CANALS, op. cit., s. 290.
13
Ibidem, s. 291.
14
J. ORTEGA y GASSET, España invertebrada. Ejemplaridad y docilidad, Madrid 1921, cyt. za:
http://centros5.pntic.mec.es/ies.jaime.ferran/archivos/ortega.PDF [odczyt 4 V 2008].

5
rozważał problem «arystofobii» demokracji – zmarły niedawno „patriarcha tradycjonalizmu
argentyńskiego” – Rubén CALDERÓN BOUCHET (1918-2007) w eseju Polityka i ład
wspólnotowy 15 , zauważając tam, iż „szlachta, arystokracja, ludzie znamienici, są słowami
zarzuconymi, znienawidzonymi i stanowiącymi obrazę dla pretensji nowoczesnych
demokracji” 16 . Ta nienawiść ma swój główny powód w tym, że „arystokrata nie jest
produktem głosowania, ani nie może nim być” 17 . W języku politycznym, którego mimo
usilnych starań nawet demokracji nie udało się zmienić, słowo arystokracja oznacza grupę
przywódczą z racji urodzenia i wychowania, rekrutującą się z najlepszych rodzin w danym
kraju. To dziedzictwo, wiążące się z niematerialnymi źródłami prestiżu, i odebrany typ
wychowania obligują arystokratę do służby narodowi. Jest ono natomiast niedostępne dla
faktycznie panującej w demokracjach „anonimowej oligarchii lichwiarzy (oligarquía
anonima de usureros)” 18 , która swoją pozycję zawdzięcza zręczności w pomnażaniu
bogactwa i „sztuce” (resp. przebiegłości) autoreklamy. Trzeba jednak pamiętać – o czym
wiedzieli już starożytni – że arystokracja też łatwo degeneruje się w oligarchię, kiedy
skłonności czy choćby tylko okoliczności skłaniają ją do zajmowania się biznesem, co
nieuchronnie pociąga za sobą przesiąkanie etosem burżuazyjnym.
CALDERÓN BOUCHET skierowuje także naszą uwagę na wewnętrzne
sprzeczności rewolucyjnej triady demokratów: liberté – égalité – fraternité. W rzeczywistości
wolność rewolucyjna jest zwykłą samowolą, a równość nieustannie konspiruje przeciwko
wolności i jest systematyczną destrukcją wszystkich więzi społecznych oraz dóbr i osób
godnych szacunku. Braterstwo natomiast jest zasadą pozbawioną sensu bez ojcostwa, bez
autorytetu ojca: ojca rodziny, ojca ojczyzny i Ojca wszystkich ojców, który jest jedynym
fundamentem powszechnego i pełnego braterstwa. Pozbawiona tych odniesień triada
demokratycznej rewolucji jest „jak bomba rozkruszająca cement budowli społecznej po to,
aby zniszczyć cnoty moralne, które konstytuują wspólnotę” 19 .
4) Dostrzegalny „gołym okiem” w demokratycznej codzienności przepastny hiatus
pomiędzy pretensjonalną skłonnością demokracji do patetycznej, „wysokiej” aksjologii
(wyobrażania i reprezentowania „najszczytniejszych ideałów” ludzkości albo/i upominania
15
Zob. R. CALDERÓN BOUCHET, La política y el orden de la convivencia,
http://hispanismo.org/showthread.phpt=5630 [odczyt 4 V 2008].
16
Ibidem.
17
Ibidem.
18
Ibidem.
19
Ibidem.

6
się o ubogich, skrzywdzonych i dyskryminowanych) a empiryczną mizerią 20 jej
funkcjonowania (niemożliwego bez marketingowych i „pijarowskich” kuglarstw) ujawnia
jako permanentną cechę demokracji realnej polityczny, społeczny i psychiczny konformizm. I
nie jest to sprzeczność przypadkowa czy irracjonalna, lecz powstająca w sposób
nieunikniony. Demokracja albowiem – jak zauważa socjolog Janusz GOĆKOWSKI –
„zaczyna swój żywot od formuły PROTAGORASA: «człowiek jest miarą wszechrzeczy»” 21 .
Wszelako – nie zapominając o tym, że „druga kwalifikująca ową przypisaną człowiekowi
władzę mierzenia część zdania hos estin nie jest jednoznaczna i może być tłumaczona na trzy
sposoby: (1) «że istnieją», (2) jak istnieją oraz (3) że tak jest w istocie” 22 – tak czy inaczej
wykładana zasada homo mensura musi pociągać za sobą radykalny subiektywizm i
relatywizm. Zawsze chodzi tu o każdego i jakiegokolwiek człowieka pojedynczego, który
„percypuje świat w sposób, w jaki percypuje, i nikt nie ma autorytetu, mocy ani prawa, by to
zakwestionować” 23 . Jeśli zaś nie ma takiego autorytetu ani takiego prawa, które mogłoby
rozstrzygnąć, które z mniemań jest prawdziwe, i jeśli jednocześnie społeczeństwo polityczne,
które tworzą żywiące owe mniemania jednostki jest ich zwykłym agregatem, mechanicznym
zsumowaniem głosów elektoratu, to nie ma innego wyjścia, jak zaniechać poszukiwania
prawdy, tam gdzie ona naprawdę jest (a leży ona „tam, gdzie chce”, nie zaś na przykład
„pośrodku” poglądów przeciwnych czy skrajnych), a zwrócić się ku nieustannemu i czujnemu
sondowaniu tego, co „w trawie piszczy” 24 , przy jednoczesnym wykorzystywaniu wszystkich
dostępnych „chytrości rozumu” środków, aby „piszczało” tak, jak „powinno”. Dlatego
demokracja i demoskopia „w jednym stoją domu” i „nic dziwnego, że większość «światłych
obywateli» ceni demoskopię, powiadamiającą jak liczne i stałe są frakcje
wybierających/odrzucających te czy inne oglądy i dążenia 25 . […] W demokracji, wyniki
głosowań są szczególną formą wyników sondaży i kontroli zbiorowych konformizmów” 26 .
20
„Demokrata – wobec ogromu katastrof, które wywołuje – pociesza się szlachetnością planu” – N. GÓMEZ
DÁVILA, Nowe scholia do tekstu implicite I [1986], przeł. K. Urbanek, Warszawa 2007, s. 145.
21
J. GOĆKOWSKI, Demoskopia i demokracja w jednym stoją domu, „Pro Fide Rege et Lege” 2006, nr 2(55), s.
25.
22
R. LEGUTKO, Sofiści i demokracja, w: Dziedzictwo greckie we współczesnej filozofii politycznej, pod red. P.
Kłoczowskiego, Kraków 2004, s. 175n.
23
Ibidem, s. 175.
24
„Demokracja nie zauważa różnicy między prawdami i błędami, poprzestając na rozpoznawaniu opinii
popularnych i niepopularnych” – N. GÓMEZ DÁVILA, Następne scholia do tekstu implicite [1992], przeł. K.
Urbanek, Warszawa 2006, s. 99.
25
GÓMEZ DÁVILA wyraża tę samą myśl dosadniej: „Demokrata ślęczy nad wynikami badań opinii publicznej
jak by to były święte księgi” – idem, Na straconym posterunku, przeł. (z niem.) T. Gabiś, Bielsko-Biała 2004², s.
36.
26
J. GOĆKOWSKI, op. cit., s. 25.

7
Konformizm rządzonych w demokracji (czyli – w teorii – „suwerennego ludu”)
przejawia się poprzez bezwiedne upodobnienie do poglądów wyznawanych przez większość,
nad której uformowaniem trudzą się ci, którzy spodziewają się zostać jej beneficjentami;
typowym objawem skuteczności tego mechanizmu jest syndrom wyuczonej paniki przed
„zmarnowanym głosem”, w funkcji dzwonka ostrzegającego przed „nieroztropnym”
kierowaniem się własnym sądem bądź głosem sumienia. Konformizm rządzących (znów
teoretycznie – „reprezentantów” ludowego suwerena) przejawia się z kolei w nie mającej
granic elastyczności w dostosowywaniu głoszonych celów i zamiarów do gustu, poziomu,
mentalności, przesądów i niejasnych pragnień niezliczonej rzeszy tych, którzy tworzą
nieuchwytny, lecz dolegliwy byt, zwany opinią publiczną. Z tego też powodu „kult «opinii
publicznej» i kult «większości elektoratu» są dwiema stronami tego samego medalu” 27 .
Bezwzględny oblig przystosowywania się do poglądów mitycznej (a w istocie nieustannie
urabianej przez nieliczną mniejszość) większości wymusza taktykę możliwego niezrażania
sobie kogokolwiek, kto mógłby „przepłynąć” ze swoim głosem do konkurencji. Wytwarza to
znany doskonale politologom (i z reguły przez nich wychwalany) mechanizm ciążenia
wszystkich aktorów sceny politycznej ku niejednoznacznej, szarej strefie 28 ideowego centrum.
Tym samym, w demokratycznym establishmencie widzimy jako tych, którzy zdają pomyślnie
test relewancji, jedynie współczujących konserwatystów, społecznie wrażliwych liberałów,
respektujących prawa rynku socjalistów, religijnie ekumenicznych i przyznających się do
świeckiego humanizmu chadeków, wszystkich zaś jednako szanujących zasady rozdziału
Kościoła od państwa, tolerancyjnych i otwartych, adorujących prawa człowieka (a w
„rozsądnych” granicach także wartości rodzinne i narodowe); we wszystkich istotnych
sprawach mówiących zatem w istocie to samo i równie stadnie wystrzegających się
wypowiadania treści zabronionych przez polityczną poprawność, egzekwowaną nieubłaganie
przez mówiące zawsze tym samym głosem pluralistyczne i niezależne media. Czyni to
zupełną iluzją, a nawet groteską, pielęgnowany przez klasycznych republikanów i
klasycznych liberałów (i werbalnie także przez demokratów) mit „debaty publicznej” –
osobliwie w demotelekracji, dowcipnie i gorzko skomentowanej przez jednego z niezmiernie
rzadkich w demokracji polityków, którzy za wierność zasadom gotowi są płacić politycznie
najwyższą cenę, jako „teatr z podziałem na role dziennikarzy i polityków, gdzie jedni udają,
że nie mają poglądów, a inni, że je mają” 29 .
27
Ibidem, s. 26.
28
Już w parlamencie rewolucyjnej Francji nazwano tę strefę pogardliwie, lecz trafnie „bagnem” (le marais).
29
M. JUREK, blog.marekjurek.pl, „Christianitas” 2007, nr 34, s. 17.

8
***
Na sam ostatek czujemy się w obowiązku odnieść się do pytania o trwałość owej
demokratycznej schizmy bytu, która choć ontologicznie jest nierzeczywistością, to przecież
empirycznie zdaje się być ciągle rozprzestrzeniającym się „królestwem bez granic”;
wypełniać coraz szczelniej wszystkie pory społecznej przestrzeni, a przede wszystkim
komórki ludzkich umysłów, poddanych nieustannej, totalnej indoktrynacji, nieubłaganie
powiadamiającej o bezalternatywności demokratycznego (nie)porządku.
Niektórzy, mniej cierpliwi, antydemokraci skłonni są upatrywać – i z nadzieją
wypatrywać – kresu demokracji w fakcie (dostrzeganym także przez niektórych apologetów
demokracji, tyle tylko, że ci biją z tego powodu na alarm) jej niewątpliwej anihilacji w
(po)nowoczesnej postaci Lewiatana, zwłaszcza w potężnych strukturach powstających ponad
i poza typową dla ostatnich kilkuset lat formą państwa narodowego. Dla każdego, kto ma
oczy ku patrzeniu i nie chowa głowy w piasek jest oczywiste, że budowana na gruzach tych
państw globalna demokracja jest w istocie globalną oligarchią – oligarchią wprawdzie
ruchomo „plazmatyczną” i wielowarstwową, złożoną z kilku kręgów globalnych i lokalnych
struktur władzy, w każdym jednak wypadku faktycznie oderwanych i uniezależnionych od
nominalnego suwerena ludowego, zresztą nawet nominalnie suwerennego już tylko w
tracących systematycznie na znaczeniu i pozbawionych istotnych atrybutów suwerenności
państwach, jedynie zarządzanych przez lokalne administracje.
Optymizm fundowany na konstatacji tego faktu jest atoli stanowczo przedwczesny –
i to nawet abstrahując od tej okoliczności, że w klasycznych filozofiach politycznych
oligarchia jest ustrojem równie, jeśli nie bardziej, zepsutym, co demokracja. Na tej
przesłance trudno bazować, ponieważ zło pochodzące z zasady demokratycznej ma co
najwyżej luźny związek z tym czy „lud” rządzi naprawdę. W gruncie rzeczy przecież nie
rządzi on nigdy, bo jest to sprzeczne z tymi prawami natury, których zuchwałość człowieka
nie jest w stanie obalić. Dla porównania można przypomnieć, że zanim rewolucja obaliła
ustrój monarchiczny pod hasłami demokracji, w ustroju tym też przecież wielokrotnie
monarchowie tracili realną władzę na rzecz rozmaitych koterii dworskich, oligarchii
magnackich czy nawet pojedynczych faworytów i faworyt, a niekiedy bywali też strącani z
tronów przez bunty i rebelie poddanych; mimo to jednak zasada monarchiczna trwała
nienaruszona. Podobnie i dzisiaj, chociaż „władza ludu” jest fikcją a realnie rządzą oligarchie
globalne i lokalne, zasada demokratyczna trwa niewzruszenie, ponieważ jest ona jedynie
uznawanym sposobem legitymizacji władzy.

9
Ancien régime upadł definitywnie dopiero wówczas, kiedy oświeceniowym les
philosophes udało się obalić owe „powabne przesądy”, które otaczały nieziemskim nimbem
osobę monarchy; które sakralizowały zasadę monarchiczną. Autorytetu królów nie zniszczyły
miecz, topór czy nawet gilotyna; zniszczył go okrzyk: „król jest nagi!”, moszczący drogę do
władzy tym, którzy patrzą na świat z punktu widzenia „kamerdynerów historii”. Również
przeto i demokracja trwać będzie dopóty, dopóki zasadę demokratyczną otaczać będzie nimb
analogicznych „powabnych przesądów”. A upadnie ona dopiero wtedy, kiedy i ona zostanie
„odczarowana”; kiedy z całą swobodą i naturalnością rozlegnie się okrzyk: „bóg Demos jest
nagi!”. I kiedy stanie się oczywiste, że oddawanie czci temu fałszywemu bóstwu jest
najzwyczajniej zawstydzające.