Kwenye Viatu Vyake - Raising Voices

Kwenye Viatu 

Vyake 

Kiongozi 

cha kukuza welekevu na kuwezesha 

kifuko cha nyenzo

Kwenye Viatu Vyake, Toleo la bara la Afrika kusini mwa Jangwa la Sahara 

for Appropriate Technology in Health (PATH). Haki zote zimehifadhiwa. 

Kwenye Viatu Vyake, Toleo la bara la Afrika kusini mwa Jangwa la Sahara, 

Kwenye Viatu Vyake linaloandaliwa na kumilikiwa 

la Afrika kusini mwa Jangwa la Sahara liliandaliwa kwa kibali kutoka 

Muungano huo. 

Mitazamo ya masuala yaliyowasilishwa kwenye kiongozi hiki 

hayawakilishi mtazamo wa Muungano. Kwenye Viatu Vyake © na 

zimehifadhiwa. 

Msaada kwenye mradi huu ulitolewa na shirika la PATH. Mawazo 

yaliyotolewa na watunzi yanaweza yasifanane na ya PATH.

Yaliyomo 

Kwenye Viatu Vyake ni nini .......................................................1 

Dondoo la Ukatili Dhidi ya Wanawake ...........................................4 

Jinsi ya kutumia Kwenye Viatu Vyake ..........................................8 

Kujiandalia Kwenye Viatu Vyake ......................................9 

Kuwezesha Kwenye Viatu Vyake ......................................13 

Kutembea Kwenye Viatu Vyake .............................13 

Kujadili Kwenye Viatu Vyake .................................16 

Kuigiza juu ya Kwenye Viatu Vyake .......................20 

Dondoo la Kuitikia Ukatili Dhidi ya Wanawake ...............................21 

Dondoo la Kuzuia Ukatili Dhidi ya Wanawake ................................22 

Mchakato wa Kutohoa na Shukrani .............................................25 

Kiongozi cha Kwenye Viatu Vyake 

GBV Prevention Network 

i

Kwenye Viatu Vyake ni 

nini 

MUHTASARI 

Kwenye Viatu Vyake ni zoezi la kimaingiliano ambalo lilipangwa kuwapa 

wanawake na wanaume fursa ya kutembea kwa kuvaa viatu vya wanawake 

Madhumuni ya Kwenye Viatu Vyake ni: 

• Kukuza ufahamu na utambuzi wa shida ambazo wanawake 

usaidizi. 

• Kuonesha kwamba wanawake wote wanaweza kuwa wahanga 

wanachoweza kufanya kwenye maisha yao ya kibinafsi na /au 

Kwenye Viatu Vyake hutumiwa vipi 

Kwenye Viatu Vyake ina hadithi 10 za wanawake halisi wanaokumbana na 

kimaingiliano linawapa fursa washiriki kukutana uso kwa uso na baadhi ya 

changamoto na vikwazo wanavyokumbana navyo wanawake. Baada ya zoezi, 

mwezeshaji atakielekeza kikundi kujadili zaidi maudhui muhimu, masuala na 

wanavyoweza kuzuia unyanyasaji dhidi ya wanawake. 

1 Kiongozi cha Kwenye Viatu Vyake GBV Prevention Network

Nani anaweza kushiriki katika Kwenye Viatu Vyake 

Kwenye Viatu Vyake 

wengi zaidi, asasi na mashirika. Inaweza kuendeshwa na wanajamii, 

vyuo na watoaji wa huduma za afya na watoaji wa huduma nyinginezo ili 

kuwasaidia kuelewa vyema tajiriba za wanawake kuhusu. Kila mtu anaweza 

kujifunza kitu fulani kutokana na kutembea “kwenye viatu vya” wanawake 

Kwenye Viatu Vyake halishauriwi 

zoezi hili linaweza kuamsha hisia kali. 

MUHTASARI 

Nani anaweza kuwezesha Kwenye Viatu Vyake 

Watu wanaofaa zaidi kuwezesha zoezi hili ni wanawake na wanaume 

wenye uzoefu wa kufanya kazi kwenye masuala hayo na kuwezesha mijadala 

maelekezo ya kina pamoja na Vidokezo vya Uwezeshaji) 

Unazitumiaje hadithi za kimaingiliano 


utambulisho ambayo inatoa maelezo mafupi ya mwanamke ambaye hadithi 

yake inaanza kusimulia punde tu. Washiriki wanakaa wawili wawili ili 

kusoma kuhusu mwanamke ambaye watavaa viatu vyake, na chini ya kadi 

wanatolewa ama maelekezo au kuchagua ni wapi waende baada ya hapo. 

Washiriki wanakwenda kwenye mojawapo ya vituo 16 ambavyo vinahusiana 

na maeneo ambako matukio ya hadithi huweza kumwelekeza, kwa mfano, 

itamtolea maelekezo au uchaguzi wa njia gani aendelee kutembea. 



2

Je, Kwenye Viatu Vyake ina mambo gani 

Kifuko cha nyenzo kina: 

Kiongozi hiki 

MUHTASARI 

Kwenye Viatu 


Kiongozi 

cha kukuza welekevu na kuwezesha 

kifuko cha nyenzo 

Utambulisho 

Hadithi ya Betty 

Utambulisho 

mrembo kuliko wote darasani mwetu. Ninapenda kusoma, hasa somo la sayansi, ambalo napenda 

na nyumbani kwetu na kila siku tunaenda shuleni na kurudi tukiwa pamoja na wanafunzi wengine, 

kimojawapo kikubwa huko mjini. Ni ndoto yetu kuwa siku moja tutaenda jijini. 

au miji, na kila nyumba ina jiko la kupikia kwa nje, pamoja na maliwato ya pamoja. Familia nyingi zina 

bustani ya pamoja yenye vyakula vingi sana. Ninaishi na wazazi wangu, kaka zangu wakubwa wawili 

na dada yetu mdogo mmoja. Shangazi zangu, wajomba na binamu zangu wanaishi kwenye kundi 

kwetu wanakaa nyumbani wakifanya kazi za bustani na kulea watoto wadogo. Binamu zangu huwa 

wananiambia nifute ndoto za kufanya kazi kiwandani kwa sababu wasichana wa kijijini husubiriwa 

wakue ili waolewe na kuwa kina mama wa nyumbani. Huwa nawacheka na kuwaambia maisha yangu 

kamwe hayatakuwa hivyo. Sijali wanachokisema binamu zangu lakini… 

A1 

Hadithi ya Betty B1 

Kadi za vituo 16 

Shirika Lisilola 

la Kiserikali 

Kurudi Nyumbani 


Nakilisha kwa ajili 

ya washiriki 

Ukatili dhidi ya wanawake 

ni nini * 

kwa mwanamke au msichana na kumsababishia kudhurika kisaikolojia au 

kimwili, udhalilishaji wa utu, au kunyimwa uhuru kiholela na ambacho 

huendeleza udunishaji wa wanawake 1 .” 

Aina za ukatili dhidi ya Wanawake 

Ukatili wa kimwili: 

mwili wa msichana au mwanamke. Ukatili wa kimwili ni pamoja na: kupiga, 

kukanyaga, kuzabwa, kupigwa mateke, kushambuliwa kwa silaha, kusukumwa, 

makonde, kukaba roho, au kuuawa. 

DONDOO 

Ukatili wa kingono: 

. 

Kulazimishwa ngono 

usiyemjua; pia huitwa “ubakaji” 

– kushinikizwa kufanya ngono – kihisia, kijamii au 

kiuchumi, kwa mfano, kushinikizwa kufanya ngono bila kinga au kwa kujua au 

kwa hofu ya kuambukizwa UKIMWI 

Kushambuliwa kingono – kuhusishwa kingono au kuletewa hisia za ngono bila 

kupenda kwako 

Ngono ya kimalipo - kushinikizwa kufanya ngono nje ya uhusiano wa karibu kwa 

vitendo vyao kama ukatili wa kijinsia. 

kwa kibali kutoka S 

(2009), Raising Voices, Kampala 



4

Ukatili Kihisia: 


ya washiriki 

Ukatili wa kihisia unaweza kuwa na madhara mabaya kama aina nyingine 

Ukatili Kiuchumi: 

ustawi wa kifedha wa msichana au mwanamke au tendo la kutumia fedha 

adhabu, kumzuia mwanamke kujiingizia kipato, kuchukua fedha au bidhaa 

ambayo ni mali ya mwanamke au iliyochumwa na mwanamke, kumkataza 

DONDOO 

ndugu zao kwa mahitaji yao ya msingi. Utegemezi huu mara nyingi huwaingiza 

majirani, na kwa jamii ya jumla. 

Kwa nini ukatli dhidi ya wanawake hutokea 

tukifundishwa kwamba wanaume ni muhimu zaidi na wana nguvu zaidi 

kuwaadabisha wanawake. 

kama mtu mmoja au kikundi kuliko wanawake. Wanaume kutumia nguvu/uwezo 

wao dhidi ya wanawake pamoja na jamii kukaa kimya kwenye jambo hili ndicho 



ya washiriki 

Je, ukatili dhidi ya wanawake ni tatizo 

maisha yao 2 . 

World Health Organization 

kufanyiwa ukatili 

3 

. 

ya umri wa miaka 15 4 . 

DONDOO 

Nchini Afrika Kusini, karibu kila baada ya masaa sita mwanamke mmoja huuliwa 

Je, nini matokeo ya ukatili dhidi ya 

wanawake 

Wanawake na wasichana w 

Kukosa kujiamini 

5 

. 

6 

. 

Kuwa na majeraha ya kimwili yanayoonekana 

Kujawa na huzuni na kutojithamini 

magonjwa ya zinaa 

Kuhisi wasiwasi na hofu 

Kushindwa au kuogopa kufanya maamuzi kuhusu afya zao 

Kukosa furaha nyumbani 

Kuwa na hofu ya wapenzi wao 



6

Je, nini matokeo ya ukatili dhidi ya 

wanawake (inaendelea) 


ya washiriki 

DONDOO 

wanaweza: 

Kuwa na wasiwasi nyumbani kwao 

Kuwa na watoto wenye hofu na wasio waamini wazazi wao 

Kukosa mapenzi ya karibu na kutofurahia mambo ya ngono wakiwa 

na wenzi wao 

Huwa na wapenzi wasioonesha upendo na uaminifu kwao 

Kukataliwa na familia zao na jamii 

Kuhisi kutoheshimika mbele ya watu wengine 

Kuhisi shinikizo kuendeleza mabavu yao nyumbani 

Kuwa na hofu na kutowaamini baba zao 

Kuhisi huruma kwa mama zao 

Kujisikia wenye huzuni na kukata tamaa 

Kufanya vibaya kimasomo shuleni 

Kutoweka nyumbani 

Kuweweseka usiku 

Kukosa ushiriki wa wanawake 

Kuwa na ongezeko la uhalifu 

Kuwa na mzigo mzito wa huduma za jamii (afya, polisi, ustawi wa jamii) 

Kuwa na viwango vya maendeleo vilivyo vidogo au vya polepole sana 

Kuwa na viwango vya juu ya VVU / UKIMWI 

Kukosa mshikamano na maelewano 


Jinsi ya Kutumia Kwenye Viatu 


Kwenye Viatu Vyake inaweza kufanywa kwenye warsha, darasani, semina, 

kwenye mafunzo au kama zoezi linalojitegemea. Inaweza kutumiwa na watu 

10-30 na inachukua takriban masaa 3. Sehemu hii itaelezea namna ya kuandaa 

na kuwezesha zoezi lenyewe. 

Kujiandalia Kwenye Viatu Vyake 

Huelezea nani wa kuhusishwa, muda gani unaohitajika, na jinsi chumba 

kinafaa kiandaliwe kwa ajili ya zoezi hili. 

Kuwezesha Kwenye Viatu Vyake 

1. Kutembea Kwenye Viatu Vyake 

Inaelezea jinsi ya kutambulisha Kwenye Viatu Vyake pamoja na kuwezesha 

zoezi lenyewe 

2. Kujadili Kwenye Viatu Vyake 

Inaelezea jinsi ya kuongoza mjadala kihisia ili washiriki wapate uzoefu. 

MAANDALIZI 

3. Kuigiza juu ya Kwenye Viatu Vyake 

Inaelezea jinsi ya kuelekeza bunguabongo kuhusu nini washiriki 



8

Kujiandalia Kwenye Viatu Vyake 

Hatua ya 1: Soma kwa makini kiongozi hiki mpaka mwisho 

Kiongozi hiki kitakusaidia kuelewa vipengele vya Kwenye Viatu Vyake na namna ya 

kuendesha zoezi kimaadili na kikamilifu 

Hatua ya 2: Zifahamu vizuri na kuzizoea hadithi 

Soma hadithi kikamilifu ili ufahamu vizuri maudhui yake kabla ya kuendesha zoezi 

Hatua ya 3: Kagua vizuri muda uliopangwa 

Mchakato mzima wa zoezi la Kwenye Viatu Vyake utachukua takribani masaa 3: 

Sehemu ya 1 – Kutembea Kwenye Viatu Vyake (saa 1, dakika 30) 

Sehemu ya 2 – Kujadili Kwenye Viatu Vyake (saa 1) 

Kiongozi 

ya 2 na Sehemu ya 3. 

MAANDALIZI 

Sehemu ya 3 – Kuigiza juu ya Kwenye Viatu Vyake (dakika 30) 

Hatua ya 4: Kuchagua washiriki 

Kwenye Viatu Vyake imeundwa kwa ajili ya wanaume na wanawake. Hata hivyo, 

kama mwezeshaji, ni muhimu kwamba ufuate mchakato ambao ni sahihi zaidi 

kwa mazingira yako ili kukuza ushiriki makini kwa jinsia zote na kuweka mazingira 

salama. 

• 

wa jinsia sawa na washiriki. 

• Kwenye miktadha mingine, inaweza kukubarika au hata kupendelewa zaidi 

kwa wanaume na wanawake kushiriki pamoja. Tumia uelewaji wako wa wa 

muktadha mahususi ulio nao. 

• Zoezi hili halifai kwa watoto wadogo. Inaweza kuwa sahihi kwa vijana 

wanaopevuka, ingawa kiwango cha umri hutegemea muktadha wako 

mahususi. Kumbuka kwamba mazingira yanapaswa kuwa salama na yenye 

wakiwa na wanawake na wanaume wa makamu, au wasichana kushiriki 

maalum kwa ajili ya vijana wa kiume na wa kike. 

9

Uzingatiaji wa Maadili 

• Fahamu ni hud 

wa ziada au rufaa. Kabla ya kuwezesha zoezi hili hakikisha kwamba 

pamoja na jinsi ya kukata rufaa. 

• Tumia mwezeshaji mwenye ujuzi 


washiriki wawe na uwezo wa kushiriki kwenye hadithi hizi na kuzijadili 

zoezi hili lazima awe mwenye uzoefu wa kuendesha kazi za vikundi 

cha nyenzo. 

• Jipange kuendana na muktadha mahususi unamojikuta 

MAANDALIZI 

yako, kama vile zile zinazowahusisha wanawake wasagaji au malaya 

wanaojiuza. Kama unaamini hadithi fulani italeta chuki, kuumiza watu, 

kuibua hasira au kusababisha mijadala isiyohusiana na mada, basi iondoe 

hadithi hiyo kutoka zoezi na endelea na zile zilizobaki. 

Hatua ya 5: Kuandaa mandhari 

Kwenye Viatu Vyake huendeshwa vizuri kwa kutumia chumba kimoja kikubwa 

au eneo moja. 

• 

• 

cha kuwekewa kadi za hadithi za kituo hicho. 



10

• Weka kadi za hadithi kwenye vituo husika. (Tazama mfano hapa chini) 

MAANDALIZI 

• 

na 

kwa umbali mkubwa ili kuhakikisha washiriki wanapata nafasi ya kutosha. 

• Ondoa vitu vyote au samani visivyo vya lazima kwenye chumba. Uwepo 

wa nafasi wazi zaidi kwa washiriki kutembeatembea kwa uhuru ni bora 

zaidi. 


Igizo dhima na Viigizi 

Igizo dhima 

vyema wahusika wale waliomo kwenye hadithi. Mwezeshaji mkuu 

anapaswa kubakia huru ili kuangalia maendeleo ya washiriki na 

kushughulikia jambo lolote linaloweza kuibuliwa na hisia kali. 

Viigizi: Matumizi ya viigizi yanaweza kutoa uzoefu mkubwa 

mbalimbali. Ifuatayo chini ni orodha ya baadhi ya vituo na viigizi 

vinavyopendekezwa. 

: bandeji 

Dini: mishumaa na ubani, Korani, Bibilia 

kikombe cha chai au kahawa 

Elimu 

MAANDALIZI 

* Tafadhali kumbuka kuwa maigizo dhima na viigizi ni ya hiari na si muhimu sana 

kwa ajili ya kujenga uzoefu mzuri zaidi wa zoezi. 



12


Sehemu ya 1 Kutembea Kwenye Viatu Vyake 

Hatua ya 1: Tambulisha Kwenye Viatu Vyake 

Toa maelezo kwa kikundi: “Kwenye 

Viatu Vyake ni zoezi la kujifunza Vidokezo vya Uwezeshaji 

linalotokana na tajiriba za 


kimaisha za wanawake mbalimbali kunaweza kuwa changamoto. Hapa chini 

UWEZESHAJI 

zoezi hili, utapata fursa ya kutumia 

muda wako kutembea “ukiwa 

kwenye viatu” vya wanawake hawa 

na kufanya maamuzi mbalimbali 

ambayo wanakabiliana nayo.” 

Hatua ya 2: Wagawe kila mtu na 

mwenza 

wapange kila mtu na mwenzie kwa 

kuwahesabu na kuwatenga kinamba. 

mshiriki ambaye amekosa mwenza 

anaweza kujiunga kwa jozi mojawapo. 

Waelezee washiriki, “Tutaendesha 

kwa kila jozi atacheza nafasi ya 

mwanamke anayekumbana na 

kuendesha zoezi. 

Itakuwaje kama…. washiriki watapatwa 

wanasoma 

• Kwa kutegemea idadi ya washiriki 

wanaopatwa na hali hiyo, unaweza 

kusimamisha zoezi kwa muda ili 

kutoa wasaa wa kila mtu kutafakari. 

• Pata mshiriki au mshauri mwenye 

uzoefu wa kuwasadia washiriki 

waliothiriwa kwenye eneo la 

faragha kisha waite tena waseme 

wanajisikiaje au wape muda 

wa kutafakari kibinafsi kabla ya 

kuendelea na zoezi tena. Ikiwa 

hawako tayari kuendelea na zoezi 

tena, heshimu maoni na misimamo 

yao. 

• Hakikisha unajua ni huduma gani 

inavyoelekezwa. Mwingine atacheza 

kama shuhuda, akilenga kuangalia 

pamoja na jinsi ya kupata rufaa. 

sau 

ma kwa pamoja kimya kimya. Washirika hao wako 

jambo la kuchukua maamuzi yoyote linapaswa kuachiwa mshiriki mtendaji.” 


Hatua ya 3: Kutumia Kadi za Hadithi 

Waelezee washiriki, “Tutakuwa 

tukitembea kwenye viatu vya 

nitagawa kadi ya utambulisho kwa kila 

jozi. Kadi hizi zinaonesha mwanzo wa 

hadithi ya kila mwanamke. Kutokana 

na kadi hii, utapewa machaguo au 

maelekezo ambayo yanaendana na 

alama za vituo unavyoviona ukutani 

na wapi utakwenda kuchukua kadi 

kwenye vituo na machaguo mengine 

Kuigiza mfano 

Inaweza kusaidia kufanya igizo 

dhima fupi kabla ya kuanza zoezi ili 

kuhakikisha kwamba washiriki wote 

wanaelewa jinsi ambavyo vituo na 

kadi za hadithi vinavyotumika. Fanya 

jozi wewe na mtu mwingine miongoni 

mwa wawezeshaji au mshiriki 

za mwanzo wa hadithi kama mfano. 

Wape muda wa kuuliza maswali ili 

kuhakikisha kwamba washiriki wote 

wameelewa maelekezo. 

mengine zaidi. Huku ukitembea kwa kuvaa viatu vya wanawake hawa, tafadhali 

jisikie huru kujitandaza, kusoma kwa raha zako, na kupumzika au kutafuta eneo 

kukaa peke yako ikiwa utapenda kufanya hivyo. Tafadhali kumbuka kuacha kila 

Wape 

kila jozi kadi moja ya utambulisho na watangazie kwamba wanaweza kuanza. 

* 

watatakiwa kuanza. Mara baada ya jozi 10 za kwanza kurudisha kadi zao 

za utambulisho kwa mwezeshaji na kwenda kwenye kituo cha kwanza, jozi 

zilizobaki wanaweza kuanza. 

Hatua ya 4: Kagua maendeleo 

wanavyoendelea. Kadri kila jozi inapomaliza hadithi yao, watakuja kwako 

UWEZESHAJI 

mshiriki mtendaji na mshiriki shahidi. 

Hatua ya 5: Kukamilisha 

Zimebaki dakika 5 

kwenye kikundi.” 



14

Kuzingatia maadili 

• Uwe makini juu ya tajiriba binafsi za washiriki 

Kumbuka kwamba washiriki wote chumbani wamekuja na 

hupaswi kuwauliza. Hivyo, uwe makini sana mnapojadili masuala 

hayo na ujue kwamba yanaweza kuamsha hisia fulani miongoni 

mwa washiriki. Waambie washiriki iwapo mtu yeyote kwa namna 

moja ama nyingine hatajisikia vizuri, wanaruhusiwa kutoka nje ya 

chumba kwa kitambo au kupumzika kidogo. 

• Epuka kumhukumu au kumshutumu mtu yeyote 

Zoezi hili linalenga kuibua mjadala kinzani juu ya masuala magumu. 

kila hadithi ni kumhukumu au kumlaumu mhanga au kuwachukulia 

wanaume wote kuwa wenye makosa. Kumbuka wajibu wako 

kama mwezeshaji ni kuongoza mjadala wa kina miongoni mwa 

washiriki. Ikiwa mshiriki yeyote atasema sentensi ya kumshutumu 

au kumhukumu mtu, usiache hoja hiyo ipite bure. Wahoji kwa 

upole na kwa usahihi. Wape muda wengine kuonyesha hisia 

UWEZESHAJI 

• 

unaojenga. 

mhusika au mshiriki yeyote kwa sababu ya rangi yake, umri, daraja, 

matakwa ya ngono, n.k. 


Sehemu ya 2 Kujadili Kwenye Viatu Vyake 

Hatua ya 1: Majadiliano ya Hadithi 

Sehemu ya 

Kabla hatujaanza majadiliano ya kikundi, tutatumia muda kujadili kwanza 

hadithi binafsi. Tafadhali tafakari kuhusu hadithi ulizosoma na uchague moja 

ambayo ungependa kuizungumzia. Tafuta watu ambao walisoma hadithi 

Hatua ya 2: Mjadala wa Kikundi 

Elezea: “ kuwezesha 

kuakisi tulichosoma. Ninakushauri utafakari kwa kina kuhusu vile ulivyohisi 

Maswali ya Kutafakari 

mjadala zaidi au kuleta mjadala wa kina. 

1. 

kwenye 

kwenye 

• Ikiwa ulihisi ugumu kuso iria utajisikiaje kuishi uhalisia 

wa hadithi hii. Ili kuwasaidia wasaliaji, lazima tuonyeshe huruma na 

uwezo wa kuguswa na hisia za watu wengine. 

• 

UWEZESHAJI 

2. 

kutokuridhishwa na machaguo yaliyokuwepo kwa wanawake waliokuwa 

wanatafuta msaada 



16

UWEZESHAJI 

a. Je, unahisi kwamba njia 

mbadala zilizotolewa ni sawa 

jamii yako Na ikoje barani 

Afrika kusini mwa Jangwa la 

Sahara kwa jumla 

b. Je, ulihisi kwamba wanawake 

walikuwa na maeneo mengi ya 

kukimbilia kuomba msaada 

c. Ni vikwazo gani ambavyo 

wanawake walikabiliana navyo 

msaada 

kwenye 

• Mara nyingi wanawake 

wanakuwa na fursa chache, 

kama zipo, za kupata msaada au 

• Sababu nyingi zinazoweza 

kumzuia mwanamke kupata 

msaada ni pamoja na vikwazo 

vya kiuchumi, shutuma za 

kijamii, vikwazo vya kisheria, 

kimwili. 

3. Ni nini kilichowafanya wanawake 

washindwe kuepuka au kuondoka 

• 

kwenye 

Vidokezo vya Uwezeshaji 


kunaweza kuwa changamoto. Hapa kuna 

baadhi ya vidokezo kwa hali mbalimbali 

Itakuwaje kama… washiriki 

• Wakumbushe washiriki kwamba 

yoyote. 

• Tumia maswali ya kiupelelezi 

kawaida. 

Itakuwaje kama… mjadala wa kikundi 

umeelekezwa nje ya mada au 

yasiyo na maana 

• Rejea nyuma kwenye madhumuni ya 

• Waulize maswali ya kiupelelzi ili 

kuelekeza mjadala kwenye masuala 

• Ruhusu maoni ya mwisho kuhusu 

majadala kabla ya kuendelea na swali 

4. 

na hivyo kuwawia vigumu wanawake kutafuta msaada. 

• 

wasaliaji huhisi kwamba wao kama wanawake, inabidi wayakubali na 

kuyavumilia. 

nini tunaposhindwa kuwaamini wanawake wanaohitaji msaada huku 


kwenye 

• Silo jambo geni kwamba ndugu, wapendwa, au watu wengine 

kutokumwamini mwanamke anayetoa habari kwamba anakumbana na 

• 

• 

majirani, jamii au asasi iwapo wataondoka. 

• 

kumwamini ili awasaidie – iwe nyumbani, mahali pa kazi, kambini, au 

5. 

kwenye : 

• Wangesikiliza masimulizi ya wahanga, kuwaheshimu na kuwahurumia 

kutokana na hisia zao. 

• 

waliofanyiwa. 

• Wangeheshimu mawazo ya wasaliaji. 

• Wangewatembelea wasaliaji baada ya kujua kwamba walikuwa 

 

6. 

yalisababishwa na mwanamke mwenyewe 

a. Nini kilichokufanya 

b. Kwa nini tunawashutumu baadhi ya wanawake na sio wote 

c. Je, yafaa pengine kuwalaumu wanawak 

yao 

kwenye : 

• 

huyo awe ameolewa, amevaa nini, ni wa dini gani, wala kwa sababu 

yoyote nyingine. 

• 

• 

UWEZESHAJI 



18

• 

kutohudumiwa, kunyimwa haki za msingi, na kunyonywa kiuchumi. 

• Sio jukumu la waume kuwaadabisha wake zao. 

7. 

kwenye : 

• 

moja tu bali ni mfululizo wa tabia mbaya. 

• 

dhidi ya wanawake na ana wajibu wa kuwasaidia wasaliaji pamoja na 

• 

tajiri, wa mjini au kijijini, msomi au sio msomi, Mkristo au Muislamu, n.k. 

Hatua ya 3: Kufungwa kwa Hisia 

kuendesha zoezi la Kwenye Viatu Vyake. Njia bora ya kufanya hivyo inatengemea 

Unaweza kutumia mapendekezo yafuatayo au kuchagua kusababisha kufungwa 

kwa hisia kwa namna unavyoweza mwenyewe. 

UWEZESHAJI 

• Ongoza taswira fupi kuhusu mahusiano na familia salama na yenye 

furaha. 

• Waelekeze wafanye zoezi la kuvuta pumzi kwa wingi huku washiriki 

wakiwa wamefumba macho na polepole waendelee kuvuta pumzi kwa 

• 

watumie dakika 2. 

• Waambie kila mshiriki amgeukie mwenzake na wajadili funzo zuri ambalo 

wamejifunza kutokana na zoezi hili. 

Sasa 

tunafunga mjadala huu na kupata pumziko fupi kabla ya kubungua bongo juu ya 

namna ya kuendelea mbele.” 


Sehemu ya 3 Kuigiza juu ya Kwenye Viatu Vyake 

Kwenye Viatu Vyake, utasaidia kuwaongoza washiriki 

kuwezesha zoezi la bunguabongo. Unaweza kuning’iniza karatasi kubwa 

ukutani na kuandika mawazo yote au kujadili kwa mazungumzo bila kuandika. 

Ni muhimu kupanga na kuendesha mjadala huu kuendana na kikundi cha 

(Tazama kurasa 22-24 kupata mawazo zaidi) 

Hatua ya 1: Bunguabongo 

Sasa 

tunakwenda kubungua bongo kuhusu njia tunazoweza kuzitumia kuwasaidia 

usitokee zaidi.” 

Maswali ya Bunguabongo 

1. 

tunaweza kuwasaidia na 

Tazama 

vyema wanawake wanaokabiliana na 

2. 

na kwamba kila mwanajamii ameathiriwa nao na kwamba kila mmoja 

kuzuia 

zaidi) 

Hatua ya 2: 

Baada ya dakika 30 hivi, au pale kundi linapokamilisha kujadili mawazo ya 

UWEZESHAJI 

kushiriki kwao na rejea kwa ufupi masuala ya msingi: “Ninaamini kwamba 



20


ya washiriki 

Kuitikia Ukatili Dhidi ya 

Wanawake 

• ukubaliki. 

• 

Usalama wa msaliaji siku zote ushughulikiwe kabla ya chochote kingine. 

• Kipaumbele ni kuhakikisha kuna usalama wa mwanamke na watoto 

• Msaada wowote wa kitabibu, kisaikolojia, au kisheria lazima ishughulikie 

• 

• 

• 

• 

DONDOO 



ya washiriki 

Kuzuia Ukatili Dhidi ya 

Wanawake 

wanawake, unyanyasaji utaendelea. Ni jukumu letu sote kuvunja ukimya 

Hapa kuna baadhi ya mapendekezo halisi ya jinsi unavyoweza kuchukua 

Mapendekezo kwa kila mtu 

1. 

• 

• Tunga kanuni ya familia au jamii kwamba: 

• 

• 

• Kabiliana na wanaume wanaotumia mabavu dhidi ya wasichana na 

wanawake. Zungumza nao; usiruhusu yapite kimya kimya. 

2. Shirikiana na wanajam 

• 

wanawake pamoja na jinsi ya kuuzuia. 

• 

wanawake na wanaume wana thamani sawa. 

• Shirikiana na viongozi wako wa mtaa na wakuu wa shule kuendeleza 

• Andaa shughuli ukiwa na majirani, washiriki wa kanisa lenu au 

DONDOO 

mahusiano. 

• 



22

Mapendekezo kwa walimu na wazazi 

• Uwe mfano wa kuigwa,mwenye heshima, utu, na uwajibikaji kwa watoto 

na wanafunzi wako. 

• Kuza utamaduni miongoni mwa wavulana na vijana wadogo wa kiume 


ya washiriki 

• Wafundishe kwamba wasichana wana akili na thamani sawa na wavulana. 

• 

ngono. Zungumza nao waziwazi kuhusu mahusiano ya kimapenzi. 

• Wahimize wasichana na wavulana kuheshimu haki zao wote na 

ridhaa ya wote wawili. 

• 

kutaka pesa ya kulipa ada na kununua mahitaji mengine muhimu. Jadiliana 

jinsi mnavyoweza kufanya kupata njia mbadala. 

Mapendekezo kwa ajili ya polisi 

• 

• 

• Fanya kikao kinachowaleta pamoja polisi, watoa huduma za afya, na 

viongozi wa mitaa ili kuwezesha michakato ya rufaa. 

• Tafuta ushirikiano na mashirika ya wanawake pamoja na asasi za afya ili 

kuimarisha na kukuza ubora wa huduma. 

DONDOO 

Mapendekezo kwa viongozi wa dini na wa jamii 

• 

zenye amani. 

• 

daima haukubaliki. 

• 

• 

• Jiimarishe mwenyewe kwa kuwa mtu anayeaminika kwa kuwaamini 

wanawake na kuwasaidia wapate msaada wanaouhitaji. 



ya washiriki 

Mapendekezo kwa watoaji wa huduma za afya 

• 

wapendanao 

umuhimu wa kuwepo mawasiliano wazi kuhusu ngono salama na afya ya 

uzazi na kutoa maamuzi ya pamoja kuhusu uzazi. 

• 

watoaji wa 

• Anzisha na ushiriki kwenye mitandao ya watoaji huduma za rufaa 

• Unapoendesha mikutano ya kijamii, wahimize watu watambue, watoe 

• 

• 

Mapendekezo kwa Mashirika Yasiyo ya Kiserikali 

• Andaa upya au uimarishe mipango ya kushughulikia vyema chanzo cha 

• 

wanawake kwa mtazamo wa haki za binadamu. 

• Onesha kwa vitendo thamani za haki, usawa, na heshima. 

• 

jamii. 

Mapendekezo kwa washauri 

• 

• 

yao ya kupunguza hatari ya kupatwa na madhara kwa kufanya ngono 

• Anzisha na ushiriki kwenye mitandao ya rufaa ya washauri na pamoja na 

• 

DONDOO 

 



24

Mchakato wa Kutohoa na 

Shukrani 


Violence (USA) mnamo mwaka 2001 ili kukuza ufahamu miongoni mwa watoa huduma na 

A 

zilizochukua toleo la Kihispania, Caminando en sus Zapatos, kwa sasa zinatumiwa sana 

kusini mwa Jangwa la Sahara. 

kutohoa Kwenye Viatu Vyake kwa bara la Afrika 


za wanawake wa Afrika. 

hadithi. Wahakiki makini walitoa mchango mkubwa kwenye ubora wa hadithi. Kwenye 

Viatu Vyake ilifanyiwa majaribio ya awali na kisha kuboreshwa zaidi na wanachama zaidi 

Imeandikwa na: Kirsten Zook na Beverly Nambozo Nsegiyunva 

Mtafsiri: Mtemi Zombwe na Yassin Ally Sunuku 

Mhariri: Boaz Mutungi 

Msanifu Michoro: Rachel Kanyana na Samson Mwaka 

Mchoro Katuni: Marco Tibasima 

Washiriki Waliotunga Hadithi: Kirsten Zook, Jean Kemitare, Robyn Yaker, Lori Michau 

Timu ya Wataalam: 

Munanula, Care, Zambia; Colleta Zinyama, Rozaria Memorial Trust, Zimbabwe; Comfort 


Mali; Joanitah Abang, Freedom and Roam, Uganda; Khumbo Gondwe, YONECO, Malawi; 

Lusajo Kajula-Magona, Muhimbili University of Health & Allied Sciences, Tanzania; 

Nduna, University of the Witwatersrand, South Africa; Natsnet Ghebrebrhan Zerezghi, 

Eritrea 

for Human Rights Advocacy, Uganda; Peninah Abatoni, Rwanda Women’s Network, 

Rwanda; Sarah Nduku Tombizodwa, Kagisano Society Women’s Shelter Project, Botswana; 

Shamsa Hassan Ibrahim, Bay Women Development Network, Somalia; Tina Musuya, 

Wahakiki: Women’s and Human Rights, Mali; Joanitah Abang, Freedom and Roam, 

Uganda; Mzikazi Nduna, University of the Witwatersrand, South Africa; Natsnet 

Sisters Beyond Borders, Kenya. 

Washiriki kwa Jaribio la Awali: Washiriki wote waliohudhuria warsha kwenye African 

Gender Institute iliyofanyika Julai 20 mwaka 2011 mjini Cape Town Afrika Kusini; pamoja 

na, Athenkosi Sopitshi; Ndeshi Namupala; Prudence Mdletshe; Dr. Sethunya Tshepho 

Rachiu; Gloria Namusoke; Happy Aineomugisha; Helen Mirembe; Josephine Kamyisa; Joyce 

Olive Nabisubi; Paul Bbuuzibwa; Prossy Nakanjako; Sammy Jingo; Sandra Nassali; Susan 

Besigah; Rachel Nakyejjwe; Rachel Mpirirwe; Richard Makumbi; Tabitha Suubi; Tina 

Musuya; Willington Ssekadde; Winnie Amono. 

Shukuran 

Ellsberg, Monique Widyono. 

Dipak Naker, Jennifer Arney, Margarita Quintanilla, Mary 



26

Marejeo 

1 

Heise L.L., Pitanguy J. and Germain A. (1994). Violence against women: The Hidden 

Development/The World Bank, 47. 

2 

3 

on prevalence, health outcomes and women’s responses. Geneva: World Health 

4 

on prevalence, health outcomes and women”s responses. Geneva: World Health 

5 

Reza A., Breiding M., Blanton C., Mercy J.A., Dahlberg L.L., Anderson M. and Bamrah S. 

6 

homicide in South Africa, Medical Research Council Policy Brief. Tygerberg: University of 

Capetown, 5: 1-4. 


mwafaka za uzuiaji, kujumuisha shughuli na kuimarisha stadi za uzuiaji wa

Kwenye Viatu Vyake - Raising Voices

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?