Akhriste maanka geli oo weligaa xusuusta ku haay ... - Somali Talk
Akhriste maanka geli oo weligaa xusuusta ku haay ... - Somali Talk
Akhriste maanka geli oo weligaa xusuusta ku haay ... - Somali Talk
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
cadaawadii s<strong>oo</strong> jireenka ahayd ee kala dhexaysay Xabashida. Haddaba qof<br />
S<strong>oo</strong>maaliyeed <strong>oo</strong> qaangaar ah inuu <strong>ku</strong> andac<strong>oo</strong>do Xabashi ayaa S<strong>oo</strong>maali xabiib u ah<br />
waa mucjiso <strong>maanka</strong> fayow diidan yahay. Cadowt<strong>oo</strong>yada Xabashidu u qabto S<strong>oo</strong>maalida<br />
waa mid aad u fog, aadna u qoto dheer, muddo qarniyo ahna s<strong>oo</strong> jirtay, waa cadaawad<br />
dowladihii s<strong>oo</strong> maray Ethiopia welig<strong>oo</strong>d aysan is<strong>ku</strong> khilaafin kana mideysan yihiin.<br />
Waxaa caalamka ka dhaca is beddelo dhinacyada siyaasadda iyo madaxda maamulka sare<br />
saameeya, is beddelkaas<strong>oo</strong> xilliyada qaar suurta<strong>geli</strong>ya isu s<strong>oo</strong> dhowaanshaha laba shacab<br />
<strong>oo</strong> markii hore colaad ba’ani ay ka dhaxeysay. Walow maamulladii S<strong>oo</strong>maaliya s<strong>oo</strong><br />
maray ay Xabshida u muujiyeen niyadsami, haddana Ethiopia marnaba kama debcin<br />
mowqifkeedii cuskanaa cadawt<strong>oo</strong>yada iyo ka horjeedka midnimada qowmiyadda<br />
S<strong>oo</strong>maalida. Cadowt<strong>oo</strong>yadaas gaamurtay <strong>oo</strong> illaa qarniyo s<strong>oo</strong> taxneyd ayaa waxaa ka<br />
abuurmay dagaallo culus <strong>oo</strong> laga xusi karo <strong>ku</strong>wii ugu caansanaa:<br />
* Waqtigii ugu dambeeyey ee maamulladii boqort<strong>oo</strong>yadii IFAT ay ka jirtay carriga<br />
S<strong>oo</strong>maali Galbeed, ayaa boqorkii Xabashida ee la oran jiray Negus Yeshaq (1414 – 29),<br />
wuxuu cagtamariyey dhulkii maamulka Islaam<strong>ku</strong> ka jiray, duullaankii Negus Yeshaq s<strong>oo</strong><br />
qaaday 1415 wuxuu <strong>ku</strong> dilay boqorkii Muslimiinta ee la oran jiray Sacaadu-diin.<br />
Taariikhyahannadu waxay sheegeen guushii Kirishtaanka Ethiopia ka s<strong>oo</strong> h<strong>oo</strong>yeen<br />
dagaalladii ay la galeen Muslimiinta inay farxadii damaashaadka ka tiriyeen heeso iyo<br />
buraanburo uu <strong>ku</strong> jiray magaca S<strong>oo</strong>maaliya, iyad<strong>oo</strong> waqtigaas reer Galbeed<strong>ku</strong> <strong>ku</strong><br />
tilmaameen markii ugu horeysay taariikhda ee la maqlay magaca S<strong>oo</strong>maali, waxayse<br />
aniga iigu muuqataa been-abuur aan beyd run ka ahayn, waayo qowmiyadda S<strong>oo</strong>maalida<br />
waxay geeska Afrika deganayd afar qarni ka hor dhalshadii Nabi Ciise cs.<br />
* Iimaam Axmed Ibraahim Al-Qasaali (1506-43) l<strong>oo</strong>na yiqiin Axmed Gurey wuxuu<br />
weerar ba’an <strong>ku</strong> qaaday Xabashida, h<strong>oo</strong>do wanaag darteed, wuxuu <strong>ku</strong> guulaystay inuu<br />
jebiyo Xabashida <strong>oo</strong> waagaas ka hor lahaan jirtay gacansarayn suurta<strong>geli</strong>say in<br />
Muslimiinta Ethiopia lagu s<strong>oo</strong> rogay lagana qaado canshuur. Axmed Gurey <strong>oo</strong> <strong>ku</strong><br />
barbaaray nawaaxiga Harar, wuxuu u guntaday una istaagay inuu badbaadiyo dadka iyo<br />
diinta Islaamka <strong>oo</strong> waayadaas ka sii laciifaysey arlada Xabashida. Wuxuu markii horeba<br />
abaabulay is<strong>ku</strong>na dubariday ciidamo laxaad leh <strong>oo</strong> u badnaa dhallinyaro S<strong>oo</strong>maaliyeed<br />
<strong>oo</strong> si geesinimo leh ugu babac-dhigay cadowga Xabashida. Bilowgii horeba wuxuu<br />
diiday canshuurtii Muslimiinta laga qaadi jiray, taasina waxay lama huraan ka dhigtay<br />
inay dagaal f<strong>oo</strong>da is-daraan ciidamadii Axmad Gurey hoggaaminayey iyo <strong>ku</strong>wii uu<br />
horkacayey boqor la oran jiray Lebna Dengel iyo guddomiyihii Xabashida ee gobolka<br />
Bali, waxaana si ba’an l<strong>oo</strong> jebiyey ciidamadii Lebna Dengel. Guulihii dagaal ee Axmed<br />
Gurey gaaray 1529-1535 suurtagal iima ah inaan sadaradaan <strong>ku</strong> faahfaahiyo, waxaase ka<br />
mid ahaa dhulkii Xabashida laga qabsaday gobollada: Shembera-<strong>ku</strong>re, Dawaro, Shawa,<br />
Lassta, Baali, Hadya, Sidamo, Gurage iyo g<strong>oo</strong>bo kal<strong>oo</strong> muhiim ah..<br />
1535 – Markii ciidamada Axmed Gurey qabsadeen dhamaan Bartamaha & K<strong>oo</strong>furta<br />
Ethiopia, wuxuu weerarey isla markaana gacanta <strong>ku</strong> dhigay gobolka Tigree, isag<strong>oo</strong> uga<br />
sii gudbay illaa deegaanka Woq<strong>oo</strong>yi Galbeed Kasala illaa uu dhinaca <strong>ku</strong> qabtay<br />
Saldanadii Muslimka ahayd ee Mazagna <strong>oo</strong> madax ay ka a<strong>haay</strong>een qabiilka Beeja <strong>oo</strong> <strong>ku</strong><br />
taal xadka Suudaan. Muddadii dhowr iyo tobanka sano ahayd ee Axmed Gurey