Pobierz publikacjÄ w formacie *.pdf - Inicjatywy

SPIS TREŚCI: 

Wprowadzenie 

(Katarzyna Iwińska, Przemysław Derwich) 

PRAWO: 

Podstawy prawno-finansowe działalności 

organizacji pozarządowych 

(Radosław Skiba) 

Możliwości współpracy organizacji pozarządowych 

i administracji publicznej w kontekście znowelizowanej 

ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 

(Artur Gluziński) 

Wybrane praktyczne aspekty zawierania umów 

(Renata Szczepanowska) 

Umowa o dzieło a umowa zlecenia 

(Renata Szczepanowska) 

LUDZIE: 

Wypracowanie strategii zarządzania 

zasobami ludzkimi w NGO 

(Agnieszka Jastrzębska, Karolina Lignar-Paczocha) 

Wolontariat w organizacjach pozarządowych 

(Beata Kotlicka) 

Jak motywować wolontariuszy i pracowników 


(Karolina Lignar-Paczocha, Agnieszka Jastrzębska) 

03 

06 

47 

56 

68 

82 

88 

100 

WPROWADZENIE 

Oddajemy do Państwa rąk pierwszą z cyklu broszurę, która jest wynikiem prac w ramach projektu „Profesjonalny menedżer 

w NGO”, realizowanego dzięki dofinansowaniu Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. Projekt ten jest odpowiedzią na ewolucję funkcji 

państwa, w tym coraz większy udział organizacji pozarządowych w kształtowaniu i realizacji polityk publicznych oraz rosnący 

w Polsce popyt na specjalistów z zakresu zarządzania organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Obecnie coraz większego 

znaczenia nabiera profesjonalizacja kadr obywatelskich (animatorów, działaczy i liderów). Z poprzednich doświadczeń i realizacji 

programów edukacyjnych Klubu Myśli Społecznej Inicjatywy i Collegium Civitas wynika, że bardzo duża liczba działaczy NGO 

potrzebuje wsparcia merytorycznego w zakresie kwestii prawnych i menedżerskich (w tym zarządzania personelem, tzw. Human 

Resources – HR). Potrzebę edukacji liderów NGO potwierdzają również dane z badań stowarzyszenia Klon /Jawor (2008). Długofalowym 

celem naszych projektów edukacyjnych jest wzmocnienie instytucji społeczeństwa obywatelskiego przez profesjonalizację 

ich liderów, tj. kształcenie pracowników i działaczy organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Inicjatywa organizacji holistycznego 

programu szkoleń oraz przygotowanie cyklu publikacji w zakresie zarządzania stanowi także odpowiedź na potrzebę władz 

publicznych i wspólnot lokalnych. Odczuwana jest bowiem konieczność posiadania twórczych i profesjonalnych menedżerów przygotowanych 

do zarządzania organizacjami realizującymi usługi publiczne. Sądzimy, że niedostatek profesjonalnie przygotowanych 

działaczy organizacji trzeciego sektora jest istotną barierą w tworzeniu miejsc pracy i rozwoju usług publicznych w ramach stowarzyszeń, 

fundacji i pozostałych organizacji społeczeństwa obywatelskiego. 

Koncepcja tej publikacji oparta jest na analizie wyników badań nad NGO i potrzeb uczestników i uczestniczek projektu „Profesjonalny 

menedżer w NGO”. Pierwsza część broszury dotyczy aspektów prawno-formalnych, wiąże się też z elementami księgowo- 

-finansowymi (zawarte są tam też praktyczne wskazówki na temat zawierania umów). Jest to zatem swoiste abecadło działacza 

NGO. Na drugą część broszury składają się artykuły obejmujące kwestie HR. Zarządzanie personelem oraz efektywna współpraca 

z wolontariuszami należą bowiem do kluczowych kompetencji liderów organizacji. W prezentowanych tu tekstach położony jest nacisk 

przede wszystkim na wymiar praktyczny, z pominięciem analiz akademickich. Wszystkie teksty opierają się na doświadczeniu 

autorek i autorów z pracy w organizacjach (zarówno w NGO, jak i sektorze publicznym i biznesowym). 

Mamy nadzieję, że informacje zawarte w tej publikacji będą użyteczne dla działaczy i liderów organizacji pozarządowych oraz 

przyczynią się do profesjonalizacji działań Państwa w trzecim sektorze. 

Użyteczne linki dla NGO 

106 

Katarzyna Iwińska i Przemysław Derwich 

Collegium Civitas, Klub Myśli Społecznej Inicjatywy

I. ZAGADNIENIA OGÓLNE 

przymusowej przynależności do zrzeszeń) nie dotyczy samorządów 

powoływanych przez ustawodawcę w ramach art. 17 

Konstytucji. 

Natomiast na podstawie art. 59 ust. 1 Konstytucji RP 

zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, 

organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach 

pracodawców. 

Wolność zrzeszania się nie ma jednak charakteru absolutnego. 

Konstytucja RP zawiera przepisy ją ograniczające 

(art. 31, art. 58 ust. 2, art. 13 Konstytucji RP). 

1. KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ 

POLSKIEJ 1 

1.1. Zasada pomocniczości 

Zasada pomocniczości (subsydiarności) zakłada takie 

zorganizowanie państwa, w którym kompetencje i zdolność 

do działania przypisane są w pierwszej kolejności partnerom 

społecznym. Jeśli działania tych partnerów okażą się niewystarczające, 

w drugiej kolejności owe kompetencje przechodzą 

na bardziej złożone instancje wyższe, by wreszcie – jeżeli żadna 

instancja społeczna nie okaże się skuteczna – przejść w gestię 

państwa. 

Zasada pomocniczości (subsydiarności) wymieniona 

została w preambule Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (RP) 

oraz w art. 5 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego 

i o wolontariacie 2 . Zgodnie z tym przepisem, „Współpraca, 

o której mowa w ust. 1 (pomiędzy organizacjami a administracją) 

odbywa się na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, 

partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności”. 

1.2. Wolność zrzeszania się 

Wolność zrzeszania się to podstawa działania i tworzenia 

stowarzyszeń i innych zrzeszeń. Wolność ta została wprowadzona 

w art. 58 i 59 Konstytucji RP. Zgodnie z art. 58 ust. 

1 Konstytucji RP, „każdemu zapewnia się wolność zrzeszania 

się”. Należy przyjąć, że art. 58 Konstytucji gwarantujący wolność 

zrzeszania (także w ujęciu negatywnym – wolność od 

Zgodnie z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, mogą być ustanawiane 

ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych 

wolności i praw, ale tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne 

w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa 

lub porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia i moralności 

publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia 

te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Ingerencja 

w sferę praw i wolności określona w art. 31 ust. 3 Konstytucji 

RP winna być rozumiana jako wymóg stosowania takich środków 

prawnych, które będą skuteczne, a więc rzeczywiście będą 

służyły realizacji zamierzonych przez prawodawcę celów, jak 

również niezbędne, w tym sensie, że chronić będą określone 

wartości w sposób bądź w stopniu, który nie mógłby być osiągnięty 

przy zastosowaniu innych środków, jak również wymóg 

korzystania ze środków jak najmniej uciążliwych dla podmiotów, 

których prawa lub wolności ulegną ograniczeniu 3 . 

Art. 13 Konstytucji RP zakazuje tworzenia i istnienia 

partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich 

programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, 

faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub 

działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, 

stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub 

wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur 

lub członkostwa. 

Natomiast zgodnie z art. 58 ust. 2 Konstytucji RP, zakazane 

jest tworzenie i działanie organizacji, których cel lub 

działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie 

rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.

1.3. Wolność tworzenia i działania 


Wolność działania organizacji pozarządowych gwarantuje 

art. 12 Konstytucji, który stanowi, że „Rzeczpospolita 

Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, 

organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, 

ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń 

oraz fundacji”. 

1.4. Ochrona praw i wolności konstytucyjnych 

1.4.1. Skarga konstytucyjna 

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP, każdy kogo 

konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo 

wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie 

zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, 

na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej 

orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego 

obowiązkach określonych w Konstytucji. Przedmiotem skargi 

może być tylko normatywna podstawa ostatecznego rozstrzygnięcia, 

a nie kwestia konstytucyjności samego rozstrzygnięcia. 

Nie podlega więc ocenie przeprowadzone postępowanie sądowe 

lub administracyjne, które kończy się merytorycznym rozstrzygnięciem, 

choćby nawet stanowiło o realnym pogwałceniu 

konstytucyjnych praw jednostki, lecz unormowanie umożliwiające 

to naruszenie, czyli paradoksalnie „uprawniające” organ 

władzy do wydania tego rozstrzygnięcia 4 . 

Szczegółowy tryb i zasady wnoszenia skargi konstytucyjnej 

reguluje ustawa z 1 sierpnia 1997 roku o Trybunale Konstytucyjnym 

5 . 

Zgodnie z art. 46 ust. 1 tej ustawy, skarga konstytucyjna 

może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile 

droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia 

skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub 

innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Natomiast art. 48 wprowadza 

zasadę, że skargę musi sporządzić adwokat lub radca 

prawny. W razie niemożności poniesienia kosztów pomocy 

prawnej, skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego jego 

miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub 

radcy prawnego z urzędu. Do czasu rozstrzygnięcia przez sąd 

wniosku nie biegnie termin przewidziany na wniesienie skargi. 

1.4.2. Rzecznik Praw Obywatelskich 

Zgodnie z art. 80 Konstytucji RP, każdy ma prawo wystąpienia, 

na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika 

Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich 

wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. 

Kompetencje Rzecznika Praw Obywatelskich zostały określone 

w ustawie z 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku Praw Obywatelskich 

6 . Art. 9 tej ustawy stanowi, że podjęcie czynności 

przez Rzecznika następuje między innymi na wniosek obywateli 

lub ich organizacji. Wniosek kierowany do Rzecznika jest zwolniony 

od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz 

powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której 

wolności i praw sprawa dotyczy, a także określać przedmiot 

sprawy. Rzecznik jest uprawniony do podjęcia działań nawet 

w sytuacji, gdy sprawa nie została prawomocnie (ostatecznie) 

zakończona. 

1.5. Definicja organizacji pozarządowej 

Pojęcie organizacji pozarządowej zostało zdefiniowane 

w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. 

Zgodnie z art. 3 ust. 2 tej ustawy, organizacjami pozarządowymi 

są niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, 

w rozumieniu ustawy o finansach publicznych, i niedziałające 

w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub jednostki organizacyjne 

nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna 

ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia. 

W przepisie tym jest mowa o jednostkach organizacyjnych, 

co wyklucza uznanie za organizacje pozarządowe osób 

fizycznych oraz spółek cywilnych, które nie są traktowane jako 

jednostki organizacyjne. Zgodnie z art. 33 Kodeksu cywilnego 7 

(k.c.) osobami prawnymi są: Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, 

którym przepisy przyznają osobowość prawną. 

Odrębne przepisy przyznają osobowość prawną stowarzyszeniom, 

związkom stowarzyszeń, fundacjom oraz spółdzielniom 

(por. art. 17 ust. 1 i 1a Prawa o stowarzyszeniach 8 , 

art. 7 ust. 2 ustawy o fundacjach 9 i art. 11 § 2 Prawa spółdzielczego 

10 ). 

Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku 

publicznego i o wolontariacie, działalność pożytku publicznego 

może być prowadzona także przez: 

1) osoby prawne i jednostki organizacyjne działające 

na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego 

w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do 

innych Kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach 

wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe 

obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego; 

2) stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego; 

3) spółdzielnie socjalne (na mocy art. 3 ust. 3a nie stosuje 

się do nich wielu przepisów ustawy); 

4) spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 

oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na 

podstawie przepisów ustawy z 18 stycznia 1996 roku o kulturze 

fizycznej 11 , które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz 

przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych 

oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich członków, 

udziałowców, akcjonariuszy i pracowników. Odwołanie 

do członków, udziałowców, akcjonariuszy wskazuje, że wymóg 

ten należy odnosić do wszystkich podmiotów wymienionych w 

art. 3 ust. 3, a nie tylko spółek sportowych. 

Natomiast zgodnie z art. 3 ust. 4 przepisów działu 

II ustawy nie stosuje się do: 

• partii politycznych; 

• związków zawodowych i organizacji pracodawców; 

• samorządów zawodowych; 

• fundacji utworzonych przez partie polityczne. 

W związku z treścią art. 9 ustawy o finansach publicznych 

12 , do sektora publicznego zalicza się między innymi: 

1) uczelnie publiczne; 

2) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej; 

3) państwowe i samorządowe instytucje kultury, państwowe 

instytucje filmowe; 

4) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego 

Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze; 

5) Narodowy Fundusz Zdrowia; 

6) Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki 

organizacyjne; 

7) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne 

utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania 

zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów 

badawczych, banków i spółek prawa handlowego (np. fundacje 

prawa publicznego). 

1.6. Ogólne zasady działania osób prawnych 

Stowarzyszenia, związki stowarzyszeń, fundacje 

i spółdzielnie posiadają osobowość prawną. Zasadą jest, że 

organizacje otrzymują osobowość prawną z chwilą uzyskania 

wpisu do właściwego rejestru (art. 37 § 1 k.c.). Właściwym 

rejestrem dla większości organizacji jest Krajowy Rejestr Sądowy 

(KRS). Zasady dokonywania wpisów w rejestrze regulują 

przepisy kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) 13 o postępowaniu 

nieprocesowym oraz ustawy z 20 sierpnia 1997 roku 

o Krajowym Rejestrze Sądowym 14 . 

Rejestr jest prowadzony przez wydziały gospodarcze 

sądów rejonowych. Czynności w postępowaniu rejestrowym 

może prowadzić referendarz sądowy. Na orzeczenie referendarza 

sądowego przysługuje skarga do sądu rejonowego (środek 

odwoławczy). Skargę wnosi się w terminie tygodniowym. 

Rozpatruje ją sędzia jednoosobowo. Od postanowienia sądu 

rejonowego przysługuje apelacja do sądu okręgowego. Wpisów 

w rejestrze dokonuje się na wniosek złożony na specjalnym 

formularzu. Art. 9 ust. 3 i 4 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym 

przewiduje obowiązek przedłożenia wraz z wnioskiem 

o rejestrację statutu oraz tekstu jednolitego w razie zmiany statutu. 

Wpis organizacji do rejestru ma charakter konstytutywny, 

natomiast istnieją wątpliwości, czy taki charakter mają 

wpisy dotyczące zmian statutowych. 

„Uchwała o zmianie statutu wywiera skutki prawne od 

chwili jej podjęcia, a nie od daty wpisania do rejestru” 15 . 

Wpisy zmian w organach (np. zarządzie) mają charakter 

deklaratoryjny, co oznacza, że obowiązują od chwili podjęcia 

uchwały, a nie dokonania wpisu. Dlatego też wymóg przedkładania 

nie starszego niż 3 miesięczny odpisu z KRS, stosowany przez 

niektórych grantodawców, nie ma uzasadnienia prawnego.

„Rejestracja danych dotyczących sposobu reprezentacji 

podmiotu w Krajowym Rejestrze Sądowym należy 

do czynności o charakterze deklaratoryjnym. Tego rodzaju 

zmiana jest skuteczna od chwili podjęcia uchwały (z ograniczeniami 

wobec osób dokonujących czynności w dobrej wierze 

i w zaufaniu do rejestru stowarzyszeń). W przypadku, gdy zmiana 

sposobu reprezentacji nie została jeszcze ujawniona w Krajowym 

Rejestrze Sądowym, dla stanowczego ustalenia sposobu 

prawidłowej reprezentacji wystarczy, gdy osoba prawna 

legitymuje się w postępowaniu przed sądem uchwałą o zmianie 

statutu, bądź znowelizowanym, ujednoliconym tekstem statutu, 

albo tekstem nowo przyjętego statutu” 16 . 

Wpisów w rejestrze stowarzyszeń, fundacji i innych 

organizacji nie ogłasza się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. 

Dla każdego podmiotu wpisanego do rejestru prowadzone 

są akta rejestrowe, gdzie są przechowywane złożone 

dokumenty (np. tekst statutu). Każdy ma prawo przeglądania 

akt rejestrowych. 

Rejestracja dokonywana przez organ sądowy nie jest 

jedynym rozwiązaniem stosowanym w systemach prawnych 

państw europejskich. Stosowane są również modele, w których 

rejestracja dokonywana jest przez organy administracyjne (organy 

nadzorujące działanie stowarzyszeń), notariuszy lub podmioty 

od państwa niezależne, jak np. izby handlowe. W wypadku 

tego ostatniego rozwiązania organ dokonujący wpisu do rejestru 

nie bada zgodności statutu stowarzyszenia z przepisami prawa. 

Rejestracja jest bowiem wyłącznie techniczną czynnością poświadczającą, 

że określony podmiot funkcjonuje w obrocie gospodarczym, 

a nie że działalność jest zgodna z prawem. 

Zgodnie z art. 38 k.c., osoba prawna działa poprzez 

swoje organy w sposób przewidziany w ustawie oraz opartym 

na niej statucie. Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich 

spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia 

dla niej kuratora (art. 42 § 1 k.c.). 

Działanie organu (tj. osób fizycznych pełniących stosowną 

funkcję np. w zarządzie) traktuje się jako działanie osoby 

prawnej. Czynność prawna dokonana przez osoby fizyczne 

wchodzące w skład organu osoby prawnej, ale z przekroczeniem 

jego kompetencji, nie może wywołać skutku dla tej osoby 

(prawnej) i jako sprzeczna z art. 38 k.c. jest nieważna. 

II. 

PRZEPISY PRAWNE 

DOTYCZĄCE TWORZENIA 

I DZIAŁANIA 

STOWARZYSZEŃ 

Tworzenie i działalność i stowarzyszeń reguluje 

ustawa z 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach. 

1. DEFINICJA STOWARZYSZENIA 

Prawo o stowarzyszeniach (art. 2 ust. 1) definiuje stowarzyszenie 

jako dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie 

o celach niezarobkowych. 

Dobrowolność stowarzyszenia polega na swobodzie 

tworzenia stowarzyszeń i swobodzie zakończenia ich działalności, 

dobrowolności przystąpienia do istniejącego stowarzyszenia 

oraz na nieograniczonej swobodzie wystąpienia ze 

stowarzyszenia. Prawo tworzenia i przystępowania do stowarzyszeń 

nie oznacza obowiązku przyjęcia danej osoby w poczet 

członków. 

Zgodnie z art. 6 ust. 2, nikogo nie wolno zmuszać do 

udziału w stowarzyszeniu lub ograniczać jego prawa do wystąpienia 

ze stowarzyszenia. 

Samorządność oznacza, że stowarzyszenie samodzielnie 

określa swoje cele, programy działania i struktury 

organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne (art. 2 ust. 2). 

Obejmuje również prawo wyznaczania kryterium członkostwa. 

Trwałość stowarzyszenia oznacza, że istnieje ono 

niezależnie od konkretnego składu swoich członków (pod warunkiem, 

że jest ich ponad 15). 

Niezarobkowy cel stowarzyszenia odróżnia je od innych 

zrzeszeń. Oznacza on, że celem stowarzyszenia nie może 

być prowadzenie działalności gospodarczej i osiąganie zysków. 

Celem stowarzyszenia nie może być również przysporzenie korzyści 

majątkowych członkom stowarzyszenia. Dlatego też stowarzyszenia 

choć mogą prowadzić działalność gospodarczą, to 

dochód z tej działalności powinien służyć wyłącznie realizacji 

celów statutowych i nie może być dzielony pomiędzy członków. 

„Statutowym celem stowarzyszenia nie może być 

prowadzenie działalności skierowanej na osiągnięcie zysku” 17 . 

„Działalność statutowa i gospodarcza stowarzyszenia stanowią 

odrębne rodzaje działalności na gruncie prawa o stowarzyszeniach. 

Działalność gospodarcza o celach zarobkowych nie 

może być celem statutowym stowarzyszenia, może być tylko 

działalnością uboczną jako jedno ze źródeł dochodów służących 

realizacji celów statutowych” 18 . 

2. KTO MOŻE ZAŁOŻYĆ 

I BYĆ CZŁONKIEM STOWARZYSZENIA 

Członkami stowarzyszenia mogą być wyłącznie osoby 

fizyczne. Osoby prawne mogą być wyłącznie członkami wspierającymi. 

Nie jest dopuszczalne utworzenie stowarzyszenia 

łączącego jako członków zwyczajnych osoby fizyczne i osoby 

prawne. 

2.1. Obywatele polscy 

Na podstawie art. 3 ust. 1, prawo tworzenia stowarzyszeń 

przysługuje obywatelom polskim mającym pełną zdol- 

-ność do czynności prawnych i niepozbawionym praw publicznych. 

2.2. Cudzoziemcy 

Cudzoziemcy mający miejsce zamieszkania na terytorium 

Rzeczypospolitej Polskiej mogą zrzeszać się w stowarzyszeniach, 

zgodnie z przepisami obowiązującymi obywateli 

polskich (art. 4 ust. 1). Cudzoziemcy niemający miejsca 

zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą 

wstępować do stowarzyszeń, których statuty przewidują taką 

możliwość (art. 4 ust. 2). 

2.2.1. Artykuł 12 Traktatu Ustanawiającego 

Wspólnotę Europejską (TWE) 19 

W zakresie zastosowania tego Traktatu, na podstawie 

art. 12 zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu 

na przynależność państwową. „O ile ograniczenie [wolności 

zrzeszania się, o którym mowa w art. 4 ust. 2 ustawy Prawo 

o stowarzyszeniach] dotyczy obywateli państw członkowskich 

Unii Europejskiej, należy zgłosić zastrzeżenia do jego zgodności 

z zakazem dyskryminacji wyrażonym w art. 12 TWE. W konsekwencji, 

prawo wspólnotowe deroguje polskie przepisy, czyniąc 

je nieobowiązującymi w odniesieniu do osób korzystających ze 

swobód traktatowych” 20 . 

2.3. Niepełnoletni 

Zgodnie z art. 3 ustawy, małoletni w wieku od 16 do 18 

lat, którzy mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, 

mogą należeć do stowarzyszeń i korzystać z czynnego i biernego 

prawa wyborczego, z tym że w składzie zarządu stowarzyszenia 

większość muszą stanowić osoby o pełnej zdolności do 

czynności prawnych. Małoletni poniżej 16 lat mogą należeć do 

stowarzyszeń według zasad określonych w ich statutach tylko 

za zgodą przedstawicieli ustawowych, bez prawa udziału w głosowaniu 

na walnych zebraniach członków oraz bez korzystania 

z czynnego i biernego prawa wyborczego do władz stowarzyszenia. 

Jeżeli jednak jednostka organizacyjna stowarzyszenia 

zrzesza wyłącznie małoletnich, mogą oni wybierać i być wybierani 

do władz tej jednostki. 

3. TWORZENIE STOWARZYSZENIA 

3.1. Zebranie założycielskie 

Zgodnie z art. 9 osoby w liczbie co najmniej 15, pragnące 

założyć stowarzyszenie, uchwalają statut stowarzyszenia 

i wybierają komitet założycielski. 

Polskie prawo wymaga relatywnie dużej liczby osób 

do założenia stowarzyszenia – 15 osób, co jest istotną barierą

utrudniającą zakładanie stowarzyszeń i realizację prawa do 

zrzeszania się. W Niemczech do założenia stowarzyszenia wystarczy 

7 osób i prawo nie rozróżnia członkostwa osób fizycznych 

i osób prawnych. We Francji i Holandii do założenia stowarzyszenia 

wystarczą dwie osoby. W Polsce spółkę z o.o. można 

założyć jednoosobowo. Minimalna liczba członków spółdzielni 

jest różna w zależności od jej rodzaju (od 5 do 10 osób). Wysoka 

liczba wymaganych członków stowarzyszenia oraz możliwość 

zakładania fundacji nieposiadających majątku powoduje powstawanie 

fundacji dla realizacji przedsięwzięć, które powinny 

być prowadzone przez stowarzyszenia. 

Stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego 

powstają i funkcjonują na podstawie ustaw odnoszących się do 

poszczególnych stopni samorządu terytorialnego. Stosuje się 

do nich odpowiednio Prawo o stowarzyszeniach, zmniejszając 

jednakże liczbę członków założycieli do 3. Również do założenia 

związku stowarzyszeń wystarczą 3 stowarzyszenia. 

Przebieg zebrania założycielskiego jest dokumentowany 

za pomocą protokołu. W trakcie zebrania tworzona jest 

lista założycieli, zawierająca imiona i nazwiska, datę i miejsce 

urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy 

założycieli. Lista ta może być wzbogacona o inne informacje, 

np. numery PESEL. Podczas zebrania założycielskiego członkowie 

założyciele przyjmują statut stowarzyszenia oraz wybierają 

komitet założycielski, ponadto mogą wybrać pierwsze 

władze stowarzyszenia. Udział w zgromadzeniu założycielskim 

nie musi być osobisty i dopuszczalne jest działanie przez pełnomocników. 

UWAGA! 

Prawo o stowarzyszeniach, w odróżnieniu od prawa spółdzielczego, 

nie reguluje kwestii prowadzenia i aktualizowania listy 

członków stowarzyszenia. Wobec powyższego należy kwestie te 

uregulować w statucie lub innych aktach wewnętrznych stowarzyszenia. 

Art. 30 Prawa spółdzielczego – „zarząd spółdzielni prowadzi rejestr 

członków zawierający ich imiona i nazwiska oraz miejsce 

zamieszkania, (…), zmiany tych danych, datę przyjęcia w poczet 

członków, datę wypowiedzenia członkostwa i jego ustania, a także 

inne dane przewidziane w statucie”. 

3.2. Uchwalenie statutu 

Wymaganą przez prawo treść statutu określają art. 

10 i 11 Prawa o stowarzyszeniach. Statut dochodzi do skutku 

z mocy oświadczeń woli i jest umową zawartą przez zawiązujących 

stowarzyszenie (obecnie pogląd dominujący). 

Przystąpienie do stowarzyszenia obejmuje oświadczenie 

członka, że przystępuje do stowarzyszenia i oświadczenie 

stowarzyszenia, że członka przyjmuje. Przystąpienie 

do stowarzyszenia rodzi po obu stronach prawa i obowiązki. 

Konsekwencją jest dopuszczalność drogi sądowej w sporach 

wynikających ze stosunku członkostwa. 

„Statut stowarzyszenia nie stanowi powszechnie obowiązującego 

przepisu prawa. Jest umową wiążącą członków 

stowarzyszenia” 21 . 

„Pomimo różnych teoretycznych ujęć charakteru 

prawnego aktu przystąpienia/przyjęcia do stowarzyszenia, 

można zaakceptować pogląd, że jest to umowa prawa cywilnego, 

rodząca po obu stronach prawa i obowiązki, obejmująca 

oświadczenie woli członka, który wstępuje do stowarzyszenia 

oraz oświadczenie stowarzyszenia, które członka przyjmuje. 

Ocena ta jest aktualna nawet przy statutowym ograniczeniu 

przystąpienia do złożenia deklaracji członkowskiej, bowiem 

samo stowarzyszenie wyraziło już swoją wolę przyjęcia w statucie” 

22 . 

3.3. Wybór władz stowarzyszenia 

Prawo o stowarzyszeniach nie wskazuje, czy zebranie 

założycielskie może wybrać władze stowarzyszenia. Rozwiązanie 

takie jest korzystne z praktycznego punktu widzenia 

i akceptowane przez sąd rejestrowy w Warszawie. Prawo spółdzielcze 

reguluje to zagadnienie wprost, stanowiąc w art. 6, że 

osoby zakładające spółdzielnię uchwalają statut, składając pod 

nim swoje podpisy, oraz dokonują wyboru organów spółdzielni 

lub komisji organizacyjnej w składzie co najmniej 3 osób. 

3.4. Wybór komitetu założycielskiego 

Przyjmuje się, że członkami komitetu założycielskiego 

mogą być wyłącznie założyciele stowarzyszenia. Prawo 

o stowarzyszeniach nie określa liczby osób wchodzących 

w skład komitetu założycielskiego. W praktyce przyjmuje się 

najczęściej, że składa się on z 3 osób. Głównym zadaniem komitetu 

założycielskiego jest doprowadzenie do rejestracji stowarzyszenia. 

3.5. Złożenie przez komitet założycielski 

dokumentów do KRS 

(rejestracja stowarzyszenia) 

Zgodnie z art. 12, komitet założycielski składa do 

sądu rejestrowego wniosek o rejestrację wraz ze statutem, listą 

założycieli, zawierającą imiona i nazwiska, datę i miejsce 

urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy 

założycieli, protokół z wyboru komitetu założycielskiego, a także 

informację o adresie tymczasowej siedziby stowarzyszenia. 

Na podstawie art. 13 ust. 2 sąd rejestrowy doręcza 

organowi nadzorującemu odpis wniosku o rejestrację wraz 

z załącznikami. Organ ten ma prawo wypowiedzieć się w sprawie 

wniosku w terminie 14 dni, licząc od dnia jego doręczenia, 

a także przystąpić, za zgodą sądu, do postępowania jako zainteresowany. 

Z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego 

stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć 

działalność (art. 17). 

„W świetle postanowień Konstytucji oraz w świetle 

uregulowań zawartych w ustawie Prawo o stowarzyszeniach, 

sąd nie jest władny oceniać, czy ustalony w statucie stowarzyszenia 

zakres działania będzie faktycznie realizowany. Sąd nie 

może też ingerować w te uregulowania statutu, które nie są 

sprzeczne z ustawą” 23 . 

Postępowanie w sprawach o wpis stowarzyszenia do 

rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, 

fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej 

do Krajowego Rejestru Sądowego jest wolne od opłat sądowych 

(art. 17 ust. 4). 

3.6. Terenowe jednostki organizacyjne 

stowarzyszenia (oddziały) 

Problematyka osobowości prawnej oddziałów stowarzyszenia 

jest zagadnieniem, które w praktyce wywołuje wiele 

kontrowersji, ponieważ przepisy regulujące tę materię są bardzo 

lakoniczne. Na mocy art. 17 ust. 1a ustawy z 7 kwietnia 1989 

roku Prawo o stowarzyszeniach, terenowa jednostka organizacyjna 

stowarzyszenia może uzyskać osobowość prawną, jeżeli 

statut stowarzyszenia to przewiduje. Osobowość prawna przesądza 

o podmiotowości prawnej danej jednostki, o jej zdolności 

prawnej i zdolności do czynności prawnych, a więc o prawie do 

samodzielnego występowania w obrocie prawnym, w tym w obrocie 

gospodarczym, do zawierania we własnym imieniu umów, 

a tym samym do zaciągania zobowiązań, gromadzenia środków 

zgodnie ze statutem, składania ofert itp. Są to te czynności, które 

w większości jednostki terenowe stowarzyszeń wykonują bez 

osobowości prawnej na podstawie pełnomocnictwa udzielonego 

przez zarząd główny. 

„Uzyskanie osobowości prawnej nie oznacza pełnej samodzielności 

działania takiej jednostki. Jednostki te mają nadal 

obowiązek realizacji zadań statutowych opartych na jednolitym 

statucie oraz uchwałach władz naczelnych stowarzyszenia” 24 . 

„Nabycie osobowości prawnej przez oddział nie oznacza 

nabycia przez niego pełnej samodzielności. Oddział, po 

wpisaniu do rejestru jako osoba prawna, zyskuje zdolność do 

samodzielnego działania i niezależność w sferze stosunków cywilnoprawnych, 

jak też praw majątkowych. Nie korzysta jednak 

z autonomii w zakresie działalności statutowej. Oddziały, jako 

jednostki organizacyjne stowarzyszenia, składają się na jednolitą 

i scentralizowaną organizację, w której – będąc osobami prawnymi 

– stanowią jego wewnętrzne komórki organizacyjne” 25 . 

Do rozpoznania wniosku o rejestrację regionalnej jednostki 

organizacyjnej stowarzyszenia, posiadającej osobowość 

prawną właściwy jest sąd rejestrowy siedziby tej jednostki organizacyjnej, 

a nie siedziby władz naczelnych ogólnopolskiego 

stowarzyszenia, posiadającego odrębną osobowość prawną 

i podlegającego osobnej rejestracji. Prawo uzyskiwania osobowości 

prawnej przez jednostki terenowe jest uzależnione od 

zapisania tego prawa w statucie stowarzyszenia. Bez takiego

postanowienia nabycie osobowości prawnej nie jest możliwe. 

Jednak o osobowości prawnej nie decyduje sam zapis 

statutowy, nie mogą o tym zadecydować również władze naczelne 

stowarzyszenia, lecz wyłącznie organ uchwałodawczy 

tej jednostki terenowej, która ma się stać osobą prawną. 

Aby nabyć osobowość prawną, jednostka terenowa 

powinna spełnić określone wymagania. Mianowicie organ pełniący 

funkcję walnego zebrania powinien: 

1) podjąć uchwałę o przekształceniu się w osobę prawną; 

2) wystąpić do właściwego sądu rejonowego - sądu rejestrowego 

o zarejestrowanie tej jednostki jako osoby prawnej. 

Zarząd terenowej jednostki organizacyjnej stowarzyszenia 

jest obowiązany, w terminie 14 dni od chwili jej powołania, 

zawiadomić o tym organ nadzorujący (starostę) właściwy 

ze względu na siedzibę tej jednostki, podając skład zarządu 

i adres siedziby jednostki, oraz doręczyć statut stowarzyszenia. 

Oddział funkcjonuje na podstawie statutu stowarzyszenia. 

W ustawie nie określono minimalnej liczby członków 

oddziału stowarzyszenia. Prezentowane są zarówno poglądy, 

że oddział powinien liczyć co najmniej 15 członków, jak i uznające, 

że nie ma w tym względzie żadnych ograniczeń prawnych 

(ponieważ wymóg co najmniej 15 członków dotyczy stowarzyszenia 

jako całości). Członków stowarzyszenia zrzeszonych 

w oddziale wiążą decyzje i uchwały organów stowarzyszenia. 

3.7. Zatrudnianie pracowników i społeczna 

działalność członków 

Zgodnie z art. 2 ust. 3 Prawa o stowarzyszeniach, 

stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej 

członków, jednakże do prowadzenia swych spraw może zatrudniać 

pracowników. Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał za 

dopuszczalne zatrudnianie członków zarządu stowarzyszenia. 

Zdaniem sądu jest to dopuszczalne, gdyż funkcjonowanie 

w charakterze członka zarządu często wiąże się z koniecznością 

poświęcenia takiej ilości czasu, która odpowiada całodziennemu 

zatrudnieniu i uniemożliwia podjęcie zatrudnienia 

u innego pracodawcy 26 . 

Wydaje się, że założenie, iż działalność stowarzyszenia 

opiera się na społecznej działalności jego członków, ma 

pełne uzasadnienie w odniesieniu do małych organizacji, lecz 

utrudnia profesjonalizację działalności większych stowarzyszeń. 

W wypadku członków władz stowarzyszenia, a zwłaszcza 

członków zarządu, powstaje problem praktyczny, kto powinien 

reprezentować stowarzyszenie w relacjach z członkiem 

zarządu. Prawo o stowarzyszeniach nie reguluje tej kwestii. 

Należy więc umieścić stosowne zapisy w statucie. Pomocne 

mogą być dotyczące tej kwestii zapisy prawa spółdzielczego. 

Zgodnie z art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego, stosunek pracy 

z członkami zarządu zatrudnianymi w spółdzielni nawiązuje 

rada spółdzielni. 

3.8. Stowarzyszenie zwykłe 

Uproszczoną formą stowarzyszenia jest stowarzyszenie 

zwykłe, nieposiadające osobowości prawnej. Zgodnie z art. 

40 ust.2, co najmniej 3 osoby, pragnące założyć stowarzyszenie 

zwykłe, uchwalają regulamin działalności, określając w szczególności 

jego nazwę, cel, teren i środki działania, siedzibę oraz 

przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie. O utworzeniu 

stowarzyszenia zwykłego jego założyciele informują na piśmie 

właściwy, ze względu na przyszłą siedzibę stowarzyszenia, 

organ nadzorujący. 

Art. 42 ust. 1 stanowi, że stowarzyszenie zwykłe nie może: 

1) powoływać terenowych jednostek organizacyjnych; 

2) łączyć się w związki stowarzyszeń; 

3) zrzeszać osób prawnych; 

4) prowadzić działalności gospodarczej; 

5) przyjmować darowizn, spadków i zapisów oraz otrzymywać 

dotacji, a także korzystać z ofiarności publicznej. 

Stowarzyszenie zwykłe uzyskuje środki na swoją działalność 

ze składek członkowskich. 

Istotnym problemem prawnym jest ustalenie, czy stowarzyszenie 

zwykłe posiada zdolność prawną oraz jaki jest zakres 

uprawnień osoby reprezentującej to stowarzyszenie. 

„W pojęciu »reprezentowanie« nie mieści się zaciąganie 

zobowiązań. Z art. 40 ust. 2 ustawy nie wynika, aby 

przedstawiciel reprezentujący stowarzyszenie mógł zaciągać 

zobowiązania ze skutkiem dla stowarzyszenia. Skoro stowarzyszenie 

zwykłe stanowi grupa osób, oznacza to, że zaciągać 

zobowiązania majątkowe mogą członkowie osobiście lub działając 

przez pełnomocnika na zasadach i w sposób określony 

w przepisach kodeksu cywilnego o pełnomocnictwie. Wówczas 

też za takie zobowiązanie odpowiadać będą wszyscy 

członkowie. Jeżeli zaś zobowiązanie powstanie w związku 

z oświadczeniem woli złożonym przez osobę wybraną do reprezentowania 

stowarzyszenia, odpowiedzialność ponosić 

będzie ta osoba” 27 . 

III. PRZEPISY PRAWNE 


I DZIAŁANIA ZWIĄZKÓW 

STOWARZYSZEŃ 

Zgodnie z art. 22, stowarzyszenia w liczbie co najmniej 

3 mogą założyć związek stowarzyszeń. Założycielami 

i członkami związku mogą być także inne osoby prawne, z tym 

że osoby prawne mające cele zarobkowe mogą być członkami 

wspierającymi. Do związków stowarzyszeń stosuje się odpowiednio 

przepisy ustawy. Forma prawna związku stowarzyszeń 

bywa wykorzystywana do tworzenia federacji organizacji pozarządowych. 

Cechą charakterystyczną takiej federacji jest to, że 

ma ona własną osobowość prawną (OFOP). 

IV. 

PRZEPISY PRAWNE 


I DZIAŁANIA FUNDACJI 

Tworzenie i funkcjonowanie fundacji reguluje ustawa 

z 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach oraz Rozporządzenie Ministra 

Sprawiedliwości z 8 maja 2001 roku w sprawie ramowego 

zakresu sprawozdania z działalności fundacji 28 . 

1. DEFINICJA FUNDACJI 

„1. Ofiarowanie czegoś, zbudowanie czegoś na własny 

koszt do użytku społeczeństwa; ufundowanie czegoś. 

2. Instytucja, której podstawą jest majątek przeznaczony 

przez jej założyciela na określony cel (dobroczynny, kulturalny)”29. 

Fundacja jest to „formalnie spersonifikowany (osobowość 

prawna) majątek, o którego przeznaczeniu (i sposobie 

wykorzystania) decyduje wola fundatora” 30 . 

Fundacja może być ustanawiana wyłącznie w celu realizacji 

celów społecznie lub gospodarczo użytecznych (nie dla 

celów prywatnych). 

1.2. Fundacja a organizacja społeczna 

Zgodnie z art. 5 § 2 pkt 5 k.p.a., organizacjami społecznymi 

są organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze 

i inne organizacje społeczne. Na podstawie art. 31 § 1 k.p.a., 

organizacja społeczna może w sprawie dotyczącej innej osoby 

występować z żądaniem wszczęcia postępowania administracyjnego 

oraz dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu, jeżeli 

jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy

przemawia za tym interes społeczny. Wobec tego istotne jest 

ustalenie, czy fundacje są organizacjami społecznymi i mogą 

korzystać z uprawnień określonych w k.p.a. 

Z uwagi na przyjęcie przez Sąd Najwyższy, iż fundacja 

jest wyodrębnioną masą majątkową, przyjmowano również, że 

fundacje nie są organizacjami społecznymi. Zgodnie z postanowieniem 

Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA), „fundacja 

nie jest korporacją obywateli, lecz wyodrębnioną masą majątkową 

(…), fundacja nie jest organizacją społeczną i nie może 

również zostać uznana za organizację ekologiczną (…)” 31 . 

Jednakże odmienne stanowisko zaprezentował NSA 

w orzeczeniu z 12 grudnia 2005 roku, ustalając, że fundacji 

przysługuje status organizacji społecznej. Ta uchwała 

NSA stanowi istotną zmianę orzecznictwa, które do tej pory 

przyjmowało, że fundacje nie są organizacjami społecznymi 

i nie mogą uczestniczyć jako strona w sprawach sądowych z zakresu 

ich działalności. NSA w siedmioosobowym składzie (przy 

dwóch zdaniach odrębnych) orzekł, że fundacje, jako organizacje 

społeczne, mogą zgłaszać swój udział, w roli uczestników, 

w postępowaniach przed sądami administracyjnymi. NSA przypomniał, 

że pojęcie „organizacji społecznej” jest często stosowane 

w prawie, ale nie są znane kryteria, na podstawie których 

można zakwalifikować daną organizację jako organizację społeczną 

32 . 

2. FUNDATOR 

Fundatorem może być zarówno osoba fizyczna, jak 

i osoba prawna, fundator może być jeden, ale może być też kilku 

fundatorów, fundator może być obcokrajowcem lub osobą 

prawną z siedzibą w innym kraju (art. 2 ust. 1 ustawy o fundacjach). 

Fundatorem jest osoba (podmiot), która złożyła 

oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji. Jest historycznym 

twórcą fundacji. Kolejni darczyńcy i sponsorzy nie są fundatorami, 

nawet jeżeli przekazują znaczne środki na rzecz fundacji. 

Wobec tego nie jest możliwe powołanie lub odwołanie kogoś 

z funkcji fundatora. Uprawnienia fundatora mają charakter 

osobisty w tym znaczeniu, że nie mogą być one przedmiotem 

następstwa prawnego (są niezbywalne i nie podlegają dziedziczeniu). 

Zasadą jest, że fundator posiada tylko takie uprawnienia, 

jakie wynikają ze statutu fundacji. 

„Uprawnienia fundatora dotyczące powoływania organów 

fundacji nie przechodzą na jego następcę prawnego” 33 . 

„Fundator nie jest uprawniony do odwołania członków 

organu fundacji, jeżeli jej statut nie przyznaje mu tego uprawnienia” 

34 . 

„Fundator ma z mocy ustawy szczególne uprawnienia, 

ale tylko do chwili zarejestrowania fundacji, z którą to uzyskuje 

ona osobowość prawną. Uprawnienia fundatora mają charakter 

praw osobowych, nie mają charakteru cywilnego i nie tworzą 

praw podmiotowych. Są one niezbywalne” 35 . 

3. USTANOWIENIE FUNDACJI 

3.1. Akt fundacyjny 

Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji można złożyć 

w formie aktu notarialnego lub w testamencie. Art. 3 ustawy 

o fundacjach stanowi, że oświadczenie woli o ustanowieniu 

fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Zachowania 

tej formy nie wymaga się, jeżeli ustanowienie fundacji 

następuje w testamencie. W oświadczeniu woli o ustanowieniu 

fundacji fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki 

majątkowe przeznaczone na jego realizację. O rodzajach testamentu 

mówi kodeks cywilny. Typową formą jest własnoręczne 

sporządzenie testamentu i opatrzenie go własnym podpisem. 

„Art. 949 § 1 k.c. Spadkodawca może sporządzić testament 

w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcz- 

-nym, podpisze i opatrzy datą. 

Art. 950 k.c. Testament może być sporządzony w formie 

aktu notarialnego”. 

3.2. Statut fundacji 

Statut fundacji ustalany jest przez fundatora (art. 5 

ust. 1 ustawy o fundacjach) lub upoważnioną przez niego osobę 

fizyczną lub prawną (art. 6 ust. 1). Jeżeli fundator powołał fundację 

w testamencie i nie ustalił jej statutu, zobowiązani są do 

tego jego spadkobiercy (art. 6 ust. 3). 

Zgodnie z art. 5 ust. 1, fundator ustala statut fundacji, 

określający jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy 

i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, 

sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego 

organu i jego członków. 

Statut może zawierać również inne postanowienia, 

w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności 

gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia 

z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać 

tworzenie obok zarządu innych organów fundacji. Jedynym obligatoryjnym 

organem fundacji jest zarząd. 

3.3. Kapitał potrzebny do założenia fundacji 

Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy o fundacjach, składnikami 

majątkowymi przeznaczonymi na założenie fundacji mogą 

być pieniądze, papiery wartościowe, a także oddane fundacji na 

własność rzeczy ruchome i nieruchomości. 

„Majątek wniesiony do fundacji nie może być uznany 

za darowiznę w rozumieniu art. 18 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1992 

roku o podatku dochodowym od osób prawnych” 36 . 

„Ustawodawca nie określił minimalnego pułapu początkowego 

majątku fundacji, stąd też poza zakresem kognicji 

Sądu Rejestrowego pozostaje oczywiście ocena, czy jest to 

suma wystarczająca do osiągnięcia zakładanego celu fundacji. 

Majątek pierwotny (założycielski) fundacji w trakcie jej trwania 

i działania może ulegać zmianom in plus i in minus” 37 . 

W niektórych krajach Unii Europejskiej istnieje wymóg 

wniesienia przez fundatora minimalnego funduszu założycielskiego. 

W Niemczech, podobnie jak w Polsce, istnieje zapis wymagający, 

aby fundator określił środki finansowe wystarczające 

do zapewnienia stałego i długotrwałego propagowania 

celu fundacji. Prawnie nie została więc określona minimalna 

wysokość funduszu założycielskiego. 

Praktyka natomiast wypracowała pogląd, iż wystarczający 

jest kapitał w wysokości co najmniej 100 tys. euro. Ten 

bardzo wysoki poziom funduszu założycielskiego skutkuje relatywnie 

niewielką liczbą fundacji w Niemczech (ok. 15 tys.) 

w porównaniu np. do Holandii (160 tys.) czy też do liczby stowarzyszeń 

działających w Niemczech (600 tys.). Ponadto prawo 

niemieckie dopuszcza możliwość tworzenia „fundacji bez 

osobowości prawnej”, które są w zasadzie rodzajem darowizny 

z przeznaczeniem na konkretny cel. Taki fundusz może zostać 

przekazany w zarząd istniejącej organizacji. Nie ma żadnych 

wymogów odnoszących się do minimalnej wartości przekazanych 

środków. W Hiszpanii przepisy wskazują kwotę wystarczającą 

do założenia fundacji. Jest nią 30 tys. euro. Jednakże 

organ nadzoru może uznać, że jest to kwota niewystarczająca 

z uwagi na statutowe cele fundacji. W Holandii fundacja może 

zostać utworzona w każdym celu prawnie dozwolonym, nie ma 

wymogu dotyczącego minimalnego kapitału, fundacje są rejestrowane 

w Izbie Gospodarczej bez żadnych szczególnych formalności. 

3.4. Rejestracja 

Na podstawie art. 7 ustawy, fundacja podlega obowiązkowi 

wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego i z tą chwilą 

uzyskuje osobowość prawną. O wpisaniu fundacji do Krajowego 

Rejestru Sądowego sąd zawiadamia ministra właściwego ze 

względu na zakres jego działania oraz cele fundacji, zwanego 

dalej „właściwym ministrem”, oraz właściwego ze względu na 

siedzibę fundacji starostę, przesyłając jednocześnie statut (ma 

to umożliwić sprawowanie nadzoru przez ministra i starostę). 

Zasadniczo procedura rejestracji jest analogiczna do rejestracji 

stowarzyszenia, z tą różnicą, że w toku postępowania na temat 

wniosku o rejestrację nie wypowiada się organ nadzoru.

4. ZMIANA STATUTU I CELU FUNDACJI 

Statut fundacji powinien wyraźnie przewidywać możliwość 

zmian statutu oraz tryb ich dokonywania (np. określając 

organ uprawniony do dokonywania zmian). Orzecznictwo sądów 

nie jest w tej materii spójne. Część sędziów uważa, że jeżeli 

statut nie zawiera postanowienia o możliwości zmiany statutu, 

to zmiana taka nie jest możliwa nawet wolą fundatora. 

„Fundator nie może zmienić statutu fundacji, gdy jej 

statut nie upoważnia go do dokonywania takich zmian” 38 . 

Inni uważają, że fundator może zmienić statut fundacji 

(jeżeli nie zmienia jej celu). 

Inną kontrowersyjną kwestią jest możliwość zmiany 

celu fundacji. Część prawników uważa, że zmiana celu fundacji 

nie jest możliwa, nawet jeżeli statut to przewiduje (chodzi 

o brak możliwości zmiany zapisów zawartych w akcie założycielskim 

oraz kwestię zaufania publicznego do fundacji oraz do 

tego, że zajmuje się ona określoną problematyką). Inni dopuszczają 

zmianę celu fundacji albo pod warunkiem, że chodzi wyłącznie 

o doprecyzowanie lub rozszerzenie celu fundacji, albo 

w pełnym zakresie, ale pod warunkiem, że statut wyraźnie dopuszcza 

możliwość zmiany celu. Przykładowo można wskazać 

następujące orzeczenia Sądu Najwyższego w tej sprawie: 

„Jeżeli statut fundacji dopuszcza jego zmianę, nie 

jest wykluczona zmiana tych postanowień, które zgodne są 

z oświadczeniem woli o ustanowieniu fundacji i dotyczą wymagań 

innych niż określone w art. 3 ust. 2 ustawy z 6 kwietnia 

1984 roku o fundacjach (a więc nie dotyczą celu oraz funduszu 

założycielskiego)” 39 . 

Ten pogląd został skrytykowany przez prawników jako 

sprzeczny z art. 5 ust. 1 ustawy o fundacjach, która stanowi, że 

statut fundacji określa warunki zmiany celu lub statutu 40 . 

„Zmiana celu fundacji, ustalonego przez fundatora 

i określonego w statucie, może zostać dokonana w razie, gdy 

statut to przewiduje i z zachowaniem przewidzianych w nim warunków” 

41 . 

5. LIKWIDACJA FUNDACJI 

Fundacja może zostać zlikwidowana tylko w wypadkach 

wyraźnie wskazanych w przepisach prawa. Ani fundator, 

ani zarząd fundacji nie może podjąć decyzji o zlikwidowaniu 

fundacji, jeżeli nie zachodzi żadna z przyczyn określonych 

w ustawach. Inaczej jest w wypadku stowarzyszenia, które 

może zostać w każdej chwili rozwiązane na mocy postanowienia 

walnego zgromadzenia członków. 

„Przyczyny likwidacji fundacji są określone w art. 15 

ustawy z 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach w sposób wyczerpujący” 

42 . 

Zgodnie z art. 15 tej ustawy, w razie osiągnięcia celu, 

dla którego fundacja była ustanowiona lub w razie wyczerpania 

środków finansowych i majątku fundacji, fundacja podlega 

likwidacji w sposób wskazany w statucie. W innych wypadkach 

likwidacja fundacji może nastąpić tylko na mocy przepisu ustawy, 

np. na podstawie art. 42 k.c. § 1, który stanowi, że jeżeli 

osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych 

do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator 

powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów 

osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację. 

W Sejmie poprzedniej kadencji trwały prace nad projektem nowej 

ustawy o fundacjach (projekt z dnia 26 października 2006 roku), 

który przewidywał szereg zmian m.in. obowiązek powołania organu 

kontroli wewnętrznej, minimalny majątek przeznaczony na 

działalność gospodarczą w wysokości co najmniej 20 tys. złotych, 

możliwość zakładania związków fundacji (analogicznie do związków 

stowarzyszeń), doprecyzowanie przepisów dotyczących likwidacji 

fundacji. Ustawa ta nie została jednakże uchwalona. 

V. PRZEPISY PRAWNE 


I DZIAŁANIA 

SPÓŁDZIELNI 

SOCJALNYCH 

Zasady tworzenia i działalność spółdzielni socjalnych 

reguluje ustawa z 16 września 1982 roku Prawo spółdzielcze 43 , 

ustawa z 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych 44 

oraz Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 3 

sierpnia 2007 roku w sprawie określenia wzorów zaświadczeń 

dołączanych do wniosku o wpis spółdzielni socjalnej do Krajowego 

Rejestru Sądowego 45 . 

1. DEFINICJA SPÓŁDZIELNI 

Zgodnie z art. 1 Prawa spółdzielczego, spółdzielnie są 

dobrowolnymi zrzeszeniami, o zmiennym składzie osobowym 

i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich 

członków prowadzą działalność gospodarczą. Spółdzielnie 

mogą również prowadzić działalność społeczną i oświatowo- 

-kulturalną na rzecz swoich członków (prowadzenie tej działalności 

jest fakultatywne). 

Na podstawie przytoczonych definicji można wskazać 

następujące cechy spółdzielni: 

1. Zasada dobrowolnego i otwartego członkostwa 

– spółdzielnie są organizacjami dobrowolnymi, otwartymi dla 

wszystkich osób. Członkami spółdzielni mogą być osoby fizyczne 

i osoby prawne. 

2. Nieograniczona, zmienna liczba członków oraz 

zmienny fundusz udziałowy – ta cecha jest konsekwencją wymienionej 

wcześniej zasady dobrowolności i otwartości ponieważ 

zmienność kapitału jest wynikiem prawa do wstępowania 

i występowania ze spółdzielni. 

3. Zasada samorządności i demokratycznej kontroli 

– spółdzielnie są organizacjami demokratycznymi, kontrolowanymi 

przez zrzeszonych w nich członków. Działając w granicach 

obowiązywania prawa, samodzielnie kształtują swoją strukturę 

organizacyjną, wyznaczają cele działania oraz dokonują wyboru 

władz. W spółdzielniach „podstawowych” członkowie mają 

równe prawo głosu (zasada jeden członek – jeden głos). 

4. Zasada pierwszeństwa osoby przed kapitałem, która 

jest odzwierciedlana w specyficznych zasadach dotyczących 

przyjmowania, występowania oraz wykluczania członków, jak 

również w zasadzie jedna osoba, jeden głos. 

5. Zasada ekonomicznego uczestnictwa (współodpowiedzialności) 

członków. Członkowie uczestniczą w tworzeniu 

kapitału spółdzielni i przeznaczają nadwyżki na rozwój 

przedsiębiorstwa spółdzielni i finansowanie wybranych przez 

członków innych dziedzin działalności. Celem tworzenia spółdzielni 

jest wspólne prowadzenie działalności gospodarczej. 

Spółdzielnie prowadzą działalność gospodarczą o charakterze 

celowym, w tym sensie, że ma ona służyć zaspokojeniu potrzeb 

i interesów członkowskich lub szerzej – danej społeczności. 

W postanowieniu z 20 czerwca 1996 roku Sąd Najwyższy 

stwierdził, iż pojęcie spółdzielni oznacza powstanie 

trwałego związku osób połączonych stosunkiem członkostwa 

i współdziałających ze sobą dla osiągnięcia oznaczonych celów 

46 . Współdziałanie członków, pomimo iż nie zostało wymienione 

przez ustawodawcę, uznawane jest powszechnie za 

istotną cechę spółdzielni. Ważnym przejawem współdziałania 

jest obowiązek wniesienia wpłat na zadeklarowany udział. 

Spółdzielnie są to zrzeszenia osób fizycznych i prawnych, 

do których stosuje się odmienne, szczególne zasady 

funkcjonowania niż w stosunku do innych podmiotów gospodarczych. 

Spółdzielczość łączy w sobie dwa zasadniczo odrębne 

elementy: typowej dla sektora przedsiębiorstw spółki handlowej 

(przedmiotem działalności spółdzielni może być prowadzenie 

działalności gospodarczej, przedsiębiorstwa) oraz najbardziej 

typowej formuły organizacji trzeciego sektora, a mianowicie 

stowarzyszenia (m.in. zasada jeden członek – jeden głos, 

pozagospodarczy cel statutowy).

Wśród cech upodabniających spółdzielnię do stowarzyszenia 

można wskazać na zrzeszeniowy (członkowski) 

charakter obu podmiotów, z tym, że członkami stowarzyszenia 

mogą być w zasadzie wyłącznie osoby fizyczne, demokratyczną 

i samorządną formę działania (najważniejsze decyzje podejmowane 

są przez członków organizacji) oraz działanie w oparciu 

o statut. Spółdzielnie od stowarzyszeń odróżnia gospodarczy 

cel utworzenia i działania oraz związane z nim kwestie wnoszenia 

udziałów oraz podziału wypracowanej nadwyżki. 

Niektóre spółdzielnie działają w oparciu o założenie, 

że członkowie spółdzielni są równocześnie jej klientami np. 

spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, spółdzielnie 

mieszkaniowe. 

Działalność gospodarcza prowadzona przez spółdzielnie 

służy do zaspokajania potrzeb i interesów ekonomicznych 

członków spółdzielni. Niekoniecznie jednak jak w wypadku 

spółek musi być to działalność stricte zarobkowa (np. spółdzielnie 

mieszkaniowe, socjalne) 47 . 

2. TRYB ZAKŁADANIA SPÓŁDZIELNI 

Osoby pragnące założyć spółdzielnię zobowiązane są 

uchwalić statut spółdzielni (i złożyć na nim swoje podpisy) oraz 

dokonać wyboru władz lub komisji organizacyjnej (co najmniej 

3 osoby). Spółdzielnie podlegają rejestracji w KRS. Z chwilą rejestracji 

nabywają osobowość prawną, a jej założyciele stają się 

członkami spółdzielni. 

2.1. Założyciele spółdzielni 

Liczba założycieli spółdzielni nie może być mniejsza 

od dziesięciu, jeżeli założycielami są osoby fizyczne, i trzech, 

jeżeli założycielami są osoby prawne (chodzi o spółdzielnię, 

której członkami są wyłącznie osoby prawne). W spółdzielniach 

produkcji rolnej i spółdzielniach socjalnych liczba założycieli 

osób fizycznych nie może być mniejsza niż pięć osób lub 

dwie organizacje (wymagana liczba założycieli jest również minimalną 

liczbą członków spółdzielni). 

2.2. Statut 

Spółdzielnie prowadzą działalność na podstawie 

przepisów prawa oraz swojego statutu (art. 2). Niezbędną treść 

statutu spółdzielni określa art. 5 Prawa spółdzielczego, stanowiąc 

jednocześnie, iż statut może zawierać także inne postanowienia. 

Zgodnie z komentowanym przepisem statut spółdzielni 

powinien określać: 

1) oznaczenie nazwy z dodatkiem „spółdzielnia” lub 

„spółdzielczy” i podaniem jej siedziby; 

2) przedmiot działalności spółdzielni oraz czas trwania, 

o ile założono ją na czas określony; 

3) wysokość wpisowego oraz wysokość i liczbę udziałów, 

które członek obowiązany jest zadeklarować, terminy wnoszenia 

i zwrotu oraz skutki niewniesienia udziału w terminie; jeżeli 

statut przewiduje wnoszenie więcej niż jednego udziału, może 

określać ich górną granicę; 

4) prawa i obowiązki członków; 

5) zasady i tryb przyjmowania członków, wypowiadania 

członkostwa, wykreślania i wykluczania członków; 

6) zasady zwoływania walnych zgromadzeń, obradowania 

na nich i podejmowania uchwał; 

7) zasady i tryb wyboru oraz odwoływania członków organów 

spółdzielni; 

8) zasady podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) 

oraz pokrywania strat spółdzielni. 

Natomiast art. 12a § 1 Prawa spółdzielczego stanowi, 

że zmiana statutu spółdzielni wymaga uchwały walnego zgromadzenia 

podjętej większością 2/3 głosów, a dokonana zmiana 

nie wywołuje skutków prawnych przed jej wpisaniem do Krajowego 

Rejestru Sądowego (wpis konstytutywny). 

2.3. Członkowie spółdzielni 

Zgodnie z art. 5 § 1 pkt 4 i 5 Prawa spółdzielczego, statut 

spółdzielni powinien określać prawa i obowiązki członków 

oraz zasady i tryb przyjmowania członków oraz utraty członkostwa. 

Członkowie założyciele stają się członkami spółdzielni 

z chwilą jej zarejestrowania. Natomiast przystępujący do spółdzielni 

stają się jej członkami z chwilą ich przyjęcia. Warunkiem 

przyjęcia na członka jest złożenie pisemnej deklaracji i podjęcie 

decyzji przez właściwy organ spółdzielni wskazany w statucie. 

W wypadku gdy tym organem nie jest walne zgromadzenie, statut 

musi wskazywać organ, do którego można wnieść odwołanie 

(art. 17 § 4). Zarząd spółdzielni zobowiązany jest prowadzić 

rejestr członków. 

2.3.1. Uprawnienia członków spółdzielni 

Prawo członkostwa jest prawem niemajątkowym. 

Prawa tego nie można przenieść na inny podmiot w drodze 

czynności prawnej. Nie dochodzi do jego powstania poprzez 

następstwo prawne. 

Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 18 Prawa spółdzielczego, 

prawa i obowiązki wynikające z członkostwa w spółdzielni 

są dla wszystkich członków równe. Członek spółdzielni ma 

prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu, wybierania 

i bycia wybieranym do organów spółdzielni (bierne i czynne 

prawo wyborcze), zapoznawania się z wewnętrzną dokumentacją 

(statut, regulaminy, uchwały, protokoły), udziału w nadwyżce 

bilansowej, korzystania ze świadczeń spółdzielni w zakresie 

jej działalności statutowej. 

2.3.2. Obowiązki członka 

Wśród obowiązków wynikających z członkostwa 

w spółdzielni można wyróżnić kilka grup obowiązków o odmiennym 

charakterze. Podstawowym obowiązkiem członka 

jest obowiązek współdziałania dla dobra spółdzielni (obowiązek 

lojalności). Treść tego obowiązku znajduje swój wyraz 

w aktywnym uczestnictwie w pracach organów spółdzielni. 

Co więcej, członek spółdzielni ma obowiązek powstrzymywania 

się od wszelkich działań szkodzących spółdzielni. 

Ponadto można wymienić obowiązki polegające na 

dokonaniu określonych świadczeń pieniężnych na rzecz spółdzielni. 

Taki charakter mają obowiązki wniesienia wpisowego, 

wniesienia wpłaty na udział oraz wniesienie wkładu (jeżeli statut 

przewiduje jego wniesienie) określone w art. 19 § 1 i 20 § 1 

i 2 Prawa spółdzielczego. 

2.3.3. Utrata członkostwa 

Wypowiedzenie 

Zgodnie z zasadą dobrowolnego i otwartego członkostwa, 

członek spółdzielni może z niej wystąpić za wypowiedzeniem. 

Termin wypowiedzenia powinien określać statut. W wypadku 

wystąpienia członka ze spółdzielni zwrotowi podlegają 

wpłaty dokonane na udziały. 

Wykluczenie lub wykreślenie 

Spółdzielnia może rozwiązać stosunek członkostwa 

poprzez wykluczenie lub wykreślenie członka (art. 24). Wykluczenie 

może nastąpić z przyczyn zawinionych przez członka 

(np. umyślnego naruszenia obowiązków członka), natomiast 

wykreślenie z przyczyn niezawinionych (choroba, umieszczenie 

w zakładzie karnym, utrata określonych kwalifikacji, wyjazd za 

granicę). 

Organem właściwym do podjęcia decyzji w tym przedmiocie 

jest, zgodnie z ustawą, rada nadzorcza lub walne zgromadzenie. 

Członek spółdzielni pozbawiony członkostwa (przez 

radę nadzorczą) ma prawo odwołania się do walnego zgromadzenia 

(postępowanie wewnątrzspółdzielcze) oraz zaskarżenia 

uchwały w ciągu 6 tygodni do sądu. Walne zgromadzenie może 

utrzymać bądź uchylić uchwałę, tym samym przywracając 

członkostwo. 

2.4. Majątek spółdzielni 

Aby spółdzielnia mogła prowadzić działalność statutową 

(w szczególności gospodarczą), musi posiadać określoną 

liczbę członków oraz musi dysponować określonymi funduszami 

(własnym majątkiem). Majątek spółdzielni powstaje głównie 

z wpłat pieniężnych i innych składników majątkowych wnoszonych 

przez członków, dochodów z prowadzonego przez spółdzielnię 

przedsiębiorstwa oraz z innych źródeł. 

Każda spółdzielnia musi posiadać dwa fundusze (art. 78): 

- fundusz udziałowy; 

- fundusz zasobowy.

Fundusz udziałowy 

Uczestnictwo członka w spółdzielni ma charakter 

osobowy (członkostwo w spółdzielni jest ściśle związane z osobą 

członka). Łączy się z nim nierozerwalnie majątkowe uczestnictwo 

w spółdzielni, które znajduje swój wyraz w obowiązku 

zadeklarowania i objęcia co najmniej jednego udziału pieniężnego 

w wysokości przewidzianej przez statut spółdzielni (art. 

20) 48 . Statut może też przewidywać wnoszenie większej ilości 

udziałów, ale jednakowej dla wszystkich członków. Są to tak 

zwane udziały obligatoryjne, których wniesienie jest obowiązkiem 

członka, a jego niewykonanie może uzasadniać wykluczenie 

członka ze spółdzielni. 

Wysokość udziału zadeklarowanego jest wyrażona 

w kwocie pieniężnej w złotych, ma stałą wartość i jest równa 

dla wszystkich członków spółdzielni. Ustawa nie określa maksymalnej 

ani minimalnej wysokości udziałów. Zdeklarowane, 

a ściślej, wniesione udziały, stanowią fundusz udziałowy spółdzielni, 

pozostający do jej wyłącznej dyspozycji przez okres 

trwania członkostwa. 

Członek spółdzielni nie może przed ustaniem członkostwa 

żądać zwrotu wpłat dokonanych na udziały. Zwrot nie 

może nastąpić, jeżeli udziały zostały przeznaczone na pokrycie 

strat spółdzielni. 

Fundusz zasobowy 

Fundusz zasobowy powstaje z wpisowego, części 

nadwyżki bilansowej lub innych źródeł określonych w odrębnych 

przepisach. Wpisowe jest pewnego rodzaju opłatą z tytułu 

przystąpienia do spółdzielni. Statut powinien określać wysokość 

wpisowego, tryb oraz termin jego wnoszenia. Przyjmuje 

się, że wpisowe może mieć jedynie postać pieniężną. 

Fundusz zasobowy powstaje również z części nadwyżki 

bilansowej. Spółdzielnia, prowadząc działalność gospodarczą, 

osiąga określony wynik finansowy – zysk lub stratę. Zysk spółdzielni 

pomniejszony o podatek dochodowy i inne odpisy nazywany 

jest nadwyżką bilansową (art. 75 Prawa spółdzielczego). 

Organem uprawnionym do podjęcia decyzji o podziale nadwyżki 

jest walne zgromadzenie. Na fundusz zasobowy przeznacza się 

także darowizny przekazane na rzecz spółdzielni. 

W wypadku spółdzielni socjalnych na fundusz zasobowy 

przeznaczane jest co najmniej 40% nadwyżki bilansowej. 

Fundusze rezerwowe (zapasowe) 

Zgodnie z art. 78 § 2 Prawa spółdzielczego, oprócz 

funduszu udziałowego i funduszu zasobowego można utworzyć 

na podstawie zapisów statutowych inne fundusze własne. Fundusze 

rezerwowe spółdzielni mogą powstać wyłącznie z nadwyżek 

bilansowych (art. 77). 

W wypadku spółdzielni socjalnych część nadwyżki bilansowej 

przeznaczana jest na fundusz inwestycyjny. 

2.5. Organy spółdzielni 

Spółdzielnia, jako osoba prawna zgodnie z art. 38 k.c., 

działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie 

i opartym na niej statucie. Warunkiem działania spółdzielni jest 

funkcjonowanie trzech niezbędnych dla niej organów (art. 35): 

1. walnego zgromadzenia (zebranie grup członkowskich); 

2. rady nadzorczej; 

3. zarządu. 

Obok powyższych organów, statut spółdzielni może 

przewidywać tworzenie innych, tzw. organów fakultatywnych. 

2.5.1. Walne zgromadzenie 

Walne zgromadzenie jest najwyższym organem spółdzielni. 

Z tego określenia nie wynika żadna konsekwencja prawna, 

gdyż walne zgromadzenie, jak i inne organy, musi działać 

w granicach kompetencji przewidzianych w statucie (i ustawie). 

O znaczeniu tego organu świadczy zakres spraw określonych 

w art. 38 Prawa spółdzielczego, zastrzeżonym wyłącznie do 

jego kompetencji (np. uchwalanie zmian statutu czy podejmowanie 

uchwał w sprawie zbycia nieruchomości). Ustawa przewiduje, 

że walne zgromadzenie powinno być zwoływane minimum 

raz w roku obrachunkowym, nie później niż 6 miesięcy po 

rozpoczęciu tegoż roku. 

Organem zwołującym walne zgromadzenie jest zarząd 

spółdzielni. Organ ten może z własnej inicjatywy lub na 

wniosek rady nadzorczej lub 1/10 członków spółdzielni zwołać 

nadzwyczajne walne zgromadzenie, z tym, że wnioskodawcy 

muszą określić, jakie sprawy mogą stanowić przedmiot obrad 

walnego zgromadzenia (wniosek na piśmie ze wskazaniem celu 

zwołania walnego). Walne zgromadzenie powinno odbyć się 

w ciągu 6 tygodni od wniesienia żądania. Jeżeli to nie nastąpi, 

prawo zwołania walnego mają rada nadzorcza, związek rewizyjny 

lub Krajowa Rada Spółdzielcza (art. 39 § 5). 

Prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu mają 

wszyscy członkowie spółdzielni, a zarząd zobowiązany jest zawiadomić 

ich o terminie, miejscu i porządku obrad w sposób 

przewidziany w statucie (art. 40). Bardzo ważne jest ustalenie 

porządku obrad, ponieważ walne może podejmować wyłącznie 

uchwały w sprawach w nim wcześniej ujętych (art. 41). Możliwe 

jest sądowe zaskarżenie każdej uchwały walnego zgromadzenia, 

a prawo to przysługuje wszystkim członkom spółdzielni 

oraz zarządowi spółdzielni. 

2.5.2. Rada nadzorcza 

Drugim koniecznym organem spółdzielni jest rada 

nadzorcza. W spółdzielni socjalnej, w której liczba członków nie 

przekracza 15 osób, nie wybiera się rady nadzorczej, a jej zadania 

wykonuje walne zgromadzenie. Prawo kontroli przysługuje 

każdemu członkowi. Rada nadzorcza sprawuje kontrolę 

i nadzór nad działalnością spółdzielni. W myśl ustawy jest to 

zawsze organ kolegialny, składający się co najmniej z 3 członków 

spółdzielni. 

Prawo spółdzielcze przewiduje możliwość zastąpienia 

rady nadzorczej organem o nazwie komisja rewizyjna 

i przekazania szeregu uprawnień rady walnemu zgromadzeniu. 

Dotyczy to małych spółdzielni, w których z tego powodu nie ma 

problemów organizacyjnych ze względnie częstym zwoływaniem 

walnego zgromadzenia. 

2.5.3. Zarząd 

Trzecim organem spółdzielni jest jej zarząd. Zarząd 

kieruje działalnością spółdzielni i reprezentuje ją na zewnątrz 

(art. 48 § 1 Prawa spółdzielczego). Do zarządu należy podejmowanie 

decyzji niezastrzeżonych w ustawie lub statucie do 

kompetencji innych organów. Zarząd może być organem jednoosobowym 

(art. 49) lub wieloosobowym. 

O składzie zarządu rozstrzyga statut spółdzielni, ponadto 

statut może określać wymagania, które powinien spełniać 

kandydat na członka zarządu. Wyboru zarządu dokonuje 

rada nadzorcza albo walne zgromadzenie. Wyboru dokonuje się 

w sposób zindywidualizowany, tzn. właściwy statutowo organ 

dokonuje wyboru poszczególnych członków zarządu ze wskazaniem 

funkcji, jakie mają pełnić. 

Członek zarządu może być w każdym czasie odwołany 

przez organ, który dokonał jego wyboru. Odwołanie musi nastąpić 

w głosowaniu tajnym. Wynik głosowania przekazywany jest 

w formie pisemnej wraz z uzasadnieniem osobie zainteresowanej. 

Ustawa przewiduje też szczególny tryb odwołania członków 

zarządu, który ma miejsce na forum walnego zgromadzenia 

w przypadku, gdy dany członek zarządu w poprzednim głosowaniu 

nie uzyskał absolutorium ze strony walnego zgromadzenia. 

2.6. Reprezentacja 

Ponieważ pierwszą z podstawowych funkcji zarządu 

jest reprezentowanie spółdzielni w stosunkach zewnętrznych 

i wewnętrznych, ustawa określa zasady takiej reprezentacji. 

Jest to tzw. zasada reprezentacji łącznej, tzn. że oświadczenia 

za spółdzielnię, aby były prawnie skuteczne, muszą być składane 

przez co najmniej dwóch członków spółdzielni albo jednego 

z członków wraz z pełnomocnikiem (art. 54). 

2.7. Powoływanie i odwoływanie 

organów spółdzielni 

Organy spółdzielni są wybierane w głosowaniu tajnym 

spośród nieograniczonej liczby kandydatów. Odwołanie członków 

organów także następuje w głosowaniu tajnym. Organy 

wybierane są na określoną kadencję. Członkami rady mogą 

być wyłącznie członkowie spółdzielni (art. 45). O tym, czy osoba 

niebędąca członkiem spółdzielni może być członkiem zarządu, 

decyduje statut spółdzielni.

Organ, który zgodnie ze statutem jest uprawniony do 

powołania członków zarządu, może ich odwołać. Walne zgromadzenie 

może odwołać tych członków zarządu, którym nie 

udzieliło absolutorium, nawet jeżeli nie jest organem uprawnionym 

do powoływania zarządu. 

3. SPÓŁDZIELNIE SOCJALNE 

3.1. Działalność spółdzielni socjalnej 

Spółdzielnie socjalne działają na podstawie ustawy 

z 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych i są rodzajem 

spółdzielni pracy. W sprawach nieuregulowanych tą 

ustawą stosuje się prawo spółdzielcze. Zgodnie z art. 2 ust. 1 

ustawy o spółdzielniach socjalnych, przedmiotem działalności 

spółdzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa 

opartego na osobistej pracy członków. Ponadto spółdzielnie 

socjalne działają na rzecz: 

1) społecznej reintegracji jej członków, przez co należy 

rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie 

umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej 

i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub 

pobytu; 

2) zawodowej reintegracji jej członków, przez co należy 

rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie 

zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku 

pracy. 

Spółdzielnie socjalne mogą prowadzić działalność 

społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków 

oraz ich środowiska lokalnego, a także działalność pożytku publicznego. 

3.2. Założyciele spółdzielni socjalnej 

Spółdzielnie socjalne mogą tworzyć osoby bezrobotne 

w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach 

rynku pracy 49 , niepełnosprawni, bezdomni realizujący 

indywidualny program wychodzenia z bezdomności, uzależnieni 

od alkoholu, narkotyków po zakończeniu terapii, chorzy psychicznie, 

zwalniani z zakładów karnych, uchodźcy realizujący 

indywidualny program integracji – mający pełną zdolność do 

czynności prawnych. Ponadto założycielami spółdzielni socjalnej 

mogą być: 

1) inne osoby niż wcześniej wymienione, o ile liczba tych 

osób nie stanowi więcej niż 50% ogólnej liczby założycieli; 

2) organizacje pozarządowe w rozumieniu przepisów 

o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie lub jednostki 

samorządu terytorialnego; 

3) kościelne osoby prawne. 

Liczba założycieli spółdzielni socjalnej nie może być 

mniejsza niż pięć, jeżeli założycielami są osoby fizyczne, i dwa, 

jeżeli założycielami są osoby prawne. 

Spółdzielnia socjalna liczy nie mniej niż pięciu i nie 

więcej niż pięćdziesięciu członków. Wkład organizacji pozarządowych, 

kościelnych osób prawnych lub jednostek samorządu 

terytorialnego może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu 

własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych 

świadczeń na rzecz spółdzielni socjalnej, w szczególności na 

wykonywaniu świadczeń przez wolontariuszy lub pracowników 

jednostek samorządu terytorialnego, kościelnych osób prawnych 

lub organizacji pozarządowych. 

Spółdzielnia socjalna nie uiszcza opłaty sądowej od 

wniosku o wpis tej spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego, 

a także od wniosków o zmiany wpisu, oraz nie uiszcza opłaty 

za ogłoszenie tych wpisów w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. 

3.3. Członkowie spółdzielni socjalnej 

Aby być założycielami spółdzielni socjalnej, osoby zagrożone 

„wykluczeniem” muszą mieć pełną zdolność do czynności 

prawnych. Natomiast członkami spółdzielni mogą być 

osoby mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych 

(mogą przystąpić do istniejącej spółdzielni). Zgodnie z art. 15 

k.c., ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, 

którzy ukończyli lat trzynaście oraz osoby ubezwłasnowolnione 

częściowo. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona 

częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju 

umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, 

w szczególności uzależnienia od alkoholu lub narkomanii, jeżeli 

stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, 

lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla 

osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. 

Do dokonania czynności prawnej przez osobę ograniczoną 

w zdolności do czynności prawnych konieczna jest zgoda 

przedstawiciela ustawowego (rodziców, kuratora). 

Członkostwo w spółdzielni socjalnej mogą nabyć także 

inne osoby niż wskazane powyżej, jeżeli ich praca na rzecz 

spółdzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których 

nie posiadają pozostali członkowie tej spółdzielni (nie więcej 

niż 50% liczby wszystkich członków). Przekroczenie tego 

limitu, trwające nieprzerwanie przez okres 6 miesięcy, stanowi 

podstawę do postawienia spółdzielni socjalnej w stan likwidacji. 

W przypadku gdy założycielami spółdzielni socjalnej 

są organizacje pozarządowe, kościelne osoby prawne lub jednostki 

samorządu terytorialnego, są one zobowiązane do zatrudnienia 

w spółdzielni co najmniej pięciu osób spośród osób 

wyżej wymienionych w terminie 6 miesięcy od dnia wpisu spółdzielni 

socjalnej do Krajowego Rejestru Sądowego. 

Osoby zatrudnione po 12 miesiącach nieprzerwanego 

zatrudnienia w spółdzielni socjalnej, mają prawo do uzyskania 

członkostwa w spółdzielni socjalnej. Stosunek pracy między 

spółdzielnią socjalną a jej członkiem nawiązuje się co do zasady 

na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Spółdzielnia 

m o że z at r u dni a ć n a p o d s t a w i e um o w y z l e ce ni a lub um o w y 

o dzieło, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem działalności spółdzielni. 

Spółdzielnia socjalna może zatrudniać pracowników 

niebędących członkami spółdzielni (nie więcej niż 50% liczby 

wszystkich członków). 

3.4. Uprawnienia spółdzielni socjalnych 

Działalność spółdzielni socjalnej może zostać wsparta 

ze środków budżetu państwa lub środków budżetu jednostki 

samorządu terytorialnego (np. art. 12 ust. 3a – refundacja 

kosztów składek na ubezpieczenie społeczne pracowników, 

art. 15 – dotacje, pożyczki, poręczenia). 

Wolontariusze mogą wykonywać świadczenia na rzecz 

spółdzielni socjalnej. 

Nadwyżka bilansowa nie może podlegać podziałowi 

pomiędzy członków spółdzielni socjalnej. Zgodnie z art. 3 ust. 

3a ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, 

do spółdzielni socjalnych nie stosuje się przepisów dotyczących 

prowadzenia nieodpłatnej działalności pożytku publicznego, 

inicjatywy lokalnej, statusu organizacji pożytku publicznego 

oraz rad pożytku publicznego (art. 7 oraz art. 19b-41). 

3.5. Likwidacja spółdzielni socjalnej 

Zgodnie z art. 18 ustawy, spółdzielnia socjalna przechodzi 

w stan likwidacji: 

1) z upływem czasu na jaki ją powołano; 

2) wskutek zgodnych uchwał walnych zgromadzeń zapadłych 

większością 3/4 głosów na dwóch kolejno po sobie następujących 

walnych zgromadzeniach, w odstępie co najmniej 

2 tygodni; 

3) wobec zaprzestania używania w nazwie oznaczenia 

„Spółdzielnia socjalna”; 

4) wskutek zmniejszenia się liczby członków poniżej 

pięciu w przypadku osób fizycznych i dwóch w przypadku osób 

prawnych lub zwiększenia liczby członków powyżej pięćdziesięciu; 

5) po przekroczeniu limitu osób niespełniających warunków 

„wykluczenia”; 

6) z powodów naruszenia zasad podziału nadwyżki bilansowej; 

7) na skutek niezatrudnienia przez spółdzielnie założone 

przez organizacje pozarządowe wymaganej liczby osób spełniających 

warunki „wykluczenia”.

VI. ZASADY UZYSKIWANIA 

STATUSU ORGANIZACJI 

POŻYTKU PUBLICZNEGO 

(OPP), JEJ PRAWA 

I OBOWIĄZKI, ZASADY 

KORZYSTANIA Z PRACY 

WOLONTARIUSZY 

Zasady uzyskiwania statusu organizacji pożytku publicznego 

określa omawiana już wcześniej ustawa z 24 kwietnia 

2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. 

1. DEFINICJA ORGANIZACJI 


Organizacje pożytku publicznego są to organizacje 

pozarządowe, spełniające warunki określone w ustawie, co do 

których informacja o spełnieniu wymagań została wpisana do 

Krajowego Rejestru Sądowego. 

Organizacją pożytku publicznego może być tylko organizacja 

pozarządowa, organizacja kościelna lub wyznaniowa 

albo spółka akcyjna, z o.o. oraz sportowa spółka akcyjna spełniająca 

wymagania określone w art. 20 ustawy. Aby uzyskać 

status OPP, instytucja musi prowadzić działalność pożytku publicznego 

nieprzerwanie przez co najmniej 2 lata. 

Status organizacji pożytku publicznego może uzyskać 

organizacja pozarządowa, która spełnia łącznie następujące 

wymagania: 

1) Prowadzi działalność pożytku publicznego na rzecz 

ogółu społeczności lub określonej grupy podmiotów, pod warunkiem, 

że grupa ta jest wyodrębniona ze względu na szczególnie 

trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do 

społeczeństwa (w przypadku stowarzyszeń działalność nie 

może być prowadzona wyłącznie na rzecz członków stowarzyszenia). 

2) Prowadzi działalność gospodarczą wyłącznie jako dodatkową 

w stosunku do działalności pożytku publicznego. 

3) Nadwyżkę przychodów nad kosztami przeznacza na 

działalność pożytku publicznego. 

4) Ma statutowy kolegialny organ kontroli lub nadzoru, 

odrębny od organu zarządzającego i niepodlegający mu w zakresie 

wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru, przy 

czym członkowie organu kontroli lub nadzoru: 

a) nie mogą być członkami organu zarządzającego 

ani pozostawać z nimi w związku małżeńskim, we wspólnym 

pożyciu, w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub 

podległości służbowej; 

b) nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za 

przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub 

przestępstwo skarbowe; 

c) mogą otrzymywać z tytułu pełnienia funkcji 

w takim organie zwrot uzasadnionych kosztów lub wynagrodzenie 

w wysokości nie wyższej niż przeciętne miesięczne 

wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw, ogłoszone przez 

prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni. 

5) Członkowie organu zarządzającego nie byli skazani 

prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane 

z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe. 

6) Statut lub inne akty wewnętrzne organizacji zabraniają: 

a) udzielania pożyczek lub zabezpieczania zobowiązań 

majątkiem organizacji w stosunku do jej członków, 

członków organów lub pracowników oraz osób, z którymi 

członkowie, członkowie organów oraz pracownicy organizacji 

pozostają w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu albo 

w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej, 

pokrewieństwa lub powinowactwa w linii bocznej do drugiego 

stopnia albo są związani z tytułu przysposobienia, opieki lub 

kurateli, zwanych dalej „osobami bliskimi”; 

b) przekazywania ich majątku na rzecz ich 

członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób 

bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, 

w szczególności, jeżeli przekazanie to następuje bezpłatnie lub 

na preferencyjnych warunkach; 

c) wykorzystywania majątku na rzecz członków, 

członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich 

na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, chyba że 

to wykorzystanie bezpośrednio wynika z celu statutowego; 

d) zakupu towarów lub usług od podmiotów, 

w których uczestniczą członkowie organizacji, członkowie jej 

organów lub pracownicy oraz ich osób bliskich, na zasadach 

innych niż w stosunku do osób trzecich lub po cenach wyższych 

niż rynkowe. 

„Stowarzyszenie ubiegające się o nadanie mu statusu 

organizacji pożytku publicznego powinno w treści statutu zamieścić 

postanowienia dotyczące zakazów, o których stanowi 

art. 20 pkt 7 ustawy z 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku 

publicznego i o wolontariacie” 50 . 

Zgodnie z art. 95 ust. 1 pkt 7 ustawy z 28 lipca 2005 

roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych 51 nie pobiera 

się opłat od wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego 

organizacji społecznych oraz kościołów i związków wyznaniowych. 

2. OBOWIĄZKI ORGANIZACJI 


Organizacje pożytku publicznego są obowiązane: 

- sporządzać sprawozdania merytoryczne ze swojej 

działalności (art. 23 ust. 1); 

- sporządzać roczne sprawozdania finansowe; 

- przekazywać ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia 

społecznego sprawozdanie finansowe i merytoryczne 

w terminie 15 dni od dnia zatwierdzenia rocznego sprawozdania 

finansowego oraz podawać je do publicznej wiadomości, w tym 

poprzez zamieszczenie na swojej stronie internetowej. 

3. NADZÓR NAD OPP 

Nadzór nad działalnością pożytku publicznego organizacji 

pożytku publicznego sprawuje minister właściwy do 

spraw zabezpieczenia społecznego. Osoby upoważnione do 

dokonywania kontroli są uprawnione do wstępu na teren nieruchomości 

(lub jej części), na którym jest prowadzona działalność 

organizacji pożytku publicznego, oraz żądania pisemnych 

lub ustnych wyjaśnień, okazania dokumentów lub innych 

nośników informacji, a także udostępniania danych mających 

związek z przedmiotem kontroli. 

Z przeprowadzonej kontroli sporządza się protokół, 

który podpisują osoby przeprowadzające kontrolę i członek 

organu zarządzającego uprawniony do reprezentowania kontrolowanej 

organizacji pożytku publicznego lub osoba przez 

niego upoważniona. Odmowa podpisu protokołu przez członka 

organu zarządzającego organizacji pożytku publicznego lub 

osobę przez niego upoważnioną wymaga podania przyczyny. 

W przypadku odmowy podpisu protokół uznaje się za podpisany 

w dniu odmowy. 

Członek organu zarządzającego uprawniony do reprezentowania 

kontrolowanej organizacji pożytku publicznego 

lub osoba przez niego upoważniona może, w terminie 14 dni od 

dnia podpisania protokołu, złożyć na piśmie wyjaśnienia albo 

zgłosić zastrzeżenia do treści protokołu. Minister właściwy do 

spraw zabezpieczenia społecznego, po zakończeniu postępowania 

kontrolnego, w terminie 14 dni, przekazuje organizacji 

pożytku publicznego wystąpienie pokontrolne. 

Minister może wystąpić do KRS o wykreślenie statusu 

OPP w przypadkach: 

- niezastosowania się organizacji do wezwania w terminie 

30 dni od jego otrzymania, dotyczącego zaprzestania 

naruszania obowiązków, o których mowa w art. 23, w szczególności 

niezłożenia lub nieopublikowania w terminie sprawozdania 

finansowego lub merytorycznego, złożenia sprawozdań 

niekompletnych lub budzących wątpliwości co do prawidłowości 

prowadzonej przez organizację pożytku publicznego 

działalności;


30 dni od jego otrzymania dotyczącego zaprzestania 

naruszania obowiązku nadesłania do organu, który udzielił 

pozwolenia na przeprowadzenie zbiórki publicznej, sprawozdania 

z wyników zbiórki publicznej i ze sposobu zużytkowania 

zebranych ofiar lub nieogłoszenia w prasie, w rozumieniu 

przepisów prawa prasowego, o zasięgu obejmującym co 

najmniej obszar, na którym zbiórka została przeprowadzona, 

wyników zbiórki publicznej i sposobu zużytkowania zebranych 

datków; 


30 dni od jego otrzymania dotyczącego nadesłania informacji 

o rozliczeniu środków pochodzących ze zbiórki publicznej 

lub informacji o otrzymanych darowiznach, zgodnie 

z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych (art. 18 

ust. 1f); 

- w przypadku powtarzającego się wykorzystywania 

otrzymanych dotacji niezgodnie z przeznaczeniem stwierdzonego 

decyzją organów administracji publicznej lub prawomocnym 

orzeczeniem sądu. 

4. UPRAWNIENIA ORGANIZACJI 


Na podstawie art. 27 ustawy o działalności pożytku 

publicznego i o wolontariacie, organizacje pożytku publicznego 

mają prawo otrzymywać 1% podatku dochodowego od osób 

fizycznych. 

Na zasadach określonych w ustawie z 28 listopada 

2003 roku o służbie zastępczej 52 , w organizacjach pożytku 

publicznego mogą wykonywać pracę osoby skierowane do 

odbycia służby zastępczej. 

Organizacje pożytku publicznego mogą nabywać 

prawo użytkowania nieruchomości należących do Skarbu 

Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego na preferencyjnych 

zasadach. Oznacza to, że minister właściwy do 

spraw Skarbu Państwa może dokonać darowizny nieruchomości 

z zasobu Skarbu Państwa na rzecz organizacji pożytku 

publicznego. W przypadku niewykorzystania nieruchomości 

na cel określony w umowie, a także w razie utraty przez organizację 

statusu organizacji pożytku publicznego, następuje 

odwołanie darowizny. 

Właściwy organ, za zgodą odpowiednio wojewody 

albo rady lub sejmiku, może udzielić organizacjom pożytku 

publicznego bonifikaty od ceny ustalonej, zgodnie z art. 68 ust. 

1 pkt 2 ustawy z 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami 

53 – jeżeli nieruchomość będzie wykorzystywana na 

cel prowadzonej przez nie działalności pożytku publicznego. 

5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW 

ZARZĄDU ORGANIZACJI 


Zgodnie z art. 27b ustawy o działalności pożytku publicznego 

i o wolontariacie, członek organu zarządzającego, 

organu kontroli lub nadzoru organizacji pożytku publicznego 

oraz likwidator organizacji pożytku publicznego odpowiada 

wobec tej organizacji za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem 

sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu 

organizacji pożytku publicznego, chyba że nie ponosi winy. 

Członek organu zarządzającego, organu kontroli lub nadzoru 

oraz likwidator organizacji pożytku publicznego powinien przy 

wykonywaniu obowiązków dołożyć staranności wynikającej 

z zawodowego charakteru swojej działalności, a jeżeli swoje 

obowiązki wykonuje społecznie, jest obowiązany dokładać należytej 

staranności. 

Na podstawie art. 116a ustawy z 29 sierpnia 1997 roku 

Ordynacja podatkowa 54 , za zaległości podatkowe osób prawnych 

(czyli również organizacji pozarządowych) odpowiadają 

solidarnie całym swoim majątkiem członkowie organów zarządzających 

tymi osobami. 

6. WOLONTARIAT 

6.1. Definicja wolontariusza 

W myśl ustawy z 24 kwietnia 2003 roku o działalności 

pożytku publicznego i o wolontariacie, wolontariuszem 

jest osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje 

świadczenia, odpowiadające świadczeniu pracy, na zasadach 

określonych w ustawie. 

6.2. Korzystający z pracy wolontariuszy 

Podmiotami uprawnionymi do korzystania z pomocy 

wolontariuszy są: 

1. Organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione 

w art. 3 ust. 3 (podmioty kościelne i wyznaniowe oraz stowarzyszenia 

jednostek samorządu terytorialnego) w zakresie ich 

działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności 

pożytku publicznego. 

2. Organy administracji publicznej, z wyłączeniem prowadzonej 

przez nie działalności gospodarczej. 

3. Jednostki organizacyjne podległe organom administracji 

publicznej lub nadzorowane przez te organy, z wyłączeniem 

prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej. 

Podmioty uprawnione do korzystania z pracy wolontariuszy 

nazywane są w ustawie „korzystającymi”. Ustawa 

przewiduje, że członek stowarzyszenia może również wykonywać 

świadczenia, jako wolontariusz, na rzecz stowarzyszenia, 

którego jest członkiem. 

6.3. Zasady korzystania z pracy wolontariuszy 

Zakres, sposób i czas wykonywania przez wolontariusza 

pracy określają wspólnie korzystający i wolontariusz 

w porozumieniu (umowie). Jeżeli wolontariusz ma pracować 

dłużej niż 30 dni, to porozumienie musi być sporządzone na 

piśmie i powinno zawierać postanowienia o możliwości jego 

rozwiązania, a jeżeli krócej – porozumienie musi być potwierdzone 

na piśmie, jeżeli wolontariusz o to poprosi. Stosunek 

prawny łączący korzystającego z wolontariuszem nie jest stosunkiem 

pracy, lecz stosunkiem cywilnoprawnym, a wykonywane 

przez wolontariusza świadczenie na rzecz korzystającego 

jest świadczeniem „odpowiadającym świadczeniu pracy”, 

a nie świadczeniem pracy. 

Korzystający jest zobowiązany: 

- zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy; 

- poinformować wolontariusza o ryzyku dla zdrowia 

i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami 

oraz o zasadach ochrony przez tymi zagrożeniami; 

- poinformować wolontariusza o przysługujących mu 

prawach i ciążących obowiązkach; 

- pokrywać koszty podróży lub diet (chyba że wolontariusz 

zwolni korzystającego z tego obowiązku); 

- zapewnić ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych 

wypadków (NW) w przypadku wolontariusza pracującego 

nie dłużej niż 30 dni. 

Korzystający może (a więc nie musi) pokrywać na 

zasadach dotyczących pracowników także inne niezbędne koszty 

ponoszone przez wolontariusza, związane z wykonywanymi 

przez niego zadaniami, jak również koszty szkoleń wolontariuszy. 

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 

nie przewiduje konieczności ubezpieczania wolontariusza 

od odpowiedzialności cywilnej (OC). Korzystający nie 

mają również obowiązku opłacania za wolontariuszy składek 

na ubezpieczenie społeczne, w tym na ubezpieczenie zdrowotne. 

Ustawa pozwala jednak na dobrowolne zgłoszenie wolontariusza 

do ubezpieczenia zdrowotnego, pod warunkiem, 

że wolontariusz nie jest objęty tym ubezpieczeniem z innego 

tytułu. 

Zgodnie z art. 50 ustawy, wartość świadczenia wolontariusza 

nie stanowi darowizny na rzecz korzystającego 

w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego oraz przepisów 

podatkowych.

VII. WSPÓŁPRACA 

Z ADMINISTRACJĄ 

PUBLICZNĄ 

(W TYM TRYB 

UDZIELANIA DOTACJI) 

1. FORMY WSPÓŁPRACY 

Zgodnie z art. 5 ustawy, organy administracji publicznej 

współpracują z organizacjami pozarządowymi odpowied- 

-nio do terytorialnego zakresu ich działania oraz w zakresie 

odpowiadającym zadaniom tych organów. Współpraca odbywa 

się w szczególności w formach: 

1) zlecania organizacjom pozarządowym realizacji zadań 

publicznych na zasadach określonych w ustawie; 

2) wzajemnego informowania się o planowanych kierunkach 

działalności; 

3) konsultowania z organizacjami pozarządowymi projektów 

aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności 

statutowej tych organizacji; 

4) konsultowania projektów aktów normatywnych z radami 

działalności pożytku publicznego, w przypadku ich utworzenia 

przez właściwe jednostki samorządu terytorialnego; 

5) tworzenia wspólnych zespołów o charakterze doradczym 

i inicjatywnym, złożonych z przedstawicieli organizacji 

pozarządowych oraz przedstawicieli właściwych organów administracji 

publicznej; 

6) umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej; 

7) umów partnerstwa określonych w ustawie z 6 grudnia 

2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. 

2. PROGRAM WSPÓŁPRACY 

Art. 5a ustawy o działalności pożytku publicznego 

i o wolontariacie stanowi, że organ stanowiący jednostki samorządu 

terytorialnego uchwala, po konsultacjach z organizacjami 

pozarządowymi, roczny program współpracy z organizacjami 

pozarządowymi. Jest on uchwalany do dnia 30 listopada 

roku poprzedzającego okres obowiązywania programu. 

Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego 

może uchwalić wieloletni program współpracy z organizacjami 

pozarządowymi. 

Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, 

nie później niż do dnia 30 kwietnia każdego roku, jest 

obowiązany przedłożyć organowi stanowiącemu jednostki samorządu 

terytorialnego sprawozdanie z realizacji programu 

współpracy za rok poprzedni. Ustawa w art. 5a ust. 4 określa 

minimalną, niezbędną treść programu współpracy. 

Zgodnie z art. 5b organ administracji rządowej może, 

w drodze zarządzenia, przyjąć po konsultacjach z organizacjami 

pozarządowymi program współpracy z organizacjami pozarządowymi 

na okres od roku do 5 lat. 

3. ZLECANIE REALIZACJI 

ZADAŃ PUBLICZNYCH 

Bardzo wiele organizacji pozarządowych realizuje 

projekty finansowane ze środków pochodzących z dotacji 

z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego. 

Przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego 

mówią o trybie przekazywania dotacji w związku z powierzeniem 

lub wsparciem realizacji zadań publicznych (w obszarach 

wymienionych w ustawie), wprowadzając zasadę przeprowadzania 

konkursu ofert. 

Zgodnie z art. 5 ust. 2 pkt 1, współpraca organów administracji 

publicznej z organizacjami może polegać na zlecaniu 

organizacjom realizacji zadań publicznych. Na podstawie 

art. 11 ust. 1 ustawy, organy administracji publicznej: 

- wspierają realizację zadań publicznych przez organizacje 

pozarządowe; 

- powierzają realizację zadań publicznych organizacjom 

pozarządowym. 

Wspieranie oraz powierzanie odbywa się po przeprowadzeniu 

otwartego konkursu ofert, chyba że przepisy odrębne 

przewidują inny tryb zlecania, np.: 

Art. 20 ustawy z 12 marca 2004 roku o pomocy 

społecznej 55 – do realizacji zadań z dziedziny przysposobienia 

międzynarodowego dzieci, w tym zlecania realizacji tych zadań 

podmiotom prowadzącym niepubliczne ośrodki adopcyjno- 

-opiekuńcze wyznaczone przez ministra właściwego do spraw 

zabezpieczenia społecznego, nie stosuje się przepisów dotyczących 

otwartego konkursu ofert. 

Art. 18 ustawy z 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach 

narodowych i etnicznych i języku regionalnym 56 

– dotacje na działalność na rzecz mniejszości przyznawane 

przez ministra mogą być udzielane z pominięciem otwartego 

konkursu ofert. 

4. PRZYZNAWANIE 

I WYKORZYSTYWANIE DOTACJI 

4.1. Definicja dotacji 

Powierzanie i wspieranie realizacji przez organizacje 

pozarządowe zadań publicznych związane jest z udzieleniem 

przez organ administracji publicznej dotacji na ten cel. 

Generalną podstawę do przekazania jakichkolwiek środków 

publicznych na rzecz podmiotów prywatnych w formie dotacji 

stanowią przepisy ustawy z 27 sierpnia 2009 roku o finansach 

publicznych. 

Dotacje są to podlegające szczególnym zasadom rozliczania 

środki z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu 

terytorialnego oraz z państwowych funduszy celowych 

przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie realizacji 

zadań publicznych (art. 126). Wśród dotacji celowych znajdują 

się środki przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie 

zadań zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym 

(art. 127). 

4.2. Dotacje z budżetu państwa 

Podstawą prawną przyznawania dotacji celowych 

z budżetu państwa dla organizacji pozarządowych jest obecnie 

art. 151 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, zgodnie 

z którym dysponent części budżetowej może zlecić organizacji 

pozarządowej realizację swoich zadań na podstawie zawartej 

z tą organizacją umowy, przyznając jednocześnie dotację celową 

na realizację tych zadań. Podstawowym trybem zlecania realizacji 

zadań publicznych jest otwarty konkurs ofert, określony 

w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. 

Zgodnie z art. 175 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, 

organ przyznający dotację sprawuje nadzór i kontrolę 

nad jej wykorzystaniem. Przedmiotem nadzoru i kontroli jest 

w szczególności zgodność wydatków z planowanym przeznaczeniem 

oraz wysokością wykorzystanej dotacji a stopniem 

realizacji zadań przewidzianych do sfinansowania dotacją z budżetu 

państwa. 

Organizacje pozarządowe, którym została udzielona 

dotacja, obowiązane są do prowadzenia wyodrębnionej ewidencji 

księgowej środków otrzymanych z dotacji oraz wydatków 

dokonywanych z tych środków. Po wykorzystaniu dotacji następuje 

jej rozliczenie. 

4.3. Dotacje z budżetu samorządu terytorialnego 

Zgodnie z art. 221 ust. 1 komentowanej ustawy, z budżetu 

jednostki samorządu terytorialnego mogą być przyzna- 

-wane dla organizacji pozarządowych dotacje celowe na cele 

publiczne, związane z realizacją zadań tej jednostki, a także 

na dofinansowanie inwestycji związanych z realizacją tych 

zadań. 

Zlecenie zadania i udzielenie dotacji następuje zgodnie 

z przepisami ustawy z 24 kwietnia 2003 roku o działalności 

pożytku publicznego i o wolontariacie, a jeżeli dotyczy ono innych 

zadań niż określone w tej ustawie – na podstawie umowy 

jednostki samorządu terytorialnego z beneficjentem dotacji.

W drugiej z wymienionych sytuacji tryb postępowania o udzielenie 

dotacji, sposób jej rozliczania oraz sposób kontroli wykonywania 

zleconego zadania określa w drodze uchwały organ 

stanowiący jednostkę samorządu terytorialnego, mając na 

uwadze zapewnienie jawności postępowania o udzielenie dotacji 

i jej rozliczenia 57 . 

4.4 Wykorzystanie dotacji niezgodnie 

z przeznaczeniem 

4.4.1. Dotacje z budżetu państwa 

W przypadku stwierdzenia na podstawie rozliczenia, 

że dotacja udzielona z budżetu państwa wykorzystana została 

w części lub całości niezgodnie z przeznaczeniem, organ ją 

przyznający określa w drodze decyzji wysokość kwoty podlegającej 

zwrotowi do budżetu państwa (art. 152). 

Zgodnie z art. 169 ust. 1, dotacje udzielone z budżetu 

państwa wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem lub 

pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości, podlegają 

zwrotowi do budżetu państwa wraz z odsetkami w wysokości 

określonej jak dla zaległości podatkowych, w ciągu 15 dni od 

dnia stwierdzenia okoliczności uzasadniających zwrot dotacji. 

Zwrotowi do budżetu państwa podlega ta część dotacji, która 

została wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem, nienależnie 

udzielona lub pobrana w nadmiernej wysokości. 

4.4.2. Dotacje samorządowe 

Podobnie w odniesieniu do dotacji udzielanych z budżetu 

jednostki samorządu terytorialnego art. 252 stanowi, że 

dotacje, które zostały wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem 

lub pobrane nienależnie czy w nadmiernej wysokości, 

podlegają zwrotowi do budżetu samorządu wraz z odsetkami w 

wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, w ciągu 

15 dni od dnia stwierdzenia nieprawidłowości. Zwrotowi do budżetu 

jednostki samorządu terytorialnego podlega ta część dotacji, 

która została wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem, 

nienależnie udzielona lub pobrana w nadmiernej wysokości. 

W obecnie obowiązującym art. 169 ustawy o finansach 

publicznych nie przewidziano sankcji w postaci wykluczenia 

organizacji na 3 lata z możliwości otrzymania dotacji. Również 

art. 221 i art. 252 dotyczące dotacji udzielonych przez samorząd 

terytorialny nie zawierają takiej sankcji. 

4.4.3. Dotacje ze środków Unii Europejskiej 

W przypadku gdy środki przeznaczone na realizację 

programów finansowanych z udziałem środków europejskich 

zostaną wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem lub wykorzystane 

z naruszeniem procedur albo pobrane nienależnie lub 

w nadmiernej wysokości, to na podstawie art. 207 ustawy podlegają 

zwrotowi przez beneficjenta, w terminie 14 dni od dnia doręczenia 

decyzji na wskazany w tej decyzji rachunek bankowy. 

Sankcją za naruszenie zasad właściwego wykorzystania 

środków europejskich jest przede wszystkim konieczność 

zwrotu otrzymanych środków wraz z odsetkami jak za zaległości 

podatkowe. 

Jeżeli jednak niewłaściwe wykorzystanie środków 

wiązało się ze sfałszowaniem dokumentów będących podstawą 

uzyskania płatności, niezrealizowaniem projektu z własnej 

winy lub popełnieniem przestępstwa, beneficjent zostaje 

wykluczony z możliwości ubiegania się o środki europejskie 

na okres 3 lat. Wykluczenie następuje także w przypadku niezwrócenia 

w terminie kwestionowanych kwot (art. 207 ust. 4). 

Rejestr podmiotów wykluczonych, dostępny dla wszystkich instytucji 

zarządzających, pośredniczących, wdrażających oraz 

dla instytucji certyfikującej, prowadzi minister finansów (art. 

210). 

5. TRYB ZLECANIA REALIZACJI ZADAŃ 

PUBLICZNYCH ORGANIZACJOM 

POZARZĄDOWYM (W USTAWIE 

O DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU 

PUBLICZNEGO I O WOLONTARIACIE) 

Tryb zlecania realizacji zadań publicznych reguluje 

ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 

oraz Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 27 

grudnia 2005 roku w sprawie wzoru oferty realizacji zadania 

publicznego, ramowego wzoru umowy o wykonanie zadania publicznego 

i wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania 58 . 

5.1. Konkurs ofert 

Podstawowym trybem zlecania realizacji zadań publicznych 

organizacjom pozarządowym jest konkurs ofert. 

Na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego 

i o wolontariacie, wspieranie oraz powierzanie organizacji 

pozarządowej realizacji zadania publicznego odbywa się 

po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert. 

Konkurs ofert może zostać ogłoszony z wyłącznej 

inicjatywy organu administracji lub na wniosek organizacji pozarządowej. 

Zgodnie z art. 12 ust. 1, organizacja pozarządowa 

może z własnej inicjatywy złożyć wniosek o realizację zadania 

publicznego, także takiego, które jest realizowane dotychczas 

w inny sposób, w tym przez organy administracji publicznej. 

W takiej sytuacji organ administracji publicznej, w terminie nieprzekraczającym 

1 miesiąca od dnia wpłynięcia wniosku: 

1) rozpatruje celowość realizacji zadania publicznego 

przez organizacje pozarządowe, biorąc pod uwagę: 

a) stopień, w jakim wniosek odpowiada priorytetowym 

zadaniom publicznym, określonym w programie współpracy z 

organizacjami pozarządowymi; 

b) zapewnienie wysokiej jakości wykonania danego zadania; 

c) środki dostępne na realizację zadań publicznych; 

d) korzyści wynikające z realizacji zadania publicznego 

przez organizację pozarządową; 

2) informuje o podjętym rozstrzygnięciu, a w przypadku 

stwierdzenia celowości realizacji zadania publicznego, informuje 

składającego wniosek o trybie zlecenia realizacji zadania, 

ewentualnie o terminie ogłoszenia otwartego konkursu ofert. 

5.1.1. Ogłoszenie o konkursie 

Zgodnie z art. 13 ust. 2, ogłoszenie otwartego konkursu 

ofert powinno zawierać informacje o: 

1) rodzaju zadania; 

2) wysokości środków publicznych przeznaczonych na 

realizację tego zadania; 

3) zasadach przyznawania dotacji; 

4) terminach i warunkach realizacji zadania; 

5) terminie składania ofert; 

6) trybie i kryteriach stosowanych przy wyborze ofert 

oraz terminie dokonania wyboru ofert; 

7) zrealizowanych przez organ administracji publicznej w 

roku ogłoszenia otwartego konkursu ofert i w roku poprzednim 

zadaniach publicznych tego samego rodzaju i związanych z nimi 

kosztami, ze szczególnym uwzględnieniem wysokości dotacji 

przekazanych organizacjom pozarządowym. 

Otwarty konkurs ofert ogłasza się w Biuletynie Informacji 

Publicznej, w siedzibie organu administracji publicznej 

w miejscu przeznaczonym na zamieszczanie ogłoszeń oraz na 

stronie internetowej organu administracji publicznej. Ogłoszenie 

otwartego konkursu ofert można także zamieścić w dzienniku 

lub tygodniku o zasięgu ogólnopolskim, regionalnym lub 

lokalnym, w zależności od rodzaju zadania publicznego. Termin 

do składania ofert nie może być krótszy niż 21 dni od dnia ukazania 

się ostatniego ogłoszenia. 

Obsługa konkursu ofert może być zlecona organizacjom 

pozarządowym. 

5.1.2. Oferty 

Przepisy ustawy (art. 14) określają minimalną treść 

oferty. Dopuszczalne jest również złożenie wspólnej oferty 

przez dwie lub więcej organizacji pozarządowych. Oferta musi 

zawierać, między innymi: 

1) szczegółowy zakres rzeczowy zadania publicznego 

proponowanego do realizacji; 

2) termin i miejsce realizacji zadania publicznego; 

3) kalkulację przewidywanych kosztów realizacji zadania 

publicznego; 

4) informację o wcześniejszej działalności organizacji 

pozarządowej w zakresie, którego dotyczy zadanie publiczne; 

5) informację o posiadanych zasobach rzeczowych i kadrowych 

zapewniających wykonanie zadania publicznego oraz 

o planowanej wysokości środków finansowych na realizację danego 

zadania pochodzących z innych źródeł; 

6) deklarację o zamiarze odpłatnego lub nieodpłatnego 

wykonania zadania publicznego.

5.1.3. Wybór oferty i ogłoszenie wyników 

Organ administracji publicznej ogłaszający otwarty 

konkurs ofert obowiązkowo powołuje komisję konkursową 

w celu opiniowania złożonych ofert. W skład komisji konkursowej 

powołanej przez organ jednostki samorządu terytorialnego 

wchodzą przedstawiciele organu wykonawczego tej jednostki, 

a w skład komisji konkursowej powołanej przez organ 

administracji rządowej – przedstawiciele tego organu. Ponadto 

w skład komisji konkursowej wchodzą osoby reprezentujące 

organizacje pozarządowe, z wyłączeniem osób reprezentujących 

organizacje pozarządowe startujące w konkursie. W pracach 

komisji konkursowej mogą uczestniczyć także, z głosem 

doradczym, osoby posiadające specjalistyczną wiedzę w dziedzinie 

obejmującej zakres zadań publicznych, których konkurs 

dotyczy. 

W otwartym konkursie ofert może zostać wybrana 

więcej niż jedna oferta. 

Przy ocenie złożonych ofert należy brać pod uwagę 

(art. 15): 

1) ocenę możliwości realizacji zadania publicznego przez 

organizację pozarządową; 

2) ocenę kalkulacji kosztów realizacji zadania publicznego, 

w tym w odniesieniu do zakresu rzeczowego zadania; 

3) ocenę proponowanej jakości wykonania zadania 

i kwalifikacji osób, przy udziale których organizacja pozarządowa 

będzie realizować zadanie publiczne; 

4) planowany przez organizację pozarządową udział 

środków finansowych własnych lub środków pochodzących 

z innych źródeł na realizację zadania publicznego; 

5) planowany przez organizację pozarządową wkład rzeczowy, 

osobowy, w tym świadczenia wolontariuszy i pracę społeczną 

członków; 

6) analizę i ocenę realizacji zleconych zadań publicznych 

w latach poprzednich, biorąc pod uwagę rzetelność i terminowość 

oraz sposób rozliczenia otrzymanych na ten cel środków. 

Po dokonaniu wyboru oferty należy podać wyniki 

otwartego konkursu ofert poprzez podanie w szczególności 

nazwy oferenta, nazwę zadania publicznego oraz wysokości 

przyznanych środków publicznych. 

Na podstawie art. 18a ust. 1, organ administracji publicznej 

może unieważnić otwarty konkurs ofert, jeżeli nie złożono 

żadnej oferty lub żadna ze złożonych ofert nie spełniała 

wymogów zawartych w ogłoszeniu. Informację o unieważnieniu 

otwartego konkursu ofert organ administracji publicznej podaje 

do publicznej wiadomości. 

5.2. Umowa o realizację zadania publicznego 

Wynikiem wyboru oferty lub ofert w otwartym konkursie 

jest podpisanie umowy z oferentem (oferentami). Umowa 

musi zostać zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. 

Zawarcie umowy powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki 

po rozstrzygnięciu konkursu. Na podstawie umowy organizacja 

zobowiązuje się do wykonania zadania publicznego w zakresie 

i na zasadach określonych w umowie, a organ administracji publicznej 

zobowiązuje się do przekazania na realizację zadania 

dotacji. 

Umowa musi zostać sporządzona z uwzględnieniem 

wymogów wskazanych w art. 151 ust. 3 i art. 221 ust. 3 ustawy 

o finansach publicznych. Umowa o wsparcie realizacji zadania 

publicznego lub o powierzenie realizacji zadania publicznego 

może być zawarta na czas realizacji zadania lub na czas określony, 

nie dłuższy niż 5 lat. 

Wydaje się, że naruszenie tej zasady i zawarcie umowy 

na czas nieoznaczony lub na czas określony, ale dłuższy niż 

5 lat, powoduje na podstawie art. 58 k.c. nieważność takiego 

zapisu umowy, jako sprzecznego z ustawą. 

5.3. Realizacja umowy 

Organizacja pozarządowa jest zobowiązana do wyodrębnienia 

w ewidencji księgowej środków otrzymanych na realizację 

umowy. Zadanie publiczne nie może być realizowane 

przez podmiot niebędący stroną umowy o wsparcie realizacji 

zadania publicznego lub o powierzenie realizacji zadania publicznego, 

z wyjątkiem sytuacji, jeżeli organizacje realizujące 

umowę zlecą realizację zadania innym organizacjom pozarządowym, 

wybranym w sposób zapewniający jawność i uczciwą 

konkurencję (regranting). 

Przepis art. 16 ustawy w obecnym kształcie budzi liczne 

kontrowersje, ponieważ w poprzedniej wersji dopuszczalne 

było realizowanie części zleconego zadania przez inne podmioty 

niż strona umowy, jeżeli umowa na to zezwalała. Obecnie 

brak jest takiego zapisu i stąd wątpliwości, czy organizacja będąca 

stroną umowy może nabywać od podmiotów niebędących 

stronami umowy usługi konieczne do zrealizowania zadania 

publicznego (np. usługi telekomunikacyjne do prowadzenia infolinii). 

Zgodnie z art. 17 ustawy, organ administracji publicznej 

zlecający zadanie publiczne dokonuje kontroli i oceny realizacji 

zadania, a w szczególności: 

1) stanu realizacji zadania; 

2) efektywności, rzetelności i jakości wykonania zadania; 

3) prawidłowości wykorzystania środków publicznych 

otrzymanych na realizację zadania; 

4) prowadzenia dokumentacji określonej w przepisach 

prawa i w postanowieniach umowy. 

Po zakończeniu realizacji zadania oraz po zakończeniu 

roku budżetowego organizacja zobowiązana jest złożyć 

sprawozdanie 

5.4. Zlecanie realizacji zadania publicznego 

poza otwartym konkursem ofert 

5.4.1. Małe granty 

Na wniosek organizacji pozarządowej organ wykonawczy 

jednostki samorządu terytorialnego może zlecić organizacji 

pozarządowej realizację zadania publicznego o charakterze 

lokalnym lub regionalnym, którego wysokość dofinansowania 

lub finansowania nie przekracza kwoty 10 tys. zł oraz 

które ma być realizowane w okresie nie dłuższym niż 90 dni 

z pominięciem otwartego konkursu ofert. Przyznanie takiego 

„małego grantu” może nastąpić tylko na wniosek organizacji. 

W ciągu 7 dni od wpłynięcia oferty organizacji organ 

zamieszcza ją na okres 7 dni w Biuletynie Informacji Publicznej, 

w swojej siedzibie w miejscu przeznaczonym na zamieszczanie 

ogłoszeń oraz na stronie internetowej urzędu. Każdy, w terminie 

7 dni od dnia zamieszczenia oferty, może zgłosić uwagi dotyczące 

oferty. 

Po upływie terminu oraz po rozpatrzeniu uwag, organ 

wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego niezwłocznie 

zawiera umowę o wsparcie realizacji zadania publicznego lub 

o powierzenie realizacji zadania publicznego. Oferta stanowi 

załącznik do umowy. Łączna kwota środków finansowych 

przekazanych w tym trybie tej samej organizacji pozarządowej 

w danym roku kalendarzowym, nie może przekroczyć 20 tys. zł, 

a ponadto wysokość środków finansowych przyznanych w tym 

trybie nie może przekroczyć 20% wszystkich dotacji planowanych 

w roku budżetowym na realizację zadań publicznych przez 

organizacje pozarządowe. 

5.4.2. Dotacje w wypadkach nadzwyczajnych 

W razie wystąpienia klęski żywiołowej, katastrofy 

naturalnej lub awarii technicznej, w kraju lub poza jego granicami, 

organ administracji publicznej, w celu zapobieżenia ich 

skutkom, może zlecić organizacjom pozarządowym realizację 

zadania publicznego z pominięciem otwartego konkursu ofert 

(art. 11a). 

Prezes Rady Ministrów, jeżeli jest to niezbędne ze 

względu na ochronę życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu 

na ważny interes społeczny lub ważny interes publiczny, 

może zlecać organizacjom pozarządowym realizację zadań publicznych 

z pominięciem otwartego konkursu ofert (art. 11b). 

Minister spraw wewnętrznych i administracji, w przypadkach 

dotyczących zadań z zakresu ochrony ludności i ratownictwa, 

może zlecić specjalistycznym stowarzyszeniom 

o zasięgu ogólnokrajowym (WOPR, TOPR, GOPR), jednostkom 

ochrony przeciwpożarowej oraz Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi 

realizację zadań publicznych z pominięciem otwartego 

konkursu ofert (art. 11c).

VIII. FINANSOWANIE 

ORGANIZACJI, PROWA- 

DZENIE DZIAŁALNOŚCI 

ODPŁATNEJ POŻYTKU 

PUBLICZNEGO ORAZ 

DZIAŁALNOŚCI 

GOSPODARCZEJ, 

OPODATKOWANIE 

1. SKŁADKI CZŁONKOWSKIE 

Jest to specyficzne źródło finansowania działalności 

organizacji pozarządowych, dostępne dla stowarzyszeń zwy- 

-kłych i stowarzyszeń rejestrowych. Zgodnie z art. 10 ust.1 pkt 

7, statut stowarzyszenia musi zawierać zapisy dotyczące zasad 

ustanawiania składek członkowskich. Oznacza to, że każde stowarzyszenie 

musi w swoim statucie określić zasady finansowania 

swojej działalności, również poprzez składki członkowskie. 

Nieopłacanie składek może zostać uznane za naruszenie przez 

członka stowarzyszenia jego obowiązków wobec stowarzyszenia 

i być powodem wykluczenia ze stowarzyszenia. 

Prawo nie określa ani minimalnej, ani maksymalnej 

wysokości składek członkowskich, pozostawiając tę kwestię 

wewnętrznym ustaleniom członków. Statut może przewidywać 

przyczyny zwolnienia członka z obowiązku opłacania składek 

oraz zasady zawieszania obowiązku opłacania składek, w uzasadnionych 

sytuacjach. Składki członkowskie nie są traktowane 

przez prawo podatkowe jako darowizny na rzecz stowarzyszenia 

i w związku z tym nie podlegają odliczeniu od dochodu 

przed opodatkowaniem. Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 40 ustawy 

o podatku dochodowym od osób prawnych, z podatku dochodowego 

zwolnione są dochody organizacji społecznych (stowarzyszeń) 

ze składek członkowskich w części, w jakiej nie są 

przeznaczone na działalność gospodarczą. 

2. DAROWIZNY 

2.1. Pojęcie darowizny 

Niezmiernie atrakcyjną dla fundacji i stowarzyszeń 

formą finansowania ich działalności są darowizny. Prawo 

o stowarzyszeniach w art. 33 ust. 1 wyraźnie stanowi, że majątek 

stowarzyszenia powstaje między innymi z darowizn. Nie 

ma wątpliwości, że darowizny mogą otrzymywać także fundacje. 

Również spółdzielnie, w tym spółdzielnie socjalne, mogą 

zostać obdarowane. Jednakże w wypadku spółdzielni nie ma 

zastosowania zwolnienie z podatku dochodowego dochodów 

przeznaczanych na cele statutowe. Natomiast w wypadku spółdzielni 

socjalnych zwolnione są darowizny przeznaczane na reintegrację 

społeczną i zawodową członków spółdzielni. 

Darowizna jest umową, która została uregulowana 

w art. 888-902 k.c. Umowa darowizny jest przykładem umowy 

nieodpłatnej. Jest to umowa przenosząca własność rzeczy 

lub praw, tak jak umowa sprzedaży. Różni się od niej właśnie 

nieodpłatnym charakterem. Stronami umowy są darczyńca 

i obdarowany. Zgodnie z art. 888 § 1 k.c., przez umowę darowizny 

darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia 

na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Darowizna 

wymaga przyjęcia przez obdarowanego. Ukształtowanie darowizny 

jako umowy oznacza właśnie, że nikogo nie można obdarować 

wbrew jego woli. Darowizna może polegać na: 

– przeniesieniu określonych praw (własności, użytkowania 

wieczystego) na obdarowanego; 

– zwolnieniu obdarowanego z długu. 

Darowizny można podzielić na pieniężne i rzeczowe. 

W sensie prawnym nie jest darowizną nieodpłatne 

świadczenie usług na rzecz obdarowanego. Nie jest darowizną 

społeczna praca członka organizacji (np. stowarzyszenia), 

jak również świadczenie pracy w ramach wolontariatu (art. 50 

ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). 

Również majątek wniesiony do fundacji nie może być uznany 

za darowiznę w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od 

osób prawnych 59 . 

1.2. Forma darowizny 

Do ważności darowizny ustawa wymaga, by oświadczenie 

darczyńcy zostało złożone w formie aktu notarialnego. 

W ten sposób ustawodawca chce zmusić ewentualnych darczyńców 

do namysłu i ochronić ich przed pochopnym podejmowaniem 

decyzji. W zasadzie darowizna dokonana bez zachowania 

formy aktu notarialnego jest nieważna. Jednakże, co 

ma decydujące znaczenie w praktyce, pomimo niezachowania 

wymaganej formy darowizna staje się ważna, jeżeli przyrzeczone 

świadczenie zostanie spełnione (darowizna zostanie przekazana). 

Darowizna nieruchomości zawsze musi być dokonana 

w formie aktu notarialnego. 

1.3. Opodatkowanie darowizn 

Darowizna – ponieważ powoduje po stronie obdarowanego 

przyrost jego majątku – jest opodatkowana podatkiem 

od spadków i darowizn (w wypadku osób fizycznych) lub podatkiem 

dochodowym (w wypadku osób prawnych). Jednakże darowizny 

na cele społeczne korzystają ze zwolnień podatkowych. 

Co więcej, darowizny przekazywane na określone cele społeczne 

uprawniają darczyńców do odliczenia kwoty darowizny od 

dochodu do opodatkowania, zmniejszając w ten sposób wysokość 

podatku. 

1.3.1. Zwolnienie z podatku dochodowego 

Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy z 15 lutego 1992 

roku o podatku dochodowym od osób prawnych 60 , wolne od 

podatku są dochody przeznaczone na cele statutowe związane 

z działalnością naukową, naukowo-techniczną, oświatową, 

w tym również polegającą na kształceniu studentów, kulturalną, 

w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, 

dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji 

zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego, 

a także na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 6c tej ustawy zwolnione 

z podatku dochodowego są dochody organizacji pożytku publicznego 

w części przeznaczonej na działalność statutową. 

Oznacza to, że dochody organizacji pozarządowych, 

w tym dochody z tytułu darowizn, są zwolnione z podatku, jeżeli 

są przeznaczane na działalność społecznie użyteczną wymienioną 

w ustawie, a w przypadku organizacji pożytku publicznego, 

zwolnione są dochody przeznaczane na działalność statutową. 

2.3.2. Podatek VAT 

Opodatkowaniu podlega nieodpłatne przekazanie towarów 

(darowizny rzeczowe), jeżeli podatnikowi przysługiwało 

prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku 

naliczonego (prawo do odliczenia VAT). Wynika to z art. 7 ust. 

2 ustawy o podatku od towarów i usług 61 . Co do zasady przekazywanie 

towarów na rzecz organizacji pozarządowych (np. 

przez firmy) jest opodatkowane, a przekazanie towarów przez 

organizacje pozarządowe nie jest (ponieważ nie mają one prawa 

do odliczenia podatku naliczonego). 

Podstawą opodatkowania przy nieodpłatnym przekazaniu 

towarów jest cena nabycia, a gdy ona nie istnieje – koszt 

wytworzenia. Regulacja ta jest niekorzystna w wypadku przekazywania 

(darowizny) rzeczy, które utraciły z punktu widzenia 

przedsiębiorcy przydatność gospodarczą lub wartość handlową 

(np. używany sprzęt biurowy), ponieważ podstawą opodatkowania 

jest w tym wypadku pełna wartość darowanych towarów. 

Od 2009 roku zwolnione z VAT są te darowizny, które 

polegają na przekazaniu produktów żywnościowych organizacjom 

pożytku publicznego, z przeznaczeniem na cele charytatywne. 

Zwolnienie obowiązuje, o ile przekazujący wcześniej 

nie odzyskał VAT przy zakupie lub wytworzeniu żywności, którą 

chce darować. Ponadto przedsiębiorca może zaliczyć taką darowiznę 

do kosztów uzyskania przychodu, co pomniejszy podstawę 

opodatkowania o wartość kosztu wytworzenia lub ceny 

nabycia produktów spożywczych, które darował. 

1.3.2. Ulgi z tytułu darowizn w podatku 

dochodowym od osób prawnych 

Darczyńcy mają prawo do zmniejszenia dochodu stanowiącego 

podstawę opodatkowania o darowizny przekazywane 

na cele społeczne. W wypadku firm (osób prawnych) podstawę 

stanowi art. 18 ustawy o podatku dochodowym od osób 

prawnych. Zgodnie z art. 18 ust. 1 pkt 1 i 7 ustawy, podstawę 

opodatkowania „stanowi dochód po odliczeniu:

pkt 1 darowizn przekazanych na cele określone w art. 4 ustawy 

z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego 

i o wolontariacie organizacjom, (…), prowadzącym działalność 

pożytku publicznego w sferze zadań publicznych określonych 

w tej ustawie łącznie do wysokości nieprzekraczającej 10% dochodu, 

(…); 

pkt 7 darowizn na cele kultu religijnego łącznie do wysokości 

nieprzekraczającej 10% dochodu, o którym mowa w art. 7 ust. 

3 albo w art. 7a ust. 1.”. 

Firmy, przedsiębiorstwa (osoby prawne) mogą korzystać 

z ulgi podatkowej z tytułu darowizn przekazywanych na 

rzecz wszystkich organizacji pozarządowych, prowadzących 

działalność w sferze określonej w ustawie o działalności pożytku 

publicznego i o wolontariacie (w art. 4). Początkowa propozycja 

Ministerstwa Finansów prowadziła do ograniczenia ulgi 

wyłącznie do darowizn przekazywanych na rzecz organizacji 

pożytku publicznego. Jednakże pod naciskiem organizacji pozarządowych 

ministerstwo wycofało się ze swojego pomysłu. 

Odliczenie nie może przekroczyć 10% dochodu firmy. Osobna 

ulga przysługuje z tytułu przekazania darowizny na cele kultu 

religijnego. 

Łączna kwota odliczeń z tytułów określonych w ust. 1 

pkt 1 i 7 nie może przekroczyć 10% dochodu, z tym że odliczeniom 

nie podlegają darowizny na rzecz osób fizycznych. 

Prawo do skorzystania z ulgi nie przysługuje w wypadku 

przekazania darowizny na rzecz osoby fizycznej, stąd też 

często pieniądze na rzecz konkretnych osób (np. leczenie chorego 

dziecka) zbierane są za pośrednictwem organizacji pozarządowych. 

Zgodnie z przepisami, podstawą do skorzystania 

z odliczenia podatkowego jest dokonanie darowizny pieniężnej 

poprzez wpłatę na rachunek bankowy. 

Nie uprawniają do skorzystania z ulgi darowizny przekazane 

w gotówce np. podczas zbiórki publicznej. 

W wypadku darowizny rzeczowej podstawą odliczenia 

jest „dokument z którego wynika wartość darowizny” np. 

umowa darowizny, faktura zakupu itp. Ponadto przekazaniu 

darowizny rzeczowej musi towarzyszyć oświadczenie (pisemne) 

obdarowanego o przyjęciu darowizny. Firmy korzystające 

z odliczenia podatkowego są obowiązane wykazać w zeznaniu 

podatkowym kwotę przekazanej darowizny, kwotę dokonanego 

odliczenia oraz dane pozwalające na identyfikację obdarowanego, 

w szczególności nazwę, adres i numer NIP. 

1.3.3. Ulgi z tytułu darowizn w podatku 

dochodowym od osób fizycznych 

Zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym 

od osób fizycznych, podstawę opodatkowania stanowi dochód 

po obliczeniu kwot darowizn przekazanych na cele określone 

w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego, organizacjom 

prowadzącym działalność pożytku publicznego w sferze zadań 

publicznych określonych w tej ustawie, realizującym te cele oraz 

na cele kultu religijnego w wysokości dokonanej darowizny, nie 

więcej jednak niż 6% dochodu za dany rok podatkowy. 

Wysokość ulgi podatkowej przysługującej obywatelom 

z tytułu wspierania działalności organizacji pozarządowych 

była wielokrotnie zmieniana. Zmieniany był również sposób 

jej obliczania z procentowego na kwotowy i odwrotnie. Obecnie 

można odliczyć od dochodu przekazane darowizny na rzecz 

organizacji pozarządowych, działających w sferze pożytku publicznego 

wyłącznie do 6% dochodu za dany rok podatkowy. 

Na podstawie art. 26 ust. 6a i 6b – podatnicy przekazujący 

darowizny mają obowiązek wskazania w zeznaniu 

podatkowym kwoty przekazanej darowizny oraz dane identyfikujące 

obdarowanego. Wysokość przekazanej darowizny musi 

być udokumentowana dowodem wpłaty na rachunek bankowy 

obdarowanego, a w przypadku darowizny innej niż pieniężna 

– dokumentem, z którego wynika wartość tej darowizny oraz 

oświadczeniem obdarowanego o jej przyjęciu. 

2. JEDEN PROCENT 

Każdy będący podatnikiem podatku dochodowego od 

osób fizycznych może na zasadach i trybie określonym w przepisach 

ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przekazać 

1% podatku na rzecz wybranej przez siebie organizacji 

pożytku publicznego. Jest to forma wsparcia organizacji pozarządowych 

ze środków publicznych. Pieniądze, które przekazuje 

podatnik, należą do budżetu państwa, ponieważ są częścią 

podatku należnego państwu. 

Mechanizm 1% jest dla podatników obojętny z punktu 

widzenia korzyści podatkowych. Przekazanie tej kwoty nie 

wiąże się z żadną ulgą i nie wpływa na zmniejszenie obciążeń 

podatkowych. Jest to po prostu możliwość zadecydowania 

o przeznaczeniu 1% zapłaconego podatku. Nie jest to darowizna 

w rozumieniu przepisów prawa cywilnego, ponieważ przekazanie 

nie następuje na podstawie umowy i nie odbywa się 

kosztem majątku przekazującego. 

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 

w art. 27 przewiduje, iż podatnicy podatku dochodowego 

mogą przekazywać 1% podatku na rzecz wybranych przez 

siebie organizacji pożytku publicznego. Zgodnie z art. 45 ust. 

5c ustawy z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób 

fizycznych, urząd skarbowy na wniosek podatnika zawarty 

w zeznaniu podatkowym przekazuje na rzecz organizacji pożytku 

publicznego, wybranej z wykazu organizacji pożytku publicznego, 

ogłaszanego w Monitorze Polskim do końca roku 

podatkowego, kwotę w wysokości nieprzekraczającej 1% podatku 

należnego wynikającego z zeznania podatkowego. 

Z przepisów tych wynika więc, iż przekazanie 1% podatku 

może nastąpić wyłącznie na rzecz organizacji posiadających 

status organizacji pożytku publicznego. Ponadto organizacja 

taka musi znaleźć się w wykazie organizacji pożytku 

publicznego publikowanym w Monitorze Polskim. Przepisy nie 

ograniczają możliwości wydatkowania środków uzyskanych 

z odpisów 1% podatku. Nie są to więc środki „znaczone” w tym 

sensie, że organizacja sama decyduje, na jakie cele przeznaczy 

otrzymane pieniądze. Mogą one zostać wydatkowane na wynagrodzenia 

lub nagrody dla pracowników organizacji, na zakup 

niezbędnego sprzętu biurowego, sfinansowanie wymaganego 

przez dotującego wkładu własnego lub przeznaczone bezpośrednio 

na sfinansowanie działalności statutowej. 

Jest oczywiste, iż organizacja może przeznaczyć 

środki uzyskane z 1% podatku wyłącznie na działalność związaną 

z realizacją celów statutowych. Nie może więc finansować 

działań niezwiązanych z jej celami statutowymi. Kontrowersyjną 

kwestią jest to, czy podatnik może wskazać, na jaki konkretnie 

cel mają zostać przeznaczone środki z 1% podatku. Urzędy 

skarbowe umożliwiły podatnikom składanie w deklaracji podatkowej 

takiego oświadczenia. Zdaniem autora niniejszego 

tekstu, jest to oświadczenie pozbawione prawnego znaczenia, 

ponieważ 1% nie jest darowizną i brak jest podstawy prawnej 

do wskazywania przez podatnika szczegółowego celu, na jaki 

przekazane środki mają być przeznaczone. 

3. ZBIÓRKI PUBLICZNE 

Kwestie związane z organizowaniem zbiórek publicznych 

regulowane są w ustawie o zbiórkach publicznych 62 oraz 

Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji 

z 6 listopada 2003 roku w sprawie sposobów przeprowadzania 

zbiórek publicznych oraz zakresu kontroli nad tymi zbiórkami 63 . 

Wszelkie publiczne zbieranie ofiar w gotówce lub 

naturze na pewien z góry określony cel wymaga uprzedniego 

uzyskania pozwolenia władzy. Decydujące znaczenie ma więc 

ustalenie, czy zbiórka ma charakter publiczny czy prywatny. 

Przez zbiórkę publiczną należy uznać zbiórkę skierowaną do 

nieokreślonego, nieograniczonego kręgu osób. Zbiórka prywatna, 

która nie wymaga pozwolenia, to zbiórka prowadzona 

wśród znajomych czy pracowników jakiejś instytucji, uczniów 

w szkole. Zbiórki publiczne można urządzać wyłącznie na cele 

społecznie użyteczne, w szczególności religijne, państwowe, 

oświatowe, kulturalne i charytatywne. Zbiórki publiczne, urządzane 

w interesie osobistym, są wzbronione. 

Pozwoleń na przeprowadzenie zbiórki udzielają, 

w drodze decyzji administracyjnej: 

- wójt, burmistrz (prezydent miasta) – jeżeli zbiórka ma 

być przeprowadzona na obszarze gminy lub jego części; 

- starosta – jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na 

obszarze powiatu lub jego części obejmującej więcej niż jedną 

gminę; 

- marszałek województwa – jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona 

na obszarze województwa lub jego części obejmującej 

więcej niż jeden powiat; 

- minister właściwy do spraw wewnętrznych – jeżeli 

zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze obejmującym

więcej niż jedno województwo. 

Jeżeli zebrane ofiary mają być zużyte za granicą państwa, 

pozwolenia na zbiórkę udziela, w drodze decyzji administracyjnej, 

minister właściwy do spraw wewnętrznych, za 

zgodą ministra właściwego do spraw zagranicznych i ministra 

właściwego do spraw finansów publicznych. 

Pozwolenie na zbiórkę publiczną może być udzielone 

jedynie stowarzyszeniom i organizacjom, posiadającym osobowość 

prawną, albo komitetom, organizowanym dla przeprowadzenia 

określonego celu. Cel zbiórki winien być zgodny ze 

statutem stowarzyszenia lub organizacji, bądź z aktem organizacyjnym 

komitetu. Organizacja ubiegając się o zezwolenie 

zobowiązana jest przedstawić plan zbiórki. Jego niezbędne 

elementy określa rozporządzenie. 

Zbiórka publiczna może być prowadzona jedynie przez 

członków organizacji, która otrzymała pozwolenie lub przez 

członków organizacji mających cele pokrewne albo przez osoby 

imiennie zaproszone. Kwestującymi mogą być osoby, które 

ukończyły 16 lat, a w wypadku zbiórek organizowanych przez 

organizacje pożytku publicznego także inni małoletni (pod nadzorem 

osób pełnoletnich). 

Pieniężna zbiórka publiczna może być prowadzona 

w formie: 

– dobrowolnych wpłat na konto, założone dla prowadzonej 

zbiórki; 

– zbierania ofiar do puszek; 

– sprzedaży cegiełek; 

– sprzedaży przedmiotów (np. świece „Caritasu”). 

Zbiórki publicznej nie prowadzi się na terenie szkół. 

Rozporządzenie szczegółowo określa, jak powinny być zabezpieczone 

puszki kwestarskie, jak powinny być oznaczone 

przedmioty do sprzedaży, jak powinny wyglądać legitymacje 

oraz inne kwestie organizacyjne. 

Wynik zbiórki i sposób zużytkowania zebranych ofiar 

powinien być podany do wiadomości organu, który udzielił 

pozwolenia oraz ogłoszony w terminie 1 miesiąca w prasie, 

w rozumieniu przepisów prawa prasowego 64 , o zasięgu obejmującym 

co najmniej obszar, na którym zbiórka została przeprowadzona. 

Rozporządzenie określa, co powinno zawierać 

ogłoszenie o wynikach zbiórki. 

W związku z organizowaniem i przeprowadzaniem 

zbiórek publicznych, w praktyce powstały dwa istotne problemy. 

Po pierwsze, w świetle obecnie obowiązujących przepisów 

zbiórka publiczna może odbywać się poprzez zbieranie wpłat 

na konto organizacji. Powstaje zatem pytanie, czy zamieszczenie 

na stronie internetowej organizacji informacji o numerze 

konta z prośbą o wsparcie organizacji jest już zbiórką publiczną, 

której przeprowadzenie wymaga uzyskania zezwolenia 

Dostrzegając ten problem, Forum Darczyńców proponowało 

wykreślenie z rozporządzenia formy zbiórki publicznej, 

polegającej na wpłatach na rachunek bankowy. Po drugie, 

w wypadku sprzedaży rzeczy powstaje wątpliwość, jak rozgraniczyć 

sprzedaż rzeczy w ramach działalności odpłatnej 

od zbiórki publicznej 

4. SPADKI 

Art. 33 ust. 1 ustawy Prawo o stowarzyszeniach wskazuje 

wyraźnie, że majątek stowarzyszenia powstaje między innymi 

ze spadków i zapisów. Mimo braku podobnych zapisów 

w ustawie o fundacjach, nie ulega najmniejszej wątpliwości, że 

także fundacja może przyjąć spadek i zapis. 

Spadek jest to ogół praw i obowiązków majątkowych 

zmarłego. Należy pamiętać, że w skład spadku wchodzą więc 

nie tylko prawa majątkowe (aktywa), lecz również obowiązki 

majątkowe (długi). Dlatego przed przyjęciem spadku zarząd 

organizacji powinien ustalić, co wchodzi w skład spadku i czy 

długi nie przekraczają wartości aktywów. Organizacja powołana 

do spadku może spadek przyjąć wprost, z dobrodziejstwem 

inwentarza lub odrzucić. 

Na podstawie art. 922 § 1 k.c., prawa i obowiązki majątkowe 

zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną 

lub kilka osób. 

Powołanie do spadku może wynikać z ustawy lub 

z testamentu. W wypadku powołania do spadku organizacji pozarządowej 

może wchodzić w grę wyłącznie dziedziczenie na 

podstawie testamentu. Jeżeli zmarły pozostawił ważny testament, 

to dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed 

ustawowym. Aby organizacja pozarządowa mogła dziedziczyć, 

musi ona istnieć w momencie otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). 

Wyjątkiem jest dziedziczenie przez fundację ustanowioną 

w testamencie. Aby dziedziczyć musi powstać (zostać 

zarejestrowana) w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu (art. 

927 § 3 k.c.). 

5. NAWIĄZKI SĄDOWE 

Nawiązka jest tradycyjną instytucją prawa karnego, 

polegającą na obowiązku zapłacenia określonej kwoty pieniężnej 

na rzecz pokrzywdzonego lub inny wskazany cel społeczny. 

Wysokość nawiązki nie jest uzależniona od faktycznie wyrządzonej 

szkody i może ją przekraczać (odpłacić komuś „z nawiązką”). 

Art. 47 § 1-3 k.k. mówią, że nawiązki mogą być orzekane 

od sprawców przestępstw na cele społeczne związane 

z ochroną zdrowia, ochroną środowiska oraz pomocy osobom 

poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych. Nawiązki 

mogą być orzekane na rzecz instytucji, stowarzyszeń, fundacji 

lub organizacji społecznych o zasięgu krajowym, wpisanych do 

specjalnego wykazu prowadzonego przez ministra sprawiedliwości. 

Zgodnie z art. 49a § 2 k.k., wpisu na „listę” organizacji 

uprawnionych do otrzymywania nawiązek dokonuje się na 

wniosek zainteresowanej organizacji. Wykaz jest publikowany 

co najmniej raz do roku w formie obwieszczenia w Dzienniku 

Urzędowym Ministerstwa Sprawiedliwości. 

Na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości 

(http://www.ms.go.pl) znajduje się wzór wniosku o wpisanie 

organizacji do wykazu oraz lista aktualnie wpisanych 

organizacji. 

Do wniosku należy dołączyć: 

1. aktualny, urzędowo poświadczony (tj. przez sąd rejestrowy 

lub notariusza), odpis z Krajowego Rejestru Sądowego; 

2. urzędowo poświadczony (tj. przez sąd rejestrowy lub 

notariusza) odpis statutu; 

3. zaświadczenie z banku o numerze konta wnioskodawcy, 

na które mają być przekazywane nawiązki (oryginał). 

Od 1 lipca 2011 roku zostaną zmienione zasady zasądzania 

nawiązek sądowych. Nie będą one zasądzane tak jak 

dotychczas bezpośrednio na rzecz organizacji pozarządowych, 

lecz na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy 

Postpenitencjarnej lub na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony 

Środowiska i Gospodarki Wodnej. O tym, która organizacja 

będzie mogła skorzystać ze środków Funduszu, zdecyduje 

otwarty konkurs ofert. 

6. DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACJI 

POZARZĄDOWYCH 

6.1. Działalność pożytku publicznego 

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o działalności pożytku 

publicznego i o wolontariacie, działalnością pożytku publicznego 

jest: 

– działalność społecznie użyteczna; 

– prowadzona przez organizacje pozarządowe; 

– w sferze zadań publicznych określonych w ustawie 

(art. 4). 

Działalność pożytku publicznego może być prowadzona 

także przez: 

– organizacje kościelne lub wyznaniowe; 

– stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego; 

– spółdzielnie socjalne; 

– spółki akcyjne i z o.o. oraz sportowe spółki akcyjne. 

Na podstawie art. 6 działalność pożytku publicznego 

może być prowadzona jako działalność nieodpłatna lub jako 

działalność odpłatna.

Rysunek 1. 

Działalność pożytku publicznego 

(opracowanie własne) 

Organizacje pozarządowe mogą prowadzić w ramach 

działalności statutowej: 

- działalność nieodpłatną pożytku publicznego; 

- działalność odpłatną pożytku publicznego; 

- pozostałą działalność statutową (np. niemieszczącą się w zakresie 

zadań publicznych z art. 4, niemającą charakteru działalności 

społecznie użytecznej, polegającą na pozyskiwaniu 

środków finansowych np. organizowaniu zbiórek publicznych, 

organizacyjną np. wynajęcie biura). 

Rysunek 2. 

DZIAŁALNOŚĆ 

ODPŁATNA 

POŻYTKU 

PUBLICZNEGO 

DZIAŁALNOŚĆ 

NIEODPŁATNA 

POŻYTKU 

PUBLICZNEGO 

Działalność statutowa organizacji 

pozarządowej (opracowanie własne) 

Ponadto organizacje pozarządowe mogą prowadzić 

działalność gospodarczą. 

„Statutowym celem stowarzyszenia nie może być 

prowadzenie działalności skierowanej na osiągnięcie zysku. 

Działalność statutowa i działalność gospodarcza są odrębnymi 

rodzajami działalności” 65 . 

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Finansów z 15 

listopada 2001 roku w sprawie szczególnych zasad rachunkowości 

dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi 

66 , nieprowadzących działalności gospodarczej przez 

działalność statutową rozumie się działalność jednostki niemającą 

charakteru działalności gospodarczej, określoną przepisami 

prawa i jej statutem. 

Z tego wynika, że w sensie prawnym działalność gospodarcza 

nie jest działalnością statutową organizacji pozarządowej, 

choć oczywiście jest uregulowana w statucie i w sensie 

potocznym może być traktowana jako działalność statutowa. 

W wypadku spółdzielni socjalnych działalność gospodarcza 

jest działalnością statutową. 

Działalnością nieodpłatną pożytku publicznego jest 

działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe, 

w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4, za które 

nie pobierają one wynagrodzenia. Przez działalność należy rozumieć 

świadczenie usług na podstawie stosunku prawnego, 

a przez wynagrodzenie różnego rodzaju formę opłat za świadczenie 

tych usług. Natomiast zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy 

o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, działalnością 

odpłatną pożytku publicznego jest: 

1) działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe, 

w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4, 

za które pobierają one wynagrodzenie; 

2) sprzedaż towarów lub usług wytworzonych lub świadczonych 

przez osoby bezpośrednio korzystające z działalności 

pożytku publicznego, w szczególności w zakresie rehabilitacji 

oraz przystosowania do pracy zawodowej osób niepełnosprawnych 

oraz reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych 

wykluczeniem społecznym, a także sprzedaż przedmiotów 

darowizny. 

Przychód z działalności odpłatnej pożytku publicznego 

służy wyłącznie prowadzeniu działalności pożytku publicznego 

i nie może być przeznaczany na inne cele. Zakres 

prowadzonej działalności nieodpłatnej lub odpłatnej pożytku 

publicznego musi zostać określony w statucie lub w innym akcie 

wewnętrznym organizacji. Nie można prowadzić odpłatnej 

działalności pożytku publicznego i działalności gospodarczej 

w odniesieniu do tego samego przedmiotu działalności. 

Przepisy ustawy wyznaczają ramy działalności odpłatnej 

pożytku publicznego. Działalność odpłatna nie jest 

(z zastrzeżeniem art. 9 ust. 1) działalnością gospodarczą, w rozumieniu 

przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. 

Na podstawie art. 9 ust. 1 działalność odpłatna pożytku 

publicznego staje się działalnością gospodarczą, jeżeli: 

1) wynagrodzenie organizacji otrzymane od beneficjentów 

jest w odniesieniu do działalności danego rodzaju wyższe 

od tego, jakie wynika z kosztów tej działalności, lub 

2) przeciętne miesięczne wynagrodzenie osoby fizycznej 

z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu statutowej działalności 

odpłatnej pożytku publicznego, za okres ostatnich 3 miesięcy, 

przekracza 3-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia 

w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez prezesa 

Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni. 

„Za >>nieodpłatną działalność pożytku publicznego

wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Aby mieć możliwość 

prowadzenia działalności gospodarczej, konieczne jest 

zarejestrowanie się organizacji w rejestrze przedsiębiorców 

Krajowego Rejestru Sądowego. Z chwilą dokonania wpisu (rejestracji) 

organizacja staje się przedsiębiorcą. 

Statutowym celem stowarzyszenia nie może być 

prowadzenie działalności skierowanej na osiągnięcie zysku. 

Działalność statutowa i działalność gospodarcza są odrębnymi 

rodzajami działalności, przy czym możliwość prowadzenia 

działalności gospodarczej jest uwarunkowana tym, że dochód 

z jej prowadzenia przeznaczony będzie na cele statutowe stowarzyszenia, 

a nie będzie podlegał podziałowi między członków 

stowarzyszenia. 

„Prowadzenie działalności gospodarczej przez stowarzyszenie 

odbywa się według ogólnych zasad określonych 

w odrębnych przepisach – w ustawie o swobodzie działalności 

gospodarczej i ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym. Okoliczność, 

że dochody stowarzyszenia uzyskiwane z prowadzenia 

działalności gospodarczej są przeznaczane na takie czy 

inne cele, nie zmienia charakteru tej działalności” 70 . 

go przy zapewnieniu korzyści członkom spółdzielni. W wypadku 

spółdzielni działalność gospodarcza jest podstawową działalnością 

statutową. Prowadzenie działalności gospodarczej 

przez spółdzielnię jest obligatoryjne. Dlatego w orzecznictwie 

sądowym przyjmuje się, że spółdzielnia nie może zbyć swojego 

przedsiębiorstwa, które stanowi cały majątek spółdzielni 

niezbędny do prowadzenia wspólnej działalności gospodarczej 

i którego zbycie spowodowałoby niemożność dalszego prowadzenia 

tej działalności. 

7. INWESTYCJE KAPITAŁOWE 

Zgodnie z art. 17 ust. 1e ustawy o podatku dochodowym 

od osób prawnych zwolnione z podatku są inwestycje 

w papiery wartościowe w wypadku nabycia obligacji Skarbu 

Państwa, bonów skarbowych, obligacji samorządu terytorialnego 

oraz innych papierów wartościowych nabytych w ramach 

zarządzania portfelem (poprzez profesjonalny podmiot). 

PRZYPISY 

1 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, tekst uchwalony 2 kwietnia 

1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, zm; Dz.U. 

z 2001 r. Nr 28, poz. 319, zm; Dz.U. z 2006 r. Nr 200, poz. 1471, zm; Dz.U. z 2009 r. Nr 

114, poz. 946, http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm. 

2 Ustawa z 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego 

i o wolontariacie, Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873, z późn. zm. 

3 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim 

z 29 października 2009 roku, sygn. akt I SA/Go 302/09. 

4 B. Szmulik, Modele zakresu przedmiotowego skargi konstytucyjnej na 

przykładzie wybranych państw europejskich, „Przegląd Legislacyjny” 2005, nr 2, s. 

33, Lex 87753/1. 

5 Ustawa z 1 sierpnia 1997 roku o Trybunale Konstytucyjnym, Dz.U. z 

2000 r. Nr 102, poz. 643; Dz.U. z 2001 r. Nr 48, poz. 55; Dz.U. z 2001 r. Nr 53, poz. 

638; Dz.U. z 2005 r. Nr 98, poz. 1070; Dz.U. z 2005 r. Nr 169, poz. 1417; Dz.U. z 2009 r. 

Nr 56, poz. 459; Dz.U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1375, http://www.trybunal.gov.pl/akty/ 

UstawaTK/tk97_0.htm. 

6 Ustawa z 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Dz.U. 

z 2001 r. Nr 14, poz. 147; Dz.U. z 2007 r. Nr 25, poz. 162, tekst ujednolicony sporządzony 

w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, http://www.brpo.gov.pl/index. 

17 Wyrok NSA w Warszawie z 27 maja 2009 roku, sygn. II FSK 163/08. 

18 Wyrok WSA we Wrocławiu z 27 marca 2008 roku, sygn. akt III SA/Wr 

602/07, „Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych” 2009, nr 1, poz. 10. 

19 Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską, Dz.U UE 2006, C 

321, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.douri=OJ:C:2006:321E- 

:0001:0331:pl:PDF. 

20 A. Radwan, Wolność zrzeszania się cudzoziemców według prawa polskiego, 

wspólnotowego oraz postulatów polityki prawa, „Państwo i Prawo” 2005, nr 5, s. 55. 

21 Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 czerwca 2000 

roku, sygn. akt I ACa 806/00. 

22 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 31 stycznia 1996 roku, sygn. 

akt I ACr 989/95. 

23 Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 31 marca 2000 

roku, sygn. akt I ACa 215/00, „Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych” 2001, nr 7-8, 

poz. 39 [wytłuszczenie autora]. 

24 Postanowienie Sądu Najwyższego z 24 października 1990 roku, sygn. 

akt I PZ 111/90, LEX nr 9040. 

25 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 21 listopada 2007 roku, sygn. 

akt I ACa 906/07, LEX nr 370719. 

26 Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7 kwietnia 1992 

roku, sygn. akt I ACr 130/92, „Przegląd Sądowy” – wkładka 1993, nr 11, s. 9. 

27 Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 październi- 

Zgodnie z art. 5 ust. 5 ustawy o fundacjach, fundacja 

może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach 

służących realizacji jej celów. Jeżeli fundacja ma prowadzić 

działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji 

przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być 

mniejsza niż 1 tys. złotych. 

phpmd=1566&s=1. 

7 Ustawa z 23 kwietnia 1964 roku Kodeks Cywilny, Dz.U. z 1964 r. Nr 16, 

poz. 93. 

8 Ustawa z 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. z 2001 

r. Nr 79, poz. 855 (jednolity tekst – j.t.), z późn. zm. 

9 Ustawa z 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach, Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 

203 j.t., z późn. zm. 

ka 2001 roku, sygn. akt I ACa 214/01, OSA 2003/1/1. 

28 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 8 maja 2001 roku w sprawie 

ramowego zakresu sprawozdania z działalności fundacji, Dz.U. z 2001 r. Nr 

50, poz. 521. 

29 Słownik Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. 

30 Uchwała Sądu Najwyższego z 7 lipca 1993 roku, sygn. akt III CZP 88/ 

93, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej” 1994, poz. 14. 

„Podporządkowanie rozmiarów działalności gospodarczej 

realizowanym przez fundację celom nie stwarza bezwzględnej 

konieczności przedmiotowego rozdzielenia omawianych 

sfer działania. Akcent trzeba bowiem kłaść nie na zagadnienie 

takich, a nie innych postanowień statutowych, lecz na 

kwestię ich praktycznej realizacji, przy czym chodzić powinno 

jedynie o zachowanie akcesoryjności działalności gospodarczej 

względem działalności celowej (statutowej)” 71 . 

10 Ustawa z 16 września 1982 roku Prawo spółdzielcze, Dz.U. z 2003 r. Nr 

188, poz. 1848 j.t., z późn. zm. 

11 Ustawa z 18 stycznia 1996 roku o kulturze fizycznej, Dz.U. z 2007 r. Nr 

226, poz.1675 j.t., z późn. zm. 

12 Ustawa z 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, Dz.U. z 2009 r. 

Nr 157, poz. 1240, z późn. zm. 

13 Ustawa z 17 listopada 1964 roku Kodeks Postępowania Cywilnego, 

Dz.U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296, z późn. zm. 

14 Ustawa z 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym, Dz.U. 

31 Postanowienie NSA z 12 stycznia 1993 roku, ISA 1762/92, „Orzecznictwo 

Naczelnego Sądu Administracyjnego” 1993, nr 3, poz. 75. 

32 Uchwała składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego 

z 12 grudnia 2005 roku, sygn. akt II OPS 4/05 [udział fundacji jako organizacji 

społecznej w postępowaniu sądowym]. 

33 Uchwała Sądu Najwyższego z 1 lutego 2000 roku, sygn. akt III CZP 

36/99, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej” 2000, nr 7-8, poz. 124. 

34 Uchwała Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2000 roku, sygn. akt III CZP 

42/00, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej” 2001, nr 5, poz. 67. 

Do podstawowych celów spółdzielni należy prowadzenie 

działalności gospodarczej w interesie członków spół-dzielni. 

Zgodnie z art. 67 Prawa spółdzielczego, spółdzielnia prowadzi 

działalność gospodarczą na zasadach rachunku ekonomiczne- 

z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 j.t., z późn. zm. 

15 Postanowienie Sądu Najwyższego z 5 grudnia 1990 roku, sygn. akt I PR 

440/90. 

16 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 18 września 

2008 roku, sygn. akt I OSK 333/08, LEX nr 516805 [wytłuszczenie autora]. 

35 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 lipca 1998 roku, sygn. akt 

I ACa 500/98, „Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych” 1999, nr 7-8, poz. 35, „Wokanda” 

1999, nr 6, s. 45. 

36 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 grudnia 1998 roku w 

Warszawie, sygn. akt III SA 1769/97.

37 Postanowienie Sądu Najwyższego z 12 lutego 2002 roku, sygn. akt I 

CKN 1388/99. 

38 Uchwała Sądu Najwyższego z 24 listopada 2006 roku, sygn. akt III 

CZP 114/06, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej” 2007, nr 7-8, s. 109, 

„Biuletyn Sądu Najwyższego” 2006, nr 11, s. 15. 

39 Uchwała Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2007 roku, sygn. akt III CZP 

26/07; „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej” 2008, nr 3, poz. 32; „Biuletyn 

Sądu Najwyższego” 2007, nr 4, s. 8; „Prokuratura i Prawo” – wkładka, 2008, 

nr 9, s. 45; „Monitor Prawniczy” 2008, nr 11, poz. 587. 

40 Por. K. Franczak, Glosa do uchwały SN z dnia 12 kwietnia 2007 r., III 

CZP 26/07, „Glosa – Prawo Gospodarcze w Orzeczeniach i Komentarzach” 2010, 

nr 1, s. 117. 

41 Uchwała Sądu Najwyższego z 7 lipca 1993 roku, sygn. akt III CZP 

88/93, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej” 1994, nr 1, poz. 14. 

42 Ibidem. 

43 Ustawa z 16 września 1982 roku Prawo spółdzielcze, Dz.U. z 2003 r. 

Nr 188, poz. 1848 j.t., z późn. zm. 

44 Ustawa z 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych, Dz.U. z 

2006 r. Nr 94, poz. 651, z późn. zm. 

45 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 3 sierpnia 2007 

roku w sprawie określenia wzorów zaświadczeń dołączanych do wniosku o wpis 

spółdzielni socjalnej do Krajowego Rejestru Sądowego, Dz.U. z 2007 r. Nr 149, 

poz. 1051. 

46 Postanowienie Sądu Najwyższego z 20 czerwca 1996 roku, sygn. akt I 

CRN 88/96, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej” 1996, nr 10, poz. 139. 

47 H. Cioch, Zarys prawa spółdzielczego, Wolters Kluwer, Kraków 2007. 

48 P. Zakrzewski, Majątek spółdzielni, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 

Warszawa 2003. 

49 Ustawa z 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach 

rynku pracy, Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 j.t., z późn. zm. 

50 Uchwała Sądu Najwyższego z 11 maja 2005 r., o sygn. akt III CZP 16/ 

05; „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej” 2006, nr 3, poz. 49, „Biuletyn 

Sądu Najwyższego” 2005, nr 5, poz. 6; „Wokanda” 2005 nr 9, s. 1; „Wspólnota” 

2005, nr 11, s. 52; „Prokuratura i Prawo” – wkładka 2006, nr 1, poz. 50; „Orzecznictwo 

Sądów Polskich” 2006, nr 3, poz. 34. 

51 Ustawa z 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, 

Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 j.t., z późn. zm. 

52 Ustawa z 28 listopada 2003 roku o służbie zastępczej, Dz.U. z 2003 r. 

Nr 223, poz. 2217, z późn. zm. 

53 Ustawa z 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami, 


54 Ustawa z 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa, Dz.U. z 2005 r. 

Nr 8, poz. 60 j.t., z późn. zm. 

55 Ustawa z 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, Dz.U. z 2009 r. Nr 

175, poz. 1362 j.t., z późn. zm. 

56 Ustawa z 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych 

oraz o języku regionalnym, Dz.U. z 2005 r. Nr 17, poz. 141, z późn. zm. 

57 Przykładowo podjęcia uchwały wymagało będzie wspieranie sportu 

kwalifikowanego, czyli wydatki związane z działalnością statutową klubów sportowych 

z terenu gminy (ale już nie sportu zawodowego, bo ten jest uprawiany 

w celu osiągnięcia zysku), por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego 

w Olsztynie z 25 lutego 2009 roku, sygn. akt I SA/Ol 11/09, LEX nr 545059. 

58 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 27 grudnia 

2005 roku w sprawie wzoru oferty realizacji zadania publicznego, ramowego 

wzoru umowy o wykonanie zadania publicznego i wzoru sprawozdania z wykonania 

tego zadania, Dz.U. z 2005 r. Nr 264, poz. 2207. 

59 Por. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 18 

grudnia 1998 roku, sygn. akt III SA 1769/97. 

60 Ustawa z 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych, 


61 Ustawa z 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług, Dz.U. z 

2004 r. Nr 54, poz. 535, z późn. zm. 

62 Ustawa z 15 marca 1933 roku o zbiórkach publicznych, Dz.U. z 1933 r. 

Nr 22, poz. 162, z późn. zm. 

63 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 6 listopada 

2003 roku w sprawie sposobów przeprowadzania zbiórek publicznych 

oraz zakresu kontroli nad tymi zbiórkami, Dz.U. z 2003 r. Nr 199, poz. 1947. 

64 Art. 7 ust. 2 pkt 1 ustawy z 26 stycznia 1984 roku Prawo prasowe, 


65 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 27 maja 

2009 roku, sygn. akt II FSK 163/08. 

66 Rozporządzenie Ministra Finansów z 15 listopada 2001 roku w sprawie 

szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących 

spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej, Dz.U. z 2001 

r. Nr 137, poz. 1539. 

67 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 22 

marca 2006 roku, sygn. akt I SA/Bk 346/05, LEX nr 251864. 

68 Ustawa z 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym, 


69 Ustawa z 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej, 


70 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 27 maja 

2009 roku, sygn. akt II FSK 163/08. 

71 Postanowienie Sądu Najwyższego z 7 maja 2002 roku, sygn. akt I CKN 

162/00. 

Możliwości 

współpracy organizacji 

pozarządowych 

i administracji 

publicznej w kontekście 

znowelizowanej 

ustawy o działalności 

pożytku publicznego 

i o wolontariacie 

Artur Gluziński

Obowiązująca od 12 marca 2010 roku znowelizowana 

ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 1 

zawiera szereg zmian od dawna postulowanych zarówno przez 

przedstawicieli organizacji pozarządowych, jak i administracji 

publicznej. 

Wprowadzone zmiany w zakresie wzajemnych relacji 

administracji publicznej i organizacji pozarządowych dotyczą: 

– otoczenia legislacyjnego organizacji (nowy kształt 

rocznego programu współpracy i uchwała konsultacyjna), 

– konkursów ofert (aspekty organizacyjne dot. konkursów 

ofert, małe granty, komisje konkursowe terminy ogłoszenia 

konkursów, możliwość finansowania inwestycji), 

– nowych form współpracy (pożyczki, gwarancje, centra 

współpracy, rady działalności pożytku publicznego). 

Uchwała konsultacyjna 

Zgodnie z nowelizacją, organ stanowiący jednostki samorządu 

terytorialnego (rada gminy, powiatu, sejmik) określa, 

w drodze uchwały, szczegółowy sposób konsultowania jednostek 

samorządu z organizacjami pożytku publicznego lub organizacjami 

pozarządowymi i podmiotami zrównanymi (m.in. 

podmioty kościelne, spółdzielnie socjalne, stowarzyszenia 

jednostek samorządu terytorialnego) projektów aktów prawa 

miejscowego w dziedzinach dotyczących działalności statutowej 

tych organizacji. Przepis ten nakłada na każdą jednostkę 

samorządu terytorialnego obowiązek posiadania jednolitej procedury 

sposobu konsultowania projektów aktów prawa miejscowego. 

Tu warto zastanowić się nad tym, jakie dokumenty 

podlegać będą konsultacji. Zakwalifikowanie danej uchwały do 

aktów prawa miejscowego jest możliwe wówczas, gdy podjęty 

akt będzie obowiązywał powszechnie na terenie jednostki 

samorządu terytorialnego, czyli będzie dotyczył podmiotów 

i mieszkańców tej jednostki, będzie do nich kierowany, będzie 

regulował w sposób bezpośredni ich prawa i obowiązki 

oraz kształtował ich sytuację prawną. 

Nie każda uchwała podjęta przez radę czy sejmik jest 

aktem prawa miejscowego. Spośród katalogu uchwał, które 

mogą podlegać konsultacji z organizacjami, na pewno warto 

wskazać uchwałę w sprawie wysokości podatków i opłat lokalnych, 

planu zagospodarowania przestrzennego czy projekt 

uchwały w sprawie wysokości stawek czynszu za lokale komunalne. 

Obowiązkowi konsultacji w trybie określonym 

w uchwale podlega także projekt rocznego programu współpracy, 

co wynika z art. 5a ust. 1 znowelizowanej ustawy, choć de facto 

program współpracy nie jest aktem prawa miejscowego. 

Ustawodawca nie wskazał terminu określającego, 

kiedy taka uchwała ma być podjęta przez organ stanowiący. 

Mając jednak na uwadze zapis o konieczności skonsultowania 

projektu rocznego programu współpracy w trybie wyrażonym 

w uchwale konsultacyjnej do 30 listopada roku poprzedzającego 

obowiązywanie programu, taka uchwała powinna być podjęta 

stosownie wcześniej. W roku 2010, z uwagi na koniec kadencji 

rad i sejmików, do 12 listopada. W tym roku w większości 

samorządów uchwały konsultacyjne podejmowane są na wrześniowej 

sesji rady, tak aby na ostatniej sesji rady (w większości 

samorządów w październiku) podjąć uchwałę w sprawie programu 

współpracy na 2011 rok. 

Nie wskazano także zakresu, czasu i sposobu konsultacji, 

co daje swobodę w kształtowaniu zapisów uchwał. Analiza 

dotychczas podjętych uchwał pokazuje, że dominują w nich 

następujące elementy konsultacji: 

– umieszczanie projektu uchwały w Biuletynie Informacji 

Publicznej oraz na stronie internetowej urzędu i tablicy 

ogłoszeń, 

– zgłaszanie uwag i opinii na piśmie, za pośrednictwem 

poczty elektronicznej lub przy użyciu formularza na stronie internetowej, 

– prowadzenie konsultacji w czasie bezpośrednich spotkań 

lub narad, 

– określanie terminu konsultacji przewidywane każdorazowo 

bezpośrednio w zarządzeniu dot. konsultacji danego 

projektu, 

– przyjmowanie różnych trybów konsultacji w zależności 

od rodzaju aktu prawnego, najczęściej roczny projekt programu 

współpracy konsultowany jest inaczej niż pozostałe projekty 

uchwał, 

– stosowanie różnych trybów konsultacji w zależności 

od tego, czy prowadzone będą z organizacjami pożytku publicznego, 

czy tylko z przedstawicielami organizacji pozarządo- 

-wych i podmiotów zrównanych. 

Nierzadko spotyka się zapisy jedynie o tym, że o formie 

konsultacji decyduje organ zarządzający konsultacje. 

Wynik konsultacji nie jest wiążący dla samorządu. 

Konsultacje uznaje się za ważne bez względu na liczbę uczestniczących 

w nich organizacji pozarządowych i podmiotów (chyba 

że uchwała będzie określała inaczej). 

Uchwała konsultacyjna nie ma wymiaru rocznego, 

obowiązuje do czasu wprowadzenia nowej uchwały. 

Nie ma prawnego obowiązku konsultowania tej 

uchwały z przedstawicielami organizacji pozarządowych. 

Z uwagi na fakt, że uchwała wprowadza mechanizm 

konsultacji, formy ich przeprowadzenia powinny być adekwatne 

do liczby i możliwości organizacji, których działalności statutowej 

dotyczy dany akt, aby zapewnić jak najszerszy udział 

organizacji w konsultacjach. Istotne jest, aby organizacje miały 

możliwość współtworzenia uchwały konsultacyjnej. 

Roczny program współpracy 

Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego 

i o wolontariacie wprowadziła także wiele zmian w procedurze 

przygotowania rocznego programu współpracy z organizacjami 

pozarządowymi i innymi podmiotami prowadzącymi 

działalność pożytku publicznego. Organ stanowiący jednostki 

samorządu terytorialnego uchwala program, po konsultacjach 

z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami zrównanymi, 

przeprowadzonych w sposób określony w uchwale konsultacyjnej. 

Roczny program współpracy jest uchwalany, jak wspomniano, 

do 30 listopada roku poprzedzającego okres obowiązywania 

programu. W tożsamy sposób można uchwalić wieloletni 

program współpracy z organizacjami pozarządowymi 

zrównanymi, mając na uwadze, że roczny program współpracy 

ma charakter obligatoryjny. 

Wprowadzono także obowiązek przedstawienia przez 

organ wykonawczy (wójta, burmistrza, prezydenta, starostę 

czy marszałka), nie później niż do dnia 30 kwietnia każdego 

roku, sprawozdania z realizacji programu współpracy za rok 

poprzedni. 

Co istotne, nowelizacja ujednoliciła zakres programu 

współpracy. Wprowadzono katalog obowiązkowych elementów, 

które zawierać musi każdy program współpracy. Są to: 

1. cel główny i cele szczegółowe programu, 

2. zasady współpracy, 

3. zakres przedmiotowy, 

4. formy współpracy (formy finansowe i pozafinansowe), 

5. priorytetowe zadania publiczne, 

6. okres realizacji programu, 

7. sposób realizacji programu, 

8. wysokość środków przeznaczanych na realizację 

programu, 

9. sposób oceny realizacji programu, 

10. informację o sposobie tworzenia programu 

oraz o przebiegu konsultacji programu, 

11. tryb powoływania i zasady działania komisji 

konkursowych do opiniowania ofert w otwartych 

konkursach ofert. 

Ustawa wprowadza także możliwość podejmowana 

programu współpracy przez wojewodów (na okres od roku do 

pięciu lat). 

Zmiany w procedurze otwartego konkursu ofert 

Wprowadzono także szereg zmian w zakresie organizacji 

konkursu ofert – podstawowego mechanizmu przekazywania 

środków publicznych na realizację zadań przez organizacje 

pozarządowe i inne podmioty. Do uczestnictwa w konkursie 

uprawnione są następujące grupy podmiotów: 

– organizacje pozarządowe, 

– osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na 

podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego 

w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych 

Kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach 

wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują 

prowadzenie działalności pożytku publicznego,

– stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, 

– spółdzielnie socjalne, 

– i – tu nowość – spółki akcyjne i spółki z ograniczoną 

odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami 

działającymi na podstawie przepisów ustawy z 18 stycznia 1996 

roku o kulturze fizycznej 2 , które nie działają w celu osiągnięcia 

zysku, przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych 

oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich 

członków, udziałowców, akcjonariuszy i pracowników. 

Istotne jest, że w konkursie nie będą już mogły (co 

m i a ł o m i ej s ce d ot y c h c z a s) b r a ć u d z i a ł u j e dn o s t k i p o dl e g ł e 

i nadzorowane przez organ administracji publicznej (np. szkoły 

czy ośrodki kultury). Nowelizacja wprowadza możliwość obsługi 

otwartego konkursu ofert przez organizację pozarządową. 

Skrócono minimalny termin składania ofert z dotychczasowych 

30 do 21 dni. Zmianie ulęgają także obowiązkowe 

miejsca zamieszczania ogłoszeń konkursowych. Są to: Biuletyn 

Informacji Publicznej, siedziba organu administracji publicznej 

– w miejscu przeznaczonym na zamieszczanie ogłoszeń – oraz 

strona internetowa organu administracji publicznej. 

Bardzo ważną zmianą wpisaną wprost do ustawy 

(a wcześniej stosowaną jedynie przez niektóre samorządy) jest 

to, że ogłoszenie otwartego konkursu ofert na realizację zadań 

publicznych w roku następnym może nastąpić na podstawie 

projektu uchwały budżetowej przekazanego organowi stanowiącemu 

jednostki samorządu terytorialnego na zasadach 

określonych w przepisach ustawy o finansach publicznych. 

Oznacza to, że można już w listopadzie czy grudniu 

(dysponując projektem uchwały budżetowej) przeprowadzić 

procedurę otwartego konkursu ofert, tak aby na początku 

następnego roku móc podpisać umowy i przekazać środki na 

realizację zadań, unikając w ten sposób pewnego przestoju 

w pierwszych miesiącach nowego roku i zapewniając ciągłość 

realizacji zadań. 

Nowelizacja porządkuje także tryby przekazywania 

środków na realizacje zadań przez organizację pozarządowe. 

Ujednolicono tryb przekazywania środków na zadania w zakresie 

pomocy społecznej. Zadania takie zlecane są organizacjom 

w trybie konkursu ofert, określonym w ustawie o działalności 

pożytku publicznego i o wolontariacie (a nie jak dotychczas, 

w trybie ustawy o pomocy społecznej). 

Wprowadzono także kilka trybów szczególnych: 

– W razie wystąpienia klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej 

lub awarii technicznej, w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy 

z 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej 3 , w kraju 

lub poza jego granicami organ administracji publicznej, w celu 

zapobieżenia ich skutkom, może zlecać organizacjom pozarządowym 

oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 realizację 

zadania publicznego z pominięciem otwartego konkursu ofert. 

– Prezes Rady Ministrów, jeżeli jest to niezbędne ze 

względu na ochronę życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu 

na ważny interes społeczny lub ważny interes publiczny, 

może zlecać organizacjom pozarządowym oraz podmiotom 

wymienionym w art. 3 ust. 3 realizację zadań publicznych z pominięciem 

otwartego konkursu ofert. 

– Minister właściwy do spraw wewnętrznych, w przypadkach 

dotyczących zadań z zakresu ochrony ludności i ratownictwa, 

może zlecać specjalistycznym stowarzyszeniom 

(GOPR, WOPR) jednostkom ochrony przeciwpożarowej oraz 

Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi realizację zadań publicznych 

z pominięciem otwartego konkursu ofert. 

Na otwarty konkurs ofert dotychczas mogły wpływać 

jedynie oferty pojedynczych organizacji lub oferty w partnerstwie, 

nowelizacja poszerza ten katalog o tzw. ofertę wspólną. 

Dwie (lub więcej) organizacje pozarządowe lub podmioty zrównane 

działające wspólnie mogą złożyć ofertę wspólną. Oferta 

określa, jakie działania w ramach realizacji zadania publicznego 

będą wykonywać poszczególne organizacje pozarządowe 

lub podmioty zrównane oraz sposób reprezentacji podmiotów 

wobec organu administracji publicznej. 

Umowę zawartą między organizacjami pozarządowymi 

lub podmiotami zrównanymi, określającą zakres ich świadczeń 

składających się na realizację zadania publicznego, załącza 

się do umowy o wsparcie realizacji zadania publicznego lub 

o powierzenie realizacji zadania publicznego. 

Organizacje pozarządowe lub podmioty zrównane 

składające ofertę wspólną ponoszą odpowiedzialność solidarną 

za zobowiązania wynikłe ze złożonej oferty. 

Niezależnie od rodzaju złożonej oferty, nowelizacja 

wprowadza obowiązek (dotychczas funkcjonujących jedynie 

w niektórych samorządach) powoływania komisji konkursowych 

w celu opiniowania złożonych ofert. Przy dokonywaniu 

oceny analizie podlega: 

– możliwość realizacji zadania publicznego przez organizację 

pozarządową lub podmioty zrównane, 

– przedstawiona kalkulacja kosztów realizacji zadania publicznego, 

w tym w odniesieniu do zakresu rzeczowego zadania, 

– proponowana jakość wykonania zadania i kwalifikacje osób, 

przy udziale których organizacja pozarządowa będzie realizować 

zadanie publiczne, 

– w przypadku wspierania – planowany przez organizację 

pozarządową lub podmioty zrównane udział środków finansowych 

własnych lub środków pochodzących z innych źródeł 

na realizację zadania publicznego, 

– planowany przez organizację pozarządową lub podmioty 

zrównane wkład rzeczowy, osobowy, w tym świadczenia 

wolontariuszy i pracę społeczną członków, 

– ocena realizacji zleconych zadań publicznych w przypadku 

organizacji pozarządowej lub podmiotów zrównanych, 

które w latach poprzednich realizowały zlecone zadania publiczne, 

biorąc pod uwagę rzetelność i terminowość oraz sposób 

rozliczenia otrzymanych na ten cel środków. 

W skład komisji konkursowej powołanej przez organ 

jednostki samorządu terytorialnego wchodzą przedstawiciele 

organu wykonawczego tej jednostki oraz osoby reprezentujące 

organizacje pozarządowe lub podmioty zrównane, z wyłączeniem 

osób reprezentujących organizacje pozarządowe lub 

podmioty zrównane biorące udział w konkursie. W pracach 

komisji konkursowej mogą uczestniczyć także, z głosem doradczym, 

osoby posiadające specjalistyczną wiedzę w dziedzinie 

obejmującej zakres zadań publicznych, których konkurs 

dotyczy. Oznacza to obowiązek powołania komisji do każdego 

z konkursów i konieczność uczestnictwa w jej pracach przedstawicieli 

sektora pozarządowego. Ocena komisji konkursowej 

nie jest wiążąca dla organu administracji publicznej. 

Ważną nowością dotyczącą rozstrzygnięcia konkursu 

jest przepis dający możliwość każdemu (bez wykazania interesu 

prawnego) żądania uzasadnienia wyboru lub odrzucenia 

oferty. 

Ustawa nowelizacyjna wprowadziła także od dawna 

oczekiwane rozwiązanie, tzw. małe granty. Na wniosek organizacji 

pozarządowej lub podmiotu zrównanego organ wykonawczy 

jednostki samorządu terytorialnego może zlecić organizacji 

pozarządowej lub podmiotom zrównanym, z pominięciem 

otwartego konkursu ofert, realizację zadania publicznego 

o charakterze lokalnym lub regionalnym, spełniającego łącznie 

następujące warunki: 

– wysokość dofinansowania lub finansowania zadania 

publicznego nie przekracza kwoty 10 tys. zł, 

– zadanie publiczne ma być realizowane w okresie nie 

dłuższym niż 90 dni. 

Warto podkreślić, że tryb małych grantów nie jest 

inspirowany przez samorząd (jak ma to miejsce w przypadku 

konkursu), a zawsze przez organizację pozarządową. Po złożeniu 

oferty samorząd dokonuje oceny oferty – ma na to 7 dni 

roboczych (nie powołuje w tym celu komisji konkursowej). Jeśli 

uzna za celowe realizację zadania (zaakceptuje zakres merytoryczny 

i budżet), umieszcza złożoną ofertę: 

– w Biuletynie Informacji Publicznej, 

– na tablicy ogłoszeń w urzędzie, 

– na stronie internetowej urzędu. 

Każdy, w terminie 7 dni od umieszczenia oferty w tych 

miejscach, może zgłosić uwagi dotyczące oferty. Po upływie 

tego terminu oraz po rozpatrzeniu uwag, organ wykonawczy 

jednostki samorządu terytorialnego niezwłocznie zawiera 

umowę o wsparcie realizacji zadania publicznego lub o powierzenie 

realizacji zadania publicznego. Oferta stanowi załącznik 

do umowy. Po wykonaniu zadania publicznego organizacja 

pozarządowa lub podmioty zrównane składają sprawozdanie 

z realizacji zadania. Wzór oferty, umowy i sprawozdania jest 

tożsamy z dokumentami dotyczącymi procedury konkursowej.

Istnieją jednak dwa ograniczenia: 

1. Łączna kwota środków finansowych przekazanych 

przez organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego 

tej samej organizacji pozarządowej lub temu samemu podmiotowi 

zrównanemu, w trybie małych grantów, w danym roku kalendarzowym, 

nie może przekroczyć kwoty 20 tys. zł. Oznacza 

to, że organizacja może pozyskiwać z danego urzędu środki zarówno 

w trybie konkursowym, jak i w trybie małych grantów. 

2. Wysokość środków finansowych przyznanych przez 

organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego nie 

może przekroczyć 20% dotacji planowanych w roku budżetowym 

na realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe 

oraz podmioty zrównane. 

Kluczową zmianą w funkcjonowaniu wzajemnych relacji 

między administracją publiczną a organizacjami pozarządowymi 

wprowadzoną przez ustawę nowelizującą jest umożliwienie 

finansowania inwestycji. W ustawie z 27 sierpnia 

2009 roku o finansach publicznych 4 w art. 221 ust. 1 otrzymuje 

brzmienie: 

„1. Podmioty niezaliczane do sektora finansów publicznych 

i niedziałające w celu osiągnięcia zysku mogą otrzymywać 

z budżetu jednostki samorządu terytorialnego dotacje celowe 

na cele publiczne, związane z realizacją zadań tej jednostki, 

a także na dofinansowanie inwestycji związanych z realizacją 

tych zadań”. Oznacza to możliwość dofinansowania na przykład 

niezbędnego dostosowania lokalu do potrzeb funkcjonowania 

świetlicy socjoterapeutycznej, jako elementu całości zadania 

pt. Funkcjonowanie świetlicy socjoterapeutycznej. To istotna 

zmiana w stosunku do dotychczasowego porządku prawnego, 

który zakazywał finansowania wydatków inwestycyjnych. 

Inicjatywa lokalna 

Inicjatywa lokalna to nowa forma współpracy jednostek samorządu 

terytorialnego z ich mieszkańcami, w celu wspólnego 

realizowania zadania publicznego na rzecz społeczności lokalnej. 

W ramach inicjatywy lokalnej mieszkańcy jednostki samorządu 

terytorialnego – bezpośrednio bądź za pośrednictwem 

organizacji pozarządowych lub podmiotów zrównanych – mogą 

złożyć wniosek o realizację zadania publicznego do jednostki 

samorządu terytorialnego, na terenie której mają miejsce zamieszkania 

lub siedzibę, w zakresie działalności wspomagającej 

rozwój wspólnot i społeczności lokalnych, obejmującej 

w szczególności budowę, rozbudowę lub remont dróg, kanalizacji, 

sieci wodociągowej, budynków oraz obiektów architektury 

stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego. 

Pozostałe obszary inicjatywy lokalnej: 

– działalność charytatywna, 

– podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, 

– pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości 

narodowej, obywatelskiej i kulturowej, 

– działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych 

oraz języka regionalnego, kultury, sztuki, ochrony dóbr 

kultury i dziedzictwa narodowego, 

– promocja i organizacja wolontariatu, 

– edukacja, oświata i wychowanie, 

– działalność w sferze kultury fizycznej i turystyki, 

ochrony przyrody, w tym zieleni w miastach i wsiach, porządku 

i bezpieczeństwa publicznego. 

W ramach inicjatywy lokalnej mieszkańcy przychodzą 

nie tylko z pomysłem na realizację konkretnego przedsięwzięcia, 

ale deklarują współudział w jego realizacji. Współudział 

może polegać na świadczeniu pracy społecznej, świadczeniach 

pieniężnych lub rzeczowych. Świadczeniem pieniężnym są 

wpłaty na rachunek gminy, które będą przeznaczone na realizację 

danego przedsięwzięcia. Świadczeniem rzeczowym może 

być na przykład dokumentacja budowlana wykonana na zlecenie 

mieszkańców, która posłuży gminie do zrealizowania inwestycji, 

nagrody w konkursie podczas festynu, ławki do parku, 

zakupione przez inicjatorów 5 . 

Rada gminy/powiatu określa tryb i szczegółowe kryteria 

oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach 

inicjatywy lokalnej. Szczegółowe kryteria oceny powinny 

uwzględniać przede wszystkim wkład pracy społecznej w realizację 

inicjatywy lokalnej. Zatem każdy z samorządów, poza kryteriami 

oceny, określi także wzór wniosku i umowy dotyczącej 

inicjatywy lokalnej. 

Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, 

dokonując oceny wniosku, bierze pod uwagę szczegółowe 

kryteria oceny wniosku (określone w uchwale) oraz jego 

celowość z punktu widzenia potrzeb społeczności lokalnej. 

Po uwzględnieniu wniosku samorząd zawiera na czas określony 

umowę o wykonanie inicjatywy lokalnej z wnioskodawcą Zobowiązanie 

wnioskodawcy może polegać na świadczeniu pracy 

społecznej, świadczeniach pieniężnych lub rzeczowych. 

Wnioskodawca może na podstawie umowy użyczenia 

otrzymać od jednostki samorządu terytorialnego na czas trwania 

umowy rzeczy konieczne do wykonania inicjatywy lokalnej. 

Samorząd wspólnie z wnioskodawcą opracowuje dokumenty 

niezbędne do przeprowadzenia inicjatywy lokalnej, w tym harmonogram 

i kosztorys. 

W zakresie nieuregulowanym w ustawie, do umowy 

o wykonanie inicjatywy lokalnej stosuje się przepisy kodeksu 

cywilnego. 

Formy współpracy 

Ustawa powtarza wynikający z zadań własnych obowiązek 

współpracy z organizacjami pozarządowymi. Organy 

administracji publicznej prowadzą działalność w sferze zadań 

publicznych, o której mowa w art. 4 (sfera działalności pożytku 

publicznego) we współpracy z organizacjami pozarządowymi 

oraz podmiotami zrównanymi prowadzącymi – odpowiednio 

do terytorialnego zakresu działania organów administracji 

publicznej – działalność pożytku publicznego w zakresie odpowiadającym 

zadaniom tych organów. 

Ustawa wymienia pewne przykładowe formy współpracy: 

– zlecanie organizacjom pozarządowym oraz podmiotom 

zrównanym realizacji zadań publicznych na zasadach 

określonych w ustawie, 

– wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach 

działalności, 

– konsultowanie z organizacjami pozarządowymi oraz 

podmiotami zrównanymi projektów aktów normatywnych 

w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji, 

– konsultowanie projektów aktów normatywnych dotyczących 

sfery zadań publicznych z radami działalności pożytku 

publicznego, w przypadku ich utworzenia przez właściwe jednostki 

samorządu terytorialnego, 

– tworzenie wspólnych zespołów o charakterze doradczym 

i inicjatywnym, złożonych z przedstawicieli organizacji 

pozarządowych, podmiotów zrównanych oraz przedstawicieli 

właściwych organów administracji publicznej, 

– zawieranie umów o wykonanie inicjatywy lokalnej na 

zasadach określonych w ustawie, 

– zawieranie umów partnerstwa przy realizacji projektów 

finansowanych ze środków strukturalnych. 

Samorząd może po konsultacjach z organizacjami 

pozarządowymi i podmiotami zrównanymi tworzyć i prowadzić 

centra wspierania organizacji pozarządowych (jako swoją jednostkę 

organizacyjną). Placówki te mogą być także prowadzone 

(na zlecenie samorządu) przez organizacje pozarządowe lub 

podmioty zrównane. 

Jednostki samorządu terytorialnego mogą udzielać 

pożyczek, gwarancji, poręczeń organizacjom pozarządowym 

oraz podmiotom zrównanym na realizację zadań w sferze pożytku 

publicznego, na zasadach określonych w odrębnych przepisach. 

Wpisanie w ustawę o działalności pożytku publicznego 

i o wolontariacie m.in. możliwości udzielania pożyczek czy 

poręczeń daje podstawę prawną do nowej formuły finansowej 

współpracy z organizacjami pozarządowymi. Na mechanizmy 

udzielania pożyczek zdecydowało się kilka samorządów (m.in. 

Jastrzębie Zdrój, Cieszyn, Lyski). 

Poniżej przykładowa relacja, opisująca warunki i sposób 

udzielania pożyczek w Jastrzębiu Zdroju. 

W roku 2007, w trakcie prac nad „Rocznym programem 

współpracy z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami 

uprawnionymi na 2008 rok”, zawarto zapis umożliwiający 

udzielanie pożyczek na realizację zadań w przypadku prefinansowania 

projektów. Treść tego zapisu, podobnie jak program 

współpracy, uzgodniono z zespołem konsultacyjnym ds. współpracy 

z organizacjami pozarządowymi. Jest to ciało o charakterze 

konsultacyjnym i opiniodawczo-doradczym, powołanym

przy prezydencie miasta. W skład zespołu wchodzi jedenaście 

osób: dwóch radnych z rady miasta, jeden pracownik urzędu 

miasta oraz ośmiu przedstawicieli organizacji pozarządowych 

działających na rzecz miasta Jastrzębie Zdrój, wyłonionych 

na spotkaniu z organizacjami pozarządowymi. Zapis znalazł 

się także w rocznym programie współpracy na 2009 rok oraz 

w programie na 2010 rok. 

Z udzielanych przez magistrat pożyczek może skorzystać 

każda organizacja pozarządowa mająca siedzibę na terenie 

Jastrzębia Zdroju, bez względu na profil prowadzonej działalności. 

Może z niej skorzystać także podmiot kościelny. Należy 

jedynie zwrócić się z pisemną prośbą do urzędu miasta. Nie 

ma szczególnego wzoru wniosku – wystarczy zwykłe pismo 

skierowane do prezydenta z prośbą o udzielenie pożyczki. 

Taki wniosek powinien być wyposażony w załącznik w postaci 

umowy z grantodawcą oraz sprawozdanie finansowe 

za ostatni rok. Wniosek organizacji jest poddawany ocenie 

prezydenta miasta, w szczególności zwracana jest uwaga na 

to, w jaki sposób realizacja danego projektu wpłynie na mieszkańców 

Jastrzębia Zdroju oraz jakie są możliwości realizacji 

projektu przez organizację. 

Samorząd ma także możliwość finansowania wkładów 

własnych, jeśli organizacje aplikują o zewnętrzne środki. 

Z takich możliwości dotychczas korzystało także kilkanaście 

samorządów (i lokalnych organizacji) m.in. w Elblągu i Skarżysku 

Kamiennej 7 . 

Ustawa wprowadza także możliwość powoływania 

rad działalności pożytku publicznego. Na poziomie samorządu 

województwa, w powiecie lub w gminie, może być utworzona 

odpowiednio wojewódzka, powiatowa lub gminna rada 

działalności pożytku publicznego, jako organ konsultacyjny 

i opiniodawczy. Radę powiatową lub gminną może utworzyć 

organ wykonawczy właściwej jednostki samorządu terytorialnego, 

na wniosek organizacji pozarządowych oraz podmiotów 

zrównanych prowadzących działalność odpowiednio na terenie 

powiatu lub gminy (wystarczy wniosek dwóch organizacji). 

Kadencja rady powiatowej oraz gminnej trwa dwa 

lata. Rada wojewódzka, powiatowa oraz gminna współpracują 

ze sobą na zasadach partnerstwa i suwerenności stron, 

w szczególności przez wzajemne informowanie się o kierunkach 

działań. 

organizacje pozarządowe oraz podmioty zrównane. Rada wypowiada 

się też w sprawach rekomendowanych standardów 

realizacji zadań publicznych. 

Niezależnie od woli dotyczącej powołania rady, organ 

stanowiący odpowiednio powiatu lub gminy określa, w drodze 

uchwały, tryb powoływania członków oraz organizację i tryb 

działania odpowiednio rady powiatowej lub gminnej, biorąc pod 

uwagę potrzebę zapewnienia reprezentatywności organizacji 

pozarządowych raz podmiotów pozarządowych, terminy i sposób 

zgłaszania kandydatur na członków tych rad oraz potrzebę 

zapewnienia sprawnego ich funkcjonowania. 

Jeżeli wniosek dostaje akceptację prezydenta, wówczas 

formułowany jest wniosek do rady miasta o podjęcie 

uchwały w sprawie udzielenia pożyczki organizacji pozarządowej. 

Następnie podpisywana jest umowa między władzami 

miasta a organizacją pozarządową, która w szczegółowy sposób 

określa sposób przekazania, zwrotu i zabezpieczenia pożyczki. 

Umowa ma charakter cywilnoprawny, a jej ostateczny 

kształt dopracowywany jest wspólnie przez przedstawicieli samorządu 

i organizacji pozarządowej. 

Warto podkreślić, że pożyczki są nieoprocentowane, 

a jedyną formą zabezpieczenia jest weksel in blanco 

wraz z deklaracją wekslową. Pożyczki udzielane są na czas 

określony. Termin spłaty ustalany jest tak, by uwzględnić czas 

realizacji projektu oraz rozliczenie organizacji z grantodawcą. 

Dopiero po upływie określonego w umowie z władzami miasta 

terminu naliczane są odsetki za nieterminową spłatę zobowiązań 

6 . 

W skład rady gminnej/powiatowej wchodzą: przedstawiciele 

organu stanowiącego odpowiednio powiatu lub gminy, 

przedstawiciele organu wykonawczego odpowiednio powiatu 

lub gminy oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych 

i podmiotów zrównanych prowadzących działalność na terenie 

odpowiednio powiatu lub gminy, stanowiących co najmniej połowę 

członków. 

Do zadań rady należy opiniowanie: strategii rozwoju 

odpowiednio powiatów lub gmin, projektów uchwał i aktów 

prawa miejscowego dotyczących sfery zadań publicznych oraz 

współpracy z organizacjami pozarządowymi i podmiotami 

zrównanymi, w tym programów współpracy. 

Rada także wyraża opinie w sprawach dotyczących 

funkcjonowania organizacji pozarządowych oraz podmiotów 

zrównanych, udziela pomocy i wyraża opinie w przypadku sporów 

między organami administracji publicznej a organizacjami 

pozarządowymi oraz wyraża opinie w sprawach dotyczących 

zadań publicznych, w tym zleca te zadania do realizacji przez 

PRZYPISY 

1 Ustawa z 22 stycznia 2010 roku o zmianie ustawy o działalności pożytku 

publicznego i o wolontariacie, Dz.U. Nr 28, poz. 146. 

2 Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1675. 

3 Dz.U. z 2002 r. Nr 62, poz. 558, z późn. zm. 

4 Dz.U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1240. 

5 Za http://www.administracja.ngo.pl. 

6 Więcej na ten temat na stronie http://www.wytrzymacdotacje.pl. 

7 Ibidem.

Wybrane 

praktyczne 

aspekty 

zawierania 

umów 

Renata Szczepanowska 

CO OZNACZA ZASADA SWOBODY UMÓW 

I JAKIE SĄ JEJ OGRANICZENIA 

Podstawą prawną zasady swobody umów jest art. 

353 Kodeksu cywilnego (k.c.). Zgodnie z tym przepisem, strony 

zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według 

swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały 

się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom 

współżycia społecznego. 

Oznacza to, że strony zawierające umowę mają swobodę 

w zakresie jej zawarcia lub niezawarcia, swobodę w wyborze 

kontrahenta, a ponadto swobodnie kształtują zarówno formę 

i treść umowy, jak również strony umowy mogą w drodze zgodnego 

porozumienia zawartą umowę zmienić lub rozwiązać. 

Należy jednak pamiętać, że istnieją ograniczenia swobody 

umów, które mogą wynikać z: 

– właściwości stosunku, 

– ustawy, 

– zasad współżycia społecznego. 

Kilka słów wyjaśnienia. Ustawodawca nie sprecyzował, 

co oznacza właściwość stosunku. Podsumowując jednak 

doktrynę oraz orzecznictwo, przez pojęcie to należy rozumieć 

naturę i specyfikę stosunku prawnego. Przykładowo, natura 

umowy zakłada uwzględnianie zgodnej woli obu stron. Naruszeniem 

tej zasady jest wpisanie do umowy, że tylko jedna strona 

jest uprawniona do zmiany jej treści. W sposób oczywisty 

takie rozwiązanie pozostaje w sprzeczności z naturą stosunku 

umownego (z uzasadnienia uchwały składu siedmiu sędziów 

Sądu Najwyższego z 22 maja 1991 roku, III CZP 15/91, OSNCP 

1992 r. z. 1 poz. 1.) 1 . 

Treść i cel umowy nie może również naruszać przepisów 

obowiązujących ustaw. Zapis ten dotyczy zarówno przepisów 

kodeksu cywilnego, jak i ustaw szczególnych. Przykładowo, 

zgodnie z art. 158 k.c., umowa przeniesienia własności nieruchomości 

może być zawarta tylko w formie aktu notarialnego. 

W tej sytuacji strony nie mają możliwości swobodnego wyboru 

formy umowy, na przykład nie mogą jej zawrzeć w zwykłej formie 

pisemnej, ponieważ tak zawarta umowa byłaby nieważna. 

Swoboda umów jest także ograniczona zasadami 

współżycia społecznego, czyli musi być zgodna z dobrymi obyczajami 

oraz uznanymi w społeczeństwie zasadami moralnymi 

i przyjętą w obrocie uczciwością 2 . 

JAK KSZTAŁTOWAĆ TREŚĆ UMÓW 

Kształtując treść umowy, strony mogą zdecydować 

się na przyjęcie jednego z trzech rodzajów umów: 

– umowy nazwanej, to znaczy takiej, która została 

uregulowana przepisami prawa, głównie przepisami kodeksu 

cywilnego (przykładami tego rodzaju umów są: umowa sprzedaży, 

umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa przewozu czy 

umowa najmu), 

– umowy nienazwanej, czyli takiej, którą ukształtują 

całkowicie zgodnie z własnym uznaniem, oczywiście z uwzględnieniem 

ograniczeń wynikających ze swobody umów, 

– umowy mieszanej, co oznacza umowę nazwaną 

z elementami swobodnie kształtowanymi przez strony dostosowanymi 

do ich potrzeb. 

To rozróżnienie, na pierwszy rzut oka czysto teoretyczne, 

wpływa na praktyczne aspekty tworzenie umów w kontekście 

konieczności odwołania się do przepisów względnie 

i bezwzględnie obowiązujących. 

CO POWINNA ZAWIERAĆ UMOWA 

W niemal każdej umowie możemy wyróżnić następujące 

części: 

1. Nazwa umowy. 

2. Data i miejsce zawarcia. 

3. Oznaczenie stron i sposobu ich reprezentacji. 

4. Preambuła. 

5. Określenie przedmiotu umowy. 

6. Określenie praw i obowiązków stron. 

7. Skutki niewykonania zobowiązań, ze szczególnym 

uwzględnieniem odsetek i kar umownych. 

8. Czas trwania umowy. 

9. Rozwiązanie umowy. 

10. Postanowienia końcowe.

CZY MOŻNA DOWOLNIE NAZWAĆ UMOWĘ 

Umowę można nazwać dowolnie. W przypadku umów 

nazwanych stosuje się co do zasady nazewnictwo wynikające 

z ustawy, jednak bez względu na nazwę umowy, o tym, jaka ona 

jest, decyduje jej treść. 

JAK PRAWIDŁOWO OZNACZYĆ STRONY UMOWY 

Prawidłowe oznaczenie stron umowy zależy od tego, 

z jakim rodzajem podmiotu mamy do czynienia. W celu potwierdzenia 

wiarygodności, jak również właściwego oznaczenia stron, przed 

jej podpisaniem warto uzyskać dokument rejestracyjny strony. 

W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą 

oraz spółek cywilnych dokumentem rejestracyjnym 

jest wypis z ewidencji działalności gospodarczej (EDG), 

natomiast przy spółkach prawa handlowego (spółkach jawnych 

partnerskich, komandytowych, komandytowo-akcyjnych, 

z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkach akcyjnych), a także 

fundacjach i stowarzyszeniach, dokument rejestracyjny stanowi 

odpis z Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). 

Dokumenty swojego podmiotu powinien dostarczyć 

nam kontrahent, z którym podpisujemy umowę. Dokumenty powinny 

być aktualne, co jest istotne zwłaszcza przy podmiotach 

reprezentowanych przez swoje organy, aby mieć pewność, że 

skład organów nie uległ zmianie. 

Ponieważ oba wyżej wspomniane rejestry, zarówno 

EDG, jak i KRS, są jawne, więc w razie problemów z uzyskaniem 

dokumentów od drugiej strony sami możemy uzyskać stosowne 

wypisy i odpisy. Wypis z ewidencji działalności gospodarczej 

uzyskujemy w urzędzie miasta lub gminy właściwym dla podmiotu, 

natomiast odpis z KRS, bez względu na siedzibę podmiotu, 

w punktach centralnej informacji we wszystkich sądach 

gospodarczych w kraju. 

W przypadku spółek prawa handlowego sprawdzenie 

poprawności danych kontrahenta jest możliwe również za pośrednictwem 

strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości, 

pod adresem: http://krs.ms.gov.pl 

Niestety w przypadku wpisu do ewidencji działalności 

gospodarczej możliwość elektronicznego uzyskania informacji 

oferuje tylko kilka miast, i to w ograniczonym zakresie. 

Właściwe oznaczenie stron w umowie jest istotne 

również ze względu na późniejszą możliwość dochodzenia wykonania 

zobowiązań wynikających z umowy. 

Osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej 

oznaczamy poprzez podanie jej imienia, nazwiska, miejsca zamieszkania, 

numeru dowodu, numer PESEL i NIP. 

Przykład: 

Jan Kowalski, zamieszkały w Pruszkowie, 05-800, przy ulicy Jesionowej 3, 

legitymujący się dowodem osobistym nr AFG 785634, PESEL 7501020551, 

NIP: 534-192-22-21 

Osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą oznaczamy 

poprzez podanie jej imienia, nazwiska, firmy (nazwy) 

działalności gospodarczej, siedziby działalności gospodarczej, 

numeru ewidencji działalności gospodarczej, numerów REGON 

i NIP. 

Przykład: 

Jan Kowalski, prowadzący działalność gospodarczą pod firmą ARRAS 

Jan Kowalski w Pruszkowie, 05-800, przy ulicy Racławickiej 1, działającą 

na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej pod nr 4532, 

wydanego przez Prezydenta Miasta Pruszkowa, REGON 145627553, NIP 

534-192-01-11. 

Spółkę cywilną oznaczamy poprzez podanie imion i nazwisk 

wspólników, firmy (nazwy) spółki, siedziby spółki, numerów 

ewidencji działalności gospodarczej obu wspólników, numerów 

REGON oraz NIP spółki. 

Przykład: 

Jan Kowalski i Piotr Nowak, wspólnicy spółki cywilnej pod firmą ARRAS 

s.c. Jan Kowalski, Piotr Nowak z siedzibą w Pruszkowie, 05-800, przy ulicy 

Racławickiej 1, działającej na podstawie wpisu do ewidencji działalności 

gospodarczej pod nr 4532, wydanego przez Prezydenta Miasta Pruszkowa, 

oraz wpisu do ewidencji działalności gospodarczej pod nr 3654, 

wydanego przez Prezydenta Miasta Pruszkowa, REGON 145627553, NIP 

534-192-01-11. 

Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością oznaczamy poprzez 

firmę (nazwę), siedzibę, nr KRS i oznaczenie sądu rejestrowego 

wraz z wydziałem, wysokość kapitału zakładowego, 

numerów REGON i NIP. 

Przykład: 

ARRAS Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Warszawie, 

00-322, ul. Jasna 2, wpisana do rejestru przedsiębiorców prowadzonego 

przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie, XIII Wydział 

Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS 0000516738, kapitał 

zakładowy: 50.000,- zł, REGON 14562755, NIP 534-192-01-11. 

Stowarzyszenie oznaczamy poprzez nazwę, adres siedziby, 

nr KRS i oznaczenie sądu rejestrowego wraz z wydziałem, numerów 

REGON i NIP. 

Przykład: 

Stowarzyszenie Klub Myśli Społecznej Inicjatywy z siedzibą w Warszawie, 

zarejestrowane przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie, 

XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS 

0000184015, REGON 015636657, NIP 534-192-01-11. 

KTO MOŻE REPREZENTOWAĆ PODMIOT, 

Z KTÓRYM ZAWIERAMY UMOWĘ 

Podmiot, z którym zawieramy umowę, może być reprezentowany 

przez siebie, swoje organy lub poprzez pełnomocnika. 

W przypadku osób fizycznych sprawa jest najmniej 

skomplikowana, ponieważ umowę podpisuje osoba wskazana 

jako strona umowy, w przypadku spółek cywilnych co do zasady 

umowę podpisują wszyscy wspólnicy, chyba że inne uregulowania 

wynikają z umowy spółki. 

W przypadku podmiotów wpisanych do KRS na podstawie 

odpisu z KRS należy zweryfikować, kto jest członkiem 

organu uprawnionym do reprezentacji, a ponadto sposób reprezentacji 

(np. w przypadku dwóch członków zarządu trzeba 

sprawdzić, czy każdy z nich może reprezentować spółkę samodzielnie, 

czy też konieczne jest ich współdziałanie). 

Jeżeli dany podmiot nie jest wpisany do rejestru, 

należy zbadać dokumenty będące podstawą funkcjonowania 

podmiotu i w ten sposób ustalić osoby uprawnione do jego reprezentowania 

(np. statut, umowa partnerstwa czy umowa 

konsorcjum). 

Przykład: 




0000184015, REGON 015636657, NIP 534-192-01-11 

reprezentowany przez: 

Przemysława Derwicha – Prezesa Zarządu 

Katarzynę Iwińską – Wiceprezes Zarządu 

KTO TO JEST PEŁNOMOCNIK 

I KIEDY JEST ON NALEŻYCIE UMOCOWANY 

Strona może podpisać umowę nie tylko osobiście lub 

przez swoje organy, których uprawnienie do reprezentacji wynika 

z umowy lub statutu. Zarówno osoby fizyczne, jak i inne podmioty 

mogą ustanawiać pełnomocników do podpisania umowy. 

Ważną kwestią jest właściwa forma udzielonego pełnomocnictwa. 

Zgodnie z art. 99 § 1 k.c., jeżeli do ważności czynności 

prawnych potrzebna jest forma szczególna, pełnomocnictwo 

powinno być udzielone w tej samej formie. Przykładowo, 

jeśli umowa ma zostać podpisana w zwykłej formie pisemnej, 

to wystarczy pełnomocnictwo w formie pisemnej, jeśli zaś – jak 

przy sprzedaży nieruchomości – umowa jest zawierana w formie 

aktu notarialnego, udzielenie pełnomocnictwa też wymaga 

formy aktu notarialnego. 

W praktyce stosowanych jest kilka typów pełnomocnictw: 

Pełnomocnictwo ogólne – to pełnomocnictwo, które obejmuje 

umocowanie do wykonywania w imieniu reprezentowanego 

wszystkich czynności zwykłego zarządu. 

Przykład: 

W imieniu Stowarzyszenia Klub Myśli Społecznej Inicjatywy z siedzibą 

w Warszawie, zarejestrowanego przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy 

w Warszawie, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego 

pod nr KRS 0000184015, upoważniam niniejszym Jana Kowalskiego, zamieszkałego 

w Pruszkowie, 05-800, przy ulicy Jasnej 3, legitymującego się

dowodem osobistym o numerze AGM 563412 do wykonywania w imieniu 

Stowarzyszenia Klub Myśli Społecznej Inicjatywy wszystkich czynności 

zwykłego zarządu. 

(podpis członków zarządu zgodnie ze sposobem 

reprezentacji określonym w KRS) 

Pełnomocnictwo rodzajowe – upoważnia ono pełnomocnika 

do podejmowania w imieniu reprezentowanego czynności 

konkretnego rodzaju, np. do zawierania umów o współpracę 

w imieniu stowarzyszenia. 

Przykład: 




pod nr KRS 0000184015, upoważniam niniejszym Jana Kowalskiego, 

zamieszkałego w Pruszkowie, 05-800, przy ulicy Jasnej 3, legitymującego 

się dowodem osobistym o numerze AGM 563412 do zawierania w imieniu 

Stowarzyszenia Klub Myśli Społecznej Inicjatywy umów szkoleniowych 

w ramach projektu: Konsultacje społeczne wokół inwestycji infrastrukturalnych. 



Pełnomocnictwo szczególne – upoważnia pełnomocnika do 

podjęcia w imieniu reprezentowanego indywidualnie określonej 

czynności prawnej. 

Przykład: 




pod nr KRS 0000184015, upoważniam niniejszym Jana Kowalskiego, 

zamieszkałego w Pruszkowie, 05-800, przy ulicy Jasnej 3, legitymującego 

się dowodem osobistym o numerze AGM 563412 do zawarcia w imieniu 

Stowarzyszenia Klub Myśli Społecznej Inicjatywy umowy z Tadeuszem 

Nowakiem o prowadzenie szkolenia z zakresu ochrony środowiska 

w ramach projektu: Konsultacje społeczne wokół inwestycji infrastrukturalnych. 



Pełnomocnictwo wygasa z chwilą: 

– jego odwołania, 

– śmierci pełnomocnika, 

– śmierci mocodawcy. 

Odwołanie pełnomocnictwa następuje poprzez złożenie pełnomocnikowi 

stosownego oświadczenia. Po wygaśnięciu 

umocowania pełnomocnik obowiązany jest zwrócić dokument 

pełnomocnictwa. Może żądać poświadczonego odpisu tego 

dokumentu; wygaśnięcie umocowania powinno być na odpisie 

zaznaczone. 

Przykład: 




pod nr KRS 0000184015, niniejszym odwołuje pełnomocnictwo udzielone 

Janowi Kowalskiemu, zamieszkałemu w Pruszkowie, 05-800, przy 

ulicy Jasnej 3, legitymującemu się dowodem osobistym o numerze AGM 

563412 do wykonywania w imieniu Stowarzyszenia Klub Myśli Społecznej 

Inicjatywy wszystkich czynności zwykłego zarządu i proszę o zwrot 

dokumentu pełnomocnictwa. 



Jeśli umowę zawieramy z pełnomocnikiem drugiej 

strony, powinno to zostać zaznaczone w umowie. 

Przykład: 




0000184015, REGON 015636657, NIP 534-192-01-11 

reprezentowane przez: 

Jana Kowalskiego – pełnomocnika (dokument pełnomocnictwa stanowi 

załącznik nr 1 do niniejszej umowy). 

CZY UMOWA MUSI POSIADAĆ PREAMBUŁĘ 

Preambuła jest wstępem do umowy i opisuje okoliczności 

podpisania umowy oraz jej cel. Nie jest niezbędną częścią umowy. 

CZAS TRWANIA UMOWY 

Umowa może być zawarta na czas określony lub 

nieokreślony. Czas obowiązywania umowy na czas określony 

można oznaczyć poprzez konkretne daty, okres jej obowiązywania 

lub można określić czas obowiązywania umowy, uzależniając 

go od innych zdarzeń lub zobowiązań. 

Przykłady: 

Umowa zostaje zawarta na czas określony od dnia 1.04.2010 r. do dnia 

30.11.2010 r. 

lub 

Umowa zostaje zawarta na czas określony 3 lat począwszy od dnia jej 

podpisania. 

albo 

Umowa zostaje zawarta na czas realizacji Projektu. 

JAK OKREŚLAĆ SANKCJE ZA NIEWYKONANIE 

ZOBOWIĄZAŃ – ODSETKI I KARY UMOWNE 

Najczęściej określanymi sankcjami za niewykonanie lub 

nienależyte wykonanie zobowiązań są kary umowne i odsetki. 

Kara umowna. Zgodnie z art. 483 § 1 k.c., można zastrzec 

w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania 

lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego 

nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Oznacza 

to, że nie możemy zastosować kar umownych w przypadku, 

gdy strona umowy ma zapłacić określoną kwotę. W takich sytuacjach 

właściwe będzie ustalenie odsetek. 

Kara umowna określana jest dowolnie: kwotowo lub 

procentowo w stosunku do wartości niewykonanego lub nienależycie 

wykonanego zobowiązania. Można ustalić, że jest płatna 

jednorazowo lub za każdy dzień zwłoki. Istotne jest to, że 

kontrahent płaci karę umowną w przypadku niewykonania lub 

nienależytego wykonania przez niego zobowiązania bez względu 

na to, czy druga strona umowy poniosła szkodę. 

Zgodnie z ustawą, przy zastosowaniu kary umownej 

nie jest dopuszczalne żądanie jednocześnie odszkodowania. 

Jednak strony mogą podjąć inne ustalenia w tym zakresie. Dlatego 

można w umowie zawrzeć klauzulę, zgodnie z którą strony 

będą mogły dochodzić zobowiązania przewyższającego kary 

umowne na zasadach ogólnych określonych w przepisach kodeksu 

cywilnego. 

Odsetki. Zgodnie z treścią art. 481 § 1 k.c., jeżeli 

dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, 

wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby 

nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem 

okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie 

ponosi. Wysokość odsetek może zostać określona w umowie. 

Należy jednak pamiętać, że nie może ona przewyższać odsetek 

maksymalnych, tj. czterokrotności wysokości stopy kredytu 

lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Gdy strony 

ustalą odsetki wyższe od maksymalnych, to i tak będą naliczane 

odsetki maksymalne. 

W przypadku, gdy wysokość odsetek nie została 

określona w umowie, nalicza się odsetki ustawowe. 

ROZWIĄZYWANIE I WYPOWIADANIE UMÓW 

Rozwiązanie umowy może zostać dokonane w oparciu o przepisy 

ustawy oraz postanowienia zawartej między stronami 

umowy. Dlatego w umowie należy możliwie precyzyjnie przewidzieć 

przyczyny, które mogą doprowadzić do rozwiązania 

umowy zarówno za wypowiedzeniem, jak i bez wypowiedzenia. 

Wypowiedzenie umowy stanowi oświadczenie woli 

strony i zgodnie z art. 61 § 1 k.c. o jest złożone z chwilą, gdy 

doszło do drugiej strony w taki sposób, że mogła się zapoznać 

z jego treścią. 

Przykład: 

W imieniu …………………., rozwiązuję z dniem ……… umowę 

………… zawartą w dniu ………… pomiędzy ……... a …………. na 

podstawie §… ust. …… ww. umowy. 



Omówione powyżej praktyczne aspekty zawierania 

umów zostaną zegzemplifikowane na przykładach 

dwóch umów: umowy najmu (1) i umowy konsorcjum (2).

1 

NAZWA UMOWY 

DATA I MIEJSCE ZAWARCIA 

OKREŚLENIE OSÓB 

UPRAWNIONYCH 

DO REPREZENTACJI 

OZNACZENIE STRON 

Ważne jest precyzyjne 

określenie przedmiotu najmu. 

Aby nie opisywać w umowie 

szczegółów odnośnie charakterystyki 

przedmiotu najmu można je zamieścić 

w załączniku do umowy. 

Można dowolnie określić czas 

trwania umowy, jednak przy umowie 

najmu należy pamiętać, że umowę 

zawartą na czas dłuższy niż 10 lat 

poczytuje się po upływie tego terminu 

za zawartą na czas nieoznaczony. 

UMOWA NAJMU LOKALU 

Zawarta w dniu 31 lutego 2009 roku w Warszawie pomiędzy: 

Janem Kowalskim, zamieszkałym w Pruszkowie, 05-800, przy ulicy Jesionowej 3, legitymującym się 

dowodem osobistym nr AFG 785634, PESEL 7501020551, NIP: 534-192-22-21, 

zwanym dalej Wynajmującym, 

a 

Stowarzyszeniem Klub Myśli Społecznej Inicjatywy z siedzibą w Warszawie, zarejestrowanym przez 

Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego 

pod nr KRS 0000184015, REGON 015636657, NIP 534-192-01-11 

reprezentowanym przez: 

1. Przemysława Derwicha – Prezesa Zarządu 

2. Katarzynę Iwińską – Wiceprezes Zarządu 

zwanym dalej Najemcą. 

PRZEDMIOT UMOWY 

§ 1 

1. Przedmiotem niniejszej umowy jest najem lokalu nr 4 o powierzchni 54 m2, położonego 

w Warszawie przy ul. Filtrowej 54/58, dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy 

Mokotowa w Warszawie, VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer 

WA1M/00014516/1, zwany dalej Przedmiotem najmu. 

2. Szczegółowy opis Przedmiotu najmu, stanowi załącznik nr 1 do niniejszej 

umowy, który zostanie sporządzony w dacie wydania Przedmiotu najmu. 

§ 2 

1. Wynajmujący oddaje do używania Przedmiot najmu określony w § 1 ust. 1 niniejszej 

umowy, a Najemca Przedmiot najmu przyjmuje w najem. 

2. Najemca zobowiązuje się używać Przedmiotu najmu dla celów prowadzenia 

biura Stowarzyszenia. 


§ 3 

Umowa zostaje zawarta na czas określony do dnia 30 lutego 2010 roku, począwszy od 

dnia 1 marca 2009 roku. 

CZYNSZ I INNE OBCIĄŻENIA 

§ 4 

1. Najemca zobowiązuje się płacić Wynajmującemu czynsz najmu w wysokości 

2000 zł (słownie: dwóch tysięcy) miesięcznie. 

2. Czynsz określony w ust. 1 niniejszego paragrafu będzie płatny począwszy od 

dnia 10 marca 2009 r., w terminie do końca każdego miesiąca obowiązywania umowy, 

z zastrzeżeniem ust. 3 niniejszego paragrafu. 

3. Za dzień zapłaty uważany będzie dzień potwierdzenia dowodu wpłaty przez 

bank lub pocztę albo przekazania gotówki na ręce Wynajmującego. 

4. Wynajmujący oświadcza, że jest płatnikiem podatku VAT i posiada numer NIP jak wyżej. 

UPRAWNIENIA I OBOWIĄZKI NAJEMCY 

§ 5 

1. Najemca zobowiązuje się do używania Przedmiotu najmu zgodnie z umową 

i jego przeznaczeniem, przestrzegając przepisów bhp i przeciwpożarowych, a także 

z poszanowaniem obowiązującego w budynku porządku domowego oraz praw mieszkańców 

sąsiednich lokali. 

2. Najemca zobowiązuje się do dokonywania bieżących drobnych napraw Przedmiotu 

najmu na swój koszt, celem zachowania Przedmiotu najmu w stanie niepogorszonym. 

3. Najemca ma prawo dokonać nakładów zwiększających wartość Przedmiotu najmu 

za zgodą i w zakresie uzgodnionym każdorazowo w formie pisemnej z Wynajmującym. 

4. Bez zgody Wynajmującego Najemca nie może zmienić przeznaczenia Przedmiotu 

najmu, w szczególności dokonywać przebudowy pomieszczeń, innych przeróbek i adaptacji. 

5. Najemca nie jest uprawniony do oddania Przedmiotu najmu w podnajem ani do 

bezpłatnego używania osobom trzecim bez zgody Wynajmującego. 

UPRAWNIENIA I OBOWIĄZKI WYNAJMUJĄCEGO 

§ 6 

1. Wynajmujący zobowiązuje się wydać Najemcy Przedmiot najmu do dnia 1 marca 

2009 roku w stanie przydatnym do umówionego użytku i utrzymywać go w takim 

stanie przez cały czas trwania niniejszej umowy. 

2. Za każdy dzień zwłoki w wydaniu Przedmiotu najmu Wynajmujący zobowiązany 

jest do zapłaty Najemcy kary umownej w wysokości 1/10 miesięcznego czynszu najmu. 

3. Najemca może dochodzić odszkodowania przewyższającego określoną w ust. 3 

karę umowną na zasadach ogólnych określonych w kodeksie cywilnym. 

4. Wynajmujący zobowiązuje się do niezwłocznego usunięcia na własny koszt 

wad Przedmiotu najmu, jeżeli wady te uniemożliwiają korzystanie z Przedmiotu najmu 

zgodnie z niniejszą umową. 

5. Wynajmujący ma prawo do kontroli Przedmiotu najmu przy udziale przedstawiciela 

Najemcy, nie częściej niż raz na miesiąc. Najemca zobowiązuje się udostępnić 

Przedmiot najmu celem kontroli osobie wskazanej przez Wynajmującego, po uprzednim 

powiadomieniu go o terminie kontroli, z uprzedzeniem na co najmniej 3 dni robocze. 

OKREŚLENIE PRAW 

I OBOWIĄZKÓW STRON 

PROPOZYCJA OKREŚLENIA 

KARY UMOWNEJ 

KLAUZULA MOŻLIWOŚCI 

DOCHODZENIA ODSZKODOWANIA 

PRZEWYŻSZAJĄCEGO KARĘ UMOWNĄ

2 

ROZWIĄZANIE UMOWY 

UMOWA KONSORCJUM 

DATA I MIEJSCE ZAWARCIA 

Można dowolnie określić czas 

trwania umowy, jednak przy umowie 

najmu należy pamiętać, że umowę 

zawartą na czas dłuższy niż 10 lat 

poczytuje się po upływie tego terminu 

za zawartą na czas nieoznaczony. 

§ 7 

1. Wynajmującemu przysługuje prawo wypowiedzenia umowy w trybie natychmiastowym, 

bez zachowania terminów wypowiedzenia, w przypadku: 

a. zalegania przez Najemcę z zapłatą czynszu za dwa pełne okresy płatności, po udzieleniu 

mu na piśmie dodatkowego miesięcznego terminu do zapłaty zaległego czynszu, 

b. używania Przedmiotu najmu w sposób sprzeczny z niniejszą umową lub jego przeznaczeniem. 

2. Najemcy przysługuje prawo wypowiedzenia umowy w trybie natychmiastowym, 

bez zachowania terminów wypowiedzenia, w przypadku: 

a. niewydania przez Najemcę Przedmiotu najmu do dnia 30 lutego 2010 roku w stanie 

przydatnym do umówionego użytku, 

b. nieusunięcia przez Wynajmującego na własny koszt wad uniemożliwiających korzystanie 

z Przedmiotu najmu zgodnie z niniejszą umową w terminie jednego tygodnia od 

pisemnego wezwania przez Najemcę. 

3. W razie rozwiązania umowy najmu, Najemca jest zobowiązany do niezwłocznego 

wydania Przedmiotu najmu w stanie niepogorszonym. 

4. Każdej ze stron przysługuje prawo rozwiązania umowy za 3-miesięcznym 

okresem wypowiedzenia naprzód, liczonym na koniec miesiąca kalendarzowego. 

POSTANOWIENIA KOŃCOWE 

Zawarta w dniu ……….. roku w Warszawie pomiędzy: 

Stowarzyszeniem Alfa z siedzibą w …….., zarejestrowanym przez Sąd Rejonowy ……….. 

w ……… ……Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS ……..….…., 

REGON ……., NIP …….. 


1. Jana Kowalskiego – Prezesa Zarządu 

2. Krzysztofa Nowaka – Wiceprezesa Zarządu 

zwanym dalej Liderem, 

a 

Stowarzyszeniem Beta z siedzibą w ………, zarejestrowanym przez Sąd Rejonowy ……….. 

w ……… ……Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS ……….…..., 

REGON ……., NIP …….. 

reprezentowanym przez: Stefana Iksińskiego – Prezesa Zarządu, 

zwanym dalej Uczestnikiem Konsorcjum, 

zwanymi w dalszej części umowy Stronami umowy. 

OZNACZENIE STRON 

§ 8 

1. Wszelkie zmiany i uzupełnienia niniejszej umowy wymagają formy pisemnej 

pod rygorem nieważności. 

2. W sprawach nieuregulowanych niniejszą umową zastosowanie mają przepisy 

kodeksu cywilnego. 

3. Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla 

każdej ze stron. 

WYNAJMUJĄCY: 

……………………………………… 

własnoręczny podpis 

NAJEMCA: 

……………………………… 


DEFINICJE 

§ 1 

Przez użyte w niniejszej umowie określenia i skróty należy rozumieć: 

1. PO KL – Program Operacyjny Kapitał Ludzki. 

2. Projekt – projekt szkoleniowy o nazwie „Pracownik w nowoczesnym przedsiębiorstwie” 

realizowany przez Konsorcjum zgodnie z zasadami określonymi w Programie 

Operacyjnym Kapitał Ludzki. 

3. Umowa finansowania – umowa zawarta pomiędzy Konsorcjum a PARP na realizację 

Projektu. 

4. Wniosek o finansowanie Projektu z PO KL – kompletna dokumentacja umożliwiająca 

ubieganie się o dotację składaną przez Konsorcjum w Polskiej Agencji Rozwoju 

Przedsiębiorczości. 

5. PARP – Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.

Strony powinny określić 

cel zawarcia konsorcjum 

i jego przedmiot działalności. 

Strony mogą uzgodnić, że obie są 

uprawnione do reprezentacji 

konsorcjum wobec osób trzecich. 

PRZYKŁADOWE OKREŚLENIE 

OBOWIĄZKÓW STRON KONSORCJUM. 


§ 2 

1. Strony umowy zawierają Konsorcjum w celu realizacji usług szkoleniowych 

w ramach Projektu. 

2. Przedmiot działalności Konsorcjum w szczególności obejmuje: 

a. wspólne złożenie wniosku o dofinansowanie Projektu z PO KL do PARP, 

b. podpisanie umowy o finansowanie Projektu z PARP, 

c. złożenie w PARP zabezpieczeń wymaganych w procedurze finansowania Projektu, 

d. zarządzanie projektem zgodnie z wymogami SPO RZL, 

e. realizację szkoleń założonych w Projekcie. 


§ 3 

Umowa zostaje zawarta na czas realizacji Projektu. 

PRAWA I OBOWIĄZKI STRON 

§ 4 

Lider jest uprawniony do składania oświadczenia woli wobec osób trzecich w imieniu 

Konsorcjum. 

§ 5 

Do obowiązków Lidera należy: 

1. Realizowanie szkoleń określonych w harmonogramie Projektu. 

2. Składanie do PARP sprawozdań finansowych Konsorcjum zakładanych w budżecie 

Projektu. 

3. Przygotowywanie i składanie do PARP sprawozdań z zakresu przeprowadzonych 

szkoleń oraz zestawień beneficjentów. 

4. Przygotowywanie i składanie wniosków o kolejne transze dofinansowania dla 

Konsorcjum. 

5. Zachowywanie w tajemnicy wszelkich informacji dotyczących działalności Konsorcjum. 

§ 6 

Do obowiązków Uczestnika Konsorcjum należy: 

1. Realizowania szkoleń określonych w harmonogramie Projektu. 

2. Dostarczanie Liderowi dokumentów księgowych świadczących o ponoszeniu 

kosztów zakładanych w budżecie Projektu. 

3. Dostarczanie Liderowi informacji odnośnie przeprowadzonych szkoleń oraz 

zestawień beneficjentów. 

4. Informowanie Lidera o podejmowanych działaniach w celu realizacji przedmiotu 

niniejszej umowy. 

5. Zachowywanie w tajemnicy wszelkich informacji dotyczących działalności Konsorcjum. 

§ 7 

Lider i Uczestnik Konsorcjum mają równy udział w zyskach i stratach związanych 

z realizowaniem Projektu. 

ROZWIĄZANIE UMOWY 

§ 8 

1. Każda ze stron niniejszej umowy ma prawo wypowiedzieć umowę na piśmie 

z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia. 

2. Lider ma prawo wypowiedzieć umowę na piśmie bez zachowania okresu wypowiedzenia, 

jeżeli: 

a. Uczestnik Konsorcjum nie będzie realizował szkoleń określonych w harmonogramie 

Projektu, 

b. Uczestnik Konsorcjum nie dostarczy Liderowi dokumentów księgowych świadczących 

o ponoszeniu kosztów zakładanych w budżecie Projektu, 

c. Uczestnik Konsorcjum nie dostarczy Liderowi informacji odnośnie przeprowadzonych 

szkoleń oraz zestawień beneficjentów, 

3. Uczestnik Konsorcjum ma prawo wypowiedzieć umowę na piśmie bez zachowania 

okresu wypowiedzenia, jeżeli: 

a. Lider nie będzie realizował szkoleń określonych w harmonogramie Projektu, 

b. Lider nie złoży do PARP w odpowiednim terminie sprawozdania finansowego Konsorcjum 

zakładanych w budżecie Projektu, 

c. Lider nie złoży do PARP w odpowiednim terminie sprawozdania z zakresu przeprowadzonych 

szkoleń oraz zestawień beneficjentów, 

d. Lider nie złoży w odpowiednim czasie wniosku o kolejną transze dofinansowania dla 

Konsorcjum. 


§ 9 

1. W sprawach nieuregulowanych niniejszą umową stosuje się przepisy kodeksu 

cywilnego. 

2. Wszelkie zmiany niniejszej umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności. 

3. Sądem właściwym do rozstrzygania sporów wynikających z niniejszej umowy 

będzie sąd właściwy dla siedziby Lidera. 

4. Umowa zostaje sporządzona w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach po jednym 

dla każdej ze stron. 

........................................ ....................................... 

własnoręczny podpis przedstawiciela strony własnoręczny podpis przedstawiciela strony 

Można inaczej uregulować kwestie 

udziału w zyskach i stratach Lidera 

i Uczestnika Konsorcjum, zazwyczaj 

odzwierciedla to zakres uczestnictwa 

stron w realizacji projektu. 

Strony określają sytuacje w których 

każda z nich będzie uprawniona 

do rozwiązania konsorcjum zarówno 

za wypowiedzeniem, jak i bez 

wypowiedzenia. Powody rozwiązania 

konsorcjum bez wypowiedzenia, 

na ogół związane są z nierealizowaniem 

przez strony umowy.

Umowa 

o dzieło 

a umowa 

zlecenia 

Renata Szczepanowska 

UMOWA O DZIEŁO 

Jest to umowa uregulowana w art. 627-646 k.c. Zostaje 

zawarta przez strony, z których jedną określa się jako 

przyjmującego zamówienie, a drugą jako zamawiającego. 

Należy jednak pamiętać, że o charakterze umowy nie świadczy 

ani jej nazwa, ani nawet nazwanie stron, lecz określenie 

ich wzajemnych obowiązków. 

JAKI MOŻE BYĆ PRZEDMIOT UMOWY O DZIEŁO 

Poprzez umowę o dzieło przyjmujący zobowiązuje się 

do wykonania określonego dzieła, zamawiający zaś do odebrania 

dzieła i zapłaty wynagrodzenia. Aby zrozumieć charakter tej 

umowy, ważne jest dokładne określenie, co może być dziełem. 

I tak – dzieło oznacza dobro materialne lub niematerialne, 

które stanowi efekt pracy przyjmującego zobowiązanie i ma 

zindywidualizowany charakter. Dobra materialne to na przykład 

buty lub mebel na zamówienie, a niematerialne to strona internetowa 

lub publikacja. Należy pamiętać, że zgodnie z orzecznictwem 

(wyrok Sądu Apelacyjnego z 17 stycznia 1996 roku, I ACr 

618/95), dobra niematerialne muszą zostać utrwalone na nośniku 

informacji, tj. na papierze lub nośniku elektronicznym 3 . 

CO OZNACZA STWIERDZENIE, ŻE UMOWA 

O DZIEŁO TO „UMOWA REZULTATU” 

Oznacza to, że niezbędnym elementem umowy o dzieło 

jest zobowiązanie się do osiągnięcia określonego rezultatu, 

za który przyjmujący zamówienie bierze odpowiedzialność. 

Dlatego nie będzie umową o dzieło umowa bez założenia 

konkretnego efektu, np. pilnowanie mienia czy wygłoszenie 

wykładu. Będzie nią natomiast umowa napisania artykułu, który 

autor ma przekazać wydawcy choćby w formie elektronicznej. 

Umowa, w której przyjmujący zamówienie zobowiązuje 

się tylko do starannego działania, a nie do osiągnięcia 

określonego efektu, nie może zostać nazwana umową o dzieło. 

Będzie to umowa o świadczenie usług, do której zastosowanie 

znajdą przepisy o zleceniu. 

Nie zawsze jednak różnica jest wyraźna. Na przykład, 

gdy umawiamy się na wykonanie strony internetowej organizacji, 

to jest to umowa o dzieło, ponieważ zakłada osiągnięcie konkretnego 

efektu – stworzenie strony, jeżeli natomiast przedmiotem 

umowy jest uaktualnianie strony i jej bieżąca obsługa, to jest to 

umowa o świadczenie usług, ponieważ nie wymagamy efektu, 

a jedynie starannego działania ze strony zleceniobiorcy 4 . 

CZY PRZEDMIOTEM UMOWY O DZIEŁO MOGĄ 

BYĆ RZECZY PRODUKOWANE STANDARDOWO 

Nie, przedmiot umowy o dzieło powinien posiadać 

określone przez zamawiającego cechy indywidualne, niepowtarzalne. 

Dlatego też nie mogą być przedmiotem dzieła rzeczy 

określone rodzajowo lub standardowo wyprodukowane, np. 

wyprodukowane taśmowo zabawki. 

JAK OKREŚLAĆ WYNAGRODZENIE 

W UMOWIE O DZIEŁO 

Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można 

określić ryczałtowo lub kosztorysowo. 

Wynagrodzenie kosztorysowe określa się na podstawie 

zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów. 

Wynagrodzenie ryczałtowe natomiast to stała, ogólna 

suma za wykonane dzieło, która nie może ulec podwyższeniu 

na żądanie wykonującego, chociażby w czasie zawarcia umowy 

nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. 

W przypadku braku odmiennych ustaleń, wynagrodzenie powinno 

zostać zapłacone w chwili oddania dzieła. 

KIEDY MOŻNA ZMIENIĆ WYNAGRODZENIE 

W TRAKCIE TRWANIA UMOWY 

Jest kilka takich sytuacji. Po pierwsze, może się to 

zdarzyć, jeżeli strony określiły wynagrodzenie kosztorysowe, 

a w toku wykonywania dzieła zarządzenie właściwego organu 

państwowego zmieniło wysokość cen lub stawek obowiązujących 

dotychczas w obliczeniach kosztorysowych. W takiej sytuacji 

każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany umówionego 

wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak należności uiszczonej 

za materiały lub robociznę przed zmianą cen lub stawek.

Ponadto, jeżeli w toku wykonywania dzieła zajdzie 

konieczność przeprowadzenia prac dodatkowych, które nie 

były przewidziane w zestawieniu, na którego podstawie przygotowany 

został kosztorys, to: 

• jeżeli zestawienie sporządził zamawiający, przyjmujący 

zamówienie może żądać odpowiedniego podwyższenia umówionego 

wynagrodzenia, 

• jeżeli zestawienie sporządził przyjmujący zamówienie, 

może on żądać podwyższenia wynagrodzenia tylko wtedy, gdy 

mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć 

konieczności prac dodatkowych. 

Należy pamiętać o tym, że przyjmujący zamówienie nie 

może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli wykonał prace 

dodatkowe bez uzyskania zgody zamawiającego. Jak również 

o tym, że gdyby zaszła konieczność znacznego podwyższenia 

wynagrodzenia kosztorysowego, zamawiający może od umowy 

odstąpić. Odstąpienie powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, 

a przyjmujący zamówienie powinien zapłacić za część dzieła, 

która została wykonana do chwili odstąpienia. 

W przypadku wynagrodzenia ryczałtowego jedyną wyjątkową 

okolicznością, w której można zmienić wynagrodzenie, 

jest sytuacja, kiedy doszło do zmiany stosunków, której nie 

można było przewidzieć i jeżeli w jej konsekwencji wykonawcy 

dzieła groziłaby rażąca strata, wtedy sąd (nigdy sam przyjmujący 

zamówienie) może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę. 

JAKIE WYNAGRODZENIE NALEŻY SIĘ 

WYKONAWCY DZIEŁA, JEŚLI STRONY UMOWY 

GO NIE OKREŚLIŁY 

Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia 

ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, przyjmuje się, że 

strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło danego 

rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości 

wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające 

uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego 

zamówienie. 

CZY ZAMAWIAJĄCY MOŻE DOSTARCZYĆ 

WYKONAWCY MATERIAŁY DO WYKONANIA DZIEŁA 

Tak, w takiej sytuacji przyjmujący zamówienie powinien 

użyć materiałów dostarczonych przez zamawiającego oraz 

złożyć rachunek z ich zużycia, a także zwrócić niezużytą część. 

W sytuacji, gdy materiał dostarczony przez zamawiającego nie 

nadaje się do prawidłowego wykonania dzieła, przyjmujący zamówienie 

powinien niezwłocznie zawiadomić o tym zamawiającego. 

CO MOŻNA ZROBIĆ, GDY PRZYJMUJĄCY 

ZAMÓWIENIE NIE DOTRZYMUJE TERMINÓW 

To zależy, jak duże jest opóźnienie. Jeżeli jest ono 

na tyle duże, że nie jest prawdopodobne, aby przyjmujący zamówienie 

zdołał ukończyć dzieło w wyznaczonym terminie, 

zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego 

odstąpić od umowy, nawet jeżeli jeszcze nie minął termin, 

w którym dzieło miało być wykonane. 

CZY PRZYJMUJĄCY ZAMÓWIENIE ODPOWIADA ZA 

ŹLE WYKONANE DZIEŁO 

Oczywiście. Jeżeli dzieło zostało źle wykonane, zamawiający 

może żądać usunięcia wad. W tym celu musi on 

wyznaczyć przyjmującemu zamówienie odpowiedni termin 

z zagrożeniem, że po bezskutecznym upływie tego terminu nie 

przyjmie naprawy. Jeżeli nie można naprawić dzieła lub nie 

zostanie ono naprawione w odpowiednim czasie, zamawiający 

może odstąpić od umowy. Jeżeli wady są nieistotne, to zamawiający 

nie może odstąpić od umowy, może natomiast żądać 

obniżenia wynagrodzenia. 

CZY PRZYJMUJĄCY ZAMÓWIENIE MUSI WYKONAĆ 

DZIEŁO OSOBIŚCIE 

Zależy to od treści umowy oraz od charakteru dzieła. 

Jeżeli strony zdecydują w umowie, że dzieło ma być wykonane 

osobiście, to nie może on powierzyć wykonania dzieła 

osobie trzeciej. Jeżeli jednak umowa nie reguluje tej kwestii, 

to zamawiający może żądać, aby przyjmujący zamówienie osobiście 

wykonał dzieło, jeśli wynika to z właściwości – charakteru 

dzieła, a także gdy wykonanie dzieła jest uzależnione od 

cech osobistych, kompetencji czy umiejętności przyjmującego 

zamówienie. Na przykład trudno wyobrazić sobie, że profesor, 

u którego zamówiono artykuł, powierzy jego napisanie osobie 

trzeciej. 

W przypadku, gdy powierzenie dzieła osobie trzeciej 

jest – zgodnie z powyższymi zapisami – możliwe, przyjmujący 

zamówienie jest odpowiedzialny za działania i zaniechania 

tych osób trzecich, tak jak za własne 5 . 

KIEDY PRZEDAWNIAJĄ SIĘ ROSZCZENIA 

Z TYTUŁU UMOWY O DZIEŁO 

Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają 

się z upływem dwóch lat od oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie 

zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z umową miało być 

oddane. 

UMOWA ZLECENIA 

Umowa zlecenia została uregulowana w art. 734-751 

k.c. Stronami umowy zlecenia są przyjmujący zlecenie (zleceniobiorca) 

oraz dający zlecenie (zleceniodawca). Umowa 

zlecenia polega na tym, że zleceniobiorca zobowiązuje się do 

dokonania określonej czynności prawnej dla zleceniodawcy. 

Uregulowana w kodeksie cywilnym umowa zlecenia dotyczy 

tylko czynności prawnych, takich jak np. zawieranie umów 

w imieniu zleceniodawcy. Jednak omówienie umowy zlecenia 

jest istotne, ponieważ przepisy dotyczące umowy zlecenia, 

zgodnie z art. 750 k.c. stosuje się również do umów o świadczenie 

usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, 

czyli do wielu umów stosowanych w codziennej działalności 

organizacji pozarządowych, między innymi takich, w których 

przyjmujący zobowiązuje się do wykonania określonej czynności 

faktycznej dla zleceniodawcy. Do umów takich należy 

na przykład umowa o prowadzenie biura organizacji, obsługę 

strony internetowej czy też umowa o pilnowanie mienia. 

CZYM CHARAKTERYZUJE SIĘ UMOWA ZLECENIA 

Najważniejszą cechą charakterystyczną umowy zlecenia 

jest zobowiązanie zleceniobiorcy do należytej staranności, 

a nie – jak przy umowie o dzieło – do osiągnięcia konkretnego 

rezultatu 6 . Zleceniobiorca powinien wykonać zlecenie 

osobiście i stosować się do wskazanego przez zleceniodawcę 

sposobu wykonania zlecenia. Gdyby nie otrzymał wiążących 

wskazówek, powinien kierować się przedmiotem zobowiązania, 

obowiązującym prawem i działać z odpowiednią starannością 7 . 

JAK OKREŚLA SIĘ WYNAGRODZENIE 

ZA WYKONANIE ZLECENIA 

Najlepiej określić je w umowie. Jeżeli jednak w umowie 

nie zapisano, że za wykonanie zlecenia nie należy się wynagrodzenie, 

jak również nie określono jego wysokości, a nie ma 

obowiązującej taryfy, to należy się wynagrodzenie odpowiadające 

wykonanej pracy. 

Wynagrodzenie należy się zleceniobiorcy dopiero po 

wykonaniu zlecenia, chyba że co innego wynika z umowy lub 

z przepisów szczególnych. 

CZY MOŻNA POWIERZYĆ WYKONANIE 

ZLECENIA OSOBIE TRZECIEJ 

Tak, można powierzyć wykonanie zlecenia osobie 

trzeciej, jednak tylko w sytuacjach szczególnych. Jest to możliwe, 

gdy taki zapis znajduje się w umowie, wynika ze zwyczaju 

lub gdy zleceniobiorca jest do tego zmuszony przez okoliczności. 

W takim wypadku zleceniobiorca, który powierzył wykonanie 

zlecenia osobie trzeciej, obowiązany jest niezwłocznie 

zawiadomić zleceniodawcę o tym, kogo wybrał na zastępcę 

i o miejscu zamieszkania tej osoby. 

Osoba zastępująca zleceniobiorcę odpowiedzialna 

jest za wykonanie zlecenia zarówno wobec zleceniobiorcy, jak 

i względem zleceniodawcy. W wypadku gdy zleceniobiorca powierzył 

wykonanie zlecenia innej osobie, mimo że nie był do 

tego uprawniony, a rzecz należąca do zleceniodawcy uległa 

przy wykonywaniu zlecenia utracie lub uszkodzeniu, zleceniobiorca 

jest odpowiedzialny za utratę lub uszkodzenie przypad-

kowe, chyba że jedno lub drugie nastąpiłoby również wtedy, 

gdyby sam zlecenie wykonywał. 

KIEDY MOŻNA ROZWIĄZAĆ UMOWĘ ZLECENIA 

Ponieważ umowa ta w sposób szczególny opiera 

się na zaufaniu stron, zleceniodawca może ją wypowiedzieć 

w każdej chwili. Powinien jednak zwrócić zleceniobiorcy wydatki, 

które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia, 

a także zobowiązany jest uiścić zleceniobiorcy część wynagrodzenia 

odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom. 

Jeżeli wypowiedzenie umowy nastąpiło bez ważnego powodu, to 

zleceniodawca jest również zobowiązany do naprawienia szkody. 

Zleceniobiorca może je wypowiedzieć w każdym czasie. 

Jednakże, gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło 

bez ważnego powodu, zleceniobiorca jest odpowiedzialny 

za wyrządzoną zleceniodawcy szkodę. 

KIEDY PRZEDAWNIAJĄ SIĘ ROSZCZENIA 

Z TYTUŁU UMOWY ZLECENIA 

Roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności 

i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które 

stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się 

czynnościami danego rodzaju, jak również roszczenia z tytułu 

zaliczek udzielonych tym osobom z tytułu umowy zlecenia 

przedawniają się z upływem dwóch lat. 

Tabela 1. 

Porównanie umowy o dzieło z umową zlecenia (opracowanie własne) 

STRONY 

ODPOWIEDZIALNOŚĆ STRON 

UMOWA O DZIEŁO 

przyjmujący zamówienie i zamawiający 

przyjmujący zamówienie odpowiada za rezultat, 

odpowiada za wady fizyczne wykonanej 

rzeczy (umowa rezultatu) 


przyjmujący zlecenie (zleceniobiorca) i dający zlecenie 

(zleceniodawca) 

zleceniobiorca odpowiada za staranne działanie nie 

ponosi odpowiedzialności bezpośrednio za rezultat 

swojej pracy, lecz za staranność w prowadzeniu spraw 

zleceniodawcy (umowa należytej staranności) 

Przedmiot umowy 

przewiduje konkretny efekt. 

PRZYKŁADOWE UMOWY 

WYNAGRODZENIE 

ryczałtowe lub kosztorysowe 

zgodnie z umową, według taryfikatora lub wynagrodzenie 

odpowiadające wykonanej pracy 

MOŻLIWOŚĆ POWIERZENIA 

WYKONANIA OSOBIE 

TRZECIEJ 

zależy to od treści umowy 

oraz od charakteru dzieła 

tylko w sytuacjach szczególnych, gdy taki zapis znajduje 

się w umowie, wynika ze zwyczaju lub gdy przyjmujący 

zlecenie jest do tego zmuszony przez okoliczności 

PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ 

z upływem dwóch lat od oddania dzieła, 

a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, 

w którym zgodnie z umową miało być oddane 

roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności, 

o zwrot poniesionych wydatków oraz roszczenia z tytułu 

zaliczek przedawniają się z upływem dwóch lat 

WYGAŚNIĘCIE 

I ROZWIĄZANIE UMOWY 

wygasa z chwilą wykonania dzieła; 

rozwiązuje się wskutek śmierci lub niezdolności 

do pracy 

wygasa z chwilą wykonania zlecenia, wskutek śmierci 

przyjmującego zlecenie albo wskutek utraty przez niego 

pełnej zdolności do czynności prawnych.


PRZYKŁADOWE UMOWY


Zawarta w dniu ……….. roku w Warszawie pomiędzy: 

h. rozliczania składek z ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego, 

i. sporządzania deklaracji podatkowych dla urzędów skarbowych i podatników, 

j. sporządzania miesięcznych, półrocznych i rocznych rozliczeń podatkowych, 


Przedmiot umowy nie przewiduje 

efektu, lecz wykonanie prac 

z należytą starannością. 

Stowarzyszeniem Klub Myśli Społecznej Inicjatywy z siedzibą w Warszawie, zarejestrowanym 

przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru 

Sądowego pod nr KRS 0000184015, REGON 015636657, NIP 534-192-01-11 


1. Przemysława Derwicha – Prezesa Zarządu 

2. Katarzynę Iwińską – Wiceprezes Zarządu 

zwanym dalej Zleceniodawcą, 

a 

Elżbietą Kowalską, prowadzącą działalność gospodarczą pod firmą FAKTURA Elżbieta Kowalska 

w Pruszkowie, 05-800, przy ulicy Racławickiej 1, działającą na podstawie wpisu do ewidencji działalności 

gospodarczej pod nr 4533, wydanego przez Prezydenta Miasta Pruszkowa, REGON 145627554, 

NIP 534-192-01-21, 

zwanym w umowie Zleceniobiorcą, 

o następującej treści: 


§ 1 

Zleceniodawca zleca Zleceniobiorcy wykonywanie stałej obsługi finansowo-księgowej 

Zleceniodawcy, a Zleceniobiorca powierzone obowiązki przyjmuje i zobowiązuje się je 

rzetelnie wykonywać z należytą starannością. 

§ 3 

1. W celu umożliwienia Zleceniobiorcy prawidłowego wykonania umowy Zleceniodawca 

zobowiązuje się do dostarczenia Zleceniobiorcy dokumentów stanowiących 

podstawę rozliczeń, nie później niż do 5. dnia miesiąca następującego po miesiącu, którego 

te dokumenty dotyczą. 

2. Zleceniodawca zobowiązuje się do niezwłocznego informowania Zleceniobiorcy 

o wszelkich zdarzeniach powodujących zmiany w stanie oraz liczby składników majątkowych. 

ZACHOWANIE POUFNOŚCI 

§ 4 

Zleceniobiorca zobowiązuje się do zachowania w tajemnicy wszystkich okoliczności, 

o których dowiedział się w związku z wykonywaniem zlecenia, chyba że Zleceniodawca 

zwolni go pisemnie z tego obowiązku. Obowiązek zachowania tajemnicy trwa nadal po 

wygaśnięciu umownego stosunku zlecenia. 

WYNAGRODZENIE 

§ 5 

1. Z tytułu wykonywanych usług Zleceniobiorca otrzymywać będzie wynagrodzenie 

miesięczne ryczałtowe w wysokości 1 000 zł (słownie: jeden tysiąc złotych) plus należny 

podatek VAT za każdy miesiąc obsługi. 

2. Wynagrodzenie płatne będzie przelewem na rachunek Zleceniobiorcy w terminie 

7 dni od daty wystawienia faktury. 


OBOWIĄZKI STRON 

§ 2 

1. W zakresie obsługi finansowo-księgowej, określonej w § 1 niniejszej umowy, 

Zleceniobiorca zobowiązuje się w szczególności do: 

a. prowadzenia ksiąg rachunkowych zgodnie z ustawą o rachunkowości i zakładowym 

planem kont, 

b. opracowywania zakładowych planów kont, 

c. prowadzenia ewidencji środków trwałych, 

d. sporządzania deklaracji podatku dochodowego od osób prawnych, 

e. sporządzania bilansu rocznego, w tym: bilansu wraz z załącznikami, rachunku zysków 

i strat, informacji dodatkowych, 

f. prowadzenia kompleksowej obsługi zatrudnienia zgodnie z wymogami prawa pracy 

oraz aktualnymi przepisami ZUS, 

g. naliczania wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy, 

CZAS OBOWIĄZYWANIA UMOWY 

§ 6 

1. Umowa zostaje zawarta na czas nieokreślony. 

2. Każda ze stron może rozwiązać niniejszą umowę przez jednostronne jej wypowiedzenie 

na koniec miesiąca z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia. 

Umowa trwa jednak do czasu przekazania przez Zleceniobiorcę deklaracji podatkowych 

za ostatni miesiąc okresu wypowiedzenia. 

3. Każda ze stron może rozwiązać niniejszą Umowę ze skutkiem natychmiastowym 

bez zachowania okresu wypowiedzenia w wypadku, gdy druga strona umowy rażąco 

naruszy jej postanowienia. W takim przypadku strona rozwiązująca umowę jest 

zobowiązana do poinformowania o tym drugiej strony.



§ 7 

1. Wszelkie zmiany i uzupełnienia niniejszej umowy wymagają formy pisemnej 

pod rygorem nieważności. 

2. W sprawach nieuregulowanych niniejszą umową zastosowanie mają przepisy 

kodeksu cywilnego. 

3. Spory, które mogą wynikać z realizacji niniejszej umowy, strony poddają rozstrzygnięciu 

przez sąd właściwy dla siedziby Zleceniodawcy. 

4. Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla 

każdej ze stron. 

Zleceniodawca: 

……………………………… 


Zleceniobiorca: 

……………………………… 


PRZYPISY 

1 Encyklopedia prawa bankowego, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 


2 S. Dmowski, M. Sychowicz, H. Ciepła, K. Kołakowski, T. Wiśniewski, 

C. Żuławska, J. Gudowski, G. Bieniek, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga 

trzecia. Zobowiązania. Tom I, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, wydanie IX, 




trzecia. Zobowiązania, Tom II, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 

2009. 

4 W. Gujski, Kontrakty menedżerskie. Umowy cywilnoprawne o świadczenie 

pracy, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2008. 

5 W. Żukowski, Piśmiennictwo: Praktyczne wyjaśnienia oraz wzory umów 

i pism,2001-2006 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis -LexPolonica 



trzecia. Zobowiązania, op. cit. 

7 W. Żukowski, Praktyczne wyjaśnienia oraz wzory umów i pism, op. cit.

Wypracowanie 

strategii 

zarządzania 

zasobami 

ludzkimi 

w NGO 

Agnieszka Jastrzębska 

Karolina Lignar-Paczocha 

W dobie dążenia do profesjonalizacji trzeciego sektora 

niezbędne staje się również profesjonalizowanie podejścia do 

zarządzania zasobami w organizacjach pozarządowych (NGO), 

w tym zasobami ludzkimi. Warto uświadomić sobie, że ludzie 

są zasobem organizacji i to właśnie dzięki nim instytucje mogą 

sprawnie funkcjonować i realizować stojące przed nimi cele. 

Tak samo jak ustala się strategie rozwoju organizacji na najbliższy 

rok, dwa czy pięć lat, warto zastanowić się nad związaną 

z tym strategią rozwoju pracowników. Badania w polskim środowisku 

organizacji pozarządowych pokazują, że w większości 

z nich nie ma spójnego i strategicznego podejścia do zarządzania 

zasobami ludzkimi 1 . 

W zarządzaniu ludźmi w organizacji nie chodzi tylko 

o kierownicze bądź przywódcze kompetencje kierowników czy 

liderów, którzy będą lepiej zarządzać swoimi zespołami (co jest 

oczywiście niezmiernie ważne), lecz o szersze spojrzenie na ludzi 

jako zasób organizacji, ze wspomnianymi liderami włącznie. 

Dążenie do stworzenia silnych organizacji i atrakcyjnych 

miejsc pracy pociąga za sobą czerpanie ze sprawdzonych 

praktyk i wzorców zarówno z wnętrza własnej instytucji, jak 

też z innych, pozarządowych i biznesowych oraz ciągłe tego 

ulepszanie. Nie wszyscy korzystają z istniejących już rozwiązań 

wypracowanych przez organizacje polskie czy zagraniczne, 

pozarządowe i biznesowe. Niektórzy są sceptyczni i mówią, 

że rozwiązań z biznesu nie da się przełożyć na NGO, gdyż tam 

panują zupełnie inne realia. Można się zgodzić, że cele funkcjonowania 

organizacji biznesowych i pozarządowych są odmienne 

– te pierwsze działają dla zysku, drugie realizują cele 

statutowe, często społeczne, obywatelskie, publiczne. Jednak 

nie powinno to przeszkadzać w dążeniu do profesjonalizacji, realizowanej 

również przez korzystanie ze sprawdzonych praktyk 

biznesu i dostosowywania ich do NGO. 

Artykuł ten jest próbą wypracowania wskazówek dla 

liderów organizacji pozarządowych, zaczerpniętych z praktyk 

sektora biznesowego. Autorki pracujące co dzień w działach 

personalnych międzynarodowych firm są jednocześnie aktywnymi 

działaczkami trzeciego sektora i postanowiły zaproponować 

przedstawicielom NGO próbę odpowiedzi na pytanie, po co 

wdrażać strategie i narzędzia zarządzania zasobami ludzkimi w 

organizacji, a także wskazać, jak się do tego zabrać. 

Przed przystąpieniem do budowania strategii HR 

(ang. Human Resources) należy sobie odpowiedzieć na następujące 

pytania: 

1. Czy w mojej organizacji ważni są dla mnie ludzie A jeśli 

tak, to którzy: pracownicy, działacze czy wolontariusze 

2. Jaki jest ich udział/wpływ na jakość realizowanych działań 

3. Gdzie chcemy być, jako organizacja, za rok, dwa, za pięć lat 

4. Jakich ludzi potrzebujemy, by zrealizować nasze cele 

Skąd zdobyć potrzebnych ludzi oraz jak zrobić to profesjonalnie 

i skutecznie 

Szukaj. Dbaj o to, co masz. Myśl o przyszłości. 

SZUKAJ, CZYLI REKRUTACJA 

Przy planowaniu każdego z działań powinniśmy rozważyć, 

jakich zasobów ludzkich będziemy potrzebować i jak je 

pozyskać. Często wsparciem w realizacji zadań trzeciego sektora 

są wolontariusze, warto zaplanować proces ich rekrutacji 

i mieć plan ich rozwoju. 

Pomysłów na pozyskanie wolontariuszy, działaczy lub 

pracowników jest wiele, poczynając od tzw. poczty pantoflowej 

i metody z polecenia, poprzez szeroko zakrojone rekrutacje zewnętrzne, 

ogłoszenia na portalach internetowych czy w prasie. 

Korzystanie z profesjonalnych agencji doradztwa personalnego 

jest mniej popularne, głównie ze względu na wysokie koszty takich 

rozwiązań. Warto też – co często praktykują duże korporacje 

– rozpocząć od rekrutacji wewnętrznej, czyli w pierwszej 

kolejności poszukać wewnątrz organizacji. 

Szukając konkretnej osoby do określonych zadań, należy 

zacząć od opisu stanowiska i zakresu obowiązków. Trzeba 

doskonale wiedzieć, kogo szukamy i do jakich zadań. Pozwoli to 

na stworzenie profilu idealnego kandydata, mającego adekwatny 

zasób wiedzy, umiejętności i doświadczenie, np. do realizacji 

projektów lub prowadzenia szkoleń z danego tematu. Następnie 

przystępujemy do wyboru źródeł i narzędzi rekrutacji. Jeśli 

okazuje się, że potrzebne nam, przykładowo, wsparcie w zakresie 

PR, warto szukać wśród studentów takich kierunków, gdy 

potrzebujemy doświadczonych kierowników projektów – nieko-

niecznie znajdziemy ich na uczelniach, może lepiej skorzystać 

z ogłoszeń internetowych lub prasowych. 

Ważnym elementem w procesie zdobywania nowych 

pracowników jest również dopasowanie kandydata do kultury 

organizacyjnej. W przypadku organizacji pozarządowych relacje 

między współpracownikami są często nieformalne, lecz 

zdarza się również – szczególnie w większych organizacjach, 

o rozbudowanej formalnej strukturze – że relacje w zespole 

są trudne, a nawet dochodzi do konfliktów. Warto wtedy przed 

wprowadzeniem nowych pracowników czy działaczy poświęcić 

czas na „leczenie” instytucji od wewnątrz. 

W wielu firmach prowadzona jest polityka „otwartych 

drzwi”, przyjmowani są wszyscy, którzy chcą się przyłączyć 

i działać na rzecz danej instytucji. Dla organizacji 

pozarządowych szczególnie ważnym elementem procesu rekrutacji 

nowych członków, działaczy czy pracowników są pytania 

o motywację, dlaczego dana osoba chce się do nas przyłączyć. 

Czy bliskie jej są cele, jakie realizuje fundacja/stowarzyszenie 

Czy szuka dla siebie miejsca w trzecim sektorze, aby robić coś 

dodatkowego poza pracą zawodową Czy chce, żeby właśnie to 

stało się sposobem jej zarabiania na życie Czy zamierza traktować 

doświadczenie w organizacji pozarządowej jako element 

własnego rozwoju czy też kolejny wpis w życiorysie 

Motywacje ludzi są różne i dobra ich identyfikacja pozwoli 

na dopasowanie pracowników i wolontariuszy do profilu 

organizacji, a także na przemyślane zaplanowanie ich dalszego 

rozwoju. Często motywacją kandydatów do pracy w NGO 

– poza chęcią pomocy innym – jest również troska o własną 

przyszłość, dlatego zawsze warto zapytać o zainteresowania, 

oczekiwane i planowane kierunki rozwoju oraz aktywności nowych 

członków i pracowników. 

Jak zbadać motywację kandydata 

W trakcie rozmowy rekrutacyjnej można zapytać 

wprost: „Dlaczego chce pan/pani pracować w naszej organizacji”, 

„Co panią/pana motywuje do pracy”, „Proszę opisać sytuację 

realizacji przedsięwzięcia, w które była pani/pan bardzo 

zaangażowany”, „Dlaczego przestała pan/pani działać/pracować 

w organizacji X”. 

Równocześnie trzeba też rozważyć fakt nie tylko dopasowania 

pracownika do organizacji, ale również organizacji 

do pracownika. Co organizacja jest w stanie zaoferować nowemu 

pracownikowi lub wolontariuszowi Można po prostu 

o to zapytać: „Czego pan/pani oczekuje od naszej organizacji”, 

„Jak widzi pan/pani swoją przyszłość zawodową za dwa, trzy 

lata”. Dowiemy się w ten sposób, czy przedstawiona przez 

kandydata wizja rozwoju jest zbieżna z planami na przyszłość 

naszej instytucji i tym, co możemy mu zaproponować. 

Pracodawcy w sektorze biznesu prześcigają się 

w propozycjach systemów motywacyjnych, pakietów socjalnych, 

ścieżek awansów, aby pozyskać oraz (co często trudniejsze) 

utrzymać najlepszych pracowników. NGO-sy często nie 

mogą sobie pozwolić na wyszukane pakiety socjalne i wysokie 

wynagrodzenie, ale nie jest to powód, aby nie pracować nad 

systemami motywacyjnymi. 

Łatwo powiedzieć… Ale jak to zrobić 

DBAJ O TO, CO MASZ! 

Proces adaptacji 

Duże firmy często mają opracowane programy wprowadzania 

nowych pracowników. Niekiedy są to szkolenia adaptacyjne, 

na których przekazywane są najważniejsze informacje 

na temat firmy i funkcjonujących w niej zasad, czasem jest 

wyznaczany opiekun nowego pracownika, który towarzyszy mu 

przez np. pierwszy miesiąc i jest dla niego wsparciem, są też 

wydawane specjalne przewodniki mające na celu przybliżenie 

informacji o firmie i ułatwienie nowej osobie odnalezienia się 

w niej. To ostanie jest niezłym pomysłem, możliwym do zastosowania 

w NGO. 

Co może się znaleźć w takim przewodniku Informacje 

o organizacji, jej członkach, funkcjonowaniu, strukturze 

organizacyjnej, funkcjach, oddziałach, korzyściach z członkowstwa, 

realizowanych działaniach. Można tam zamieścić zdjęcia, 

profile osób, najważniejsze informacje kontaktowe – jednym 

słowem wszystko, co ułatwi nowej osobie odnalezienie się 

w otaczającym ją środowisku. 

Bez względu na to, czy wręczymy świeżo przyjętemu 

pracownikowi przewodnik czy też tylko ustnie poinformujemy 

go o jego pracy w naszej instytucji, stale należy pamiętać, że 

pierwsze wrażenie jest bardzo istotne, a nowym pracownikiem 

czy wolontariuszem warto się „zaopiekować”. 

Możemy również zrobić minibadanie we własnej organizacji 

i zapytać, szczególnie tych stosunkowo najnowszych 

członków, jakie były ich pierwsze wrażenia z początkowego 

okresu współpracy z nami, czego zabrakło, a co warto by wprowadzić 

jako zasadę przy przyjmowaniu kolejnych osób. 

Zakres zadań 

W procesie wprowadzania nowej osoby do organizacji 

ważne jest przedstawienie roli, jaką będzie pełnić, oczekiwań 

instytucji wobec niej. Jeśli rzetelnie opracujemy profil szukanego 

kandydata, łącznie z zadaniami, jakie zamierzamy mu 

powierzyć, to mamy gotowy materiał do stworzenia opisu stanowiska. 

Po co przygotowywać taki opis Organizacje często 

przyzwyczajone są do sporządzania opisów zakresów zadań 

przy realizacji projektów. We wnioskach o dofinansowanie często 

wymagane jest szczegółowe opisanie zarządzania projektem, 

z podziałem na wszystkie zaangażowane stanowiska. Pozwala 

to na ocenę planowania i szacowania potrzebnych zasobów. 

Dlaczego warto traktować ten „wymóg projektowy” 

jako dobrą praktykę i stosować również na innych polach działalności 

organizacji Pozwoli to na uniknięcie frustracji i zagubienia 

niedoinformowanych pracowników, z którymi zapewne 

każdy miał kiedyś do czynienia. Określenie zakresu zadań 

(najlepiej na piśmie) pozwala zapobiegać nieporozumieniom, 

tworzy u pracownika czy wolontariusza poczucie przynależności, 

podkreśla jego znaczącą rolę w projekcie, daje konkretną 

wiedzę odnośnie wymagań i wreszcie pozwala na zastosowanie 

działań oceniających pracę. Przekazywanie skutecznych informacji 

zwrotnych i ocenianie pracy jest dużo łatwiejsze, jeśli 

mamy taki właśnie punkt odniesienia. 

W przypadku wolontariuszy czy praktykantów dokumentem 

takim może być również plan praktyk. Porządkuje on 

pracę, pokazuje, że mamy pomysł na dobrze zorganizowaną pracę, 

uwzględniający zdobywanie nowych doświadczeń i rozwój. 

Badania satysfakcji 

Większość dużych korporacji regularnie sprawdza poziom 

satysfakcji z pracy czy też stopień zaangażowania swoich 

pracowników, często wykorzystując do tego badania ankietowe. 

Po co to robią Chcą znać motywatory i móc reagować, gdy 

okaże się, że skutkują. Chcą pokazać, że zależy im na zdaniu 

pracowników, gdyż pragną wprowadzać środki naprawcze, zapobiegające 

sytuacjom trudnym i kryzysowym. Oczywiście, kolejne 

powody można jeszcze mnożyć… 

Jednak zdecydowanie ważniejsza od samej wiedzy, 

jaką dają badania, wydaje się odpowiedź na pytanie o to, jak 

można taką praktykę przełożyć na grunt organizacji pozarządowych. 

Zanim zaczniemy badać, pomyślmy, co zrobimy ze 

zdobytymi informacjami. Zasadą przy stosowaniu takich narzędzi 

jest konieczność wprowadzenia w ich następstwie naprawczych 

planów działania. 

W małych instytucjach nie ma konieczności prowadzenia 

badań ankietowych, można użyć bardziej nieformalnych 

metod i na przykład porozmawiać o tym, jak ludzie się czują 

w organizacji i co można zrobić, aby usprawnić pracę i komunikację 

tak, aby jeszcze bardziej „chciało im się chcieć”. 

Pamiętajmy jednak, że w odpowiedzi na uzyskane informacje 

powinniśmy zareagować, proponować konkretne rozwiązania, 

aby pracownicy nie mieli poczucia, że otwierają się przed nami 

na próżno. Dodatkową zaletą badań jest również zapewnienie 

pracownikom poczucia sprawczości i wpływu na organizację, 

co niezwykle silnie wpływa na wzrost poziomu zaangażowania 

w działalność. 

Szkolenia 

Wyniki wspomnianego wcześniej badania instytucji 

pozarządowych pokazują, że ponad połowa takich organizacji 

szkoli pracowników sporadycznie, w miarę możliwości i potrzeb, 

a 21% w ogóle nie oferuje szkoleń swoim pracownikom

i wolontariuszom 2 . Usprawiedliwieniem tego jest najczęściej 

argument związany z brakami budżetowymi na ten cel. 

Czy na pewno jest to bariera nie do przeskoczenia 

Można pomyśleć o rozwiązaniu opartym na wykorzystaniu 

potencjału członków i działaczy naszej organizacji, a także 

instytucji współpracujących. Warto czerpać z własnych zasobów 

przez wprowadzenie programu szkoleń wewnętrznych lub 

zwyczaju „dzielenia się wiedzą”, np. w formie relacji z odbytych 

spotkań czy kursów zewnętrznych. Trzeba też pomyśleć o opcji 

barteru, np. wymianie szkoleń z różnych dziedzin z inną organizacją 

lub uczestnictwa w jakimś kursie w zamian za usługę, 

w której się specjalizujemy. 

Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym kształceniu 

pracowników jest również szeroka oferta szkoleń dla organizacji 

pozarządowych, realizowanych także w ramach dofinansowanych 

projektów. Warto z nich korzystać, ale również zadać 

sobie pytanie, czy udział w nich jest przemyślany i związany ze 

strategią rozwoju organizacji i jej członków. Nie zawsze jest to 

oczywiste, zważywszy na fakt, że 2/3 organizacji nie prowadzi 

analizy potrzeb szkoleniowych swoich pracowników 3 . A przecież, 

aby móc skutecznie zaplanować rozwój i szkolenia pracownikom 

i wolontariuszom, trzeba wiedzieć, czego potrzebują. 

Komunikacja wewnętrzna 

Jednym z elementów troski o pracowników i wolontariuszy 

jest przepływ informacji w organizacji. Zwłaszcza 

w momencie, gdy instytucja się rozrasta, zmienia i realizuje 

nowe projekty, szczególnie ważne staje się dotarcie do pracowników 

z informacjami o tym, co dzieje się w innych działach, kto 

i co robi na nowych stanowiska, co się udało zorganizować, jakie 

są plany na przyszłość. 

Jest dużo narzędzi komunikacji wewnętrznej, poczynając 

od uznawanych za najskuteczniejsze, czyli spotkań, 

poprzez tablice komunikacyjne, ulotki, gazetki, newslettery, 

stronę internetową, aż po fora i grupy dyskusyjne. Warto zastanowić 

się, jak w naszej organizacji wygląda kwestia komunikacji 

wewnętrznej (można to również zbadać) i co możemy zrobić, 

jakie narzędzia zastosować, aby ją polepszyć. 

MYŚL O PRZYSZŁOŚCI 

Co się stanie po „abdykacji króla” 

Duże firmy często zadają sobie powyższe pytanie 

i przygotowują się do takiej sytuacji. Jeśli uznamy, że organizacje 

trzeciego sektora świadomie planują przyszłość, rozwój, 

długotrwałe, sprawne funkcjonowanie, to takie pytanie należy 

zadać. 

Co będzie, jak stracimy liderów czy zarząd Często 

takie sytuacje są trudne również w instytucjach biznesowych, 

ale tam, myśląc racjonalnie o przyszłości, o przetrwaniu na 

rynku, o przewadze konkurencyjnej, tworzy się plany sukcesji, 

wychowuje przyszłych liderów – następców kierowników. 

Czy sektor pozarządowy może w tym obszarze czerpać 

dobre praktyki od firm Zdecydowanie tak, jednak wymaga 

to szerszego spojrzenia na funkcjonowanie organizacji niż perspektywa 

„tu i teraz”. Ten aspekt wiąże się ściśle z planowaniem 

rozwoju pracowników. 

Rozwój pracowników 

Nie bez powodu rozwój pracowników stanowi w tym 

artykule oddzielny punkt. To nie są tylko szkolenia czy awanse! 

Często ludzie traktują swoją zawodową przyszłość bardzo 

subiektywnie, warto zatem pytać o nią pracowników, aby konfrontować 

nasz plan rozwoju z ich oczekiwaniami. Świadomy 

rozwój pracowników i wolontariuszy to dawanie im nowych zadań, 

możliwości, wyzwań, konstruktywnej informacji zwrotnej. 

Robi się to z myślą o samym pracowniku, ale również o przyszłości 

organizacji, w tym o wspomnianym wcześniej przygo- 

-towywaniu sukcesorów. 

Ciekawe wyniki dostarczyło badanie motywacji do 

zmiany pracy przez pracowników i wolontariuszy organizacji 

pozarządowych. Przeprowadzono je zarówno wśród decydentów 

w organizacjach pozarządowych, jak też wśród pracowników 

i wolontariuszy. Jako jeden z powodów zmiany pracy respondenci 

wskazali wysokość zarobków (twierdziło tak 53% 

badanych pracowników i wolontariuszy oraz 46% diagnozowanych 

kierowników) 4 . Interesujące jest to, że zdaniem pracowników 

i wolontariuszy prawie równie ważny jest brak możliwości 

rozwoju – 43% wskazań, co niestety nie jest dostrzegane przez 

decydentów i zauważane tylko przez 8% z nich. Pokazuje to, że 

kadra kierownicza czy zarządy nie uważają braku możliwości 

rozwoju za na tyle ważny powód, żeby miał skłonić pracowników 

do odejścia z organizacji, a jednak sami zainteresowani 

widzą to zupełnie inaczej. 

Mając na uwadze chęć samorozwoju jako jeden z powodów 

angażowania się w działalność społeczną i wolontariat, 

myślenie o przyszłości i sensowne planowanie działań z nią 

związanych nie powinno być niczym zaskakującym dla tych decydentów, 

którym zależy na przyciąganiu do organizacji oraz 

zatrzymaniu w niej pracowników i wolontariuszy. 

Ocena pracowników 

Systematyczne i strategiczne podejście do rozwoju 

pracowników zakłada stosowanie regularnej oceny. Wyniki cytowanego 

już wcześniej badania pokazują, że jedynie 18% badanych 

organizacji pozarządowych ma sformalizowany, spisany w 

formie procedur system ewaluacji, a 45% fundacji i stowarzyszeń 

nie prowadzi żadnej regularnej oceny pracowników. 

A jak to wygląda w instytucjach biznesowych Otóż 

tam najczęściej ustalenie zakresu zadań pociąga za sobą regularną 

ocenę poziomu ich wykonania, omówienie postępów, 

udzielenie konstruktywnych informacji zwrotnej i ustalenie 

planu działania oraz rozwoju. Tak, to właśnie okresowa analiza 

ewaluacji pracownika doskonale nadaje się do rozmowy 

o jego dalszej drodze zawodowej. Jest wtedy ściśle związana 

z funkcjonowaniem danej osoby w firmie i może być szczegółowo 

omówiona. 

Kto w organizacjach biznesowych przeprowadza ocenę 

Najczęściej bezpośredni przełożony we współpracy z działem 

HR. Kto zatem w NGO powinien być w to zaangażowany 

Analogicznie: przełożony, kierownik danego projektu, opiekun 

wolontariusza. 

Jak się do tego zabrać Na pewno trzeba się przygotować, 

aby umieć mądrze i rzetelnie odnieść się do ustalonego 

wcześniej zakresu zadań, dać pracownikowi czy wolontariuszowi 

informację zwrotną dotyczącą konkretnych zachowań, działań 

i oczekiwań na przyszłość. 

Przy planowaniu procesu ewaluacji trzeba pamiętać 

także o jego cykliczności, o unikaniu stosowania wyłącznie interwencyjnych 

rozmów oceniających, mających na celu przekazanie 

jedynie zastrzeżeń do czyjejś pracy. Ocena pracownika to 

również pochwała! 

* * * 

Podsumowując całość powyższych rozważań, chcemy 

jeszcze raz podkreślić, że w wypracowywaniu strategii zarządzania 

zasobami ludzkimi, w której często chodzi o zapewnienie 

zaangażowanych i kompetentnych kadr, ważne jest zarówno 

szukanie nowych pracowników czy wolontariuszy, nieustanne 

dbanie o aktualnych członków organizacji, jak też planowanie 

ich przyszłości, równoległe do planowania przyszłości organizacji. 

Warto podkreślić, iż mimo tego, że organizacje pozarządowe 

nie produkują dóbr, nie oznacza to, że nie mogą czerpać 

dobrych praktyk od zarządzających fabrykami je wytwarzającymi. 

Organizacje pozarządowe robią coś znacznie cenniejszego 

– tworzą zmiany w ludziach – i warto pracować nad tym, 

aby robiły to w jak najbardziej efektywny i profesjonalny sposób, 

ucząc się od najlepszych. 

PRZYPISY 

1 Raport z badania dotyczącego zarządzania ludźmi w organizacjach 

pozarządowych zrealizowanego w ramach projektu „Wsparcie dla organizacji pozarządowych 

działających na rzecz demokracji i społeczeństwa obywatelskiego”, 

http://z.nf.pl/i_ngo/i_wsparciengo/doc/raport.pdf. 

2 Ibidem, s. 13-19. 

3 Ibidem, s. 25. 

4 Ibidem, s. 13.

Wolontariat 

w organizacjach 


Beata Kotlicka 

Pojęcie wolontariatu jest nowe w jego obecnym rozumieniu, 

jednak działalność tego typu ma długą tradycję. Dawniej 

bywała określana jako społecznictwo, filantropia, dobrodziejstwo, 

działalność społeczna czy prospołeczna lub praca 

społeczna bądź ochotnicza. Słowa wolontariat i wolontariusz 

pochodzą od łacińskiego volontarius, co oznacza dobrowolny, 

chętny, zgodny z wolną wolą 1 . 

Jednym z pierwszych ludzi rozumiejących wolontariat 

zgodnie ze współczesnym sensem tego pojęcia, był szwajcarski 

pacyfista – Pierre Ceresole – który w 1920 roku zorganizował 

pierwszy obóz, service Civil Volontaire, jako reakcję na wydarzenia 

następstwa I wojny światowej. Zebrał ochotników spośród walczących 

ze sobą uprzednio krajów, aby odbudować ze zniszczeń 

wojennych wioskę w pobliżu Verdun. W późniejszych latach Ceresole 

organizował kolejne tego typu obozy. Znalazł też wielu 

naśladowców, co rozpropagowało ideę wolontariatu 2 . 

W krajach demokratycznych wolontariat od wielu lat 

funkcjonuje jako forma działalności niezawodowej, niewiążąca 

się z otrzymywaniem wynagrodzenia finansowego, spontaniczna, 

nieformalna i pozbawiona biurokratycznej formuły. Do 

Polski słowo wolontariat trafiło wraz z rozwojem organizacji 

pozarządowych po 1989 roku. Ze względu na to, że jest ono stosunkowo 

nowe, a aktywność tego typu obecna była w Polsce od 

wieków, na jej określenie używa się również takich terminów, jak 

praca czy aktywność społeczna, dobroczynność i filantropia. 

Należy jednakże wspomnieć, iż określenie praca społeczna, 

ze względu na wykorzystywanie go przez władze komunistyczne 

do propagowania upozorowanej na dobrowolną 

pracy w czasach PRL-u, ma dziś negatywne konotacje. Dlatego 

też – pomimo formalnej poprawności tego terminu – współcześnie 

raczej nie jest on używany. 

W definicjach wolontariatu najczęściej zwraca się 

uwagę na trzy, konstytutywne dla tej idei, cechy: dobrowolność, 

nieodpłatność i świadczenie pracy. Mirosław Górecki, pisząc 

o wolontariacie, podkreśla, że w „tradycyjnym znaczeniu 

jest to praktyka bez wynagrodzenia dla nauczenia się zawodu. 

Współcześnie termin ten jest stosowany na określenie bezpłatnej, 

dobrowolnej, ochotniczej i świadomej pracy stałej lub 

okazjonalnej na rzecz innych” 3 . Podobnie definiują wolontariat 

Paweł Jordan i Małgorzata Ochman, którzy piszą, że „bycie wolontariuszem 

to bezpłatne, świadome, dobrowolne działanie 

na rzecz innych, wykraczające poza więzi rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie. 

Wolontariuszem może być każdy, w każdej 

dziedzinie życia społecznego, wszędzie tam, gdzie taka pomoc 

jest potrzebna” 4 . 

Próbę definiowania wolontariatu podjęły również organizacje 

pozarządowe. W rozumieniu Centrum Wolontariatu 

w Warszawie – najstarszej organizacji działającej na rzecz propagowania 

idei wolontariatu – jest to „także nieodpłatne, dobrowolne 

poświęcanie czasu na pracę społeczną w organizacjach 

pozarządowych, instytucjach, partiach i ruchach politycznych, 

związkach” 5 . Należy jednak pamiętać, że nie każdy wolontariusz 

może mieć odpowiednie kwalifikacje do określonego rodzaju 

pracy. 

Nie można też zapomnieć o definicji wolontariatu zawartej 

w uchwalonej w 2003 roku ustawie o działalności pożytku 

publicznego i wolontariacie. W jej świetle wolontariuszem 

jest osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje 

świadczenia odpowiadające świadczeniu pracy na zasadach 

określonych w ustawie 6 . Zgodnie z ustawą, wolontariusze 

mogą pracować na rzecz dwóch sektorów – pozarządowego 

oraz publicznego. 

Wszystkie definicje mają jedną wspólną cechę: wykroczenie 

poza więzy i relacje przyjacielsko-rodzinne i tworzenie 

przestrzeni do działań na rzecz innych, nie z poczucia obowiązku, 

lecz w wyniku świadomego wyboru. Podkreślają też fakt, że 

nie powinna uważać się za wolontariusza osoba, która pomaga 

krewnym i najbliższym lub jest formalnym członkiem organizacji 

czy społecznym asystentem. Wolontariatem nie jest również 

praca społeczna osoby, która dobrowolnie i bez wynagrodzenia 

pomaga potrzebującym w swojej okolicy, chyba że robi to za pośrednictwem 

jakiejś organizacji. Ustawa o pożytku publicznym 

i wolontariacie zakłada bowiem, że wolontariat może mieć miejsce 

tylko w określonych podmiotach lub za ich pośrednictwem. 

Następną istotną cechą wolontariatu jest osobiste wykonywanie 

pracy, działań czy świadczeń na rzecz innych. Warunkiem 

koniecznym do bycia wolontariuszem jest bezpośrednie 

zaangażowanie i podejmowanie pracy na rzecz innych.

Wolontariat to forma aktywności związana przede 

wszystkim z organizacjami pozarządowymi. Choć obecnie 

wolontariuszy można spotkać już w instytucjach publicznych 

czy w sektorze prywatnym, to właśnie organizacje pozarządowe 

należą do szczególnie związanych z wolontariatem. Trzeci 

sektor zatrudnia niewielu pracowników płatnych, opiera się 

w większości na nieodpłatnej pracy ochotników – członków organizacji 

lub wolontariuszy. To dzięki nim organizacje pozarządowe 

dynamicznie działają przy zaangażowaniu minimalnych 

środków finansowych, a także posiadają bardzo dobre rozeznanie 

potrzeb w zakresie swojej aktywności. Wolontariusze wnoszą 

do organizacji swą motywację, entuzjazm, zaangażowanie, 

a także wiedzę i kompetencje, dzięki czemu podmioty te mogą 

działać efektywniej niż instytucje publiczne. 

Organizacje pozarządowe potrzebują więc wolontariuszy, 

a wolontariusze potrzebują organizacji sektora 

pozarządowego. To poprzez działalność w organizacjach 

najłatwiej jest realizować dobre pomysły, wprowadzać innowacyjne 

rozwiązania, co rzadko jest możliwe w sektorze 

publicznym. W organizacjach pozarządowych łatwiej też spotkać 

podobnych ludzi, chętnych robić coś dla innych. „Niezależny 

sektor odgrywa coraz większą rolę w krajach całego 

świata. Ludzie tworzą nowe instytucje na szczeblu lokalnym 

i krajowym, aby zaspokoić potrzeby, którym nie może zaradzić 

ani rynek, ani państwo” 7 . 

WOLONTARIAT WEDŁUG USTAWY 

Działalność wolontariatu w naszym kraju prawnie 

reguluje wspomniana wcześniej ustawa z 24 kwietnia 2003 

roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, 

a w szczególności jej Dział III – Wolontariat. Przepisy tej ustawy 

unormowały również kwestię związaną z trzecim sektorem, 

dotyczącą zasad regulujących prowadzenie działalności pożytku 

publicznego przez organizacje należące do tego sektora, 

a także korzystanie z tej działalności przez organy administracji 

w celu realizacji zadań publicznych, funkcjonowanie organizacji 

pożytku publicznego i nadzór nad nimi. Ustawa normuje 

pracę wolontariuszy w dwóch sektorach – w organizacjach 

pozarządowych, gdzie wolontariusze mogą świadczyć usługi 

w ramach ich działalności statutowej – i w sektorze publicznym. 

Uregulowany prawnie jest również udział wolontariuszy 

w zbiórkach publicznych, dzięki ustawie z 15 marca 1933 

roku o zbiórkach publicznych 8 . Pozwolenie na taką akcję może 

być udzielone jedynie stowarzyszeniom i organizacjom, mającym 

osobowość prawną, albo komitetom, zawiązywanym do 

realizacji określonego celu. Cel zbiórki powinien być zgodny 

ze statutem stowarzyszenia lub organizacji bądź z aktem organizacyjnym 

komitetu oraz zgodny z interesem publicznym. 

Organizacje nie mogą urządzać zbiórek w interesie osobistym. 

Zbiórki publiczne mogą być przeprowadzane jedynie przez 

członków instytucji, która otrzymała na nie pozwolenie, członków 

instytucji o pokrewnych cechach albo przez osoby imienne 

zaproszone do udziału w zbiórce (wolontariuszy). W zbiórce 

mogą brać udział małoletni powyżej szesnastego roku życia 

oraz osoby młodsze, ale tylko pod nadzorem osób pełnoletnich. 

Zbiórki mają charakter wolontariacki, bowiem zgodnie z ustawą, 

osoby czy organizacje przeprowadzające zbiórki nie mogą 

za swą pracę otrzymywać wynagrodzenia. 

Dla osób pracujących społecznie istotne są też przepisy 

ustawy z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od 

osób fizycznych 9 , która zwalnia wolontariuszy z podatku od 

szkoleń, badań lekarskich, wyżywienia, składki na ubezpieczenie 

zdrowotne oraz ubezpieczenia od następstw niebezpiecznych 

wypadków. Dzięki temu nie muszą odprowadzać podatku 

od świadczeń, które otrzymują od organizacji czy instytucji ich 

zatrudniających. 

Organizacje przyjmujące do pracy wolontariuszy, 

zgodnie z ustawą z 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym 

od osób prawnych, nie muszą płacić podatków od wartości pracy 

wolontariuszy 10 . 

Uregulowane również zostały kwestie ubezpieczeń 

społecznych wolontariuszy. Zgodnie z ustawą z 17 grudnia 

1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń 

Społecznych 11 , wolontariuszom nie przysługuje prawo do 

ubezpieczenia emerytalnego, rentowego czy chorobowego, 

a jedynie prawo do zaopatrzenia w przypadku wypadku podczas 

wykonywania świadczeń. Należy jednak pamiętać, że dotyczy to 

wolontariuszy zatrudnionych powyżej 30 dni. 

Ważna jest również kwestia odpowiedzialności wolontariuszy 

za wykonywaną pracę. Ich praca nie jest świadczeniem 

pracy, ale usług. Regulują ją przepisy kodeksu cywilnego, brak 

jest bowiem uregulowań tego typu w ustawie o działalności pożytku 

publicznego. Wolontariusz, wykonując określoną pracę, 

odpowiada za jej realizację i ponosi również konsekwencje niewykonania 

lub niewłaściwej realizacji zadania. Ma więc obowiązek 

wykonywania świadczeń z należytą starannością, zgodnie 

z treścią zawartego porozumienia. Jeżeli nie wykonał pracy, do 

której się zobowiązał lub nienależycie wykonał swoje zobowiązanie, 

może zostać pociągnięty do odpowiedzialności na mocy 

art. 471 k.c. W praktyce najczęściej pociąganie do odpowiedzialności 

wolontariusza polega na rezygnacji przez organizację 

z jego usług. 

Wolontariusz odpowiada również za wyrządzenie 

szkody organizacji, wynikające z zawinionego zachowania, np. 

zniszczenia sprzętu czy spowodowania wypadku. Gdy wykonuje 

pracę samodzielnie, wówczas to on zobowiązany jest do 

naprawienia szkody. Jednak w przypadku, kiedy podlega kierownictwu 

osoby czy organizacji korzystającej z jego pracy, 

to wówczas za powstałą szkodę solidarnie odpowiadają: wolontariusz 

i korzystający. Podsumowując, można stwierdzić, 

iż to, że wolontariusz nie otrzymuje wynagrodzenia za swoją 

pracę, nie zwalnia go od odpowiedzialności za wykonanie powierzonych 

mu czynności. Praktyka jednak pokazuje, że organizacje 

zatrudniające wolontariuszy zazwyczaj nie dochodzą 

od nich roszczeń, a często – aby uniknąć odpowiedzialności 

deliktowej 12 – ubezpieczają wolontariuszy od odpowiedzialności 

cywilnej. 

Z badań Stowarzyszenia Klon/Jawor przeprowadzonych 

w 2008 roku wynika, że w ostatnich latach liczba organizacji 

pozarządowych współpracujących z wolontariuszami 

maleje, w 2006 roku z pracy społeczników korzystało zaledwie 

40% podmiotów. Jednak same organizacje deklarują, że 60,5% 

z nich zatrudnia wolontariuszy. Podkreślić należy, że częściej 

z usług społeczników korzystają fundacje niż stowarzyszenia. 

Analizy wykazują również 13 , że duże organizacje potrafią 

przyciągnąć najwięcej osób i dobrze zorganizować ich 

pracę. Wynika to prawdopodobnie z faktu, że praca wolontariuszy 

jest wprawdzie nieodpłatna, ale organizacja jednak musi 

ponieść pewne koszty (niekoniecznie materialne) związane z jej 

organizacją, np. rekrutacją wolontariuszy, szkoleniem, wdrażaniem 

do pracy, nadzorem, motywowaniem, przygotowaniem 

stanowisk pracy. Łatwiej z tym radzą sobie organizacje dobrze 

sytuowane finansowo i zatrudniające płatnych pracowników, 

którym można powierzyć opiekę nad wolontariuszem. 

Z badań wynika jednocześnie 14 , że istnieje zależność 

między wielkością miejscowości, w której mieści się organizacja, 

a zatrudnianiem ochotników. Najczęściej współpracują 

z wolontariuszami organizacje z bardzo dużych miast, na czele 

z Warszawą. 

Wolontariuszy angażujących się w działalność podmiotów 

non-profit można podzielić na dwie kategorie. Pierwszą 

można określić mianem akcyjnych – udzielają się oni raczej przy 

pojedynczych akcjach i projektach, przez okres do 30 dni. Drugą 

są ochotnicy pracujący w organizacjach powyżej 30 dni, w sposób 

stały angażujący się w działalność. Ten podział koresponduje 

z ustawowym rozróżnieniem na wolontariuszy pracujących 

do 30 dni, z którymi nie trzeba podpisywać umowy o świadczenie 

wolontariatu, oraz ochotników angażujących się powyżej 30 

dni, z którymi obowiązkowe jest podpisanie porozumienia. Ze 

statystyk organizacji wynika 15 , że wolontariuszy stałych jest 

więcej niż akcyjnych. 

Do najczęściej podejmowanych przez wolontariuszy 

działań w organizacjach należą: 

- pomoc przy organizacji imprez, akcji, kampanii, przygotowywaniu 

uroczystości, 

- prace administracyjno-biurowe, promocja organizacji, gromadzenie 

danych oraz zbieranie i dystrybucja informacji, 

- pomoc osobom potrzebującym, bezpośrednio w domach oraz 

w szpitalach, hospicjach, domach pomocy społecznej, 

- ratownictwo, które jest najrzadziej podejmowaną działalnością, 

ze względu na specyfikę czynności. 

Oczywiście wolontariusze wykonują także inne prace, 

jak np. obsługa strony internetowej organizacji, pomoc w użytkowaniu 

sprzętu komputerowego oraz tłumaczenia.

Ustawa z 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku 

publicznego i o wolontariacie określiła ramy prawne funkcjonowania 

pracy społecznej w trzecim sektorze oraz sprecyzowała 

zadania nakładane na podmioty korzystające ze świadczeń 

wolontariuszy, dając im zarówno nowe przywileje, jak 

i obowiązki. Praca społeczna, do tej pory nieformalna, stała 

się dzięki temu aktywnością podlegającą określonym normom 

i zasadom. Wielu zarządzających organizacjami, a także samych 

wolontariuszy, uważa, że formalizacja pracy społecznej w każdym 

przypadku nie jest potrzebna i strony porozumienia powinny 

mieć wybór, czy korzystać z przywilejów i obowiązków ustawowych, 

czy też nadal współpracować nieformalnie. Zatem przydatne 

są praktyczne propozycje zastosowania przez organizacje 

przepisów dotyczących wolontariatu jako tzw. dobrych praktyk, 

wskazujących określone normy i zakres ich realizacji. 

Podstawą wykonywania przez wolontariusza świadczeń 

jest porozumienie zawierane pomiędzy wolontariuszem 

a korzystającym. Jeśli obejmuje okres krótszy niż 30 

dni kalendarzowych, liczonych od pierwszego dnia, w którym 

wolontariusz wykonał dla organizacji świadczenie, korzystający 

jest zobowiązany potwierdzić na piśmie treść porozumienia 

tylko wtedy, gdy wolontariusz takiego potwierdzenia zażąda. 

Bezwzględny obowiązek sporządzenia porozumienia na piśmie 

dotyczy sytuacji, gdy świadczenie pracy przez wolontariusza 

ma trwać przez okres dłuższy niż 30 dni. Porozumienie musi 

zawierać postanowienie o możliwości jego rozwiązania. 

Ustawa o wolontariacie nakłada również na organizację 

obowiązek wydawania na prośbę wolontariusza zaświadczenia 

o wykonywaniu świadczeń. Zaświadczenie informuje 

tylko o tym, dla kogo, w jakim czasie i co robił wolontariusz. 

Ponadto na prośbę wolontariusza korzystający może 

przedłożyć pisemną opinię o wykonaniu świadczeń przez 

wolontariusza. Opinia tym różni się od zaświadczenia, że poza 

potwierdzeniem wykonania konkretnych prac przez wolontariusza, 

zawiera ocenę jego działań, charakteru i predyspozycji 

do wykonania prac danego typu. 

Wolontariusz ma inny status niż pracownik, dlatego 

świadczenie wolontariatu nie wpływa na jego przyszłe uprawnienia 

pracownicze. Okres ten nie ma również wpływu na uzyskanie 

prawa do renty lub emerytury oraz na wysokość tych 

świadczeń. 

Z ustawy wynika, że zakres, sposób i czas wykonywania 

przez wolontariusza świadczeń określają wspólnie 

w porozumieniu korzystający i wolontariusz. Zakres to dokładne 

określenie obowiązków wolontariusza – tego, co faktycznie 

będzie robił. Sposób to ustalenie, jak wolontariusz będzie realizował 

powierzone mu zadania. Normy czasowe powinny być 

określone w systemie godzinowym, dziennym i miesięcznym, 

czyli przez ile godzin danego dnia wolontariusz będzie wykonywał 

świadczenia oraz ile dni w miesiącu będzie to trwało. 

Ważne jest również sprecyzowanie w porozumieniu miejsca 

wykonywania świadczenia. Jeżeli brakuje takiego określenia, 

przyjmuje się, że wolontariusz powinien wykonywać świadczenia 

w miejscu, które wynika z charakteru świadczenia albo 

w miejscu swojego zamieszkania. 

Nałożenie przez ustawodawcę obowiązków na korzystającego 

ma na celu przede wszystkim ochronę wolontariuszy. 

Niezależnie od umów, ustawa nakłada na organizacje 

obowiązek informowania wolontariusza o przysługujących mu 

prawach i ciążących obowiązkach oraz zapewnienia dostępności 

tych informacji. Z mocy ustawy o wolontariacie na korzystającym 

spoczywają obowiązki wynikające z ustawy z 26 czerwca 

1974 roku Kodeks pracy 16 oraz z kodeksu cywilnego. Ustawa o 

wolontariacie odwołuje się do przepisów kodeksu pracy jedynie 

w zakresie przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny 

pracy (BHP) oraz delegacji. 

Kolejne zadania, stawiane na mocy ustawy organizacjom 

pozarządowym współpracującym z wolontariuszami, 

dotyczą zapewnienia im bezpieczeństwa i odpowiednich 

warunków pracy. W tym zakresie podmiot zatrudniający ma 

obowiązek informować wolontariusza o ryzyku dla zdrowia 

i bezpieczeństwa (związanym z wykonywanymi świadczeniami) 

oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, zapewnić bezpieczne 

i higieniczne warunki wykonywania świadczeń, w tym 

– w razie potrzeby – odpowiednie środki ochrony indywidualnej 

(rękawiczki jednorazowe, fartuchy, rękawice, kombinezony, koszulki, 

kurtki przeciwdeszczowe itp.). Zadania te nie obejmują 

obowiązku przeprowadzenia – na zasadach dotyczących pracowników 

– szkolenia BHP czy lekarskich badań wstępnych, 

a jedynie przekazanie informacji i stworzenie odpowiednich 

warunków do pracy. 

Ustawa nakłada na podmioty korzystające z usług 

społeczników obowiązek pokrywania, na zasadach dotyczących 

pracowników, kosztów podróży służbowych i diet. Jest to 

obowiązek organizacji w stosunku do wszystkich wolontariuszy, 

przy czym każdy ochotnik może, w formie pisemnej, zwolnić 

z niego zatrudniającego całkowicie lub częściowo. 

Organizacje non-profit mogą również pokrywać – na 

zasadach pracowników – inne koszty ponoszone przez wolontariuszy. 

Nie ma jednak takiego obowiązku, dopuszcza się tylko 

taką możliwość. 

Prawo nakłada odpowiednie obowiązki na korzystającego, 

ale nakazuje też wolontariuszowi posiadanie odpowiednich 

kwalifikacji i spełnianie wymagań, jeżeli taki obowiązek 

wynika z odrębnych przepisów. Przykładowo, do prowadzenia 

samochodu ochotnik musi mieć prawo jazdy, aby pełnić funkcję 

obrońcy w sądzie musi być adwokatem lub, pracując jako lekarz 

czy pielęgniarka, posiadać niezbędne wykształcenie medyczne. 

Jedną z niewątpliwych zalet wolontariatu – z punktu 

widzenia uczestniczących w nim jednostek – jest możliwość 

udziału w szkoleniach i kursach. To sposób inwestowania w kapitał 

ludzki wolontariuszy, a także przygotowywania pracowników 

do wykonywania określonych zadań. Szkolenia oferowane 

wolontariuszom są bardzo różne, dotyczą np. zasad pracy wolontariackiej, 

kiedy ochotnik zapoznaje się ze specyfiką pracy 

społecznej, korzyściami z niej wynikającymi oraz prawami, 

obowiązkami i etyką działalności nieodpłatnej. Niekiedy szkolenia 

doskonalą umiejętności interpersonalne: pracy w grupie, 

postępowania z klientem, podopiecznym organizacji, uczą 

organizacji zajęć, sposobów aktywizacji podopiecznych itd. 

Do odmiennych należą kursy, podczas których wolontariusze 

nabywają konkretnych umiejętności, a często nawet kwalifikacji. 

Ustawa o wolontariacie daje podmiotom zatrudniającym 

wolontariuszy możliwość legalnego pokrywania kosztów szkoleń 

w zakresie wykonywanych przez ochotników świadczeń. 

Często zdarza się, że organizacje prowadzą szkolenia 

dla wolontariuszy wyłącznie własnymi siłami, ale niekiedy 

korzystają też ze wsparcia innych organizacji lub podmiotów 

zajmujących się szkoleniami, np. Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu 

dysponuje ofertą bezpłatnych szkoleń dla wolontariuszy. 

Jedną z zalet ustawy o wolontariacie jest uregulowanie 

zasad ubezpieczania wolontariuszy – podczas wykonywania 

świadczeń wolontariusz może przecież ulec wypadkowi, 

co wiąże się z koniecznością zapewnienia mu odpowiedniego 

leczenia czy ewentualnie odszkodowania, może też wyrządzić 

innym szkodę, za którą odpowiedzialność poniesie nie tylko on, 

ale i organizacja. Przed wprowadzeniem przepisów ustawowych 

kontrowersyjne było też podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu 

czy ubezpieczeniom społecznym, dziś kwestie te są 

rozwiązane jednoznacznie. Wolontariusz nie podlega ubezpieczeniom 

społecznym, natomiast mogą mu przysługiwać świadczenia 

zdrowotne, gdy organizacja zgłosi go do ubezpieczenia 

zdrowotnego – jest to dla niej nieobowiązkowe, a zgłoszenie 

ochotnika wiąże się z obowiązkiem opłacania za niego składki. 

Wolontariuszowi przysługuje również zaopatrzenie z tytułu 

wypadku przy pracy, przy czym ochotnikom, którzy pracują do 

30 dni, ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków 

musi zapewnić organizacja, ponieważ zabezpieczeniem są objęci 

tylko pracujący powyżej 30 dni. 

Obowiązek ubezpieczenia dotyczy jednak wyłącznie 

następstw nieszczęśliwych wypadków. Podmioty mają bowiem 

dobrowolność w kwestii ubezpieczenia wolontariuszy od odpowiedzialności 

cywilnej – o wykupie takiego ubezpieczenia 

decyduje zatrudniająca organizacja. Z dotychczasowej praktyki 

organizacji pozarządowych wynika, że tylko 10% organizacji 

zgłaszało wolontariuszy do ubezpieczenia zdrowotnego, 

bowiem ochotnicy zazwyczaj są objęci tym ubezpieczeniem 

z innych tytułów, a wówczas podmioty non-profit nie muszą im 

zapewniać ubezpieczenia 17 . 

Dane stowarzyszenia Klon/Jawor wskazują natomiast, 

że jeżeli organizacje wykupują w ogóle ubezpieczenia od odpowiedzialności 

cywilnej i następstw nieszczęśliwych wypadków, 

to zazwyczaj nie robią tego w odniesieniu do wszystkich pracujących, 

a tylko do wybranych społeczników. Głównym kryterium 

jest potrzeba ochrony, wynikająca z charakteru pracy.

Wolontariusz, który swoimi działaniami mógłby faktycznie wyrządzić 

szkodę, zazwyczaj jest ubezpieczany 18 . 

Reasumując, należy stwierdzić, że choć ustawa 

o działalności pożytku publicznego i wolontariacie sformalizowała 

wolontariat i uporządkowała większość jego kwestii, 

to nadal nie zawiera wielu zapisów istotnych dla organizacji 

pozarządowych. Organizacje często zwracają uwagę na brak 

określenia wysokości stawki za godzinę pracy ochotnika, którą 

można by wliczać do wkładu własnego organizacji przy projektach, 

umożliwienie zaliczania wolontariatu do stażu pracy czy 

otrzymywania przez wolontariuszy kieszonkowego. Kwestie te 

oczekują dopiero na podjęcie debaty i ewentualne wprowadzenie 

do ustawy. 

WSPÓŁPRACA Z WOLONTARIUSZAMI 

Obecnie „wartość świadczenia wolontariusza nie stanowi 

darowizny na rzecz korzystającego w rozumieniu przepisów 

kodeksu cywilnego oraz przepisów podatkowych” 19 . 

Z powyższego wynika, że świadczenie pracy przez wolontariusza 

nie jest umową, na mocy której darczyńca zobowiązuje się 

do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem 

swojego majątku 20 , a wartość wykonanego przez wolontariusza 

świadczenia nie jest zaliczana do przychodu podatnika. 

Dlatego wartość świadczenia wykonanego przez wolontariusza 

nie jest ani jego darowizną na rzecz korzystającego, ani nie 

może być wliczana do przychodu korzystającego. 

W związku z ponoszeniem kosztów związanych z wykonywaniem 

przez wolontariusza świadczeń, które wynikają 

z obowiązków nałożonych przez ustawę na korzystającego, 

można je traktować w kategoriach prowadzenia działalności 

organizacji. Przy rozpatrywaniu zasadności ponoszenia przez korzystającego 

określonych kosztów związanych z wolontariatem, 

organizacja powinna mieć przede wszystkim na uwadze to, że cechą 

nadrzędną wolontariatu jest jego nieodpłatny charakter. 

Korzystający może pokrywać tylko te koszty poniesione 

przez wolontariusza, które są niezbędne i związane z wykonywaniem 

świadczenia. Istotne jest też to, że wydatki te powinny 

być ponoszone przez organizacje tylko w sytuacji, kiedy 

obowiązują w nich zasady zwrotu takich kosztów ponoszonych 

przez pracowników. Wolontariuszowi nie mogą bowiem przysługiwać 

większe uprawnienia niż pracownikowi. 

W ostatnim okresie jednak coraz więcej mówi się 

o ekonomicznych aspektach wolontariatu i jego nowych kierunkach 

rozwoju. Bezpłatny charakter wolontariatu i ekonomiczny 

zysk sugerują sprzeczność. Jest ona jednak pozorna. Takie 

traktowanie wolontariatu staje się coraz bardziej popularne w 

Europie Zachodniej czy w Stanach Zjednoczonych. Podkreśla 

się tam, że praca wolontariuszy ma wielką wartość, przekładającą 

się na produkt krajowy brutto i rozwój gospodarczy. 

Z badań wynika, że wkład sektora wolontariackiego w produkt 

krajowy w państwach rozwiniętych wynosi średnio 5% 21 . 

Wynika z tego, że każda złotówka czy euro wydane na współpracę 

z wolontariuszem daje kilka złotych czy euro zysku 

z jego pracy. Przecież dzięki pomocy wolontariusza rodzina nie 

musi wydawać pieniędzy na dodatkowe korepetycje czy opiekę 

dla chorej osoby. To jest czysta korzyść, dzięki której można 

przeznaczyć zaoszczędzone pieniądze na inne potrzeby. Jeśli 

organizacja wyda na program wolontariacki, np. tysiąc złotych, 

to praca wolontariuszy w świetlicach środowiskowych czy domach 

pomocy społecznej będzie miała z pewnością większą 

wartość. 

W Polsce nie podjęto jeszcze próby określenia zależności 

między wkładem włożonym we współpracę z wolontariuszami 

a wartością ich pracy. Przy okazji projektów finansowanych 

z funduszy zagranicznych i budżetu państwa prowadzone 

są statystyki dotyczące liczby godzin przepracowanych przez 

wolontariuszy, ale jak na razie nic z tego nie wynika. A, przykładowo, 

w Wielkiej Brytanii działa instytut zajmujący się wyłącznie 

ewaluacją pracy ochotników. Poza tym w naszym kraju 

wciąż pokutuje fałszywy pogląd, szczególnie w administracji 

publicznej, że wolontariat nic nie kosztuje – skoro ludzie robią 

coś za darmo, to wszystko, co jest z tym związane także nie pociąga 

za sobą żadnych wydatków 22 . W innych krajach oczywiste 

jest, że organizacja pracy ochotników musi kosztować. Trudno 

bowiem udawać, że np. praca koordynatora czy opiekuna wolontariuszy, 

szkolenia wolontariuszy oraz cała infrastruktura 

organizacji pracy ochotników mogą być bezpłatne. Dlatego coraz 

częściej liczy się te koszty i próbuje odnosić je do wartości 

pracy wolontariuszy. 

Aby jednak zmienić „idealistyczny” wizerunek wolontariatu 

rozpowszechniony w naszym kraju, potrzebne jest inne 

podejście do jego idei oraz zaistnienie zmian w postrzeganiu 

motywacji wolontariuszy i zarządzaniu ich pracą. Nie można 

bowiem – co zdarza się obecnie bardzo często – negatywnie 

oceniać dobrowolnie pracującego, który rzetelnie pomaga 

w organizacji tylko po to, by zdobyć doświadczenie i znaleźć 

w przyszłości dobre stanowisko pracy. Konieczne jest administrowanie 

wolontariatem zgodnie z zasadami zarządzania zasobami 

ludzkimi i przeliczanie kosztów, jakie ponoszą organizacje 

czy instytucje, koordynując pracę wolontariuszy, na zyski, 

które oni sami wypracowują. 

Opinie na temat idei wolontariatu są wciąż podzielone. 

Organizacje oceniające swoje kontakty z wolontariuszami widzą 

w ich pracy zarówno wiele zalet, jak i wad. 

Za największe zalety uważane są te cechy, które skłaniają 

ich do pracy: pomysły, zaangażowanie, entuzjazm, kreatywność 

i poświęcenie. Bardzo ważne jest to, że wolontariusze 

wykonują pracę bezpłatnie i pomagają w bieżącej czy akcyjnej 

działalności organizacji, co znacząco odciąża budżet organizacji. 

Organizacje podkreślają też walor edukacyjny takiej pracy. 

Ochotnicy nabywają nowych umiejętności i doświadczeń, uczą 

się i zmieniają swoje postawy. Wolontariusze w organizacjach 

pozarządowych często zajmują się wykonywaniem prac dodatkowych, 

na które personel nie ma czasu lub na które nie ma 

pieniędzy (a ich praca jest bezpłatna). Pomagają też przy pracach 

bieżących. 

Z pracy wolontariuszy czerpią też korzyści podopieczni 

i klienci organizacji – ochotnicy zajmują się nimi dodatkowo, 

a pomoc ta dla nich ma wówczas szerszy wymiar. Zatrudnianie 

wolontariuszy ma też często pozytywny wpływ na wizerunek 

instytucji, co przeciwdziała „skostnieniu” organizacji. Ważny 

jest też wymiar ekonomiczny. Bezpłatna praca i niskie koszty 

zatrudniania ochotników znacznie obniżają koszty prowadzenia 

firmy. 

Najczęściej wskazywana ułomność w zatrudnianiu 

wolontariuszy to – zdaniem pracowników organizacji – zbyt 

duża „swoboda”. Pracownicy często mówią o ochotnikach: 

„przychodzą, kiedy chcą, nie zawsze wywiązują się z obietnic, 

luźno traktują zadania, brak im odpowiedzialności, rzetelności, 

mają słomiany zapał, potrafią w ostatniej chwili zrezygnować, 

albo w ogóle nie informują o swojej nieobecności” 23 . Wśród 

niedostatków współpracy z wolontariuszami wymienia się też 

ich brak czasu na pracę w organizacji – mogą poświęcić niewiele 

czasu, instytucja musi dostosowywać się do ich możliwości. 

Wolontariuszom często brakuje doświadczenia, konieczne jest 

więc długotrwałe szkolenie, co często wiąże się z dodatkowym 

zaangażowaniem pracowników organizacji jako opiekunów takich 

osób. Instytucje często też borykają się z trudnościami 

w pozyskiwaniu środków na finansowanie wolontariatu, np. 

koszty ubezpieczeń czy pokrywanie kosztów przejazdów. 

Współpraca z ochotnikami rodzi też niekiedy konflikty 

na linii personel – wolontariusze, np. na tle procedur. Nie wszyscy 

ochotnicy, mimo swych dobrych chęci, radzą sobie z obowiązkami. 

Generalnie wskazuje się także na brak wolontariuszy 

o określonych kwalifikacjach, niedostatki warunków do zatrudniania 

wolontariuszy – miejsc do pracy, osób do monitoringu 

i pomocy. Ochotnicy często też liczą na zatrudnienie, którego 

nie można zapewnić, lub pracują tylko wtedy, gdy zależy im na 

zaświadczeniu o odbyciu wolontariatu, niezbędnym do okazania 

np. na uczelni. 

Współpraca z wolontariuszami nie zawsze jest słodka. 

Nawet w najlepszych relacjach zdarzają się chwile spięć 

i nieporozumień, które wymagają rozwiązania. Spory są naturalnym 

elementem naszego życia. Zdarzają się jednak konflikty 

twórcze, z których rodzi się nowe spojrzenie na samego siebie, 

na drugiego człowieka czy na daną sytuację. Bywają jednak 

i takie, które odbierają chęć działania, niszczą relacje lub pozostawiają 

nierozwiązane kwestie. We współpracy organizacji 

pozarządowych z wolontariuszami mogą również pojawiać się 

sytuacje, które naruszą przyjęte wcześniej ustalenia i staną się 

źródłem nieporozumień. 

Jak więc przekazać wolontariuszowi trudne uwagi dotyczące 

zakresu podjętych przez niego obowiązków, jak reagować 

na niedotrzymane zobowiązania 

Tak samo jak w każdej trudnej sytuacji, „powinno 

zacząć się od rozmowy – dialogu opartego na aktywnym słuchaniu, 

pytaniach otwartych, parafrazach oraz popartej fak-

tami informacji zwrotnej” 24 . Rozmowa taka ma służyć poznaniu 

perspektywy drugiej strony i jej ewentualnych wyjaśnień. 

Jeśli ma przynieść zamierzony efekt, czyli rozwiązanie problemu 

i uniknięcie w przyszłości podobnych sytuacji, niezbędne jest 

zachowanie i okazanie postawy asertywnej. Oznacza to, że choć 

punktem wyjścia jest przede wszystkim szacunek do drugiej 

osoby, to jednocześnie osoba prowadząca rozmowę musi dać 

sobie samemu prawo do stanowczego przeciwstawienia się 

temu, co działa na szkodę organizacji. 

Pierwszym krokiem w sytuacji sprzecznego z oczekiwaniami 

zachowania wolontariusza jest skorzystanie z asertywnej 

krytyki. Z jej pomocą można podjąć uczciwą i otwartą 

próbę uzyskania zmiany postępowania ochotnika z niewłaściwego 

i nieefektywnego na prawidłowe i skuteczne, zastąpienia 

jego negatywnych działań – działaniami konstruktywnymi, korzystnymi 

dla każdej ze stron. Asertywna krytyka jest skuteczna 

tylko w sytuacji, kiedy reagujemy natychmiast lub możliwie 

szybko po zauważeniu nieprawidłowości. To organizacja musi 

zadbać o to, by odbyło się to w przyjaznych warunkach, w cztery 

oczy, gdy opadną już wzburzone w pierwszej chwili emocje. 

Model asertywnego wyrażania krytyki wgląda następująco 

25 : 

Na początku należy sięgnąć po fakty, czyli opis tego, 

co się dzieje lub co się wydarzyło i co budzi negatywne nastawienie 

do wolontariusza, np. – Nie przyszedłeś dzisiaj na dyżur podczas 

zajęć dla dzieci, do którego się zobowiązałeś, i nie poinformowałeś 

mnie o tym wcześniej. 

Następnie należy określić swój negatywny stosunek. 

Polega to na wyrażeniu emocji przeżywanych w związku z zaistniałą 

sytuacją lub określeniu swojej postawy wobec danego 

zachowania, np. – Nie zgadzam się na takie sytuacje niedotrzymywania 

wzajemnych ustaleń. 

Na koniec dobrze jest sformułować swoje oczekiwania. 

Jest to zawarcie umowy z wolontariuszem odnośnie poprawy 

jego zachowań poddanych krytyce. Można to zrobić w formie 

asertywnej prośby, np. – Czy mógłbyś to dla mnie zrobić i trzymać 

się podjętych ustaleń, asertywnego polecenia, np. – Proszę, abyś 

jutro przyszedł, tak jak się umówiliśmy, i na przyszłość uprzedzał mnie 

telefonicznie o każdej zmianie, lub pytania motywującego, mającego 

na celu wzbudzenie pozytywnej motywacji do samodzielnej 

i odpowiedzialnej aktywności w celu rozwiązania zaistniałego 

problemu, np. – Jaką widzisz możliwość rozwiązania tego problemu 

Co zamierzasz zrobić w tej sytuacji Jakie masz propozycje Jak możemy 

umówić się w tej sprawie 

Jeśli wolontariusz popełnił błąd, lepiej nie zaczynać 

rozmowy od wyrzutów, tylko wyjaśnić mu problem, aby wyciągnął 

wnioski na przyszłość. Istotą asertywnej krytyki nie jest 

udowadnianie komuś winy ani karanie go. Pożądany skutek 

może przynieść tylko autentyczna życzliwość i szacunek, które 

współistnieją nawet obok najtrudniejszych słów. Dobrze, jeśli 

negatywne uwagi przekazuje wolontariuszowi osoba z organizacji, 

z którą ochotnik ma dobry kontakt lub którą podziwia 

i szanuje – będzie wówczas bardziej zmotywowany do pozytywnej, 

konstruktywnej reakcji. 

Oczywiście może się zdarzyć, że pomimo zastosowania 

wszystkich powyżej przedstawionych zabiegów brak jest 

oczekiwanej zmiany zachowania, a problemy powtarzają się. 

Wówczas atmosfera w zespole staje się coraz bardziej napięta, 

pełna ironicznych spojrzeń, złośliwości, niedomówień, a podczas 

pracy czuje się pełen wzajemnej niechęci nastrój. Rozwiązania 

agresywne (np. kłótnia, pretensje, ocena) mogą tylko 

nasilić konflikt – ochotnik upomniany w nieprzyjemny sposób 

może czuć się sprowokowany do podobnej relacji. Uległość zaś 

jest milczącym przyzwoleniem na zaistniałą sytuację, rodzi też 

wzbierające w pracownikach organizacji lub innych ochotnikach 

uczucia agresji i niesprawiedliwości. 

Warto wówczas skorzystać z kolejnej propozycji asertywnych 

zachowań przy rozwiązywaniu konfliktów, jaką jest 

tzw. stawianie granic. Polega to na użyciu odpowiedniego języka 

oraz stopniowaniu reakcji za pomocą czteroetapowej procedury. 

Służy to egzekwowaniu przyjętych ustaleń oraz daje 

w efekcie jasny obraz sytuacji i pokazuje, na ile zaistniały problem 

został rozwiązany. Monika Gregorczuk wyszczególniła 4 

etapy stopniowania reakcji 26 : 

Etap 1 – informowanie. 

Należy poinformować wolontariusza o tym, jak odbierane jest 

jego zachowanie, np. – Nie podoba mi się, że mimo wcześniejszych 

ustaleń ani razu nie pojawiłeś się jeszcze na wspólnym spotkaniu naszego 

zespołu. Tym bardziej, że pani Alicja, której pomagasz w robieniu zakupów, 

dzwoniła kilkakrotnie w twojej sprawie. 

Etap 2 – informowanie zakończone wyrażeniem złości. 

Jeśli wolontariusz nie zmienia postępowania, zdając sobie 

sprawę z niezadowolenia w organizacji, należy dać wyraz swojemu 

zniecierpliwieniu oraz bardziej stanowczo żądać zmiany 

zachowania. Trzeba dobitniej wyrazić swoje zdanie wówczas, 

gdy niewłaściwa sytuacja się powtórzy, np. – Czuję się zirytowany 

i zlekceważony tym, że nie odpowiadasz na moje prośby i telefony. Dzwonię 

do Ciebie od paru dni i proszę, byś przyszedł na spotkanie zespołu. 

Ty mówisz, że przyjdziesz, a następnie się nie pojawiasz. Ta sytuacja ciągle 

się powtarza. Naprawdę zaczyna mnie to złościć i irytować. 

Etap 3 – przywoływanie asertywnego zaplecza. 

Jeśli wolontariusz mimo wszystko nie zmienia swojego zachowania, 

należy poinformować go, co się stanie, gdy nadal będzie 

tak postępował. Podczas rozmowy ważna jest otwartość i stanowczość 

oraz wyrażenie realnych i uzasadnionych oczekiwań, 

np. – Jeśli nie przyjdziesz na najbliższe spotkanie zespołu, to chcę się 

z Tobą spotkać indywidualnie, żeby porozmawiać o tej sytuacji. Będę bowiem 

rozważać zakończenie naszej współpracy. 

Etap 4 – spełnienie zapowiedzi z asertywnego zaplecza. 

W sytuacji, kiedy wolontariusz nie zareaguje na ostrzeżenie, 

pozostaje już tylko rozwiązanie z nim umowy o współpracy. 

Zakończenie współpracy to restrykcyjne rozwiązanie, ale niestety 

konieczne. 

Należy jednak pamiętać, że istnieje wiele pośrednich 

dróg, które warto czasem zastosować, np. zmniejszenie zakresu 

odpowiedzialności, niewydelegowanie na szkolenie, osobiste 

spotkanie z szefem organizacji – to może być wystarczająco 

skuteczne do rozwiązania zaistniałego problemu i początkiem 

stworzenia przestrzeni do wspólnego porozumienia. 

Mankamenty współpracy z wolontariuszami nie ograniczają 

jednak zadowolenia organizacji z tej formy współpracy. 

Należy wręcz podkreślić, że najczęściej wynikają one po prostu 

ze specyfiki pracy społecznej i trzeba je zaakceptować. Zalety 

pracy wolontariuszy zdecydowanie przewyższają jej słabe 

strony. 

Aby jednak unikać trudności we współpracy, organizacja 

powinna starać się stworzyć miejsce pracy przyjazne 

wolontariuszom. Może to osiągnąć dzięki przestrzeganiu kilku 

podstawowych zasad organizowania i rozwijania tejże współpracy. 

Podstawowe elementy warunkujące efektywną pracę 

z ochotnikami, sprzyjającą kształtowaniu organizacji przyjaznej 

wolontariuszom, są następujące 27 : 

Potrzeby organizacji. To one decydują o tym, jakiego wolontariusza 

chce ona przyjąć. Postanowiwszy współpracować 

z wolontariuszami, to instytucja określa, jakie jej potrzeby będzie 

realizował dany ochotnik (bądź kilku wykonujących identyczne 

funkcje). Bardzo często popełnianym błędem jest brak 

pełnej i realnej świadomości potrzeb organizacji, nieprzelewanie 

ich na papier i ufność w nieomylność naszego instynktu, 

który przy rekrutacji konkretnego kandydata podpowie, gdzie 

i jak najlepiej można go wykorzystać. Taki nieprzemyślany krok 

najczęściej kończy się na wyznaczaniu pracy „na odczepne” 

– mało atrakcyjnej i takiej, którą byle kto może wykonywać. 

Koordynacja wolontariuszy. Ważna, choć często niedoceniana 

jest rola koordynatora pracy wolontariuszy. Na osobie pełniącej 

tę funkcję spoczywa obowiązek opiekowania się ochotnikami 

w danej organizacji. To koordynator odpowiedzialny jest za dobór 

wolontariuszy do pełnionych ról, organizowanie im pracy, 

dbanie o ich rozwój. Rolą koordynatora jest nagradzanie ochotników, 

a także rozwiązywanie konfliktów, których są stroną. Aby 

praca koordynatora przynosiła pożądany efekt, musi on lubić 

i chcieć pracować z ludźmi, mieć predyspozycje do kierowania 

nimi oraz dysponować czasem, do rzetelnego jej wykonywania. 

Rekrutacja wolontariuszy. Przed rozpoczęciem poszukiwań 

wolontariuszy należy pomyśleć, co organizacja może im zaoferować. 

Może to być np. miła atmosfera i kontakty międzyludzkie, 

prestiż lub doświadczenie zawodowe. Dopiero wtedy, 

gdy instytucja w pełni rozpozna swoje potrzeby i określi cechy 

poszukiwanych osób, zakres i rodzaj przewidywanych szkoleń 

oraz system nagradzania ochotników – może zacząć myśleć 

o szukaniu odpowiedniej osoby.

Do poszukiwania wolontariuszy można użyć różnych metod: 

- rozmowa z przyjaciółmi, znajomymi oraz przyjaciółmi przyjaciół, 

- apel, udzielanie wywiadów w lokalnych mediach, 

- wywieszanie plakatów, rozdawanie ulotek, 

- udział w spotkaniach wyselekcjonowanych grup. 

Z wolontariuszem zdecydowanym na podjęcie współpracy 

powinna być przeprowadzona rozmowa kwalifikacyjna. 

Podczas niej należy przedyskutować wzajemne oczekiwania 

i zadania do wykonania. Dlatego ważne jest wcześniejsze, 

precyzyjne ustalenie obopólnych oczekiwań – zmniejszy się 

tym samym szansę na późniejsze, wzajemne nieporozumienia. 

Oprócz omówienia charakteru pracy oraz czasu, który 

trzeba poświęcić na jej wykonanie, niezwykle istotną kwestią 

jest wprowadzenie wolontariusza w świat obowiązujących 

w organizacji norm. Trzeba też wysłuchać oczekiwań ochotnika. 

W relacji organizacja – wolontariusz najważniejszym elementem 

w czasie rozmowy kwalifikacyjnej są wzajemne zobowiązania, 

na jakie obie strony się decydują. 

Zakres obowiązków wolontariusza. Po pomyślnym zakończeniu 

etapu rekrutacji należy sprecyzować zakres i formy pracy 

ochotnika. Trzeba dokładnie ustalić ramy czasowe, w których 

jego praca jest potrzebna i możliwa. Nic tak nie dezorganizuje 

pracy w zespole jak nieświadomość zakresu jednostkowych 

uprawnień i odpowiedzialności. Wolontariusz musi dokładnie 

wiedzieć, jaki jest zasięg jego kompetencji i mieć świadomość 

obowiązków innych osób. Brak jasności w tym zakresie wprowadza 

chaos, często prowadząc do konfliktów i nieporozumień. 

Przygotowanie wolontariusza do pracy. Kluczem do stałej 

współpracy z wolontariuszem jest związanie go z misją organizacji 

i jej celami. To waga problemów, które organizacja próbuje 

rozwiązać, wartości, które uznaje i wyznaczone cele mobilizują 

jej członków do pracy. Trudno sobie wyobrazić, by ludzie ochotniczo 

pracujący w jakiejś instytucji wiązali się z nią na dłużej, jeśli 

nie widzą głębokiego sensu w tym, co robią. Ten sens nadaje 

misja, której organizacja służy. Jeśli idee głoszone przez organizację, 

są inne od tych, którymi się kieruje w rzeczywistości, 

trudno jest zatrzymać wolontariuszy. Zwłaszcza oni chcą czuć, 

że uczestniczą w czymś społecznie ważnym, że wspólnie z personelem 

stanowią jedność w dążeniu do wspólnych celów. 

Wprowadzenie i przeszkolenie wolontariusza. Ważne jest, 

aby organizacja zadbała o właściwe wprowadzenie wolontariusza 

w szczegóły pracy, którą ma wykonywać. Należy zadbać 

o dobry klimat i odpowiednią kolejność przybliżania nowych zadań. 

Szczególnie na początku pracy, kiedy ochotnik może czuć 

się niepewnie w tym co robi, niezbędna jest pomoc koordynatora 

wolontariatu. To on powinien się zatroszczyć o przygotowanie 

miejsca pracy i utrzymywać z nim kontakt. 

Wspieranie i nadzorowanie pracy wolontariusza. Do koordynatora 

należy stałe wspieranie wolontariusza. Musi być dobrym 

duchem dla ochotników. W każdorazowej potrzebie powinien 

być dla nich oparciem – szczególnie w razie niepowodzenia 

w pracy. Może organizować spotkania indywidualne albo całej 

grupy wolontariuszy. Stworzenie atmosfery zaufania i otwartości 

spowoduje, że ochotnicy będą czuli się dobrze i bezpiecznie 

w organizacji. Stała łączność i otwarty charakter kontaktów 

zazwyczaj skutecznie zapobiegają sytuacji, w której nagle, bez 

uprzedzenia, wolontariusze odchodzą z organizacji. 

Wolontariusz, a personel płatny. Kolejny element, gdzie 

ważna jest rola koordynatora. Musi on zadbać o to, aby płatny 

personel organizacji zrozumiał i docenił specyfikę pracy 

wolontariuszy. Do jego roli należy przeciwdziałanie wszelkim 

przejawom lekceważenia ochotników. Dlatego powinien być 

w stałym kontakcie nie tylko z wolontariuszami, lecz również 

z personelem oraz bezzwłocznie łagodzić zaistniałe napięcia 

między nimi. 

Nagradzanie wolontariuszy. Organizacja powinna opracować 

system nagradzania ochotników. Bardzo często ludzie zapominają, 

jak ważna jest motywacja tych, którzy dla nich pracują. 

Koordynator powinien na bieżąco dbać o to, aby wolontariusze 

byli nagradzani. Mogą to być drobne nagrody, z pewnością często 

powinni słyszeć słowo dziękuję. Przynajmniej raz w roku (np. 

5 grudnia z okazji Światowego Dnia Wolontariatu) instytucja powinna 

zorganizować spotkanie nagradzająco-podsumowujące 

ochotników i personelu płatnego. Nagrody, oprócz zwiększania 

motywacji, bardzo pozytywnie wpływają na atmosferę pracy 

i jej efekty. 

Podsumowując całość powyższych rozważań, należy 

stwierdzić, że wolontariat jest w naszym kraju ważną społecznie 

instytucją i istotną formą działalności obywatelskiej. Społeczni 

pracownicy oraz członkowie organizacji są pełnoprawnymi 

uczestnikami sieci trzeciego sektora, bez nich wiele organizacji 

pozarządowych nie byłoby w stanie realizować swoich 

celów. 

PRZYPISY 

1 Patrz: D. Moroń, Wolontariat w trzecim sektorze, prawo i praktyka, 

Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, s.101. 

2 Leksykon duchowości katolickiej, (red.) M. Chmielewski, Wydawnictwo 

M, Lublin–Kraków 2002, s. 920. 

3 M. Górecki, Wolontariat, w: Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej 

i pracy socjalnej, (red.) D. Lalak, T. Pilch, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 

1999, s. 335. 

4 P. Jordan, M. Ochman, Jak pracować z wolontariuszami, BORIS, Warszawa 

1997, s. 15. 

5 M. Bełdowska, Przetarty szlak, w: Wolontariat w ośrodkach pomocy 

społecznej, (red.) M. Bełdowska, Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu, Warszawa 

2008, s. 11. 

6 Ustawa z 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego 

i wolontariacie, Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873. 

7 D. Moroń, Wolontariat w trzecim sektorze, prawo i praktyka, op. cit., s. 13. 

8 Ustawa z 15 marca 1933 roku o zbiórkach publicznych, Dz.U. z 1933 r. 

Nr 22, poz. 162, z późn. zm. 

9 Ustawa z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych, 


10 Art. 12 ust. 4 pkt 16, ustawa z 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym 

od osób prawnych, Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654, z późn. zm. 

11 Art. 7 pkt 10, ustawa z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z 

Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm. 

12 „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej 

naprawienia”, art. 415, ustawa z 23 kwietnia 1964 roku, Kodeks cywilny, Dz.U. z 

1964 r. Nr 16, poz. 93. 

13 A. Baczko, A. Ogrocka, Wolontariat, Filantropia i 1%, Raport z badań 

2007, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008, s. 14. 

14 Ibidem, s. 16. 

15 Ibidem, s. 16-19. 

16 Ustawa z 26 czerwca 1974 roku, Kodeks pracy, Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 

94 ze zm. 

17 D. Moroń, Wolontariat w trzecim sektorze, prawo i praktyka, op. cit., s. 173. 

18 Ibidem, s. 174. 

19 Ustawa z 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o 

wolontariacie, op. cit. 

20 Art. 888, ustawa z 23 kwietnia 1964 roku, Kodeks cywilny, op. cit. 

21 M. Maciuła, Ekonomiczny wolontariat, „Wolontariat, magazyn ludzi aktywnych” 

2008, nr 1, s. 11. 

22 Ibidem, s. 11. 

23 Ibidem, s. 15. 

24 M. Gregorczuk, Konflikt jest OK., „Wolontariat, magazyn ludzi aktywnych” 

2008, nr 1, s. 11. 

25 Ibidem, s. 12. 

26 Ibidem, s. 11. 

27 D. Pietrowski, Organizacja przyjazna wolontariuszom, w: Barwy wolontariatu, 

(red.) M. Maciuła, „Roczniak. Pismo o organizacjach pozarządowych w Polsce”, 

Warszawa, Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu.

Jak motywować 

wolontariuszy 

i pracowników 

organizacji 


Karolina Lignar-Paczocha 

Agnieszka Jastrzębska 

Według danych Stowarzyszenia Klon/Jawor 1 , liczba 

wolontariuszy w Polsce maleje. Spada także liczba godzin 

przeciętnie poświęcanych na pracę ochotniczą. Warto przez 

chwilę przyjrzeć się powodom, dla których Polacy podejmują 

tego rodzaju pracę oraz zastanowić się, jakiej gratyfikacji 

oczekują za jej wykonanie. Błędne jest bowiem stwierdzenie, 

iż wolontariusze pracują za darmo. Wykonują pracę, za którą 

nie ma wynagrodzenia pieniężnego czy materialnego, ale zdecydowanie 

nie jest to działanie pozbawione nagrody czy wynagrodzenia 

w szerszym niż jedynie materialnym znaczeniu tego 

słowa. Przytaczane powyżej wyniki badań pokazują, iż ponad 

1/3 respondentów podjęła wolontariat ze względu na zainteresowania 

i przyjemność wykonywania danej pracy 2 . 

Z obserwacji autorek wynika, że coraz więcej ochotników, 

podejmując wolontariat, kieruje się chęcią zdobycia 

wiedzy, samorozwojem i poszerzeniem zainteresowań. Gdy zadajemy 

sobie pytanie, jak motywować pracowników organizacji 

pozarządowych i wolontariuszy, niemal automatycznie pojawia 

się kolejne – czy są to grupy, które można ze sobą porównać 

Czy motywuje ich to samo Nie, jeżeli założyć, że głównym 

motywatorem działania pracowników jest wynagrodzenie finansowe. 

Jednak, jak pokazują badania 3 , nawet w środowisku 

biznesowym wynagrodzenie pieniężne pracowników jest przeważnie 

na drugim lub trzecim miejscu wśród czynników motywujących, 

plasując się najczęściej tuż za potrzebą rozwoju i 

atmosferą w pracy. 

Przyjrzyjmy się bliżej kwestii motywowania pracowników 

i wolontariuszy, pomijając na razie czynniki materialne. 

Jest to wprawdzie duże uproszenie metodologiczne, jednak pozwoli 

na porównanie obu tych grup. 

Stwierdzenie, że to ludzie – bez względu na to, czy są 

pracownikami czy wolontariuszami – stanowią największy kapitał 

każdej organizacji, jest oczywistością. Podobnie jak fakt, 

że są oni dla każdej organizacji także największym wyzwaniem. 

Zapewne przeważająca część działaczy NGO zgodzi się z powyższymi 

zdaniami i stwierdzeniem, że o zasoby ludzkie każdej 

organizacji należy dbać. Niemniej jednak jednym z głównych 

problemów trzeciego sektora jest spora rotacja wolontariuszy 

i pracowników. Ich „życie” w danej organizacji bardzo często 

kończy się wraz z zamknięciem konkretnego projektu, w który 

byli zaangażowani. Przez chwilę jeszcze pojawiają się w organizacji 

– to działa magia znajomości i relacji, jakie nawiązali. 

Z czasem przenosi się to całkiem na grunt prywatny, a wolontariusze 

znikają – albo przestają działać ochotniczo, albo też 

przechodzą do realizacji innego przedsięwzięcia, najczęściej 

w innej fundacji lub innym stowarzyszeniu. 

Każda organizacja powinna zastanowić się nad swoimi 

celami. Czy ograniczenie rotacji personelu, w tym również wolontariuszy, 

jest dla niej kluczowe, czy też istotne jest, by stale 

napływali nowi ochotnicy, a wraz z nimi nowe siły, entuzjazm 

i energia. Spora część organizacji pozarządowych nie weszła 

jeszcze w etap profesjonalizacji swojego działania, a przez profesjonalizację 

rozumiemy nie tyle poziom wykonywanej pracy 

i rezultaty, ile postrzeganie działania danej instytucji z długofalowej 

perspektywy, która zakłada strukturę i strategię. Stra- 

-tegię, w której istotną część stanowią ludzie i wizja ich zatrzymania 

w organizacji. 

Jeżeli stowarzyszenie lub fundacja znajdują się w takiej 

właśnie fazie rozwoju, to jednym ze strategicznych celów 

powinno być zbudowanie zespołu, a następnie wychowanie 

liderów – następców przywódców – którzy w przyszłości 

będą dalej prowadzić działania organizacji. Celem musi być 

również właściwe motywowanie pracowników i wolontariuszy. 

Powstało wiele teorii motywacji, w kontekście rozważanych 

tu organizacji pozarządowych warto odwołać się do 

koncepcji Fredericka Herzberga, który podzielił potrzeby na 

dwie grupy: czynniki utrzymania (higieny, bezpieczeństwa) 

i czynniki motywacji 4 . 

Do tych pierwszych zalicza się potrzebę bezpieczeństwa 

(także finansowego), warunki pracy (wszystko to, co wiąże 

się z fizycznym komfortem pracy) oraz potrzebę przynależności 

i relacji z ludźmi. Elementy te, zdaniem Herzberga, nie podnoszą 

poziomu motywacji. Demotywujący może być – i najczęściej 

bywa – ich brak. Dobrym przykładem jest brak biurka lub innych 

narzędzi niezbędnych do wykonania konkretnego zadania. 

Nie oznacza to, że pracownicy czy wolontariusze wycofają się 

z działania, ale z dużym prawdopodobieństwem będą znacznie 

mniej zmotywowani do jego realizacji.

Druga grupa potrzeb – czynniki motywacji – związana 

jest z zaspokojeniem potrzeb osiągania sukcesów, uznania 

i realizowania coraz bardziej skomplikowanych zadań. Bez 

zapewnienia odpowiedniego poziomu czynników higieny (poczucie 

bezpieczeństwa, warunki pracy, relacje międzyludzkie 

itp.) trudne jest zaspakajanie potrzeb motywacji, związanych 

z satysfakcją z pracy. 

Znakomitą ilustrację takiej sytuacji stanowią długie 

spotkania zespołu projektowego prowadzone w biurze, w którym 

nie ma nic do picia ani nie ma kuchni. W większości sytuacji, 

o ile spotkania odbywają się cyklicznie, ich uczestnicy 

z czasem zaczynają przynosić ze sobą napoje i coś do przekąszenia. 

Innymi słowy, sami zatroszczą się o to, by zaspokoić te 

właśnie potrzeby i w ten sposób podnieść komfort swojej pracy 

i efektywność współpracy. Błędem byłoby założenie, że to nie 

ma znaczenia, a zadbanie o napoje lub drobny posiłek jest zbędnym 

elementem towarzyskości. 

Przyjrzyjmy się jeszcze jednej teorii motywacji, która 

ma zastosowanie nie tylko w organizacjach biznesowych. Teoria 

autorstwa Victora Vrooma 5 , choć dość szeroko stosowana 

w biznesie i leżąca u podstaw wielu modeli wynagradzania wiążących 

nagrodę ściśle w wynikami, może również znaleźć zastosowanie 

w odniesieniu do NGO. 

Vroom założył, że każda jednostka ma określone 

oczekiwania co do rezultatów pracy czy też – bardziej ogólnie 

– wyników własnego działania. Każdy dąży do maksymalizowania 

pozytywnych rezultatów oraz unikania i minimalizowania 

kar, jakimi są negatywne skutki działań. Każde uaktywnienie jest 

efektem świadomych wyborów, które mają doprowadzić do maksymalizacji 

pozytywnych rezultatów. W modelu Vrooma wyniki 

dzielą się na dwie grupy: wewnętrzne, czyli motywatory (zadania 

znaczące i atrakcyjne dla jednostki) i zewnętrzne, czyli nagrody 

(wynagrodzenie, warunki pracy i poczucie bezpieczeństwa). 

Zgodnie z tą teorią, jednostka nie będzie zmotywowana, 

o ile nie będzie przekonana co do tego, że: 

- istnieje korelacja pomiędzy własnym wysiłkiem 

a wynikami w pracy – im ciężej się pracuje, tym lepsze osiąga 

wyniki, 

- lepsze wyniki prowadzą do oczekiwanych rezultatów 

(tu – nagród), 

- rezultaty (tu – nagrody) zaspokajają potrzeby i marzenia 

jednostek, 

- pragnienie zaspokojenia potrzeb jest wystarczająco 

silne, by uzasadniało zwiększony wysiłek. 

Właściwą motywację zapewnia świadomość spełnienia 

wszystkich powyższych założeń. 

Teoria ta pozwala nieco lepiej zrozumieć, dlaczego 

pieniądze nie są jedynym czynnikiem motywacji i jak motywację 

można łączyć z ukierunkowaniem pracowników lub wolontariuszy 

na osiąganie wyników. Motywowanie poprzez pokazanie 

związku pomiędzy osiąganiem rezultatów pozytywnych, czyli 

nagród, a wynikami jest możliwe w organizacji pozarządowej, 

o ile poznamy i zrozumiemy, co dokładnie – jaka wiedza, umiejętność, 

doświadczenie lub poczucie – będzie stanowiło atrakcyjną 

nagrodę dla ochotnika. W sektorze biznesowym korelacja 

ta jest bardzo widoczna, gdy mowa o wynagradzaniu finansowym 

uzależnionym od wyników. W organizacjach pozarządowych 

wolontariusze nie pracują za darmo, ale otrzymują wynagrodzenie 

pozafinansowe, często znacznie bardziej dla nich 

atrakcyjne. 

Na swojej liście 101 sposobów nagradzania wolontariuszy 

Vern Lake umieścił między innymi następujące działania: 

1. Uśmiechaj się. 

2. Nie zapomnij o zwrocie „dzień dobry”. 

3. Powitaj wolontariusza imieniem. 

4. Zaproponuj coś do picia. 

5. Zapewnij przeszkolenie przed rozpoczęciem pracy. 

6. Pomóż nabrać pewności siebie. 

7. Dokładnie wyjaśnij szczegóły związane 

z realizacją zadania. 

8. Przygotuj skrzynkę kontaktową na opinie 

i sugestie wolontariuszy. 

9. Zwróć koszty związane z realizacją zadania. 

10. Zainteresuj się raportem, sprawozdaniem 

z realizacji zadania 6 . 

Są to głównie elementy ze zbioru Herzbergowskich 

czynników higieny. Gdy zostaną zapewnione, możliwe jest czerpanie 

satysfakcji i dalszej motywacji z realizacji projektów. 

O ile zadbanie o miejsce spotkań, fizyczny komfort 

i miłą atmosferę jest dość proste, to stworzenie możliwości 

do rozwoju, nabywania nowych umiejętności i przestrzeni 

do nauki jest zdecydowanie bardziej skomplikowane. Tu bowiem 

popełniać można najwięcej błędów. Przyjrzyjmy się kilku 

z nich. 

Pierwszy to niedostosowanie stopnia skomplikowania 

zadania do stopnia wiedzy, umiejętności i dojrzałości wolontariusza 

lub pracownika. Choć błąd ten jest popełniany często 

w stosunku do obydwu tych grup, z doświadczenia autorek wynika, 

że częściej popełnia się go wobec wolontariuszy. Wprawdzie 

wyniki badań Stowarzyszenia Klon/Jawor pokazują, że 

pracę ochotniczą podejmują częściej osoby z wyższym wykształceniem, 

jednak te same statystki wskazują, że największa 

grupa ochotników to osoby w przedziale wiekowym 15-19 

lat 7 . Tu właśnie pojawia się główna różnica. 

Od pracowników, ze względu na ich wiek, wcześniejsze 

doświadczenie i wykształcenie, możemy wymagać, że będą 

wiedzieć, jak wykonać konkretne zadanie, natomiast od wolontariuszy 

– już niekoniecznie. Wolontariat jest dla nich najczęściej 

pierwszym zetknięciem z pracą administracyjną lub zespołową, 

z jej formą i sposobem organizacji odmiennym od szkolnego. 

Kolejny błąd to złe zaakcentowanie czynników motywacji. 

Nawet jeżeli założymy, że szef lub lider wie, że jego zespół 

bardzo wysoko wśród motywatorów stawia kwestię rozwoju, 

to najczęściej okazuje się, że nie zdaje sobie sprawy, czym dla 

jego podopiecznych jest ów rozwój, jak poszczególne osoby go 

definiują i czego dokładnie chcą się nauczyć. 

Brak wyznaczonej strategii, planowania oraz wskazania 

pracownikom i wolontariuszom długofalowej perspektywy 

ich działania to błąd dość typowy dla organizacji trzeciego 

sektora. Szczególnie często borykają się z nim małe instytucje, 

bazujące na entuzjazmie i huraoptymistycznych siłach, nieraz 

spalające się w słomianym zapale nader szybko wyeksploatowanych 

możliwości i chęci jednostek. A gdy ludzie, stanowiący 

filar takiej organizacji, odchodzą, wraz z nimi gaśnie całe 

przedsięwzięcie. 

Mowa tu o błędzie polegającym na braku odpowiednio 

przygotowanych następców liderów organizacji. Tylko pozornie 

nie ma to nic wspólnego z motywowaniem. Jeżeli nasi pracownicy 

lub wolontariusze chcą nabywać nowe umiejętności, a my 

będziemy wiedzieć, kto z nich postrzega swój rozwój jako bycie 

liderem, to stworzenie mu perspektywy przejęcia części działań 

koordynacyjnych lub kierowniczych może okazać się silnie 

motywujące. Nowi, samodzielni i odpowiednio przygotowani do 

działania przywódcy i koordynatorzy mogą odciążyć dotychczasowe 

filary organizacji. Praktyka jednak pokazuje, jak niewiele 

organizacji pozarządowych odnosi na tym polu sukcesy. 

W instytucjach biznesowych wychowanie lidera bardzo 

często kończy się jego odejściem z firmy do konkurencji, 

bo dorośnięcie pracownika do roli następcy szefa sprawia, że 

firma staje się dla niego za mała. W organizacjach pozarządowych 

często mówi się, że ktoś „stracił motywację” lub „wyrósł 

z wolontariatu”. Czy nie jest jednak tak, że to instytucja nie dorosła 

do tego, by nadal być atrakcyjnym miejscem samorealizacji 

dla danej osoby i ją zatrzymać 

Następcy liderów nie wychowują się sami. Nawet jeżeli 

ich potencjał i predyspozycje się ujawnią i wyłonią samoistnie, 

to wcale nie jest powiedziane, że będą gotowi do pełnienia 

takiej roli. Dotyczy to szczególnie organizacji małych, niedysponujących 

wyspecjalizowanymi narzędziami z zakresu polityki 

kadrowej. Odpowiedzialnością szefa i lidera jest wskazać następcę, 

ale przede wszystkim należy stworzyć mu przestrzeń 

do nauki. Do tego już niezbędne jest zaangażowanie całej instytucji. 

W przeciwnym razie, bez odpowiedniego wsparcia i treningu 

młody lider szybko się wypali. 

Rezygnację z podejmowania zadań i spadek entuzjazmu, 

tak typowe dla szybko rotujących się początkujących 

liderów organizacji pozarządowych, często określa się jako 

„słomiany zapał” albo brak umiejętności mierzenia sił na zamiary. 

Nierzadko jednak jest to konsekwencją prostego faktu 

niestworzenia niedoświadczonym liderom możliwości nabycia 

i utrwalenia kompetencji niezbędnych do sprawnego zarządzania 

projektem, grupą lub organizacją.

Dianna Podmoroff opisała kilka najbardziej popularnych 

mitów dotyczących motywowania 8 . Wprawdzie jej książka 

przedstawia mechanizmy biznesowe, ale warto im się przyjrzeć 

także w kontekście problemów organizacji non-profit. 

Istotnym błędem opisanym przez Podmoroff jest przekonanie 

o tym, że „jestem optymistycznie nastawioną osobą 

i potrafię motywować innych”. A liderzy NGO często popadają 

w pułapkę przeceniania siły własnego entuzjazmu i umiejętności 

zarażania nim otoczenia. Zapominają jednak przy tym, 

że każda osoba musi motywować siebie sama i nikt nie może 

zmotywować innych. Rola szefa projektu lub organizacji polega 

na zbudowaniu i utrzymaniu stymulującej atmosfery i przestrzeni 

dla rozwoju. Z całą pewnością energia, zaangażowanie 

i entuzjazm lidera będzie jednym z jej elementów. Nie wystarczy 

jednak, aby na dłużej zatrzymać w organizacji wartościowe 

jednostki. 

Drugim mitem leżącym u podłoża częstych błędów 

motywowania jest przekonanie o tym, że „ponieważ wiem, co 

motywuje mnie, wiem także, co motywuje moich podopiecznych 

(pracowników)” 9 . Jak pokazują omawiane wcześniej modele 

teoretyczne, różne osoby, w zależności od sytuacji, są motywowane 

przez różne bodźce. Nie ma uniwersalnego czynnika 

zachęcającego. Zasada ta odnosi się także do pieniędzy, które 

w oczywisty sposób nie motywują wolontariuszy. Nie zawsze 

są też wymieniane na pierwszym miejscu listy czynników motywacji 

przez pracowników etatowych, niezależnie od tego, czy 

zatrudnionych w sektorze biznesowym czy pozarządowym. Jeżeli 

spojrzeć na to w kontekście teorii Herzberga, to niegodziwe 

lub też nieadekwatne wynagrodzenie bardzo często jest źródłem 

niezadowolenia i demotywacji. Jako czynnik higieny godziwe 

wynagrodzenie przeważnie samo nie wypływa znacząco 

na wzrost poziomu motywacji jednostek. 

I tu otwiera się szansa dla NGO. W szczególności małe 

organizacje, w których dominują relacje nieformalne, dają liderom 

pole do oddziaływania poprzez rozmowę i zbieranie 

informacji odnośnie indywidualnych potrzeb pracowników lub 

wolontariuszy. W takiej instytucji łatwiej uzyskać informacje 

na temat źródeł motywacji jej członków, a także tego, co jest 

w stanie wpłynąć na podwyższenie ich motywacji. To właśnie 

dzięki jednostkom, które mając wiedzę i umiejętności, a przede 

wszystkim motywację i możliwości do osiągania osobistych 

sukcesów, przyczyniają się do wspólnego sukcesu silnej organizacji 

10 . 

Wspomniana możliwość osiągnięcia – dodajmy niekoniecznie 

spektakularnych – sukcesów jest możliwa właśnie 

wtedy, gdy szef, koordynator lub mentor wie, jak każdy z jego 

podopiecznych definiuje swój własny sukces i jak go rozumie 

w kontekście całej organizacji. Powstaje zatem pytanie, jak 

taką wiedzę zdobyć 

Warto w tym celu zachęcić podmioty sektora pozarządowego 

do sięgnięcia po metody biznesowe. W firmach najczęściej 

istnieją specjalistyczne narzędzia polityki kadrowej, takie 

jak kalendarz i procedura ocen, opisy stanowisk i mapy kompetencji, 

spotkania coachingowe czy zasady udzielania informacji 

zwrotnej. Nie zawsze muszą to jednak być instrumenty sformalizowane, 

jak procedury czy kwestionariusze. W przypadku 

niedużej organizacji, której większość personelu stanowią 

ochotnicy, warto pomyśleć o opisie zadań wolontariusza, planie 

praktyk lub wolontariatu czy zapewnieniu regularnych spotkań 

z koordynatorem projektu. 

Spora część pracowników NGO pamięta o powitaniu 

nowych osób w swoich szeregach i zadbaniu o ich komfort 

pierwszego dnia, a mimo to często zapomina się o planie działania 

i wyznaczaniu zakresu odpowiedzialności dla ochotników. 

Doświadczenie autorek pokazuje, że tylko sporadycznie odbywają 

się rozmowy, podczas których omawiane są efekty działań 

wolontariusza, etapy projektu lub udzielana jest konkretna, 

konstruktywna informacja zwrotna odnośnie jego pracy. Warto 

raz na kwartał lub półrocze poprosić ochotników o napisanie 

podsumowania kolejnego etapu projektu i poświęcić czas na 

omówienie takiego raportu. W porównaniu z czasem, jaki przeznacza 

się na rekrutację i wdrożenie nowych wolontariuszy, nie 

jest to duży koszt. 

Ewaluacja każdego projektu powinna być jego nieodłączną 

częścią. Ocena pracy i zaangażowania wolontariuszy 

nadal nie stanowi standardowej praktyki organizacji trzeciego 

sektora. Profesjonalne podejście do rozwoju umiejętności 

i dokumentacji osiągnięć wolontariuszy może ułatwić ich zatrzymanie 

w organizacji. Również na etapie realizacji projektu, 

szczególnie gdy grupa ochotników jest liczna, działania takie 

mogą pomóc w egzekwowaniu wykonania powierzonych im zadań. 

W przeciwieństwie do firm lub instytucji sektora 

rządowego, w wielu fundacjach lub stowarzyszeniach relacje 

między szefami i personelem są znacznie mniej formalne 

i zhierarchizowane, przez co właśnie dyscyplinowanie czy egzekwowanie 

poleceń może być znacznie trudniejsze. Spójny opis 

zadań i obowiązków, spisany zakres przywilejów wolontariusza 

w połączeniu z przyjazną atmosferą i optymizmem lidera może 

sprawić, że członkowie i pracownicy organizacji będą chcieli 

i mogli osiągać w niej swoje sukcesy. Sukcesów, które powtórzmy 

za Stephenem Coveyem, autorem motta tej publikacji, będą 

elementem wspólnego sukcesu organizacji. 

Współczesny, profesjonalny manager organizacji 

pozarządowej powinien badać motywację wolontariuszy 

i pracowników. Bez względu na rozmiar NGO, jego zadaniem 

i priorytetem powinno być stworzenie im przestrzeni 

do zdobycia wiedzy, jej wykorzystania i dzielenia się nią 

z następnymi grupami nowych członków organizacji. 

PRZYPISY 

1 A. Baczko, A. Ogrodzka, Wolontariat, filantropia i 1%. Raport z badań 

2007, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008, s. 10. 


3 R. Głowacka, Co motywuje pracowników, Instytut Badawczy Randstad 

i TNS OBOP, Warszawa 2008. 

4 Patrz: J.A.F. Stoner, Kierowanie, PWE, Warszawa 1998, s. 432-434. 

5 Patrz: E. McKenna, N. Beech, Zarządzanie zasobami ludzkimi, Gebetner 

i Ska, Warszawa 1997, s. 191. 

6 Za: (b.a.), Motywowanie i nagradzanie wolontariuszy, http://wolontariat.ngo.pl/x/75285. 

7 Dane za: (b.a.), Kryzys wolontariatu trwa, http://wiadomosci.ngo.pl/ 

wiadomosci/420641.html. 

8 D. Podmoroff, 365 sposobów na codzienne motywowanie i nagradzanie 

pracowników, Wolters Kluwer, Warszawa 2010. 


10 Patrz więcej: S.R. Covey, Zasady skutecznego przywództwa, Dom Wydawniczy 

Rebis, Poznań 2008.

POWSZECHNIE DOSTĘPNE ŹRÓDŁA 

INFORMACJI PRAWNEJ 

Teksty obowiązujących ustaw: 

http://www.sejm.gov.pl 

Przetłumaczone na język polski teksty aktów prawnych UE: 

http://www.ukie.gov.pl 

http://eur-lex.europa.eu 

Akty wykonawcze (rozporządzenia i zarządzenia) na stronach ministerstw: 

http://www.mf.gov.pl 

PORTALE TEMATYCZNE 

Portal dla organizacji pozarządowych: 

http://www.ngo.pl 

Portal o wolontariacie: 

http://www.wolontariat.org.pl 

Portal rozwoju spółdzielczości: 

http://www.spoldzielnie.org.pl 

Portal poświęcony organizacjom pożytku publicznego: 

http://www.pozytek.gov.pl

Pobierz publikacjÄ w formacie *.pdf - Inicjatywy

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

Pobierz publikacjÄ w formacie *.pdf - Inicjatywy