монгол улсын засгийн газраас - Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар
22.01.2015 • Views
Share Embed Flag

монгол улсын засгийн газраас - Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар

монгол улсын засгийн газраас - Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар

монгол улсын засгийн газраас - Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
cabinet.gov.mn

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

МОНГОЛ УЛСЫН ЗАСГИЙН ГАЗРААС БАТАЛСАН ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨРҮҮДИЙН<br />

2010 ОНЫ ХЭРЭГЖИЛТИЙН ЯВЦ, ҮР ДҮН<br />

2011.03.16 Завхан аймаг<br />

№<br />

Хөтөлбөрийн нэр,<br />

батлагдсан огноо,<br />

шийдвэрийн дугаар<br />

1 “Нөхөн үржихүйн<br />

эрүүл мэнд” үндэсний<br />

3 дахь хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2007.03.07-ны 52<br />

дугаар тогтоол<br />

Биелүүлэх<br />

хугацаа<br />

Тухайн жилд буюу 2010 онд<br />

гүйцэтгэсэн ажлын явц<br />

1.Эрүүл мэнд, спортын салбар<br />

2007-2011 Эх барихын мэргэжилтнүүд бүх сумдад<br />

ажиллаж, 15 асуултаар эхийн хяналтыг үнэлж,<br />

сум бүрээр жирэмсэн эхийн төрөлтийн хугацаа<br />

болон цаашид авах арга хэмжээг төлөвлөж,<br />

НҮБ-ын ХАС-ийн дэмжлэгээр болон өөрийн<br />

санхүүгийн нөөц бололцоог ашиглан аймгийн<br />

төв, бүх сумдад ажиллаж нийт 857 жирэмсэн<br />

болон хөхүүл эхчүүдэд газар дээр нь очиж<br />

нарийн мэргэжлийн тусламж үзүүлсэн. Эх барих,<br />

нярайн яаралтай тусламжийн бэлэн ба шуурхай<br />

байдалд хяналт үнэлгээ хийж, байвал зохих эм<br />

хэрэглэл багаж тоног төхөөрөмжийн жагсаалтыг<br />

гаргаж, нөхөн үржихүйн 9 төрлийн 10.4 сая<br />

төгрөгийн эм хэрэгслээр хангалаа. Отгон,<br />

Тосонцэнгэл, Их-Уул, Шилүүстэй, Баянтэс<br />

сумдын эх баригч нарыг Говь-Алтай аймгийн<br />

Анагаах ухааны коллежид мэргэжил дээшлүүлэх<br />

14 хоногийн сургалтад хамруулж, сумдын<br />

эрхлэгч их эмч, эх баригч нарт 2 удаагийн<br />

сургалт зохион байгууллаа. ЗДТГ-аас зохион<br />

байгуулсан “Төрийн цогц үйлчилгээг багт хүргэх”<br />

ажлын хүрээнд бүх багт очиж жирэмсэн 524<br />

эхийг үзэж, олон найрлагат бичил тэжээлийн<br />

холимогийг тарааж эмэгтэйчүүдэд нарийн<br />

мэргэжлийн тусламж үйлчилгээг үзүүлсэн. Эх<br />

барихын мэргэжилтнүүд бүх сумдад ажиллаж,<br />

15 асуултаар эхийн хяналтыг үнэлж, сум<br />

бүрээр жирэмсэн эхийн төрөлтийн хугацаа<br />

болон цаашид авах арга хэмжээг төлөвлөж<br />

ажилласан. НҮБ-ын ХАС-ийн санхүүгийн<br />

хувь<br />

Хөтөлбөр хэрэгжсэнээс хойш<br />

гүйцэтгэсэн ажлын явц<br />

100,0 Аймгийн Эрүүл мэндийн газарт эх, хүүхдийн<br />

асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүдийг орон<br />

тоогоор авч ажлуулан эх хүүхдийн эрүүл<br />

мэндийн байдлыг сайжруулах зорилгоор<br />

ЭМГ-ын даргын тушаал гарган үйл<br />

ажиллагаанд нь хяналт тавин ажиллаж<br />

байна.НҮБ-ын Хүн амын сангийн<br />

санхүүжилтээр Өсвөр үеийнхэнд ээлтэй<br />

үйлчилгээ үзүүлэх “Ирээдүйн босго төвийг<br />

ЭМГ-ын дэргэд байгуулан, их эмч 1, бага эмч<br />

1 ажиллаж Өсвөр насныханд нэг цэгийн<br />

үйлчилгээг НҮЭМ,БЗДХ,ХДХВ/ДОХоос<br />

сэргийлэх, эрсдэлтэй зан үйлээс татгалзах<br />

зэрэг нийгмийн эрүүл мэндийн болон эрүүл<br />

мэндийн тусламж үйлчилгээг үзүүлж 800<br />

гаруй охид хөвгүүдэд үйлчлээд байна.<br />

“Дэлхийн зөн” олон улсын байгууллагатай<br />

аймгийн Засаг дарга гэрээ байгуулан “Эх<br />

хүүхдийн хоол тэжээл”, “Эх хүүхдийн эрүүл<br />

мэндийн үйлчилгээний чанарыг сайжруулах<br />

нь” төслүүдийг хэрэгжүүлж байна. Эдгээр<br />

хөтөлбөрийн хүрээнд сумдад ”Гал голомт<br />

хөтөлбөр” хэрэгжиж, 2-5 сая долларын<br />

урамшуулалтай төр, олон нийт эмнэлгийн<br />

байгууллагууд хамтран ажиллаж. эх хүүхдийн<br />

тусламж үйлчилгээг чанартай, ээлтэй<br />

үзүүлдэг Шилдэг сум, өрхийн эмнэлэг<br />

шалгаруулах болзол гарган ажиллаад байна.<br />

“Нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд” үндэсний 3<br />

дахь хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг<br />

шинэчлэн мөрдөж байна. Хүн ам Нөхөн<br />

хувь<br />

90,0<br />

1

2 “Иод дутлын эмгэгтэй<br />

тэмцэх” 3 дахь<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2007.04.04-ний 85<br />

дугаар тогтоол<br />

дэмжлэг болон өөрийн санхүүгийн нөөц<br />

бололцоог ашиглан аймгийн төв, бүх сумдад<br />

Эрүүл мэндийн газрын эмч мэргэжилтэнээр<br />

ахалсан 6 баг ажиллаж, нийт 857 жирэмсэн<br />

болон хөхүүл эхчүүдэд газар дээр нь очиж<br />

нарийн мэргэжлийн тусламж үзүүлэн эрдэст<br />

амин дэмээр хангах ажлыг зохион байгууллаа.<br />

Сум бүрт 5 сараас дээш хугацаатай жирэмсэн<br />

эхчүүдэд дулаан гутал 300 ширхэгийг, 10000<br />

төгрөгийн үнэ бүхий эмийн аптек 500 ширхэгийг<br />

тус тус тарааж баримтжуулан тайланг НҮБ-ын<br />

ХАС-д хүргүүлсэн.<br />

2007-2011 Иод дутлын эмгэг, Иоджуулсан давсны хэрэглээг<br />

нэмэгдүүлэх сурталчилгаа болон мэдлэг сэргээх<br />

сургалтыг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр<br />

тогтмол явуулж, иод дутлын эмгэгтэй тэмцэх<br />

үндэсний өдрийг орон нутгийн хэмжээнд<br />

уламжлал болгон тэмдэглэн өнгөрүүлж байна.<br />

2010 онд “Баяжуулсан хүнсний бүтээгдэхүүн<br />

мөнхийн хэрэглээ” сэдэвт өдөрлөгийг 9 сарын<br />

эхний 7 хоногийн ням гаригт аймаг, сумдад<br />

тусгай удирдамж гарган зохион байгуулж, олон<br />

төрлийн арга хэмжээ, уралдаан тэмцээн,<br />

сурталчилгаа явууллаа. Баянтэс, Нөмрөг, Их-<br />

Уул, Цагаан хайрхан, Цагаанчулуут, Сонгино,<br />

Цэцэн-Уул, Сантмаргац Тэлмэн сумдад<br />

иоджуулсан давсны борлуулалтын эргэлтийн<br />

санг тогтмол ажиллуулж давсаар хангаж байна.<br />

Үүний үр дүнд Иод дутлын эмгэг, иоджуулсан<br />

давсыг хэрэглэх тухай хүмүүсийн мэдлэг 98.8%,<br />

хэрэглээ 97,7 % болж иод дутлын эмгэгийн<br />

хүнд бүсээс хөнгөн бүсд шилжээд байна.<br />

үржихүйн эрүүл мэндийн мэдлэгтэй болж,<br />

жирэмснээс хамгаалах хэрэгслийг өргөн<br />

хэрэглэж, нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн<br />

талаар сургалт, семинарыг байнга зохион<br />

байгуулж байна. 2007 онд 24 сумын Засаг<br />

дарга, Тамгын газрын дарга, эмнэлгийн<br />

эрхлэгч их эмч, эх баригч, өрхийн эмч, багийн<br />

бага эмч, эмнэлгийн ажилтан, сайн дурын<br />

идэвхитэн, Төрийн бус байгууллагын<br />

ажилтан, оюутан сурагч өсвөр насныханд<br />

төрөлжсөн сургалт явуулж, багийн эмч нарыг<br />

жирэмслэлтээс хамгаалах хэрэгслэл, гарын<br />

авлага материалаар хангасан. Эхийн<br />

эндэгдлийг бууруулах төслөөр мэргэжлийн<br />

багийнхан 24 сумын 1631 жирэмсэн<br />

эмэгтэйчүүдэд үзлэг, шинжилгээ хийж, газар<br />

дээр нь тусламж үзүүлэн НҮЭМ-ийн мэдээлэл<br />

сургалт сурталчилгааг хийж, өргөн<br />

хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийг тараасан.<br />

100,0 Монгол улсын Засгийн газрын 2007 оны 85<br />

тоот тогтоолоор батлагдсан Иод дутлын<br />

эмгэгтэй тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэх аймгийн дэд хөтөлбөрийг<br />

боловсруулан батлуулж, төлөвлөгөө гарган<br />

ажиллаа. Дэд хөтөлбөрийн дагуу бүх сумдын<br />

Засаг дарга нарт төлөвлөгөөг танилцуулан,<br />

Эрүүл мэндийн газрын дарга, аймаг сумдын<br />

Засаг дарга нартай орон нутгийн хүн амынхаа<br />

95%-ийг иоджуулсан давс хэрэглүүлж сургах<br />

гэрээ байгуулан үйл ажиллагаагаа явуулж<br />

байна. Сум бүрт Иод дутлын эмгэгтэй тэмцэх<br />

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр сумын Засаг<br />

даргын орлогч даргаар ахлуулсан баг<br />

ажиллаж байна. Багийн гишүүдэд Сургуулийн<br />

захирал, нийгмийн ажилтан, Эрүүл мэнд,<br />

биологийн багш, цэцэрлэгийн эрхлэгч,<br />

нийгмийн ажилтан, худалдагч, сурагч, эцэг<br />

эхийн төлөөлөл, хяналтын байцаагч нар<br />

ажиллаж байна.Уг хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

“Баяжуулсан хүнсний бүтээгдэхүүн мөнхийн<br />

90,0<br />

2

хэрэглээ” сэдэвт өдөрлөгийг удирдамж гарган<br />

сум, өрхийн эмнэлэг, ЕБС-ийн сурагчидтай<br />

хамтран ард иргэдийн дунд тогтмол зохион<br />

байгуулдаг нь баяжуулсан хүнсний<br />

бүтээгдэхүүний хэрэглээг нэмэгдүүлэх<br />

мэдлэг, дадал хандлагыг сайжруулах, эрүүл<br />

зан үйлийг төлөвшүүлэхэд чиглэсэн үйл<br />

ажиллагаа болж хэвшлээ. Сурталчилгааны<br />

үеэр ИДЭ-тэй тэмцэх III хөтөлбөр,<br />

баяжуулсан хүнсний талаар танилцуулж<br />

сурталчилсан самбар ажиллуулан,<br />

баяжуулсан давс, гурил тарааж Иод дутлын<br />

эмгэг, баяжуулсан хүнсний талаар багш<br />

сурагчдаас бэлтгэсэн үзүүлбэр үзүүлэн<br />

сурталчилж байна. Мөн 7-11 настай хүүхэд<br />

жирэмсэн эхчүүд, нярайн дунд бахлуур<br />

томролт болон дааврын судалгаа хийж иод<br />

дутлын түвшинг жил бүр тодорхойлж үр<br />

дүнгээ тооцон ажиллаж байгаа бөгөөд энэхүү<br />

үзүүлэлт жил дараалан сайжирч байна.<br />

Баянтэс, Их-Уул, Нөмрөг, Цагаанхайрхан,<br />

Цагаанчулуут Тэлмэн сумдад иоджуулсан<br />

давсны борлуулалтын эргэлтийн сан<br />

байгуулан ажиллуулж, эрдэс тэжээлийн<br />

үйлдвэр 2 ажиллаж, малын иод дутлын<br />

эмгэгийн тархалт 10 хувь байна. Баялаг ХХК–<br />

тай байнгын хамтын ажиллагаатай ажиллаж,<br />

аймгийн хэмжээнд иоджуулсан давсны<br />

хангамжийг нэмэгдүүлснээр өрхийн түвшин<br />

дэхь иоджуулсан давсны хэрэглээ 97.8 хувь,<br />

хүмүүсийн мэдлэг 99.2 хувь, бахлуурын<br />

томролт7-11 настай хүүхдийн дунд 8.7 хувь<br />

байна. Баруун бүсийн “Иод дутлын эмгэгтэй<br />

тэмцэх 3-р хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд<br />

тулгамдаж буй асуудал” чуулга уулзалтыг<br />

аймагтаа зохион байгуулсан бөгөөд<br />

аймгуудын дунд зохион байгуулсан уралдаан<br />

тэмцээн, үйл ажиллагаанд байнга амжилттай<br />

оролцож байна.<br />

3 Хорт хавдартай 1997-2013 Хорт хавдартай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийн 100,0 Аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар 90,0<br />

3

тэмцэх хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1997<br />

оны 80 дугаар<br />

тогтоол<br />

хүрээнд орон нутгийн онцлогт тохирсон хорт<br />

хавдрын тархалтын анхдагч ба хоёрдогч<br />

сэргийлэлтийн аргыг боловсруулан хэрэгжүүлж<br />

байна. Хорт хавдрыг эрт илрүүлэх оношлох<br />

талаар өөрийн орон нутгийн эмнэлгийн түвшинд<br />

нийтэд хүртээмжтэй аргуудыг хэрэглэж үр дүнг<br />

тооцлоо. Хавдрын эрсдэлт хүчин зүйлс түүнээс<br />

урьдчилан сэргийлэх эрт илрэх шинж эмчлэгдэх<br />

боломжийн талаар олон нийтэд зориулсан<br />

сурталчилгааг FМ радио, орон нутгийн ТВ-ээр 3<br />

удаа явуулж, хэвлэлд 2 удаа материал<br />

нийтлүүлэн, 2800 ширхэг сурталчилгааны<br />

материал боловсруулан иргэдэд хүргэсэн. Эрүүл<br />

мэндийн салбарын 68 эмч мэргэжилтнүүдэд хорт<br />

хавдрын талаар 4 удаагийн сургалтыг зохион<br />

байгууллаа. Хавдрын зориудын урьдчилан<br />

сэргийлэх 4 удаагийн үзлэгт 1558 хүн<br />

хамрагдаж, Хорт хавдартай хүүхдийн төлөө “ЗА”<br />

гэж хэлцгээе уриан дор Завхан аймаг дахь<br />

Адвенист сүмтэй хамтран хандивын тоглолт<br />

хийж, 1 хүүхдэд 200000 төгрөгний тусламж<br />

үзүүлсэн.ЕБС-иудын дунд хавдраас сэргиилэх<br />

талаар сургалт хийж нийт 135 хүүхэд оролцож<br />

Дэвшил сургуультай хамтран АХА тэмцээн<br />

зохион байгуулж орон нутгийн телевизээр олон<br />

нийтэд сурталчиллаа. Мөн Завхан сонинд “Хорт<br />

хавдарын тухай” материал хэвлүүлсэн. 2010<br />

онд Хавдрын эсрэг хими эмчилгээг орон нутагт<br />

5 хүнд курсээр, Хавдрын мэс заслын эмчилгээг<br />

8 хүнд, хөнгөвчлөх мэс засал 2 хүнд, Стационарт<br />

866 хүн хэвтүүлэн эмчилж, гэрээр Хөнгөвчлөх<br />

тусламж үйлчилгээ шаардлагатай 125 хүнд<br />

/давхардсан тоогоор/ эмчилгээ сувилгаа хийлээ.<br />

Нэгдсэн эмнэлэгийн хавдрын кабинетаар<br />

үйлчлүүлсэн 683 хүнд “Хорт хавдраас<br />

сэргийлэх” талаар сурталчилгаа хийсэн. Гэрээр<br />

асаргаа сувилгаа шаардлагатай байсан 38<br />

үйлчлүүлэгчийн ар гэр, асран хамгаалагч нарт<br />

асаргаа, сувилгааг зааж сурган, сум, өрхийн<br />

дэд хөтөлбөрийг батлан хэрэгжүүлж байна.<br />

“Эрүүл монгол хүн” хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

сумдын Нөхөн үржихүйн насны<br />

эмэгтэйчүүдийг умайн хүзүү, хөхний<br />

хавдарын урьдчилан сэргийлэх үзлэгт<br />

хамруулж, 29 хүнийг III шатлалын эмнэлэгт<br />

шилжүүлж ошошлогоо эмчилгээ хийлгэлээ.<br />

“Амьдралын төлөө аян” багийнхантай<br />

хамтарч умайн хүзүүний эсийн шинжилгээг<br />

328 хүнд хийж, 3 хүн эрт үедээ / Т1 Т2/<br />

оношлогдон эмчлүүлсэн. 2004 оноос эхлэн<br />

хавдрын хими эмчилгээг аймгийн нэгдсэн<br />

эмнэлгийн хавдрын кабинетад хийж байна.<br />

Энэ нь орон нутагт анх хийгдэж байгаа<br />

бөгөөд хөнгөвчлөх тусламж үйлчилгээний<br />

хөнгөвчлөх мэс засал давуулан залгах, гуурс<br />

тавих, стом зэрэг ажилбарууд орон нутагт<br />

хийгддэг болсон. Хавдрын мэс засал<br />

эмчилгээг 18 хүнд хийж, 6 эдийн шинжилгээг<br />

төврүү илгээсний 3 нь хорт хавдараар<br />

оношлогдон эмчилгээнд орсон. 2006 онд<br />

“Нэр хоспис” баг байгуулан ажиллаж<br />

хөнгөвчлөх тусламж үйлчилгээнд хамрагдсан<br />

иргэдийн ар гэрийнхэнд шаардлагатай байгаа<br />

асаргаа сувилгааг гардан зааж сургаж байна.<br />

Хөнгөвчлөх тусламж үйлчилгээгээр нийт<br />

хавдартай хүмүүсийн 35.3% нь морфин,<br />

трамадолыг үнэ төлбөргүй хэрэглэж байна.<br />

Жил бүр дэлхийн хосписийн өдрийг<br />

тэмдэглэж, Иргэний нийгмийн<br />

байгууллагуудтай хамтран Хөнгөвчлөх<br />

тусламж үйлчилгээнд хамрагдсан хүмүүст<br />

хандив тусламж үзүүлж байна.<br />

4

4 “Халдварт өвчинтэй<br />

тэмцэх” үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2002.06.28-ны 129<br />

дүгээр тогтоол<br />

стасистикч нарт “Хорт хавдрын мэдээллийн<br />

тухай” анхан шатны мэдээлэл хийлээ.<br />

2002-2010 2010 онд сумын болон өрхийн эмч, вакцины<br />

сувилагч нарт “Аюулгүй дархлаажуулалт”<br />

Томуугийн вакцины талаарх сургалтыг 5 удаа<br />

зохион байгуулсан. Засгийн газрын 2009 оны<br />

185-р тогтоолоор Дархлаажуулалтын үндэсний<br />

товлолд өөрчлөлт орж шинээр Улаан бурхан,<br />

Гахайн хавдар, Улаануудын хавсарсан вакцин<br />

нэвтэрч шинэ товлолын дагуу 2010 онд хийж<br />

хүндрэл илрээгүй байна “Дархлаажуулалтын 10<br />

хоног зохион байгуулах тухай” Засгийн газар<br />

болон Эрүүл мэндийн Сайдын албан<br />

даалгаврын дагуу хүний томуугийн А/H1N1/<br />

вирусын халдварын эсрэг вакцинаар<br />

дархлаажуулах тухай Эрүүл мэндийн газрын<br />

даргын 31 тоот тушаалыг гаргаж, харъяа<br />

байгууллагын дарга эрхлэгч нарт хүргүүлж 10<br />

хоногийн хугацаанд нийтдээ 1435 хүн<br />

дархлаажуулсан байна. Мөн ХӨСҮТ-с<br />

хувиарлагдсан 7620 хүн тун вакцин ирснээс 5<br />

сарын 01-с эхлэн нийтдээ 6584 хүнд вакцин<br />

хийсэн, түүнчлэн томуугийн цар тахлын бэлэн<br />

байдал мөн эрүүл мэндийн сайдын 2009 оны 323<br />

тоот тушаалын хэрэгжилтийн байдлыг үнэлэх<br />

мэргэжлийн багтай хамтран Улиастай<br />

Тосонцэнгэл сумдын өрхийн эмнэлэг, нэгдсэн<br />

эмнэлгийн үйл ажиллагаатай танилцаж<br />

мэргэжил арга зүйн зөвлөгөө өгч ажиллаа.<br />

Сүрьеэтэй тэмцэх хөтөлбөрийн хүрээнд Сүрьеэ<br />

өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх талаар ЕБС-ийн<br />

сурагчид, нийгмийн ажилтнуудад сургалт хийж<br />

нийт 140 хүн оролцон “Хэн сүрье өвчний тухай<br />

сайн мэдэх вэ АХА тэмцээн зохион байгуулж,<br />

“Бид нэгэн агаартай” теле нэвтрүүлгийг<br />

телевизээр олон нийтэд сурталчилсан.<br />

Сүрьеэгийн илрүүлэлт эдгэрэлтийг улсын<br />

дунджид хүргэх зорилт тавин ажиллаж, 1428<br />

хүнд үзлэг хийгдсэнээс урьдчилан сэргийлэх<br />

100,0 “Халдварт өвчинтэй тэмцэх” үндэсний<br />

хөтөлбөрийн хэрэгжилтэнд хяналт үнэлгээ<br />

хийж, аймгийн Нийгмийн эрүүл мэндийн<br />

салбар зөвлөлийн хурлаар тайлангаа<br />

хэлэлцүүлж, цаашид хийх ажлыг төлөвлөн<br />

аймгийн нийгэм эдийн засгийг хөгжүүлэх<br />

үндсэн чиглэлд тодорхой асуудлыг тусган<br />

хэрэгжүүллээ. Дархлаажуулалттай халдварт<br />

өвчинтэй тэмцэх дэд хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

дархлаажуулалтын хамралтыг 95-аас дээш<br />

хувьд хүргэх,тарилагатай халдварт өвчин<br />

гаргахгүй байх зорилт тавин ажиллаж байна.<br />

Дархлаажуулалтын дараах урвал хүндрэлийн<br />

болон 0-15 насны хүүхдэд үндэсний<br />

товлолын дагуу хийгдсэн вакцины мэдээг<br />

ХӨСҮТ-д хугацаанд нь тогтмол мэдээлж<br />

байна. Аймгийн эдийн засаг нийгмийг<br />

хөгжүүлэх жил бүрийн үндсэн чиглэлд<br />

”Вакцинжуулалтаар сэргийлэгддэг халдварт<br />

өвчнүүдийг багасгах зорилгоор урьдчилан<br />

сэргийлэх тарилганд бүх насны хүүхдийг<br />

хамруулж шаардлагатай урвалжаар хангах”<br />

заалтыг тусган оруулж хэрэгжүүлэн<br />

вакцинтай дархлаажуулалтын хамралт 100%<br />

байна. 2010 оны эдийн засаг, нийгмийг<br />

хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд Халдварт өвчинтэй<br />

тэмцэх 1 сарын аяныг зохион байгуулж, орон<br />

нутгийн төсвөөс 500.0 мянган төгрөгийн<br />

дэмжлэг үзүүлэхээр тусгаж хэрэгжүүлсэн.<br />

Хөтөлбөрийн хүрээнд сургалт сурталчилгааг<br />

орон нутгийн FM радио, ETYGEN, AIR1,<br />

Завхан телевизээр тогтмол явуулж байна.<br />

Аймгийн ХДХВ/ДОХ-оос сэргийлэх үйл<br />

ажиллагааг зохицуулах аймгийн салбар<br />

зөвлөл,.ХДХВ/ДОХ-оос сэргийлэх үйл<br />

ажиллагааг зохицуулах Үндэсний хороотой<br />

хамтран “Эрсдэлт бүлгийн хүн амд чиглэсэн<br />

100,0<br />

5

5 Рашаан сувилалыг<br />

хөгжүүлэх үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2002.12.13-ны 251<br />

дүгээр тогтоол<br />

2003-2010<br />

үзлэгт 931 хүнийг хамруулан шинээр 22 сүрьеэ<br />

илрүүлэн эмчлээд байна. Өсвөр үеийхэнд<br />

ээлтэй үйлчилгээ үзүүлэх “Ирээдүйн босго”<br />

төвийг 2010.02.01-ээс ажиллуулан ХБК, ЕБСиуд.МУИС-ийн<br />

эдийн засгийн сургууль,<br />

Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвийн 1000<br />

гаруй оюутан сурагчдад ХДХВ/ДОХ-оос<br />

урьдчилан сэргийлэх үзлэг, сурталчилгаа хийж,<br />

өвчтэй илэрсэн тохиолдол бүрийг үнэ төлбөргүй<br />

эмчилж байна. Гэдэсний болон бусад<br />

халдвараас сэргийлэх зорилгоор “Гараа зөв<br />

угааж хэвшие” үйл ажиллагааг сургууль<br />

цэцэрлэг, сум өрхийн түвшинд зохион байгуулан<br />

ажиллаж улмаар халдварт шар өвчин ихээр<br />

голомтлон гарсан Их-Уул суманд “Дэлхийн зөн”<br />

ОУБ –тай хамтран олон төрлийн ажлыг зохион<br />

байгуулснаар өвчлөл буурч, иргэд олон нийт<br />

гараа зөв угаахын ач холбогдлыг ойлгон зөв<br />

дадал хандлагатай болж байна.<br />

Сумдын хүн эмнэлэг, амралт сувиллын эрхлэгч,<br />

мэргэжилтнүүдэд Рашаан сувиллын бүтэц, үйл<br />

ажиллагаа MNS 5232:3 стандарт болон бусад<br />

холбогдох дүрэм журмын жагсаалтыг хүргүүлэн,<br />

рашаан сувиллын тусламж үйлчилгээний чанар<br />

хүртээмжийг дээшлүүлэн хүн амын эрүүл<br />

мэндийг хамгаалах чиглэлээр зөвлөмж гарган<br />

ажиллаж байна. Иргэдийн дунд сургалт<br />

сурталчилгаа мэдээллийг тогтмол явуулж<br />

ирснээр Отгонтэнгэрийн халуун рашааны ордын<br />

унаган төрхийг хадгалж хуулийн хүрээнд<br />

ашиглаж байна. Монголын мэдээ сонинд<br />

”Рашаан сувиллаар олон өвчнийг эмчилж болно”<br />

cэдэвт ярилцлага хэвлүүлсэн. “Аймгийн эрүүл<br />

мэндийн тусламж үйлчилгээг сайжруулах тухай”<br />

2006-2011 онд хөгжүүлэх стратеги төлөвлөгөөнд<br />

тусган, Отгонтэнгэр рашаан сувиллын тусламж<br />

үйлчилгээг иргэдэд ойртуулах зорилгоор аймагт<br />

Рашаан сувилал уламжлалт анагаах ухааны<br />

нэгдсэн төв байгуулан ”амбулаторийн тасаг”<br />

100,0<br />

үйлчилгээний чанар хүртээмжийг<br />

сайжруулах” ДОХ/БЗДХ-ын кабинетийн<br />

дэргэд Энэрэл төв, итгэлтэй утас ажиллуулж,<br />

зөвөлгөө өгч байна. Сумдын эмнэлгүүдийг<br />

лабароторитой болгосноор БЗДХ-ын<br />

илрүүлэлт сайжирч онош баталгаажилтыг<br />

аймгийн Нэгдсэн эмнэлэгт хийж, БЗДХ-ын<br />

кабинетийн эмчтэй эргэх холбоотой ажиллаж<br />

байна.<br />

“Рашаан сувиллыг хөгжүүлэх үндэсний<br />

хөтөлбөр”-ийн хүрээнд Отгонтэнгэр рашаан<br />

сувиллыг улсын хэмжээнд ашиглах рашаан<br />

сувилал болгох эрх зүйн орчныг бүрдүүлж,<br />

рашааны ашиглалт хамгаалалттай<br />

холбогдох бичиг баримтуудыг холбогдох<br />

хууль, журмын дагуу бүрдүүлсэн. Тус сувилал<br />

нь 2011 оны 10 дугаар сарын 10 хүртэл эрүүл<br />

мэндийн чиглэлээр мэргэжлийн үйл<br />

ажиллагаа явуулах тусгай зөвшөөрөл авсан.<br />

“Отгонтэнгэр” рашаан сувиллын рашааны<br />

орд газрын хамгаалалтын бүсийн<br />

тэмдэгүүдийг тодруулж рашаан ашиглах<br />

заавар зөвлөмжүүдийг үйлчлүүлэгчдэд<br />

хүргэж ажиллахын дээр байгаль орчин,<br />

рашаан ус, ургамал, ан амьтныг хамгаалах<br />

зэрэг ажлуудыг тогтмол зохион байгуулж,<br />

сувиллын ажилчид, рашаан голын айл өрхийн<br />

оролцоотойгоор байгаль хамгаалах<br />

100,0<br />

6

нээн ажиллуулж байна. Рашаан сувиллын<br />

эмчилгээг уламжлалт анагаах ухааны<br />

эмчилгээний аргуудтай хослон хийж, улирлын<br />

чанартай ажилладаг рашаан сувиллын<br />

үйлчилгээний хугацааг уртасгаж, рашаан шавар<br />

эмчилгээг аймгийн төв дээр 4 улирлын туршид<br />

хийж байна. Отгонтэнгэрийн рашааны<br />

эмчилгээний үр дүн, эмнэлзүйн ач холбогдлыг<br />

судлах, зорилгоор ЭМШУИСургууль, Монос<br />

АУДС, уламжлалт анагаахын корпарацийн<br />

эрдэмтэн багш нар хамтран эрдэм шинжилгээ<br />

судалгааны ажлыг 2 дахь жилдээ хийж зарим нэг<br />

үр дүнг тогтоогоод байна. Отгонтэнгэр рашаан<br />

сувиллын ашиглалтын баазыг бэхжүүлэх<br />

зорилгоор 2010 онд шаардлагатай эмчилгээ<br />

оношлогооны багаж тоног төхөөрөмж, зөөлөн<br />

эдлэлээр ханган, сувилуулагчдын байрны<br />

дээвэр засварлах, гүүний саамны путка барих,<br />

талбай тохижуулах зэрэг ажлыг хийж, орон<br />

нутгийн төсвөөс арван сая төгрөг зарцууллаа.<br />

Отгонтэнгэр рашаан сувилалын ажилчид<br />

Рашаан голын айл өрх, иргэдтэй хамтарч<br />

нөхөрлөл байгуулан, байгаль хамгаалах,<br />

рашааны талаар иргэдэд сурталчилгаа хийж,<br />

“Дэвжээ” тэмцээн явуулж, 500 ширхэг<br />

сурталчилгааны материалыг бэлтгэн тараасан<br />

байна.<br />

”Отгонтэнгэр” нөхөрлөл байгуулан ажиллаж<br />

байна. Иргэдийн дунд сургалт сурталчилгаа<br />

мэдээллийг тогтмол явуулж ирснээр<br />

Отгонтэнгэрийн халуун рашааны ордын<br />

унаган төрхийг хадгалж хуулийн хүрээнд<br />

ашиглаж байна. Отгонтэнгэр рашаан<br />

сувилалын 1954-2009 он хүртэлх мэдээллийн<br />

санг бүрдүүлээд байна. Аймгийн бүх сумдын<br />

хүн эмнэлгийн эрхлэгч, Улаан хаалга,<br />

Баянзүрх, Зартын рашаан амралтын<br />

мэргэжилтнүүдэд “Рашаан сувиллыг<br />

хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр”-ийг<br />

хэрэгжүүлэх чиглэлээр сургалт зохион<br />

байгуулж нийт 46 хүн хамрагдсан.<br />

“Отгонтэнгэр” рашаан сувилал улсын<br />

чанартай, Улаан хаалга, Баянзүрх, Зарт<br />

зэрэг рашаан сувиллууд нь орон нутгийн<br />

чанартай үйлчилгээг 1500 орчим хүнд хүргэж<br />

ажилласан байна. Жилдээ Отгонтэнгэр<br />

рашаан сувилалд 625 хүнийг хүлээн авч<br />

рашаан, шавар, уламжлалт анагаахын эрүүл<br />

мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүллээ.<br />

Давхардсан тоогоор рашаан ванн эмчилгээ<br />

502, халуун шавар эмчилгээ 498, бүх биеийн<br />

тосон бариа 101, хэсэг газрын бариа 211,<br />

төөнүүр, засал 38, хануур шивүүр 213,<br />

рашаан уух эмчилгээ 472 хүнд хийж, нийт<br />

үзлэг 1437, ор хоног 4375, дундаж ор хоног 7,<br />

орны фонд ашиглалт 87.5, орны эргэлт 12.5<br />

байна.Отгонтэнгэр рашаан сувилалд жилд<br />

эмчлүүлсэн өвчтний эмчилгээний үр дүнг<br />

тооцож үзэхэд 85-98%, эмчилгээний үр дүн<br />

сайн гэсэн үнэлгээтэй байдаг. Отгонтэнгэр<br />

рашаан сувилал болон Улаан хаалгын<br />

рашаануудын эмчилгээний үр дүнг тооцож<br />

байна. Мөн сувилалд эмчлэгдэх зонхилон<br />

тохиолдох 10 өвчний эмчилгээний<br />

удирдамжийг боловсруулан үйл<br />

ажиллагаандаа мөрдөн ажиллаж байна<br />

7

6 Хүн амын бие<br />

бялдрыг<br />

чиийрэгжүүлэх<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2002<br />

оны 139 дүгээр<br />

тогтоол<br />

2002-2013 Аймгийн төвийн ахмадуудад Нэгдсэн эмнэлгийн<br />

чийрэгжүүлэлтийн арга зүйчээр хийн дасгалын<br />

14 хоногийн сургалтыг явуулж, дасгал<br />

хөдөлгөөнийг зааж сурган, холбогдох<br />

материалыг олшруулж өгснөөр өдөр бүр 11.00<br />

цагаас хийн дасгалыг ахмадуудад хийж<br />

хэвшүүлээд байна. МУИС-ийн харьяа Эдийн<br />

Засгийн салбар сургуулийн багш ажилчдын дунд<br />

“Хөдөлгөөн-эрүүл ажлын байр” сэдэвт 7<br />

хоногийн болзолт уралдаан зарлаж 3-н байр<br />

эзлүүлж шагнаж урамшууллаа. Монгол Улсын<br />

Ерөнхийлөгийн зарлигаар бие бялдрын<br />

чийрэгжүүлэлтийн түвшин тогтоох сорилыг<br />

авахад сорилд нийт 8009 хүн хамрагдсан буюу<br />

14.8% тай байв.Аймгийн эдийн засаг ,нийгмийг<br />

хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд “Эрүүл байхын төлөө<br />

хамтдаа” арга хэмжээг хэрэгжүүлэх зорилтыг<br />

тусган, орон нутгийн төсвөөс 500.0 мянган<br />

төгрөгийг батлуулан хэрэгжүүлж, аймгийн Засаг<br />

даргын дэргэдэх хэлтэс агентлагууд оролцсон.<br />

2010 онд нийтийн биеийн тамирын 30 гаруй<br />

арга хэмжээг зохион байгуулж, хүн амын 66.9%<br />

буюу 50 гаруй мянган хүн давхардсан тоогоор<br />

хамрагдсан. Сум, багийн түвшинд иргэдэд<br />

нийтийн биеийн тамираар хичээллэх, эрүүл<br />

мэндийн боловсрол олгох талаар олон төрлийн<br />

арга хэмжээ зохион байгууллаа. Тухайлбал:-<br />

Улиастай, Тосонцэнгэл, Ургамал, Завханмандал,<br />

Дөрвөлжин, Түдэвтэй, Их-уул, Сонгино, Цэцэнуул,<br />

Нөмрөг Тэс сумдад явган аяллыг насны<br />

ангиллаар зохион явуулж, аялал хийх замдаа<br />

төрөл бүрийн спортын тэмцээнийг зохион<br />

байгуулах, байгалийн үзэсгэлэнт газар үзэх,<br />

малчдад туслах, орчны бохирдолыг арилгах, хог<br />

цэвэрлэх зэрэг ажлыг хийж тэргүүлсэн баг<br />

Рашаан усны шинжилгээг жил бүр МХГ-ын<br />

лаброторид шинжлүүлэн Отгон тэнгэр<br />

рашаан сувилалд одоогийн байдлаар нийт 50<br />

шахам рашааныг эмчилгээний зорилгоор уух,<br />

орох, шавших,байдлаар хэрэглэж байна.<br />

100,0 Засгийн газрын 2009 оны 05-р тогтоолыг<br />

хэрэгжүүлэх зорилтын хүрээнд сар бүр<br />

нийтийн биеийн тамирын үйл ажиллагааг<br />

сурталчилсан, олон нийтийг хамруулсан<br />

уралдаан тэмцээнүүд болон “Идэвхтэй<br />

хөдөлгөөн эрүүл аж төрөх ёс”-ыг сурталчилах<br />

аяныг зохион байгуулж Орон нутгийн<br />

телевизээр хөдөлгөөний ач тусыг<br />

сурталчилсан туузан мэдээллийг тасралтгүй<br />

явуулж байна. Хүн амын бие бялдрыг<br />

чийрэгжүүлэх, нийтийн биеийн тамир,<br />

спортыг хөгжүүлэхэд Нутгийн захиргааны<br />

байгууллагууд ихээхэн анхаарч дэмжлэг<br />

үзүүлэн ажиллаж байна. Жил бүр аймгийн<br />

эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн<br />

чиглэлд тусган хаврын баяр спортын наадам,<br />

Отгонтэнгэр, Сутай ууланд багийн авиралт,<br />

нийтийн гүйлтийн уралдаан, спорт явган<br />

аялал, цасны баяр, аймгийн аварга<br />

шалгаруулах гар бөмбөг, сагсан бөмбөгийн<br />

тэмцээнийг насны ангиллаар, хүүхдийн<br />

спортын алтан намар, зэрэг олон нийтийн<br />

арга хэмжээг тогтмол зохион байгуулж байна<br />

. “Хөдөлгөөн-Эрүүл мэнд” сэдэвт “ЭССЭ”<br />

бичгийн уралдааныг сум, өрх, Нэгдсэн<br />

эмнэлгийн сувилагч мэргэжилтнүүдийн дунд<br />

зохион байгуулж, дүгнэн эхний байруудыг<br />

шагнаж урамшууллаа. “Хөдөлгөөн –эрүүл<br />

мэнд” хөдөлгөөнийг сурталчилах сарын аян<br />

зохион байгуулж, “Эрүүл аж төрөхөд идэвхтэй<br />

хөдөлгөөний ач холбогдол” сэдвээр иргэдэд<br />

орон нутгийн телевизээр нэвтрүүлэг бэлтгэж<br />

ярилцлага хийлээ. Засгийн газрын 2009 оны<br />

05-р тогтоолын хэрэгжүүлж, “Биеийн тамир-<br />

Эрүүл мэнд” уриан дор хуваарийн дагуу<br />

90,0<br />

8

7 Халдварт бус<br />

өвчнөөс сэргийлэх,<br />

хянах үндэсний<br />

хөтөлбөр Засгийн<br />

газрын 2005.12.14-<br />

ний 246 дугаар<br />

тогтоол<br />

тамирчдыг урамшуулсан.Бүх сумдад ажлын<br />

байрны дасгал хөдөлгөөнийг зааж, төрийн албан<br />

хаагчид хийж хэвшсэн. Эрдэнэхайрхан, Сонгино<br />

сум, Улиастай сумын албан байгууллага 7<br />

хоногийн Баасан гаригийг бүжгийн өдөр болгон<br />

бүжгийн хамтлаг хичээллэж байна.Улиастай,<br />

Цагаанхайрхан, Дөрвөлжин сумдад Биеийн<br />

тамирын гадаад талбайг байгуулж, тогтмол<br />

ажиллаж байна. Ургамал, Алдархаан, Түдэвтэй,<br />

Тэс, Идэр сумдад “Залуусаа манлайлья” уулзалт<br />

ярилцлага АСТ, АХА, тэмцээн зохион явуулж,<br />

уулзалтаас залуучуудад дасгал хөдөлгөөнийг<br />

хийж хэвшүүлэх 5 зарчмыг гаргасан байна.<br />

Эдгээр ажлыг зохион явуулахадСумын Засаг<br />

даргын Тамгын газар тус бүр 500,0 мянган<br />

төгрөгийн дэмжлэг үзүүлсэн.<br />

2006-2013 Монгол улсын Засгийн Газрын 246-р тогтоол<br />

“Халдварт бус өвчнөөс сэргийлэх, хянах”<br />

үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд 2010 онд хийх<br />

ажлын чиглэлийг боловсруулж сум, сум дунд,<br />

өрхийн эмнэлгүүдэд эрүүл мэндийн газрын<br />

даргын тоотоор хүргүүлэн хэрэгжүүллээ.<br />

Сонгино, Cантмаргац, Цэцэн-уул,<br />

Эрдэнэхайрхан, Ургамал, Завханмандал сумдын<br />

Халдварт бус өвчнөөс сэргийлэх, хянах<br />

үндэсний хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийн явцад<br />

үнэлгээ хийн, сумдын эмч, нийгмийн эрүүл<br />

мэндийн арга мэргэжилтнүүдэд зөвөлгөө өгч<br />

ажилласан. Нийтийн биеийн тамирын арга<br />

хэмжээний чанар, хүртээмжийг дээшлүүлэх<br />

зорилтын хүрээнд аймгийн Засаг даргын<br />

захирамжийг гаргуулан сар бүр хэлтэс<br />

агентлагууд хариуцан арга хэмжээг зохион<br />

байгуулж, орон нутгийн телевизээр хөдөлгөөний<br />

ач тусыг сурталчилсан мэдээллийг тасралтгүй<br />

явуулж байна. Аймгийн эдийн засаг, нийгмийг<br />

хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд тусгагдсаны дагуу<br />

“Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг<br />

чанартай хүргэе” сэдэвт чуулга уулзалтыг 2 үе<br />

шаттай зохион байгууллаа. Мөн багийн эмч<br />

албан байгууллагуудын дунд зохион<br />

явуулсан ажлын тухай Завхан сонинд<br />

мэдээлэл бичиж хэвлүүллээ. Мөн Ажлын<br />

байранд хийх дасгалын СD-г бүх албан<br />

байгууллагуудын компьютерт суулгаж өгсөн.<br />

2009 онд ”Идэвхтэй-хөдөлгөөн Эрүүл аж<br />

төрөх ёс”-ыг сурталчлах уриан дор “Нийтийн<br />

бүжиг-эрүүл мэнд” сэдэвт бүжгийн тэмцээнийг<br />

албан байгууллагуудын дунд 2 үе шаттай<br />

зохион байгуулсан.<br />

100,0 2006 оноос эхлэн жил бүр Аймгийн эдийн<br />

засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд<br />

холбогдох заалтуудыг тусган хэрэгжүүлж<br />

байна.<br />

”Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж,<br />

үйлчилгээг иргэдэд чанартай жигд хүргэе”<br />

чуулга уулзалтыг бүсчлэн зохион байгуулж,<br />

иргэдэд зөв зан үйлийг төлөвшүүлэх<br />

сурталчилгааг хийж байна. Эрүүл мэндийг<br />

дэмжигч албан газар, аж ахуйн нэгжийг<br />

шалгаруулж, аймгийн Эрүүл мэндийн газар,<br />

Сонгино сумын 11 жилийн сургууль, эмнэлэг<br />

улсын үнэлгээнд аймгийн 1.2.3-р шатны<br />

үнэлгээнд 12 байгууллага үнэлгээ хийлгэн<br />

зохих болзлоо биелүүлэн өөрсдийн зан<br />

үйлээс шалтгаалан өвчлөх халдварт бус<br />

өвчнүүдээс урьдчилан сэргийлэх тамхинаас<br />

татгалзах, архийг тохируулан хэрэглэх, архи<br />

тамхигүй өдөр, хөдөлгөөн зохистой<br />

хооллолтын талаар олон туршлага<br />

хуримтлуулан бусаддаа үлгэрлэж байна.<br />

ЗГ-ын 224-р тогтоол ЭМС-ын 2006 оны 52<br />

дугаар тушаалыг бүх сумдад хүргүүлэн,<br />

иргэдэд эрүүл зан үйлийг төлөвшүүлэх 20<br />

90,0<br />

9

нарын чуулга уулзалт, ЕБС-иудын сурагчдын<br />

дунд “Эрүүл мэндийн олимпиад” зэрэг арга<br />

хэмжээнүүдийг тусган оруулж, хэрэгжүүллээ.<br />

Улаанбаатар хотын Адвентист сүмийн дэргэдхи<br />

эрүүл мэндийн хөтөлбөр хариуцсан хоол<br />

судлаач багштай хамтарч Улиастай сумын<br />

өрхийн эмнэлгүүдээр биеийн жин, өндөр, БЖИ,<br />

биеийн илүү жин, цусан дахь сахар, биеийн<br />

дотоод өөх, уушигны багтаамж, артерийн даралт<br />

болон биологийн насыг нь тодорхойлж хүн тус<br />

бүрт зөвлөмж өгсөн. Мөн 4 сарын 20 ны өдрөөс<br />

5 сарын 20 хүртэл аймгийн хэмжээнд нийт<br />

албан байгууллага ард иргэдээс бие бялдар<br />

чийрэгжүүлэлтийн сорилыг авсан. Тэгш дүүрэн<br />

хөтөлбөрийн хүрээнд зохион байгуулагдсан<br />

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн ар гэрийн<br />

асран хамгаалагчдад ”Идэвхитэй хөдөлгөөн<br />

сэргээн засалт” сэдвээр 5,12-р саруудад 2 удаа<br />

сургалт зохион байгуулсан бөгөөд Биеийн тамир<br />

спортын газартай хамтран зохион байгуулсан<br />

“Эрүүл байхын төлөө хамтдаа” “Миний удирдагч”<br />

хөгжөөнт буухиа тэмцээнийг бүх албан<br />

байгууллагуудын дунд зохион байгуулж<br />

явууллаа. Алдархаан суманд болсон багийн<br />

эмч нарын үзүүлэх сургуулийн үеэр “Халдварт<br />

бус өвчний хөтөлбөр”-өөр хийх ёстой ажлын<br />

талаар үзүүлэх материалыг бэлтгэж мэргэжил<br />

арга зүйн зөвлөмж өгч ажиллаа. Хөтөлбөрийн<br />

хэрэгжилтийн явцыг аймгийн ИТХ-ын<br />

тэргүүлэгчдийн хурлаар оруулж хэлэлцүүлсэн.<br />

Мөн Халдварт бус өвчнөөс сэргийлэх, хянах,<br />

дэд хөтөлбөрийг ИТХ-ын тэргүүлэгчдийн<br />

хурлаар оруулж, батлуулан ажиллаж байна.<br />

өдрийг тусгай төлөвлөгөөний дагуу тэмдэглэн<br />

олон нийтийн оролцоог идэвхжүүлэн Ард<br />

иргэдийн эрүүл мэндээ хамгаалах, зөв дадал<br />

хандлагынн түвшинг жишиж үзэхэд хүн<br />

амын дунд мэдлэг 65.9% , хандлага 60.3% ,<br />

дадал 59.1% байна. Ус чандмань-эрдэнэ,<br />

Гараа угааж хэвшицгээе, Ангир уураг,<br />

Томуугаас хамдаа сэргийлье анонс,<br />

Хүүхдийн нэмэгдэл хоол, Баяжуулсан хүнс<br />

мөнхийн хэрэглээ, Зохистой хооллолтын гэр<br />

зөвлөмж самбарыг шинэчлэн хийж хотын<br />

гудамж талбайд байрлуулсан. Халдварт<br />

болон халдварт бус өвчнөөс урьдчилан<br />

сэргийлэх олон нийтэд чиглэсэн 32 төрлийн<br />

туузан мэдээлэл шторкууд, Хүүхдийн<br />

асаргаа сувилгаа, хоол тэжээл сургалтын<br />

гарын авлага 210 ширхэг, Орчны эрүүл<br />

мэндийн талаарх зөвлөмж 350 ширхэг, хүний<br />

томуугаас сэргийлье санамж 550 ширхэг, Цус<br />

багадалтаас сэргийлье CD 300 ширхэг,<br />

Хөхөөр хооллох ба нэмэгдэл хоол 185<br />

ширхэг гарын авлага бэлтгэж иргэдэд<br />

хүргэлээ. Сумдад хогийн цэгийг байгуулах,<br />

Хөдөө багт “Жишиг” өвөлжөө шалгаруулах,<br />

стандарт жорлон, архи тамхи худалдахгүй<br />

өдөр, булгийн эхийг хамгаалах хөдөлгөөн<br />

өрнүүлэн урамшуулан сурталчилж байна.<br />

Аймгийн бүх сумдад тэмдэглэлт өдрүүдээр<br />

АХА, Дэвжээ, “Оролцье-Суралцая-мэдье”,<br />

Тамхигүй орчин бүрдүүлцгээе,” Эрчүүдээ<br />

хайрлацгаая” Эрүүл мэндээ хамгаалж, эдийн<br />

засгаа аварцгаая” уриан дор олон нийтийг<br />

хамарсан ажиллагааг төрийн болон төрийн<br />

бус байгууллагууд хамтран зохион байгуулж,<br />

давхардсан тоогоор 85350 иргэдэд сургалт<br />

сурталчилгааг хийлээ. ДЭМБ-ын<br />

санхүүжилтээр Эрүүл мэндийн газрын 9<br />

мэргэжилтэн Дэлхийн зөн олон улсын<br />

байгууллагын санхүүжилтээр “Бага насны<br />

10

8 “Орчны эрүүл мэнд”<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2005<br />

оны 12 дугаар сарын<br />

14-ний 245 дугаар<br />

тогтоол<br />

2006-2015 “Орчны эрүүл мэнд“ үндэсний хөтөлбөрийн<br />

хүрээнд Дэлхийн зөн олон улсын<br />

байгууллагатай хамтран сургалт сурталчилгаа<br />

хийж, Улиастай сумын голын ай сав газрыг<br />

цэвэрлэсэн. Сумдын эмнэлгүүдэд стандартын<br />

бие засах газар болон муу усны зургийг гарган<br />

хүргүүлж, албан байгууллага айл өрхийн 50% нь<br />

стандартын бие засах газар, муу усны нүхтэй<br />

болсон. Албан байгууллага аж ахуйн нэгжүүдэд<br />

урьдчилан сэргийлэх ариутгал хийлээ. Гаднах<br />

хайсаа сэлбэж шинэчлэх, будах автомашины<br />

зогсоол, таних тэмдэгүүдийг хийж, зам тавих, хог<br />

хаягдлын цэгийг тодорхой болгож, бие засах<br />

газрыг тохижуулан үйлчлүүлэгчийн хүлээхэд<br />

зориулан суух сандал сүүдрэвч зэргийг барьсан<br />

байна. Мөн өвчтөнүүдийн ор дэвсгэр сандалыг<br />

сольсон бөгөөд эм уух нөхцлийг хангасан байна.<br />

Улиастай сумын Богдын гол, Чигэстэй,<br />

Жаргалант, Өлзийт, Жинст багийн 1954 хашааг<br />

засварлаж, 2233 хашааг бүрэн хаягжуулсан ба<br />

гудамж талбайг цэвэрлэж гадаа муу ус асгадаг<br />

явдлыг бүрэн зогсоосон байна. Гэр хорооллын<br />

засвар тохижилтын ажилд “Эрчимтэй хөгжлийн<br />

Завхан” сангаас 2.5 сая төгрөг, Дэлхийн зөн<br />

олон улсын байгууллагаас 700,0 мянган<br />

төгрөгний материалын үнийн дэмжлэг үзүүлсэн.<br />

Аймгийн хэмжээнд “Ногоон байгууламж – бидний<br />

амьдрах орчин” аян явуулж, 17,8 мянган мод<br />

үүнээс Улиастай хотод 10,0 гаруй мянган мод<br />

тарилаа. 2010 оныг хөдөө сумдын “Бүтээн<br />

хүүхдийн хооллолтын зөвпөгөө өгөх” сургагч<br />

багшийн сургалтанд Эрүүл мэндийн газар<br />

Аймгийн болон Тосонцэнгэл сумын Нэгдсэн<br />

эмнэлгийн 6 их эмч, мэргэжилтэн, Хүнсний<br />

аюулгүй байдал, хоол тэжээлийн, бичил<br />

тэжээлийн дутлаас сэргийлэх сургалтанд 6<br />

мэргэжилтэн хамрагдаж, сургагч багшаар<br />

бэлтгэгдэн орон нутагт сургалтыг зохион<br />

байгуулж байна.<br />

100,0 Хөтөлбөрийн хүрээнд хөдөөгийн 24 сумын<br />

сургуулийн 6 настай хүүхдийн стандартын<br />

ОО-оор бүрэн хангаж, сумын эмнэлгүүдийн<br />

70% нь стандартын бие засах газар, муу усны<br />

нүхтэй болоод байна. Сонгино, Улиастай,<br />

Цэцэн уул, Нөмрөг, Тэлмэн, Цагаанхайрхан,<br />

сумдын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, аж ахуйн<br />

нэгж 19 байгууллага “Эрүүл мэндийг дэмжигч”<br />

байгууллагын болзолыг хангасан. Улиастай<br />

сумын 60 айлын орон сууцны 2 орцыг<br />

тохижуулж, 30 ширхэг цонх, 14 хаалгыг<br />

шинэчлэж, хэрэглээний халуун устай болгож,<br />

18 орон сууцны орцны шат ханыг цэвэрлэж<br />

будлаа. Аймагт 230 гаруй га талбай газарт<br />

ногоон байгууламжууд байгуулан,<br />

үрсэлгээний тарьц, суулгацыг орон нутагтаа<br />

бэлтгэж байна. Мөн Улиастай хотын ногоон<br />

байгууламжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор<br />

Чигэстэй, Богдын голын ай сав газар 143 га<br />

талбайд ногоон байгууламж үүсгэх<br />

боломжийг тодорхойллоо.<br />

2009 оныг Улиастай сумын “Тохижилт бүтээн<br />

байгуулалт”-ын жил болгон бутээн<br />

байгуулалтын олон ажлыг хийлээ. Улиастай<br />

хотод 4,0 км хатуу хучилттай зам тавьж, 2,7<br />

км замыг гэрэлтүүлэгтэй болголоо. Донойн<br />

нисэх буудал чиглэлийн 32 км замыг хайрган<br />

хучилттай зам болгож бүрэн ашиглалтад<br />

оруулсан. Улиастай хотын бүх орон сууцны<br />

гадна талыг хэсэгчлэн засварлаж, өнгө<br />

үзэмжийг сайжрууллаа. Улиастай сумын<br />

70,0<br />

11

9 “Амны хөндийн эрүүл<br />

мэнд“ үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2006.06.28-ны 150<br />

дугаар тогтоол<br />

байгуулалт, тохижилт” -ын жил болгон зарлаж,<br />

бүх сумдад Дэлхийн эрүүл мэндийн өдөр буюу<br />

9-р сард нэгдсэн их цэвэрлэгээ хийж хэвшүүлж<br />

байна. 2010 оныг хөдөө сумдын “Бүтээн<br />

байгуулалт, тохижилт” -ын жил болгон ажиллаж<br />

хөдөөгийн 23 сум хур хогноосоо салах аяныг<br />

өрнүүлж, хогийн цэгээ цэвэрлэн, зориулалтын<br />

хогийн цэгийг байгуулаад байна.<br />

2006-2015 Бүх сумдад Цэцэрлэг сургуулийн насны бүх<br />

хүүхдэд ам зайлах, шүд угаах, шүдний оо-ны<br />

талаар, шүдний өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх,<br />

чихэр, чихэрлэг хүнсний бүтээгдэхүүний хор<br />

хөнөөл, сүү, цагаан идээний ач холбогдлын<br />

талаар сургуулийн багш, сургуулийн эмч,<br />

хөтөлбөр хариуцсан зохицуулагч нар хамтран<br />

хичээл зааж, 2-р 10 жил, Дэвшил, 4-р 10 жил, 3-р<br />

10 жилийн сургуулийн сурагчдаас үе тэнгийн 50<br />

сургагч бэлтгэлээ. Сургалт сурталчилгааны<br />

самбарыг бүх сургууль цэцэрлэг, эмнэлэг дээр<br />

байнга ажиллуулж шинэ мэдээллээр баяжуулан<br />

ажиллаж байна. Хүүхдийн сүүн шүдэнд<br />

цоорлоос урьдчилан сэргийлэх түрхлэгээр 60<br />

хүүхдийн шүдийг хамгааллаа. Сумдад<br />

жүжигчилсэн тоглолт, тэмцээн хэлбэрээр<br />

сургалт сурталчилгааг явуулж, Эрдэнэхайрхан,<br />

Сонгино, Баянтэс, Идэр сумууд үр дүнгээ өгч<br />

байна. Самбар ажиллуулж сурталчилгааг<br />

явуулснаар ясли, цэцэрлэг, сургуулийн сурагчид<br />

шүдээ зөв угааж, хоол хүнсээ зөв сонгож иддэг<br />

болж байна. Чихэрлэг зүйл хэрэглэх нь багасаж,<br />

сүү, цагаан идээний ач тусыг ойлгодог боллоо.<br />

Шүд цоорох өвчин багасч, шүдээ угаах зан үйл<br />

төлөвшиж байна.<br />

Богдын гол, Чигэстэй, Жавхлант, Өлзийт,<br />

Жинст багийн 1954 хашааг засварлаж, 2233<br />

хашааг бүрэн хаягжуулсан ба гудамж талбайг<br />

цэвэрлэж гадаа муу ус асгадаг явдлыг бүрэн<br />

зогсоосон байна.<br />

100,0 Дэлхийн зөн олон улсын байгууллагатай<br />

хамтран ажиллаж 5 ерөнхий боловсролын<br />

сургуулийн хүүхдүүдийн дунд амны хөндийн<br />

эрүүл мэндийг хамгаалах тухай асуултаар<br />

АХА тэмцээн явуулж, нийт хөдөөгийн болон<br />

төвийн сургуулийн 4500 хүүхдүүдийг шүдний<br />

оо, сойзоор хангасан. Аймгийн болон<br />

Тосонцэнгэл сумын нэгдсэн эмнэлэгт шүдний<br />

кабинет байгуулан ажиллуулж, тоног<br />

төхөөрөмж, багаж хэрэгслэлээр хангаж, эмч<br />

мэргэжилтнүүдийг мэргэжил дээшлүүлэх<br />

сургалтад жил бүр хамруулж байна. Хүүхдийн<br />

амны хөндийн эрүүл мэндийг сайжруулах<br />

зорилгоор Дэлхийн зөн олон улсын<br />

байгууллагатай хамтран ажиллаж, 5600<br />

долларын тоног төхөөрөмжөөр аймгийн<br />

Нэгдсэн эмнэлэг, Тосонцэнгэл сумын нэгдсэн<br />

эмнэлэг хангагдсан. Урьдчилан сэргийлэх<br />

үзлэгийг Отгон Шилүүстэй суманд хийхэд 2-<br />

15 насны хүүхдийн дунд шүд цоорох эмгэг 67-<br />

73 хувь байсан бөгөөд эмчилгээг үе<br />

шаттайгаар хийж байна. ЭМЯ-ны хөрөнгө<br />

оруулалтаар аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн<br />

шүдний кабинетэд 21.7 сая төгрөгийн завсар<br />

хийдсэн. Аймгийн төвийн цэцэрлэг<br />

сургуулийн 650 гаруй хүүхдэд “Амны хөндийн<br />

эрүүл ахуй” сэдэвт сургалт явуулав.. Шалгуур<br />

үзүүлэлт: 5-6 настай хүүхдийн дунд шүд<br />

цоорлын эрчим -70%, Нийт хүн амын дунд<br />

шүд цоорлын эрчим-65%, 2.5-6 настай<br />

хүүхдийн дунд шүд цоорлын тархалтын хувь-<br />

70,0<br />

12

10 “Осол гэмтэл,<br />

хүчирхийлэлээс<br />

сэргийлэх үндэсний<br />

хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын<br />

2009.09.09-ний 279<br />

дүгээр тогтоол<br />

2010-2016 Осол гэмтлээс сэргийлэх сургалт судалгааны<br />

кабинетаар 626 хүнд амбулаторийн тусламж<br />

үйлчилгээ үзүүлж тасагт 85 хүн хэвтүүлэн<br />

эмчилсэн. Хэвтэн эмчлүүлэгсэдээс сумаас 29,<br />

аймгийн төвийн 56 хүн хэвтэж эмчлэгдсэн байна.<br />

Цус алдахад үзүүлэх яаралтай тусламж”<br />

нээлттэй өдөрлөгийг нэгдсэн эмнэлэг дээр<br />

зохион байгуулж, Дэвшил сургуулийн дунд<br />

ангийнханд “Осол гэмтлээс сэргийлэх нь” сэдэвт<br />

АХА”тэмцээнийг явууллаа. Сумдын эмнэлгүүдэд<br />

осол гэмтлээс сэргийлэх санамж гарын авлага<br />

хэвлүүлэн хувиарлаж өгсөн. Осол гэмтлийн<br />

өнөөгийн байдал түүнээс урьдчилан сэргийлэх<br />

талаарх мэдээлллийг аймгийн “Завхан” “AIR-1”<br />

телевизүүдээр нэвтрүүлэг хийж олон нийтэд<br />

сурталчилж байна. Цус алдахад үзүүлэх анхны<br />

тусламж сэдвээр үзүүлэх сургуулийг<br />

амбулаторийн тасгийн 3 давхарт үйл ажиллагааг<br />

зохион байгуулж явуулсан. Өдөрлөгийн үеэр мэс<br />

заслын тасгийн их эмч ард иргэдэд 2010 онд<br />

осол гэмтэлд өртөн эмчлүүлсэн хүмүүсийн<br />

судалгааг өвчлөл тус бүрээр ангилан таниулга<br />

хийж, Амбулаторийн сувилахуйн<br />

мэргэжилтэнүүд гарын доорхи материал<br />

ашиглан цус тогтоох аргаар үзүүлэх сургууль<br />

хийлээ. Нээлттэй өдөрлөгийн үеэр 150 гаруй хүн<br />

оролцлоо. Эмнэлгийн эмч ажилчдад анхны<br />

тусламжийг цаг алдалгүй үзүүлэх зорилгоор<br />

”Амь тэнссэн үеийн тусламж” сэдвээр сургалт,<br />

мөн Үйлдвэрчний хороотой хамтран Хөдөө аж<br />

ахуй, жижиг дунд үйлдвэр, худалдаа<br />

үйлчилгээний салбарыханд “Хөдөлмөрийн<br />

аюулгүй байдал”“ сэдвээр сургалт зохион<br />

100,0<br />

73%, 12 настай хүүхдийн дунд шүд цоорлын<br />

тархалтын хувь-3.8%, Нийт хүн амын дунд<br />

шүд цоорлын тархалтын хувь -2%, 18 настай<br />

хүүхдийн дунд бүрэн шүдтэй хүүхдийн эзлэх<br />

хувь-3.5%, 12 настай хүүхдийн дунд шүд<br />

цоорлын эрчим-70.1% -тай байна.<br />

13

11 “Сэтгэцийн эрүүл<br />

мэнд” үндэсний хоёр<br />

дахь хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2009.09.30-ны<br />

303 дугаар тогтоол<br />

явууллаа. Осол гэмтэлд өртсөн хүнд эмнэлгийн<br />

нарийн мэргэжлийн яаралтай тусламж үзүүлэх<br />

зорилгоор гэмтэл согогын кабинет болон мэс<br />

ажилбарын өрөөг тохижуулж мэргэжлийн<br />

сувилагчтай болж үйл ажиллагааг явуулж байна.<br />

Бүх сум, өрхийн эмнэлгүүд осол гэмтэлтэй<br />

тэмцэх өдрүүдээр үйл ажиллагааны төлөвлөгөө<br />

гарган батлуулж, сум бүр олон нийтийг хамарсан<br />

уралдаан тэмцээн, сургалт зохион байгуулж,<br />

осол гэмтэл ялангуяа ахуй ослоос хэрхэн<br />

сэргийлэх талаар мэдээлэл өгч санамж тарааж<br />

нийт 3512 хүн хамрагдсан байна. Хүүхдийн<br />

гэмтлийн дотор 1-рт ордог ахуйн гэмтлийн<br />

шалтгаан нөхцөл сэргийлэлтийн талаар эцэг эх<br />

хүүхдийн дунд зохиох мэдээлэл сурталчилгааны<br />

хүрээнд Y цэцэрлэгийн ахлах бүлгийн 18<br />

хүүхдэд зурагт үзүүлэнгээр сургалт явуулсан.<br />

Осол гэмтэлтэй холбогдсон хүчирхийллийн<br />

хэлбэрүүд түүний шалтгаан тархалтыг холбогдох<br />

байгууллагуудтай хамтран судалж,<br />

хүчирхийллийн эсрэг төвтэй хамтран 20 хүнд<br />

сэтгэл зүйн зөвөлгөө зөвлөмж өгч, үзлэг<br />

шинжилгээнд хамрууллаа. Хүн амд осол<br />

гэмтлээс сэргийлэх мэдлэг дадал олгох албан<br />

ба албан бус сургалтыг зохион байгуулж, 84 хүн<br />

хамрагдлаа.<br />

2010-2019 “Сэтгэцийн эрүүл мэнд” үндэсний хоёр дахь<br />

хөтөлбөрийн зохицуулагчаар аймгийн Нэгдсэн<br />

эмнэлгийн сэтгэцийн их эмчийг томилон үйл<br />

ажиллагааны төлөвлөгөөг гарган ажиллаж<br />

байна.<br />

Аймгийн хэмжээний сэтгэцийн эмгэгийн<br />

бүртгэлийг шинэчилж мэдээллийн сантай<br />

болсон бөгөөд “Сэтгэцийн эрүүл мэнд”<br />

хөтөлбөрийн хүрээнд сумдууд болон өрхийн<br />

эмнэлгийн ажлын тайланг авч дүгнэж ажиллаа.<br />

Ихэнх сумууд тамхитай тэмцэх өдрийг<br />

тохиолдуулан гар зургийн уралдаан, зохион<br />

бичлэгийн уралдаан, Дэвжээ тэмцээнд архины<br />

100,0<br />

14

асуудлын хор уршгийн талаар сурталчилгаа<br />

хийж үзүүлсэн байна. Архины асуудалтай 60<br />

гаруй хүнд сурталчилгаа ганцаарчилсан сэтгэл<br />

засал явуулж, ар гэрийнхэнд зөвөлгөө өгсөн.<br />

Сэтгэцийн эрүүл мэндийн өдрийг угтсан<br />

“Сэтгэцийн эрүүл мэндээ хамгаалъя” нийтлэл<br />

Завхан сонинд хэвлүүлсэн.<br />

Алслагдсан сумуудад сэтгэцийн эрүүл мэндээ<br />

үзүүлэх, онош тодруулах шаардлагатай хүмүүст<br />

газар дээр нь тусламж үзүүлж зөвөлгөө өгч<br />

ажиллаа. Өрхийн эмч нарт зонхилон тохиолдох<br />

сэтгэцийн эмгэгүүдийг оношлох хянах бүртгэх<br />

талаар сургалт зохион байгуулж, сэтгэцийн<br />

эрүүл мэндийн талаархи сурчилгааны<br />

материалаар хангасан. “Зуд гамшгийн<br />

сэтгэцийн эрүүл мэнд” сургалтыг бүх сумдын<br />

нийгмийн эрүүл мэндийн ажилтнууд, аймгийн<br />

эрүүл мэндийн газрын мэргэжилтнүүд, онцгой<br />

байдлын мэргэжилтнүүдийг хамруулан зохион<br />

байгууллаа<br />

Түүнчлэн зуд гамшигт нэрвэгдэн малгүй<br />

болсон сэтгэл зүйн хямралд өртсөн<br />

Алдархаан, Цагаанхайрхан сумдын малчин<br />

өрхүүдэд очин ярилцлага явуулж сэтгэл зүйн<br />

тусламж үзүүлэн шаардлагатай эм,<br />

сурчилгааны материалаар хангаж ажиллаа.<br />

Аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн эмч нарт ” Стресс<br />

тайлах аргууд“ Улиастай Эрчим хүч компаний<br />

ажилчдад “Стресс менежмент“ сэдвээр сургалт<br />

зохион байгуллаа. Орон нутгийн телевизээр<br />

Сэтгэцийн эрүүл мэндийн хөтөлбөр сэтгэцийн<br />

эрүүл мэндийн талаархи ерөнхий ойлголтуудын<br />

талаар иргэдэд зориулсан мэдээллийг<br />

явууллаа. Энэ онд мөн аймгийн хэмжээний<br />

оюуны хомсдол эмгэгтэй хүмүүсийн шинэчилсэн<br />

судалгааг тусгай боловсруулагдсан картаар<br />

явуулж нэгтгэх ажлыг зохион байгууллаа<br />

Сэтгэцийн эрүүл мэндийн хөтөлбөрийн дагуу<br />

хяналтанд байгаа хүмүүсийг үнэгүй эмээр<br />

15

12 “Хөгжлийн нэгдмэл<br />

байдлыг хангах<br />

хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын<br />

2009.11.18-ны 346<br />

дугаар тогтоол<br />

13 “Үндэсний спортыг<br />

хөгжүүлэх” хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2007.06.20-ны 150<br />

дугаар тогтоол<br />

тогтмол хангаж байгаа бөгөөд эмнэлэгт хэвтэлт<br />

болон хүндрэл харьцангуй багасаж байна<br />

Сэтгэцийн архаг хууч эмгэгтэй хүмүүсийг<br />

нийгэмшүүлэх нөхөн сэргээх хөлөлмөр<br />

эмчилгээг дэмжих зорилгоор “Газрын өгөөж”<br />

ногоо тарих жижиг төслийг Дэлхийн эрүүл<br />

мэндийн байгууллагын санхүүжилтээр<br />

амжилттай хэрэгжүүлж байна.<br />

2010-2013 Эрүүл мэндийн газарт “Хөгжлийн нэгдмэл<br />

байдлыг хангах” хөтөлбөрийн зохицуулагчийг<br />

томилон ажиллуулж эхлээд байна.<br />

2007-2012 Аймгийн Биеийн тамир спортын газрын дэргэдэх<br />

бие бялдар чийрэгжүүлэлтийн танхимыг<br />

тохижуулан, өргөтгөлийн барилгын хэсэгт<br />

амрах өрөө, халуун ус шүрүүр, хувцас солих<br />

өрөө зэргийг байгуулан, тамирчдад зориулсан<br />

хоолны газрыг нээн ажиллуулж байна. Мөн<br />

Биеийн тамир спортын газрын дэргэд Хасаа<br />

харваа, Сурын дугуйланг нээн хичээллүүлж<br />

байна. 2010 онд Спортын IV их наадмыг<br />

үндэсний спортын 5 төрлөөр, “Хаврын баяр-<br />

2010” урлаг, спортын наадмыг спортын 7<br />

төрлөөр тус тус зохион байгуулж, 700 гаруй баг<br />

тамирчид оролцлоо. Энэхүү үйл ажиллагааг<br />

дэмжиж аймгийн Засаг даргын нөөц сангаас<br />

дөрвөн сая төгрөгийн дэмжлэгийг үзүүллээ.<br />

Биеийн тамир, спортоор хичээллэхийн ач<br />

холбогдлыг оюутан сурагч, иргэдэд сурталчлан<br />

таниулах зорилгоор орон нутгийн “Завхан”,<br />

“Этүгэн” телевизүүдтэй хамтран ажиллаж<br />

аймгийн хэмжээнд зохион байгуулж байгаа<br />

спортын уралдаан тэмцээнүүдийг нэвтрүүлж<br />

байна. Мөн эрүүл мэндийн газраас “Спорт<br />

бидний эрүүл мэндэд” захиалгат нэвтрүүлгийг<br />

бэлтгэн дээрх телевизүүдээр нэвтрүүлж нийтэд<br />

сурталчиллаа. “Дуулиан -2020” заалны хөл<br />

30.0<br />

100,0 Биеийн тамир спортын газрын барилгын<br />

өргөтгөлийн ажлыг 250 сая төгрөгийн<br />

хөрөнгөөр гүйцэтгэж ашиглалтанд<br />

оруулсан. Аймгийн Засаг даргын ивээл дор<br />

жил бүр уламжлал болгон явуулдаг “Хаврын<br />

баяр” наадмыг үндэсний спортын 5-7 төрлөөр<br />

зохион байгуулж байна. Улиастай суманд<br />

Хүүхэд залуучуудын соёл амралтын хүрээлэн<br />

байгуулахаар Богдын гол багийн Чигэстэй<br />

голын дагуу 0.2 га газрыг хамгаалалтанд авч,<br />

зураглал хийн 1200 модыг тарьж 22.5 ам $-<br />

ын хамгаалалтын хайс хийгдэж байна.<br />

Дэлхийн зөн олон улсын байгууллага 55.0<br />

мянган ам $-ын санхүүжилт хийж, 18.5 ам<br />

$- ын тоглоом нийлүүлсэн. Биеийн тамир,<br />

спортын газрын дэргэд Сур харваа, Хасаа<br />

харвааны дугуйланг хичээлүүлж,<br />

шаардлагатай тоног төхөөрөмжөөр хангалаа.<br />

14 хоног тутамд үндэсний бөхийн<br />

барилдааныг зохион байгуулж, орон нутгийн “<br />

Завхан” “ ETUGEN” телевизээр мэдээлэл<br />

сурталчилгааг хүргэж байна. Хөдөлмөрийн<br />

баатар Ш. Отгонбилэгийн нэрэмжит “Спорт<br />

эрүүл мэнд-эрүүл байгаль-саруул ухаан”<br />

сэдэвт явган аяллын багийнхан “Мянганы<br />

замаар 1000 км зам” туулахаар Улиастай<br />

70.0<br />

16

бөмбөгийн тэмцээнийг 4 насны ангилалаар<br />

зохион байгуулж, 25 ТВ-ээр сурталчилж,<br />

спортын сонинд нийтлэл бичигдсэн. Аймгийн<br />

Засаг даргын захирамжаар Биеийн тамир<br />

спортын газрын дэргэд өсвөрийн шигшээ багийг<br />

спортын 8 төрлөөр байгуулан ажиллаж байна.<br />

хотоос гараагаа эхэлж, энэ багийханд<br />

Аймгийн Засаг даргын нөөц сангаас 500,0<br />

мянган төгрөг олгосон. Аймгийн Биеийн<br />

тамир спортын газрын дэргэд хөдөө сумдаас<br />

13-14 насны хүүхдүүдийг сонгон<br />

шалгаруулж, Чөлөөт, Жү-до бөхийн өдөр<br />

өнжүүлэх бүлэг нээн хичээллэж байна.<br />

“Очирвааний хурд-2009“ хурдан морины<br />

баруун бүсийн зуны уралдааныг аймагтаа<br />

зохион байгуулж, 13 аймгийн 1055 хурдан<br />

хүлгүүд уралдлаа. Хараагүйчүүдийн үндэсний<br />

спортын улсын аваргын тэмцээнд оролцсон<br />

баг тамирчдад 600.0 мянган төгрөгийн<br />

дэмжлэгийг Засаг даргын нөөц сангаас<br />

үзүүлсэн. Улиастай сумын Засаг даргын<br />

Тамгын газраас арван сая төгрөгийн<br />

санхүүжилтээр Аймгийн баяр наадмын<br />

“Цэнгэлдэх хүрээлэн” -гийн засварын ажлыг<br />

хийж гүйцэтгэсэн. Эрдэнэхайрхан сумын<br />

Ерөнхий боловсролын сургуулийн дэргэд<br />

биеийн тамирын заал улсын төсвөөс зуун<br />

наян сая төгрөгийн санхүүжилтээр баригдаж<br />

2009 оны 9 дүгээр сард барилгын ажлыг<br />

гүйцэтгэж ашиглалтанд өгсөн.<br />

14 Зайны сургалтын<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2002.01.25-ны 14<br />

дүгээр тогтоол<br />

2.Боловсрол, соёл, Шинжлэх ухааны салбар<br />

2002-2010 2010 онд Боловсрол Соёлын Газрын зайны<br />

сургалтын тоног төхөөрөмжөөр төвөөс ирсэн<br />

сургалтыг цаг алдалгүй явуулж байна. Үүнд:<br />

Аймгийн Засаг Даргын Тамгын Газар, Шуудан<br />

холбоо, Тагнуулын газар, Хас, ХААН, Монгол,<br />

Хадгаламж банкууд, МУИС-ийн харъяа Эдийн<br />

засгийн Их сургууль, ОНСМузей болон аймгийн<br />

Ерөнхий Боловсролын сургуулиудын нийт 850<br />

гаруй хүн хамрагдсан байна. Зайны сургалтын<br />

төвийг 80 хүний суудал бүхий танхим болгон<br />

өргөжүүлж интернетэд холбож мэргэжил<br />

дээшлүүлэх үйл ажиллагаанд ашигладаг болсон<br />

нь өмнөх жилүүдээс илүү үр ашигтай ажиллаж<br />

100,0 Аймагт албан бус боловсрол, зайны<br />

сургалтын алба, бүх сумдад арга зүйч орон<br />

тоогоор ажиллуулж, мэдээллийн сан<br />

бүрдүүлж, мэргэжлийн хамтлаг байгуулан<br />

иргэдийн дунд төрөл бүрийн сургалтыг<br />

явуулж байна. Үүнд Сургуулиас завсардсан<br />

өсвөр үеийн 120 хүүхдэд Дох бэлгийн замын<br />

халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх<br />

сургалтыг сургалтыг зохион байгуулж<br />

ажилласан. Мөн 24 сумын Албан бус<br />

боловсролын арга зүйч нарын мэдлэг<br />

чадварыг дээшлүүлэх сургалт семинарыг тус<br />

тус явуулсан. Аймгийн зайны сургалтын төв<br />

90.0<br />

17

15 Сургуулийн өмнөх<br />

болон бага дунд<br />

боловсролын багш<br />

бэлтгэх, мэргэшил<br />

дээшлүүлэх үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2008.08.13-ны 316<br />

байна. Мөн Дэлхийн зөн ОУ-ын байгууллага,<br />

АДРА олон улсын байгууллага,Өрхийн<br />

амьжиргааг дэмжих хөтөлбөрийн байгууллага,<br />

ЖАЙКА зэрэг төслийн байгууллагуудтай хамтран<br />

ажиллаж багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх<br />

сургалт семинар зохион байгуулах зайн<br />

сургалтын танхимийг тохижуулах талаар<br />

хамтран ажиллаж байна. Мөн “Дэлхийн зөн”<br />

ОУбайгууллага нь зайн сургалтын танхимд<br />

ширээ сандал,комьпютер тоног төхөөрөмжүүд<br />

тусламжаар өгөхөөр шийдвэрлэсэн.<br />

2009-2015 Бага дунд боловсролын хуулинд заасан үүрэг,<br />

эрхийнхээ дагуу болон боловсролын<br />

шинэчлэлтэй уялдуулан сургууль, цэцэрлэг бүр<br />

өөрийн бүтэц хэв шинжээ харгалзан ЗАН-ийн<br />

бүтэц, арга хэлбэрээ тогтоон, үйл ажиллагаа<br />

явуулж байна. Манай аймгийн хувьд сурлагын<br />

чанарыг сайжруулах 3 жилийн аяны хүрээнд<br />

ЗАН-ийн бүтэц үйл ажиллагаа, хэлбэрийг уян<br />

нь орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр<br />

хангагдсан учир төвөөс сургалт хүлээн<br />

авахын зэрэгцээ аймгууд хоорондоо<br />

мэдээлэл солилцож байна. Улиастай сумын<br />

ерөнхий боловсролын сургуулиуд, МСҮТ<br />

интернетэд холбогдож, орос хэлний болон<br />

амьдрах ухааны зарим хичээлүүдийг зайны<br />

сургалтын төвөөс сүлжээгээр явуулж байна.<br />

Дэлхийн банкны төслийн “Бичил санхүүгийн<br />

зайн сургалт”-аар арилжааны банкууд болон<br />

бусад санхүүгийн байгууллагууд хадгаламж<br />

зээлийн хоршоо, их дээд сургуулиудын дунд<br />

видео төхөөрөмжөөр дамжуулан сургалт<br />

явуулдаг боллоо. Албан бус боловсрол зайн<br />

сургалтын үндэсний төвөөс сургуулиас<br />

завсардсан иргэдэд зориулсан сурах бичиг<br />

ном гарын авлагыг сургалтын төвдөө<br />

каталогжуулан сумдад хүргүүлэн ажиллаж<br />

байна.Зайны сургалтын үндэсний<br />

хөтөлбөрийг Засгийн газраас батлан<br />

гаргаснаас хойш аймаг сумын зөвлөлийг<br />

байгуулан хөтөлбөрийг боловсруулан<br />

ажиллаж байна. Аймгийн Завхан телевиз,<br />

FM-ээр боловсролын нэвтрүүлгийн цагтай<br />

болж сард 2-3 цаг боловсролын талаархи үйл<br />

явдлын мэдээллийг иргэдэд хүргэж байна.<br />

Зайны сургалтын интернетэд холбож, цахим<br />

хичээл боловсруулах, явуулах тохиромжтой<br />

орчинг бий болгон ажилласнаар багш нар<br />

болон иргэд хэрэгцээт мэдээллээ цаг<br />

алдахгүй авч байна.<br />

100,0 Жил бүр шинээр багш бэлтгэх, сургууль төгсч<br />

ирсэн багш нарыг БСГ-т бүртгэн авч багш<br />

дутагдалтай байгаа сургуулиудад зуучлан<br />

ажиллуулах арга хэмжээ авч байна.Багш<br />

нарын стандартын хэрэгжилтийг хангасан үр<br />

дүнг орон нутгийн сургалтын<br />

байгууллагуудын төвшинд харьцуулан<br />

үнэлгээ дүгнэлт гарган сургууль багш нарт<br />

50.0<br />

18

дугаар тогтоол<br />

хатан болгож өөрчлөх талаар нилээд ажлуудыг<br />

санаачлан хийж байна. Багш нар хамтарч<br />

ажиллах боломж олгох, мэргэжил арга зүйн<br />

тулгамдсан асуудлуудыг хамтын хүчээр<br />

шийдвэрлэх, шийдвэр гаргах түвшинд багш<br />

нарын оролцоог сайжруулах, шинэ туршлага<br />

санаачлагыг дэмжих, сургууль түшиглэн багш<br />

нарыг хөгжүүлэх, сургалтын хөтөлбөрөө<br />

хөгжүүлэх зэрэг үйл ажиллагаануудыг ЗАН-ийн<br />

түвшинд хийж хэрэгжүүлж байна. Сургуулиудад<br />

“Багш хөгжлийн танхим” ажиллуулах зөвлөмжийг<br />

хүргүүлэн энэ дагуу сургуулиуд багшийн өрөө<br />

гарган тохижуулж байна. Багшийн мэргэжил<br />

дээшлүүлэх бүсийн төв сургуулиудыг<br />

шалгаруулах болзол гарган сургуулиудад<br />

хүргүүллээ. Багш нар интернет ашиглах боломж<br />

сургуулиудад жигд биш байна. 8 сургууль буюу<br />

26,7% нь 24 ашиглах боломжтой интернетэд<br />

холбогдсон, 43 % нь жим мобайлийн<br />

интернетээр холбогдох боломжтой, үлдсэн<br />

30,3% нь ямар нэг интернетийн сүлжээгүй<br />

байна. 2010 онд орон нутгийн хэмжээнд зохион<br />

байгуулсан сургалтуудад нийт давхардсан<br />

тоогоор 1872 багш удирдах ажилтан<br />

хамрагдсанаас 1828 нь буюу 97,6 % нь багш<br />

байна. Эдгээр сургалтын 25 хувь нь БСШУЯ-с<br />

НҮБ-ийн хүүхдийн сан, FTI.ЖАЙКА –ийн төслөөр<br />

16 хувь нь Дэлхийн Зөн ОУ байгууллага 37 хувь<br />

нь орон нутгийн боловсролын төсвөөр 22 хувь нь<br />

суралцагчдын сургалтын төлбөрөөр санхүүждэг<br />

байна. 2010 онд төлөвлөсөн сургалтанд 66 багш<br />

БСГ-ын мэргэжилтнүүд 20/ давхардсан тоогоор<br />

нийт 66 багш мэргэжилтнүүд БСШУЯ, МУБИС,<br />

БҮХ, БХ-ээс зохион байгуулсан сургалтанд<br />

хамрагдлаа. 2010 онд ЕБС-ийн 60 багш ажилд<br />

орохоор бүртгүүлсэнээс 32 нь ажлын байраар<br />

хангагдаж, 8 нь түр ажилд орсон байна.<br />

Багшлах эрх, багшийн мэргэжлийн зэрэг олгох<br />

шинэ журмыг мөрдөж 156 багшид шинээр<br />

хүргүүлэн, энэ дагуу тодорхой арга хэмжээ<br />

авч ажилласан нь сургууль багш нарын<br />

хариуцлагыг дээшлүүлэх нэгэн алхам боллоо.<br />

Боловсрол соёлын газраас аймгийн хэмжээнд<br />

9,11 –р ангиудаас стандарт хангалтын<br />

төвшин тогтоох шалгалтыг авч дүгнэхэд 21.9<br />

хувьтай байна. Шалгалтын дүнд мэргэжил<br />

бүрээр анализ хийж, дүгнэлт гарган сургууль<br />

багш нарт зориулсан зөвлөмжийг хүргүүлсэн.<br />

Сурлагын чанар дээшлүүлэх 2010-2012 он<br />

хүртэл 3 жилийн ажлын төлөвлөгөөг багшаас<br />

эхлэн ЗАН, секц, сургууль, БСГ гэсэн<br />

төвшингөөр гарган хэрэгжүүлж эхлээд байна.<br />

2008 онд төгссөн 72 багш сургууль цэцэрлэгт<br />

шинээр ажилд орсон байна. Мөн Заах аргач<br />

78, тэргүүлэх зэргийг 134 багшид олгож, багш<br />

хөгжлийн танхимыг сургуулиуд өөрсдийн<br />

нөхцөл бололцоондоо тулгуурлан байгуулах<br />

арга хэмжээг авч эхэлсэн. 2009 онд төгссөн<br />

124 багш бүртгэгдсэнээс 32 нь ажлын<br />

байраар хангагдсан байна. Технологийн 2,<br />

бага ангийн 3, хөгжмийн 2 багш дутагдалтай<br />

буюу мэргэжлийн багш хангалтын хувь 99,2 %<br />

тай байна.<br />

19

16 Монгол улсын<br />

шинжлэх ухаан,<br />

технологийг 2010 он<br />

хүртэл хөгжүүлэх<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2000<br />

оны 202 дүгээр<br />

тогтоол<br />

17 Бичиг үсгийн<br />

боловсролын<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2004.12.22-ний 244<br />

дүгээр тогтоол<br />

багшлах эрх олгосон ба мэргэшлийн зөвлөх<br />

зэрэг 1 заах аргач зэрэг 17 багшид шинээр<br />

олгогдож тэргүүлэх зэрэг олгогдоогүй байна.<br />

2000-2010 Бага боловсролын сургалтад мэдээлэл,<br />

холбооны техник хэрэгсэл өргөн ашиглах<br />

замаар сурагчдад мэдээлэл, холбооны<br />

технологийн тухай мэдлэг олгож сонирхлыг нь<br />

төрүүлэх, суурь боловсролын түвшинд<br />

мэдээлэл, холбооны техник хэрэгсэлтэй<br />

харьцах, мэдээлэл солилцох, бичиг баримт<br />

боловсруулах хамгийн өргөн хэрэглэж байгаа<br />

орчин үеийн программын систем ашиглах,<br />

мэдлэг, чадвар, дадлыг эзэмшихэд чиглэгдсэн<br />

болон бүрэн дунд, техникийн болон мэргэжлийн<br />

боловсролын түвшинд мэдээлэл, холбооны<br />

технологийг ашиглаж шаардлагатай мэдээллээ<br />

хайж олж ашиглах, хэвлэн нийтлэх, харилцаа<br />

холбоо тогтооход интернет, электрон шууданг<br />

ашиглах, сургагч багш бэлтгэх хүрээг өргөтгөх,<br />

мэдээлэл зүйн багш нарын мэргэжлийг<br />

дээшлүүлэх сургалтуудыг үе шаттай зохион<br />

явууллаа.<br />

2004-2012 2010-2011 оны хичээлийн жилд 539 иргэн<br />

дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцахаар төлөвлөгдөж<br />

байна. “Амьдрах ухаан” амьжиргааны сургалтыг<br />

дараах байгууллагуудтай хамтран зохион<br />

байгуулсан Үүнд: Адра ОУ байгууллага, Дэлхийн<br />

Зөн ОУ байгууллага Хөдөлмөр халамж<br />

үйлчилгээний хэлтэстэй хамтран Оёдол, талх<br />

нарийн боов, Үсчин гоо сайхан, Гутал, Гагнуур,<br />

цахилгаанчны сургалтуудыг тус тус зохион<br />

байгуулж нийт 1174 иргэнийг мэргэжлийн<br />

үнэлэхтэй болгосон. Тус аймгийн сумдын албан<br />

бус боловсролын арга зүйч нарын мэргэжил<br />

чадварыг дээшлүүлэх сургалтыг 2010 онд 2<br />

удаа зохион байгуулж, сургалтын үр дүнд арга<br />

100,0 Хөдөөгийн хүүхдүүд мэдээллийн эрин<br />

зуунтай хөл нийлүүлэн хөгжих боломжийг<br />

бүрдүүлэн, хүүхдийн хөгжилд үе тэнгийнхний<br />

оролцоог нэмэгдүүлэх зорилгоор ЕБС-ийн<br />

Сурагчдын дунд “Эрин зууны хөтөч” аян<br />

зохион байгуулж, аяны хүрээнд 350 хөтөч<br />

хүүхдэд компьютер олгон гэрийн сургалтад<br />

7000 гаруй хүүхэд хамрагдаж байна. Аймгийн<br />

Засаг даргын нэрэмжит Мэдээллийн<br />

технологийн олимпиад зохион байгуулж<br />

байна. Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн<br />

төвийн мастер дадлагын газруудыг орчин<br />

үеийн дэвшилтэт технологид суурилсан тоног<br />

төхөөрөмжөөр хангаж сургалт үйлдвэрлэлийн<br />

холбоог сайжруулснаар тус сургууль нь<br />

Шинжлэх ухаан-Үйлдвэрлэлийг холбогч оны<br />

шилдэг интерпринерээр шалгарлаа. Аймгийн<br />

бага ангийн багш нарт Мэдээлэл холбоо<br />

технологийн ахисан түвшний боловсрол<br />

олгох, шилжилтийн 7 дугаар ангид заах<br />

мэдээлэл зүйн багш нарт шинэчилсэн<br />

хөтөлбөрийн сургалт зохион байгууллаа.<br />

100,0 Хөтөлбөр хэрэгжихээс өмнө аймгийн<br />

хэмжээнд Бичиг үсэггүй 553 иргэн байсан.<br />

Хөтөлбөрийн дагуу зуны бичиг үсгийн сургалт<br />

явуулсаны үр дүнд 2007 онд 154 иргэн бичиг<br />

үсэг тайлагдаж дараагийн шатны сургалтанд<br />

суралцахаар болсон.<br />

2008 онд бичиг үсэггүй 399 иргэнээс 97<br />

иргэнийг бичиг үсэгт сургаж дараагийн шатны<br />

сургалтанд шилжүүлэн суралцуулж байна.<br />

2009-2010 оны хичээлийн жилд 302 иргэн<br />

бичиг үсгийн зуны сургалтанд хамрагдахаас<br />

131 иргэн хамрагдаж 97 иргэн бичиг үсэг<br />

тайлагдсан. 2009-2010 онд аймгийн<br />

хэмжээнд боловсрол нөхөн олгох дүйцсэн<br />

90,0<br />

70,0<br />

20

18 Ерөнхий<br />

боловсролын<br />

сургуулийн “Үдийн<br />

цай” хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2006<br />

оны 194 дүгээр<br />

тогтоол<br />

зүйчид сургуулиас завсардсан хүүхдүүдтэй<br />

ажиллахад мэдлэг чадвараар бусад ЕБС-ийн<br />

багш нараас илүү чадвартай болсоноороо<br />

онцлог юм. Бичиг үсгийн зуны сургалтыг<br />

явуулах хугацаанд сургалтанд хамрагдаж<br />

байгаа иргэдээс бичиг үсгийн төвшин тогтоох<br />

шалгалт авч тэднийг түвшингээр нь ангилан<br />

холимог бүлгээр сургалтыг зохион байгуулж<br />

явуулж байна.<br />

2006 оноос Үдийн цай хөтөлбөрт ЕБС-ийн 1-5-р ангийн<br />

8516 сурагчдад Үдийн цайг эрүүл ахуйн<br />

шаардлага хангахуйц хэмжээнд олгохын тулд<br />

боловсрол соёлын газрын даргын албан<br />

даалгавар гарч энэ дагуу удирдамж гарган бүх<br />

мэргэжилтнүүд баг болон сургууль цэцэрлэгээр<br />

шалгалт хийж ажилласан. Мөн 2010 оны 02<br />

сарын 22 ний өдрийн 10 тоот тушаалаар орон<br />

тооны бус аймгийн хяналтын зөвлөл байгуулсан<br />

. 2010 оны 4 сард “Үдийн цай” хөтөлбөрийн<br />

хэрэгжилтэнд хяналт тавих ажлыг удирдамжийн<br />

дагуу бүх сургууль, цэцэрлэгийн үдийн цай<br />

хөтөлбөрийн явцтай мэргэжилтнүүд дараах<br />

ажлыг үзэж танилцлаа. Үүнд : Бүтээгдэхүүний<br />

нэр төрөл, чанарт үнэлгээ өгөх<br />

Бүтээгдэхүүний илчлэгийн хэмжээ, хүнсний<br />

аюулгүй байдалд үнэлэлт өгөх<br />

Хүнсний бүтээгдэхүүний хадгалалт хамгаалалт –<br />

эрүүл ахуйн шаардлагыг хангаж буй эсэх<br />

Гал тогооны ариун цэвэр, аяга таваг халбага,<br />

сэрээ зэргийг 3 дамжлагаар угааж буй эсэхтэй<br />

танилцаж үүрэг даалгавар өглөө. Үдийн цайг<br />

үдийн хоол болгох эхлэлийг тавьж 7 хоногийн<br />

хичээлийн 5 өдрийн 2 өдөрт нь халуун хоол өгч<br />

байна. Үдийн цай хоолны амт, чанар,хүрэлцээ<br />

сайжирч нэр төрөл нь олширлоо. 6-11 дүгээр<br />

ангийн сурагчдад чацаргана, нэрс, аньсны сок,<br />

аарц, халуун цай өгч байгаа нь эцэг эх,<br />

сурагчдын сайшаалыг хүлээж байна. Үдийн цай<br />

хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн байдал, хүнсний<br />

сургалтын хөтөлбөрөөр 476 суралцагч сурч<br />

үүнээс бага боловсролд 231, суурь<br />

боловсролд 163, суралцагч бүрэн дунд<br />

боловсролд 82 суралцагч тус тус суралцлаа.<br />

2009-2010 оны хичээлийн жилд суурь<br />

боловсролыг 44 бүрэн дунд боловсролыг 34<br />

иргэн боловсрол эзэмшлээ.<br />

100.0 Аймгийн Засаг даргын санаачилгаар 2005<br />

оноос эхлэн ЕБС, цэцэрлэгийн хүүхдүүдэд<br />

өдөрт 1-2 удаа халуун аарц, жимсний<br />

шүүсээр үйлчлэх ажил хийгдэж хэвшсэн.<br />

Үдийн цай хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлснээс<br />

хойш сургуулиудыг Үдийн хоол, цайны цех,<br />

тасагтай болгох зорилт тавин ажиллаж<br />

байна.<br />

2006 онд тус хөтөлбөрт 3545 хүүхэд<br />

хамрагдаж 86,1 сая, 2007 онд 6237 хүүхэд<br />

хамрагдаж, 318,1 сая, 2008 онд 7747 хүүхэд<br />

хамрагдаж 495,8 сая, 2009 онд 8516 хүүхэд<br />

хамрагдаж 436,2 сая төгрөгийн санхүүжилт<br />

тус тус хийгдсэн.<br />

Жил бүр Үдийн цай хөтөлбөрийн<br />

хэрэгжилтийн байдал, хүүхдийн хоол<br />

тэжээлийн хүрэлцээ хангалт, илчлэг, нэр<br />

төрлийн байдалд хяналт үнэлгээ хийж байна.<br />

2009 онд Сантмаргац, Тэс, Шилүүстэй<br />

сумдын дотуур байранд засвар хийж,<br />

Улиастайн IY, Эрдэнэхайрхан, Их-Уул, Цэцэнуул,<br />

Сантмаргац, Сонгино сумдын сургууль<br />

шинээр “Үдийн цай-хоолны цех” тэй болсон<br />

байна.<br />

90<br />

21

бүтэц, илчлэгийн талаар бүх сургуулиудад<br />

шалгалт хийлээ.2010 онд “Үдийн цай” хөтөлбөрт<br />

1-5 дугаар ангийн 8516 хүүхэд хамрагдаж<br />

280720.0 сая төгрөгийн санхүүжилт хийгдлээ.<br />

19 “Англи хэлний<br />

боловсролын<br />

үндэсний хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын<br />

2008.07.16-ны<br />

293 дугаар тогтоол<br />

2009-2020 Улиастай сумын гадаад хэлний багш нарын<br />

мэргэжил чадварыг дээшлүүлэх, соёл зан<br />

заншил, үндэсний онцлогыг таниулах зорилгоор<br />

ЭТК-ийн СДМ Aaron Swan –хамтран 7 хоногт 2<br />

цагаар “Advanced English Class хичээл орж үр<br />

дүнг тооцон ажиллаж, хичээлд 24 багш<br />

хамрагдаж байна. Иргэд төрийн албан хаагчдад<br />

англи хэлний хэрэглээний боловсрол олгох<br />

зорилгоор Энхтайвны корпусын сайн дурын<br />

ажилтануудтай хамтран чөлөөт ярилцлагын<br />

хичээлийг 7хоногт 2-3 цагаар зохион<br />

байгуулснаар хамрагдсан хүмүүсийн ярианы<br />

чадвар эрс дээшилсэн. Ярилцлагад давхардсан<br />

тоогоор 75 хүн хамрагдав. Гадаад хэлний<br />

сургалтын төв Глобаль төвтэй хамтран Улиастай<br />

сумын 9-11 ангийн сурагчдын дунд “Let.s study<br />

english тэмцээн зохиоход нийт 25 сурагч<br />

оролцсоноос 10 сурагчыг хичээлийн хэрэгсэл<br />

болон мөнгөн шагналаар шагнаж урамшуулав.<br />

2010 онд төлөвлөгдсөн үйл ажиллагааны явц<br />

100 хувь хэрэгжиж байна. Англи хэлний сургалт,<br />

судалгаа, үйлчилгээнд дэвшилтэт арга<br />

хэлбэрийг нэвтрүүлэх зорилгоор “Дэлхийн Зөн<br />

хөгжлийн хөтөлбөрийн газар”-ын санхүүжилтээр<br />

2010 онд англи хэлний багш нарын ур<br />

чадварын уралдаан болж гадаад хэлний багш<br />

нар туршлага, ур чадвараа солилцож үр<br />

өгөөжтэй ажил боллоо. Тосонцэнгэл сумын 1-р<br />

сургуульд “Дэлхийн Зөн Завханхангай”<br />

байгууллагын санхүүжилтээр лингафоны иж<br />

бүрэн кабинет байгуулан ашиглалтанд оруулж<br />

сургалт явуулах түшиц кабинет болголоо. Мөн<br />

энэ кабинетыг англи хэлний дүрмийн ном, толь<br />

бичиг, танин мэдэхүйн ном сурах бичгээр хангах<br />

100,0 Гадаад хэлний багш сурагчдын сонсох ярих<br />

чадварыг дээшлүүлэх зорилгоор ЭТК-ийн<br />

СДА-уудтай хамтран l you listen номыг сонсох<br />

CD-ний хамт бэлтгэн сургууль багш нарт<br />

түгээлээ. Англи хэлний багш нарын заах арга<br />

зүйг дээшлүүлэх зорилгоор улирал тутам<br />

English Newsletter сониныг эрхлэн гаргаж<br />

сониноор дамжуулан даалгавар өгч<br />

ажилласнаар багш нар сониноо анхааралтай<br />

уншиж, илүү үр дүнтэй ажиллах болсон Англи<br />

хэлний багш нарын дунд зарласан “who is a<br />

good teacher” эсс бичлэгийн уралдаанд багш<br />

нар идэвхитэй оролцон эхний 15 байр<br />

эзэлсэн бүтээлүүдийн алдаа найруулгыг<br />

засаж хэвлүүллээ. Орон нутгийн радио<br />

телевизээр англи хэл дээр нэвтрүүлэг<br />

явуулж, асуулт хариултын тэмцээнд ялсан<br />

оролцогчдыг шагнаж урамшууллаа. Гадаад<br />

хэлний багш, сурагчдын сонсох, ярих<br />

чадварыг дээшлүүлэх зорилгоор ЭТК-ийн<br />

СДА-уудтай хамтран “If you listen” номыг<br />

сонсох CD-ний хамт бэлтгэн сургууль багш<br />

нарт түгээх ажлыг үргэлжлүүлэн зохион<br />

байгуулж байна. Англи хэлний боловсролын<br />

үндэсний хөтөлбөр хэрэгжсэнээс хойш<br />

хэрэгжүүлэх ажлын явц 98 хувьтай хэрэгжиж<br />

байна.<br />

70,0<br />

22

20 Монгол бичгийн<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2008<br />

оны 196 дугаар<br />

тогтоол<br />

ажлыг зохион байгуулж англи хэл сурах иргэдэд<br />

үйлчилдэг төв болгон ажиллуулж байна. Англи<br />

хэлний багш нарын дунд цахим хичээл бэлтгэх<br />

уралдаан зарлаж багш нар идэвхитэй сайн<br />

оролцлоо.<br />

2008-2015 Монгол хэлний багш нарын сургалт семинарыг<br />

МУБИС-тай хамтран зохион байгуулж нийт 39<br />

багш оролцож 6 цагийн монгол бичгийн сургалт<br />

хийлээ. Монгол бичгийн олимпиад зохион<br />

байгуулж, бага ангийн 31, дунд ангийн 26 , 11-р<br />

ангийн 22, нийт 79 сурагч оролцож, шалгарсан<br />

багш сурагчид улсын олимпиадад баг болж<br />

оролцлоо. Монгол бичгийн улсын олимпиадад 2<br />

удаа шалгарч оролцсон Дэвшил сургуулийн<br />

монгол хэлний багш монгол хэл бичгийн багш<br />

нарт "Монгол бичгийн эвхмэл тиг, түүнийг заах<br />

арга зүй " сэдвээр сургалт семинар зохион<br />

явуулж, ахмад багш Баасандорж /Түдэвтэй/,<br />

Л.Лхагважав /Идэр/, гавьяат багш Ж.Алтангэрэл<br />

/Улиастай/ нарын нэрэмжит Эх хэлний<br />

олимпиадад аймгийн бүх сумдын ерөнхий<br />

боловсролын сургуулийн I-XI ангийн сурагчид<br />

хамрагдсан. Монгол бичгийн орчинг сайжруулах<br />

зорилгоор сургууль бүрт комисс ажиллаж танхим<br />

булан байгуулах, сурагч багш нар, эцэг эхийн<br />

дунд монгол бичгийн цэвэр хичээнгүй бичгийн<br />

аварга шалгаруулах зэрэг ажлыг зохион<br />

байгуулж байна. Аймгийн хэмжээний<br />

сургуулиудын монгол хэлний багш нар сумынхаа<br />

иргэдэд “Монгол бичиг бол хүн төрөлхтөний<br />

соёлын санд Монголын ард түмний оруулсан<br />

үнэт хувь нэмэр төдийгүй дэлхийн утга соёлын<br />

нандин өв” гэдэг үүднээс түүнийг сурталчлах<br />

ажлыг зохион байгуулж, Завхан сонинд бичиг<br />

үсгийн түүхээс эхлээд монгол бичиг бол төгс<br />

шийдэлтэй уран бүтээл гэдгийг илэрхийлсэн<br />

буланг өнгөрсөн жилээс ажиллуулж эхлээд<br />

байна.<br />

50,0 Уламжлалт болон ахмад багш нарын<br />

нэрэмжит монгол бичгийн олимпиад<br />

амжилттай явагдаж жил бүр оролцогчдын<br />

тоо нэмэгдэж байна. Монгол хэлний<br />

багш нарын сургалт семинарт монгол бичгийн<br />

цагийг нэмэгдүүлж байна. Улиастай сумын<br />

Чандмань-Эрдэнэ цогцолбор сургуулийн<br />

монгол хэлний багш Ч.Пүрэвсүрэнгийн<br />

Монгол бичгийн нэгж хичээлийг төлөвлөх нь<br />

цахим хичээл гарч бусад багш нарт үлгэр<br />

болж байна. Мөн монгол хэлний мэргэжлийн<br />

багш нар монгол бичгийн үндэсний<br />

хөтөлбөрийн хүрээнд монгол бичгийн иж<br />

бүрэн сэдвийн боловсруулалт хийх, гарын<br />

авлага бичих, уран бичлэг, таталган бичиг,<br />

эвхмэл бичлэг, төрөл бүрийн барын<br />

бичвэрүүдээр материал бэлдэж сургалтын<br />

орчноо тохижуулж байна. Хөдөө сумдын<br />

сургуулийн багш нар монгол бичгийн<br />

программ компьютертаа суулгаж сургалтын<br />

хэрэглэгдэхүүнээ бэлтгэх боломж бүрдлээ<br />

21 Бүх нийтийн 1997-2030 Аймгийн хэмжээнд “Бид байгаль дэлхийн үрс” 70,0 “Эрүүл орчин” хөдөлгөөнийг 2007 оноос жил 70,0<br />

50,0<br />

23

экологийн боловсрол<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1997<br />

оны 255 дугаар<br />

тогтоол<br />

22 Хэвлэлийн<br />

үйлдвэрлэл<br />

хөтөлбөр Засгийн<br />

газрын 2007 оны 53<br />

дугаар тогтоол<br />

23 “Морин хуур, уртын<br />

дуу” үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2005.03.09-ний 43<br />

байгаль хамгаалах сарын аяныг зохион<br />

байгуулж, “Байгаль, экологийг хамгаалах монгол<br />

заншил” сэдвээр сургуулийн сурагчид иргэдэд<br />

хичээл зааж, АХА тэмцээн зохион байгууллаа.<br />

Завхан нутгийн байгалийн үзэсгэлэнт газруудын<br />

тухай “Отгон тэнгэрийн орноор” цуврал<br />

нэвтрүүлэг бэлтгэж, “Боловсрол суваг”<br />

телевизээр бүтэн сарын турш орон даяар<br />

нэвтрүүллээ.<br />

2007-2016 Хэвлэлийн үйлдвэрлэл үндэсний хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэх хүрээнд аймагт “Ембүү Улиастай”<br />

ХХК-ийг түшиглэн албан бичгийн хэвлэмэл<br />

хуудас, “Нутгийн үйлс “, MGS”, “Призм” зэрэг<br />

ХХК-ийн үйл ажиллагааг дэмжин төрөл бүрийн<br />

хэвлэмэл материалуудыг орон нутагтаа<br />

үйлдвэрлэж байна. Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг<br />

дэмжих сангаас Хэвлэлийн үйлдвэрлэлийг<br />

дэмжих зорилгоор Нутгийн захиргааны ордонд<br />

шинээр хэвлэлийн үйлдвэр байгуулж, 50,0 сая<br />

төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл олгоод байна.<br />

2005-2015 “Морин хуур, уртын дуу” хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэн морин хуурын сургагч багш нарын<br />

сургалтыг 5 удаа зохион байгуулан давхардсан<br />

тоогоор 80 гаруй багш хамрагдан сум бүр 25-35<br />

морин хуурч хүүхдийн сургалтыг зохион<br />

бүр уламжлал болгон зохион байгуулж байна<br />

2009 оны байдлаар аймгийн хэмжээнд Эрүүл<br />

мэндийг дэмжигч байгууллагын болзол<br />

хангасан сургууль 8 байна. Цаашдаа Эрүүл<br />

мэндийг дэмжигч байгууллага болох<br />

хөдөлгөөнд хамрагдах сургуулийн тоог<br />

ахиулах бодлого барин ажиллаж байна.<br />

Сургуулиудыг хүүхдийн тоо харгалзахгүйгээр<br />

эмчтэй болгох арга хэмжээ авсны үр дүнд<br />

эмчтэй сургуулийн тоо 14-д хүрч,<br />

сургуулиудын эрүүл мэндийн кабинетуудын<br />

судалгаа гаргаж, бүх сургуулийг эрүүл<br />

мэндийн кабинеттай болгохоор төлөвлөж<br />

байна. “Эрүүл орчин” хөдөлгөөнийг 2009 онд<br />

“Ногоон сургууль” сэдвээр явуулж, энэ ажлын<br />

хүрээнд сургуулиуд анги танхимдаа<br />

тасалгааны ургамал, сургуулийн гаднах<br />

талбайд гоёл чимэглэлийн ургамал, зүлэг,<br />

мод тарьж ургуулах зэрэг ажлуудыг хийлээ.<br />

2009 оны байдлаар аймгийн хэмжээнд Эрүүл<br />

мэндийг дэмжигч байгууллагын болзол<br />

хангасан сургуулийн тоо нэмэгдэж, 8 боллоо.<br />

50,0 “Хэвлэлийн үйлдвэрлэл” үндэсний<br />

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хүрээнд аймагт<br />

“Ембүү Улиастай” ХХК-ийг түшиглэн албан<br />

бичгийн хэвлэмэл хуудас , “Нутгийн үйлс“,<br />

MGS”, “Призм” зэрэг ХХК-ийн үйл ажиллагааг<br />

дэмжин төрөл бүрийн хэвлэмэл<br />

материалуудыг орон нутагтаа үйлдвэрлэж<br />

байна. Цаашид орон нутагт сонин хэвлэлийн<br />

газрыг шинээр байгуулах, үйлдвэрлэлээ<br />

өргөтгөхийг дэмжиж, хөнгөлттэй зээл олгон<br />

хэвлэлийн иж бүрэн үйлчилгээг орон нутагтаа<br />

хөгжүүлэх чиглэл баримталж байна.<br />

“Морин хуур уртын дуу” аймгийн дэд<br />

100,0 хөтөлбөрийг боловсруулан аймгийн ИТХ-ын<br />

Тэргүүлэгчдийн тогтоолоор батлуулан<br />

хэрэгжүүлж байна. Мөн аймгийн Засаг даргын<br />

үйл ажиллгааны хөтөлбөрт “Аймаг, сумдын<br />

30,0<br />

70,0<br />

24

дугаар тогтоол<br />

байгуулан одоогоор 720 гаруй хүүхэд морин хуур<br />

хөгжимд суралцаж байна. Аймгийн наадмын<br />

нээлтэд 300 морин хуурч, 100 уртын дуучин, 80<br />

бүжигчинг оролцуулсан арга хэмжээг зохион<br />

байгуулав.<br />

500 морин хуурыг худалдан авч сургууль, сумын<br />

соёлын төв, цэцэрлэгт хүлээлгэн өгч аймгийн<br />

хэмжээнд 700 гаруй морин хууртай болж морин<br />

хуурч хүүхдийн тоог нэмэгдүүлсээр байна.<br />

Уртын дууны сургалтыг Улиастайд зохион<br />

байгуулж, 20 хүнийг хамруулсны зэрэгцээ<br />

“Оройн чимэг” хамтлаг 12 суманд бие даасан<br />

тоглолтоо хийж, ардын урлагийг сурталчилав.<br />

Морин хуур суралцагч хүүхдүүдэд 500 морин<br />

хуур нийлүүлэх ажлыг зохион байгуулаад байна.<br />

Уг хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн явц байдалд<br />

хяналт үнэлгээ хийж мэргэжил арга зүйн<br />

зөвлөгөө дэмжлэг үзүүлэв. “Хаврын баяр-2010 “<br />

ардын урлагийн наадам, Баруун бүсийн уртын<br />

дууны наадмыг амжилттай зохион байгууллаа.<br />

Өсвөрийн морин хуурчдын улсын уралдаанаас<br />

тэргүүн байр, Мэргэжлийн болон сонирхогчдын<br />

Морин хуурын улсын уралдаанаас 2 тусгай<br />

шагналыг хүртээд байна.“Морин хуурын төв”-ийн<br />

салбарыг аймагтаа байгуулан үйл ажиллагаа нь<br />

жигдэрч байна. 2011 онд Завхан аймгийн Соёл<br />

урлагийн өдрүүдийн хүрээнд 999 морин<br />

хуурчийн тоглолтыг Улаанбаатар хотод зохион<br />

байгуулахаар төлөвлөн ажиллаж байна.<br />

Засаг даргын дэргэд Морин хуурын чуулга,<br />

хамтлагтай болох” зорилт дэвшүүлэн, ардын<br />

уламжлалт урлагийг хөгжүүлэх талаар авах<br />

арга хэмжээний тухай 69 дүгээр захирамж<br />

гарган хэрэгжүүлж байна. Морин хуурын<br />

шаталсан сургалтуудыг Алдархаан суманд<br />

төвлөрүүлэн тасралтгүй явуулсны дүнд сум<br />

бүр 5-15 хүний бүрэлдэхүүнтэй Морин хуурын<br />

хамтлагтай болсон байна. Морин хуурын<br />

зэрэгцээ уртын дуу, монгол хөөмэй, ардын<br />

бүжиг, бий биелгээг цогцоор нь хөгжүүлэх<br />

чиглэл баримтлан ажиллаж байна. Эрдэнэт<br />

хотод зохион байгуулсан “Өсвөрийн морин<br />

хуурчдын наадамд” Жавхлант цогцолбор<br />

сургуулийн Баасандорж оролцож хүрэл<br />

медаль хүртсэн байна.Алдархаан сумын<br />

морин хуурын “Мөнхөд уянгалан тэмүүлэхүй”<br />

хамтлаг нь сумдаар бүсчилсэн тоглолт, сум<br />

сурталчилсан өдрүүдийг зохион<br />

байгуулав.Утга соёлын өвийг өвлөсөн<br />

авъяастны судалгааг шинэчлэн гаргаж 80<br />

гаруй авъяастанг бүртгэн нэгдсэн бүртгэл<br />

мэдээллийн сантай болллоо.<br />

Ардын хувьсгалын 88 жилийн ойн баярын<br />

нээлт, Баруун бүсийн Очирваанийн их<br />

хурдад 99 морин хуурч, 99 уртын дууч, 99<br />

бүжигчдийн тоглолтыг зохион байгуулав.<br />

70 ширхэг морин хуур, хүүхдүүдийн<br />

тоглолтын хувцасны асуудлыг иж бүрнээр нь<br />

шийдвэрлээд байна. Сум бүрээс 2 сурагчийг<br />

шалгаруулан авч Алдархаан суманд 2008-<br />

2009 оны хичээлийн жилд нийт 56 сурагч,<br />

2009-2010 оны хичээлийн жилд 15 сурагчийг<br />

морин хуурын сургалтанд хамруулсан байна.<br />

ХЖТ-ын уртын дуучин Л.Оюун-Эрдэнэ<br />

аймгийн төвийн сургууль бүрээс 15-18<br />

сурагчийг шалгаруулан авч Сантмаргац,<br />

Цэцэн-Уул, Түдэвтэй, Сонгино,<br />

Эрдэнэхайрхан, Алдархаан, Яруу, Отгон, Их-<br />

25

24 “Монгол хөөмий”<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2007.06.26-ны<br />

159 дүгээр тогтоол<br />

2008-2014 Хөөмэйг түгээн дэлгэрүүлэх сурталчлах ажлыг<br />

дэс дараатайгаар зохион байгуулан Төмөр<br />

замын чуулгын уртын дуучин хөөмэйч<br />

Д.Сандагжавыг урьж ирүүлэн сум бүрээс 1 хүн<br />

ирж хамрагдан нийтдээ 20 хүнийг хөөмэйн<br />

сургалтанд хамруулав.Сум бүрээс хөөмэйн<br />

төрлөөр хичээллэдэг ардын авъяастны<br />

судалгааг гаргаж нийтдээ 30 гаруй хүн<br />

бүртгэгдсэн байна. Жил бүр зохион байгуулдаг<br />

Хаврын баярт ЭЗСС-ийн оюутан Нямгэрэл<br />

оролцож язгуур урлагийн төрөл болох<br />

хөөмэйгээр алтан медаль хүртсэн байна.<br />

ХЖТеатрын хөгжимчин Н.Золсайхан нь хөөмэйн<br />

төрөл болох хархираа хөөмэйгээр хөөмэйлж<br />

тодорхой үр дүнд хүрч байгаа бөгөөд СУИС-д<br />

морин хуурч Б.Мягмарсүрэн хөөмэйн ангид<br />

суралцаж байгаа нь хөөмэйн төрөл орон нутагт<br />

түгэн дэлгэрэх нэг нөхцөл нь болж байна.<br />

Баянтэс, Тэс, Нөмрөг Баянхайрхан зэрэг сумдын<br />

иргэдэд хөөмэйлэх урлаг нь түлхүү хөгжиж<br />

байна. Хүүхдийн Яргуй наадамд сум бүрээс 1<br />

сурагч ирж оролцон жилээс жилд оролцож<br />

байгаа нь сурагчдын тоо болон чадвар<br />

дээшилсээр байна.<br />

Уул сумуудад очиж уртын дууны сургалт<br />

зохион байгуулан 198 сурагчийг уртын дууны<br />

анхны мэдэгдэхүүнтэй болгож мэдвэл зохих<br />

3-5 дууг зааж сургасан байна.<br />

100,0 “Монгол хөөмий” хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

Аймгийн ИТХ-ын тэргүүлэгчдийн 2008 оны 04-<br />

р сарын 17-ны 28 тоот тогтоол болон аймгийн<br />

Засаг даргын 2008 оны 06-р сарын 10-ны 136<br />

тоот захирамж гарган хэрэгжүүлж байна.<br />

Монгол хөөмий аймгийн дэд хөтөлбөртэй<br />

уялдуулан сумдын соёлын төвүүд өөрсдийн<br />

онцлогтойгоор боловсруулсан байна.<br />

Аймгийн төвд ХБК-ийн хөгжмийн тэнхимын<br />

багш сум бүрээс 1 хүнийг оролцуулан<br />

хөөмэйн 14 хоногийн сургалт зохион<br />

байгуулав.Ерөнхий боловсролын сургуулийн<br />

хөгжмийн багш нарын сургалтанд хөөмэйн<br />

төрлөөр 4 цагийн лекц семинар өглөө.Сум<br />

бүрт албан даалгавар өгч хөөмэйн төрлөөр<br />

хичээллэдэг иргэдийг олж илрүүлэх,<br />

хөгжүүлэхэд анхааран ажилласны үр дүнд<br />

шинээр 6 хүн бүртгэгдсэн байна. Жил бүр<br />

зохион байгуулдаг Хаврын баярт хөөмэйн<br />

төрлийг оролцуулж, хөөмэйг хөгжүүлэн<br />

дэлгэрүүлэх нэг чухал арга хэмжээ болж<br />

жилээс жилд сонирхогчдын тоо нэмэгдэж<br />

байна. Хөөмэйн холбооноос зохион<br />

байгуулсан судалгааны багт багш Энхжаргал<br />

орж ажиллан хөөмэйчдийн уралдаанд<br />

оролцсон. Алтан намар Хаврын баярт<br />

оролцож байгаа хөөмэйн сонирхогчдын<br />

харгалзан үзэхэд Баянтэс, Тэс, Нөмрөг, зэрэг<br />

хойд чиглэлийн сумдын иргэд өсвөр үеийнхэн<br />

илүү хөөмэйлдэг болон хөөмэйн авъяастай<br />

хүн олон байгаа нь уралдааны явцаас<br />

харагдаж байна. Иймээс цаашид тухайн<br />

сумдад байгаа иргэдийг зөв системтэй<br />

хөгжүүлэх талаар тодорхой ажлууд зохион<br />

байгуулж байна.<br />

70,0<br />

26

25 “Түүх, соёлын үл<br />

хөдлөх дурсгалыг<br />

хамгаалах, сэргээн<br />

засварлах” хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2007.11.21-ний<br />

303 дугаар тогтоол<br />

2008-2015 Монгол Улсын баатар Б.Доржийн алдрын<br />

танхимыг аймгийн Музейд шинээр байгуулан 3<br />

нэр төрлийн 1 ширхэг, 120,0 мянган төгрөгийн<br />

өртөг бүхий үзмэртэй болгож, дурсгалын хөшөөг<br />

нь шинээр байгуулан нутгийн захиргааны ордны<br />

өмнө байрлуулав. Орон нутгийн болон улсын<br />

тусгай хамгаалалтанд авсан түүх соёлын<br />

дурсгалт зүйлийн хадгалалт хамгаалалтыг<br />

сайжруулах талаар сумдын Засаг дарга нарт<br />

үүрэг чиглэл өгч хэрэгжилтийг хангуулж байна.<br />

Монгол улсын Урлагийн гавъяат зүтгэлтэн<br />

Л.Ванганы мэндэсний 90 жилийн ойг угтан<br />

түүний төрсөн газар - Түдэвтэй сумын “Бор эрэг”<br />

хэмээх газрыг орон нутгийн тусгай<br />

хамгаалалтанд авч, бүртгэл мэдээллийн санд<br />

хамруулав. Хутагтуудын гүдэн цогцолборыг<br />

“Очирваанийн хот мандал” болгон өргөтгөх<br />

санаачилгыг дэмжин хөрөнгө босгох ажлыг<br />

зохион байгуулж байна. Соёлын өвийн төвийн<br />

хэлтсийн дарга Юндэнбат аймгийн 5 суманд<br />

ажиллаж соёлын биет бус өв тээгч ардын<br />

авьяастнуудтай биечлэн уулзаж баримтжуулалт<br />

хийв. Соёлын өвийн төвөөс зохион байгуулсан<br />

сургалтанд аймгийн Музейн захирал, БСГ-ын<br />

соёлын мэргэжилтнийг хамрууллаа. Аймгийн<br />

Засаг даргын 89 дүгээр захирамжаар Соёлын<br />

биет бус өв, түүний өвлөн тээгчийг тогтоох<br />

аймгийн салбар зөвлөлийг 9 хүний<br />

бүрэлдэхүүнтэйгээр байгуулан өв тээгчийг<br />

тогтоож бүртгэл мэдээллийн санд бүртгэх ажил<br />

хийгдэж байна. Сумдад байгаа үл хөдлөх хөшөө,<br />

дурсгалт газруудын судалгааг авч нэгтгэн сум<br />

бүр 4-5 дурсгалт газарт хайс хамгаалалт хийж<br />

аймгийн хэмжээнд 90 гаруй хөшөө, хэрэгсүүр,<br />

буган чулуунд хайс хамгаалалт хийсэн байна.<br />

Улиастай сумын Жавхлант толгой дахь<br />

хутагтуудын гүдэн цогцолборыг холбогдох<br />

байгууллагатай хамтран шинэчлэн засварлав.<br />

Музейн хадгалалт хамгаалалтыг сайжруулж,<br />

100,0 Түүх соёлын үл хөдлөх дурсгалыг хамгаалах,<br />

сэргээн засварлах” аймгийн дэд хөтөлбөрийг<br />

боловсруулан аймгийн ИТХ-ын<br />

тэргүүлэгчдийн 2008 оны 28-р тогтоолоор<br />

батлуулан хэрэгжүүлж байна. Монгол улсын<br />

арслан М.Лхагвын хөшөөг аймгийн БТСХ-ны<br />

өмнөх талбайд, Завхан нутгаас төрсөн<br />

шилдэг дууг мөнхлөх зорилгоор “Дуун хөшөө”<br />

босгож, Ш.Отгонбилэгийн нэрэмжит<br />

цэцэрлэгт хүрээлэнд тус тус байрлуулж, түүх<br />

соёлын 800 дурсгалыг соёлын өвийн төвд<br />

хүргүүлэв. Орчин үеийн танхимыг иж бүрнээр<br />

шинэчлэн тохижуулан Олимпийн хорооны<br />

хүндэт гишүүн Ш.Магваны танхимыг<br />

шинэчлэн байгуулав.<br />

Түүх соёлын үл хөдлөх дурсгал Асгат сумын<br />

Аргалант баг Дуут хад Янгирын сүг зураг,<br />

Цагаанхайрхан Алтангийн ширээ чулуу,<br />

Шороотын өвгөн чулуу, З бурхантай чулуу,<br />

Сонгино сумын Айраг нуур багийн Дугуй<br />

нурам хэрэгсүүр, шар хадны хэрэгсүүр, зүүн<br />

хөндлөнгийн хэрэгсүүр, Баруун голын<br />

эрэгтэй, эмэгтэй 2 хүний дүрс бүхий<br />

хэрэгсүүр,Овоон дэлийн 10 ш буган чулуу,<br />

Буга, морины дүрстэй 3 ш буган чулуу,<br />

Тэсийн Зүрийн овоо, цацтай агуй, Сүмийн<br />

туурь зэргийг хамгаалалтанд авч тухайн нутаг<br />

дэвсгэрт байршилтай малчдад гэрээгээр<br />

хариуцуулан өглөө. Нийт түүх соёлын 512<br />

ширхэг буюу 4407.7 сая төгрөгийн эд зүйлс<br />

мөнгөн тоногтой хос саахуу, орчин үеийн<br />

танхимын самбар альбом, 18 сумын орон<br />

нутаг судлах танхимд үзмэрүүд худалдан<br />

авсан байна.Түүх соёлын үл хөдлөх үл<br />

хөдлөх дурсгалыг хамгаалах ажлууд шат<br />

дараатайгаар хийгдлээ. Сум бүр өөрийн нутаг<br />

орны онцлогт тохируулан сумын дэд<br />

хөтөлбөр боловсруулан ажиллаж байна.<br />

Монгол улсын анхны Анхны ерөнхийлагч<br />

90.0<br />

27

шинээр сүүлийн үеийн дохиолол хамгаалалтын<br />

тоног төхөөрөмжийг 8.0 сая төгрөгийн өртөг<br />

бүхий хэрэгслийг суурилуулан хадгалалт<br />

хамгаалалтыг сайжруулж, Музей техникийн<br />

ажилтны сургалтыг зохион байгуулав. Бүх<br />

сумдын соёлын төв орон нутаг судлах танхимтай<br />

болж музей техникийн ажилтны сургалтыг<br />

зохион байгуулан сумдын орон нутаг судлах<br />

танхимд шинээр 180 нэр төрлийн 1380.0<br />

төгрөгийн үзмэрээр баяжуулагдсан байна.<br />

П.Очирбатын төрсөн бууц Түдэвтэй сумын<br />

Баянцагаан багийн Бурхантын өвөлжөө,<br />

Ерөнхийлөгч Багабандийн Яруу сумын Зүйл<br />

багийн Онцын баруун бууцыг орон нутгийн<br />

тусгай хамгаалалтанд авч аймгийн бүртгэл<br />

мэдээллийн санд бүртгэсэн байна.Аймгийн<br />

Музейн орон нутаг судлах танхимын<br />

үзмэрийн улсын тооллогыг амжилттай зохион<br />

байгуулан аймгийн бүртгэл мэдээллийн<br />

сантай болж соёлын өвийн төвд хүргүүлэв.<br />

Түүх соёлын 800 дурсгалыг соёлын өвийн<br />

төвд эрдэм шинжилгээний тодорхойлолт,<br />

гэрэл зургийн хамт тусгай программын дагуу<br />

интернетээр хүргүүлэв. Орчин үеийн<br />

танхимыг иж бүрнээр шинэчлэн тохижуулан<br />

Олимпийн хорооны хүндэт гишүүн<br />

Ш.Магваны танхимыг шинэчлэн байгуулав.<br />

Сумдын Музей техникийн ажилтны сургалтыг<br />

зохион байгуулан үзмэр баяжуулах, хорго<br />

хийх, үзмэр дэглэх, хэрхэн байрлуулах зэрэг<br />

ажлуудын талаар Аймгийн Музей дээр<br />

дадлага хийлгэн сургалтаа амжилттай зохион<br />

байгуулав. ЮНЕСКО-гийн соёлын өвийн төвд<br />

аймгийн хэмжээнд байгаа тахилгат уулын<br />

судалгааг иж бүрнээр гаргаж хүргүүлэв<br />

Нийт түүх соёлын 512 ширхэг буюу<br />

4407.7 сая төгрөгийн эд зүйлс мөнгөн<br />

тоногтой хос саахуу, орчин үеийн танхимын<br />

самбар альбом, 18 сумын орон нутаг судлах<br />

танхимд авсан үзмэрүүд, зэргийг худалдан<br />

авч, хандиваар Магваны танхимын үзмэрүүд,<br />

Д.Загдгочоогийн үзмэрийн эд зүйлсээр<br />

аймгийн Музей болон сум бүр өөрсдийн орон<br />

нутаг судлах танхимаа баяжуулан<br />

тохижууллаа. Түүх соёлын үл хөдлөх<br />

дурсгалыг хамгаалах ажлууд шат<br />

дараатайгаар хийгдэж Яруу сумын Их<br />

хонгилын ам, Дуутын арын 2 ширхэг хүн<br />

чулуун хөшөөнд 10-р ангийн сурагчидтай<br />

28

26 “Монголын<br />

уламжлалт бий<br />

биелгээ хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын<br />

2009.01.14-ний<br />

10 дугаар тогтоол<br />

27 Боловсрол үндэсний<br />

хөтөлбөр батлах<br />

тухай<br />

Засгийн газрын<br />

2010,02,03-ны 31<br />

дүгээр тогтоол<br />

28 Мэдээллийн аюулгүй<br />

байдлыг хангах<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

батлах тухай<br />

2010.06.02 дугаар<br />

141<br />

2009-2014 Монголын уламжлалт бий биелгээ хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэх аймгийн дэд хөтөлбөрийг<br />

боловсруулан хэрэгжүүлж байна. Ерөнхий<br />

боловсролын сургуулийн сурагчдад Хөгжимт<br />

жүжгийн театрын бүжигчид бүжгийн багш нар<br />

ардын болон орчин үеийн бүжгийн төрлөөр<br />

дугуйлан хичээллүүлэн 91 хос тоглолтын хувцас<br />

2446.0 мянган төгрөгөөр бэлтгэлээ.<br />

Аймгийн хэмжээнд бий биелээчдийн судалгааг<br />

гаргаж, сум бүрт бүжгийн төрлөөр хичээллэдэг<br />

иргэдийг олж илрүүлэх, хөгжүүлэхэд анхааран<br />

ажилласны үр дүнд шинээр 4 хүн бүртгэгдсэн<br />

байна. Жил бүр зохион байгуулдаг Хаврын баяр,<br />

Алтан намар урлагийн наадамд бүжгийн<br />

төрлөөс ардын болон орчин үеийн бүжгийн<br />

төрлийг оролцуулж байна.<br />

2010-2021 Хөтөлбөрийг аймгийн дэд хөтөлбөртэй<br />

уялдуулан төлөвлөгөө гарган мөрдөн ажиллаж<br />

байна.<br />

2010-2015 Уг хөтөлбөрийг хяналтанд авч бүх төрийн болон<br />

төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгж<br />

байгууллагуудад хүргэж байгууллага бүр<br />

мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангаж ажиллах<br />

талаар дотоод журам боловсруулан ажиллаж<br />

байна.<br />

хамтран явган аялал хийж хайс хамгаалалт<br />

хийсэн байна.Соёлын төвийн ажилтнууд нь<br />

сумын төвийн айл өрхөөс гар дээрхи үнэт<br />

зүйлсийн судалгааг авч фотожуулан<br />

баримтжуулан БМС-д бүрдүүлсэн байна.<br />

Аймгийн хэмжээнд сум бүр Орон нутаг<br />

судлах танхимтай болсноор орон нутгаа<br />

сурталчлах ажлууд хангалттай сайн хийгдэж<br />

байна.<br />

70,0 Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх аймгийн дэд<br />

хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлж байна.<br />

Аймаг, сумдад Хөгжимт жүжгийн театрын<br />

бүжгийн багш бүжигчид бүжгийн дугуйлан<br />

хичээллүүлж нийт 350 гаруй хүүхэд<br />

хамрагдаад байна.<br />

Дэлхийн бүжгийн өдөрт зориулан “Баруун<br />

бүсийн бүжгийн наадмыг” хөдөө орон нутагт<br />

анх удаа зохион байгуулан Баян-өлгий, Ховд,<br />

Говь--алтай, Увс, аймгуудын 500 гаруй бий<br />

биелээч бүжигчид, оролцон эрдэм<br />

шинжилгээний бага хурал хийж, дагнасан<br />

бүжгийн концертууд тоглолоо. Мөн<br />

Д.Урианхайн зохиол “Уураг сүүний домог”<br />

зохиолоор бүжигт драм тавьж үзэгчдийн<br />

хүртээл болголоо.<br />

30,0<br />

50,0<br />

50,0<br />

3.Нийгмийн хамгааллын салбар<br />

29

29 Хөдөлмөр эрхлэлтийг<br />

дэмжих үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2002.05.15-ны<br />

92 дугаар тогтоол<br />

2002-2010 Ажил идэвхитэй хайж байгаа болон сургалтанд<br />

хамрагдах сонирхолтой нийт 1700 иргэнд<br />

зөвлөгөө мэдээлэл өгсөний зэрэгцээ 358<br />

иргэнийг шинээр бүртгэн интернетэд<br />

байршуулсан. 2010 онд шинээр 1468 иргэнийг<br />

байнгын ажлын байранд зуучлан 19 суманд хог<br />

цэвэрлэх, малын сэг зэм устгах<br />

халдваргүйжүүлэх, зэрэг нийтийг хамарсан<br />

ажилд 1275 хүнийг хамруулж 128.9 сая төгрөг<br />

зарцууллаа. Ногоон ажлын байр зэрэг нийтийг<br />

хамарсан ажилд 165 хүнийг хамруулж 22213.0<br />

мянган төгрөг, Орон нутгийн чанартай төсөл<br />

хөтөлбөрийн ажилд 403 хүн хамруулж 39320.0<br />

мянган төгрөг зарцуулсан байна. Мэргэжлийн<br />

сургалтанд 580 хүн, аж ахуй эрхлэх сургалтанд<br />

90 хүн тус тус хамрагдаж 53,7 сая төгрөг<br />

зарцуулсан. Нийт сургалтанд хамрагдсан<br />

хүмүүсээс 358 хүн байнгын ажлын байртай<br />

болсон. Нийгмийн хамгаалал хөдөлмөрийн<br />

яамнаас Солонгос улсад ажиллах хүч гаргах<br />

зорилгоор аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтэс<br />

дээр 100 иргэнийг бүртгэж хэлний шалгалтанд<br />

орох эрх олгосон.<br />

100,0 Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих үндэсний<br />

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх аймгийн дэд<br />

хөтөлбөр гарган хэрэгжүүлж байна. Хөдөлмөр<br />

эрхлэлтийг дэмжих сан, аймгийн Засаг<br />

даргаас Үйлдвэр худалдааны яам, Шуудан<br />

банктай хамтран “Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг<br />

дэмжих сан” байгуулан 2008 онд 78.0 сая<br />

төгрөг төвлөрүүлж, үйлдвэрлэгчдэд зээл<br />

олголоо. 2007 оныг “Их бүтээн байгуулалтшинэ<br />

ажлын байр бий болгох жил” болгон<br />

аймагт 1500-гаас доошгүй ажлын байр<br />

шинээр гаргахаар төлөвлөж, байнгын ажлын<br />

байраар 2031, түр ажлын байраар 2039<br />

хүнийг хангасан. Хөдөлмөр эрхлэлтийн<br />

албанд бүртгэлтэй ажилгүйчүүдийн тоо 2005<br />

онд 1890, 2006 онд 1701, 2007 онд 1419, 2008<br />

онд 1526, 2009 онд 2225, аймгийн<br />

ажилгүйдлийн түвшин 2004 онд 5.5, 2005 онд<br />

5.0, 2006 онд 4.5, 2007 онд 3.7, 2008 онд 4.23,<br />

2009 онд 6.3 байна.<br />

Нэг өрх нэг ажлын байр” хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлж 20 өрхийг хамруулан 40,0 сая<br />

төгрөгийг зарцуулсан. Мөн 258 өрхийг өрхийн<br />

хөгжлийн төлөвлөгөөтэй болгон хөдөлмөр<br />

эрхлэлтийг дэмжих арга хэмжээнд хамруулан<br />

57,6 сая төгрөгийг зарцуулсан байна. Ахмад<br />

настнуудын хөдөлмөрөө хоршин ажиллах<br />

санаачлагыг дэмжиж 15 ахмад настан болон<br />

хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд Хөдөлмөр<br />

эрхлэлтийг дэмжих сангаас 4.7 сая төгрөгийн<br />

зээл олгосон. Жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих<br />

сангаас 81 төсөлд 780 сая төгрөгийн зээл<br />

олголоо.<br />

90,0<br />

30

30 Хөдөлмөрийн<br />

аюулгүй ажиллагаа,<br />

эрүүл ахуйн орчныг<br />

сайжруулах үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2005.04.13-ний<br />

75 дугаар тогтоол<br />

31 Жендерийн тэгш<br />

байдлыг хангах<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2002.12.30-ны 274<br />

дүгээр тогтоол<br />

Хөтөлбөрийг 2010-<br />

2012 онд хэрэгжүүлэх<br />

үйл ажиллагааны<br />

төлөвлөгөө<br />

2005-2010 Энэ онд аймагт улирлын чанартай уул уурхай,<br />

барилга, боловсруулах үйлдвэр эрхэлдэг 5 аж<br />

ахуйн нэгжид нөхөн атестатчилал явуулсан.<br />

Аймгийн төвд тусгай зөвшөөрөлтэй 13<br />

халаалтын зуух болон 31 нам даралтын<br />

зуухнууд ажиллаж, албан байгууллага, айл<br />

өрхүүдийг халааж байна. Эдгээрийн тоог<br />

цөөрүүлэх, аймагт дулааны үйлдвэр байгуулах<br />

талаар УИХ-ын гишүүд, Засгийн газар,<br />

холбогдох яамдад саналаа удаа дараа хүргүүлж<br />

байна. Улсын болон орон нутгийн хөрөнгө<br />

оруулалтаар баригдаж буй обьектуудад шалгалт<br />

хийхэд зураг төсөл нь хянагдаагүй болон<br />

зөвшөөрөлгүй газарт барилга байгууламж<br />

баригдсан зөрчил гараагүй бөгөөд хувийн<br />

хэвшлийн байгууллагуудын барьж буй<br />

барилгуудад хяналтын хэсэг томилон шалгалт<br />

хийж зөрчлийг арилгуулах арга хэмжээ авч<br />

байна. Тосонцэнгэл, Их-Уул, зэрэг томоохон<br />

сумдад хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа эрүүл<br />

ахуйн орчныг сайжрууулах, хууль тогтоомжийг<br />

сурталчилах сургалтуудыг аймгийн<br />

ҮЭХолбоотой хамтран зохион байгуулж, албан<br />

бус хөдөлмөр эрхлэлтийн улсын үзлэгийг<br />

аймгийн Засаг даргын захирамжаар ажлын хэсэг<br />

томилон зохион байгууллаа.<br />

2003-2015 Аймгийн хэмжээнд 2802 иргэн хөдөлмөрийн зах<br />

зээлд бүртгэлтэй байгаагаас 53,2 хувийг<br />

эмэгтэйчүүд эзэлж байна. 2010 онд 1468<br />

иргэнийг ажилд зуучилсны 53 хувь нь<br />

эмэгтэйчүүд байна. Мэргэжил олгох сургалтанд<br />

570 хүн хамрагдсны 62 хувийг эмэгтэйчүүд<br />

эзэлж, сургалтанд 21,3 сая төгрөг зарцуулсан.<br />

2010 оны 6 дугаар сард аймгийн эмэгтэйчүүдийн<br />

анхдугаар чуулга уулзалтыг зохион байгууллаа.<br />

Чуулга уулзалтанд ажил үйлс, авьяас билэг,<br />

100,0 Аймгийн Засаг даргын захирамжаар<br />

“Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл<br />

ахуйн орчныг 2005-2007 онд сайжруулах” үйл<br />

ажиллагааны төлөвлөгөөг батлан<br />

хэрэгжүүллээ. Аймагт эмэгтэйчүүдийн<br />

хөдөлмөр эрхлэлтийн улсын үзлэгийг<br />

удирдамжийн дагуу явуулж, дүн мэдээг<br />

холбогдох газар хүргүүллээ. Аймгийн<br />

Мэргэжлийн хяналтын газар болон бусад<br />

холбогдох байгууллага мэргэжилтнүүдтэй<br />

хамтран ажил олгогч байгууллага, аж ахуйн<br />

нэгжүүдэд үзлэг шалгалт хийж, заавар<br />

зөвлөмж өгч, хөдөлмөрийн аюулгүй<br />

ажиллагаа, эрүүл ахуйн талаар ажлын<br />

байранд сургалт хийж, шаардлагатай<br />

статистик судалгаануудыг гаргаж байна.<br />

Засгийн газрын 2007 оны 290 дугаар<br />

тогтоолын дагуу ажлын хэсгийг Засаг даргын<br />

захирамжаар томилон аймгийн хэмжээний<br />

бүх ажлын байранд аттестатчилал явуулж,<br />

434 аж ахуйн нэгж байгууллагыг<br />

хамруулснаас 91-ээс дээш оноотой 58, 71-ээс<br />

дээш оноотой 311 байгууллага хангалттай<br />

үнэлгээ авч, 70-аас доош оноотой 65 аж<br />

ахуйн нэгж байгууллага хангалтгүй дүн<br />

үзүүллээ. Тэргүүний зарим байгууллагуудыг<br />

шагнаж урамшуулан хангалтүй дүн үзүүлсэн<br />

байгууллагуудад дахин аттестатчилал<br />

явуулах арга хэмжээг зохион байгуулж байна.<br />

100,0 2006 онд аймагт үйл ажиллагаа явуулдаг<br />

эмэгтэйчүүдийн 15 төрийн бус байгууллага<br />

нэгдэж, “Өрнөх-хөгжил” сүлжээ байгуулан 4<br />

дэх жилдээ ажиллаж байна. Тус сүлжээ нь<br />

олон улсын байгууллагатай хамтарч дараах<br />

хөтөлбөр төслүүдийг хэрэгжүүлж ажиллаа.<br />

Тухайлбал: “Бидний оролцоогүй бидний ажил<br />

шийдэгдэхгүй“ Айфо байгууллага 2.5 сая<br />

төгрөг<br />

“ДОХ/БЗХӨ-ний мэдээлэл сургалт<br />

100,0<br />

70.0<br />

31

Засгийн газрын<br />

2010.04.14-ний<br />

91 дүгээр тогтоол<br />

оюун ухаанаараа бусдыгаа хошуучлан<br />

шалгарсан малчин, ногоочин, төрийн бус<br />

байгууллагын төлөөлөл, төрийн албан хаагч,<br />

бизнес хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, зэрэг 300<br />

эмэгтэйчүүд оролцсон юм.<br />

Баруун бүсийн аймгуудад шийдвэр гаргах<br />

түвшинд ажиллаж байгаа эмэгтэйчүүд болон<br />

эмэгтэйчүүдийн ТББ-уудын үр дүнтэй хамтын<br />

ажиллагааг хөгжүүлэх зорилготой зөвлөлдөх<br />

уулзалтанд Завхан, Говь-Алтай, Увс аймгийн<br />

150 гаруй эмэгтэйчүүд оролцлоо. Энэхүү<br />

уулзалтанд оролцсон эмэгтэйчүүд<br />

"Эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоо ба<br />

шийдвэр гаргах түвшин дэх эмэгтэйчүүдийн<br />

оролцоог нэмэгдүүлэх боломж, шийдвэр гаргах<br />

түвшинд ажиллаж байгаа эмэгтэйчүүдэд<br />

тулгамдаж буй асуудлууд, шийдвэр гаргах<br />

түвшинд эмэгтэйчүүдийг бэлтгэх нь" гэсэн 3<br />

чиглэлээр салбар хуралдаан хийж УИХ-ын<br />

гишүүдэд өргөх бичиг явуулсан.<br />

Мерси кор олон улсын байгууллага, Монгол<br />

Ралли төслийн дэмжлэгтэйгээр Завхан дахь<br />

Gedaw-watch“ болон Залуучуудын өсвөр үеийн<br />

өөртөө туслах төв ТББ-ууд хамтран “Төсөл<br />

хэрхэн бичих вэ” “Төслийн менежмент,<br />

Санхүүгийн менежмент зэрэг сургалтуудыг<br />

зохион явуулж, ажилгүй байсан хөдөлмөрийн<br />

насны эмэгтэй эрэгтэйчүүдийг хамруулан 6<br />

хүнтэй 3 бүлэг болон нийт 18 хүнтэй покс<br />

бүлгийн сургалтыг зохион байгуулж, төсөл бичин<br />

түүнийгээ үр дүнтэй хэрэгжүүлж байна.<br />

Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төвийн Завхан<br />

аймаг дэхь салбар ажиллаж,Жендэрийн тэгш<br />

байдлын асуудлаар судалгаа явуулж, МОНЭСийн<br />

санхүүжилтээр Улиастай сумын 5 багийн<br />

дарга өрхийн эмч хөдөөгийн сумын Нийгмийн<br />

ажилтан , багийн туслах ажилтан, нийт 20 хүнд<br />

“Хүчирхийлэлд өртөгчдөд зөвөлгөө өгөх арга<br />

зүй” сэдэвт сургалтыг зохион байгуулсан.<br />

сурталчилгааг олон нийтэд хүргэх нь” ДОХ<br />

сүрьеэтэй тэмцэх глобаль сан 0.6 сая төгрөг<br />

“Орон нутгийн хөгжилд эмэгтэйчүүдийн<br />

оролцоо” 20.5 сая төгрөг Монголын<br />

эмэгтэйчүүдийн сан<br />

“Шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн<br />

оролцоо” 3.5 сая төгрөг Монголын<br />

эмэгтэйчүүдийн сан<br />

”Эмэгтэйүүдийн манлайлал” 2.0 сая НҮБ-ын<br />

хөгжлийн хөтөлбөр<br />

“Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хуулийг<br />

сурталчлах” Юнескогийн БСШУ-ны хороо<br />

“Төрийн албаны зөвлөлийн үйл ажиллагаанд<br />

төсвийн мониторинг” Нээлттэй нийгэм форум<br />

“Эмзэг бүлгийн эмэгтэйчүүдэд хүрч үйлчлэх<br />

үйлчилгээ” 50. сая төгрөг “Орон нутгийн<br />

эмэгтэйчүүдийн иргэний боловсролыг<br />

дээшлүүлэх сургалт” 50,2 сая сая төгрөг<br />

“Сонгогчдын нэрсийн жагсаалтанд<br />

мониторинг хийх“ Нээлттэй нийгэм форум<br />

“Эмэгтэйчүүдийн бэлгийн хүчирхийлэл,<br />

ажлын байран дахь бэлгийн дарамтлал”<br />

зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ Юнескогийн БСШУын<br />

хороо<br />

“Шийдвэр гаргах түвшинд ажиллаж байгаа<br />

эмэгтэйчүүдийг чадваржуулах нь” 15.0 сая<br />

төгрөг, Монголын эмэгтэйчүүдийн сан,<br />

Германы эмэгтэйчүүдийн сан.<br />

Аймгийн хэмжээнд жижиг үйлдвэр эрхэлж<br />

байгаа үйлдвэрлэгчид, бизнес эрхлэгчдэд 23<br />

удаагийн сургалтыг зохион байгуулж 220<br />

гаруй эмэгтэйчүүд хамрагдаж, өрхийн<br />

орлогоо нэмэгдүүлэх мэдэгдэхүүнтэй боллоо.<br />

Заавал сурах 10 бүжгийг сурья уриан дор<br />

бүжгийн сонирхолын бүлэг байгуулагдаж<br />

дэлхийн бүжгийн өдрийг тэмдэглэж 7 хоног<br />

бүр 2 цаг хосоор бүжиглэдэг болсон.<br />

Алтан нутгийн бэр” арга хэмжээг аймгийн<br />

хэмжээнд жил бүр зохион байгуулж тэдний<br />

32

32 Хүүхдийн хөгжил,<br />

хамгааллыг<br />

сайжруулах үндэсний<br />

хөтөлбөр Засгийн<br />

газрын 2002.12.04-<br />

ний 245 дугаар<br />

тогтоол<br />

Хөтөлбөрийн<br />

зорилтыг хангах 2<br />

дахь шатны үйл<br />

ажиллагааны чиглэл<br />

Засгийн газрын<br />

2006.01.04-ний<br />

04 дүгээр тогтоол<br />

2002-2010 Хөгжлийн бэрхшээлтэй болон хүнд нөхцөлд<br />

байгаа хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг<br />

сайжруулах "Нэг хүүхэд", "Нэг байгууллага"<br />

хүүхэд хамгааллын хөдөлгөөн зохион байгуулах<br />

Аймгийн Засаг даргын 2010-03-30 ны 40 тоот<br />

захирамж гарган, удирдамжийг бүх сум<br />

холбогдох байгууллагуудад хүргүүлэн судалгааг<br />

гарган ажилласан. Удирдамжинд сумын Засаг<br />

даргын Тамгын газар болон сум орон нутагт<br />

байгаа төрийн болон хувийн хэвшлийн бүх<br />

байгууллагуудад хувиарлан 18 нас хүртэл нь<br />

нийгмийн хамгааллын бүхий л үйлчилгээг үзүүлж<br />

байхаар тусгасан. Оны эхний хагас жилийн<br />

байдлаар энэ арга хэмжээний хүрээнд хүнд<br />

нөхцөлд амьдардаг хөгжлийн бэрхшээлтэй 226<br />

хүүхэд ОУ-ын хүүхдийн эрхийг хамгаалах<br />

гэр бүл ах дүү төрөл төрөгсөд 300 гаруй<br />

иргэдэд “Гэр бүлийн харилцаанд дахь<br />

зөрчилүүдийг даван туулж, амжилт олно”<br />

“Эмэгтэйчүүдийн манлайлал” “Харилцаа<br />

хандлага” “Багаар ажиллахын давуу тал” “Баг<br />

бүрдүүлэх нь” “Дэмжлэгт удирдлага” зэрэг<br />

сэдвүүдээр лекц уншиж уулзалт зохион<br />

байгуулсан. “Жендэрийн тэгш байдлыг хангах<br />

салбар хороо”-ны бүрэлдэхүүнийг аймгийн<br />

Засаг даргын захирамжаар шинэчлэн<br />

баталж, ажлын төлөвлөгөө гарган ажиллаж<br />

байна. 2009 онд “Шийдвэр гаргах түвшинд<br />

ажиллаж байгаа эмэгтэйчүүдийг<br />

чадваржуулах нь“ сэдэвт сургалт зохион<br />

байгуулж, шийдвэр гаргах, бодлого<br />

боловсруулах, эрх мэдэл хэрэгжүүлэх<br />

түвшинд ажиллаж байгаа 120 гаруй<br />

эмэгтэйчүүд оролцлоо.<br />

Баруун бүсийн эмэгтэйчүүдийн уулзалтыг<br />

аймагтаа зохион байгуулж, Улаанбаатар<br />

хотын Багануур дүүрэгт зохион байгуулагдсан<br />

“Эмэгтэйчүүдийн зөвлөлдөх уулзалт”-д 3<br />

төлөөлөгч оролцууллаа.<br />

100,0 Аймгийн Засаг даргын захирамжаар “Хүүхэд<br />

хөгжил хамгааллыг сайжруулах аймгийн дэд<br />

хөтөлбөр” 2003-2010 оны үйл ажиллагааны<br />

чиглэл боловсруулан хэрэгжүүлж байна.<br />

Хөтөлбөрийн үе шат бүрт хяналт шинжилгээ<br />

үнэлгээ хийж, дүгнэлт гарган Нийгмийн<br />

хамгаалал, хөдөлмөрийн яам, Хүүхдийн<br />

төлөө үндэсний газарт хүргүүлж байна.<br />

Аймгийн хэмжээнд хүүхдийн нийгэмшлийн<br />

судалгааг гарган, хөдөөгийн сум, багийн<br />

50,0 гаруй хувьд нь зуны нүүдлийн цэцэрлэг<br />

ажиллуулж байна. Аймагт хүүхдийн<br />

оролцооны байгууллага байгуулагдан 6 дэд<br />

хороотойгоор үйл ажиллагаа явуулж, бүх<br />

сумдын Засаг дарга болон хүүхдийн асуудал<br />

эрхэлдэг байгууллагуудын бодлого үйл<br />

90,0<br />

33

өдрөөрөө шинэ хувцастай, уут дүүрэн бэлэгтэй<br />

ажиллагаанд хяналт-шинжилгээ үнэлгээ<br />

баярлаж нийт 5311.0 мянган төгрөгийг<br />

хийж, дүгнэлт гарган холбогдох арга хэмжээг<br />

зарцуулсан байна.<br />

авч байна. Аймгийн хүүхдийн нэгдсэн<br />

Хүүхдийн ардын урлагийн Хаврын баяр-Яргуй<br />

чуулганыг жил бүр зохион байгуулж<br />

наадамд 23 сумын нийт 729 хүүхэд багачууд, 8<br />

төрлөөр 3 насны ангилалаар зохион байгуулан<br />

тулгамдсан асуудлыг хэлэлцэж байна. байна.<br />

“Боловсрол –хүүхдийн хөдөлмөрийн эсрэг<br />

явуулсан. Уртын дууны төрөлд-68 хүүхэд,<br />

хамгийн зөв шийдэл” уриан доор 2008 оны 6-<br />

монгол ардын богинын дууны дууны төрөлд 85<br />

р сарын 01-нээс 2009 оны 6-р сарын 01<br />

хүүхэд, якгуур урлагийн төрөлд 70 хүүхэд, ардын<br />

хүртэл хугацаанд хэрэгжүүлэх үйл<br />

бүжгийн төрөлд 66 хүүхэд, бий биелгээний<br />

ажиллагааны төлөвлөгөөг гаргаж, холбогдох<br />

төрөлд 28 хамтлаг буюу 150 хүүхэд, морин<br />

байгууллагуудад хүргүүлж хяналт тавин<br />

хуурын гоцлолд 65 хүүхэд, морин хуурын<br />

хэрэгжүүллээ. Олон улсын хүүхдийн<br />

хамтлагт 22 хамтлагийн 163 хүүхэд, ардын<br />

нэвтрүүлгийн өдрөөр “Шийдвэр гаргагч нарт<br />

хөгжмийн төрөлд 62 хүхэд багачууд оролцож<br />

бидний хүргэх үг” сэдэвтэй телевизийн<br />

авъяас чадвараа сорин уралдлаа. Аймгийн 24<br />

уулзалт ярилцлагыг жил бүр уламжлал<br />

сум бүр нэг морин хуурын хамтлагтай болсон<br />

бөгөөд өмнөх оноос оролцогчдын тоо өссөн,<br />

наадмын төрөл насны ангилал нэмэгдсэн зэрэг<br />

давуу талуудтай байлаа. Аймгийн Засаг даргын<br />

3 тулгуурт бодлого амжилттай хэрэгжиж байгаа<br />

нь морин хуурч хүүхдүүдийн тоо өмнөх оноос 3<br />

дахин нэмэгдсэн байгаагаар харагдаж байна.<br />

болгон явуулж байна.<br />

Аймгийн Засаг даргын захирамжаар хүүхдийн<br />

төлөө хэлтсийн үйл ажиллагааг өргөтгөн<br />

хэлтсийн дэргэд Хүүхэд залуучууд гэр бүл,<br />

нийгэм соёлын цогцолбор төвийг байгуулан<br />

16 төрлийн дугуйлан хичээллүүлж байна.<br />

Хүүхдүүд бие биенээсээ суралцах болмжийг<br />

бүрдүүлэн эрин зууны хөтөч аяныг өрнүүлж,<br />

хөтөч хүүхэд томилон 165 компьютер<br />

олголоо. Хүүхэд багачуудын дунд ардын<br />

уламжлалт соёл урлагийг хөгжүүлэх<br />

зорилгоор аймгийн Засаг даргын 69-р<br />

захирамжаар 99 морин хуурч, 99 дуртын дууч<br />

хүүхдийг сургаж, бэлтгэлээ.<br />

“Хүүхэд бидний хүслэн” чуулганыг Даян-Очир<br />

зусланд 6 дугаар сард зохион байгуулж, 4<br />

салбар хуралдаанаар Боловсрол, эрүүл<br />

мэнд, хүүхдийн оролцоо, хүүхдийн хамгаалал<br />

гэсэн сэдвүүдээр тулгамдаж байгаа асуудал<br />

цаашид авах арга хэмжээний тухай хэлэлцэж,<br />

хүүхдүүд санаа бодлоо солилцон томчуудад<br />

хүргэх бидний үг ил захидлыг гаргаж,<br />

холбогдох байгууллагуудад хүргүүллээ.<br />

33 Өсвөр үе, 2007-2015 2010 онд байнгын ажлын байртай болсон 70,0 2007 онд аймгийн залуучуудын чуулга 70,0<br />

34

залуучуудын<br />

хөгжлийг дэмжих<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2006.11.21-ний 282<br />

дугаар тогтоол<br />

34 Хөгжлийн<br />

бэрхшээлтэй<br />

иргэдийг дэмжих<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2006.11.21-ний 283<br />

дугаар тогтоол<br />

иргэдийн 50,1 хувь нь 35 аас доош насны иргэд<br />

байна. Аймгийн хэмжээнд нийт 104 бүтэн өнчин<br />

хүүхдэд аймгийн Засаг даргын 2010 оны 14 тоот<br />

захирамжаар буцалтгүй тусламж 30,0 төгрөгийн<br />

хадгаламжийн дэвтэр нээлгэн өгч сумдын Засаг<br />

дарга нарт цаашид хүүхдийн хадгаламжийн<br />

дэвтрийг сайн санаат байгууллага хүмүүст<br />

уриалан аривжуулж ажиллахыг даалгасан. 6<br />

сарын 1-нийг угтан аймгийн Засаг дарга дахин<br />

эдгээр хүүхдүүдийн дансанд тус бүр 70,0 мянган<br />

төгрөгийг байршууллаа. 18 нас хүрсэн 9<br />

хүүхдийг аймгийн баяр наадамд урилгаар<br />

оролцуулахаар боллоо.<br />

Мөн 2010 онд амйгийн эдийн засаг нийгмийг<br />

хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд нийгмийн эмзэг<br />

бүлгийн хүүхдүүдийн нийгмийн хамгааллыг<br />

сайжруулах зорилгоор “Нэг хүүхэд-нэг<br />

байгууллага” аян өрнүүлж, хүнд нөхцөлд<br />

амьдардаг хөгжлийн бэрхшээлтэй 226 хүүхэд<br />

ОУ-ын хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдрөөрөө<br />

шинэ хувцастай, уут дүүрэн бэлэгтэй баярлаж<br />

нийт 5311.0 мянган төгрөгийг зарцуулсан байна<br />

ДЗОУБ-ын санхүүжилтээр Улиастай суманд<br />

Хүүхэд залуучуудын соёл амралтын хүрээлэнг<br />

барьж ашиглалтанд оруулаад байна.<br />

2006-2012 ХБИргэн яруу найрагч Лавайн Энхсайханыг уран<br />

бүтээлийн тайлан тоглолтоо хийхэд дэмжлэг<br />

үзүүлж, аймгийн Засаг даргын нөөц сангаас 500<br />

мянган төгрөг, аймгийн хөгжлийн бэрхшээлтэй<br />

иргэдийн холбооны 3 гишүүнийг үндэсний<br />

спортын 4-р их наадамд оролцох замын зардал<br />

300 мянган төгрөгийн дэмжлэг тус тус үзүүлсэн.<br />

Улиастай Тосонцэнгэл сумын ХБИргэний<br />

уулзалт, сургалт зохион байгуулж, төвийн<br />

арга хэмжээнд оролцлоо. Залуучуудын эрх<br />

ашгийг хамгаалж буй Төрийн бус<br />

байгууллагуудын тэргүүлэгчидтэй ажил<br />

хэргийн уулзалт зохион байгуулж, Их бүтээн<br />

байгуулалт- шинэ ажлын байр нэмэгдүүлэх<br />

жилд залуучуудын байгууллага, залуучуудын<br />

хүч оролцоог нэмэгдүүлэх асуудлаар санал<br />

солилцон, залуучуудын талаарх<br />

судалгаануудыг хамтран гаргалаа. 2007-2008<br />

онд байнгын болон түр ажлын байраар<br />

хангагдсан иргэдийн 70 гаруй хувь нь 35-аас<br />

доош насны залуучууд байна. Монголын<br />

залуучуудын хөдөлгөөний өдрийг хөтөлбөр,<br />

төлөвлөгөө гарган тэмдэглэж, орон нутгийн<br />

телевизээр сурталчилж, “Завхан” сонинд нүүр<br />

гарган, үндсэн хууль батлагдсан болон<br />

үндэсний баяр наадам, улс тунхагласны<br />

баяраар 16 нас хүрч иргэний үнэмлэхээ<br />

гардан авч байгаа хүүхдүүдэд андгай өргөх<br />

арга хэмжээг зохион байгуулж байна.<br />

2009 онд аймгийн хэмжээнд эрин зууны хөтөч<br />

аяныг өрнүүлж, 31 сургуульд 165 компьютер<br />

олгож хүүхдүүд өөрөө өөрсдөөсөө суралцах<br />

боломжийг бүрдүүллээ. Аймгийн бүх сумдын<br />

номын санг 10-15 сууудалтай болгон<br />

өргөжүүлж 1,2 сая төгрөгийн өртөг бүхий 158<br />

ширхэг номоор фондыг баяжуулсан.<br />

Баруун бүсийн оюутан залуучуудын урлаг<br />

спортын наадмыг Улиастай хотод зохион<br />

байгуулж 300 орчим оюутан залуус<br />

оролцлоо.<br />

70,0 Хөгжлийн бэрхшээлтэй нийт 3118 хүн энэ<br />

хөтөлбөрт хамрагдаж байгаагийн 2032 нь<br />

нийгмийн халамж, асрамжийн үйлчилгээг<br />

хүртэж, 210 хүн эмнэл зүйн нөхөн сэргээх<br />

арга хэмжээг хүртэж байна. Хөгжлийн<br />

бэрхшээлтэй иргэдийн аймгийн зөвлөгөөн<br />

зохион байгуулж, хэрэгжүүлэх арга<br />

хэмжээний төлөвлөгөө батлан аймгийн<br />

70,0<br />

35

35 Нийгмийн эмзэг<br />

бүлэгт<br />

хоол<br />

тэжээлийн дэмжлэг<br />

үзүүлэх дэд хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2008<br />

оны 25 дугаар<br />

тогтоол<br />

гэрлийн үнийн хөнгөлөлтөнд нийт 8,0 сая төгрөг,<br />

Улиастай сумын ХБИргэний нийтийн тээврийн<br />

үнийн хөнгөлөлтөнд 6,0 сая төгрөгийг тус тус<br />

зарцуулаад байна.<br />

2008-2012 Нийгмийн эмзэг бүлэгт хоол тэжээлийн дэмжлэг<br />

үзүүлэх дэд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилгоор<br />

2010 онд 39 дэлгүүрийг сонгож 24 сумын 781<br />

хүнд 87,4 сая төгрөгийн хүнсний талоныг тарааж<br />

журмын дагуу ажиллаж байна. Хөтөлбөрт<br />

хамрагдаж байгаа иргэн бүрт шинээр хувийн<br />

хэрэг нээж, дэлгүүрүүдтэй журмын дагуу<br />

гурвалсан гэрээ байгуулж ажиллаж байна.<br />

зөвлөл байгуулан, удирдлагыг сонгон<br />

ажиллаж байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй<br />

хүүхдийн эцэг эхийн холбоог байгуулан<br />

ажлын өрөөтэй болгож, компьютер техник<br />

хэрэгслэлээр хангасан.<br />

Жил бүр хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн<br />

өдрийг хөтөлбөр, төлөвлөгөө гарган<br />

тэмдэглэж, тэдний хийсэн бүтээлээр<br />

үзэсгэлэн худалдаа зохион байгуулж,<br />

цахилгааны болон нийтийн тээврийн үнийн<br />

хөнгөлөлт үзүүлж байна. 25 аас дээш орон<br />

тоотой аж ахуйн нэгж албан газруудад<br />

ажиллах хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тоо<br />

тоо жилээс жилд нэмэгдэж аймгийн хэмжээнд<br />

89 хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн ажиллаж<br />

байна. Хөдөлмөр халамж үйлчилгээний<br />

хэлтсээс 120 гаруй хөгжлийн бэрхшээлтэй<br />

иргэнд хувиараа хөдөлмөр эрхлэхэд нь<br />

дэмжлэг үзүүлж 3,0 сая төгрөгийн зээл<br />

олгосон. Улиастай, Тосонцэнгэл сумын 22<br />

хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг цахилгааны<br />

болон нийтийн тээврийн үнийн хөнгөлөнтөд<br />

хамрууллаа.<br />

70,0 Хөтөлбөрт хамрагдах иргэдийг эцэслэн<br />

тодорхойлох тухай хөдөлмөр халамжийн<br />

үйлчилгээний газраас ирүүлсэн 2009.09.18-<br />

ны 1/1374 тоот албан бичиг, санал,<br />

зөвлөмжийг сумдын нийгмийн ажилтнуудад<br />

хүргүүлж, сум бүрийн амьжиргааг дэмжих<br />

зөвлөлийн шийдвэр, хурлын тэмдэглэл,<br />

Хөдөлмөр халамж үйлчилгээний газраас<br />

ирүүлсэн зөвлөмжийн дагуу нэрсийн<br />

жагсаалтад бүртгэгдсэн 893 иргэнийг хүн тус<br />

бүрээр хэлэлцүүлж, 817 иргэнийг хөтөлбөрт<br />

хамруулах болсон. Мөн ирүүлсэн зөвлөмжийн<br />

дагуу дэлгүүр сонгох ажлыг зохион байгуулж,<br />

нийт 28 дэлгүүрийг сонгож, хөтөлбөрт<br />

хамрагдсан 787 иргэний 22.0 сая төгрөгийн<br />

11018 ширхэг талоныг тараасан байна.<br />

70,0<br />

36

36 Жендерийн тэгш<br />

байдлыг хангах<br />

төлөвлөгөө батлах<br />

тухай үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2010<br />

оны 91 дүгээр<br />

тогтоол<br />

37 Баруун бүсийн<br />

хөгжлийн хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2005.09.28-ний<br />

өдрийн 202 дугаар<br />

тогтоол<br />

38 “Ноос” дэд хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2001.02.11-ны 26<br />

дугаар тогтоол<br />

2010-2012 Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх 2 жилийн төлөвлөгөөг<br />

орон нутагт хэрэгжүүлэх зорилгоор<br />

нарийвчилсан төлөвлөгөө, шаардагдах<br />

хөрөнгийн тооцоог гарган хэрэгжүүлэх арга<br />

хэмжээг зохион байгуулж байна.<br />

4.Үйлдвэр, худалдаа, хүнсний хангамж<br />

2006-2015 Тус хөтөлбөрийн хүрээнд баруун бүсэд “Аялал<br />

жуулчлал хөгжүүлэх нь” зөвлөгөөн болон<br />

“Баруун бүс-түншлэл 2010” үзэсгэлэн худалдааг<br />

Говь-Алтай аймагт зохион байгуулсан арга<br />

хэмжээнд аймгаас 6 иргэн, аж ахуйн нэгж<br />

оролцож, “Мөнхөд мандаг” ХХК МХАҮТ-ын<br />

нэрэмжит цом өргөмжлөл, “Уран нэхээс” цехийн<br />

ноолууран сүлжмэл хувцас хөнгөн үйлдвэрийн<br />

салбарын шилдэг бүтээгдэхүүний алтан медаль,<br />

“Гарамгай нэгдмэл” ХХК-ийн Отгонтэнгэр цай<br />

хүнсний салбарын шилдэг бүтээгдэхүүний<br />

мөнгөн медаль, “Марал Туна далай” ХХК-ийн<br />

еэвэн хүрэл медалийг хүртсэн байна.<br />

Баруун бүсийн хөгжлийн хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

аймагт хийж хэрэгжүүлсэн ажлын тайланг<br />

гаргаж, Бүсчилсэн хөгжлийн Үндэсний хороонд<br />

хүргүүллээ.<br />

2001-2010 Аймагт ноосны лабораторийн тоног<br />

төхөөрөмжийг суурилуулснаар Сартуул<br />

үүлдрийн хонь цэврээр үржүүлж буй 6 сумын<br />

2250 хонины ноосноос дээж авч, ноосны бүтэц,<br />

урт, нарийн зэргийг эр хонь, эм хонь, төлөг гэсэн<br />

ангилалаар шинжилж, үзэхэд ноосны дундаж 27<br />

микроны голчтой, 90 мм урттай, бүтцийн хувьд<br />

68-70 хувь нь ноолуур байна. Энэ нь Сартуул<br />

50,0<br />

70.0 Баруун бүсийн хөгжлийн хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөг<br />

бүсийн зөвлөлийн хурлаар батлан<br />

хэрэгжүүлж байна. 2007 онд Улиастай хотод<br />

“Бүсийн эдийн засгийн өсөлтийг дэмжиж,<br />

салбарын зохистой бүтцийг бий болгоё”<br />

сэдэвт баруун бүсийн III зөвлөгөөн, 2008 онд<br />

Ховд аймагт “Баруун бүсэд ХАА-н түүхий<br />

эдэд суурилсан жижиг дунд үйлдвэрлэлийг<br />

хөгжүүлэх нь” сэдэвт IY зөвлөгөөнийг<br />

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор<br />

зохион байгуулж, бүсийн хөтөлбөрийн<br />

тэргүүлэх зорилтуудыг хэрэгжүүлэх, бүс<br />

нутгийн хөгжилтэй холбоотой зөвлөмжүүд<br />

гарган хэрэгжүүлж байна. Тус аймаг дахь<br />

МУИС-ын Эдийн засгийн салбар сургуулийн<br />

дэргэд Эрдэм шинжилгээ судалгааны төв<br />

байгуулан ажиллуулж, баруун аймгуудын<br />

Эдийн засгийн орчны судалгааг хийлгээд<br />

байна. Цаашид баруун бүсийн хэмжээнд үйл<br />

ажиллагаа явуулах төв болгох зорилт тавьж<br />

байна.<br />

70,0 2009 оны 6 дугаар сард Баруун бүсийн<br />

зөвлөлийн хурлыг Улиастай хотод зохион<br />

байгуулж, аймгийн Засаг дарга Баруун бүсийн<br />

хөгжлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх чиглэлээр<br />

Завхан аймагт хийсэн ажлын тайланг болон<br />

Бүс нутгийн эдийн засгийг Завхан аймгийн<br />

жишээн дээр дэмжих арга зам, бодлого<br />

зөвлөмжийг хэлэлцүүлээ. Баруун бүсийн<br />

70.0<br />

90.0<br />

37

39 “Арьс шир” дэд<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2001<br />

оны 114 дүгээр<br />

тогтоол<br />

хонины ноосоор эцсийн бүтээгдэхүүн<br />

үйлдвэрлэн дэлхийн зах зээлд гаргах боломж<br />

бүрдэж байгаа юм. Мөн орон нутагт ноосны<br />

жижиг үйлдвэрлэлийн сүлжээ бий болгох,<br />

ноосны үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор орон<br />

нутагт ноосны чадавхийн төв байгуулагдан үйл<br />

ажиллагаагаа явуулж байна.<br />

2001-2010 Тус хөтөлбөрийн хүрээнд аймгийн арьс ширэн<br />

бүтээгдэхүүний нэмүү өртгийн сүлжээ бий болгох<br />

сургалтыг 2010 оны 01 дүгээр сарын 21,22-нд<br />

зохион байгуулж, сургалт семинарт нийт 24<br />

үйлдвэрлэгчид хамрагдлаа.<br />

Мөн арьс ширний үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн үйл<br />

ажиллагааг дэмжих зорилгоор Арьс ширний<br />

хөгжлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга<br />

хэмжээний төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд<br />

чиглэгдсэн ажлын жагсаалтыг жил бүр<br />

гаргаж, аймгийн эдийн засаг нийгмийг<br />

хөгжүүлэх үндсэн чиглэл, бусад<br />

хөтөлбөрүүдэд тусган хэрэгжүүлж, бүсийн<br />

хэмжээнд зохион байгуулсан арга<br />

хэмжээнүүдэд идэвхитэй оролцож байна.<br />

Ховд аймагт зохион байгуулагдсан “Баруун<br />

бүс түншлэл-2009” зах зээлийн өдөрлөг<br />

үзэсгэлэн худалдаанд манай аймгаас хэд<br />

хэдэн аж ахуйн нэгж, бизнес эрхлэгч,<br />

үйлдвэрлэгчид оролцсоноос олон<br />

бүтээгдэхүүн медаль авч, “Мөнхөд мандаг”<br />

ХХК баруун бүсийн Шилдгийн шилдэг аж<br />

ахуйн нэгжээр шалгарсан.<br />

Ноосны чиглэлийн Сартуул омгийн хонийг<br />

үүлдэр болгон баталгаажуулж, одоо 18<br />

суманд 153.8 мянган толгой байна. “Ноос”<br />

дэд хөтөлбөрийн гуравдугаар үе шат болох<br />

ноосон түүхий эдийн нөөцийг бүрэн ашиглах<br />

зорилгоор Сартуул үүлдрийн хонины ноосны<br />

шинж чанарын судалгааг ШУА-ын Нэхмэлийн<br />

хүрээлэнгээр хийлгэж, энэ ноосоор нэхмэл,<br />

сүлжмэл бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх туршилтын<br />

ажлуудыг гүйцэтгэж байна. Мал бүхий иргэд<br />

гар аргаар эсгий хийж, өргөн ашиглаж байна.<br />

Мөн Эрдэнэт хотод зохион байгуулагдсан<br />

“Ноосны салбарт нэмүү өртгийн сүлжээ бий<br />

болгох нь” сэдэвт зөвлөгөөнд холбогдох<br />

мэргэжилтнүүд оролцож, “Завхан аймгийн<br />

ноосны салбарын өнөөгийн байдал, цаашдын<br />

зорилт” илтгэлийг хэлэлцүүлсэн.<br />

90,0 Арьс, ширэн түүхий эдийн нөөцийг бүрэн<br />

ашиглах, дээрхи бүтээгдэхүүний нэмүү<br />

өртгийн сүлжээ бий болгох талаар Бүс<br />

нутгийн эдийн засгийг дэмжих хөтөлбөр,<br />

төслийн байгууллагатай хамтран арьс<br />

ширний салбарт судалгаа хийж, дээрх<br />

салбарын үйлдвэрлэгчдийг шинжлэх ухааны<br />

70,0<br />

38

40 Оёмол<br />

бүтээгдэхүүний<br />

үйлдвэрлэлийг<br />

хөгжүүлэх хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2003<br />

оны 207 дугаар<br />

тогтоол<br />

41 Ой мод боловсруулах<br />

салбарын<br />

үйлдвэрлэлийг<br />

сэргээх, тухайн<br />

чиглэлээр<br />

байгуулагдсан<br />

тосгоны хүн амын<br />

хөдөлмөр эрхлэлт,<br />

нийгмийн асуудлыг<br />

шийдвэрлэх арга<br />

хэмжээний хөтөлбөр<br />

Улсын Их Хурлын<br />

2000 оны 30 дугаар<br />

тогтоол<br />

холбоо байгуулан, аймгийн арьс ширний<br />

үйлдвэрлэл эрхэлдэг 20 гаруй үйлдвэр, аж ахуйн<br />

нэгж, иргэд хамрагдаад байна. 2010 онд<br />

Арьс,арьсан бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн 4<br />

төсөлд 30 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл<br />

олголоо.<br />

2003-2015 Аймагт үйл ажиллагаа явуулж буй оёмол<br />

бүтээгдэхүүний ихэнх нь өрхийн үйлдвэрлэл<br />

явуулж байна. Энэ үйлдвэрлэлд ажиллагсдын<br />

80-90 хувь эмэгтэйчүүд байдаг. 2010 онд жижиг,<br />

дунд үйлдвэрийг дэмжих сангийн хөнгөлөлттэй<br />

зээлд өрхийн жижиг үйлдвэрлэлийг дэмжих<br />

зорилгоор оёмол бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж буй 4<br />

иргэн, аж ахуйн нэгжид 14,8 сая төгрөгийн<br />

хөнгөлөлттэй зээл олголоо.<br />

2000-2010 Мод, модон эдлэлийн үйлдвэрийн үйл<br />

ажиллагааг сэргээх, хөгжүүлэх зорилгоор<br />

аймгийн тэргүүлэх үйлдвэрийн салбарт мод,<br />

модон эдлэлийн үйлдвэрийг оруулж дэмжлэг<br />

үзүүлж байна. Ой мод боловсруулах салбарын<br />

үйлдвэрлэлийг сэргээн хөгжүүлэх арга<br />

хэмжээний хөтөлбөрийг шинэчлэн боловсруулах<br />

талаар ХХААХҮЯ-д санал хүргүүлсэн.<br />

2010 онд Мод болон модон эдлэлийн<br />

үйлдвэрлэлийн 4 төсөлд 25 сая төгрөгийн<br />

хөнгөлөлттэй зээл олгосон.<br />

байгууллагатай холбох, сургалт семинарт<br />

хамруулах ажлуудыг зохион байгуулж байна.<br />

Хог хаягдал, байгалийн бохирдлыг бууруулах,<br />

цэвэр үйлдвэрлэлийн зарчмыг баримтлах<br />

зорилгоор ГТХАН-ийн бүс нутгийн эдийн<br />

засгийг дэмжих төсөл хөтөлбөрийн газар,<br />

аймгийн Худалдаа ажүйлдвэрийн танхимтай<br />

хамтран ноос, арьс шир, мод боловсруулах<br />

салбарын үйлдвэрлэгчдийн дунд “Байгаль<br />

орчинд ээлтэй, үр ашигтай үйлдвэрлэлийн<br />

арга технологийг нэвтрүүлэх” 6 сарын<br />

уралдаан зарлаж, тус уралдаанд 12 үйлдвэр<br />

аж ахуйн нэгж оролцлоо.<br />

70,0 Оёмол бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг<br />

дэмжих зорилгоор “Завхан баялаг” ХК-ийн<br />

оёдлын үйлдвэрт сумдтай гэрээ байгуулан<br />

сурагчдын дүрэмт хувцсыг захиалгаар оёулж<br />

байна. Бүсийн болоод аймгийн чанартай<br />

үзэсгэлэн, яармагт оёмол бүтээгдэхүүн<br />

үйлдвэрлэгчдийг оролцуулах арга хэмжээ<br />

авч, 2009 онд “Богд шүтээн” ХХК-ий<br />

үйлдвэрлэсэн оёмол бүтээгдэхүүн баруун<br />

бүсийн шилдэг бүтээгдэхүүнээр шалгарч<br />

медаль цом өргөмжлөл хүртсэн.<br />

90,0 Тосонцэнгэл сумын Мод боловсруулах<br />

үйлдвэрийн бааз суурийг ашиглан 6 жижиг<br />

үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулж, мод модон<br />

эдлэл үйлдвэрлэж байна. Ой мод<br />

боловсруулах салбарын үйлдвэрлэлийг<br />

сэргээх, тухайн чиглэлээр байгуулагдсан<br />

тосгоны хүн амын хөдөлмөр эрхлэлт,<br />

нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх арга<br />

хэмжээний хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг жил<br />

бүр гарган холбогдох газарт хүргүүлж байна.<br />

Мод боловсруулах үйлдвэр ажиллаж байсан<br />

Тосонцэнгэл хот нь хуучин Булнай сумтай<br />

нэгдэж, иргэд нь ХАА-н үйлдвэрлэл эрхлэх<br />

боломж бүрдсэн. 2009 онд мод модон<br />

эдлэлийн 7 үйлдвэр аж ахуйн нэгж, иргэнд<br />

50,0<br />

90,0<br />

39

42 “Сүү” үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2006<br />

оны 239 дүгээр<br />

тогтоол<br />

43 Хүнсний хангамж<br />

аюулгүй байдал, хоол<br />

тэжээл хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2001<br />

оны 242 дугаар<br />

тогтоол<br />

2006-2020 2010 оны 01 дүгээр сарын 18-21-ны өдрүүдэд<br />

Архангай аймагт “Орон нутагт сүү, цагаан<br />

идээний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх боломж”<br />

сургалтанд Улиастай, Тосонцэнгэл, Их-уул<br />

сумын сүү үйлдвэрлэгчдийг оролцууллаа. Мөн<br />

Яруу суманд “Сүү цагаан идээг үйлдвэрийн<br />

аргаар боловсруулах” сэдэвт сургалт зохион<br />

байгуулж нийт 25 иргэн, аж ахуйн нэгжийг<br />

хамрууллаа.<br />

Сүү хөтөлбөрийн хүрээнд 50-100 л сүү<br />

боловсруулах бага оврын тоног төхөөрөмжийг<br />

“Баруун – Алдар” ХХК-д нийлүүлснээр 6 нэр<br />

төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрийн аргаар<br />

боловсруулж үдийн цай хөтөлбөр болон<br />

хэрэглэгчдэд нийлүүлээд байна.<br />

2001-2020 Архи, согтууруулах ундаа худалдах болон<br />

түүгээр үйлчлэх цэг салбаруудад хяналт<br />

шалгалт хийж, зөрчил дутагдалтай ажиллаж<br />

байсан 52 цэг салбарын зөвшөөрлийг хүчингүй<br />

болгож, стандартын шаардлага хангаагүй 371.8<br />

литр архи, согтууруулах ундааг хураан авч<br />

устгалаа.<br />

44.5 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл<br />

олголоо. Мод, модон эдлэлийн үйлдвэрлэл<br />

аймгийн боловсруулах үйлдвэрийн хэмжээнд<br />

11 хувийг эзэлж байна.<br />

70,0 Тус аймагт Баялаг ХХК, Дөл ХХК, Баруун-<br />

Алдар ХХК, Миний тулга ХХК, Буурлын<br />

рашаан ХХК, Шүүдэр хоршоо зэрэг аж ахуй<br />

нэгж, иргэд сүү, сүүн бүтээгдэхүүний<br />

үйлдвэрлэл эрхэлж, аймгийн төвд сүү цагаан<br />

идээний төрөлжсөн зах ажиллаж, олон иргэд<br />

энэ төрлийн худалдаа эрхэлж байна. 2006<br />

онд 5.3 тн, 2007 онд 7.0 тн, 2008 онд 12.0 тн,<br />

2009 онд 18.0 тн сүү цагаан идээ<br />

үйлдвэрлэсэн судалгаа гарч байна. 2009 онд<br />

судалгаагаар 33.1 мянган литр сүү, 2.5 тн<br />

цагаан идээ үйлдвэрлэж, иргэдийнхээ<br />

хэрэгцээг хангалаа. Аймгийн Хүнс, хөдөө аж<br />

ахуй, жижиг дунд үйлдвэрийн газраас<br />

Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний<br />

хэлтсийн Сургалтын албатай хамтран<br />

Тэлмэн, Цагаанхайрхан сумдад сүү цагаан<br />

идээ боловсруулах арга технологи<br />

эзэмшүүлэх сургалт явуулж, 50 хүн<br />

хамруулан орчин үеийн тоног төхөөрөмжийг<br />

ашиглан 10 гаруй нэр төрлийн бүтээгдэхүүн<br />

үйлдвэрлэж, өрхийн орлогоо нэмэгдүүлэх<br />

дадал эзэмшүүлж, гарын авлага материалаар<br />

хангалаа. Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих<br />

сангаас сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл<br />

эрхэлдэг 3 аж ахуйн нэгжид 17.0 сая<br />

төгрөгийн хөнгөлөттэй зээл олгож, сүү<br />

үйлдвэрлэгчдэд дэмжлэг үзүүллээ.<br />

70.0 Засгийн газраас 2008 оныг “Хүнсний хангамж,<br />

аюулгүй байдлын жил” болгон зарласныг<br />

орон нутагт хэрэгжүүлэх ажлын хэсгийг<br />

томилж, 4 бүлэг, 44 зорилт бүхий төлөвлөгөө<br />

гарган хэрэгжүүлж, үр дүнг Засаг даргын<br />

зөвлөлийн хурлаар хэлэлцэж дүгнэсэн.<br />

Аймгийн хэмжээнд хэрэгцээт төмс, хүнсний<br />

50.0<br />

50.0<br />

40

44 “Хоршоог хөгжүүлэх<br />

нийгмийн хэмжээний<br />

хөтөлбөр-II“<br />

Засгийн газрын<br />

2009.06.10-ны 173<br />

дугаар тогтоол<br />

45 “Экологийн цэвэр<br />

бүтээгдхүүн”<br />

хөтөлбөр Засгийн<br />

газрын 2006.03.22-<br />

ний 50 дугаар<br />

Хүн амын хүнсний хангамжийг нэмэгдүүлэх, орон<br />

нутагт фермерийн аж ахуй байгуулж буй иргэн,<br />

аж ахуйн нэгжийг дэмжиж 19 сумын 17 аж ахуйн<br />

нэгж 13 иргэнд 227,0 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй<br />

зээл олгосон.<br />

2009-2017 Аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн тогтоолоор<br />

“Аймагт хоршоог хөгжүүлэх дэд хөтөлбөр-2”-ийг<br />

батлан хэрэгжүүлж, аймгийн тэргүүний хоршоо<br />

шалгаруулах журам гарган ажиллаж байна.<br />

Одоо аймгийн хэмжээнд хөдөө аж ахуй,<br />

үйлдвэрлэл, үйлчилгээний 164 хоршоо,<br />

хадгаламж зээлийн 40 хоршоо тогтмол үйл<br />

ажиллагаа явуулж байна. Эдгээрээс аймгийн<br />

тэргүүний хоршоо 19, улсын тэргүүний хоршоо 5<br />

ажиллаж байна.<br />

Аймагт үйл ажиллагаа явуулж буй хоршоодын<br />

холбоодын үйл ажиллагааг нэгтгэн аймгийн<br />

хоршоодын “Нэгдсэн холбоо”-г байгуулан ажлыг<br />

эхлүүлсэн. Мөн хоршоодын нэгдсэн судалгааг<br />

гаргаж ХХААХҮЯ-д хүргүүллээ.<br />

2006-2012 Орон нутгийн түүхий эдийн нөөц, боломжид<br />

тулгуурласан хүнсний үйлдвэрлэл шинээр<br />

байгуулах, экологийн цэвэр бүтээгдэхүүний<br />

үйлдвэрлэлийг хөрөнгө оруулалтын бодлогоор<br />

дэмжих чиглэлийг баримталж байна. Аймагт<br />

ногооны 44.7 хувийг, сүү, цагаан идээний 80.0<br />

гаруй хувийг, махыг 100 хувь орон нутгийн<br />

үйлдвэрлэлээр хангаж байна. Хүнсний<br />

бүтээгдэхүүний 4 томоохон үйлдвэр ажиллаж,<br />

экологийн цэвэр бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл<br />

нэмэгдэж байна. Аймгийн хэмжээнд 2009<br />

онд 22 аж ахуйн нэгж, 2450 өрх газар<br />

тариалангийн үйлдвэрлэл эрхэлж, 228.5 га-д<br />

төмс, 95.0 га-д хүнсний ногоо, 256.5 га-д үр<br />

тариа тариалж, 1673.7 тн төмс, 878.5 тн<br />

хүнсний ногоо, 52.6 тн үр тариа хураан авч,<br />

33.1 мянган литр сүү, 2.5 тн цагаан идээ<br />

үйлдвэрлэж, хүн амын хүнсний хэрэгцээг<br />

хангаж байна. Сүүлийн 3 жил дараалан “Эх<br />

орны шим” цагаан сарын үзэсгэлэн яармагийг<br />

тогтмол зохион байгуулж, 20 сумын 1210<br />

иргэн, аж ахуйн нэгж, иргэд 328 нэр төрлийн<br />

бүтээгдэхүүнээр оролцож, 312,9 сая<br />

төгрөгийн борлуулалт хийсэн байна.<br />

70,0 Аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн тогтоолоор<br />

“Аймагт хоршоог хөгжүүлэх дэд хөтөлбөр-2”<br />

батлан хэрэгжүүлж, аймгийн тэргүүний<br />

хоршоо шалгаруулах журам гарган ажиллаж<br />

байна. Одоо аймгийн хэмжээнд хөдөө аж<br />

ахуй, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний 164 хоршоо,<br />

хадгаламж зээлийн 40 хоршоо тогтмол үйл<br />

ажиллагаа явуулж байна. Эдгээрээс аймгийн<br />

тэргүүний хоршоо 19, улсын тэргүүний<br />

хоршоо 5 ажиллаж байна.<br />

70.0 Жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулж<br />

буй түншлэл үзэсгэлэн худалдааны<br />

шалгаруулалтын нэг номинаци нь экологийн<br />

шилдэг бүтээгдэхүүн байдаг. Экологийн<br />

цэвэр бүтээгдэхүүнээр улаан хальст сармис,<br />

50.0<br />

70.0<br />

41

тогтоол<br />

46 “Нэг суурин- нэг<br />

бүтээгдэхүүн”<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2005.06.22-ний<br />

өдрийн 138 дугаар<br />

тогтоол<br />

түлхүү хөгжүүлэх үйлдвэрийн жагсаалтад мах,<br />

сүү сүүн бүтээгдэхүүн, жимс жимсгэнэ<br />

боловсруулах болон сармисны ханд бэлтгэх<br />

үйлдвэрийг оруулж, зах зээлд нийлүүлэх зорилт<br />

тавьж байна. Орон нутагт чацаргана<br />

тариалалтыг нэмэгдүүлэх зорилгоор 8 сумын 12<br />

иргэн аж ахуйн нэгжид 10000 суулгац<br />

нийлүүлсэн. Орон нутгийн байгалийн нөөц<br />

баялагт тулгуурлан чацарганы тос, шүүс, нэрс,<br />

аньсны варень, дарс, цэвэр жүүс үйлдвэрлэж<br />

байна. Тосонцэнгэл суманд нэрс, аньсны<br />

чанамал болон цэвэр жүүсийг ваакумжуулан<br />

хадгалах сургалт зохион байгуулснаар 8 эмэгтэй<br />

өөрсдийн санаачилгаар “Ирээдүй” бүлгэм<br />

байгуулж, байгалийн жимсийг савлан<br />

хэрэглэгчдэд нийлүүлж эхлээд байна.<br />

2005-2012 Нэг суурин-нэг бүтээгдэхүүн хөтөлбөрийн<br />

хоёрдугаар үе шатыг хэрэгжүүлэх зорилтын<br />

хүрээнд бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, үйлчилгээг<br />

өргөтгөх, зээл хөрөнгө оруулалтын бодлогоор<br />

дэмжих, борлуулалтын сүлжээ бий болгох<br />

зорилт тавин ажиллаж байна.<br />

ХХААХҮЯ-ны зарласан “Чацарганы суулгац<br />

зээлээр олгох” төслийн сонгон шалгаруулалтад<br />

4 сумын 13 төсөл ирүүлснээс “Завхан баялаг”<br />

ХК, “Манлай Од” ХХК, Улиастайн Цэнхэр Этүгэн<br />

хоршооны төслүүд шалгарч, чацарганы<br />

тариалалт орон нутагт 30 хувиар нэмэгдэх<br />

боломж бүрдсэн. 2009 онд 5,8 га газарт<br />

чацаргана тариалсан бол энэ онд Засгийн<br />

газрын “чацаргана” хөтөлбөрийн хүрээнд 20,0<br />

мянган ширхэг чацарганы суулгацыг “Газрын<br />

шим”, “Завхан буудай” ХХК-уудаар дамжуулан<br />

17 сумын иргэн, аж ахуйн нэгжид хуваарилан,<br />

чацаргана тариалах арга хэмжээ авсан. Жижиг,<br />

дунд үйлдвэр эрхлэгчдийн жижиг, дунд<br />

үйлдвэрийг дэмжих сангийн хөнгөлөлттэй зээлд<br />

хамрагдахаар 3,0 орчим тэрбум төгрөгийн 196<br />

төсөл ирүүлснийг аймгийн дэд комисс хянан<br />

шалгаж 808,0 сая төгрөгийн 86 төслийг<br />

чацарганы тос, аньсны дарс, есөн цагаан<br />

суварга цэвэр ус зэрэг бүтээгдэхүүн<br />

шалгарсан. Экологийн цэвэр хүнсний<br />

бүтээгдэхүүний хэрэглээг нэмэгдүүлэх, орон<br />

нутгийн онцлогт тохирсон экологийн цэвэр<br />

хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг<br />

санхүүгийн бодлогоор дэмжих арга хэмжээ<br />

авч байна. Цагаан сарын баярыг<br />

тохиолдуулан цагаан идээний болон орон<br />

нутагт үйлдвэрлэсэн хүнсний бүтээгдэхүүний<br />

үзэсгэлэн худалдааг аймгийн төвд зохион<br />

байгууллаа. “Эх орны шим-2009” “Завхан<br />

түншлэл-2009” үзэсгэлэн худалдааг зохион<br />

байгуулж, экологийн шилдэг хүнсний<br />

бүтээгдэхүүнийг шалгаруулж урамшууллаа.<br />

100.0 “Нэг суурин- нэг бүтээгдэхүүн” хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэх зорилгоор 2006 оныг аймгийн<br />

хэмжээнд “Шинэ бүтээгдэхүүний<br />

үйлдвэрлэлийг дэмжих” жил болгон зарлаж,<br />

аймгийн төдийгүй сум бүрийг брэнд<br />

бүтээгдэхүүнтэй болгох зорилт тавьж,<br />

шалгаруулан сумдын ажлыг дүгнэхэд нэг<br />

үзүүлэлт болгосноор олон төрлийн шинэ<br />

бүтээгдэхүүн бий боллоо. Энэ хөтөлбөрийн<br />

хүрээнд “Баруун бүсийн түншлэл” “Завхан-<br />

Тыва-Экспо” үзэсгэлэн худалдааг жил бүр<br />

зохион байгуулж байна. Бүс нутгийн эдийн<br />

засгийн хөгжил хөтөлбөр төслийн<br />

байгууллагатай хамтарч “Бизнес төлөвлөгөө<br />

Завхан-2008” уралдаан зарлаж, дүгнэхэд<br />

эсгийний үйлдвэрлэл, орон нутгийн<br />

байгалийн баялаг ашиглаж үйлдвэрлэсэн<br />

цай, хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн<br />

чиглэлийн 7 төсөл шалгарлаа. Хөтөлбөрийн<br />

хүрээнд загвар болгон хөгжүүлэх 4 аж ахуйн<br />

нэгжид 20.0 сая төгрөгийн хүүгүй зээл<br />

олголоо. Сум багийн ажлыг дүгнэх журмыг<br />

аймгийн Засаг даргын 2009 оны 85 дугаар<br />

захирамжаар шинэчлэн баталж, бренд<br />

90,0<br />

42

47 Экспортын<br />

үйлдвэрлэлийг<br />

дэмжих хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1998<br />

оны 158 дугаар<br />

тогтоол<br />

Хадгаламж банкинд хүргүүлснээр 66 иргэн, аж<br />

ахуйн нэгжид 619,0 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй<br />

зээл олгоод байна.Энэ хүрээнд 221 ажлын байр<br />

хадгалагдаж, шинээр 119 ажлын байр<br />

нэмэгдсэн. Аймагт 2010 оныг “Сумдын бүтээн<br />

байгуулалт үйлдвэржилтийн жил” болгон<br />

зарлаж, жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлж, сум<br />

бүрийг бренд бүтээгдэхүүнтэй болгох зорилгоор<br />

тухайн сумын онцлог, сум орон нутгийн хөгжилд<br />

нөлөөлөхүйц үйлдвэрлэл, бүтээгдэхүүн<br />

үйлчилгээг дэмжиж 5.0-20.0 сая төгрөгийн<br />

хөнгөлөлттэй зээл олголоо.<br />

1998-2010 2010 оны 06 дугаар сарын 3-5-ны өдрүүдэд ОХУын<br />

БНТыва болон Завхан аймгийн ЗДТГ-ын<br />

гэрээ хэлэлцээрийн дагуу “Сайн хөршийн<br />

түншлэл” хаврын үзэсгэлэн яармагийг, 08 дугаар<br />

сарын 18-22-ны өдрүүдэд “Арцсуурь школа-<br />

2010” үзэсгэлэн яармагийг тус тус Арцсуурь<br />

боомтод зохион байгуулж, хаврын яармагт<br />

Тывагаас 479 машинтай 2710 иргэд оролцсон<br />

бол манай аймгийн төдийгүй Увс, Хөвсгөл,<br />

Улаанбаатарын 500 гаруй бизнес эрхлэгчид<br />

оролцож, 20 орчим сая рублийн бараа<br />

борлуулалт хийсэн бол намрын худалдаанд<br />

аймаг, орон нутгаас нийт 122 аж ахуй нэгж,<br />

иргэд жижиг дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ<br />

эрхлэгчид, гар урчууд 541.5 сая төгрөгийн бараа<br />

бүтээгдэхүүнтэй оролцож ОХУ-аас 1296<br />

автомашинаар 6650 худалдан авагч иргэд<br />

хүрэлцэн ирж 407.0 орчим сая төгрөгийн<br />

худалдан авалт хийж 76%-80%-ийн борлуулалт<br />

хийсэн байна.<br />

бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг нэг үзүүлэлт<br />

болгон орууллаа. Хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

шилдэг бүтээгдэхүүнийг сурталчлах<br />

борлуулахад зориулсан үзэсгэлэн худалдааг<br />

аймагт 2 удаа зохион байгууллаа. Мөн Тува<br />

Монголын хамтарсан хилийн үзэсгэлэн<br />

яармагийг зохион байгуулж, 400 гаруй иргэд,<br />

аж ахуйн нэгж оролцож, 10.5 сая төгрөгийн<br />

борлуулалт хийсэн байна.<br />

90,0 Малын гаралтай түүхий эдийг боловсруулах<br />

чиглэлийн үйлдвэрлэлийг түлхүү дэмжиж<br />

байна. Аймагт Хөдөө аж ахуйн салбарын<br />

хөгжлийн хөтөлбөр төсөл болон “Дөрвөлжин<br />

таван эрдэнэ” хоршооны хөрөнгө<br />

оруулалтаар жилдээ 1500 тн ноос угаах, 20,0<br />

мянган кв.м эсгий үйлдвэрлэх хүчин чадал<br />

бүхий үйлдвэрийг 2004 ашиглалтанд<br />

оруулснаар жилд 250-400.0 тн ноос угааж<br />

экспортолсны зэрэгцээ 1200-1500 кв.м эсгий<br />

үйлдвэрлэн малчдын хэрэгцээнд нийлүүлж<br />

байна. 2009 онд тус үйлдвэрийн үйл<br />

ажиллагааг өргөжүүлэх зорилгоор улсын<br />

төсвийн 400.0 сая төгрөгийн хөрөнгө<br />

оруулалтаар тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлт<br />

хийлээ. Экспортын чиглэлтэй үйлдвэрийг<br />

дэмжих зорилгоор “Арцсуурь-2009” хавар,<br />

намрын хилийн үзэсгэлэн яармаг худалдааг<br />

5,8 дугаар сард амжилттай зохион байгуулж,<br />

тус яармагт Завхан аймгийн бүх сумд<br />

төдийгүй Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт,<br />

Сэлэнгэ, Төв, Архангай, Хөвсгөл, Увс, Ховд<br />

аймгийн бизнес эрхлэгчид оролцож бараа<br />

бүтээгдэхүүнээ борлуулж, ОХУ-ын Тыва<br />

улсаас яармаг бүрт 2600-3000 бизнес<br />

эрхлэгчид, худалдан авагчид тус<br />

яармагуудад оролцлоо. Нийт дүнгээр 1,8<br />

90,0<br />

43

48 Жижиг, дунд<br />

үйлдвэрийг дэмжих<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2005.04.01-ний 64<br />

дүгээр тогтоол<br />

Хөтөлбөрт өөрчлөлт<br />

оруулах тухай<br />

Засгийн газрын<br />

2009.09.09-ний 280<br />

дугаар тогтоол<br />

2005-2010 Аймагт жижиг дунд үйлдвэр эрхлэгчдийг дэмжих,<br />

зөвлөгөө, мэдээлэл өгөх, инкубаторийн<br />

үйлчилгээ үзүүлэх “Завхан төв” байгуулагдан<br />

үйл ажиллагаа явуулж, бизнес эрхлэгчдийг<br />

сургалтад хамруулж байна. Цаашдаа тодорхой<br />

төслүүдийг санхүүжүүлэх ажлыг энэ төвөөр<br />

дамжуулан гүйцэтгэх болно..<br />

Жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгчдийн жижиг, дунд<br />

үйлдвэрийг дэмжих сангийн хөнгөлөлттэй зээлд<br />

хамрагдахаар 3,0 орчим тэрбум төгрөгийн 196<br />

төсөл ирүүлснийг аймгийн дэд комисс хянан<br />

шалгаж 808,0 сая төгрөгийн 86 төслийг<br />

Хадгаламж банкинд хүргүүлснээр 66 иргэн, аж<br />

ахуйн нэгжид 619,0 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй<br />

зээл олгоод байна.Энэ хүрээнд 221 ажлын байр<br />

хадгалагдаж, шинээр 119 ажлын байр нэмэгдсэн<br />

тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийгдсэн байна.<br />

70,0 “Орон нутагт үйлдвэрлэл хөгжүүлэх бодлого”-<br />

ын баримт бичгийн төсөлд аймгийн тэргүүлэх<br />

ач холбогдол бүхий жижиг дунд<br />

үйлдвэрүүдийн жагсаалтыг гаргаж, хөрөнгө<br />

оруулалтын бодлогоор дэмжих чиглэл<br />

баримталж байна. Үүнд:-Мах боловсруулах<br />

үйлдвэрийг сэргээн засварлах, өргөтгөх<br />

-Жимс, жимсгэнэ боловсруулах үйлдвэр<br />

хөгжүүлэх /Чацаргана, нэрс аньс/<br />

-Эмийн ургамал боловсруулах болон рашаан<br />

савлах үйлдвэр байгуулах<br />

-Улаан хальст сармисны тариалалтыг<br />

нэмэгдүүлж, сармисны ханд бэлтгэх үйлдвэр<br />

байгуулах<br />

-Сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэр байгуулах<br />

-Ноос, ноолуур гүн боловсруулах үйлдвэр<br />

байгуулах<br />

-Мод, модон эдлэлийн үйлдвэрийг<br />

өргөжүүлэх<br />

-Барилгын материалын үйлдвэрлэлийг<br />

хөгжүүлэх /Тоосгоны болон ханын<br />

материалын үйлдвэрлэлийг түлхүү<br />

хөгжүүлэх/<br />

Улиастай хотод үйлдвэрлэл, технологийн<br />

парк байгуулахаар төлөвлөж, техник, эдийн<br />

засгийн үзүүлэлт боловсруулах, байгаль<br />

орчинд нөлөөлөхөд дүн шинжилгээ хийх,<br />

паркийн зураг төсвийг боловсруулах зэрэг<br />

ажлууд хийгдээд байна. Аймагт “Жижиг дунд<br />

үйлдвэрлэлийг дэмжих сан” байгуулж, төсөл<br />

шалгаруулан 2007 онд 6 төсөлд 30.5 сая<br />

төгрөгийн, 2008 онд 25 төсөлд 152.8 сая<br />

төгрөгийн, 2009 онд 81 төсөлд 780.0 сая<br />

төгрөгийн, 2010 онд 66 төсөлд 619,0 сая<br />

төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийг олгоод<br />

байна<br />

90.0<br />

44

49 “Нэг цэгийн<br />

үйлчилгээ байгуулах<br />

дунд хугацааны<br />

хөтөлбөр” Засгийн<br />

газрын<br />

2007.10.17-ны дугаар<br />

264<br />

50 Бөөний худалдааны<br />

сүлжээ хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2008.05.07 169 дүгээр<br />

тогтоол<br />

51 “Ахуйн үйлчилгээний<br />

салбарыг дэмжих<br />

хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын<br />

2008.07.08 дугаар<br />

288<br />

2007-2010 Тус аймагт “Хүний аюулгүй байдлын судалгааны<br />

төв” төрийн бус байгууллагын дэмжлэгтэй “Нэг<br />

цонхны үйлчилгээний төв”-ийг 2009 оны 11<br />

дүгээр сарын 30-нд нээж, орчин үеийн техник<br />

хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжөөр ханган ажиллуулж<br />

байна. Үүнд халамж, даатгал, иргэний бүртгэл,<br />

эд хөрөнгийн бүртгэл, газрын харилцаа, банкны<br />

үйлчилгээг давхардсан тоогоор 100 гаруй мянган<br />

иргэд, аж ахуйн нэгжид үзүүлж байна.<br />

Нэг цонхны үйлчилгээн дэх бизнес ширээний<br />

үйлчилгээг нэвтрүүлэн, хуулийн этгээд үүсгэн<br />

байгуулах үйлчилгээ болон төрийн<br />

байгууллагаас авдаг төрөл бүрийн лиценз,<br />

зөвшөөрөл, дүгнэлттэй холбоотой харилцааг<br />

бизнес ширээний үйлчилгээгээр хүргэх ажлыг<br />

зохион байгуулж эхлээд байна.<br />

2008-2011 Бөөний худалдааны сүлжээ хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлсэн “Өлзийт төв” ХХК нь хөтөлбөр<br />

хэрэгжүүлэх хугацаандаа 1339.8 сая төгрөгийн<br />

барааг нийлүүлж, 21 суманд цэг салбараа<br />

байгуулан, ноосны болон оёдлын үйлдвэрт<br />

хөрөнгө оруулалт хийж, шинээр 134 ажлын<br />

байрыг бий болгосон бөгөөд энэ суурин дээр<br />

өргөн хэрэглээний барааны худалдаа үйлчилгээ<br />

явагдаж байна.<br />

2008-2016 Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангаас ахуй<br />

үйлчилгээний чиглэлийн үйл ажиллагаа<br />

явуулдаг аж ахуйн нэгж, иргэдийн 22 төсөлд<br />

152.0 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл олгосон.<br />

100,0 Нэг цэгийн үйлчилгээг Улиастайд 2008.10.01-<br />

нээс 2009.09.31-ны хооронд байгуулахаар<br />

хөтөлбөрт тусгасан. Бүс нутгийг дэмжих<br />

хөтөлбөр төслийн хүрээнд судалгаа хийж,<br />

нэг цэгийн үйлчилгээг бий болгох ажлыг<br />

зохион байгуулснаар 2009 онд “Нэг цонхны<br />

үйлчилгээний төв”-ийг байгуулан ажиллуулж<br />

байна. Тус төв нь иргэдэд Хөдөлмөр халамж,<br />

Нийгмийн даатгал, Иргэний улсын бүртгэл,<br />

Төрийн архив, Газрын харилцаа, Эд<br />

хөрөнгийн эрхийн бүртгэл, Мэдээлэл<br />

зөвлөмж, Банк гэсэн 8 чиглэлийн нийт 82<br />

төрлийн үйлчилгээг иргэдэд нэг цэгээс<br />

шуурхай хүргэж, 2010 онд Хөдөлмөр халамж<br />

17,5 мянга, нийгмийн даатгал 0,9 мянга,<br />

иргэний бүртгэл 8,1 мянга, төрийн архив 0,8<br />

мянга, иргэний улсын бүртгэл 2,5 мянга,<br />

мэдээлэл зөвлөмж 4,2 мянга, ХААН банк 16,9<br />

мянга, газрын харилцаа 0,6 мянга, эд<br />

хөрөнгийн бүртгэл 1,2 мянга, нотариат 2,2<br />

мянга, нийт 52,7 мянган иргэнд үйлчлээд<br />

байна.<br />

70,0 Манай аймагт “Бөөний худалдааны сүлжээ”<br />

хөтөлбөрийн эхний үе шатыг “Өлзийт төв”<br />

ХХК 2003 оны 11 дүгээр сараас 2006 оны 04<br />

дүгээр сарын 10 хүртэл хэрэгжүүлж дууссан.<br />

Засгийн газрын хүүгүй зээлийг эргэн<br />

төлөлтийн графикт хугацаанд нь бүрэн<br />

төлсөн.<br />

50,0 Аймагт ахуйн үйлчилгээний чиглэлээр 40<br />

гаруй цэг салбар үйл ажиллагаа явуулж<br />

байна. Аймгийн эдийн засаг, нийгмийг<br />

хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд ээлж дараатай<br />

тусган хэрэгжүүлснээр бүх сумдыг халуун<br />

устай болгосон. Аймгийн жижиг дунд<br />

үйлдвэрлэлийг дэмжих сангийн хөрөнгөөр<br />

үсчин, оёдолчин, мужааны ажил үйлчилгээ<br />

100<br />

70,0<br />

50.0<br />

45

52 “Хүнсний баталгаат<br />

байдал үндэсний<br />

хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын<br />

2009.02.04-ний 32<br />

дугаар тогтоол<br />

53 “Монгол Улсыг<br />

үйлдвэржүүлэх<br />

хөтөлбөр”<br />

2009-2016 Аймгийн “Хүнсний баталгаат байдал” дэд<br />

хөтөлбөрийг боловсруулж, Аймгийн Иргэдийн<br />

Төлөөлөгчдийн Хурлын Тэргүүлэгчдийн 2010<br />

оны 05 дугаар сарын 20-ны өдрийн 19 дүгээр<br />

тогтоолоор батлуулан хэрэгжүүлж байна. Тус<br />

хөтөлбөрийн хүрээнд “Хүнсний аюулгүй байдал”<br />

аяныг 09 дүгээр сард зохион байгуулж,<br />

Тосонцэнгэл суманд хүнсний аюулгүй байдал,<br />

зөв хооллолтын талаар 3 өдрийн сургалт зохион<br />

байгуулж, нийт 113 хүнийг хамрууллаа.<br />

Аймгийн Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх<br />

салбар зөвлөл, Улиастай сумын ИТХ, МХГ,<br />

СХЗХ, Цагдаагийн газартай хамтран Улиастай<br />

сумын согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр<br />

үйлчлэх цэг салбаруудад хяналт шалгалт хийж,<br />

хүнсний аюулгүй байдлыг хангаж ажиллах<br />

талаар мэргэжлийн зөвлөгөө өглөө. Мөн<br />

Улиастай суманд үйл ажиллагаа явуулж буй<br />

гуанз, нийтийн хоолны газруудыг цуглуулан<br />

мэргэжлийн зөвлөгөө өгч, Улиастай захыг<br />

тоййрсон цэвэр усанд холбогдоогүй 10 гаруй<br />

гуанзны ундны усыг зөөврийн усны тэргээр<br />

өгөхөөр тохирлоо.<br />

Мерси кор олон улсын байгууллага, ХХААЖДҮГтай<br />

хамтран аймгийн 14 суманд “Хүнсний<br />

аюулгүй байдал, зөв хооллолт” сэдвээр<br />

мэдээлэл, сургалт зохион байгуулж, аймгийн<br />

AIR-1 телевизээр хүнсний аюулгүй байдал, зөв<br />

хооллолтын талаар теле цуврал нэвтрүүлэг<br />

бэлтгэж 10 хоногийн турш явууллаа.<br />

2009-2016 2010 оныг сумдын үйлдвэржилтийн жил болгон<br />

зарлаж, хөтөлбөр төлөвлөгөө гарган<br />

хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгууллаа. Сумдын<br />

эрхэлдэг иргэдэд хөнгөлөлттэй зээл олгож<br />

байна. Аймгийн эдийн засаг-нийгмийг 2009<br />

онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд тусган<br />

Сантмаргац, Сонгино, Ургамал, Цэцэн-Уул<br />

сумдын халуун усны барилгыг “Тогтвортой<br />

амжиргаа-2” төслийн хөрөнгөөр засварласан.<br />

100.0 Үндэсний хөтөлбөрийг орон нутагт<br />

хэрэгжүүлэх дэд хөтөлбөр боловсруулж,<br />

шаардагдах төсвийн тооцоог гаргаж, Хүнс,<br />

Хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн яаманд<br />

хүргүүлсэн. Үндэсний хөтөлбөрийг орон<br />

нутагт хэрэгжүүлэх дэд хөтөлбөр<br />

боловсруулж, шаардагдах төсвийн тооцоог<br />

гаргаж, Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн<br />

үйлдвэрийн яаманд хүргүүлсэн. Аймгийн<br />

хэмжээнд хэрэгцээтэй төмс хүнсний ногооны<br />

40 гаруй, сүү цагаан идээний 80 гаруй, махыг<br />

100 хувь орон нутгийн үйлдвэрлэлээр хангаж,<br />

цаашид гурилын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх<br />

зорилт тавьж байна.<br />

70.0 2009 онд “Үйлдвэржилтийн жил”-ийн ажлыг<br />

зохион байгуулах ажлын хэсгийг аймгийн<br />

Засаг даргын захирамжаар томилон,<br />

30.0<br />

30.0<br />

46

Засгийн газрын<br />

2009.09.30-ны<br />

299 дүгээр тогтоол<br />

54 “40000 орон сууц”<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2005.06.27-ний 144<br />

дүгээр тогтоол<br />

үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор энэ оны<br />

жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих сангийн<br />

хөнгөлөлттэй зээлийн 60 гаруй хувийг сумдын<br />

үйлдвэрлэл, бизнес эрхлэгч нарт олгосон.<br />

Аймгийн төвийн Мах боловсруулах үйлдвэрийг<br />

“Завхан хүнс групп” ХХК сэргээн засварлаж,<br />

2010 оны 09 дүгээр сард ашиглалтанд оруулж,<br />

үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг дэмжих<br />

зорилгоор үйлдвэрийн нээлтийн арга хэмжээг<br />

хамтран зохион байгуулж, энэ үеэр аймгийн<br />

Малчдын зөвлөгөөнийг зохион байгуулж, мах<br />

боловсруулах үйлдвэрийн түүхий эд бэлтгэл,<br />

мал махны гэрээг малчидтай хийх ажлыг холбож<br />

өгсөн. МБҮ байгуулагдсанаар 100 гаруй хүнийг<br />

ажлын байраар хангаж, энэ онд 1000 гаруй бод,<br />

5000-аад бог үйлдвэрийн аргаар бэлтгэн<br />

экспортод гаргаж эхлээд байна. Мөн Улиастай<br />

сумын Өлзийт багийн нутаг дэвсгэрт байгуулж<br />

буй гурилын үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийг<br />

суурилуулж, 09 дугаар сарын 30-нд нээлтээ хийн<br />

үйлдвэрлэл явагдаж эхэлсэн. Алдархаан сумын<br />

шар талд 200 га газарт 45,0 тн улаан буудайн<br />

дээд зэргийн элит үрийг ОХУ-аас импортлон<br />

тариалж, 613,0 тн улаан буудай хураан авсан.<br />

Гурилын үйлдвэр шинээр байгуулагдсанаар 19<br />

хүнийг ажлын байраар хангаж, энэ онд 400,0-аад<br />

тн гурил үйлдвэрлэлээ.<br />

5.Дэд бүтэц, барилга, хот байгуулалт<br />

2005-2010 “40000 орон сууц” хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

Улиастай сумын Жинст багийн нутагт 20 айлын<br />

орон сууц 592,0 сая төгрөгийн төсөвт<br />

өртөгтэйгөөр баригдаж, 2010 оны 12 сард<br />

ашиглалтанд орсон. Аймгийн төвийн болон сум<br />

бүрээр орон сууцны хангамжийн өнөөгийн<br />

байдал, цаашдын хэрэгцээг /2010-2015/ газар<br />

зохион байгуулалт болон хот төлөвлөлттэй<br />

уялдуулан санал боловсруулсан бөгөөд 2011<br />

онд зураг төсөв бэлэн болж батлагдсан<br />

Улиастай сумын Богдын гол багт баригдах 20<br />

төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлж тайланг<br />

холбогдох газруудад хүргүүлсэн. Жижиг дунд<br />

үйлдвэрийг дэмжих сангаас 81 төсөлд 780.0<br />

сая төгрөгийн зээл олгож, жижиг дунд<br />

үйлдвэрлэлийг дэмжих төв байгуулагдан<br />

үйлдвэр эрхлэгчдийг сургалтад хамруулж<br />

байна. 2010 оныг сумдын үйлвэржилтийн жил<br />

болгон зарлаж, хөтөлбөр төлөвлөгөө гарган<br />

хэрэгжүүллээ.<br />

90,0 Орон сууцны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх<br />

Улиастай-200 хөтөлбөрийг батлан<br />

хэрэгжүүлж, 2006-2007 онд 200 айлын орон<br />

сууцны гадна инженерийн шугам, 1-р зуухны<br />

гадна дулааны шугамыг шинэчиллээ.<br />

Улиастайд бага дунд орлоготой залуу гэр<br />

бүлд зориулсан 461.0 сая төгрөгийн<br />

өртөгтэй, 30 айлын орон сууц ашиглалтад<br />

орж, төрийн албан хаагчдын 592.0 сая<br />

төгрөгийн төсөвт өртөгтэй 20 айлын орон<br />

сууц баригдаж ашиглалтанд орсон. Мөн Их-<br />

70.0<br />

47

55 “Ариун цэврийн<br />

байгууламжийг<br />

сайжруулах”<br />

хөтөлбөр /Нийтийн<br />

бохирын шугам,<br />

цооног, бохир усны<br />

төрөл бүрийн<br />

цэвэрлэх<br />

байгууламж/ Засгийн<br />

газрын<br />

2006.10.11-ний 246<br />

дугаар тогтоол<br />

56 “Газар хөдлөлтийн<br />

гамшгийн эрсдлийг<br />

бууруулах” үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2009.05.27-ны 157<br />

дугаар тогтоол<br />

айлын орон сууцыг эхний ээлжинд барихаар<br />

төлөвлөж байна. Мөн Жинст багт 20, 40 айлын<br />

орон сууц бариулах саналыг орон сууц,<br />

санхүүжилтийн корпорацид хүргүүлсэн.<br />

2006-2015 Улиастай хотыг цэвэр усаар хангах 1000 м3-ын<br />

багтаамжтай 2 резервуарыг шинэчлэх ажил<br />

хийгдсэн. Цэвэр усны 2 дахь эх үүсвэр болох<br />

гүний худгийн асуудлыг шийдвэрлэж, хотын<br />

доторхи 3 хэсэгт цэвэр, бохир усны шугамын<br />

шинэчлэлт, өргөтгөлийн ажлыг хийж дуусган<br />

ашиглалтад орууллаа. Мөн гүний худгуудын<br />

барилгыг бүрэн шинэчилж, цооногуудыг лаадан,<br />

усан сангуудад урсгал засвар хийж, бохир усны<br />

шугамын хэвийн ажиллагааг хангаж байна. 2010<br />

онд 15 аж ахуйн нэгж байгууллага, гаднаа<br />

цооногтой байсан 5 байгууллага, 23 айл өрх<br />

бохирын шугаманд холбогдсон. Улиастай сумын<br />

төв цэвэрлэх байгууламжийн септикийг<br />

цэвэрлэж, 500 м3 лагийг зайлуулж, хоорондын<br />

даланг өндөрлөж, шугам хоолойнуудын уклоныг<br />

тохируулан цэвэрлэгээний түвшинг 80 хувь<br />

хүртэл сайжруулсан. Тосонцэнгэл сумын цэвэр<br />

бохир усны шугамын зураг төсвийг “Инженер<br />

геодези” ХХК-д хийлгэж байна.<br />

Улиастай хотын Арал, Бааз, Төвийн хэсгүүдийг<br />

цэвэр усаар хангах 1000 м3-ын багтаамжтай 2<br />

резервуар, цэвэр, бохир усны шугамын засвар,<br />

шинэчлэлтийн ажил бүрэн хийгдэж ашиглалтанд<br />

орлоо, Баазын хэсгийн гэр хорооллын айл<br />

өрхүүд цэвэр, бохир усны төвлөрсөн шугамд<br />

холбогдох нөхцөл бүрдлээ.<br />

2009-2020 2010 онд Түдэвтэй сумын 320 хүүхдийн<br />

хичээлийн байр, спорт заал газар хөдлөлтийн 9<br />

балл, Яруу сумын 100 хүүхдийн цэцэрлэг 8 балл,<br />

Дөрвөлжин сумын 75 хүүхдийн дотуур байр 8<br />

балл, Тэлмэн сумын соёлын төв 9 балл, Отгон<br />

сумын 320 хүүхдийн хичээлийн байр 8 балл,<br />

Тосонцэнгэл сумын 640 хүүхдийн хичээлийн<br />

байр, спорт заал 9 балл, Улиастай суманд<br />

СУИС-ийн харьяа ХБК-ийн өргөтгөл 7 балл,<br />

100.0<br />

70,0<br />

Уул, Тосонцэнгэл суманд 8 айлын орон сууц,<br />

Сантмаргац, Сонгино, Цэцэн-Уул сумдад<br />

эмчийн байр ашиглалтад орууллаа.<br />

Ус суваг, нийтийн аж ахуйн “Амь-Ус” трейд<br />

ХХК-ны худгуудад ариутгах цэвэрлэгээг<br />

тогтмол хийж, хэрэглэгчдэд стандартын<br />

шаардлага хангасан цэвэр усыг түгээн<br />

борлуулж байна. Аймгийн Мэргэжлийн<br />

хяналтын газраас ахуйн болон татан<br />

зайлуулагдсан усанд химийн болоод<br />

бактерлогийн шинжилгээг графикийн дагуу<br />

хийж, айл өрх албан байгууллагуудын модон<br />

жорлон, муу усны нүхийг гүн ухуулах өнгө<br />

үзэмжийг сайжруулах талаар хотын<br />

Захирагчийн алба, Эрүүл мэндийн<br />

байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байна.<br />

Хөтөлбөр хэрэгжсэнээс хойш бохирын төв<br />

шугаманд холбогдсон аж ахуйн нэгж<br />

байгууллага 30, айл өрх 80, төв шугаманд 12<br />

байгууллага холбогдоод байна.<br />

Аймгийн хэмжээнд газар хөдлөлтийн болон<br />

1:10000 масштабтай зураг одоогоор<br />

хийгдээгүй, зөвхөн Улиастай хотын газар<br />

хөдлөлтийн мужлалын зураг хийгдээд байна.<br />

Тосонцэнгэл, Түдэвтэй, Завханмандал,<br />

Шилүүстэй сумдын газар хөдлөлтийн бичил<br />

мужлалын зураглалыг хийлгэхээр захиалга<br />

өгөөд байна.<br />

70.0<br />

30.0<br />

48

57 “Малын эрүүл мэнд<br />

хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 1999<br />

оны 64 дүгээр<br />

тогтоол<br />

Чигэстэй багийн 100 хүүхдийн цэцэрлэг 7 балл,<br />

Худалдаа, үйлчилгээний төвийн барилга 7 баллд<br />

төлөвлөж, зураг төсвийг боловсруулан батлуулж<br />

барилгыг бариулж байна. 1970 оноос өмнө<br />

баригдсан олон нийт, иргэний болон үйлдвэрийн<br />

барилга, дэд бүтцийн байгууламжид үзлэг<br />

тооллого хийж паспортжуулах ажлыг эхлүүлэх<br />

зохион байгуулалтын арга хэмжээг авч байна.<br />

6.Хөдөө аж ахуйн салбар<br />

1999-2010 Малын халдварт өвчний үед тэмцэх ажлыг<br />

шуурхай болгох зорилгоор Мал эмнэлгийн<br />

лабораторийн дэргэд мал эмнэлгийн онцгой<br />

үеийн бэлэн байдлыг хангах тасаг байгуулан<br />

ажиллуулж, шаадлагатай хөдөлмөр хамгааллын<br />

хувцас, багаж хэрэгслэл, тоног төхөөрөмж,<br />

оношлуур, эм урвалж, био бэлдмэлүүдийг<br />

нөөцлөн хадгалж байна. Мөн мал сүргийг<br />

эрүүлжүүлэх оношлогоо, шинжилгээний ажлыг<br />

гүйцэтгэхэд зориулж, жил бүр аймгийн төсвөөс<br />

жил бүр санхүүгийн дэмжлэг үзүүлж байна.<br />

Аймаг, сумдын мал үржлийн үйлчилгээний<br />

нэгжүүдийг малын эмийн эргэлтийн хөрөнгө,<br />

эмийн сантай болгож, хэрэглэгчдийг өргөн<br />

хэрэглээний эм, бэлдмэл багажаар хангах арга<br />

хэмжээг авлаа.<br />

100,0<br />

Аймгийн хэмжээнд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх<br />

дэд хөтөлбөр батлан хэрэгжүүлж,<br />

гуравдугаар шатны /2005-2010/ ажил хийгдэж<br />

байна. Аймагт мал эмнэлгийн үйлчилгээний<br />

44 нэгж, их эмч 39, бага эмч 56,мал зүйч 10<br />

бүгд 105 мэргэжилтэн ажиллаж, дунджаар 1<br />

мал эмнэлгийн үйлчилгээний нэгжид 75.0<br />

мянган толгой мал, 1 мэргэжилтэнд 31.4<br />

мянган толгой мал ноогдож, малын эрүүл<br />

мэндийг хамгаалах мэргэжлийн үйлчилгээ<br />

үзүүлж байна. Жилд давхардсан тоогоор 3.1-<br />

3.6 сая толгой малыг халдварт болон<br />

паразиттах өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх<br />

арга хэмжээнд хамруулж, 2004 онтой<br />

харьцуулахад өвчний гаралт 2.8-24.6 хувиар,<br />

хорогдол 4.2-38.5 хувиар буурч, үйлчилгээний<br />

зардал 3.8 дахин өслөө. Мөн жилд дунджаар<br />

13.0 мянган малд бруцеллёз, 3.5 мянган малд<br />

сүрьеэ, 3.0 мянган малд ям өвчний<br />

шинжилгээ хийж, халдварлалт 0.01-0.1<br />

хувьтай байлаа. Аймгийн Хүнс, хөдөө аж<br />

ахуй, жижиг дунд үйлдвэрийн газар нь<br />

гадаадын хөтөлбөр, төслийн газруудтай<br />

хамтран ажиллаж, мал эмнэлэг, ариун<br />

цэврийн лаборторид шинжилгээ,<br />

оношлогооны орчин үеийн тоног, төхөөрөмж,<br />

суурилуулж, үйлчилгээний болон ариутгалын<br />

машинтай болгон мэргэжилтнүүдийг<br />

сургалтанд жил тутам хамруулж байна. ОХУын<br />

Тува Улсын хилээр мал хөлөөр нь гаргах<br />

90.0<br />

49

58 Эрчимжсэн мал аж<br />

ахуйн хөгжлийг<br />

дэмжих хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2003.06.24-ний 160<br />

дугаар тогтоол<br />

2003-2015 Аймгийн эдийн засаг нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн<br />

чиглэлд сүүний үхрийн цогцолбор ферм<br />

байгуулахад дэмжлэг үзүүлэх асуудал тусгагдаж,<br />

энэ чиглэлийн үйлдвэр эрхэлж буй 4 аж ахуйн<br />

нэгжид Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих<br />

сангаас 60.0 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл<br />

олголоо. “Миний тулга” сүүний үхрийн аж ахуй<br />

үнээ тутмаас 1500-1800 литр сүү сааж, Улиастай<br />

хотын хэрэгцээнд нийлүүлж байна. Цаашид<br />

Цагаанхайрхан, Дөрвөлжин, Яруу, Тэлмэн,<br />

гэрээ хэлцэл хийгдсэнтэй холбогдуулан<br />

Арцсуурийн боомтод мал эмнэлгийн<br />

лаборатори байгуулан тоног төхөөрөмжийг<br />

байрлууллаа. Уг лабораторийг 2 улсын<br />

талаас төлөөлөгчид томилогдон<br />

аттестатчилж, хилээр мал гаргах боломжтой<br />

гэсэн зөвшөөрөл олгосон. Нүүдлийн шувууд<br />

олноор дайран өнгөрч, цуглардаг томоохон<br />

13 нуурын 91 цэгт арга зүйн дагуу шувууны<br />

томуу өвчний тандалт, ажиглалтыг ажлын баг<br />

томилон хийхэд өвчтэй шувуу үзэгдээгүй<br />

болно. Дөрвөлжин, Шилүүстэй, Ургамал<br />

сумдад Хорон ортууз ургамалаар бог мал<br />

хордож байсан шалтгааныг тогтоож, Мал<br />

эмнэлгийн хүрээлэнгийн эрдэмтэдтэй<br />

хамтран эмчлэх арга зүйг боловсруулан<br />

ажиллаж байна. 2008 онд 12 сумын малаас<br />

дээш авч, ийлдэсний сангаа баяжууллаа. Мөн<br />

галзуу өвчнийг орон нутагтаа оношилдог<br />

боллоо. Мал эмнэлгийн лабораторийн<br />

дэргэдэх малын цусны ийлдэс хадгалагдаж<br />

байгаа санг 300 малын цусны ийлдсээр<br />

баяжууллаа. Нян судлалын шинжилгээнд 85<br />

дээж хамруулж, 9 дээжид галзуу өвчний<br />

үүсгэгч илрүүлж, зохих арга хэмжээг авлаа.<br />

Хими хор судлалын шинжилгээнд 57.2 кг<br />

соломны дээж шинжилж, соломонд<br />

мөөгөнцөр илэрч устгуулах арга хэмжээ<br />

авлаа.<br />

100,0 “Эрчимжсэн мал аж ахуйн хөгжлийг дэмжих”<br />

аймгийн дэд хөтөлбөрийг батлуулан<br />

хэрэгжүүлж байна. Хөтөлбөрийн эхний үе<br />

шатны хугацаанд Улиастай, Тосонцэнгэл,<br />

Алдархаан, Цагаанхайрхан, Тэлмэн сумдад<br />

сүүний, махны чиглэлийн үхэр, гахай,<br />

шувууны загвар аж ахуйнууд бий болж, хүн<br />

амын хүнсний хангамжийг нэмэгдүүлж байна.<br />

Орон нутгаас эрчимжсэн аж ахуй эрхлэгчдэд<br />

худаг гарган өгч, эзэмшил газар олгох зэргээр<br />

70.0<br />

50

59 Хөдөөгийн айл<br />

өрхийн цахилгааны<br />

эх<br />

үүсвэр,<br />

мэдээллийн<br />

хэрэгслийн хангалтыг<br />

сайжруулах дунд<br />

хугацааны хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1995<br />

оны 49 дүгээр<br />

тогтоол<br />

Улиастай, Алдархаан сумдад цөм сүрэг цөм срэг<br />

өсгөн хээлтүүлэгч бойжуулах, Тэлмэн, Сонгино,<br />

Түдэвтэй, Цэцэн-Уул, Алдархаан, Яруу сумдын<br />

услалтын системийг түшиглэн малын тэжээл<br />

тариалж, эрчимжсэн мал аж ахуй эрхлэх<br />

бодлого баримтлан ажиллаж байна. Аймгийн<br />

ХХААЖДҮГ-аас эрчимжсэн аж ахуй эрхлэгч<br />

иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллагуудтай байнгын<br />

ажил, мэргэжлийн холбоотой байж, сүүний үхэр,<br />

тулман хөхт ямаа, махны үхэр, хонь, гахай өсгөн<br />

үржүүлэх, цөм сүрэг бүрдүүлэх, хээлтүүлэгч<br />

бойжуулах чиглэлээр 48 аж ахуйн нэгжийн<br />

захирал, эрхлэгч нарт мэргэжил, арга зүйн<br />

зөвлөгөө өгч, тэдгээрт 13 төсөл боловсруулахад<br />

дэмжлэг үзүүлж, эрчимжсэн мал аж ахуй эрхлэх<br />

санаачлага гаргасан 10 сумын 20 иргэнд<br />

зөвлөгөө өгч ажиллаа. Хөдөө аж ахуйд шинжлэх<br />

ухааны ололт нэвтрүүлэх төвтэй хамтран 5<br />

сарын 6, 7-нд эрчимжсэн аж ахуй эрхлэгчдийг<br />

дэмжих зорилгоор 30 хүнийг хамруулан сургалт<br />

зохион байгууллаа.<br />

1995-2020 2010 онд Богдын голын УЦС дулааны улиралд<br />

ажиллаж, аймгийн төвд 24 цагаар, дизель<br />

станцтай 18 суманд 8-10 цаг гэрэл асааж<br />

шаардагдах хөрөнгийн эх үүсвэрийг улсын<br />

төсвөөс санхүүжүүлж, Их-уул сум Хөвсгөл<br />

аймгийн төвийн эрчим хүчний нэгдсэн<br />

системээс, Тэс сум Увс аймгийн Зүүнхангай<br />

сумаас, Цэцэн-уул, Сантмаргаз, Сонгино сумууд<br />

Галуутайн голын цахилгаан станцаас,<br />

Завханмандал сум Хүнгүйн голын Гацааны усан<br />

цахилгаан станцаас дулааны улиралд 24 цагаар,<br />

Алдархаан, Цагаанхайрхан сумдыг Улиастай<br />

Эрчим хүч ХХК-аас 6 цагаар эрчим хүчээр<br />

хангаж байна. Мөн Ургамал, Дөрвөлжин сумдын<br />

нарны цахилгаан үүсгүүрийг Дэлхийн банкны<br />

санхүүжилтээр суурилуулж улсын комиссоор<br />

хүлээн авч 24 цагийн эрчим хүчтэй болсноор<br />

хөдөөгийн иргэдийн ая тухтай амьдрах орчин<br />

болон жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэх нөхцлийг<br />

100,0<br />

дэмжлэг үзүүлж байна. Мөн эрчимжсэн мал<br />

аж ахуй эрхлэх чиглэлээр 2005 онд 7, 2006<br />

онд 5, 2007 онд 12 төсөл шалгаруулан<br />

ХХААЯаманд хүргүүлж, 45.2 сая төгрөгийн<br />

хөнгөлөлттэй зээлээр 10 гаруй төсөл<br />

дэмжигдэн хэрэгжиж байна. Аймагт 2009 оны<br />

эцэст сүүний чиглэлийн эрлийз үхэр 2 аж<br />

ахуйн нэжид 87 толгой, махны чиглэлийн үхэр<br />

1 аж ахуйн нэгжид 123 толгой, мах-ноосны<br />

хонь 1 аж ахуйн нэгжид 20 толгой, гахай 3<br />

өрхөд 23 толгой, тахиа 7 өрхөд 66 толгой тус<br />

тус тоологдлоо. “Тэсийн гол” ХХК нь<br />

Хөвсгөлөөс махны чиглэлийн Хогрог удмын<br />

20 гаруй үнээ, Сэлэнгэ аймгаас Сэлэнгэ<br />

үүлдрийн 1 бух авчирч махны үхэр өсгөн<br />

үржүүлснээр 2009 оны эцсээр 123 эрлийз<br />

сайжирсан үхэртэй болсон байна.Аймгийн<br />

Засаг даргын 2008-2012 оны үйл<br />

ажиллагааны хөтөлбөрт Эрчимжсэн мал аж<br />

ахуйн хөгжлийг дэмжих чиглэлээр тодорхой<br />

зорилтуудыг дэвшүүлэн хэрэгжүүлж байна.<br />

Аймгийн хэмжээнд хөдөөгийн 108 багт 11,6<br />

мянган малчин өрх малчин өрх байгаагийн<br />

9351 өрх нь нарны цахилгаан эх үүсгүүрийн<br />

эрчим хүчээр хангагдаж байна. Эдгээр<br />

өрхүүдийн 95 хувь нь мэдээллийн<br />

хэрэгсэлтэй байна. /Телевиз, радио/ 2009 онд<br />

хөдөөгийн 23 сумын төвийг эрчим хүчээр<br />

хангах зорилт тавьж ажиллаа. Германы<br />

техник хамтын ажиллагааны нийгэмлэгийн<br />

төслийн хөрөнгөөр Завханмандал сумын<br />

Хүнгүйн гол, Цэцэн-Уул сумын Галуутайн гол<br />

дээр 115 кВ-ын усан цахилгаан станцыг<br />

ашиглалтад оруулж, Цэцэн-Уул, Сонгино,<br />

Сантмаргац, Завханмандал, Эрдэнэхайрхан<br />

сумдын дотоодын 0,4-кВ-ын агаарын<br />

цахилгаан дамжуулах шугамыг шинэчилж,<br />

эдгээр сумдад дулааны улиралд 24 цаг гэрэл<br />

асаж байна. Дэлхийн банкны хөрөнгө<br />

оруулалтаар Ургамал, Дөрвөлжин сумдад<br />

70,0<br />

51

60 Газар тариалангийн<br />

үйлдвэрлэлийг<br />

сэргээх үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1998<br />

оны 103 дугаар<br />

тогтоол<br />

бүрдүүллээ.<br />

1998-2020 2010 онд аймгийн дүнгээр нийт 1517,2 га-д<br />

тариалалт хийгдээд байгаагийн 249,1 га-д төмс,<br />

103,8 га-д хүнсний ногоо, 270 га-д үр тариа,<br />

894,5 га-д ногоон тэжээл тус тус тариалаад<br />

байна. Тариалалтын явцыг өнгөрсөн оны мөн<br />

үетэй харьцуулахад 57,1 хувиар буюу 650,3 гагаар<br />

илүү байгаа нь үр тариа, малын тэжээлийн<br />

тариалалт нэмэгдсэн нь нөлөөллөө. 2010 оны<br />

аймгийн эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн<br />

чиглэлд 228 га-д төмс, 104 га-д хүнсний ногоо,<br />

үр тариа 250 га, малын тэжээл 358 га-д тариалах<br />

зорилт дэвшүүлсэн нь амжилттай хэрэгжиж<br />

байна. Үрийн шинэчлэлт хийх зорилгоор “Монгол<br />

төмс” хөтөлбөрийн газартай хамтран Астила,<br />

Импала, Витара зэрэг шинэ сортын үрийг<br />

Тосонцэнгэл, Тэлмэн, Түдэвтэй, Улиастай,<br />

Алдархаан, Шилүүстэй, Цэцэн-Уул сумдад 40<br />

гаруй албан бус үр үржүүлэгч нартай гэрээ<br />

байгуулж, нутагшуулан үржүүлж байна. “Монгол<br />

төмс” хөтөлбөрийн хүрээнд өрхийн тариалан<br />

эрхлэгчдийн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор 4<br />

ширхэг га”гийн хүчин чадалтай бороожуулагч,<br />

600 м2 хүлэмжийн пленкыг 50 хувийн<br />

хөнгөлөлттэй үнээр олголоо. Газар<br />

тариалангийн салбарт мэргэжилтэй ногоочин<br />

бэлтгэх зорилгоор аймгийн Хөдөлмөр халамж<br />

үйлчилгээний хэлтэстэй хамтран Улиастай,<br />

Сонгино сумдын 40 хүнд 14 өдрийн сургалт<br />

зохион байгуулж чадамжийн гэрчилгээ олголоо.<br />

Улиастай суманд “Хамгаалагдсан хөрсний аж<br />

ахуй эрхлэх” сэдэвт 1 өдрийн сургалт зохион<br />

байгуулж 31 тариаланчыг хамрууллаа. Мөн<br />

Нарны сэргээгдэх эрчим хүчний барилгыг<br />

барьж, 0,4-кВ-ын шугамыг шинэчиллээ. Тэс<br />

сумыг Увсын Зүүнхангай сумтай холбож, Их-<br />

Уулын дараа төвлөрсөн эрчим хүчтэй<br />

холбогдсон 2 дахь сум боллоо. Дизель<br />

станцтай 18 суманд улсын төсвийн хөрөнгөөр<br />

өдөрт 6-8 цаг эрчим хүчээр хангаж байна<br />

100,0 Газар тариалангийн үйлдвэрлэлд техникийн<br />

шинэчлэл нэвтрүүлэх, өрхийн тариалан<br />

эрхлэгчдийн хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх,<br />

бүтээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор хадлан<br />

газар тариалангийн зориулалттай 64 бага<br />

оврын тракторыг Тариалан эрхлэлтийг<br />

дэмжих сангаас дагалдах дүүжин<br />

техникүүдийн хамт бүх сумдад лизингээр<br />

нийлүүлж, хөрөнгө оруулалтаар 8 суманд 16<br />

бага оврын трактор олголоо. Тэлмэн,<br />

Сонгино, Яруу, Цэцэн-Уул, Түдэвтэй,<br />

Алдархаан сумдын услалтын системийг<br />

сэргээн засварлаж, усалгаатай тариалангийн<br />

талбайн хэмжээг нэмэгдүүлэх боломжийг<br />

бүрдүүлсэн. Сум бүрт агропарк байгуулж,<br />

тариаланчдад сургалт зохион байгуулдаг,<br />

тэднийг мэдээ, мэдээллээр хангадаг түшиц<br />

газар болгох тухай аймгийн Засаг даргын<br />

захирамж гарган хэрэгжүүлж байна. 2008 онд<br />

30 тн-ын багтаамжтай зоорь, 120 м2 талбай<br />

бүхий хүлэмж барьж байгуулснаар 574 өрх<br />

хүлэмжийн тариалан эрхэлж байна. 2009 онд<br />

Жон дийр фермийн 120 морины хүчин<br />

чадалтай том оврын трактор, ОХУ-д<br />

үйлдвэрлэсэн Нива комбайныг “Тэсийн гол”<br />

ХХК-д лизингээр нийлүүлж, “Ногоон алт”<br />

хөтөлбөрийн хүрээнд Тэлмэн, Улиастай,<br />

Алдархаан Отгон сумдын тариаланчдад<br />

МТЗ-82, дунд оврын 4, бага оврын 6 трактор,<br />

бороожуулагч 6 ширхэг, 120м2 талбай бүхий<br />

2 хүлэмж буцалтгүй тусламжаар болон<br />

хөнгөлөлттэй зээлээр олголоо. Тариалангийн<br />

талбайн хог ургамал хортон шавьжтай<br />

70.0<br />

52

61 “Ногоон хувьсгал”<br />

үндэсний хөтөлбөр /II<br />

үе шат/<br />

Засгийн газрын<br />

2004.04.26-ны 93<br />

дугаар тогтоол<br />

Дэлхийн зөн ОУБ-ын Завхан, Завханхангай орон<br />

нутгийн хөгжлийн хөтөлбөртэй хамтран<br />

Улиастай, Отгон, Шилүүстэй сумдад шинээр<br />

газар тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэх<br />

сонирхолтой 135 өрхөд “Төмс, хүнсний ногоо<br />

тариалах агротехнологи” сэдвээр 4 өдрийн<br />

сургалт зохион байгуулж, тэднийг мэргэжил, арга<br />

зүйгээр хангаж, анхан шатны онолын мэдлэг<br />

олгов.<br />

2005-2012 “Ногоон хувьсгал” хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

Алдархаан сумын Хар үзүүрт 12,0 га талбайг<br />

услах хүчин чадалтай услалтын системийг<br />

сэргээн засварлах ажлыг “Тэсийн бүрд” ХХК<br />

гүйцэтгэж байна. Мөн Монгол төмс” хөтөлбөрийн<br />

хүрээнд өрхийн тариалан эрхлэгчдийн үйл<br />

ажиллагааг дэмжих зорилгоор нэг га-ийн хүчин<br />

чадалтай 4 ширхэг бороожуулагч, 600 м2<br />

хүлэмжийн плёнкыг 50 хувийн хөнгөлөлттэй<br />

үнээр, 1400 м2 хүлэмжийн нийллэг хальсан<br />

хучлагыг 21 иргэнд, хөнгөлөлттэй үнээр,<br />

Дэлхийн зөн ОУБ-ын Завхан, Завханхангай орон<br />

нутгийн хөгжлийн хөтөлбөрийн хүрээнд Отгон,<br />

Улиастай сумдын өрхийн тариалан эрхлэгч нарт<br />

бага оврын 3 трактор иж бүрдлийн хамт<br />

буцалтгүй тусламжаар тус тус нийлүүллээ. Мөн<br />

Дэлхийн Зөн ОУБ 178 тариалан эрхлэгч нарт 2,0<br />

тн үрийн төмс, нийт 60 гаруй кг хүнсний ногооны<br />

үрийг буцалтгүй тусламжаар болон хөнгөлөлттэй<br />

үнээр, “Ногоон хувьсгал” хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

нийлүүлэгдсэн 3,0 тн биобордоог газар<br />

тариалангийн үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа 150<br />

өрхөд өрхөд олгох арга хэмжээг авлаа.<br />

тэмцэхэд зориулж, 55 кг децис, 350 кг<br />

гербицид хөнгөлөлтэй үнээр нийлүүлж, 150<br />

гаруй га-д тэмцлийн ажил явууллаа. Аймгийн<br />

эдийн Засаг нийгмийг 2009 онд хөгжүүлэх<br />

үндсэн чиглэлд тусган Ургамал, Сантмаргац,<br />

Баянтэс сумдын услалтын системийг сэргээн<br />

засварлах зураг төсвийг мэргэжлийн<br />

байгууллагаар хийлгэн, хөрөнгийн асуудлыг<br />

шийдвэрлүүлэхээр Хүнс, хөдөө аж ахуй<br />

хөнгөн үйлдвэрийн яаманд хүргүүлээд байна<br />

100,0 Аймгийн Засаг даргын захирамжаар<br />

“Тэргүүний тариаланчдыг шалгаруулах<br />

журам” –ыг баталж, жил бүр тэргүүний<br />

тариаланч иргэд, хамт олныг шалгаруулж<br />

урамшуулж байна. Газар тариалангийн<br />

үйлдвэрлэл эрхэдэг “Жаргалтай хоршоо”<br />

2006 онд улсын тэргүүний хоршоогоор, 2008<br />

онд улсын тэргүүний тариаланч хамт олноор<br />

тус тус шалгарсан. “Намрын ногоон өдрүүд”<br />

арга хэмжээг жил бүр уламжлал болгон<br />

зохион байгуулж хэвшлээ. Бусад ажлууд<br />

“Газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг сэргээх”<br />

хөтөлбөрт тусгагдсан болно. 2009 онд<br />

аймгийн хэмжээнд 35 аж ахуйн нэгж, 3390 өрх<br />

газар тариалангийн үйлдвэрлэл эрхэлж,<br />

1676.1 тн төмс, 928.6 тн хүнсний ногоо хураан<br />

авч, хэрэгцээт төмс хүнсний ногооныхоо 47.0<br />

хувийг өөрийн үйлдвэрлэлээр хангаж байна.<br />

Мэргэжилтэй ногоочин бэлтгэх дамжаа<br />

хичээллүүлэн 60 ногоочныг суралцуулж,<br />

гэрчилгээ олголоо. “Монгол төмс”<br />

хөтөлбөрийн газраас Баян-Өлгий аймагт<br />

зохион байгуулсан “Үрийн төмс тариалах<br />

агротехнологи” сэдэвт сургалтад 10<br />

ногоочныг оролцуулж, орон нутагтаа “Төмс,<br />

хүнсний ногоо тариалах, хамгаалагдсан<br />

хөрсний аж ахуй эрхлэх технологи” сэдвээр<br />

80 гаруй ногоочдод 2 өдрийн сургалт зохион<br />

байгуулж, тэднийг мэргэжил арга зүйгээр<br />

ханган ажиллаж байна. НҮБ-ийн Хүнс хөдөө<br />

70.0<br />

53

62 “Малын чанар<br />

сайжруулах”<br />

хөтөлбөр.<br />

Засгийн газрын<br />

2006.04.26-ны 93<br />

дугаар тогтоол<br />

2006-2015 2010 онд сумдын МЭҮҮ-ний нэгж бүрээр хуц 50,<br />

ухна 35-ыг шинээр тавьж бойжуулах, гаднаас<br />

авахуулах төсөл нэгдсэн журмаар хийж,<br />

дутагдаж байгаа хээлтүүлэгчийг нөхөн тавих<br />

ажил хийгдэж байна. Малын чанар сайжруулах<br />

зорилгоор 13 мал эмнэлэг үржлийн нэгжийг<br />

ЖБҮ-ийн зээлд хамруулсан байна. Аймгийн<br />

Засаг даргын захирамж гаргаж, мал сүрэгт<br />

ангилалт явуулах болон бусад арга хэмжээг мал<br />

эмнэлэг, үржлийн нэгжүүдээр хийлгэж байна.<br />

Мөнгөн буур,мөнгөн унага, мөнгөн тугалын<br />

болзол гаргаж, аймгийн ИТХ-ийн Тэргүүлэгчдийн<br />

хурлын тогтоолоор батлуулан 24 сумдад<br />

хүргүүлэн сурталчлах ажлыг зохион байгуулж<br />

байна. Шилмэл ангийн 100 гаруй хээлтүүлэгчийг<br />

гэрчилгээжүүлж, гойд ашиг шимтэй 30 гаруй<br />

малыг шалгарууллаа. Хөвсгөлийн Дархад хуц,<br />

Эрчмийн хар ухна, Увсын Баяд, Говь-Алтай<br />

Говь-Алтай, Архангайн Хотонт хуц, Завханы<br />

Сартуул үүлдрийн хуц нийт 2000 гаруй<br />

хээлтүүлэгч шинээр тавьж, 6 цэгт төвлөрүүлэн<br />

маллаж байна. Бод малын өсөлтийг хангах, бог<br />

малын чанарыг сайжруулахад чиглэгдсэн 2009-<br />

2012 онд хэрэгжүүлэх болзол гаргаж, Засаг<br />

даргын захирамжаар батлан мөрдөж байна.<br />

100,0<br />

аж ахуйн байгууллагын техник хамтын<br />

ажиллагааны хөтөлбөрийн хүрээнд “Хүнсний<br />

үнийн хөөрөгдөлд өртөгдсөн бага орлоготой<br />

өрхийн аж ахуйнуудыг дэмжих” төсөлд ядуу,<br />

орлого багатай 280 өрхийг хамруулан 14.9<br />

сая төгрөгийн төмс, ногооны үрийн буцалтгүй<br />

тусламж үзүүллээ.<br />

Аймгийн хэмжээнд 2007-2015 онд малын<br />

чанарыг сайжруулах арга хэмжээний<br />

төлөвлөгөөг Засаг даргын зархирамжаар<br />

батлан хэрэгжүүлж байна. Сүүлийн 2 жилд<br />

21.8 мянган хээлтүүлэгч малд атестатчилал<br />

явуулж 94.6 хувь нь үржлийн стандартыг<br />

хангасн дүнтэй байна. Аймагт цөм сүргийн<br />

малыг жилд 1.5-аас доошгүй хувиар өсгөх,<br />

удмын санг хамгаалах зорилт тавин ажиллаж,<br />

цөм торгон сүргээс жил бүр 3.0-5.0 мянган<br />

үржлийн хээлтүүлэгч бойжуулан иргэд, аж<br />

ахуйн нэгжийн хэрэгцээнд захиалгаар<br />

нийлүүлж байна. Сартуул үүлдрийн хонь 18<br />

суманд 153.8 мянга, Завхан буурал омгийн<br />

ямаа 14 суманд 104.3 мянга, Тэсийн хурдан<br />

омгийн адуу 10 суманд 9.2 мянга, нутгийн<br />

шилмэл торгон сүргийн тоо 16 суманд 99.0<br />

мянга болж, дүнгээрээ 2006 оноос 9.4 хувиар<br />

өслөө. Цөм сүргийн болон шилмэл омгийн<br />

малын үзэсгэлэн худалдааг жил бүр зохион<br />

байгуулж байна. “Монгол Улсын хөгжлийн<br />

дуудлага сан”-гаас санаачлан санхүүжүүлж<br />

буй “Завхан аймгийн мал сүргийн чанарыг<br />

2007-2012 онд сайжруулах ” орон нутгийн<br />

хөтөлбөрийн хүрээнд 588 хуц, 400 гаруй<br />

ухныг сумдад хуваариллаа. Буурал омгийн<br />

ямаанд судалгаа хийж, шилэн сонголт<br />

явуулснаар 200-300 шилмэл ямааг тусгайлан<br />

суурь болгон зохион байгуулж ажиллаж<br />

байна. 2009 онд Алдархаан, Дөрвөлжин,<br />

Эрдэнэхайрхан, Ургамал, Яруу, Улиастай,<br />

Цагаанхайрхан сумдад 150.0 гаруй мянган<br />

70.0<br />

54

63 “Малын тэжээл”<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2007.11.07-ны 283<br />

дугаар тогтоол<br />

2008-2015 Сум бүр нийт малыг хонин толгойд<br />

шилжүүлсэнээр өвөл, хаврын улиралд ашиглах<br />

бэлчээрийн хүрэлцээ, хэрэглэх өвс, тэжээлийн<br />

тооцоог гаргаж, аймгийн хэмжээгээр 2010 онд<br />

17086,3 тн хадлан, 984,1 тн гар тэжээл, 2584,5<br />

тн ногоон тэжээл, 616,0 тн үр тариа тус тус<br />

хурааж авсан. Мөн 18 худаг шинээр гаргаж, 6<br />

худгийг төсөл, хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

засварлалаа.<br />

мал сүрэгт үзлэг ангилалт хийж, Яруу,<br />

Эрдэнэхайрхан сумын 6 цэгт ялган суурилсан<br />

900 гаруй богийн хээлтүүлэгчид хувьсийн<br />

ангилалт хийж, 20 гаруй хээлтүүлэгчийг<br />

заазлан жишигт тэнцсэн хээлтүүлэгчид<br />

үржилд ашилах баталгаа олгоод байна. Мөн<br />

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам,<br />

Хөдөө аж ахуйн их сургуулиас хамтран<br />

зохион байгуулсан бог малд ангилалт<br />

явуулах тухай сургалтад Дөрвөлжин,<br />

Эрдэнэхайрхан сумдын мал эмнэлэг,<br />

үржлийн хоршооны мэргэжилтнүүдийг<br />

хамрууллаа.<br />

70.0 Хөтөлбөрийг орон нутагт хэрэгжүүлэх<br />

төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна. Аймгийн<br />

хэмжээнд 2008 онд 580.0 тн таримал тэжээл<br />

хураан авч, 28.5 тн байгалийн хадлан, 2122.7<br />

тн гар тэжээл, 2624.0 тн хужир шүү,<br />

тэжээлийн нэгжээр нийт 17.8 мянган тн<br />

тэжээл үйлдвэрлэсэн нь 1 хонин толгойд<br />

дунджаар 3.9 кг тэжээл ноогдож байна. 2009<br />

онд малын тэжээл тариалах чиглэлээр үйл<br />

ажиллагаа явуулж байгаа 13 иргэн аж ахуйн<br />

нэгжид 8.0 тн овьёосны, 6.0 тн хөх тарианы,<br />

27.0 тн улаан буудайн, 60.0 кг олон наст<br />

ургамалын үр олгосноор 351.4 га-д малын<br />

тэжээл тариалж, 549.1 тн ногоон тэжээл, 192<br />

га-д үр тариа тариалж, 65.5 тн улаан буудай<br />

хураан авч, малын тэжээлд ашиглалаа.<br />

Малчид мал бүхий иргэд байгууллагууд 10.4<br />

мянган тн хадлан, 996.3 тн гар тэжээл, 9.7<br />

мянган тн шүүст тэжээл бэлтгэлээ. “Эрчимтэй<br />

хөгжлийн Завхан сан”-гийн хөрөнгөөр 100 тн<br />

өвс, 125.0 тн хүчит тэжээл нөөцөлж, цаг<br />

хүндэрсэн үед малчдад худалдаалах арга<br />

хэмжээ авлаа. Хадлан ихээхэн авч болох<br />

услалтын систем бүхий сумдад хөтөлбөр<br />

төслийн хөрөнгөөр 5-200 га хүртэл, бусад<br />

сумдад орон нутгийн хөрөнгөөр 2-5 га<br />

70.0<br />

55

64 “Атрын 3 дахь аян”-<br />

тариалангийн<br />

хөгжлийн үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2008.02.27-ны 70<br />

дугаар тогтоол<br />

2008-2010 Улиастай суманд “Хамгаалагдсан хөрсний аж<br />

ахуй эрхлэх” 1 өдрийн сургалт зохион байгуулж,<br />

31 тариаланчыг хамрууллаа. Отгон, Шүлүүстэй<br />

сумдад шинээр газар тариалангийн үйлдвэрлэл<br />

эрхлэх сонирхолтой 81 өрхөд “Төмс, хүнсний<br />

ногоо тариалах агротехнологи” сэдвээр 4 өдрийн<br />

сургалт зохион байгуулж, тэднийг мэргэжил, арга<br />

зүйгээр хангаж, анхан шатны онолын мэдлэг<br />

олголоо. Мөн газар тариалангийн салбарт<br />

мэргэжилтэй ногоочин бэлтгэх зорилгоор<br />

аймгийн ХХҮХ-тэй хамтран Улиастай, Сонгино<br />

сумдын 40 хүнд 14 өдрийн сургалт зохион<br />

байгуулж, чадамжийн гэрчилгээ олгов. 2010 онд<br />

Алдархаан сумын Хар үзүүрт 12,0 га, Тэлмэн<br />

сумын Өгөөмрийн улаан толгойд 200,0 га нийт<br />

212 га хүчин чадал бүхий услалтын системийн<br />

сэргээн засварлах ажил хийгдэж байна. Аймгийн<br />

хэмжээнд 36 аж ахуйн нэгж, 3390 өрх<br />

тариалангийн талбайг эзэмшиж, газар<br />

тариалангийн үйлдвэрлэл эрхэлж байна. Энэхүү<br />

Үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд Тэлмэн сумын<br />

малын тэжээл тариалалтыг нэмэгдүүлэх<br />

зорилгоор МТЗ-82 трактор, Отгон суманд төмс,<br />

хүнсний ногооны тариалалтыг нэмэгдүүлэх<br />

талбайг хашиж хадлан бэлтэх зорилт тавиад<br />

байна. БНСУ-ын Хойд ЧОНГ ЧУН мужийн<br />

газар тариалангийн компаний удирдлагууд<br />

эрдэмтдийг урин ирүүлж, говийн бүсийн<br />

цөлжилтийг сааруулахад хамран ажиллах<br />

боломжийг газар дээр нь судлуулж, 3 газар<br />

туршилтын тариалалт хийсэн нь үр дүнтэй<br />

болж, ирэх оноос 5 га газрыг ургамалжуулах<br />

төслийг хэрэгжүүлэх бэлтгэл ажил хийгдэж<br />

байна. Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих<br />

сангаас Тэлмэн сумын “Тэлмэн дэлгэрэх”<br />

ХХК-ны малын тэжээл тариалах, үйлдвэрийн<br />

тэжээл бэлтгэх цех байгуулах төслийг<br />

дэмжиж 30.0 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл<br />

олголоо.<br />

100,0 Хөтөлбөрийг орон нутагт хэрэгжүүлэх дэд<br />

хөтөлбөрийг аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэчдийн<br />

2008 оны 29 дүгээр батлуулан хэрэгжүүлж<br />

байна. 2008 оны 4 дүгээр сард аймгийн<br />

тариаланчдын зөвлөгөөн зохион байгуулж,<br />

газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх<br />

тухай хэлэлцлээ. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх<br />

ажлын хүрээнд хадлан газар тариалангийн<br />

зориулалттай 61 бага оврын тракторыг<br />

дагалдах дүүжин техникүүдийн хамт сумдад<br />

лизингээр нийлүүлж, Тэлмэн, Сонгино, Яруу,<br />

Цэцэн-Уул, Түдэвтэй, Алдархаан сумдын<br />

услалтын системийг сэргээн засварлаж,<br />

усалгаатай тариалангийн талбайн хэмжээг<br />

нэмэгдүүлэх боломж бүрдлээ. “Агропарк”<br />

төслийг хэрэгжүүлэх зорилгоор сум бүрт<br />

агропарк байгуулж, тариаланчдад сургалт<br />

зохион байгуулдаг, тэднийг мэдээ,<br />

мэдээллээр хангадаг түшиц газар болгох<br />

тухай аймгийн Засаг даргын захирамж гарган<br />

хэрэгжүүлж байна. 2008 онд 30 тн-ын<br />

багтаамжтай зоорь, 120 м2 талбай бүхий<br />

хүлэмж барьж байгууллаа. Аймгийн хэмжээнд<br />

2008 онд 574 өрх хүлэмжийн тариалан<br />

эрхэлж, өргөст хэмх, улаан лооль, гоньд,<br />

100.0<br />

56

чиглэлээр 35 морины хүчин чадал бүхий<br />

тракторыг лизингээр олгох арга хэмжээг авлаа.<br />

“Алдрын шим” хоршоо том оврын 2, дунд оврын<br />

2 трактортойгоор Улиастай, Алдархаан сумдын<br />

өрхийн тариалан эрхлэгчдэд хаврын<br />

тариалалтын техникийн үйлчилгээг хөнгөлөлттэй<br />

үнээр үзүүлэх ажлыг зохион байгууллаа.<br />

Чинжүү, Хулуу зэргийг тариалж, тарималын<br />

нэр төрлийг нэмэгдүүлэн, 237.1 га-д төмс,<br />

98.0 га-д хүнсний ногоо, 46.2 га-д үр тариа<br />

тариалж, 2233.9 тн төмс, 1076 тн хүнсний<br />

ногоо хураан авч, хэрэгцээт төмс, хүнсний<br />

ногооны 44.7 хувийг орон нутгийн<br />

үйлдвэрлэлээр хангасан, Аймгийн тариалан<br />

эрхлэгчдийн зөвлөгөөнийг Хүнс хөдөө аж<br />

ахуй хөнгөн үйлдвэрийн яам, Дэлхийн зөн<br />

олон улсын байгууллагын хөтөлбөрийн<br />

газартай хамтран бүх сумдын 70 гаруй<br />

тариаланчдыг хамруулан зохион байгуулж,<br />

2009 оны газар тариалангийн үйлдвэрлэлийн<br />

зорилтоо хэлэлцэж баталсан. Хөдөлмөр<br />

эрхлэлтийг дэмжих сангаас санхүүжүүлж,<br />

Улиастай сумын 60 ногоочдыг мэргэжил<br />

олгох дамжаанд суралцуулан дадлагажуулж,<br />

чадамжийн гэрчилгээ олгосон. Хөтөлбөрийн<br />

хүрээнд газар тариалангийн үйлдвэрлэл<br />

эрхэлдэг “Тэсийн гол” ХХК-д Нива комбайн,<br />

том оврын трактор агрегатуудын хамт,<br />

Тэлмэн сумын малчны бүлэгт том оврын<br />

трактор, Улиастай, Алдархаан сумдын өрхийн<br />

тариалан эрхлэгчдэд дундын үйлчилгээ<br />

үзүүлэх нэгж байгуулж, дунд оврын 4, бага<br />

оврын 2 тракторыг хөнгөлөлттэй үнээр<br />

лизингээр олгосон. Үүнээс гадна<br />

тариаланчдад тарималын үр, бордоо,<br />

техникийн сэлбэг хэрэгслэлийг тусламжаар<br />

болон хөнгөлөлттэй үнээр олгож, Жижиг дунд<br />

үйлдвэрлэлийг дэмжих сангаас 9 аж ахуйн<br />

нэгж иргэнд 91.0 сая төгрөгийн зээл олгосон.<br />

Атаршсан ашиглалтгүй байгаа тариалангийн<br />

талбайн судалгааг гаргаж, 600 дээжийг<br />

Дархан-Уул аймгийн Ургамал хамгаалал,<br />

эрдэм шинжилгээний хүрээлэнд хүргүүлж,<br />

хөрсний агрохимийн шинжилгээ хийлгэлээ.<br />

Энэ талбайгаас ногоочдын бүлэгт 2 га газрыг<br />

шинээр эзэмшүүлж, амьдралын баталгаажих<br />

түвшин доогуур 15 өрх төмс, хүнсний ногоо<br />

57

65 “Төрөөс экологийн<br />

талаар баримтлах<br />

бодлого” үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

УИХ-ын 1997 оны 106<br />

дугаар тогт<br />

7.Байгаль орчны салбар<br />

2000-2021 Аймгийн эдийн засаг, нийгмийг 2010 онд<br />

хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд Төрөөс экологийн<br />

талаар баримтлах бодлогыг талаар байгаль<br />

орчныг хамгаалах, байгалийн нөөцийг нөхөн<br />

сэргээх талаар 14 арга хэмжээг тусган<br />

хэрэгжилтийг зохион байгууллаа. Ойг нөхөн<br />

сэргээх ажлын үр дүнг дээшлүүлэх, төв сууринг<br />

цэцэрлэгжүүлж, ногооруулах, хог хаягдлыг<br />

бууруулах, стандартын хог хаягдлын цэгүүдийг<br />

бий болгох, усны эх булгийг хамгаалах, нөөцийг<br />

нөхөн сэргээхэд анхаарч аймгийн 17 суманд 41<br />

булгийн эхийг хамгаалж, орчныг нь тохижуулах<br />

ажлыг хийлээ. Үүнээс 5 булгийг улсын төсвийн,<br />

17 булгийг Тогтвортой амьжиргаа төслийн, 12<br />

булгийг Ногоон алт хөтөлбөрийн, 7 булгийг<br />

иргэдийн хөрөнгөөр тохижуулсан. Аймгийн<br />

хэмжээнд бүх нийтээр мод тарих аяныг өрнүүлэн<br />

49199 мод бут тарьж, 320 га-д ойг нөхөн сэргээх<br />

ажлыг хийж, 17 сумдын хог хаягдлын цэгийг<br />

тохижууллаа.<br />

тариалж, өрхийн орлогоо нэмэгдүүлж байна.<br />

Аймгийн хэмжээнд 2009 онд 228.5 га-д төмс,<br />

95 га-д хүнсний ногоо, 287.5 га-д малын<br />

тэжээл, 256.5 га-д үр тариа тариалж, 1676.1<br />

тн төмс, 928.6 тн хүнсний ногоо, 65.5 тн үр<br />

тариа, 549.1 тн ногоон тэжээл хурааж авлаа.<br />

90.0 Төрөөс экологийн талаар баримтлах<br />

бодлогыг аймгийн экологийн хөтөлбөр,<br />

Монгол Улсын XXI зууны тогтвортой хөгжлийн<br />

хөтөлбөр, ой , усны дэд хөтөлбөрүүд болон<br />

бусад үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх<br />

арга хэмжээний төлөвлөгөөнд тусган<br />

хэрэгжүүлж байна. Байгалийн баялагийн<br />

нөөцийг экологи эдийн засгийн үнэлгээний<br />

үндсэн дээр төлбөртэй ашиглуулж,<br />

ашиглагчаар нь нөхөн сэргээлгэж,<br />

хамгаалуулах зарчим баримтлан ажиллаж<br />

байна. 2004-2007 онд Ерөнхий боловсролын<br />

сургуулиудын сурагчдын дунд жил бүр<br />

экологийн боловсрол олгох сургалт явуулж<br />

14852 сурагчид, иргэдэд экологийн<br />

боловсрол, анхны мэдэгдэхүүн олгох<br />

сургалтад 2530 иргэн, байгаль хамгаалах<br />

ардын уламжлалт зан заншлыг эзэмшүүлэх<br />

сургалтыг 71 удаа хийж, давхардсан тоогоор<br />

12793 хүн тус тус хамруулсан байна.<br />

Өсвөр үеийхний дунд экологийн боловсролыг<br />

дээшлүүлэх зорилгоор Ерөнхий боловсролын<br />

сургуулийн сурагчдад “Байгаль орчинд<br />

тулгамдаж буй асуудлууд, түүнийг даван<br />

туулах арга зам”, “Байгаль хамгаалах монгол<br />

зан заншил” сэдэвт хичээл зааж, энэ сэдвээр<br />

“АХА” тэмцээнийг Этүгэн телевиз, Мобиком<br />

корпорацитай хамтран зохион байгууллаа.<br />

Хөдөлмөр эрхлэлтийн албанд бүртгэлтэй 20<br />

иргэдэд мод тарих болон ойжуулалтын ажил<br />

хийх сургалтыг зохион байгуулж зохих мэдлэг<br />

олголоо. Байгаль орчин аялал жуулчлалын<br />

70.0<br />

58

66 Монгол Улсын XXI<br />

зууны тогтвортой<br />

хөгжлийн хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1998<br />

оны 82 дугаар<br />

тогтоол<br />

67 Биологийн төрөл<br />

зүйлийг хамгаалах<br />

үйл ажиллагааны<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1996<br />

оны 163 дугаар<br />

тогтоол<br />

1998-2021 Аймгийн экологийн хөтөлбөр, Монгол Улсын XXI<br />

зууны тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөр, ой , усны<br />

дэд хөтөлбөрүүд болон бусад үндэсний<br />

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний<br />

төлөвлөгөө, Аймгийг 2009-2021 он хүртэл<br />

хөгжүүлэх цогц бодлогын хэрэгжилтийг явцыг<br />

хагас, бүтэн жилээр гарган зарим нэгэн<br />

хэрэгжилт нь удаарширч байгаа арга хэмжээг<br />

эрчимжүүлэх ажлыг зохион байгуулж байна.<br />

Дээрхи дэд хөтөлбөр төлөвлөгөөний хэрэгжилт<br />

10-50%-ийн хэрэгжилттэй байна.<br />

1996-2016 Биологийн төрөл зүйл хамгаалах үндэсний<br />

хөтөлбөрийн хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөө<br />

гарган сум бүрт хүргүүлж төлөвлөгөөний дагуу<br />

ажиллаж байна.<br />

2010 оны эхний хагас жилд Алдархаан сумын<br />

Баруунхайрхан, Зүүн хайрханы ар, өвөр, Уушиг<br />

газруудад янгир ямаанд 250 кг өвс, 150 кг хужир<br />

Сантмаргац сумын 3 хэсэг газарт янгир ямаанд<br />

зориулж 875 кг өвс, 100 кг хужир, 210 кг давс<br />

тавьж өгөх зэргээр биотехникийн арга хэмжээ<br />

авч ажиллаж байна. Ойн туруутан амьтны<br />

тооллогыг 10-р сард Цагаанхайрхан, Алдархаан,<br />

газар, Боловсрол соёлын газар хамтран<br />

ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын<br />

дунд “Биологи-21” илтгэлийн уралдааныг<br />

зарлаж дүгнэн эхний 3 байрыг шалгаруулж<br />

урамшууллаа. Ойн санг гэрээгээр эзэмшүүлэх<br />

зорилгоор Тосонцэнгэл сумд “Өгөөмөр”,<br />

“Оргих”, “Эрдэнэ Хөх толгой”, “Үржлийн шим”,<br />

“Ширэнгэ” , Сонгино сумд Өвгөн-Уул, Тэлмэн<br />

сумд Жаргалант, Асгат, Тэгшрэх баян,<br />

Товгорын хайрхан, Их-Уул сумд Биндэрт<br />

зэрэг аймгийн хэмжээнд 4 сумд 11 нөхөрлөл<br />

байгуулагдан үйл ажиллагаа явуулж байна.<br />

70,0 Аймгийн экологийн хөтөлбөр, Монгол Улсын<br />

XXI зууны тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөр, ой ,<br />

усны дэд хөтөлбөрүүд болон бусад үндэсний<br />

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний<br />

төлөвлөгөөнд тусган хэрэгжүүлж байна.<br />

Ерөнхий боловсролын сургуулиудын<br />

сурагчдын дунд жил бүр экологийн боловсрол<br />

олгох сургалт явуулж, “Биологи XXI зуун”<br />

онол практикийн бага хурлыг зохион<br />

байгуулж байна. Аймгийг 2009-2021 он хүртэл<br />

хөгжүүлэх цогц бодлогыг аймгийн Иргэдийн<br />

Төлөөлөгчдийн Хурлын хуралдаанаар<br />

баталж, байгаль орчны салбарын хөгжлийн<br />

зорилтуудыг нэг бүлэг болгон оруулж,<br />

хэрэгжүүлж эхлээд байна.<br />

70.0 2004-2008 онуудад аймгийн хэмжээнд нэн<br />

ховор, ховор амьтныг хамгаалах, нөхөн<br />

үржүүлэх зорилгоор тэдгээрийн нутаглаж<br />

байгаа газруудад 8370 кг хужир, 9 тн өвс<br />

бэлтгэн биотехникийн арга хэмжээг авч,<br />

шонхорын суултуур 150 ширхэгийг хийж, 2009<br />

онд ан амьтныг өсгөн үржүүлэх, хамгаалах<br />

зорилгоор Засаг дарга, Байгаль орчин аялал<br />

жуулчлалын газрын дарга, сумын Засаг дарга<br />

нартай байгуулсан гурвалсан гэрээнд<br />

биотехникийн арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх<br />

заалт оруулж, 8 суманд /Сонгино, Цэцэн-Уул,<br />

70,0<br />

70.0<br />

59

68 “Удаан задардаг<br />

органик<br />

бохирдуулагчийн<br />

тухай” үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2006.05.03-ний 99<br />

Улиастай сумдад хийж ойн туруутан амьтдын<br />

нөөцийг үнэлэх цэгэн судалгааны бүртгэл, ойн<br />

туруутан амьтдын нөөцийг үнэлэх зурвас<br />

замналын судалгааны бүртгэл, ойн туруутан<br />

амьтдын амьдрах орчны мэдээлэл,орон нутгийн<br />

иргэд,малчдаас авах анкетын судалгааг гаргаж<br />

ажилласан. Дээж авч ажиглалт хийсэн<br />

талбайгаас нийт 21 буга согоо ажиглагдсан.<br />

Ажиглалт хийсэн талбай бүрийнхээ уртраг,<br />

өргөрөг, далайн түвшинээс дээших өндөр зэрэг<br />

үзүүлэлтийг хөтөлж ажиллалаа.<br />

2007-2020 Удаан задардаг органик бохирдуулагчийн эх<br />

үүсвэр болох Дулааны уурын зуух, хогийн цэг,<br />

малын сэг зэм, эмнэлгийн хог хаягдалд хяналт<br />

шалгалт хийж ажиллалаа. Аймгийн хэмжээнд<br />

118 уурын зуух ажиллаж жилд 145,0 мянган тн<br />

нүүрс ашиглаж байна. Эдгээрээс 22 уурын<br />

зууханд Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын<br />

Баянтэс, Баянхайрхан, Нөмрөг, Идэр,<br />

Түдэвтэй, Дөрвөлжин сумдад/ нийт 5300 кг<br />

хужир, 2895 кг өвс бэлтгэж аргал, буга, бор<br />

гөрөөс, янгир ямаа нутагладаг газраар тавьж<br />

өгөн,Эрдэнэхайрхан сумын Хар нуурын<br />

загасыг 2006 оноос 3 жил барихыг<br />

хориглосон шийдвэр гаргаж, хэрэгжүүллээ.<br />

Ан амьтан, ургамлын мэдээллийн санг<br />

байгуулж жил бүр мэдээллээр баяжуулан<br />

ажиллаж байна. 2008 онд Аймгийн жимс,<br />

жимсгэнэт ургамлын нөөц, тархацыг тогтоох<br />

судалгааны ажлыг БОАЖЯ-ны мэргэжлийн<br />

байгууллага “Ойн хайгуул” ХХК-тай гэрээ<br />

байгуулан гүйцэтгүүллээ. Ган зуд болон<br />

хүний нөлөөллөөс ховордож буй тарваганы<br />

тооллого бүртгэлийг Биологийн хүрээлэнгийн<br />

эрдэм шинжилгээний байгууллагаар хийлгэж<br />

тарвага агнахыг хориглосон сайдын<br />

тушаалуудыг олон нийтэд сурталчилж,<br />

тарвага агналтын хугацаанд хяналт<br />

шалгалтын ажлыг эрчимжүүлж ажилласан.<br />

Шинээр ан амьтан өсгөн үржүүлэх зорилгоор<br />

тахийг Тахь хөтөлбөрийн газартай хамтран<br />

Дөрвөлжин сумд нутагшуулж үржүүлж байна.<br />

Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын<br />

дунд экологи, байгаль хамгаалах сэдвээр<br />

хичээл зааж, жил бүр аймгийн хэмжээнд<br />

БИОЛОГИ-21 илтгэлийн уралдаан, АХА<br />

тэмцээн, Байгаль хамгаалах сарын ажлыг<br />

зарлан дүгнэж байна. Ерөнхий боловсролын<br />

сургуулийн сурагчдын дунд байгаль<br />

хамгаалах чиглэлээр сум бүр клуб байгуулан<br />

ажиллаж байна.<br />

70.0 “Удаан задардаг органик бохирдуулагчийн<br />

тухай” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх<br />

төлөвлөгөө гарган сумдад хүргүүлж<br />

хэрэгжүүлж байна. Аймгийн хэмжээнд Удаан<br />

задардаг органик бохирдуулагчийн тооллого<br />

бүртгэлийн ажлыг 2007 онд явуулсан ба<br />

химийн бодисын тооллогыг 2 жил тутам<br />

50.0<br />

60

дүгээр тогтоол ерөнхий үнэлгээг хийж нөхцөл болзолтой<br />

зөвшөөрөл олгож, түүний хэрэгжилтэнд хяналт<br />

тавин ажиллаж байна.<br />

Мөн 8 халаалтын уурын зуухуудад технологийн<br />

шинэчлэлт хийж агаарын бохирдлыг буурууллаа.<br />

69 Тусгай<br />

хамгаалалттай газар<br />

нутгийн үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

УИХ-ын 1998 оны 29<br />

дугаар тогтоол<br />

1998-2015 Отгонтэнгэрийн улсын тусгай хамгаалалттай<br />

газрын менежментийн төлөвлөгөөг ГТХАН-ийн<br />

хөрөнгийн дэмжлэгээр боловсрууллаа.<br />

Сүүлийн жилүүдэд хур тунадас багасаж,<br />

хөрсний талхлагдал үүсэж, бэлчээрийн даац<br />

хэтэрснээс тусгай хамгаалалттай газарт<br />

нутаглах малчдын тоо өсч байна. Үүнээс<br />

сэргийлэхийн тулд захиргааны зүгээс<br />

хамгаалалтын горим дэглэмийг сахиулах арга<br />

БОАЖЯамны санхүүжилтээр хийж гүйцэтгэж<br />

байна. 2009 онд “Химийн бодисын хадгалалт,<br />

ашиглалт, аюултай, хортой хог хаягдлын<br />

улсын үзлэг тооллого”-ыг орон нутагтаа<br />

зохион байгуулж онцгой хортой бодис 6<br />

төрлийн 8.27 кг, Хортой бодис 25 төрлийн<br />

53.5 кг, бага хортой бодис 248 төрлийн 337 кг<br />

бодис бүртгэгдсэн. Ашигт малтмалын<br />

хайгуул, ашиглалтын тусгай зөвшөөөрөл<br />

эзэмшигчдийн үйл ажиллагаанд цианид<br />

натри, мөнгөн ус зэрэг химийн хорт бодис<br />

ашиглаж байгаа эсэхэд байнгын хяналт тавин<br />

ажиллаж байна. Химийн бодис ашигладаг аж<br />

ахуйн нэгж байгуулагуудын химийн хорт<br />

бодисын хадгалалт хамгаалалт, ашиглалтын<br />

байдалд болон удаан задардаг органик<br />

бохирдуулагчийн эх үүсвэр болох уурын зуух,<br />

хогийн цэг, эмнэлгийн хог хаягдал, шатахуун<br />

түгээх станц, цахилгаан станцуудад<br />

Мэргэжлийн хяналтын газартай хамтран<br />

хяналт шалгалтыг хийж, химийн бодисын<br />

хадгалалт хамгаалалт, ашиглалт, устгалтын<br />

журам, зарцуулалтын бүртгэл хөтлөх<br />

аргачилсан заавар, химийн бодисыг аюултай<br />

шинж чанараар нь ангилсан болон хүн<br />

амьтны бие махбодид үзүүлэх сөрөг<br />

нөлөөллийг ангилсан жагсаалтын талаар<br />

сурталчилж, удаан задардаг органик<br />

бохирдуулагч болох 10 төрлийн бодисын<br />

тухай иргэд, болон сургуулийн сурагчдын<br />

дунд сургалт явууллаа.<br />

100,0 Тусгай хамгаалалттай газар нутгийг<br />

хамгаалах үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

Тарвагатайн нурууны орчмын 525 мянган га<br />

газар нутгийг улсын тусгай хамгаалалтанд<br />

авахуулж, тусгай хамгаалалттай газар<br />

нутгийн хэмжээг өргөжүүллээ. Отгонтэнгэр<br />

уулыг дэлхийн байгаль, соёлын өвд, Хар<br />

нуур, Их хайрхан уул, Бүст нуур зэрэг зарим<br />

газар нутгийг тусгай хамгаалалтанд<br />

70.0<br />

61

хэмжээг авч байна. Ерөнхий боловсролын<br />

сургуулийн газар зүйн хичээлийн Тусгай<br />

хамгаалалттай газар нутгийн бүлэг сэдвийг<br />

хамгаалалтын захиргааны мэргэжилтнүүд<br />

Улиастай сумын зарим сургуульд зааж,<br />

дадлагын ажлыг хамгаалалтын захиргааны<br />

мэдээллийн төвд явуулж байна.<br />

Хамгаалалттай газрын Орчны бүсийн байгалийн<br />

баялгийн ахуйн хэрэглээний ашиглалтанд<br />

хяналт тавьж, биологийн төрөл зүйлийн<br />

судалгааг сар бүр тогтмол хийж мэдээллийн<br />

Биосан программын санд төвлөрүүлж байна.<br />

Орон нутгийн телевизээр 3 удаа нэвтрүүлэг<br />

явуулж, Завхан сонинд 4 удаа мэдээ, нийтлэл<br />

хэвлүүллээ. Мөн сурталчилгааны жижиг ном<br />

товхимолыг хэвлүүлэн тарааж байна.<br />

Байгаль хамгаалах чиглэлээр байгуулагдсан<br />

нөхөрлөлүүдийг дэмжиж мэргэжил арга зүйн<br />

зөвлөмжөөр хангах, сургалтанд хамруулах,<br />

тэдний тухай сурталчилгааны материал гаргах<br />

зэргээр дэмжин ажиллаж байна. Тус<br />

хамгаалалтын захиргааны Орчны бүсийн 3<br />

сумын Орчны бүсийн зөвлөлд ГТХАН-ээс 2010<br />

онд 12 сая төгрөгний дэмжлэг үзүүлэхээр<br />

төлөвлөн хэрэгжилтийг зохион байгууллаа.<br />

Сантмаргац сумын Баян нуурын орчмын, Бор<br />

хярын элсний районы газар нутгийг Байгалийн<br />

цогцолборт газрын ангилалд хамруулах санал,<br />

үндэслэлийг боловсруулж Байгаль орчны<br />

яаманд хүргүүлснээр 2010 оны УИХ-ын 06 тоот<br />

тогтоолоор улсын тусгай хамгаалалтанд авлаа.<br />

авахуулах, Эрдэнэхайрхан сумын Хар<br />

нуураас Сантмаргац сумын Баян нуурын<br />

235.0 мянган га бүхий газар нутгийг Бор<br />

хярын элсний районы Байгалийн цогцолборт<br />

газрын ангилалд хамруулах санал,<br />

үндэслэлийг боловсруулж Байгаль орчны<br />

яаманд хүргүүлснээр 2010 оны УИХ-ын 06<br />

тоот тогтоолоор улсын тусгай хамгаалалтанд<br />

авлаа. Мөн Отгонтэнгэр Улсын тусгай<br />

хамгаалалттай газрын хамгаалалтын<br />

захиргаанд байгаль орчны мэдээлэл,<br />

сурталчилгааны төв байгуулж, хөтөлбөрийн<br />

хэрэгжилтийн явц, үр дүнг олон нийтэд<br />

мэдээлэх, тусгай хамгаалалттай газрын<br />

экологийн төлөв байдал, орчны өөрчлөлт,<br />

нэн ховор, ховор ан амьтан, ургамлын<br />

зүйлийн бүрдлийг судлах, орчны бүсийн<br />

зөвлөл, сан байгуулж ажиллуулах, байгалийн<br />

аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх үзэл баримтлал<br />

боловсруулж, хэрэгжүүлэх зэрэг арга хэмжээг<br />

авлаа. ГТХАН-ийн ‘’Байгаль хамгаалал ба<br />

байгалийн нөөцийн тогтвортой менежмент’’<br />

хөтөлбөрийн газартай 2007 оноос хамтран<br />

ажиллаж, хамгаалалтын захиргаан дээр<br />

зөвлөх мэргэжилтэн ажиллаж, захиргааны<br />

материаллаг баазыг сайжруулах<br />

ажилтнуудыг сургах, сургалт сурталчилгааны<br />

ажилд зохих хэмжээний дэмжлэг үзүүлж<br />

байна. Тус аймгийн хамгаалалттай бүс нутагт<br />

ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулдаг аж<br />

ахуйн нэгж байхгүй бөгөөд 1957 оноос эхлэн<br />

ашигласан рашаан сувилалын хоёр газар<br />

улирлын чанартай (6-8 сард) ажиллаж<br />

хамгаалалтын захиргаанаас ашиглалтын<br />

байдалд хяналт тавьж ажиллаж байна.<br />

Дэлхийн байгаль хамгаалах сангийн нэгдсэн<br />

сүлжээнд баруун бүс нутгийн 6 захиргаа,<br />

ГТХАН-ийн Байгаль орчны мэдээлэл сургалт,<br />

сурталчилгааны нэгдсэн сүлжээнд Хангайн<br />

нурууны 5 захиргаа холбогдож, Байгаль<br />

62

70 Цөлжилттэй тэмцэх<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2003.06.04-ний 141<br />

дүгээр тогтоол<br />

2003-2012 Аймгийн эдийн засаг, нийгмийг 2010 онд<br />

хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд Улиастай суманд<br />

9999, бусад сумдад 999 мод тарих зорилт тавьж<br />

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 63 дугаар зарлиг<br />

болон дээрхи зорилтыг хэрэгжүүлэх зорилгоор<br />

“Мод тарих үндэсний өдөр”-ийг 2010 оны 05-р<br />

сарын 15-ны өдөр аймгийн хэмжээнд зохион<br />

байгуулж, 337 аж ахуйн нэгж, 6824 иргэдийн<br />

хүчээр нийт 49199 ширхэг мод, бут, сөөг, 2500<br />

ширхэг цэцэг тарьлаа. Мөн Засгийн газрын<br />

хэрэгжүүлэгч агентлаг “Ойн газар”-аас зарласан<br />

“Монголоо ногооруулъя” аяныг аймгийн<br />

хэмжээнд зохион байгуулж мод тарих ажлыг<br />

эрчимжүүлж, 18 худгийг шинээр гарган 135<br />

мянган га бэлчээрийг усжуулан, 7 суманд 41<br />

булгийн эхийг хамгаалж, орчныг нь тохижуулах<br />

ажлыг хийлээ. Үүнээс 5 булгийг улсын төсвийн,<br />

17 булгийг Тогтвортой амьжиргаа төслийн, 12<br />

булгийг Ногоон алт хөтөлбөрийн, 7 булгийг<br />

иргэдийн хөрөнгөөр тохижуулсан.<br />

хамгаалагч нарыг Дэлхийн байгаль<br />

хамгаалах сангаас зохион байгуулсан<br />

шаталсан сургалтанд 3 удаа, ГТХАН-ийн<br />

төслийн сургалтанд 5 удаа хамруулж<br />

биологийн төрөл зүйлийн анхан шатны<br />

мэдээлэл цуглуулах арга зүйд болон<br />

Мэдээллийн төвийн үйл ажиллагааг<br />

сайжруулах арга зүйг эзэмшүүллээ.<br />

Отгонтэнгэрийн дархан цаазат газрын<br />

ургамлын судалгааг 1997 онд хийж ургамлын<br />

төрөл зүйлийг тогтоосон. 2007 онд<br />

Тарвагатайн нурууны Байгалийн цогцолборт<br />

газрын зарим хэсэг ургамал, амьтны<br />

судалгааг МУИС-ийн эрдэмтэд хийсэн.<br />

90.0 Цөлжилттэй тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийн<br />

хүрээнд элсний нүүдлийг ажиглах заавар<br />

боловсруулан хэрэгжүүлэх, олон наст<br />

тариалах, уст цэгийн ундаргыг хамгаалах,<br />

бэлчээрийг талхлагдлаас хамгаалах,<br />

цөлжилтөөс сэргийлэх зорилгоор бэлчээрт<br />

худаг гаргах, бэлчээрийг өнжөөх, хуваарьтай<br />

ашиглуулах, үлийн цагаан оготныг гар аргаар<br />

устгах, модлог ургамлыг түлшинд хэрэглэхийг<br />

хязгаарлах зэрэг арга хэмжээг авч байна.<br />

Мөн цөлжилтөөс урьдчилан сэргийлэх<br />

төслийг боловсруулан гадаад, дотоодын<br />

санхүүгийн дэмжлэгийг хүсч цөлжилттэй<br />

тэмцэх үндэсний хороонд хүргүүлсэн. Төв<br />

суурин газрыг цэцэрлэгжүүлэх, элсний<br />

нүүлтээс сэргийлэх зорилгоор тарих мод<br />

бутны тарьц суулгацыг үржүүлэх 10 га талбай<br />

бүхий мод үржүүлгийн газрыг Улиастай сумд<br />

байгуулж 25000 мөчир, 500 ширхэг суулгацыг<br />

тарьж ургуулж байна.<br />

ГТХАН-ийн Сэргээгдэх эрчим хүч төслөөр<br />

Завханмандал, Цэцэн-Уул, Тосонцэнгэл<br />

сумдад усан цахилгаан станц байгуулж,<br />

Цагаанчулуут суманд салхины эрчим хүч,<br />

Ургамал, Дөрвөлжин сумдад нарны эрчим<br />

хүчийг ашиглаж байна.<br />

70.0<br />

63

71 Ойн тухай үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2001<br />

оны 248 дугаар<br />

тогтоол.<br />

2001-2015 Ойг хамгаалах чиглэлээр ажиллаж буй 28<br />

нөхөрлөлүүдийн эзэмшил 109577 га талбайд ой<br />

зохион байгуулалтын ажлыг хийлгэх хүсэлтээ<br />

Ойн газарт хүргүүлснээр 18 нөхөрхлөлийн 39787<br />

га-д мэргэжлийн байгууллага “Ойн таксаци” ХХКаар<br />

хийлгүүллээ.<br />

Ойг түймрээс хамгаалах тухай Аймгийн Онцгой<br />

комиссын 02 тоот албан даалгаврыг гарган ой<br />

бүхий 16 сумдад хүргүүлж ажлын төлөвлөгөө<br />

гаргаж хэрэгжүүлж байна. Сум бүрт түймрээс<br />

хамгаалах салбар комисс байгуулагдан<br />

ажиллаж, ой хээрийн түймрээс урьдчилан<br />

сэргийлэх бэлэн байдлыг хангах, ой хээрийн<br />

түймрийн тухай хуулийг сурталчилах ажлыг<br />

зохион байгуулж байна.<br />

Аймгийн хэмжээнд ойн хортон шавьжинд<br />

нэрвэгдсэн газрын судалгааг сум бүрээр гарган 6<br />

сумын 22370 га талбайд тэмцлийн ажлыг<br />

хийлгэх саналыг Ойн газарт тавьж Их-уул,<br />

2009 онд 18 худаг шинээр гарган, 5 худаг<br />

сэргээн засварлаж, Шилүүстэй суманд 2 га<br />

газарт хөв байгуулж, Нөмрөг, Яруу, Сонгино,<br />

Их-Уул, Тосонцэнгэл, Тэлмэн, Идэр,<br />

Түдэвтэй, Эрдэнэхайрхан зэрэг 9 сумдын<br />

35000 га бэлчээрийн талбайд үлийн цагаан<br />

оготнотой байгальд халгүй энгийн механик<br />

аргаар тэмцэх ажлыг зохион байгууллаа.<br />

“Дэлхийн Хөрс, Ус Хамгааллын Технологи,<br />

Арга Барил олон улсын хэмжээний нэгдсэн<br />

сангийн аргачлалыг танилцуулах, мэдээлэл<br />

цуглуулах арга хэрэгсэл, мэдээллийн санг<br />

ашиглах, технологийг бүртгэн баримтжуулах<br />

тухай” сэдэвт сургалтанд 2009 оны 9 сарын<br />

21-ээс 10 сарын 4-ны хооронд 2 мэргэжилтэн<br />

хамрагдсан.<br />

2009 онд аймгийн Байгаль орчин, аялал<br />

жуулчлалын газрын дэргэдэх мод үржүүлгийн<br />

газарт улиас, бургасны 1 настай 6000 ширхэг<br />

мөчир, 50 ширхэг суулгацыг нөхөн тарилаа.<br />

100,0 Ойн тухай үнэсний хөтөлбөрийг орон<br />

нутагтаа зохицуулах аймгийн салбар<br />

зөвлөлийг 11 хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулж<br />

18 сум, байгаль орчны мэргэжлийн<br />

байгууллагуудаас санал авч Ойн дэд<br />

хөтөлбөрийг аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн<br />

тогтоолоор батлуулан хэрэгжүүлж,<br />

хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн тайланг жил бүр<br />

гарган үндэсний хороонд хүргүүлж байна.<br />

Жилдээ 200-500 орчим га-д ойн нөхөн<br />

сэргээлтийн ажил хийж 0.5 тн үр бэлтгэн, 1.0<br />

сая ширхэг тарьц суулгац ургуулж, суурин<br />

газрыг цэцэрлэгжүүлэхэд бүх нийтийг<br />

оролцуулах ажлыг зохион байгуулж 10 мянга<br />

гаруй модыг тарьж ургууллаа. Ойн хортны<br />

судалгааг 2003 онд 20.0 мянган, 2004 онд<br />

20.0 мянган, 2005 онд 30.0 мянган га-д, 2008<br />

онд 10.0 мянган га-д ойн хортон шавьж,<br />

өвчний судалгааны ажил, 2004 онд 1400 га-д,<br />

90.0<br />

64

Тосонцэнгэл сумдад хэрэгжүүллээ.<br />

Ойжуулалт, байгалийн сэргэн ургалтанд туслах<br />

ажил, “Ногоон хэрэм”-ийн туслах зурвасын<br />

гүйцэтгэгч сонгон шалгаруулах тендерийг зохион<br />

байгуулж 5 аж ахуйн нэгжтэй гэрээг байгуулан<br />

240 га-д ойжуулалтын ажил, 80 га-д байгалийн<br />

сэргэн ургалтанд туслах ажлыг гүйцэтгүүлж, 8<br />

га-д “Ногоон хэрэм”-ийн туслах зурвасыг<br />

байгууллаа.<br />

Ойн мэргэжлийн байгууллагуудын үйл<br />

ажиллагаанд тавих хяналтыг сайжруулан<br />

шинээр батлагдсан журам, зааврыг хүргүүлэн,<br />

мэргэжил арга зүйн зааварчилгаагаар ханган<br />

ажиллаж байна.<br />

2010 онд Улсын тусгай хамгаалалтай газар<br />

нутгийн ойд бэлтгэх модны хэмжээг батлах<br />

тухай БОАЖС-ын А-13-р тушаалыг үндэслэн<br />

Ойн мэргэжлийн байгууллагын эрх авсан ААН,<br />

байгууллагуудын дунд ойг цэвэрлэх тендер<br />

зарлан, шалгарсан 10 мэргэжлийн байгууллага<br />

5 ойн нөхөрлөлийн617 га ойд талбай<br />

тусгааралтын ажлыг сум дундын Ойн ангиар<br />

гүйцэтгүүлж үйл ажиллагаанд нь хяналт тавин<br />

ажиллалаа.<br />

2005 онд 600 га-д 2008 онд 2500 га-д<br />

тэмцлийн ажлыг явууллаа. Ойн нөөцийг зүй<br />

зохистой ашиглуулах, хамгаалах, нөхөн<br />

сэргээх үүднээс Идэр, Дөрвөлжин, Баянтэс,<br />

Цэцэн-Уул, Нөмрөг, Тосонцэнгэл, Сонгино<br />

сумдад 20 иргэдийн нөхөрлөлийг байгуулсан.<br />

Ой хээрийн түймрээс урьдчилан сэргийлэх<br />

талаар Засаг даргын албан даалгавар гаргаж,<br />

түймэр гарах магадлал бүхий 13 сумд<br />

байнгын эргүүл харуул ажиллуулж, 5 суманд<br />

сургалт хийж, 450 гаруй хүнийг хамруулан<br />

үзлэг шалгалтыг тогтмол зохион байгууллаа.<br />

2008 онд Байгаль орчны албаны дэргэд мод<br />

үржүүлгийн газрыг түшиглэн 4 хүний орон<br />

тоотой “Ойн нэгж”, Тосонцэнгэл суманд 3<br />

хүний орон тоотой сум дундын “Ойн анги”-ийг<br />

байгуулан ажиллуулж байна. 2009 онд улсын<br />

төсвөөс 64.5 сая төгрөгөөр ойжуулалтын<br />

ажлыг Идэр, Тосонцэнгэл, Их-Уул сумдад 414<br />

га-д, Байгалийн сэргэн ургалтад туслах ажлыг<br />

Тосонцэнгэл сумандд 30 га-д хийж<br />

гүйцэтгэсэн. Тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн<br />

нэгжүүдийн өөрийн хөрөнгөөр 41 га-д<br />

ойжуулалт, байгалийн сэргэн ургалтад туслах<br />

ажил 10 га-д хийгдсэн. Засаг даргын<br />

захирамжаар томилогдсон комисс 2009 оны<br />

09-р сард ойжуулалтын ажлыг хүлээн авч акт<br />

үйлдэн тайлангаа Ойн газарт хүргүүлсэн.<br />

Байгаль хамгаалах бүтээлч ажлын хүрээнд<br />

Улиастай сумын хэмжээнд “Ногоон<br />

байгууламж – Бидний амьдрах орчин” сэдэвт<br />

бүх нийтээр мод тарих хөдөлгөөн өрнүүлж<br />

11.8 мянган мод тарилаа. Тосонцэнгэл, Идэр<br />

сумдад шинээр ойн 3 нөхөрлөл байгуулагдан<br />

ажиллаж байна. Засгийн газрын 2009.07.22-<br />

ны өдрийн 227 дугаар тогтоолоор<br />

шинэчлэгдэн батлагдсан “Ойн санг гэрээгээр<br />

эзэмшүүлэх журам”-ыг сумдад хүргүүлэн<br />

нөхөрлөлийн гэрээг шинэчлэн байгууллаа.<br />

65

72 Усны тухай үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1999<br />

оны 43 дугаар<br />

тогтоол<br />

1999-2010 Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөний<br />

хэрэгжилтийг ханган ажиллаж байна.<br />

2010 онд 18 инженерийн хийцтэй худгийг шинээр<br />

гаргахаар аймгийн эдийн засаг, нийгмийг<br />

хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд тусган 2 аж ахуйн<br />

нэгжтэй гэрээг байгуулан ажлыг гүйцэтгүүллээ.<br />

БОАЖГ, Улиастай сумын ЗДТГ, МХГ, ОБХ, Хот<br />

тохижилтын алба, УЦУОША-тай хамтран<br />

Улиастай сумын нутаг дэвсгэрт хаясан малын<br />

сэг зэм, үер болж болзошгүй газруудаар ажлын<br />

хэсэг гарган ажиллаж Шар усны шер болж<br />

болзошгүй газрууд болох Ногоон хашааны урд<br />

хэсэг, мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвийн<br />

хойд хэсэг, Жаргалант, Чигэстэй багын гол<br />

дагуух үерын хамгаалалтын даланг засах,<br />

шинээр шороон далан барих, тэнд суурьшсан<br />

айл өрхүүд, аж ахуй нэгжүүдэд шар усны үерийн<br />

аюулаас урьдчилан сэргийлэх сэрэмжлүүлгийг<br />

өгч ажиллаа.<br />

“Гол, мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий<br />

БОАЖЯам, Ойн газраас зохион байгуулсан<br />

“Ойн тухай хуулийн хэрэгжилтийн өнөөгийн<br />

байдал, цаашид авах арга хэмжээ” сэдэвт<br />

сургалт, Засгийн газар, НҮБ-ын Хөгжлийн<br />

хөтөлбөрийн “Гамшгийн аюулыг бууруулах<br />

менежментийн тогтолцоог боловсронгуй<br />

болгох нь” төслийн хүрээнд “Уур амьсгалын<br />

өөрчлөлтөөс үүдэлтэй эрсдэлийн<br />

менежментийн үндэсний стратеги ба<br />

хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг орон нутгийн<br />

бодлого төлөвлөлтөд тусгах нь” сэдэвт<br />

баруун бүсийн сургалтад холбогдох<br />

мэргэжилтнүүдийг оролцууллаа. Аймгийн<br />

ЗДТГ-ын байгаль орчны бодлого хариуцсан<br />

мэргэжилтэн 2009.09.01-20-ны хооронд<br />

БНХАУ-ын Гансу мужийн Ланзоу, Вү Вей,<br />

Дунхуайнг хотуудаар туршлага судлан Олон<br />

улсын цөлжилттэй тэмцэх сургалт семинарт<br />

оролцлоо.<br />

100,0 Аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн 2001 оны<br />

115 дугаар тогтоолоор Усны дэд хөтөлбөрийг<br />

батлуулж, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга<br />

хэмжээний I, II, III шатны, Усны бодлогын<br />

шинэтгэлийн жилийн хүрээнд зохиох арга<br />

хэмжээний төлөвлөгөөг тус тус гарган<br />

хэрэгжүүллээ. Хөтөлбөрийн хүрээнд худаг<br />

услалтын систем, гадаргын усны үзлэг,<br />

тооллогыг явуулж, ашиглалт хамгаалалтыг<br />

сайжруулахын зэрэгцээ нийт 180 гаруй<br />

инженерийн хийцтэй худгийг шинэчилж,<br />

сэргээн засварлан ашиглалтанд орууллаа.<br />

Ундны усны чанар, химийн найрлага хүний<br />

эрүүл мэндэд нөлөөлөх нөлөөллийг<br />

мэргэжлийн байгууллагаар тогтоолгон<br />

Шилүүстэй, Сонгино, Цагаанчулуут,<br />

Эрдэнэхайрхан, Тэлмэн, Тосонцэнгэл,<br />

Ургамал, Завханмандал сумдад усыг<br />

зөөлрүүлэх төхөөрөмж суурилуулж, төв<br />

суурин газрын усны эх үүсвэрт хамгаалалтын<br />

100<br />

66

73 Агаарыг хамгаалах<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1999<br />

газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт<br />

ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай<br />

хууль, Усны тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 1.5<br />

заалт, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын<br />

Сайдын 2009 оны 370 тоот тушаалыг<br />

хэрэгжүүлэх зорилгоор Завхан аймгийн<br />

хэмжээнд Усан сан бүхий газрын энгийн<br />

хамгаалалтын бүс тогтоох ажлыг 4 ажлын хэсэг<br />

гарган хийж сумдын Засаг дарга нарт<br />

хамгаалалтын бүс тогтоосон акт материалыг<br />

хүлээлгэн өгсөн.<br />

2010 онд аймгийн 17 суманд 41 булгийн эхийг<br />

хамгаалж, орчныг нь тохижуулах ажлыг хийлээ.<br />

Үүнээс 5 булгийг улсын төсвийн, 17 булгийг<br />

Тогтвортой амьжиргаа төслийн, 12 булгийг<br />

Ногоон алт хөтөлбөрийн, 7 булгийг иргэдийн<br />

хөрөнгөөр тохижуулсан. “Амь-Ус трейд” ХХК,<br />

Дэлхийн зөн олон улсын байгууллагын<br />

Завханхангай орон нутгийн хөгжлийн хөтөлбөр,<br />

БОАЖГ-тай хамтран Улиастай сумын нутаг<br />

дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж буй аж ахуй<br />

нэгж, албан байгууллага, айл өрхийн дунд “Ус<br />

амьдралын эх булаг” нартэй 3 сарын аяныг<br />

зарлан аяны хүрээнд хэрэгжүүлэх ажлын<br />

төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлээ. Завхан аймгийн<br />

хэмжээнд гадаргын усны тооллогыг сум, баг тус<br />

бүрээр хийж бүсчилэлийн нэгдсэн кодын<br />

нэвтрүүлж мэдээллийн санд оруулаад байна.<br />

Орон нутгийн хэмжээнд 9 суманд сав газрын<br />

зөвлөлийг шинээр байгуулан Иргэдийн<br />

Төлөөлөгчдийн Хурлын Тэргүүлэгчдийн тогтоол<br />

гаргуулан усны нөөцийг хамгаалах нөхөн сэргээх<br />

ажлын төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлж эхлээд<br />

байна.Мөн Завхан голын сав газрын зөвлөлд<br />

орон нутгаас оролцох хүмүүсийн саналыг ИТХТийн<br />

хурлаар хэлэлцүүлэн БОАЖЯ-д хүргүүллээ.<br />

1999-2010 Агаарыг хамгаалах үндэсний хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэх арга хэмжээний хүрээнд сум тус<br />

бүрийн агаар бохирдуулагч хөдөлгөөнт болон<br />

болон эрүүл ахуйн бүс тогтоож, дэглэмийг<br />

мөрдүүлж байна. Ундны усанд ашиглаж буй<br />

60 гаруй булгийн эхийг тохижуулж ундаргыг<br />

сэргээлээ. Хөтөлбөрийн тайланг жил бүр<br />

гарган Усны үндэсний хороонд хүргүүлж<br />

байна. Аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн<br />

тогтоолоор Идэр, Хүнгүйн голын сав газрыг<br />

хамгаалах зөвлөлүүдийг байгуулж, усны<br />

нөөцийг хамгаалах нөхөн сэргээх ажлын<br />

төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлж байна. 2008<br />

онд Улиастай суманд газрын гүний усны<br />

нөөцийг хянах 5 цооногийг өрөмдөн<br />

хамгаалалт хийж, 5 услалтын системийг<br />

засварлан, Отгон суманд газрын генератор<br />

ажиллуулснаар тухайн үед Богдын голын<br />

усны түвшин 11-29 см-ээр, Идэрийн голын<br />

усны түвшин 32-47 см-ээр, Чигэстэй голын<br />

усны түвшин 21-25 см-ээр Буянт голын усны<br />

түвшин 19 см-ээр тус тус нэмэгдэж Тайширын<br />

усан цахилгаан станцын усны түвшинг<br />

нэмэгдүүлсэн. Хөтөлбөрийн хүрээнд худаг,<br />

услалтын системийн ашиглалт хамгаалалтыг<br />

сайжруулахын зэрэгцээ 2009 онд 16 суманд<br />

Уст хайрхан хоршоо, Тэсийн бүрд ХХК–ууд<br />

шинээр инженерийн хийцтэй 18 худаг гаргаж,<br />

Цэцэн-Уул, Асгат, Завханмандал сумдад 3<br />

худаг засварлалаа. Ундны усанд ашиглаж<br />

буй 26 булгийн эхийг тохижуулж ундаргыг<br />

сэргээлээ.<br />

100.0 Агаарыг хамгаалах үндэсний хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөө<br />

гарган хэрэгжилтийг зохион байгуулан<br />

90.0<br />

67

оны 82 дугаар<br />

тогтоол<br />

74 Хог хаягдлыг<br />

бууруулах үндэсний<br />

хөтөлбөр Засгийн<br />

газрын 1999.03.24-ны<br />

50 дугаар тогтоол<br />

суурин эх үүсвэр, уурын зуухнуудын нэгдсэн<br />

судалгааг гаргалаа. Улиастай сумын агаарын<br />

бохирдлын хяналт шинжилгээг оргил хугацаанд<br />

хэд хэдэн цэгт хийж бохирдлыг бууруулах арга<br />

хэмжээ авч байна. Агаар дахь хүхэрлэг хий,<br />

азотын давхар исэл, тоосжилтийн жилийн<br />

дундаж агууламж агаарт байж болох хүлцэх<br />

агууламжаас хэтэрсэн тохиолдол ажиглагдаагүй<br />

болно. Улиастай хотын халаалтын зуухнуудад<br />

байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээг<br />

хийж, нөхцөл болзол, шаардлагыг гарган<br />

хэрэгжүүлж байна.<br />

Аймгийн хэмжээнд түлшний модны хэмжээг<br />

багасгаж, уурын зуухнуудын шинэчлэл явуулж<br />

бүрэн шаталттай шинэ хийцийн зуухтай болох<br />

талаарх саналаа “Ойн газарт” хүргүүллээ.<br />

Мөн дулааны үйлдвэрлэл эрхэлдэг аж ахуйн<br />

нэгжүүтэй технологийн шинэчлэлт хийж агаарын<br />

бохирдлыг бууруулах, түлш хэмнэх үүрэг<br />

даалгавар өгч Улиастай сумын 8 аж ахуйн нэгж<br />

технологийн шинэчлэлт хийж агаарын<br />

бохирдлыг буурууллаа.<br />

1999-2010 Аймгийн хэмжээнд “Цэвэр орчин” аяныг зарлаж<br />

хог хаягдлыг цэвэрлэх, зайлуулах ажилд нийт<br />

сум байгууллага аж ахуйн нэгжүүд оролцож<br />

Улиастай сумын төв болон голын ай савын<br />

дагуух хогийг цэвэрлэлээ.<br />

Сумдын бүтээн байгуулалтын жилийн хүрээнд<br />

олон жил болсон хур хог хаягдлыг дарж устган<br />

стандартад нийцсэн хог хаягдлын нэгдсэн цэгтэй<br />

болгох зорилтын хүрээнд “Сумдын хог хаягдлын<br />

менежментийг боловсронгуй болгох” төслийг 24<br />

сумдаар боловсруулан хөрөнгийн эх үүсвэрийг<br />

шийдвэрлүүлэхээр олон улсын төсөл<br />

хөтөлбөрийн байгууллагад хандаж байгаагийн<br />

зэрэгцээ өөрсдийн хүчээр 17 сумдад хог<br />

хаягдлын цэгийг шууж тохижууллаа. Завхан<br />

ажиллаж байна. Хөтөлбөрийн хүрээнд агаар<br />

бохирдуулагч хөдөлгөөнт болон суурин эх<br />

үүсвэрийн тооллого хийх, уурын зуухнуудад<br />

шалгалт хийж утааг шүүх шүүлтүүр тавьж<br />

бохирдлыг бууруулах албан шаардлага өгч,<br />

Улиастай сумын агаарын бохирдлын хяналт<br />

шинжилгээг жил бүр оргил хугацаанд хэд<br />

хэдэн цэгт хэмжиж бохирдлыг бууруулах арга<br />

хэмжээг авлаа. Агаар дахь хүхэрлэг<br />

хийжилийн дундаж агууламж агаарт байж<br />

болох хүлцэх агууламжаас хэтэрсэн<br />

тохиолдол ажиглагдаагүй байна. Улиастай<br />

хотын халаалтын зуухнуудад Байгаль орчинд<br />

нөлөөлөх байдлын ерөнхий үнэлгээг хийж,<br />

нөхцөл болзол, шаардлагыг гарган,<br />

хэрэгжүүлэх арга хэмжээ авч, агаарын<br />

чанарын алба байгуулан ажиллаж байна.<br />

2008 онд Санмин нөхөрлөлийн эзэмшиж буй<br />

Аралын уурын зууханд ГТХАН-ийн хөрөнгө<br />

оруулалтаар 240.0 сая төгрөгний шинэчлэлт<br />

хийж ашиглалтад орууллаа. 2007 онд<br />

“Байгаль орчны судалгаа бохирдлыг<br />

бууруулах зөвлөмж”-ийг “Байгаль экологи”<br />

ХХК-иар хийлгэж мөрдөж байна.<br />

100.0 Хог хаягдлыг бууруулах үндэсний<br />

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилгоор “Цэвэр<br />

орчин” аяныг жил бүр уламжлал болгон<br />

зохион байгуулж хэвшээд байна. Энэ ажлын<br />

хүрээнд төв суурин газрын нэгдсэн хогийн<br />

цэгийг багасгах, эмх цэгцтэй болгох бүтээлч<br />

даалгаврыг сум бүрт өгч дүгнэх, орон нутгийн<br />

телевиз, радио, FM-ээр сурталчлах, усны эх,<br />

булгийг тохижуулах , ундаргыг сэргээх, хогийн<br />

савыг гудамж талбайд байрлуулах усны эх<br />

үүсвэрт эрүүл ахуйн бүс тогтоох, гудамж<br />

талбайг цэвэрлэх, цас мөсийг арилгах зэрэг<br />

ажлыг зохион байгуулж, Улиастай сумын<br />

Засаг даргын дэргэд Хот тохижуулах албыг<br />

байгуулж, аж ахуйн тооцоон дээр ажиллуулан<br />

90,0<br />

68

75 Озоны үе давхаргыг<br />

хамгаалах үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1999<br />

оны 129 дүгээр<br />

тогтоол<br />

аймгийн Залуучуудын холбоотой хамтран<br />

“Хоггүй Улиастай” аяныг зарлаж хог цэвэрлэх<br />

үйл ажиллагааг өрнүүлэн нийт 40 тн хог<br />

хаягдлыг цэвэрлэж хогийн төвлөрсөн цэгт<br />

тээвэрлэж уг ажилд оюутан залуус, ард иргэд<br />

өргөнөөр оролцож түүхийн дурсгалт газар болох<br />

Сангийн хот хэмээгдаж байсан шавар хэрэмний<br />

хог хаягдлыг цэвэрлэн тус газарт<br />

сурталчилгааны самбар байрлууллаа. 2010 онд<br />

аймгийн хэмжээнд 838 га газрын 4030 тн хог<br />

хаягдлыг цэвэрлэж хогийн цэгт тээвэрлэн<br />

хүргээд байна.<br />

Өнгөрсөн өвөл аймгийн хэмжээнд өвөлжилтийн<br />

байдал хүндэрснээс мал амьтан олноороо үхэж<br />

үхсэн малын сэг зэмээр бохирлогдсон байсан<br />

тул бүх сумдын байгаль хамгаалагчдад сэг<br />

зэмийг устгах, халдваргүйжүүлэх арга зүйн<br />

зөвлөгөө өгч, байршлын зураглал гарган устгах<br />

ажлыг зохион байгууллаа.<br />

Аймгийн хэмжээнд 981 хүний бүрэлдэхүүнтэй<br />

ажлын хэсэг байгуулагдан устгалын ажлыг<br />

удирдах ажилтан 161, иргэд 4001, техник<br />

хэрэгсэл 272 ажиллаж, 1740 цэгт 532062 сэг<br />

зэмийг устгаж энэ арга хэмжээнд 78.5 сая<br />

төгрөгийг зарцууллаа.<br />

1999-2030 Озоны давхаргыг задалдаг бодис ашиглан<br />

үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх байгууллагуудын<br />

үйл ажиллагаанд хяналт тавин ажиллахын<br />

зэрэгцээ шинээр байгуулагдах үйлдвэрлэл,<br />

үйлчилгээнд байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын<br />

үнэлгээ хийлгэн ажиллаж байна.<br />

хогийг ангилан ялгах арга хэмжээ авч байна.<br />

Төрийн бус байгууллагуудтай хамтран “Хог<br />

хаягдлыг хоёрдогч түүхий эд болгоцгооё”<br />

сэдэвт 14 хоногийн аяныг зохион байгуулж<br />

дүгнэн 100 гаруй мянган төгрөгийн<br />

урамшуулал олголоо. Улиастай сумд<br />

ландфиллийн буюу булж дарах аргаар 5 га<br />

талбай бүхий төвлөрсөн хогийн цэгийг<br />

байгуулж үерийн хамгаалалтын суваг татаж,<br />

пүү, трактор, хогийн машин тэргээр хангаж,<br />

хог хаягдлын цэгт ажиллах ажлын байр<br />

барилаа. Баянхайрхан, Тэлмэн, Их-Уул,<br />

Сонгино, Тосонцэнгэл, Түдэвтэй, Цэцэн-Уул<br />

сумдад төслийн хөрөнгөөр нэгдсэн хогийн<br />

цэгийг шууж талбайн хэмжээг багасгах ажлыг<br />

хийгээд байна. Улиастай сумын Хот<br />

тохижилтын алба нь хогийг ангилан ялгах<br />

арга хэмжээ авч байгаа бөгөөд хуванцар<br />

полимер боловсруулах тоног төхөөрөмжийг<br />

суурилуулж хог хаягдлыг боловсруулах<br />

бэлтгэл ажлыг хангаж, хог хаягдлын<br />

төвлөрсөн цэгт эмнэлэгийн хог хаягдлыг<br />

боловсруулах талбайг байгуулан ажиллаж<br />

байна.<br />

“Хоёрдогч түүхий эдийг дахин боловсруулая”<br />

сэдэвт уралдааныг Улаанбаатар хотын “Сайн<br />

үйлстны нийгэмлэг”-тэй хамтран ерөнхий<br />

боловсролын сургуулийн сурагчдын дунд<br />

зарлаж дүгнэн шагнаж урамшуулсан.<br />

50.0 Озоны үе давхаргыг хамгаалах үндэсний<br />

хөтөлбөрийн хүрээнд ахуйн болон эмнэлгийн<br />

хог хаягдлыг ил задгайгаар шатаахыг<br />

хориглох, агаар бохирдуулагч хөдөлгөөнт<br />

болон суурин эх үүсвэрт утаа шүүгч тавиулах,<br />

хяналтгүй шаталтаас сэргийлэх арга хэмжээг<br />

авч ажиллаж байна. Агаарын чанарын албыг<br />

аймгийн Засаг даргын захирамжаар<br />

байгуулан ажиллуулж байна.<br />

50.0<br />

69

76 Цаг агаарт зориудаар<br />

нөлөөлөх үйл<br />

ажиллагааг 2015 он<br />

хүртэл хөгжүүлэх<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2007<br />

оны 96 дугаар<br />

тогтоол<br />

2007-2015 Монгол улсын Засгийн газрын 2007 оны 96<br />

дугаар тогтоолоор батлагдсан “Цаг агаарт<br />

зориудаар нөлөөлөх үйл ажиллагааг 2015 он<br />

хүртэл хөгжүүлэх хөтөлбөр“-ийн хүрээнд цаг<br />

агаарт зориудаар нөлөөлөх экспедицийг 2 газарт<br />

байгуулан 3.6 сая төгрөгийн шаардлагатай<br />

багаж техник хэрэгслээр хангаж ажиллалаа.<br />

Газрын генераторыг 2010 оны 05 дугаар сарын<br />

26-ны өдөр Даян уулын бэлд байрлуулж 2010<br />

оны 06 дугаар сарын 02-ноос 08 дугаар сарын<br />

09-ны хооронд цаг агаарт зориудаар нөлөөлж<br />

хур тунадас нэмэгдүүлэх үйл ажиллагааг нийт 24<br />

удаа явуулсан.<br />

Завханмандал сумын Шувуун, Алдархаан сумын<br />

Доной, Алдархаан сумын Даян уул зэрэг<br />

газруудад хур тунадас хэмжих нэмэлт хяналтын<br />

цэгийг байгуулан түр ажлын байраар 2 хүнийг<br />

ханган ажилласан. Энэ онд 2 экспедиц нийт 12<br />

удаагийн ажиллагаагаар 75 харвалт хийж<br />

ажилласаны дүнд нийт нутгаар бэлчээрийн<br />

болон таримал ургамлын ургалт жигдэрч<br />

зуншлага хэвийн сайхан болж, үйл ажиллагааг 7<br />

дугаар сарын сүүлчээр бүрэн зогсоосон.<br />

2010 оны нэмэгдүүлсэн хур тунадасны хэмжээг,<br />

олон жилийн дундажтай харьцуулахад 6 дугаар<br />

сард 15,1 %, 7 дугаар сард 6,5 %-р тус тус<br />

нэмэгдсэн нь үүлэнд зориудаар нөлөөлсний үр<br />

дүн гэж үзэж байна.<br />

70,0 Аймгийн Засаг даргын 2007 оны 179 дүгээр<br />

захирамж гарч “Завхан бороо-1” экспедиц<br />

байгуулагдаж, цаг агаарт зориудаар нөлөөлж,<br />

хур тундас нэмэгдүүлэх арга хэмжээг<br />

хэрэгжүүлж байна. Ус цаг уур орчны<br />

шинжилгээний газраас үүлэнд нөлөөлөх тоног<br />

төхөөрөмж нийлүүлж, 2008 онд аймгийн<br />

эдийн Засаг нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн<br />

чиглэлд тусган газрын генератор, бусад<br />

багаж хэрэгслийг авч, экспедицийн дарга<br />

мэргэжилтнүүдийг улаан баатар хотод<br />

сургалтад хамруулсан. Цаг агаарт зориудаар<br />

нөлөөлөх үйл ажиллагааг нийтдээ 1 9 удаа<br />

явуулж, 177 пуужин, 185 түлш зарцуулсан<br />

болно. 2009 онд Цаг агаарт зориудаар<br />

нөлөөлөх үйл ажиллагааг 10 удаа явуулж, 64<br />

удаа харвалт хийсэн. Үүний үр дүнд аймгийн<br />

нутаг дэвсгэрийн 75 хувьд нь хур тунадас<br />

орж, тухайн үед бэлчээрийн ургамал<br />

сэргэсэн. Экспедицид 450.0 сая төгрөгийн<br />

өртөгтэй үүлний хөдөлгөөнт Радар авч, цаг<br />

агаарт зориудаар нөлөөлөх автомашиныг<br />

гражтай болгосон. Инженер 1, гэрээт ажилчин<br />

2 ажиллаж байна.<br />

70.0<br />

70

77 Байгалийн гамшгийн<br />

аюулыг бууруулах<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

1999.02.10-ны 25<br />

дугаар тогтоол<br />

1999-2015 Ойг түймрээс хамгаалах тухай Аймгийн Онцгой<br />

комиссын 02 тоот албан даалгаврыг гарган ой<br />

бүхий 16 сумдад хүргүүлж ажлын төлөвлөгөө<br />

гарган хэрэгжүүлж байна.. Сум бүрт түймрээс<br />

хамгаалах салбар комисс байгуулагдан<br />

ажиллаж, ой хээрийн түймрээс урьдчилан<br />

сэргийлэх бэлэн байдлыг хангах, ой хээрийн<br />

түймрийн тухай хуулийг сурталчилах ажлыг орон<br />

нутгийн телевизүүд болон FM-ээр мэдээллээр<br />

явууллаа.<br />

“Уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэлтэй<br />

эрсдэлийн менежментийн үндэсний стратегийг<br />

орон нутгийн бодлого, төлөвлөлтөд тусгах нь”<br />

сэдэвт баруун бүсийн аймгуудын сургалтсеминарт<br />

оролцож аймгийн байгаль, цаг уурын<br />

онцлог ба уур амьсгалын өөрчлөлт хэрхэн<br />

ажиглагдаж байгаа, түүний нөлөөллийн тухай,<br />

хэрэгжүүлж буй болон нэн тэргүүнд авч<br />

хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар мэдээлэл<br />

хийж аймагтаа авч хэрэгжүүлэхэд боломжтой,<br />

хэрэгцээтэй арга хэмжээнүүдийг тодорхойлж<br />

тодорхой саналыг тавилаа. Ой хээрийн түймрээс<br />

урьдчилан сэргийлэх, хамгаалах, түймэртэй<br />

тэмцэх арга хэмжээг амжилттай зохион<br />

байгуулсан сумыг сонгон шалгаруулах<br />

уралдааны болзлыг ой бүхий сумдад хүргүүлэн<br />

сурталчлан ажилласан. “Ой, хээрийн түймрээс<br />

урьдчилан сэргийлэх ажлыг эрчимжүүлэх тухай”<br />

албан тоот, Ой, хээрийн түймрээс урьдчилан<br />

сэргийлэх талаарх хийх ажлын төлөвлөгөөг 15<br />

заалтаар гаргаж, Засгийн газрын 1999 оны 12-р<br />

сарын 22 -ны 219 тоот тогтоолын хавсралтын<br />

дагуу ой бүхий сумдад түймэр унтраах үйл<br />

ажиллаагаанд ашиглах багаж хэрэгслүүдийн<br />

нөөц бүрдүүлэх, гар багаж хэрэгслүүдийг хийх<br />

аргачлалыг боловсруулж 16 сумдад<br />

хүргүүлснээр 600 ш, цохиур, 450 тармуур, 250 ш<br />

хүрз, 200 ш сүх, 200 ш хөрөө зэрэг багаж<br />

хэрэгслийн нөөцтэй боллоо.<br />

Онцгой байдлын хэлтсийн Аврах гал унтраах 43,<br />

100.0 Байгалийн гамшгийн аюулыг бууруулах<br />

үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилгоор<br />

ой, хээрийн түймэр, гал, усны аюулаас<br />

урьдчилан сэргийлэх аймгийн Засаг даргын<br />

албан даалгаврыг жил бүр гарган хэрэгжүүлж<br />

байна. Хөтөлбөрийн хүрээнд байгалийн<br />

гамшиг үүсч болзошгүй үеүдэд урьдчилан<br />

мэдээлэх, сэрэмжлүүлэх, гамшигтай тэмцэх<br />

ажилд мэргэжлийн анги бусад байгууллагыг<br />

бэлэн байдалд байлгах, сургалт хийх,<br />

байнгын онцгой комиссыг байгалийн<br />

гамшигийн аюулыг бууруулах үйл<br />

ажиллагааны төлөвлөгөөтэй ажиллуулах, ой<br />

хээрийн түймрийн эрсдэлтэй хугацаанд<br />

эргүүл ажиллуулах, гал унтраах, бие<br />

хамгаалах болон холбооны хэрэгслээр<br />

хангах, ойн халз зурвас байгуулах, ойг<br />

цэвэрлэх, арчилгаа цэвэрлэгээний огтлолт<br />

хийх зэрэг арга хэмжээ авч байна. 2006 онд 5<br />

сумд гамшигаас хамгаалах сургалт, аймгийн<br />

төвд ОБЕГ-тай хамтран команд штабын<br />

сургуулийг зохион байгуулсан нь байгалийн<br />

гамшигийн үед ажиллах мэдлэг чадварыг<br />

нэмэгдүүлсэн үр дүнтэй ажил болсон. НҮБ-ын<br />

“Байгалийн гамшигийн аюулыг бууруулах”<br />

хөтөлбөрийн хүрээнд 2 суманд төсөл<br />

хэрэгжүүллээ.<br />

70.0<br />

71

78 “Чанарын болон<br />

байгаль орчны<br />

удирдлага<br />

/менежмент/-ийг<br />

дэмжих үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2002.07.08-ны 146<br />

дугаар тогтоол<br />

39-р ангиуд нь хүн хүч, машин техник, бие<br />

бүрэлдэхүүнийхээ бэлтгэл бэлэн байдлыг<br />

хангаж , ой, хээрийн түймэр унтраах гар багаж<br />

хэрэгслийг 100 ш хийж нөөцийг нэмэгдүүлсэн.<br />

“Орон нутагт цаг агаарын мэдээллээр үйлчлэх<br />

журам” , “Цаг агаарын аюултай болон гамшигт<br />

үзэгдэлийн үед ажиллах журам” -ыг тус тус<br />

боловсруулан албаны зөвлөлөөр хэлэлцэн<br />

харъяа салбаруудад хүргүүлэн хэрэгжилтэнд<br />

хяналт тавин ажилласнаар байгаль цаг агаарын<br />

аюултай болон гамшигт үзэгдлээс байгууллага,<br />

иргэдийг сэрэмжлүүлж аюултай болон гамшигт<br />

үзэгдлийг урьдчилан илрүүлсэн байдал өмнөх<br />

оноос 0.4%-иар ахисан.<br />

2002-2016 Чанарын удирдлагын тогтолцоо ISO9001<br />

стандартын шаардлагыг хангуулж, Петровис<br />

ХХК-ны 3 дугаар Шатахуун түгээх станц дээр энэ<br />

онд нэвтрүүлэх зорилт тавин ажиллаж, бичиг<br />

баримтыг боловсруулж, үйл ажиллагаанд<br />

хэрэгжүүлэх шатандаа явж байна. Орон нутагтаа<br />

Чанарын удирдлагын тогтолцоо ISO9001<br />

стандартыг нэвтрүүлэх, стандартын шаардлагыг<br />

хангасан аж ахуйн нэгж, байгууллага бий<br />

болгоход мэргэжил арга зүйн дэмжлэг үзүүлэх,<br />

мэдээ мэдээлээр хангахад чиглэгдсэн сургалтыг<br />

“Мерси коrps” төслийн байгууллагатай хамтран<br />

зохион байгуулж, 54 хүн хамрагдлаа. Энэхүү<br />

бүлэг стандарт, түүнийг хэрэгжүүлэхийн ач<br />

холбогдлын талаар орон нутгийн хэвлэл<br />

мэдээллийн хэрэгслэлээр сурталчилж байна.<br />

Аймгийн Засаг даргын тамгын газар, Худалдаа<br />

аж үйлдвэрийн танхим, Бүс нутгийн эдийн<br />

засгийг дэмжих хөтөлбөртэй хамтран Улиастай<br />

сумын бичил, жижиг, дунд аж ахуйн нэгжүүдийн<br />

хүрээнд “Байгаль орчинд ээлтэй, үр ашигтай<br />

арга технологи нэвтрүүлэх” уралдааныг зарлан<br />

эхний 3 байрыг шалгаруулж шагналаа.<br />

Уралдааныг зохион байгуулснаар жижиг дунд<br />

үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа газрууд нь өөрийн<br />

гэсэн ажлын байртай болж агааржуулагч<br />

70.0 Дэлхийн чанарын өдөр, Монголын хүнс,<br />

худалдааны ажилчдын өдрийг жил бүр<br />

төлөвлөгөө гарган зохион байгуулж, “Чанар-<br />

2005” “Чанар бидний зорилт” зэрэг арга<br />

хэмжээг явуулж, шилдэг бүтээгдэхүүний<br />

үзэсгэлэн худалдааг явуулж байна. “Тэсийн<br />

гол” ХХК-ний супермаркет, “Чигэстэй” зоогийн<br />

газар, “Петровис” ХК-ний 3 дугаар Шатахуун<br />

түгээх станц MNS5021-20018 MNS4946-2000<br />

стандартын шаардлага хангасан<br />

үйлчилгээний байгууллага болж, “Завхан<br />

баялаг” ХК-ны Улиастай дарс, Жимсний<br />

чанамал, самартай чихэр, “Жаргалтай”<br />

хоршооны улаан хальст сармис Монгол<br />

Улсын Үндэсний тохирлын тэмдэгтийг<br />

хэрэглэх эрх авсан. Мөн стандартын дагуу<br />

техник технологи, сав баглаа боодол,<br />

шошгын шинэчлэл хийсэн бүтээгдэхүүнээр<br />

“Мандаат” нарийн боовны цехийн гурилан<br />

бүтээгдэхүүн, “Завхан баялаг” ХК-ний нэрийн<br />

бүтээгдэхүүн, “Жаргалтай хоршооны” улаан<br />

хальст сармис тус тус шалгарлаа.<br />

70.0<br />

72

79 Уур амьсгалын<br />

өөрчлөлтийн<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2000<br />

оны 120 дугаар<br />

тогтоол<br />

80 Монгол орны идлэг<br />

шонхорыг хамгаалах<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2003<br />

оны 121 дүгээр<br />

тогтоол<br />

суурилуулах, хогийн цэгийг тохижуулах, бохирын<br />

шугам цооногт холбогдох зэрэг арга хэмжээг авч<br />

байгаль орчинд цэвэр үйлдвэрлэлийг явуулах<br />

мэдлэгтэй болж байгаль орчны хууль тогтоомж,<br />

стандартуудыг мөрдөн ажиллаж байна.<br />

2000-2015 Цаг агаарт зориудаар нөлөөлөх үйл<br />

ажиллагааны үр дүнг дээшлүүлэх зорилгоор<br />

үүлний услаг тодорхойлох Радарын станцийг<br />

УЦУОШАлбаны дэргэдэх экспедицэд олгуулах<br />

асуудлыг шийдвэрлээд байна. Цаг агаарт<br />

зориудаар нөлөөлөх экспедицийг орон нутагт<br />

ажиллуулж 06 дугаар сарын 23, 25, 26-ны<br />

өдрүүдэд үүлэнд зориудаар нөлөөлөн нийт<br />

нутгаар 5.1-51 мм хур тунадас орон амжилттай<br />

ажиллаж, цаашид “Завхан бороо 1, 2”<br />

экспедицүүд нь хур тунадас нэмэгдүүлэн<br />

таримал болон бэлчээрийн ургамлын гарц, гол<br />

мөрний усыг нөөцийг нэмэгдүүлэхээр төлөвлөж<br />

ажиллах боломжийг бүрдүүлэн ажиллалаа. Энэ<br />

онд 2 экспедиц нийт 12 удаагийн ажиллагаагаар<br />

75 харвалт хийж ажилласаны дүнд нийт нутгаар<br />

бэлчээрийн болон таримал ургамлын ургалт<br />

жигдэрч зуншлага хэвийн сайхан болж, үйл<br />

ажиллагааг 7 дугаар сарын сүүлчээр бүрэн<br />

зогсоосон. Дэлхийн дулааралт эрчимтэй<br />

явагдсан сүүлийн 17 жилийн \1990-2007 он \ 06,<br />

07-дугаар саруудын хур тунадасны хэмжээг,<br />

олон жилийн дундажтай харьцуулахад 06 дугаар<br />

сард 1,8 %-иар, 07 дугаар сард 4,0% тус тус<br />

буурсан үзүүлэлт харагдаж байна .Уур<br />

амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицож мал аж<br />

ахуйгаа эрхлэх сургалтыг 2 удаа зохион<br />

байгуулж 600 гаруй малчдыг хамрууллаа.<br />

2003-2010 Тэлмэн сумаас Идлэг шонхор шувуу барихаар<br />

ирсэн Куйвет улсын иргэн болон тэднийг<br />

дагалдаж яваа хүмүүстэй уулзаж Идлэг<br />

шонхорыг барих, ашиглах журам болон Идлэг<br />

шонхорыг зөвшөөрөлгүй, хууль бусаар барих<br />

тохиолдолд хүлээлгэх хариуцлагын талаар<br />

70.0 Уур амьсгалын өөрчлөлтийн үндэсний<br />

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилгоор Ус цаг<br />

уур, орчны хяналт шинжилгээний урт, богино<br />

хугацааны төлөвлөгөөг гарган хэрэгжилтийг<br />

зохион байгуулж, тайланг жил бүр гарган<br />

холбогдох газарт хүргүүлж байна.<br />

УЦУОШАлбаны дэргэд Цаг агаарт зориудаар<br />

нөлөөлөх явуулын экспедицийг байгуулж,<br />

ажилтнуудыг сургаж, дадлагажуулах, тоног<br />

төхөөрөмжөөр хангах арга хэмжээ авч байна.<br />

2008 онд цаг агаарт зориудаар нөлөөлөх үйл<br />

ажиллагааг 9 удаа 113 ширхэг пуужингаар<br />

харвалт хийж, үйл ажиллагааны үр дүнд<br />

аймгийн нийт нутгаар 91.6 мм бороо орж<br />

аймгийн нутаг дэвсгэрийн 70% зуншлага<br />

хэвийн байдалд хүрсэн.<br />

2009 онд цаг агаарт зориудаар нөлөөлөх үйл<br />

ажиллагааг 10 удаа 64 ширхэг пуужингаар<br />

харвалт хийж, үйл ажиллагааны үр дүнд<br />

аймгийн нутаг дэвсгэрийн 75% зуншлага<br />

тухайн үед хэвийн байдалд хүрсэн дүнтэй<br />

байна.<br />

100,0 Идлэг шонхорын амьдрах орчин, тэдгээрийг<br />

хамгаалах ач холбогдлын талаар ерөнхий<br />

боловсролын сургуулийн сурагчдын дунд<br />

анхан шатны мэдлэг олгох экологийн<br />

сургалтыг жил бүр явуулж байна.<br />

Идлэг шонхорыг хамгаалах өсгөн үржүүлэх<br />

50.0<br />

70.0<br />

73

дэлгэрэнгүй тайлбарлаж, Тэлмэн сумын Засаг<br />

дарга, Хэсгийн төлөөлөгч, Байгаль орчны улсын<br />

байцаагч, Байгаль хамгаалагч, Байгаль орчин<br />

аялал жуулчлалын газрын мэргэжилтнүүд<br />

хамтран үйл ажиллагаанд нь хяналт тавьж<br />

ажиллалаа. Байгаль орчин, аялал жуулчлалын<br />

яам, ШУА-ийн Биологийн хүрээлэнгийн<br />

хоорондын байгуулсан гэрээний дагуу “Монгол<br />

орны идлэг шонхор, ховор шувуудын тархац<br />

нөөцийн судалгаа”-ны ажлыг Цагаанхайрхан,<br />

Дөрвөлжин,Алдархаан сумдад Монголын шувуу<br />

судлалын төвийн шувуу судлаач доктор С.<br />

Баярхүү, Увс аймгийн БЦГ-ын мэргэжилтэн<br />

Буянцог,Ховд их сургуулийн багш Төгс нарын<br />

хамт хийж гүйцэтгэсэн.<br />

зорилгоор байршил нутгуудад 150 ширхэг<br />

суултуурыг хийж тавьсан.<br />

74

81 Агнуурын загасыг<br />

хамгаалах, өсгөн<br />

үржүүлэх үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2008<br />

оны 267 дугаар<br />

тогтоол<br />

2008-2015 Загас агналтын хугацаанд БОАЖГ, МХГ,<br />

Цагдаагийн газар зэрэг байгууллагууд хамтран<br />

хяналт шалгалтын ажлыг хийж байна. Аймгийн<br />

Засаг даргын захирамжийн дагуу Эрдэнэхайрхан<br />

сумын Улаагчны хар нууранд загас үржүүлгийн<br />

чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй эрдэм<br />

шинжилгээний төвийн үйл ажиллагаатай<br />

танилцаж, хууль бусаар загас барьж буй иргэдэд<br />

Байгаль орчныг хамгаалах тухай, Ан агнуурын<br />

тухай, Ахуйн зориулалтаар загас барих журмын<br />

хэрэгжилт хэрхэн хангагдаж байгааг шалгаж,<br />

илэрсэн зөрчил дутагдлыг арилгуулах, мэргэжил<br />

арга зүйн зөвлөгөө өгч ажиллалаа.<br />

70.0 Зах зээлийн өнөөгийн үед загасыг ихээр<br />

агнаж тоо толгой нь багассантай<br />

холбогдуулан аймгийн ИТХ-ын тогтоолоор<br />

Эрдэнэхайрхан сумын Улаагчны хар нуурын<br />

загасыг агнах үйл ажиллагааг 3 жилийн<br />

хугацаатай хориглон шийдвэрийн<br />

хэрэгжилтэд хяналт тавин ажиллалаа.<br />

Загасны нөөцийг нэмэгдүүлэх зорилгоор<br />

Улаагчны Хар нуурын дэргэд Шинжлэх<br />

ухааны Академийн харъяа Загас үржүүлгийн<br />

эрдэм шинжилгээний төв байгуулагдан<br />

ажиллаж байна.<br />

50.0<br />

75

82 Монгол орны ховор<br />

ургамлыг хамгаалах,<br />

зохистой ашиглах<br />

үйл ажиллагааны<br />

хөтөлбөр Засгийн<br />

газрын 2002.05.29-<br />

ний 105 дугаар<br />

тогтоол<br />

83 “Ногоон хэрэм”<br />

үндэсний хөтөлбөр.<br />

Засгийн газрын<br />

2005.03.09-ний 44<br />

дүгээр тогтоол<br />

2002-2010 Нэн ховор 15 төрлийн, улаан номонд орсон 101<br />

төрлийн, ховор ургамлын 354 төрлийн ургамал<br />

бүртгэгдсэнээс манай аймагт нэн ховор 10<br />

төрлийн, улаан номонд орсон 40 төрлийн, ховор<br />

ургамлын жагсаалтанд орсон 85 төрлийн<br />

ургамал бүртгэгдээд байна. Нэн ховор, ховор,<br />

улаан номонд орсон ургамал, Байгалийн<br />

ургамлын тухай хуулиудыг сурталчлах ажлыг<br />

зохион байгуулж, Улиастай сумын ерөнхий<br />

боловсролын сургуулийн сургагчдын дунд<br />

сургалт явуулж 1560 иргэдэд сурталчиллаа.<br />

Байгалийн ургамлыг түүх хугацаанд хяналт<br />

шалгалтыг хийж 2009 онд судалгаа шинжилгээ,<br />

эм бэлдмэл, хүнсний үйлдвэрлэлийн<br />

зориулалтаар ашиглах ургамлын захиалгыг<br />

Байгаль орчин аялал жуулчлалын яаманд<br />

хүргүүлж, сайдын 139 дүгээр тушаалаар<br />

батлагдсан эмийн зориулалтаар 32.2 кг,<br />

хүнсний үйлдвэрийн зориулалтаар 18.3 кг түүж<br />

бэлтгэх хуваарийг сумдад хуваарилж, Монгол<br />

орны ховор ургамлын зурагт номыг Байгаль<br />

хамгаалагч нарт тарааж, сурталчилгааны гарын<br />

авлага болгон ашиглаж байна. Отгонтэнгэрийн<br />

Дархан цаазат газар, Тарвагатайн нурууны<br />

Байгалийн цогцолбор газарын хамгаалалтын<br />

захиргаад нь хамгаалалттай газрын ургамлын<br />

тархалтын судалгааг эрдэм шинжилгээний<br />

байгууллагаар хийлгэж байна.<br />

2005-2025 2010 онд “Ногоон хэрэм”-ийн 8 га туслах<br />

зурвасыг Завханмандал сумын Хүнгүйн голд<br />

үргэлжлүүлэн, Хар нуурын орчимд 2 га-д<br />

байгуулж, тус сумдын 20 гаруй иргэнийг<br />

гэрээгээр авч ажиллуулж түр ажлын байраар<br />

70,0 Монгол орны ховор ургамлыг хамгаалах,<br />

зохистой ашиглах, үйл ажиллагааны<br />

үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд ургамлын<br />

тархац, судалгаа байгалийн ургамалд учирч<br />

буй хор хөнөөлийг судлах, орон нутгийн<br />

хэмжээнд устаж буй зүйлүүд байгалийн<br />

ургамлын талаар мэдээлэл цуглуулах ховор<br />

ашигт ургамлыг хамгаалах, орон нутгийнхаа<br />

хамгаалалтанд авах талаар төлөвлөгөө<br />

гарган сумдад хүргүүлж хэрэгжүүлж байна.<br />

Аймгийн хэмжээнд нутгийн иргэдээс аман<br />

судалгааг авч эмийн болон ашигт ургамлын<br />

судалгааг гаргаж, 20 сумаас 41 ургамал<br />

бүртгэгдээд байна. Зарим унаган болон нэн<br />

ховор ургамлыг нутагшуулах, нөхөн сэргээж<br />

ургуулах, байгалийн тархац нутгийг<br />

хамгаалах, ашигт ургамлыг зохистой<br />

ашиглахад хяналт тавих зэрэг арга хэмжээг<br />

авч, ховор, ховордсон ургамлуудыг<br />

тарималжуулах, нөхөн сэргээх төслийг бичиж<br />

олон улсын төсөлд хамруулах саналыг<br />

холбогдох газруудад тавиад байна. “Биологи<br />

биотехнологи, арга зүй мэдээллийн төв” ТББтай<br />

хамтран судалгаа хийж, “Отгонтэнгэр<br />

уулын баруун хэсгийн онцлох ургамалуудын<br />

дээжис” зурагт номуудыг хэвлүүллээ. 2008<br />

онд Аймгийн жимс, жимсгэнэт ургамлын нөөц,<br />

тархацыг тогтоох судалгааны ажлыг Байгаль<br />

орчин аялал жуулчлалын яамны мэргэжлийн<br />

байгууллага “Ойн хайгуул” ХХК-тай гэрээ<br />

байгуулан гүйцэтгүүллээ. Байгалын ургамлыг<br />

нөхөн сэргээх зорилгоор 2005-2007 онд<br />

Асгат, Отгон сумдын талхлагдсан газарт олон<br />

настын үр тарьж ургуулахт арга хэмжээ<br />

авлаа.<br />

70,0 Аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн 2005 оны<br />

45-р тогтоолоор Ногоон хэрэм үндэсний<br />

хөтөлбөрийг аймагт удирдах, хяналт тавих<br />

салбар зөвлөлүүдийг байгуулан хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөг<br />

90.0<br />

70.0<br />

76

хангалаа. . Сантмаргац, Дөрвөлжин,<br />

Завханмандал, Ургамал сумдад элсний<br />

нүүлтийг сааруулах зорилгоор 8407 ширхэг мод,<br />

бут сөөг тарьлаа. Аймгийн хэмжээнд нийт 8 мод<br />

үржүүлгийн газарт хайлаас, шар хуайс,<br />

чацаргана, шиэнсний тарьц суулгац ургуулж<br />

байна.<br />

батлуулан хэрэгжилтийг зохион байгуулж<br />

байна. Хөтөлбөрийн хүрээнд бүх нийтэд<br />

хандсан уриалга гарган орон нутгийн хэвлэл<br />

мэдээллийн хэрэгслээр сурталчилсан. Улсын<br />

төсвийн хөрөнгөөр 2005 онд Ургамал сумын<br />

“Морь шахдаг” хэмээх газар 10 га газрыг<br />

хашиж хамгаалан 2600 ш мод тарьж 2 энгийн<br />

уурхайн худаг гарган ашиглаж байна. 2006<br />

онд Завханмандал сумд 15 га, Улиастай сумд<br />

7 га, Шилүүстэйд 2 га бүгд 24 га газарт 9600<br />

ширхэг мод тарьж, 2007 онд Завханмандал<br />

сумд 5 га, Улиастай сумд 5 га-д ойн зурвас<br />

байгуулах ажлыг хийлээ. Орон нутгийн<br />

хөрөнгөөр Отгон 2 га, Тэс 1 га, Нөмрөг 3 га,<br />

Дөрвөлжин 3 га, Улиастай 3 га газарт 3929<br />

ширхэг мод тарьсан. 2008 онд “Ногоон<br />

хэрэм”-ийн туслах зурвасыг Завханмандал<br />

сумд 20 га-д үргэлжлүүлэн байгуулж 10.0<br />

мянган ширхэг суулгац тарьж 80 гаруй хувийн<br />

амьдралттай хүлээлгэн өглөө. Ногоон хэрэм<br />

хөтөлбөрийн хүрээнд жил бүрийн 05 сарын<br />

22-ноос бүх нийтээр мод тарих 10 хоногийн<br />

хөдөлгөөнийг аймаг, сумдад зохион байгуулж<br />

байна. 2009 онд “Ногоон хэрэм”-ийн 10 га<br />

туслах зурвасыг Завханмандал сумын<br />

Хүнгүйн голд үргэлжлүүлэн байгуулж, тус<br />

сумын 14 хүнийг гэрээгээр авч ажиллуулж түр<br />

ажлын байраар хангасан. 2009 оны 9 дүгээр<br />

сард хийсэн намрын тооллогоор “Ногоон<br />

хэрэм”-ийн туслах зурваст тарьсан мод 92%-<br />

ийн амьдралттай тоологдон аймаг, улсын<br />

комисст хүлээлгэн өгсөн. Сантмаргац,<br />

Дөрвөлжин, Завханмандал сумдад элсний<br />

нүүлтийг сааруулах зорилгоор 305 ширхэг<br />

улиас тарьсан. Аймгийн Байгаль орчин аялал<br />

жуулчлалын газрын дэргэдэх мод<br />

үржүүлгийн газарт улиас, бургасны 1 настай<br />

6000 ширхэг мөчир, улиас, бургасны 50<br />

ширхэг суулгацыг нөхөн тарилаа. 2009 онд<br />

Тосонцэнгэл сум дахь сум дундын Ойн ангийн<br />

77

84 “Ашигт малтмал<br />

ашиглах үйл<br />

ажиллагааг байгаль<br />

орчинд сөрөг<br />

нөлөөлөл, хохирол<br />

багатай явуулах”<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2006.<br />

12.20-ний 309 дүгээр<br />

тогтоол<br />

85 “Бичил уурхайг 2015<br />

он хүртэл хөгжүүлэх<br />

дэд хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын<br />

2008.02.27-ны 71<br />

дүгээр тогтоол<br />

86 “Хүн амыг эрүүл<br />

ахуйн шаардлагад<br />

нийцсэн ундны усаар<br />

хангах хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын<br />

2008.03.05-ны 84<br />

дүгээр тогтоол<br />

2007-2010 Ашигт малтмалын хайгуулын тусгай зөвшөөрөл<br />

авсан 100 гаруй аж ахуйн нэгжийн үйл<br />

ажиллагаанд хяналт шалгалт хийж, зөрчилтэй<br />

аж ахуйн нэгжүүдэд албан шаардлага өгч<br />

ажиллаж байна Дөрвөлжин сумд “QGX Монгол<br />

Лимитэд” ХХК 3 газарт өрөмдлөг хийж байна.<br />

Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл авсан 3 аж ахуйн<br />

нэгжүүд ашиглалтын өмнөх үйл ажиллагаа буюу<br />

байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын<br />

нарийвчилсан үнэлгээ, техник-эдийн засгийн<br />

үндэслэл боловсруулах, уурхай барьж байгуулах<br />

ажлаа хийж ашиглалтын үйл ажиллагаа<br />

одоогоор явуулаагүй байна. Дөрвөлжин суманд<br />

үйл ажиллагаа явуулж буй Баян-айраг компани<br />

нь Дөрвөлжин суманд Тайхийн хөндий,<br />

Эрдэнэхайрхан сумын Цүнхээгийн хөндий зэрэг<br />

газарт усны эрэл хайгуулын ажлыг гүйцэтгэсэн.<br />

2008-2015 “Бичил уурхайг 2015 он хүртэл хөгжүүлэх дэд<br />

хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний<br />

төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна. Аймгийн<br />

хэмжээнд алт олборлох ашиглалтын тусгай<br />

зөвшөөрөл авсан 3 аж ахуйн нэгж байгаа боловч<br />

одоогоор үйл ажиллагаагаа явуулж эхлээгүй<br />

байна.<br />

2008-2015 2010 онд аймгийн 17 суманд 41 булгийн эхийг<br />

хамгаалж, орчныг нь тохижуулах ажлыг хийлээ.<br />

Үүнээс 5 булгийг улсын төсвийн, 17 булгийг<br />

Тогтвортой амьжиргаа төслийн, 12 булгийг<br />

Ногоон алт хөтөлбөрийн, 7 булгийг иргэдийн<br />

хөрөнгөөр тохижуулсан. 18 суманд инженерийн<br />

хийцтэй худгийг Уст хайрхан хоршоо, Тэсийн<br />

бүрд ХХК –ууд шинээр гаргах ажлыг хийж<br />

ашиглалтанд хүлээлгэн өглөө.<br />

Сумдын хүн амын ундны усанд хэрэглэж байгаа<br />

усны эх үүсвэрүүдэд эрүүл ахуй, хамгаалалтын<br />

бүс тогтоож, дэглэмийг мөрдүүлж байна.<br />

эзэмшлийн газар Түргэний аманд 1 настай<br />

112.5 мянган ширхэг тарьц суулгаж ургуулж<br />

байна.<br />

70.0 “Ашигт малтмал ашиглах үйл ажиллагааг<br />

байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл, хохирол<br />

багатай явуулах” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх<br />

төлөвлөгөө гарган сумдад хүргүүлж, орон<br />

нутагт хэрэгжүүлэх арга хэмжээг зохион<br />

байгуулах талаар сумдын Засаг дарга, ХАА-н<br />

болон байгаль орчны байцаагч нарт семинар<br />

хийлээ. Ашигт малтмалын хайгуулын тусгай<br />

зөвшөөрөл авсан аж ахуйн нэгжийн үйл<br />

ажиллагаанд хяналт шалгалт хийж,<br />

зөрчилтэй аж ахуйн нэгжүүдэд албан<br />

шаардлага өгч ажиллаж байна. Аймгийн<br />

хэмжээнд алт олборлох ашиглалтын тусгай<br />

зөвшөөрөл авсан 3 аж ахуйн нэгж байгаа<br />

боловч одоогоор үйл ажиллагаа явуулж<br />

эхлээгүй байна<br />

30.0 “Бичил уурхайг 2015 он хүртэл хөгжүүлэх дэд<br />

хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний<br />

төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна. Аймгийн<br />

хэмжээнд алт олборлох ашиглалтын тусгай<br />

зөвшөөрөл авсан 3 аж ахуйн нэгж байна.<br />

70.0 “Хүн амыг эрүүл ахуйн шаардлагад нийцсэн<br />

ундны усаар хангах хөтөлбөр”-ийг<br />

хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөө<br />

гарган хэрэгжүүлж байна. Эрдэнэхайрхан, Их-<br />

Уул, Алдархаан, Нөмрөг, Тэлмэн, Сонгино<br />

сумдын төвүүдэд шинээр худаг гаргаж,<br />

Завханмандал сумын төвийн худгийг<br />

засварлан, Цагаанчулуут, Эрдэнэхайрхан,<br />

Завханмандал, Ургамал, Шилүүстэй, Асгат,<br />

Нөмрөг, Сонгино, Тосонцэнгэл, Тэлмэн<br />

сумдын төвүүдийн худагт ус зөөлрүүлэх<br />

төхөөрөмж тавьж хүн амын ундны усны<br />

70.0<br />

30.0<br />

50.0<br />

78

87 “Чацаргана” хөтөлбөр<br />

2010.03.10-ний 60<br />

дугаар тогтоол<br />

“Ус” үндэсний<br />

хөтөлбөр батлах<br />

тухай<br />

2010.05.20 дугаар 24<br />

2010-2016 Аймгийн “Чацаргана” дэд хөтөлбөрийг<br />

боловсруулан, төслийг бүх сумд, холбогдох<br />

агентлаг, байгуулагуудад хүргүүлэн санал авч<br />

Аймгийн ИТХТ-ээр хэлэлцүүлэн батлуулж, дэд<br />

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний<br />

төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна.<br />

2010-2015 Аймгийн хэмжээнд Усан сан бүхий газрын<br />

энгийн хамгаалалтын бүс тогтоох ажлыг 2010<br />

оны 5 дугаар сарын 16-ны өдрөөс 6 дугаар<br />

сарын 5-ны өдөр хүртэл 20 хоногийн хугацаанд 4<br />

ажлын хэсэг гарган зохион байгуулж сумын<br />

Засаг дарга, ИТХ-ын дарга нарт танилцуулан<br />

хамгаалалтын бүс тогтоосон тухай захирамж<br />

гаргуулан шийдвэрийг Усны газарт хүргүүлээд<br />

байна. Ус хэрэглэгч аж ахуйн нэгж, байгууллагад<br />

үзлэг шалгалт явуулж усны нөөц чанарт сөрөг<br />

нөлөө үзүүлэх аливаа үйл ажиллагааг<br />

гаргуулахгүй байх нөхцлийг бүрдүүлэн ажиллаж<br />

байна. 2010 онд аймгийн 17 суманд 41 булгийн<br />

эхийг хамгаалж, орчныг нь тохижуулах ажлыг<br />

хийлээ. Үүнээс 5 булгийг улсын төсвийн, 17<br />

булгийг Тогтвортой амьжиргаа төслийн, 12<br />

булгийг Ногоон алт хөтөлбөрийн, 7 булгийг<br />

иргэдийн хөрөнгөөр тохижуулсан. Улиастай<br />

сумын газрын доорхи усны хэмжилтийг сар<br />

бүрийн 5, 10, 15, 20, 25, сарын сүүлийн өдрүүдэд<br />

30,0<br />

100,0<br />

хангамжийг сайжруулсан. 2009 онд Баянтэс<br />

/1/, Цагаанхайрхан /1/, Тэлмэн /1/, Сонгино<br />

/1/, Алдархаан /1/, Улиастай /3/, Яруу /1/,<br />

Тосонцэнгэл /1/, Цагаанчулуут /1/ зэрэг 9<br />

сумд 11 булаг шандны эхийг хашиж<br />

хамгаалах ажлыг Улсын төвлөрсөн төсвийн<br />

хөрөнгөөр, Завханмандал, Их-Уул, Түдэвтэй,<br />

Тэс, Шилүүстэй сумд өөрийн хөрөнгөөөр<br />

булгийн эхийг хамгаалах ажлыг ард иргэдийн<br />

оролцоотой хийж гүйцэтгэлээ. 16 сумд Уст<br />

хайрхан хоршоо, Тэсийн бүрд ХХК –ууд<br />

шинээр 18 худаг гаргаж, Цэцэн-Уул, Асгат,<br />

Завханмандал сумдад 3 худаг засварлалаа.<br />

79

хийж байна. Аймгийн усны мэдээллийн дэд санг<br />

шинэчилэн байгуулж байна. Их-уул суманд усны<br />

нөөцийг хуримтлуулах усан санг Тогтвортой<br />

амжиргаа- II төслийн хөрөнгөөр барьлаа.Ус<br />

хангамжийн эх үүсвэрийн эрэл хайгуулыг<br />

зайлшгүй хийх шаардлагатай сумдын саналыг<br />

нэгтгэн хайгуул хийх хөрөнгийн эх үүсвэрийг<br />

шийдвэрлүүлэхээр олон улсын төсөл<br />

хөтөлбөрийн байгууллагад хандаад байна.<br />

Ургамал сумын Хульжийн услалтын системийг<br />

сэргээн засварлаж, Алдархаан сумын Лааны<br />

булан, Тэлмэн сумын Өгөөмөрт шинээр<br />

услалтын систем барьж 278 га-д усалгаатай<br />

тариалан эрхлэх нөхцлийг бүрдүүлсэн. 2010 онд<br />

18 худгийг шинээр гаргаж ашиглалтанд<br />

хүлээлгэн өгсөн.Ус хэрэглэгчдийн ус<br />

хэрэглээний норм, усны алдагдал, ус ашигласны<br />

төлбөрийн ноогдуулалт, барагдуулалтанд<br />

шалгалт хийж илэрсэн зөрчлийн арилгуулах арга<br />

хэмжээ авч байна. 2010 онд Улиастай сумын<br />

Богдын гол багийн 60 айлын 2 барилгын цэвэр,<br />

бохир усны шугмын шинэчлэлтийг хийсэн. 2009-<br />

2010 оны өвөл цас их орж, 3 дугаар сард огцом<br />

дулааралтаас шалтгаалан шар усны үер болж<br />

айл өрх, албан байгууллагууд ихээхэн<br />

хэмжээгээр өртөгдөж болзошгүй байсан тул<br />

Богд, Чигэстэй голын гульдралын дагуу шалгалт<br />

хийж шар усны үер болох магадлал өндөртэй<br />

газруудад далан хаалт хийж, Улиастай сумын<br />

үерийн хамгаалалтын даланг засварласан.<br />

Завхан голын сав газрын зөвлөлийн<br />

бүрэлдэхүүнд тус аймгаас оролцох гишүүдийг<br />

аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдээр хэлэлцүүлэн<br />

БОАЖЯ-д хүргүүлсэн. Мөн сум дамжин урсдаг<br />

Идэр, Хүнгийн голын сав газрын зөвлөлийг<br />

байгуулан ажиллаж байна. Жил бүрийн хавар,<br />

намарт голын ай сав, усны эх үүсвэрийн орчин<br />

тойрныг цэвэрлэх бүх нийтийн аяныг зохион<br />

байгуулж байна. “Амь-Ус трейд” ХХК, Дэлхийн<br />

80

88 “Төрийн болон орон<br />

нутгийн өмчийн<br />

хөрөнгөөр бараа<br />

ажил үйлчилгээ<br />

худалдан авах<br />

ажиллагааны хүний<br />

нөөцийг хөгжүүлэх<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2007.01.10-ны 06<br />

дугаар тогтоол<br />

зөн олон улсын байгууллагын Завханхангай<br />

орон нутгийн хөгжлийн хөтөлбөр, байгаль орчин,<br />

аялал жуулчлалын газартай хамтран Улиастай<br />

сумын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж буй<br />

аж ахуй нэгж, албан байгууллага, айл өрхийн<br />

дунд усны зүй бус хэрэглээ, усны алдалдлыг<br />

бууруулах зорилготой “Ус амьдралын эх булаг”<br />

нэртэй 3 сарын аяныг зарлан зохион<br />

байгууллаа. Ерөнхий боловсролын дунд, ахлах<br />

ангийн сурагчдын экологийн боловсрол олгох<br />

сургалтын хөтөлбөрт зайлшгүй мэдвэл зохих<br />

сэдвийн саналыг хүргүүлж гарын авлага,<br />

материалаар ханган хамтран ажиллаж байна.<br />

Аймгийн хэмжээнд “Бид байгаль дэлхийн үрс”<br />

байгаль хамгаалах сарын аяныг зохион<br />

байгуулж, “Байгаль, экологийг хамгаалах монгол<br />

заншил” сэдвээр сургуулийн сурагчид иргэдэд<br />

хичээл зааж, АХА тэмцээн зохион байгууллаа.<br />

8.Санхүү, эдийн засаг<br />

2007-2010 2010 онд Сангийн Яамнаас зохион байгуулсан<br />

“Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр<br />

бараа ажил үйлчилгээ худалдан авах<br />

ажиллагааны хүний нөөцийг чадавхижуулах”<br />

сургалтанд аймгийн ЗДТГ-ын Худалдан авах<br />

ажиллагаа хариуцсан мэргэжилтэн хамрагдлаа.<br />

Мөн аймгийн Засаг даргын Тамгын газар, “Мерси<br />

кор” олон улсын байгууллагаас “Төрийн болон<br />

орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил<br />

үйлчилгээ худалдан авах ажиллагааны хүний<br />

нөөцийг чадавхижуулах” сургалтыг зохион<br />

байгуулж, барилгын гүйцэтгэгч компаниудын<br />

захирал, инженер 25 хүн, төрийн болон төрийн<br />

бус байгууллагын төлөөлөл 30 гаруй хүн<br />

хамрагдлаа.<br />

100,0 2008 онд Сангийн яамнаас зохион байгуулсан<br />

худалдан авах ажиллагааны талаарх<br />

сургалтад аймгийн ЗДТГ-ын Ерөнхий санхүүч,<br />

хөрөнгө оруулалтын асуудал хариуцсан<br />

мэргэжилтэн, 2009 онд Боловсрол, соёл,<br />

шинжлэх ухааны яамнаас зохион байгуулсан<br />

худалдан авах ажиллагааны холбогдолтой<br />

сургалтад аймгийн Боловсрол, соёлын<br />

газрын болон Газрын харилцаа, барилга, хот<br />

байгуулалтын газрын дарга<br />

мэргэжилтнүүдийг суралцуулж, орон нутагт<br />

аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтсийн 12.<br />

мэргэжилтэн, “Тогтвортой амжиргаа-2”<br />

төслийн 24 сумын зохицуулагч, барилгын<br />

гүйцэтгэгч компаний захирал, инженер зэрэг<br />

30 хүнд тус тус сургалт зохион байгуулсан.<br />

100.0<br />

89 Авилгалтай тэмцэх<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

9.Хууль, эрх зүй<br />

2002-2010 Хөтөлбөрийн хүрээнд тусгагдсан Төрийн<br />

үйлчилгээг шат дамжлагагүй, ил тод болгох<br />

100,0 Авлигалтай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэх аймгийн дэд хөтөлбөрийг батлан<br />

90,0<br />

81

УИХ-ын 2002.07.4-<br />

ний 41 дүгээр<br />

тогтоол<br />

90 Архидан<br />

согтуурахаас<br />

урьдчилан сэргийлэх,<br />

хяналт тавих<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

УИХ-ын 2003 оны 48<br />

дугаар тогтоол<br />

үүднээс Нутгийн захиргааны ордонд “Нэг цонхны<br />

үйлчилгээний төв”-ийг ажиллуулж, менежерийг<br />

сургалтад хамруулан, туршлага судлуулах арга<br />

хэмжээг авч, үйлчилгээний нэр төрлийг<br />

олшруулж байна. Нийт 82 төрлийн үйлчилгээг<br />

иргэдэд нэг цэгээс шуурхай хүргэж, 2010 онд<br />

Хөдөлмөр халамж 11128, нийгмийн даатгал<br />

337, иргэний бүртгэл 6905, төрийн архив 489,<br />

иргэний улсын бүртгэл 408, мэдээлэл зөвлөмж<br />

2367, ХААН банк 5237, газрын харилцаа 226, эд<br />

хөрөнгийн бүртгэл 445, нотариат 2235, нийт<br />

33050 иргэнд үйлчлээд байна. 2010 онд<br />

үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд “Авлигын эсрэг<br />

хамтдаа” уулзалт зөвлөгөөн зохион байгууллаа.<br />

Зөвлөгөөнд аймгийн хэмжээнд үйл ажиллагаа<br />

явуулж байгаа бүх төрийн байгууллагын дарга<br />

эрхлэгч нар хүний нөөцийн мэргэжилтнүүдтэйгээ<br />

оролцлоо. Зөвлөгөөний үр дүнд орон нутаг дахь<br />

төрийн албан хаагчид мөрдвөл зохих “Төрийн<br />

албан хаагчийн ёс зүйн ” зөвлөмж гарган,<br />

аймгийн Засаг дарга агентлагийн дарга нарын<br />

хооронд авлигын эсрэг хамтран ажиллах гэрээ<br />

байгуулан ажиллахаар тогтлоо. Мөн авлигатай<br />

тэмцэх газрын соён гэгээрүүлэх хэлтэстэй<br />

хамтран 24 сум, 14 байгууллагын эрх бүхий<br />

албан хаагчдад зориулсан сургалт зохион<br />

байгууллаа. Авлигатай тэмцэх үндэсний<br />

хөтөлбөрт дүн шинжилгээ хийх болсонтой<br />

холбогдуулан 2002-2010 оны ажлын тайланг 30<br />

зүйлээр жил тус бүрээр нь гарган Засгийн<br />

газрын хэрэг эрхлэх газарт хүргүүлээд байна.<br />

2004-2012 2010 онд Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх<br />

зохицуулах зөвлөл, Мэргэжлийн хяналтын газар,<br />

Улиастай сум, Хууль зүйн хэлтэс, Стандартчлал<br />

хэмжил зүйн хэлтэс хамтран Архи, согтууруулах<br />

ундаа худалдан борлуулдаг цэг салбаруудад<br />

хяналт шалгалт хийлээ. Шалгалтаар нийтдээ<br />

зоогийн газар 3, кафе 7, дэргүүр 62 хяналт<br />

шалгалт хийснээс захиргааны 7 зөрчил илэрч<br />

хэрэгжүүлж байна. Иргэдээс “Авлига таны<br />

бодлоор” судалгаа авч дүгнэлт гарган<br />

“Авлигагүй амьдаръя” аймгийн зөвлөгөөнийг<br />

зохион байгуулж, нийт иргэд аж ахуйн нэгж,<br />

байгууллагад хандаж уриалга гарган<br />

хэрэгжүүлж байна. Аймгийн хэмжээнд үйл<br />

ажиллагаа явуулж буй өмч хөрөнгө ихээр<br />

төвлөрсөн болон зарим томоохон аж ахуйн<br />

нэгжийн удирдах албан тушаалтнуудтай<br />

уулзаж, авлигад өртөхгүй байх талаар<br />

зөвлөмж, заавар өгч ажиллаж байна. Аймгийн<br />

хэмжээнд авлигатай холбоотой гэмт хэрэг<br />

гараагүй. Авлигатай тэмцэх газраас ирүүлсэн<br />

заавар журмын дагуу Төрийн захиргааны<br />

болон улс төрийн албан хаагчид, төсвийн<br />

ерөнхий менежерүүдийн хөрөнгө оруулгын<br />

мэдүүлгийг жил бүр гаргуулж, дүн мэдээг<br />

Авлигатай тэмцэх газар хүргүүлж байна.<br />

2008 оны 10 сард Авлигатай тэмцэх газраас 7<br />

хүний бүрэлдэхүүнтэй баг ирж тус аймагт<br />

ажиллаа. Энэхүү ажлын хүрээнд төрийн<br />

албан хаагч 70 гаруй хүнд авлига түүний<br />

үүсэх нөхцөл, авлигаас урьдчилан сэргийлэх,<br />

Хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг үнэн зав гаргах<br />

талаар 8 цагийн сургалт хийж, авлигын<br />

талаар 150 гаруй иргэдээс судалгаа авлаа.<br />

Хөрөнгө орлогын мэдүүлгийн 2007 оны<br />

тайланд шалгалт хийж, Ажил олгогч эздийн<br />

холбоотой хамтран иргэдтэй уулзалт зохион<br />

байгуулж, орон нутгийн удирдлагуудтай<br />

уулзаж цаашид хамтран ажиллах талаар<br />

тохиролцлоо<br />

100.0 Архидан согтуурахаас урьдчилан сэргийлэх,<br />

хяналт тавих хөтөлбөрийн хүрээнд нутгийн<br />

захиргааны байгууллага, Цагдаагийн газар,<br />

Мэргэжлийн хяналтын газар, Тээвэр авто<br />

замын газар болон төрийн бус<br />

байгууллагуудыг оролцуулж, архидан<br />

согтуурах явдалтай 2005-2008 онд тэмцэх<br />

төлөвлөгөөг батлан хэрэгжүүллээ. Орон<br />

70.0<br />

82

холбогдох албан хаагчид арга хэмжээг газар<br />

дээр нь авч, анхааруулга, санамж өгч<br />

ажиллаа.Мөн Хууль зүйн хэлтсээс санаачлан<br />

“Архидалтын эсрэг хамтдаа” зөвлөгөөнийг<br />

зохион байгууллаа. Зөвлөгөөнд 25 байгууллагын<br />

удирдах болон бодлого хэрэгжүүлэх чиглэлийн<br />

удирдан албан тушаалтанууд оролцсон.<br />

Аймгийн Цагдаагийн газар, Мэргэжлийн<br />

хяналтын газар, Шүүх, Нэгдсэн эмнэлэг,<br />

ГХУСЗЗ, Өмгөөлөгчдийн зөвлөлөөс архидан<br />

согтуулын өнөөгийн нөхцөл байдал, шалтгааныг<br />

тодорхойлж, түүнээс урьдчилан сэргийлэх,<br />

таслан зогсоох арга замыг тусгасан илтгэлүүд<br />

хэлэлцүүллээ. Зөвлөгөөний үр дүнд аймгийн<br />

хэмжээнд Засаг даргын 2010 оны 08 дугаар<br />

сарын 24-ны 03 тоот албан даалгавар гаргуулж,<br />

ажлын хэсэг байгуулан төлөвлөгөө<br />

боловсруулан ажиллаж байна. Архидан<br />

согтуурахтай тэмцэх тухай Аймгийн Засаг<br />

даргын 2010 оны 03 дугаар албан даалгаврыг<br />

эрчимжүүлэх, Хууль зүй дотоод хэргийн сайдын<br />

2010 оны 67 дугаар тушаалаар баталсан “Эрх<br />

зүйн дунд хугацааны хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх<br />

ажлын хүрээнд Хууль сурталчлах нэг сарын,<br />

архидалтгүй – эрүүл амьдрал хоёр сарын аян<br />

зарлан аймгийн Засаг даргын 153 дугаар<br />

захирамжаар батлуулан ажиллаж байна.<br />

Эдгээр аяны хүрээнд аймгийн Засаг даргын<br />

тамгын газрын Хууль зүйн хэлтэс, Цагдаагийн<br />

газар хамтран олон нийтэд чиглэсэн арга<br />

хэмжээг зохиолгохоор “Архидалтын эсрэг<br />

оюунлаг гарц олцгооё, Архидалтгүй эрүүл орчин<br />

бүрдүүлцээе” уриан дор аймгийн төвийн 43<br />

байгууллага, аж ахуйн нэгжээр 2010 оны 10.14-с<br />

2011 оны 04.14-нийг дуустал аяны тууз, дэвтрийг<br />

аялуулж байна.<br />

нутгийн радио, телевизээр улирал тутам<br />

мэдээлэл хийн, Завхан сонин, Нүгэл буян<br />

сонинд мэдээ гаргаж байна. “Архигүй хамт<br />

олон” болох хөдөлгөөн өрнүүлж “Цагдаагийн<br />

алба-архигүй орчин” өдөрлөг зохион<br />

байгуулсан. Үйлдвэр, худалдааны сайдын<br />

тушаалаар баталсан согтууруулах ундаа<br />

худалдах, түүгээр үйлчлэх цэгийн тооны<br />

нормативын хэрэгжилтийг хангах арга<br />

хэмжээ авч, зөрчил дутагдалтай ажиллаж<br />

байсан салбар цэгийн зөвшөөрлийг хүчингүй<br />

болгож байна. Архаг архичдын судалгааг<br />

шинэчлэн гаргаж, байнга архидан<br />

согтуурагчдыг сумын ЗДТГ, албан<br />

байгууллагуудад хувиарлан өгч үр дүнг<br />

тооцон ажиллаж байна. Архинд донтох<br />

өвчтэй иргэдийн судалгааг гаргаж 32 иргэнийг<br />

өөрийн хүсэлтээр нь сайн дурын эмчилгээнд<br />

хамрууллаа. “Архидалт мансуурлын эсрэг<br />

ассоциаци” төрийн бус байгууллагын сургалт<br />

сурталчилгаа явуулах байрыг аймгийн Гэмт<br />

хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг<br />

зохицуулах зөвлөлд шилжүүлж, эд хогшил<br />

компьютор, тоног төхөөрөмжөөр хангалаа.<br />

Согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэргийн шалтгаан<br />

нөхцлийг судлан ажилласанаар энэ гэмт<br />

хэрэг буурч байна. Аймгийн хэмжээнд<br />

согтууруулах ундаа үйлдвэрлэдэг худалдан<br />

борлуулдаг түүгээр үйлчилдэг 289 цэг<br />

салбарт давхардсан тоогоор 1052 удаа үзлэг<br />

шалгалт хийж, илэрсэн зөрчлийг арилгах арга<br />

хэмжээ авч, шаардлага хангахгүй үйл<br />

ажиллагаа явуулж байсан 52 цэг салбарын<br />

худалдаа, үйлчилгээ явуулах эрхийг Засаг<br />

даргын захирамжаар хүчингүй болгож,<br />

Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хууль<br />

зөрчсөн 133 иргэнд 1.1 сая төгрөгийн<br />

торгууль ноогдуулж, стандарт эрүүл ахуйн<br />

шаардлага хангаагүй 371.8 мянган литр архи,<br />

согтууруулах ундааг хураан авч, хуулийн<br />

83

91 “Монгол улсад хүний<br />

эрхийг хангах”<br />

хөтөлбөр УИХ-ын<br />

2003.10.24-ний 41<br />

дүгээр тогтоол.<br />

Хөтөлбөрийг 2009-<br />

2010 онд хэрэгжүүлэх<br />

төлөвлөгөө Засгийн<br />

газрын 2009.03.11-<br />

ний 69 дүгээр тогтоол<br />

2009-2010 Улиастай, Тосонцэнгэл, Их-Уул, Идэр, Тэлмэн,<br />

Алдархаан сумдын хөдөөгийн 23 багийн 720<br />

иргэдийн дунд хууль сурталчлах нээлттэй<br />

өдөрлөгийг зохион байгууллаа. Өдөрлөгт эрүүл<br />

мэнд, нийгмийн даатгал, нийгмийн халамж,<br />

татвар, цагдаа, хөдөө аж ахуй зэрэг<br />

салбаруудаас шийдвэр гаргах түвшиний албан<br />

хаагчид оролцож нийтдээ 50 гаруй асуултанд<br />

газар дээр нь хариулт өгч, 65 хүсэлт, 40 саналын<br />

хариуг зохих журмын дагуу шийдвэрлэж<br />

ажиллалаа. Аймгийн Шүүхийн дэргэд хүний<br />

эрхийн номын сан, ахмадын хорооны дэргэд<br />

хүний эрхийн нээлттэй булан зэргийг нээн<br />

ажиллуулж байна. Хүүхдийн эрхийг хангах<br />

зорилгоор урд, зүүн, говийн 3 бүсэд ажиллан<br />

хүүхдийн эрхийг ханган хамгаалахад хүүхдийн<br />

оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлээр сургалт зохион<br />

байгуулж, сумдын Засаг дарга, ЗДТГ-ын<br />

ажилтан албан хаагчдад мэдээлэл,<br />

нөлөөллийн ажлыг хийхэд ДЗОУБайгууллага эд<br />

зүйлийн болон санхүүгийн дэмжлэг үзүүллээ.<br />

Улиастай суманд Улиастай сумын Засаг даргын<br />

2010.03.25-ны өдрийн 55 тоот захирамж<br />

гаргуулж Хүүхэд хамгааллын хамтарсан баг<br />

байгуулан ажиллаж байна. Энэ ажлын хүрээнд<br />

Хөдөө сумдаас ирж айлын хашаанд гэр барьж<br />

дагуу шийдвэрлэлээ. Согтуугаар тээврийн<br />

хэрэгсэл жолоодох асуудлыг илрүүлэх<br />

зорилгоор 7 хоногийн Пүрэв гарагийг<br />

урьдчилан сэргийлэх, Баасан гарагийг<br />

нэгдсэн шалгалтын өдөр болгон ажиллаж,<br />

“Архи ба жолооч” “Согтуу” зэрэг арга хэмжээг<br />

зохион байгуулж, орон нутгийн радио<br />

телевиз, Улиастай захын узелээр<br />

сэрэмжлүүлэг, зөвлөмжийг 7 хоног бүрийн<br />

Даваа гарагт явуулж байна. Тосонцэнгэл,<br />

Түдэвтэй, Тэс сумдад “Гэмт хэрэг зөрчилгүй<br />

хамт олон болцгооё” сэдэвт аяныг жилийн<br />

турш 2 үе шаттайгаар 35 байгууллага аж<br />

ахуйн нэгжийн хүрээнд зохион явууллаа.<br />

100,0 Хүний эрхийг хангах үндэсний хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэх үе шат бүрийн төлөвлөгөөг орон<br />

нутагт хэрэгжүүлэх салбар хорооны<br />

төлөвлөгөөг баталж, биелэлтийг Үндэсний<br />

хөтөлбөрийн хорооны ажлын албанд<br />

хүргүүлж байна. Хүний эрхийг хангах<br />

Үндэсний хөтөлбөрийн аймгийн салбар хороо<br />

нь 2009 оны ажлаараа улсын хэмжээнд<br />

ажилладаг 70 гаруй салбар хорооноос II<br />

байранд шалгарч шагнагдсан. Төлөвлөгөөг<br />

хэрэгжүүлэх хүрээнд Цагдан хорих байранд<br />

номын булан байгуулан аймгийн Захиргааны<br />

хэргийн шүүхтэй хамтран сумдын Засаг<br />

даргын орлогч, Тамгын газрын дарга нарт<br />

“Эрх зүйн шийдвэрийн хууль зүйн<br />

үндэслэлийг хангах нь” сэдвээр сургалт<br />

зохион байгууллаа. Аймгийн прокурорын<br />

газартай хамтран тусгай удирдамжаар 2009<br />

оны 10 дугаар сарын 15-ны өдөр баривчлах,<br />

цагдан хорих байр, эрүүлжүүлэх байранд<br />

нэгдсэн шалгалт хийлээ. Шалгалтаар<br />

илэрсэн зөрчил дутагдал, хүний эрх<br />

зөрчигдөж буй асуудлыг шийдвэрлүүлхээр<br />

холбогдох багууллагуудад нь албан бичиг<br />

хүргүүлж хяналт тавьж байна. Хууль зүйн<br />

хэлтсээс “Хууль сурталчлах нээлттэй<br />

90,0<br />

84

92 “Төлбөрийн<br />

чадваргүй иргэнд<br />

хууль зүйн туслалцаа<br />

үзүүлэх үндэсний<br />

хөтөлбөр” Засгийн<br />

газрын 2006.11.09-<br />

ний<br />

263 дугаар тогтоол<br />

өрх тусгаарлан амьдарч байгаа болон халаасны<br />

өрөө түрээслэн амьдарч байгаа 400 гаруй<br />

хүүхдүүдийн бүртгэл судалгааг гарган Улиастай<br />

сумын кадастрын зураг дээр зураглал хийж<br />

байршил тогтоон аймгийн Цагдаагийн газар,<br />

ДЗОУБ, багийн Засаг дарга нартай хамтран<br />

ажиллаж байна. Мөн эдгээр хүүхдүүдийн<br />

төлөөлөлтэй хамтран “Хүүхдүүд ирээдүйнхээ<br />

төлөө” хөдөлгөөн өрнүүлэн ажиллаж байна. Тус<br />

хорооноос энэ онд дахин судалгаа авч “Нэг<br />

хүүхэд нэг байгууллага” хөдөлгөөнийг өрнүүлэн<br />

ажиллаж байна.Хүний эрхийг хамгаалах<br />

чиглэлээр төрийн бус байгууллагуудтай 2 удаа 5<br />

цагийн уулзалт зохион байгуулж, 150 иргэдийг<br />

хамруулан, гарсан санал хүсэлт гомдлыг тухай<br />

бүр шийдвэрлэн ажиллаж байна. Тухайлбал:<br />

Хуульч эмэгтэйчүүдийн холбоотой хамтран “Хүн<br />

худалдаалах гэмт хэрэгтэй тэмцэх тухай хуулийн<br />

үндэслэл шаардлага” сэдвээр дунд ширээний<br />

ярилцлага зохион байгуулж оролцогчдын<br />

саналыг үндэслэн зөвлөмж гаргалаа.<br />

2006-2012 Аймгийн Засаг даргын дэргэдэх хууль<br />

сурталчлах танхимыг, эрх зүйн туслалцааны<br />

төвтэй нэгтгэн Аймгийн Засаг даргын Тамгын<br />

газарт тусгай өрөө гарган тоног төхөөрөмж, ном<br />

товхимол, хууль тогтоомж, эрх зүйн актыг<br />

ашиглах гар болон цахим сан, интернетийн<br />

орчноор бүрэн хангаж өглөө. Мөн энэ танхимд<br />

Эрх зүйн туслалцааны төвийн өмгөөлөгч,<br />

өмгөөлөгчийн туслах ажлын цагаар ажиллаж,<br />

иргэд хөдөлмөрчдийг хууль, эрх зүйн лавлагаа,<br />

зөвлөгөө авах нөхцөл бололцоогоор бүрэн<br />

хангалаа.<br />

2010 оны 06 дугаар сарын 05-наас 07-ны<br />

хооронд Хууль зүй дотоод хэргийн яамны<br />

өдөрлөг” зохион байгуулж, иргэдээс ирсэн<br />

санал, хүсэлтийг холбогдох байгууллагад нь<br />

уламжилж, зохиох арга хэмжээ авч хариуг өгч<br />

ажиллаа. Сумдын хүн амын төвлөрлийг<br />

харгалзан аймгийн хэмжээнд 2009 онд<br />

Улиастайд 100 өрх, Тосонцэнгэлд 60 өрх, Их<br />

уулд 40 өрх, бусад сумд 8-10 өрхийг өрхийн<br />

хөгжлийн төлөвлөгөөтэй болгох хувиарлалт<br />

хийж, нийтдээ 398 өрхийг ядуурлаас гаргах<br />

төлөвлөгөө боловсруулан ажиллаж<br />

байна.Хүний эрхийг хангах үндэсний<br />

хөтөлбөрийн салбар хорооны жилийн ажлын<br />

тайланг хугацаанд нь гаргаж байна. Аймгийн<br />

Шүүх, Прокурор, Цагдаагийн газар,<br />

Өмгөөлөл, Үйлдвэрчний холбоотой хамтран<br />

зарим сумдад “Хүний эрхийн нээлттэй<br />

өдрүүд”-ийг зохион байгуулж сургалт<br />

явууллаа. Олон Улсын хүний эрхийн өдрийг<br />

угтаж ерөнхий боловсролын сургууль,<br />

цэцэрлэгүүдийн дунд “Хууль бидний<br />

амьдралд” тэмцээн, Онцгой байдлын хэлтэс,<br />

Зэвсэгт хүчний 325 дугаар анги, Цагдаагийн<br />

газрын ажилтнуудын хооронд АХА<br />

тэмцээнийг хамтран зохион байгуулж, дээрхи<br />

үйл ажиллагааг орон нутгийн телевизээр<br />

сурталчиллаа.<br />

100,0 Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилгоор<br />

Төлбөрийн чадваргүй иргэнд хууль зүйн<br />

туслалцаа үзүүлэх, эрх зүйн албан бус<br />

сургалт сурталчилгаа зохион байгуулах үүрэг<br />

бүхий “Эрх зүйн туслалцааны төв”-ийг 2008<br />

оны 8-р сарын 01-ний өдрөөс байгуулан<br />

ажиллуулж байна.<br />

Энэ төвд аймгийн Засаг даргын Тамгын<br />

газрын Хууль зүйн хэлтсийн эрх зүйн сургалт<br />

сурталчилгаа хариуцсан мэргэжилтэн,<br />

өмгөөлөгч, өмгөөлөгчийн туслахыг<br />

ажиллуулж, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам,<br />

төслийн газраас 450.0 сая төгрөгийн өртөг<br />

бүхий компьютер, тоног төхөөрөмж, тавилга,<br />

90,0<br />

85

93 Замын хөдөлгөөний<br />

аюулгүй байдлын<br />

эсрэг гэмт хэргээс<br />

урьдчилан сэргийлэх<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2006.12.27-ны 315<br />

дугаар тогтоол<br />

дэргэдэх Хууль зүйн үйлчилгээний хүртээмж ба<br />

Хүний эрх төслийн төлөөлөгч, Хууль зүй дотоод<br />

хэргийн яамны холбогдох албан тушаалтанууд<br />

газар дээр нь ирж танилцлаа. Албаны<br />

төлөөлөгчид Тосонцэнгэл суманд “Эрх зүйн<br />

туслалцааны төв” байгуулж, шаардлагатай тоног<br />

төхөөрөмж, хөрөнгийг ойрын хугацаанд шийдэж<br />

өгөхөөр боллоо.<br />

2007-2010 Хөтөлбөрийн хүрээнд Улиастай, Тосонцэнгэл,<br />

Их-Уул, Идэр, Тэлмэн, Алдархаан сумдын<br />

хөдөөгийн 23 багийн 720 иргэдийн дунд хууль<br />

сурталчлах нээлттэй өдөрлөгийг зохион<br />

байгууллаа. Өдөрлөгт аймгийн ЗДТГ-ын Хууль<br />

зүйн хэлтсийн мэргэжилтэн, аймгийн Цагдаагийн<br />

газрын Замын цагдаагийн тасгийн дарга,<br />

байцаагч нар оролцож замын хөдөлгөөний<br />

аюулгүй байдлын талаар сургалт хийж, нийтдээ<br />

50 гаруй асуултанд газар дээр нь хариулт өгч,<br />

иргэдийн санал хүсэлтийн дагуу баг сумаар нь<br />

“А” ангиллын үнэмлэх олгох сургалтанд баг,<br />

сумаар нь хамруулах, хөдөө орон нутагт<br />

жолооны курс хичээллүүлэх зэрэг асуудлуудыг<br />

бүрэн шийдвэрлэлээ. Мөн зарим сумдад замын<br />

цагдаагийн ажилтан нэмж ажиллуулах тухай<br />

холбогдох байгууллагад хүсэлт тавихаар<br />

боллоо. Мөн аюулгүй бүс, гэрэл дохио зэрэг<br />

сарын аян өрнүүлж хөдөлгөөний аюулгүй<br />

байдлыг хангах, бүс зүүж хэвшүүлэх ажлыг<br />

өрнүүллээ. Бүх сумдын орох гарах чиглэлд<br />

замын тэмдэг байгуулахаар 2011 оны үндсэн<br />

эд хогшлыг олгож, үйл ажиллагаандаа<br />

ашиглаж байна. Төвийн хэвийн ажиллагааг<br />

хангах зорилгоор 21615 дугаартай телефон<br />

утсыг шинээр тавиулж e-mail хаягтай боллоо.<br />

2008 онд “Эрх зүйн туслалцааны төв”-өөс<br />

төлбөрийн чадваргүй 6 иргэний эрүүгийн гэмт<br />

хэргийг өмгөөлж, 36 иргэнд хуулийн<br />

зөвлөлгөө өгч анхан шатны бичиг баримт<br />

боловсруулахад нь тусалсан. 2009 онд<br />

эрүүгийн гэмт хэрэгт холбогдсон төлбөрийн<br />

чадваргүй 29 иргэнд хэргийн бүх шатанд<br />

өмгөөллийн үйлчилгээ үнэ төлбөргүй үзүүлж,<br />

үүнээс 23 хэргийг эцэслэн шийдвэрлэсэн ба 6<br />

хэрэгт мөрдөн байцаалтын шатанд<br />

өмгөөллийн ажиллагаа хийгдэж байна. Эрх<br />

зүйн туслалцааны төвөөр 383 иргэн зөвлөгөө<br />

авч үйлчлүүллээ.<br />

100,0 Энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд<br />

зам тээврийн осол хэргийн шалтгаан<br />

нөхцлийг судалж, өсөлт бууралтын график<br />

гарган иргэдэд учрах хор хохирлыг<br />

багасгахад анхаарч ажиллаж байна.<br />

Тосонцэнгэл сумын төвд 325 метр замд<br />

урсгал хуваагч, тусгаарлах зурвас хийж,<br />

замыг тэмдэгтэй болголоо. Улиастай сумын 4<br />

км хатуу хучилттай замыг шинэчилж, 300<br />

метр газарт сайжруулсан шороон зам<br />

засварлан хот доторхи 4 км хатуу хучилттай<br />

замын дагуу 140 ширхэг гэрэлтүүлэг босгож,<br />

явган зорчигчийн 11 гарцын шугам, 70 ширхэг<br />

замын тэмдэг, 3 хурд сааруулагч тавилаа.<br />

Жолооч нарт замын хөдөлгөөний дүрмийг<br />

баримталж, замын хөдөлгөөнд соёлтой<br />

оролцох талаар хэвлэл мэдээллийн<br />

хэрэгслэлүүдээр байнга сурталчилж,<br />

“Хамгаалах бүс малгай” “Тусгай дуут дохио”<br />

“Хөдөлгөөний соёл” “Хяналт” “Согтуу”<br />

“Шөнийн шалгалт” “Эрчимжүүлэлт” “Архижолооч”<br />

“Хөдөлгөөний соёл” зэрэг тусгайлсан<br />

90.0<br />

86

94 “Төрийн архив, албан<br />

хэрэг хөтлөлтийн үйл<br />

ажиллагаанд<br />

мэдээллийн<br />

технологи<br />

нэвтрүүлэх” үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2006.04.03-ний<br />

64 дүгээр тогтоол<br />

чиглэлд тусгаад байна. болон нэгдсэн арга хэмжээг зохион<br />

байгуулж,”Сайн жолооч” нэвтрүүлгийг “ЭЙР-<br />

1” телевизтэй хамтран явууллаа. 2009 онд<br />

4380 тээврийн хэрэгслийг улсын үзлэг<br />

тооллого-авто тээврийн хэрэгслийн<br />

шинэчилсэн бүртгэлд хамруулж, жолооч<br />

нарыг хариуцлагын даатгалд бүрэн<br />

хамрууллаа. Замын нөхцлөөс шалтгаалсан<br />

зам тээврийн осол гараагүй байна. Замын<br />

хөдөлгөөнд тавих хяналтыг боловсронгуй<br />

болгох, зам тээврийн ослыг бууруулахад орон<br />

нутгийн ЭЙР-1, Этүгэн телевиз болон<br />

Цагдаагийн газрын олон нийттэй харицах<br />

алба хамтран дижитал камер ашиглан<br />

мэдээллийг баримтжуулан, сэрэмжлүүлэг<br />

зөвлөмж тогтмол өгч ажиллаж байна.<br />

Жолооны сургуулиудыг аттестатчилж,<br />

дүгнэлт гарган холбогдох арга хэмжээг авлаа.<br />

Аймгийн хэмжээнд хөдөлгөөний аюулгүй<br />

байдлын журам зөрчсөн гэмт хэрэг жил<br />

2006-2012 Энэхүү үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх<br />

зорилгоор жил бүрийн төлөвлөгөөнд хийх ажлаа<br />

төлөвлөж, хөрөнгийг төсөвт тусган<br />

шийдвэрлүүлсэнээр компьютер, скайнар,<br />

принтер, баримт хадгалах зориулалтын шүүгээ,<br />

сейф авах, архивын баримтанд нягтлан шалгалт<br />

хийх, хадгалалт хамгаалалтыг сайжруулах зэрэг<br />

ажилд 12,3 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын<br />

ажил хийсэн. Архивын ерөнхий газрын болон<br />

улсын хэмжээнд зохион байгуулагдсан<br />

сургалтанд 24 ажилтныг хамруулж, орон нутагт<br />

4 удаа сургалт семинар зохион байгуулж 164<br />

хүн хамрагдсан. 2010 онд байгууллагын<br />

архивын ажлын программ нэвтрүүлэх, төрийн<br />

архивын 2-р хадгаламжийн сангийн тавиурыг<br />

шинэчлэх тухай төлөвлөгөө, төсөвт тусгаж,<br />

байгууллагын архивын ажлын ORG-AMS<br />

программыг Мэргэжил сургалт үйлдвэрийн төвд<br />

дараалан буурч байна.<br />

100,0 Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд төрийн Архивт<br />

шаардлагатай тоног төхөөрөмж, техник<br />

хэрэгслэлийн жагсаалт гаргаж, аймгийн эдийн<br />

засаг, нийгмийг хөгжүүлэх жил бүрийн үндсэн<br />

чиглэлд ээлж дараатай тусган шийдвэрлэж<br />

байна. Архивын баримтын хадгалалт<br />

хамгаалалтыг сайжруулахад зориулж<br />

нягтруулсан шүүгээ 27 секц, мөн хүчин чадал<br />

сайтай компьютер, принтер, скайнер,<br />

канонтой болгосон. 2006-2009 онд архив<br />

бичиг хэргийн ажилтан 92 хүнийг анхан<br />

шатны мэргэшүүлэх сургалтад хамруулсны<br />

50 нь нь мэргэжил олгох сургалтад суралцаж,<br />

сертификат авлаа. Төрийн албан хаагчдад<br />

ажлын байран дахь сургалтыг 15 удаа зохион<br />

байгуулж, мэргэшил арга зүйн туслалцаа<br />

зөвлөмжөөр хангаж байна.<br />

90.0<br />

87

95 Хүн худалдах<br />

ялангуяа хүүхэд,<br />

эмэгтэйчүүдийг<br />

бэлгийн мөлжлөгийн<br />

зорилгоор<br />

ашиглахаас<br />

хамгаалах үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2005.11.30-ний 234<br />

дүгээр тогтоол<br />

нэвтрүүлэн туршиж байна. Архивын тасгийн<br />

ажилтнуудад хүчин чадал сайтай 2 компьютер<br />

олгож, 2-р хадгаламжийн санд 20 ширхэг төмөр<br />

тавиурыг 3,4 сая төгрөгөөр худалдан авч, дуу,<br />

дүрс бичлэг,фото зургийн баримтуудыг<br />

зориулалтын шүүгэнд хадгалж байна. Архивын<br />

сан хөмрөгийн баримтанд нэгдсэн тооллого<br />

хийж 22190 баримт тоолж,27 хөмрөгийн 2275<br />

баримтын шинж чанарт нягтлан шалгалт хийж,<br />

бүртгэлгүй 273 баримтыг бүртгэлд оруулж, 28<br />

хөмрөгийн данс бүртгэлийг шинэчилж, хосгүй<br />

үнэт 21 баримт илрүүлж бүртгэлд орууллаа.30<br />

хөмрөгийн данс бүртгэлийг шинэчилж, 6 дансанд<br />

дахин боловсруулалт хийж 36 данс бүртгэлийг<br />

цахим хэлбэрт орууллаа.<br />

2006-2015 Хүн худалдах, ялангуяа хүүхэд, эмэгтэйчүүдийг<br />

бэлгийн мөлжилгийн зорилгоор ашиглахаас<br />

хамгаалах зорилгоор аймгийн ЗДТГ-ын Хууль<br />

зүйн хэлтэс, Нийгмийн хөгжлийн хэлтсээс<br />

Нийгмийн ажлын багш сургагчдын холбоо, НҮБын<br />

хүүхдийн сан, ОУ-ын шилжин суурьшлын<br />

байгууллагатай хамтран “Хүүхэд хамгааллын<br />

асуудал болон хүн худалдаалах гэмт хэрэгтэй<br />

тэмцэх нь” сэдвээр 24 цагийн сургалт зохион<br />

байгууллаа. Сургалтанд аймгийн хэмжээнд үйл<br />

ажиллагаа явуулж байгаа сургууль цэцэрлэгийн<br />

нийгмийн ажилтан, хүүхдийн байцаагч, нийгмийн<br />

халамжийн байцаагч, аймгийн ЗДТГ-ын<br />

холбогдох албан тушаалтанууд зэрэг 100 гаруй<br />

албан хаагч хамрагдлаа. Энэхүү сургалтыг<br />

зохион байгуулснаар хүн худалдаалах гэмт хэрэг<br />

орон нутгийн хэмжээнд гарахаас урьдчилан<br />

сэргийлэх нэг томоохон ажил боллоо. Мөн<br />

аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын Хууль зүйн<br />

хэлтсийн хүний эрхийн мэргэжилтэн орон нутагт<br />

үйл ажиллагаа явуулж байгаа төрийн<br />

үйлчилгээний 3 байгууллагын 80 гаруй албан<br />

хаагчдад энэ сэдвээр 8 цагийн сургалт зохион<br />

байгууллаа.<br />

100,0 Цагдаагийн байгууллагаас энэ асуудлаар<br />

хүүхдийн болон төрийн ба төрийн бус<br />

байгууллагуудтай нягт хамтран ажиллаж,<br />

“Итгэлтэй утас” 22202 дугаартай суурин утсыг<br />

Хүүхдийн төлөө хэлтсийн байранд<br />

байрлуулж, зөвлөгөө өгч байна. Насанд<br />

хүрээгүй хүүхдийг садар самуунд уруу татах<br />

порнографын сурталчилгаа явагдаж байгаа<br />

эсэхэд танадалт хийж, кинопрокатын<br />

газруудад Цагдаагийн газартай хамтран<br />

хяналт тавин ажиллаж байна. Гэр бүлийн<br />

болон бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн охидыг<br />

“Хуульч эмэгтэйчүүдийн холбоо”-ны<br />

гишүүдтэй уулзуулж ар гэрийхэнд нь зөвлөгөө<br />

өгүүллээ. Хүүхдийн эрхийн конвенц, түүнчлэн<br />

конвенцийн хүүхдийг худалдах, биеэ үнэлэх,<br />

садар самуунд уруу татагдахаас хамгаалах<br />

тухай нэмэлт протокол болон садар<br />

самуунтай тэмцэх тухай хууль, хүүхдийн<br />

эрхийг хамгаалах тухай хууль тогтоомжоор их<br />

дээд сургууль, коллеж, МСҮТ, ерөнхий<br />

боловсролын сургуулийн оюутан, сурагчдад<br />

сургалт, сурталчилгаа хийлээ. Бэлгийн<br />

замаар дамжих өвчинтэй тэмцэх Глобаль<br />

70.0<br />

88

96 Гэр бүлийн<br />

хүчирхийлэлтэй<br />

тэмцэх үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2007.09.12-ний 225<br />

дугаар тогтоол<br />

2007-2015 2010 онд Хууль зүйн хэлтсээс гэр бүлийн<br />

хүчирхийлэлтэй тэмцэх асуудлаар онцгой<br />

анхаарч ажиллаа. Тус оны 1 дүгээр улиралд Гэр<br />

бүлийн хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төвийн<br />

Завхан дахь салбартай хамтран Улиастай сумын<br />

бүх багийн Засаг дарга, хэсгийн байцаагч,<br />

сургууль цэцэрлэгийн нийгмийн ажилтан,<br />

аймгийн ЗДТГ-ын мэргэжилтнүүдийг<br />

оролцуулсан уулзалт ярилцлага зохион<br />

байгууллаа. Ярилцлагын үр дүнд аймгийн<br />

хэмжээнд гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх<br />

хамтарсан баг байгуулан ажлын хэсгийн<br />

ахлагчаар Нийгмийн хөгжлийн хэлтсийн<br />

мэргэжилтэнг сонгон ажиллуулахаар тогтлоо.<br />

Уулзалт ярилцлагаас 2010 онд хийж хэрэгжүүлэх<br />

ажлын төлөвлөгөө батлан хэрэгжүүлээд<br />

байна.Мөн гэр бүлийн хүчирхийллийн талаар<br />

аймгийн Хүүхдийн төлөө хэлтэст тусгай зөвлөгөө<br />

өгөх өрөө, аймгийн ЗДТГ-ын Хууль зүйн<br />

хэлтсийн дэргэдэх зөвлөгөө өгөх өрөөнд<br />

иргэдийг хүлээн авч уулзаж байна.2010 онд<br />

давхардсан тоогоор 64 иргэнд гэр бүлийн<br />

асуудлаар зөвлөгөө өгч, хамтран ажиллаад<br />

байна.<br />

сангийн төсөлтэй хамтран хэрэгжүүлж буй<br />

100 хувь бэлгэвч хэрэглэх хөтөлбөрийн<br />

хүрээнд аймгийн Засаг даргын захирамж<br />

гаргаж, баар цэнгээний газар, зочид<br />

буудлуудад хэсэгчилсэн шалгалтыг 2 үе<br />

шаттайгаар хийж, цаашид хэрэгжүүлэх ажлын<br />

төлөвлөгөө гаргалаа. Аймгийн Хүүхдийн<br />

төлөө хэлтэс “Шийдвэр гаргагчдад хүүхэд<br />

бидний хүргэх үг” сэдэвт телевизийн<br />

ярилцлагыг 2008 онд явуулж орон нутгийн<br />

телевизээр гаргасан. Хүний эрхийн салбар<br />

хороотой хамтарч “Хүүхдийн эрхийн<br />

хамгаалал” сэдэвт илтгэлийн уралдааныг жил<br />

бүр зохион байгуулж дүгнэж байна.<br />

70,0 Аймгийн Засаг даргын захирамжаар хууль<br />

хяналтын байгууллага, иргэний нийгмийн<br />

байгууллагын төлөөлөгчдийг оролцуулан<br />

Хүүхдийн болон гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй<br />

тэмцэх ажлын хамтарсан багийг байгуулан<br />

ажиллуулж байна. Ажлын багаас аймгийн<br />

хэмжээнд “Охид эмэгтэйчүүдийн эсрэг<br />

хүчирхийлэлтэй тэмцэх” “Элгэмсэг оршихуйг<br />

эрчүүд бүтээлцэнэ” “Цагаан туузтан”-ны<br />

аяныг Төрийн бус байгууллагуудтай хамтран<br />

зохион байгууллаа. Аймгийн эмэгтэйчүүдийн<br />

төрийн бус байгууллагын “Өрнөх хөгжил”<br />

сүлжээ хүчирхийллийн асуудлаар сэтгэл зүйн<br />

зөвлөгөө өгдөг өрөөтэй болж, орон тооны<br />

ажилтан ажиллуулж байна. Аймгийн<br />

хэмжээнд 2008 онд “Хүний эрхийг дээдэлж,<br />

хүчирхийллийн эсрэг хамтдаа” аяныг зохион<br />

байгуулж дүгнэсэн. 2009 онд Хууль зүйн<br />

хэлтсээс 8 байгууллагын 300 орчим албан<br />

хаагч, 400 гаруй иргэдэд “Хүний эрх ба<br />

хүчирхийлэл ” сэдвийн хүрээнд хууль эрх<br />

зүйн сургалт зохион байгууллаа. Гэр бүлийн<br />

хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль<br />

батлагдан гарсан боловч хэрэгжилт муу, энэ<br />

хуулийн талаарх албан тушаалтнуудын болон<br />

иргэдийн мэдлэг бага байгаагаас<br />

70.0<br />

89

97 Монгол Улсад<br />

бүртгэл, мэдээллийн<br />

нэгдсэн тогтолцоог<br />

бий болгох үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

2008.02.27-ны 78<br />

дугаар тогтоол<br />

2008-2012 Бүртгэл мэдээллийн тогтолцоог боловсронгуй<br />

болгох ажлын хүрээнд санхүү, албан хэрэг<br />

хөтлөлт, үнэт цаасны зарцуулалт, эд хөрөнгийн<br />

эрхийн бүртгэлийн праграмуудыг шинээр<br />

суулгаж, иргэний бүртгэл, хуулийн этгээдийн<br />

эрхийн бүртгэлүүдийн мэдээллийн санг<br />

боловсронгуй болгон ажиллаа. Мөн 2010 оны 07<br />

дугаар сарын 01-ээс иргэдийг шинэчилсэн<br />

бүртгэлд хамруулж, Улсын бүртгэлийн хэлтэс нь<br />

бүртгэл мэдээллийн сангаа өргөжүүлж гадаадад<br />

шилжих хөдөлгөөний санг шинээр бий болголоо.<br />

Иргэний нууцыг хамгаалах зорилгоор<br />

байгууллагын нууцын журам батлан бусад хууль<br />

тогтоомж, тогтоол шийдвэрийн хамт хэрэгжүүлж<br />

байна. 2010 онд тус хэлтэс бүх ажилтнуудаа 3<br />

удаагийн сургалт семинарт оролцуулсан, үдийн<br />

завсарлагагүй үйлчилгээг нэвтрүүлсэн, төрийн<br />

нэг цонхны үйлчилгээнд хамрагдсан, сар бүрийн<br />

2 дахь 7 хоногийн бямба гаригт “Нээлттэй<br />

хаалга”-ны өдрийг зохион байгуулж хэвшсэн,<br />

архивын фондчин ажиллуулж хувийн хэргийн<br />

хүчирхийлэл ихсэх хандлагатай болж,<br />

хүчирхийллээс үүдэлтэй эрүүгийн гэмт хэрэг<br />

гарч байгаад дүгнэлт хийж байна. Гэр бүлийн<br />

хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийг<br />

сурталчилах, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр<br />

ажиллах “Хамтарсан баг”-ийг аймгийн Засаг<br />

даргын захирамжаар байгуулж сум багийн<br />

Засаг дарга нар, нийгмийн ажилтнууд,<br />

цагдаа, сургууль цэцэрлэгийн багш нарыг<br />

хамарсан сургалтыг зохион байгуулж,<br />

зөвлөгөө өгөх итгэлтэй утас ажиллуулах орон<br />

нутгийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр<br />

сурталчилгаа хийснээр далд хэлбэрт байдаг<br />

аливаа хүчирхийллийн талаарх иргэдийн<br />

мэдээлэл ихсэж, зөвлөгөө авах, сургалтанд<br />

хамрагдах хүсэлтэй байна. МУИС-ийн харъяа<br />

Завхан дахь салбар сургуулийн 500 оюутан,<br />

багш, албан хаагчдад “Сургалтын орчин дахь<br />

хүчирхийлэл” сэдвээр сургалт явууллаа.<br />

70.0 Суурь буюу эрх зүйн бүртгэлийн мэдээллийн<br />

сан-Иргэний бүртгэлийн мэдээллийн сангийн<br />

тогтолцоог боловсронгуй болгох дэд<br />

хөтөлбөр боловсруулж батлуулан хэрэгжүүлж<br />

эхэлсэн., Аймгийн Иргэний бүртгэл<br />

мэдээллийн алба улсын бүртгэлийн нэгдсэн<br />

сүлжээнд холбогдож, 21 аймаг, Улаанбаатар<br />

хотын 9 дүүргийн бүртгэлийн үйл<br />

ажиллагаатай онлайн сүлжээгээр харилцаж<br />

байна. этгээдийн бүртгэлийн сан, өмчийн бүх<br />

хэлбэрийн аж ахуйн нэгж байгууллагыг үүсгэн<br />

байгуулах, татан буулгах, өмчийн хэлбэрийг<br />

өөрчлөх, үйл ажиллагааны чиглэлийг<br />

өөрчлөхөд ашиглаж байна. Татвартай<br />

холбоотой бусад мэдээллүүд тус тусдаа<br />

программтай учир мэдээллийн санд авах<br />

боломжтой. Төрийн байгууллагуудын<br />

мэдээллийн сан, Хууль тогтоомжийн нэгдсэн<br />

санд хүчин төгөлдөр 4159 хууль тогтоомж,<br />

эрх зүйн акт байна. Аймгийн төр захиргааны<br />

байгууллагад ажиллаж буй 4154 төрийн<br />

70,0<br />

90

98 Төрийн албаны<br />

сургалт ба мэдлэг<br />

чадвар бий болгох<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын<br />

1999.06.16-ний 96<br />

дугаар тогтоол<br />

баяжилтыг сар бүр хийлгэсэн, дижитал камерыг<br />

ашиглан ХААТР маягтуудыг цахим хэлбэрээр<br />

хадгалсан зэрэг ажлуудыг зохион байгуулж үр<br />

дүнтэй хэрэгжүүлээд байна.<br />

10.Төрийн захиргааны удирдлага<br />

1999-2015 Төрийн албан хаагчдыг сургалтад хамруулах,<br />

мэдлэг чадварыг нь дээшлүүлэх,<br />

дадлагажуулах зорилгоор сумын Иргэдийн<br />

Төлөөлөгчдийн Хурлын дарга, нарийн бичгийн<br />

дарга, Засаг дарга, Засаг даргын орлогч, Тамгын<br />

газрын дарга, албан хаагчдад давхардсан<br />

тоогоор 9 удаа сургалт зохион байгууллаа.<br />

Аймгийн Засаг даргын Тамгын газар, Засаг<br />

даргын дэргэдэх агентлаг, төрийн<br />

байгууллагуудын албан хаагчид холбогдох<br />

салбарын хүрээний сургалт семинарт<br />

давхардсан тоогоор 358 албан хаагч, орон<br />

нутгийн сургалтад давхардсан тоогоор 2150<br />

100,0<br />

албан хаагчийн холбогдолтой мэдээллийг<br />

тусгай программаар Төрийн албан хаагчдын<br />

мэдээллийн санд төвлөрүүлсэн. Засгийн<br />

газрын 2007 оны 67 дугаар тогтоолын дагуу<br />

аймагт Үл хөдлөх хөрөнгийн улсын бүртгэл,<br />

Хуулийн этгээдийн бүртгэл, Иргэний<br />

бүртгэлийн албуудыг нэгтгэн Улсын<br />

бүртгэлийн хэлтэс 2009 оны 4 дүгээр сард<br />

шинээр байгуулагдаж, 2 алба, 17 орон тоотой<br />

ажиллан, бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн<br />

тогтолцоог бий болгох нөхцөл бүрдээд байна.<br />

Улиастай сумын Иргэний бүртгэлийн ажилтан<br />

Иргэний бүртгэл, мэдээллийн улсын нэгдсэн<br />

сүлжээнд холбогдсон. Цаашид сумуудтай<br />

үүрэн телефон ашиглан Онлайн сүлжээнд<br />

холбогдохоор төлөвлөж байна. Тус хэлтэс нь<br />

санхүү, албан хэрэг хөтлөлт, үнэт цаасны<br />

зарцуулалт, эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн<br />

программуудыг шинээр суулгаж, гадаадад<br />

шилжих хөдөлгөөний сан шинээр нэмэгдэж,<br />

бүртгэлийн 26 төрлийн мэдээллийн санг<br />

ашиглаж байна. Үйлчилгээний стандартууд<br />

Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын 2009 оны<br />

294 дүгээр тушаалаар батлагдаж, 2009 оны<br />

10 дугаар сарын 1-нээс мөрдөж байна.<br />

Төрийн албаны сургалт ба мэдлэг чадвар бий<br />

болгох үндэсний хөтөлбөрийг орон нутагт<br />

хэрэгжүүлэх талаар “Сургалт” хөтөлбөрийг 3<br />

удаа шинэчлэн боловсруулан мөрдлөө.<br />

Төрийн албан хаагчдыг сургалт, семинарт<br />

хамруулах график, төлөвлөгөөг жил бүр<br />

гарган хэрэгжүүлж байна. Хөтөлбөр<br />

хэрэгжсэнээс хойшхи хугацаанд Удирдлагын<br />

академийн менежерийн сургалтад жилд 2-8<br />

хүн, магистрийн сургалтад 1-2 хүн дипломын<br />

болон бакалаврын сургалтад нийт 56 хүн<br />

суралцаж төгссөн. 2009 онд төрийн албан<br />

хаагчдыг сургалтад хамруулах, .мэдлэг<br />

90.0<br />

91

99 “Багийн хөгжлийг<br />

дэмжих хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын<br />

2008.01.09-ний 7<br />

дугаар тогтоол<br />

албан хаагч хамрагдаж, Санхүү Эдийн засгийн<br />

дээд сургуулийн магистрын сургалтанд 25<br />

хүнийг, Удирдлагын академийн дипломын<br />

дараах улирлын ангид 7 хүнийг суралцуулж<br />

байна. Мөн бакалаврын шатны сургалтыг 2 хүн<br />

төгсөж одоо 4 хүн суралцаж байна. Шведийн<br />

SIPU интернэйшнэл төсөл, Төрийн албаны<br />

зөвлөлтэй хамтран төсвийн байгууллагын 40<br />

Ерөнхий менежерд манлайллын сургалтыг тус<br />

тус зохион байгууллаа.<br />

2008-2015 Багийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөрийн хүрээнд<br />

“Төрийн цогц үйлчилгээг багт хүргэх” зорилтын<br />

хүрээнд 2010 оны 7, 9 дүгээр сард хөдөөгийн 85<br />

багийн иргэдийн нийтийн хурлыг зохион<br />

байгуулж 3 шатны Засаг даргын тайланг<br />

хэлэлцүүлж, өдөрлөг зохион байгуулж, иргэдэд<br />

нийгмийн халамж, нийгмийн даатгал, эрүүл<br />

мэнд, боловсрол, соёл урлаг, ахуйн<br />

үйлчилгээний чиглэлээр төрийн цогц үйлчилгээ<br />

үзүүлэх ажлын хэсгийг ажилууллаа. Хөдөөгийн<br />

85 багт ажилласан ажлын хэсгүүдэд иргэдээс<br />

давхардсан тоогоор 163 санал ирсэнийг<br />

харъяаллар нь ангилж үзвэл 55 нь ХАА-н<br />

чиглэлээр, 25 нь эрүүл мэндийн чиглэлээр, 18 нь<br />

100,0<br />

чадварыг дээшлүүлэх, дадлагажуулах<br />

төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлж, сумдын<br />

шинээр томилогдсон Засаг дарга, аймгийн<br />

ЗДТГ-ын Хяналт-шинжилгээ үнэлгээний<br />

тасгийн дарга мэргэжилтнүүдийг Удирдлагын<br />

академиийн болон бүсийн сургалтад<br />

хамруулж, Орон нутагт ЗГХЭГ, Удирдлагын<br />

академи, Конрад Аденуар сан, Ногоон алт<br />

хөтөлбөрийн газартай хамтран Сумдын ИТХын<br />

дарга, Засаг дарга, багийн Засаг дарга<br />

нарт тус бүр 1-2 удаа сургалт зохион<br />

байгуулж, давхардсан тоогоор 314 хүн<br />

оролцсон. Сумдын ЗДТГ-ын<br />

мэргэжилтнүүдийг аймгийн ЗДТГ болон<br />

харьяа агентлагуудаас зохион байгуулсан<br />

сургалтад бүрэн хамруулж байна.<br />

Удирдлагын академийн менежерийн ангид 8<br />

хүн, сертификаттай сургалтад 2 хүн элсүүлэн<br />

суралцууллаа. БНХАУ, Герман, Польш,<br />

Энэтхэг, Солонгос улсад зарим төрийн албан<br />

хаагчдыг сургалтад хамруулж, тус аймагтай<br />

ах дүүгийн найрамдалт харилцаатай<br />

Солонгос улсын Сосан хотын төрийн<br />

захиргааны байгууллагад 2 албан хаагчийг 1<br />

сарын хугацаатай дадлагажуулсан.<br />

“Багийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр”-ийн<br />

хүрээнд аймаг орон нутгийн онцлогт тохирсон<br />

хөтөлбөрийн эхний үе шат буюу 2008-2010<br />

онд хэрэгжүүлэх дэд хөтөлбөр, төлөвлөгөө<br />

батлан сумдын Засаг даргын Тамгын газар,<br />

114 багт хүргүүлж хэрэгжүүлж байна. 2008<br />

онд Түдэвтэй сумын Сант, Идэр сумын<br />

Загастай багийн Засаг даргад мотоцикль<br />

олгож, Нөмрөг, Баянтэс, Асгат, Их-Уул,<br />

Тосонцэнгэл, Тэлмэн, Идэр, Түдэвтэй сумын<br />

10 багийг нүүдлийн болон суурин төвтэй<br />

болгож, тоног төхөөрөмжөөр хангалаа. Идэр<br />

сумын Дархан-Уул, Загастай, Их-уул сумын<br />

Цэцүүх, Тосонцэнгэл сумын Рашаант, Тэлмэн<br />

90.0<br />

92

тэтгэвэр тэтгэмжийн чиглэлээр, 15 нь хууль<br />

хяналт цагдаагийн байгууллагатай холбоотой<br />

чиглэлээр, 23 нь Газрын харилцаа, барилга хот<br />

байгуулалт, үйлдвэрлэл, дэд бүтэц, байгаль<br />

орчны чиглэлээр, 10 нь боловсролын чиглэлээр,<br />

17 нь төрийн захиргааны болон төсөл хөтөлбөр,<br />

банк санхүүтэй холбоотой асуудлууд байлаа.<br />

Эдгээрээс орон нутагт шийдвэрлэх боломжгүй<br />

санал, хүсэлтийг холбогдох дээд байгууллага,<br />

албан тушаалтнуудад уламжиллаа. Төрийн цогц<br />

үйлчилгээг багт хүргэх үйлчилгээнд нийт 18987<br />

иргэн хамрагдаж төрийн үйлчилгээ авсан байна.<br />

Энэхүү арга хэмжээнд иргэд сайшаалтай хандаж<br />

байгаа тул 2011 онд уг ажлыг үргэлжлүүлэн<br />

иргэдэд илүү үр өгөөжтэй хэлбэрээр хүргэхээр<br />

төлөвлөж байна. Энэ ажлын хүрээнд хөдөөгийн<br />

85 багийн Засаг дарга, багийн эмч нарыг<br />

унаажууллаа. Мөн хөдөөгийн 88 багийн эмч<br />

нарын дунд “Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг<br />

багт үзүүлэхэд-бидний оролцоо” сэдэвт чуулга<br />

уулзалтыг зохион байгууллаа.<br />

11.Батлан хамгаалах<br />

сумын Өгөөмөр, Нуур багуудын төвийг<br />

засварласан. Хөдөөгийн 108 багийн 32.7 хувь<br />

нь суурин төвтэй , 11.2 хувь нь нүүдлийн<br />

төвтэй байна. 2009 онд аймгийн эдийн засаг,<br />

нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд багийн<br />

хөгжлийг дэмжих аймгийн дэд хөтөлбөрийг<br />

хэрэгжүүлэх асуудлыг тусгаж, хэрэгжүүлэн<br />

тайланг Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт<br />

хүргүүлсэн. Бүх багийн Засаг дарга нарт<br />

аймгийн Засаг даргын Тамгын газар<br />

дангаараа болон Конрад Аденуар сантай<br />

хамтран 2 удаа сургалт зохион байгуулж,<br />

гарын авлага материалаар хангалаа. 2009<br />

онд Дөрвөлжин сумын Онц багт Төрийн<br />

захиргааны ордон, Улиастай сумын Өлзийт<br />

багт конторын барилга шинээр ашиглалтад<br />

оруулсан. Зарим багт зуны гэр цэцэрлэг<br />

ажиллуулж, 6 настай 54 хүүхдийг хамруулсан.<br />

93

100 Зэвсэгт хүчний<br />

байгуулалтыг 2015 он<br />

хүртэл хөгжүүлэх<br />

хөтөлбөр<br />

Монгол Улсын<br />

Ерөнхийлөгчийн<br />

2006.10.11-ний 304<br />

дүгээр зарлиг<br />

ДҮН<br />

2006-2015 Хөтөлбөрийн хүрээнд Үндэсний аюулгүй<br />

байдлыг хангах чиг үүрэг бүхий<br />

байгууллагуудтай хамтран тусгай төлөвлөгөөний<br />

дагуу байлдаан, зэвсэгт тулгаралтанд оролцож<br />

явсан цэрэг эрсийнхээ байгуулсан гавьяаг<br />

сурталчлах, орон нутагтаа оршин суугаа ахмад<br />

дайчиддаа хүндэтгэл үзүүлэх, тэдний эх оронч<br />

сэтгэл, зүтгэлийг залуу үед үзүүлэх арга хэмжээг<br />

үе шаттайгаар зохион байгуулан хэрэгжүүлж<br />

байна. Орон нутагт үйл ажиллагаагаа явуулж<br />

буй зэвсэгт хүчний анги салбаруудтай хамтран<br />

зэвсэгт хүчнийг сурталчлах ажлыг тогтмол хийж<br />

хэвшсэн. Тухайлбал: Цэргийн шинэчлэлийн<br />

бодлогын хэрэгжилт, цэргийн хөдөлмөрийн<br />

онцлог, ангийн үйл ажиллагааг иргэдэд<br />

сурталчлах, тайлбарлан таниулах зорилгоор<br />

нээлттэй хаалганы өдөр, спортын уралдаан<br />

тэмцээн, яруу найргийн наадам, “Бид эх орны<br />

төлөө” сэдэвт 3 үеийн ахмад дайчдын уулзалтыг<br />

зохион байгууллаа.<br />

Нийт хөтөлбөр 100 Үүнээс:<br />

100 хувьтай 57<br />

90 хувьтай 29<br />

70 хувьтай 9<br />

50 хувьтай 2<br />

30 хувьтай 3<br />

100,0 Хөтөлбөрийн хүрээнд иргэдэд эх оронч үзэл<br />

хүмүүжил олгох талаар тусгай төлөвлөгөө<br />

гарган хэрэгжүүлж байна. Цэргийн болон<br />

улсын дайчилгааны төлөвлөгөөнд улирал бүр<br />

тодотгол хийж, Зэвсэгт хүчнийг шаардлагатай<br />

үед хүн техникээр нөхөн хангах боломжийг<br />

бүрдүүлсэн. Зэвсэгт хүчний 325 дугаар<br />

ангийн бэлэн байдлыг хангах, орон нутгийн<br />

хамгаалалтын тогтолцоог бүрдүүлэх, бүх<br />

шатны бие бүрэлдэхүүнтэй сургалт явуулах<br />

зорилгоор цэргийн ангийн хээрийн сургуулийн<br />

талбайг түшиглэн сургалтын төвийн<br />

удирдлагын байр барьж, орон нутгийн<br />

төсвөөс 2,0 сая төгрөг олголоо. Холбооны<br />

бэлэн байдлыг хангах болон дайчилгааны<br />

бэлтгэл сургууль явуулах, онцгой байдал<br />

үүссэн үед гамшиг ослыг арилгахад оролцох<br />

томилгоот бүрэлдэхүүний ажиллах нөхцлийг<br />

сайжруулахад зориулж, аймгийн Засаг<br />

даргын нөөц сангаас 5,0 сая төгрөг<br />

зарцуулсан.<br />

95,03 Нийт хөтөлбөр 100 Үүнээс:<br />

Хугацаа болоогүй 6<br />

100 хувьтай 11<br />

90 хувьтай 23<br />

70 хувьтай 41<br />

50 хувьтай 12<br />

30 хувьтай 7<br />

70,0<br />

79,41<br />

АЙМГИЙН ЗАСАГ ДАРГЫН ОРЛОГЧ<br />

Л.ЛХАМСҮРЭН<br />

ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨРИЙН ХЭРЭГЖИЛТ НЬ УДААШИРЧ БУЙ БОЛОН ТАСАРЧ БАЙГАА ЗААЛТЫН ЖАГСААЛТ<br />

94

2010,03,16 Завхан аймаг<br />

№ Хөтөлбөрийн товч утга, огноо, дугаар Заалтын хэрэгжилт Тасарсан болон удааширч<br />

байгаа шалтгаан<br />

1 Баруун бүсийн хөгжлийн хөтөлбөр Засгийн газрын 2006-2015 /Хэрэгжилт 50,0 хувь/ Баруун бүсийн хөгжлийн хөтөлбөрийг<br />

2005.09.28-ний өдрийн 202 дугаар тогтоол<br />

хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөг<br />

бүсийн зөвлөлийн хурлаар батлан<br />

хэрэгжүүлж байна. Баруун бүсийн хөгжлийн<br />

асуудлаар 2007, 2009 онуудад Улиастай<br />

хотод бүсийн зөвлөгөөнийг зохион байгуулж,<br />

бүсийн хөтөлбөрийн тэргүүлэх зорилтуудыг<br />

тодорхойлж, бүс нутгийн хөгжилтэй<br />

холбоотой зөвлөмжүүд гарган, бүсийн<br />

аймгууд хамтарч ажиллаж байгаа боловч,<br />

иргэдийн амьдалын түвшинг дээшлүүлэх,<br />

дэд бүтцийн асуудлыг шийдвэрлэхэд<br />

дорвитой хөрөнгө оруулалт шаардлагатай<br />

байна.<br />

2 Арьс шир дэд хөтөлбөр Засгийн газрын 2001 оны 114<br />

дүгээр тогтоол<br />

3 Оёмол бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх<br />

хөтөлбөр. Засгийн газрын 2003 оны 207 дугаар тогтоол<br />

4 “Газар хөдлөлтийн гамшгийн эрсдлийг бууруулах”<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2009.05.27-ны 157 дугаар тогтоол<br />

2001-2010 /Хэрэгжилт 70,0 хувь/ Орон нутагт арьс ширийг боловсруулах<br />

үйлдвэр огт байхгүй байна. Малчид малын<br />

арьс ширийг наймаачдаар дамжуулж, шууд<br />

зах зээлд борлуулж байна.<br />

2003-2015 /Хэрэгжилт 50,0 хувь/ Оёмол бүтээгдэхүүн нь ахуйн хэрэгцээгээ<br />

хангах зориулалтаар өрх гэрийн түвшинд<br />

явагдаж байна. Аймгийн төвд 4-5 оёдлын<br />

захиалгын газрууд ажиллаж, гар аргаар дээл<br />

хувцас оёж, үйлдвэрийн чиглэлээр хөгжиж<br />

чадаагүй байна. 2009 оноос эхлэн Жижиг<br />

дунд үйлдвэрийг дэмжих сангаас<br />

хөнгөлөлттэй зээл олгож байна.<br />

2009-2020 /хэрэгжилт 30,0 хувь/ 2010 онд Түдэвтэй сумын 320 хүүхдийн<br />

хичээлийн байр, спорт заал газар<br />

хөдлөлтийн 9 балл, Яруу сумын 100<br />

хүүхдийн цэцэрлэг 8 балл, Дөрвөлжин сумын<br />

75 хүүхдийн дотуур байр 8 балл, Тэлмэн<br />

сумын соёлын төв 9 балл, Отгон сумын 320<br />

хүүхдийн хичээлийн байр 8 балл,<br />

Тосонцэнгэл сумын 640 хүүхдийн хичээлийн<br />

95

5 Бөөний худалдааны сүлжээ хөтөлбөр Засгийн газрын<br />

2008 оны 249 дүгээр тогтоол<br />

6 Цөлжилттэй тэмцэх үндэсний хөтөлбөр Засгийн газрын<br />

2003.06.04-ний 141 дүгээр тогтоол<br />

байр, спорт заал 9 балл, Улиастай суманд<br />

СУИС-ийн харьяа ХБК-ийн өргөтгөл 7 балл,<br />

Чигэстэй багийн 100 хүүхдийн цэцэрлэг 7<br />

балл, Худалдаа, үйлчилгээний төвийн<br />

барилга 7 баллд төлөвлөж, зураг төсвийг<br />

боловсруулан батлуулж барилгыг бариулж<br />

байна. 1970 оноос өмнө баригдсан олон<br />

нийт, иргэний болон үйлдвэрийн барилга,<br />

дэд бүтцийн байгууламжид үзлэг тооллого<br />

хийж паспортжуулах ажлыг эхлүүлэх зохион<br />

байгуулалтын арга хэмжээг авч байна.<br />

Аймгийн хэмжээнд газар хөдлөлтийн болон<br />

1:10000 масштабтай зураг одоогоор<br />

хийгдээгүй, зөвхөн Улиастай хотын газар<br />

хөдлөлтийн мужлалын зураг хийгдээд байна.<br />

Тосонцэнгэл, Түдэвтэй, Завханмандал,<br />

Шилүүстэй сумдын газар хөдлөлтийн бичил<br />

мужлалын зураглалыг хийлгэхээр захиалга<br />

өгөөд байна.<br />

2008-2011 /Хэрэгжилт 70,0 хувь/ Манай аймагт “Бөөний худалдааны сүлжээ”<br />

хөтөлбөрийн эхний үе шатыг “Өлзийт төв”<br />

ХХК 2003 оны 11 дүгээр сараас 2006 оны 04<br />

дүгээр сарын 10 хүртэл хэрэгжүүлж дууссан.<br />

Засгийн газрын хүүгүй зээлийг эргэн<br />

төлөлтийн графикт хугацаанд нь бүрэн<br />

төлсөн. Хөтөлбөрийн 2 дугаар шат 2008<br />

оноос хэрэгжиж байгаа боловч нэгдсэн<br />

зохион байгуулалт, хөрөнгийн<br />

дэмжлэггүйгээс үр дүн муутай байна.<br />

2003-2012 /Хэрэгжилт 70,0 хувь/ Цөлжилттэй тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийн<br />

хүрээнд олон наст тариалах, уст цэгийн<br />

ундаргыг хамгаалах, бэлчээрийг<br />

талхлагдлаас хамгаалж хувиартай ашиглах,<br />

бэлчээрт худаг гаргах, бэлчээрийг өнжөөх,<br />

хуваарьтай ашиглуулах, үлийн цагаан<br />

оготныг гар аргаар устгах, төв суурин газрыг<br />

цэцэрлэгжүүлэх зэрэг арга хэмжээг авч<br />

байна. Гэвч сүүлийн жилүүдэд аймгийн нийт<br />

нутаг дэвсгэрт ургамалын гарц муудаж,<br />

зарим газар ган болсноос цөлжилт нэмэгдэж<br />

96

7 “Бичил уурхайг 2015 он хүртэл хөгжүүлэх дэд хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 2008.02.27-ны 71 дүгээр тогтоол<br />

8 Агаарыг хамгаалах үндэсний хөтөлбөр Засгийн газрын<br />

1999 оны 82 дугаар тогтоол<br />

9 Биологийн төрөл зүйлийг хамгаалах үйл ажиллагааны<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

10 Удаан задардаг органик бохирдуулагчийн тухай<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

11 Хог хаягдлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөр Засгийн<br />

газрын 1999.03.24-ний 50 дугаар тогтоол<br />

12 Озоны үе давхаргыг хамгаалах үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1999 оны 129 дүгээр тогтоол<br />

13 Байгалийн гамшгийн аюулыг бууруулах үндэсний<br />

хөтөлбөр Засгийн газрын 1999.02.10-нй 25 дугаар<br />

тогтоол<br />

14 Уур амьсгалын өөрчлөлтийн үндэсний хөтөлбөр Засгийн<br />

Газрын 2000 оны 120 дугаар тогтоол<br />

15 Монгол орны ховор ургамлыг хамгаалах, зохистой<br />

ашиглах үйл ажиллагааны хөтөлбөр<br />

байна. Мөн малын тоо 2,5-3,2 сая-д хүрч,<br />

бэлчээр хүрэлцэхгүй, өвөлдөө туурайн<br />

зуданд нэрвэгдэж байна. Цөлжилттэй тэмцэх<br />

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх талаар хөрөнгө огт<br />

төсөвлөгдөхгүй байна.<br />

2008-2015 /Хэрэгжилт 30,0 хувь/ “Бичил уурхайг 2015 он хүртэл хөгжүүлэх дэд<br />

хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний<br />

төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна. Аймгийн<br />

хэмжээнд алт олборлох ашиглалтын тусгай<br />

зөвшөөрөл авсан 3 аж ахуйн нэгж байгаа<br />

боловч одоогоор үйл ажиллагаагаа явуулж<br />

эхлээгүй байна.<br />

1999-2010 /Хэрэгжилт 70,0 хувь/ Байгаль орчны чиглэлээр Засгийн газраас<br />

маш олон хөтөлбөр баталж байгаа боловч,<br />

1996-2016 /Хэрэгжилт 70,0 хувь/<br />

хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд зориулж, яамдын<br />

сайдын багцаас ямарч хөрөнгө тусгагдахгүй<br />

2007-2020 / Хэрэгжилт 50,0 хувь/<br />

байна. Орон нутагт хөрөнгийн эх үүсвэр<br />

байхгүй, мэргэжил, техник, технологийн<br />

1999-2010 /Хэрэгжилт 70,0 хувь/<br />

хүчин чадал хүрэлцэхгүй, тодорхой мэдлэг,<br />

мэдээлэлгүй, арга барил туршлагагүй учир<br />

1999-2030 /Хэрэгжилт 50,0 хувь/<br />

мэргэжлийн байгууллагуудын туслалцаа<br />

дэмжлэг шаардлагатай байна. Мөн үүнд<br />

1999-2015 /Хэрэгжилт 70,0 хувь/<br />

эхний үе шатны хугацаа нь дууссан Аргаль<br />

хонийг хамгаалах үндэсний хөтөлбөр,<br />

Мазаалай хамгаалах үндэсний хөтөлбөр,<br />

2000-2015 /Хэрэгжилт 50,0 хувь/<br />

Халиун бугыг хамгаалах үндэсний хөтөлбөр,<br />

Цоохор ирвэс үндэсний хөтөлбөр, Цагаан<br />

2002-2010 /Хэрэгжилт 70,0 хувь/<br />

тоосго үндэсний хөтөлбөр хамрагдана.<br />

АЙМГИЙН ЗАСАГ ДАРГЫН ОРЛОГЧ<br />

Л.ЛХАМСҮРЭН<br />

ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨРИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙН АЖИЛЛАГААНД 2010 ОНД ХӨРӨНГӨ ЗАРЦУУЛСАН ДҮН /сая. төг/<br />

2011.03.16 Завхан аймаг<br />

97

№ Хөтөлбөр, төслийн нэр Биелүүлэх<br />

хугацаа<br />

1.Эрүүл мэнд, спортын салбар<br />

1 “Нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд” үндэсний 3 дахь<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2007.03.07-ны 52 дугаар тогтоол<br />

2 “Иод дутлын эмгэгтэй тэмцэх” 3 дахь үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2007.04.04-ний 85 дугаар тогтоол<br />

3 Хорт хавдартай тэмцэх хөтөлбөр Засгийн газрын<br />

1997 оны 80 дугаар тогтоол<br />

4 “Халдварт өвчинтэй тэмцэх” үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2002.06.28-ны 129 дүгээр тогтоол<br />

5 Рашаан сувилалыг хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2002.12.13-ны 251 дүгээр тогтоол<br />

6 Хүн амын бие бялдарыг чийрэгжүүлэх үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2002.07.04-ний 139 дүгээр тогтоол<br />

7 Халдварт бус өвчнөөс сэргийлэх, хянах үндэсний<br />

хөтөлбөр Засгийн газрын 2005.12.14-ний 246 дугаар<br />

тогтоол<br />

8 “Орчны эрүүл мэнд” үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2005 оны 12 дугаар сарын 14-ний<br />

245 дугаар тогтоол<br />

9 “Амны хөндийн эрүүл мэнд“ үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2006.06.28-ны 150 дугаар тогтоол<br />

10 “Осол гэмтэл, хүчирхийлэлээс сэргийлэх үндэсний<br />

хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 2009.09.09-ний 279 дүгээр тогтоол<br />

11 “Сэтгэцийн эрүүл мэнд” үндэсний хоёр дахь хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2009.09.30-ны 303 дугаар тогтоол<br />

12 Хөгжлийн нэгдмэл байдлыг хангах хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2009.11.18-ны 346 дугаар тогтоол<br />

13 “Үндэсний спортыг хөгжүүлэх” хөтөлбөр<br />

2007-2012<br />

Засгийн газрын 2007.06.20-ны 150 дугаар тогтоол<br />

Нийт зарцуулах<br />

хөрөнгө<br />

Тухайн жилд<br />

төсөвлөсөн<br />

хөрөнгө /сая<br />

төг/<br />

2007-2011 СЯТ-7.1 СЯТ-2,8<br />

2007-2010 СЯТ-5.2 СЯТ-5,2<br />

1997-2013 СЯТ-7.1 СЯТ-0,7<br />

2002-2010 СЯТ-19.6 СЯТ-9,7<br />

2003-2010 СЯТ-0.5 СЯТ-1,0<br />

2006-2013 СЯТ-5.5 СЯТ-1.2<br />

2006-2013 СЯТ-26.3 СЯТ-7,9<br />

2006-2015 СЯТ-6.4 СЯТ-1,9<br />

2006-2015 СЯТ-3.9 СЯТ-0.9<br />

2010-2016 СЯТ-4.0 СЯТ-1,1<br />

2010-2019 СЯТ-2,7<br />

2010-2013 -<br />

Тухайн жилд<br />

зарцуулсан хөрөнгө<br />

/сая төг/<br />

Хөтөлбөр<br />

хэрэгжсэнээс хойш<br />

зарцуулсан<br />

хөрөнгө /сая төг/<br />

98

2.Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны салбар<br />

14 Зайны сургалтын үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2002 оны 14 дүгээр тогтоол<br />

15 Сургуулийн өмнөх болон бага дунд боловсролын<br />

багш бэлтгэх, мэргэшил дээшлүүлэх үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2008.08.13-ны 316 дугаар тогтоол<br />

16 Монгол улсын шинжлэх ухаан, технологийг 2010 он<br />

хүртэл хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2002 оны 14 дүгээр тогтоол<br />

17 Бичиг үсгийн боловсролын хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2004.12.22-ний 244 дүгээр тогтоол<br />

18 Ерөнхий боловсролын сургуулийн “Үдийн цай”<br />

хөтөлбөр<br />

19 “Англи хэлний боловсролын үндэсний хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 2008.07.16-ны 293 дугаар тогтоол<br />

20 Монгол бичгийн үндэсний хөтөлбөр Засгийн газын<br />

2008 оны196 дугаар тогтоол<br />

21 Бүх нийтийн экологийн боловсрол үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1997 оны 255 дугаар тогтоол<br />

22 Хэвлэлийн үйлдвэрлэл хөтөлбөр Засгийн газрын<br />

2007 оны 53 дугаар тогтоол<br />

23 “Морин хуур, уртын дуу” үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2005.03.09-ний 43 дугаар тогтоол<br />

24 “Монгол хөөмий” хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2007.06.26-ны 159 дүгээр тогтоол<br />

25 “Түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгалыг хамгаалах,<br />

сэргээн засварлах” хөтөлбөр Засгийн газрын<br />

2007.11.21-ний 303 дугаар тогтоол<br />

26 “Монголын уламжлалт бий биелгээ хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 2009.01.14-ний 10 дугаар тогтоол<br />

27 Боловсрол үндэсний хөтөлбөр батлах тухай<br />

Засгийн газрын 2010,02,03-ны 31 дүгээр тогтоол<br />

28 Мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах үндэсний<br />

хөтөлбөр батлах тухай<br />

2010.06.02 дугаар 141<br />

3.Нийгмийн хамгааллын салбар<br />

29 Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2002.05.15-ны 92 дугаар тогтоол<br />

2002-2010<br />

2009-2015 СЯТ-30,0 сая СЯТ-31,1 сая СЯТ-39,6 сая<br />

2002-2010 СЯТ-52.3<br />

2004-2012 СЯТ-53,2 СЯТ-53,2<br />

СЯТ-171,5<br />

0,32 /АББ/ 0,32<br />

2006 оноос СЯТ-280,7 СЯТ-1437.6<br />

2009-2020 СЯТ-11,0 СЯТ-2,0 СЯТ- 13,2<br />

2008-2015 СЯТ—2,4 СЯТ-2,4 СЯТ-2,7<br />

1997-2030 СЯТ-6.9<br />

2007-2016 СЯТ-50.0<br />

2005-2015 СЯТ-20,0 СЯТ-90,0 СЯТ-116,0<br />

2008-2014 СЯТ-0,5 СЯТ-0,2 СЯТ-0,5<br />

2008-2015 СЯТ-8,4 СЯТ-4,5 СЯТ-19.5<br />

2009-2014 СЯТ-3.5<br />

2010-2021 СЯТ-10,5 СЯТ-10,5 СЯТ-26,9<br />

2010-2015<br />

2002-2010 ХЭДСан-43.0 ХЭДСан-43.0 ОНТ-10,0<br />

ХЭДСан-1602,4<br />

99

30 Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн<br />

орчныг сайжруулах үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2005.04.13-ний 75 дугаар тогтоол<br />

31 Жендерийн тэгш байдлыг хангах үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2002.12.30-ны 274 дүгээр тогтоол<br />

Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх 2 дахь шатны үйл<br />

ажиллагааны чиглэл Засгийн газрын 2006.01.04-ний<br />

05 дугаар тогтоол<br />

32 Хүүхдийн хөгжил, хамгааллыг сайжруулах үндэсний<br />

хөтөлбөр Засгийн газрын 2002.12.04-ний 245 дугаар<br />

тогтоол Хөтөлбөрийн зорилтыг хангах 2 дахь шатны<br />

үйл ажиллагааны чиглэл<br />

Засгийн газрын 2006.01.04-ний 04 дүгээр тогтоол<br />

33 Өсвөр үе, залуучуудын хөгжлийг дэмжих үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2006.11.21-ний 282 дугаар тогтоол<br />

34 Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг дэмжих үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2006.11.21-ний 283 дугаар тогтоол<br />

35 Нийгмийн эмзэг бүлэгт хоол тэжээлийн дэмжлэг<br />

үзүүлэх дэд хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2005.09.28-ний 202 дугаар тогтоол<br />

36 Жендерийн тэгш байдлыг хангах төлөвлөгөө батлах<br />

тухай үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2010 оны 91 дүгээр тогтоол<br />

4.Үйлдвэр, худалдаа, хүнсний хангамж<br />

37 Баруун бүсийн хөгжлийн хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2005.09.28-ний өдрийн 202 дугаар<br />

тогтоол<br />

38 “Ноос” дэд хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2001.02.11-ны 26 дугаар тогтоол<br />

39 “Арьс шир” дэд хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2001 оны 114 дүгээр тогтоол<br />

40 Оёмол бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2003 оны 207 дугаар тогтоол<br />

2005-2010 БӨХ-1,0 БӨХ-0.5 ОНТ-4,2<br />

БӨХ-2,3<br />

2003-2015 ОНТ-12.0 ОНТ-12.0 БӨХ-1,5<br />

ОНТ-18,2<br />

Төсөл144,3<br />

2002-2010 ОНТ-5,3 ОНТ-5,0 148,3<br />

СЯТ-15,0<br />

Халамжийн сан-9,5<br />

2007-2015 ОНТ-5.3 ОНТ-5.3 48,5<br />

СЯТ-1,2<br />

Хандив-5,3<br />

2006-2012 ОНТ-0.5 ОНТ-0,5 51,3<br />

ОНТ-4,2<br />

БӨХ-4,2<br />

2008-2012<br />

2010-2012<br />

2006-2015<br />

2001-2010<br />

Төсөл-87,4<br />

Азийн хөгжлийн<br />

Банк- 200,0<br />

2001-2010 Төсөл-30,0 Төсөл -30,0<br />

2003-2015 Төсөл -14,8 Төсөл -14,8<br />

ХЭДСан-3,0<br />

Төсөл-22,0<br />

100

41 Ой мод боловсруулах салбарын үйлдвэрлэлийг<br />

сэргээх, тухайн чиглэлээр байгуулагдсан тосгоны хүн<br />

амын хөдөлмөр эрхлэлт, нийгмийн асуудлыг<br />

шийдвэрлэх арга хэмжээний хөтөлбөр<br />

Улсын Их Хурлын 2000 оны 30 дугаар тогтоол<br />

42 “Сүү” үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2006 оны 239 дүгээр тогтоол<br />

43 Хүнсний хангамж аюулгүй байдал, хоол тэжээл<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2001 оны 242 дугаар тогтоол<br />

44 “Хоршоог хөгжүүлэх нийгмийн хэмжээний хөтөлбөр-II“<br />

Засгийн газрын 2009.06.10-ны 173 дугаар тогтоол<br />

45 “Экологийн цэвэр бүтээгдхүүн” хөтөлбөр Засгийн<br />

газрын 2006.03.22-ний 50 дугаар тогтоол<br />

46 “Нэг суурин- нэг бүтээгдэхүүн” хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2005.06.22-ний өдрийн 138 дугаар<br />

тогтоол<br />

47 Экспортын үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөр Засгийн<br />

газрын 1998 оны 158 дугаар тогтоол<br />

48 Жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2005.04.01-ний 64 дүгээр тогтоол<br />

Хөтөлбөрт өөрчлөлт оруулах тухай Засгийн газрын<br />

2009.09.09-ний 280 дугаар тогтоол<br />

49 “Нэг цэгийн үйлчилгээ байгуулах дунд хугацааны<br />

хөтөлбөр” Засгийн газрын 2007.10.17-ны дугаар 264<br />

50 Бөөний худалдааны сүлжээ хөтөлбөр Засгийн газрын<br />

2008.05.07-ны 169 дүгээр тогтоол<br />

51 Үнийг тогтворжуулах хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2007 оны 307 дугаар тогтоол<br />

52 “Ахуйн үйлчилгээний салбарыг дэмжих хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 2008.07.08 дугаар 288<br />

53 “Хүнсний баталгаат байдал үндэсний хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 2009.02.04-ний 32 дугаар тогтоол<br />

54 “Монгол Улсыг үйлдвэржүүлэх хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 2009.09.30-ны 299 дүгээр тогтоол<br />

5.Дэд бүтэц, барилга, хот байгуулалт<br />

55 “40000 орон сууц” хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2005.06.27-ний 144 дүгээр тогтоол<br />

2000-2010 Төсөл -25,0 Төсөл -25,0<br />

2006-2020<br />

2001-2020 Төсөл -227,0 Төсөл -227,0<br />

2009-2017<br />

2006-2012<br />

2005-2012 Төсөл -629,0 Төсөл -629,0<br />

1998-2010<br />

2005-2010 ЖДҮДСангийн<br />

зээл-938.0<br />

2007-2010 Төсөл-47.4<br />

2008-2011 УТТ-ийн зээл-250.0<br />

БӨХ-1710.6<br />

2007-2009<br />

2008-2016<br />

2009-2016<br />

2009-2016<br />

2005-2010 УТТ-1709.0 УТТ-593,0 УТТ-128,0 УТТ-1078.0<br />

56 “Ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах” 2006-2015 УТТ-3100.0 - - УТТ-2600.0<br />

101

хөтөлбөр /Нийтийн бохирын шугам, цооног, бохир<br />

усны төрөл бүрийн цэвэрлэх байгууламж/<br />

Засгийн газрын 2006.10.11-ний 246 дугаар тогтоол<br />

57 “Газар хөдлөлтийн гамшгийн эрсдлийг бууруулах”<br />

үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2009.05.27-ны 157 дугаар тогтоол<br />

6.Хөдөө аж ахуйн салбар<br />

58 “Малын эрүүл мэнд хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 1999 оны 64 дүгээр тогтоол<br />

59 Эрчимжсэн мал аж ахуйн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2003.06.24-ний 160 дугаар тогтоол<br />

60 Хөдөөгийн айл өрхийн цахилгааны эх үүсвэр,<br />

мэдээллийн хэрэгслийн хангалтыг сайжруулах дунд<br />

хугацааны хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1995 оны 49 дүгээр тогтоол<br />

61 Газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг сэргээх үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1998 оны 103 дугаар тогтоол<br />

62 “Ногоон хувьсгал” үндэсний хөтөлбөр /II үе шат/<br />

Засгийн газрын 2004.08.05-ны 169 дүгээр тогтоол<br />

63 “Малын чанар сайжруулах” хөтөлбөр.<br />

Засгийн газрын 2006.04.26-ны 93 дугаар тогтоол<br />

64 “Малын тэжээл” хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2007.11.07-ны 283 дугаар тогтоол<br />

65 “Атрын 3 дахь аян”-тариалангийн хөгжлийн үндэсний<br />

хөтөлбөр Засгийн газрын 2008.02.27-ны 70 дугаар<br />

тогтоол<br />

7.Байгаль орчны салбар<br />

66 “Төрөөс экологийн талаар баримтлах бодлого”<br />

үндэсний хөтөлбөр УИХ-ын 1997 оны 106 дугаар<br />

тогтоол<br />

67 Монгол Улсын XXI зууны тогтвортой хөгжлийн<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1998 оны 82 дугаар тогтоол<br />

68 Биологийн төрөл зүйлийг хамгаалах үйл<br />

ажиллагааны үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1996 оны 163 дугаар тогтоол<br />

69 “Удаан задардаг органик бохирдуулагчийн тухай”<br />

үндэсний хөтөлбөр Засгийн газрын 2006.05.03-ний 99<br />

2009-2020 УТТ-5200.0 -<br />

1999-2010 СЯТ-600,0 СЯТ-600,0 СЯТ-1529,0<br />

2003-2015 ЖДҮДТ-96,4 ЖДҮДТ-96,4<br />

1995-2020 Төсөл- 856.8<br />

1998-2020 СЯТ-19,5 СЯТ-19,5 СЯТ-109.6<br />

2005-2012 СЯТ-2,0 СЯТ-2,0 СЯТ-226.9<br />

2006-2015 СЯТ-7,0 СЯТ-7,0 СЯТ-230.0<br />

2008-2015 ЖДҮДТ-35,0 ЖДҮДТ-35,0 ЖДҮДТ-35.0<br />

2008-2010 СЯТ-65,2 СЯТ-65,2 СЯТ-1788.6<br />

2000-2021 ОНТ-2,0 ОНТ-2,0<br />

1998-2021<br />

1996-2016<br />

2007-2020<br />

102

дүгээр тогтоол<br />

70 Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн үндэсний<br />

хөтөлбөр УИХ-ын 1998 оны 27 дугаар тогтоол<br />

71 Цөлжилттэй тэмцэх үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2003.06.04-ний 141 дүгээр тогтоол<br />

72 Ойн тухай үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2001 оны 248 дугаар тогтоол.<br />

Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө, Үндэсний<br />

хорооны бүрэлдэхүүн, дүрмийг батлах тухай<br />

Засгийн газрын 2002.01.25-ны 13 дугаар тогтоол<br />

73 Усны тухай үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1999 оны 43 дугаар тогтоол<br />

74 Агаарыг хамгаалах үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1999 оны 82 дугаар тогтоол<br />

75 Хог хаягдлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1999.03.24-ны 50 дугаар тогтоол<br />

76 Озоны үе давхаргыг хамгаалах үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 1999 оны 129 дүгээр тогтоол<br />

77 Цаг агаарт зориудаар нөлөөлөх үйл ажиллагааг 2015<br />

он хүртэл хөгжүүлэх хөтөлбөр<br />

78 Байгалийн гамшгийн аюулыг бууруулах үндэсний<br />

хөтөлбөр Засгийн газрын 1999.02.10-ны 25 дугаар<br />

тогтоол<br />

79 Чанар болон байгаль орчны удирдлага /менежмент/-<br />

ийг дэмжих үндэсний хөтөлбөр Засгийн газрын<br />

2002.07.08-ны 146 дугаар тогтоол<br />

80 Уур амьсгалын өөрчлөлтийн үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2000 оны 120 дугаар тогтоол<br />

81 Монгол орны идлэг шонхорыг хамгаалах үндэсний<br />

хөтөлбөр Засгийн газрын 2003 оны 121 дүгээр<br />

тогтоол<br />

82 Агнуурын загасыг хамгаалах өсгөн үржүүлэх,<br />

үндэсний хөтөлбөр Засгийн газрын 2008 оны 267<br />

дугаар тогтоол<br />

83 Монгол орны ховор ургамлыг хамгаалах, зохистой<br />

ашиглах үйл ажиллагааны хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2002.05.29-ний 105 дугаар тогтоол<br />

84 “Ногоон хэрэм” үндэсний хөтөлбөр Засгийн газрын<br />

2005.03.09-ний 44 дүгээр тогтоол<br />

1998-2015 Төсөл-4,0 Төсөл-4,0 УТТ-8.3<br />

төсөл-45.8<br />

2003-2012 -<br />

2001-2015 УТТ-52,8<br />

БӨХ-14,0<br />

ОНТ-10,0<br />

УТТ-52,8<br />

БӨХ-14,0<br />

ОНТ-10,0<br />

1999-2010 СЯТ-10,0 СЯТ-10,0<br />

1999-2010 Төсөл-240.0<br />

1999-2010 Бусад – 40,0<br />

ОНТ-10,0<br />

1999-2030<br />

Бусад – 40,0<br />

ОНТ-10,0<br />

УТТ-130.0<br />

ОНТ-46.0<br />

2007-2015 Төсөл-478.5<br />

1999-2015<br />

2002-2016 БӨХ-0,5 СЯТ-1.83<br />

2000-2015 БӨХ-8.0<br />

2003-2010 Төсөл-2.0<br />

БӨХ-4.0<br />

2008-2015 БӨХ-4.0<br />

2002-2010<br />

2005-2025 СЯТ-8,8 СЯТ-8,8 УТТ-40.8<br />

103

85 “Ашигт малтмал ашиглах үйл ажиллагааг байгаль<br />

орчинд сөрөг нөлөөлөл, хохирол багатай явуулах”<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2006. 12.20-ний 309 дүгээр тогтоол<br />

86 “Бичил уурхайг 2015 он хүртэл хөгжүүлэх дэд<br />

хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 2008.02.27-ны 71 дүгээр тогтоол<br />

87 “Хүн амыг эрүүл ахуйн шаардлагад нийцсэн ундны<br />

усаар хангах хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 2008.03.05-ны 84 дүгээр тогтоол<br />

2007-2010<br />

2008-2015<br />

2008-2015 УТТ-150.0<br />

8.Санхүү, эдийн засаг -<br />

2007-2010 БӨХ-1.8<br />

88 “Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил<br />

үйлчилгээ худалдан авах ажиллагааны хүний нөөцийг<br />

хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2007.01.10-ны 06 дугаар тогтоол<br />

9.Хууль, эрх зүй<br />

89 Авилгалтай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр<br />

УИХ-ын 2002.07.04-ний 41 дүгээр тогтоол<br />

90 Архидан согтуурахаас урьдчилан сэргийлэх, хяналт тавих<br />

үндэсний хөтөлбөр УИХ-ын 2003 оны 48 дугаар тогтоол<br />

91 “Монгол улсад хүний эрхийг хангах” хөтөлбөр УИХ-ын<br />

2003.10.24-ний 41 дүгээр тогтоол. Хөтөлбөрийг 2009-2010<br />

онд хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө<br />

Засгийн газрын 2009.03.11-ний 69 дүгээр тогтоол<br />

92 “Төлбөрийн чадваргүй иргэнд хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх<br />

үндэсний хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 2006.11.09-ний 263 дугаар тогтоол<br />

93 Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэргээс<br />

урьдчилан сэргийлэх үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2006.12.27-ны 315 дугаар тогтоол<br />

94 “Төрийн архив, албан хэрэг хөтлөлтийн үйл ажиллагаанд<br />

мэдээллийн технологи нэвтрүүлэх” үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2006.04.03-ний 64 дүгээр тогтоол<br />

95 Хүн худалдах ялангуяа хүүхэд эмэгтэйчүүдийг<br />

бэлгийн мөлжлөгийн зорилгоор ашиглахаас<br />

хамгаалах үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2005.11.30-ны 234 дүгээр тогтоол<br />

96 Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх үндэсний<br />

хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2007.09.12-ний 225 дугаар тогтоол<br />

2002-2010 БӨХ-0.3 БӨХ-0.3 ОНТ-10.3<br />

БӨХ-2.0<br />

2004-2012 ОНТ-18.5 ОНТ-0,3 ОНТ-0,3 ОНТ-15.3<br />

БӨХ-3.5<br />

2009-2010 ОНТ-0.4 ОНТ-0.4 БӨХ-0.5<br />

ОНТ-0,4<br />

2006-2012 Төсөл-4,2 Төсөл-2,1 Төсөл-14,7<br />

2007-2010 БӨХ-7.0 БӨХ-1.5 БӨХ-1.0 БӨХ-6.0<br />

2006-2012 БӨХ-22.8 БӨХ-3.5 БӨХ-3.5 ОНТ-9.1<br />

БӨХ-13.7<br />

2006-2015 БӨХ-0.3 Төсөл-1,0 Төсөл-1,0<br />

2007-2015 БӨХ-0,3 БӨХ-0.1 Төсөл-0.3<br />

БӨХ-1.1<br />

97 Монгол Улсад бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн 2008-2012 БӨХ-0,5 БӨХ-7,3<br />

104

тогтолцоог бий болгох үндэсний хөтөлбөр<br />

Засгийн газрын 2008.02.27-ны 78 дугаар тогтоол<br />

10.Төрийн захиргааны удирдлага<br />

98 Төрийн албаны сургалт ба мэдлэг чадвар бий болгох<br />

хөтөлбөр Засгийн газрын 1999.06.16-ний 96 дугаар<br />

тогтоол<br />

99 “Багийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр”<br />

Засгийн газрын 2008.01.09-ний 7 дугаар тогтоол<br />

11.Батлан хамгаалах<br />

100 Зэвсэгт хүчний байгуулалтыг 2015 он хүртэл<br />

хөгжүүлэх хөтөлбөр<br />

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2006.10.11-ний 304<br />

дүгээр зарлиг<br />

ДҮН<br />

1999-2015 БӨХ-2,0 БӨХ-2,0 БӨХ-8,9<br />

2008-2015 БӨХ-30,0<br />

ОНТ-22,0<br />

СЯТ-15,0<br />

БӨХ-15,0<br />

ОНТ-10,0<br />

ОНТ-302.5<br />

2006-2015 ОНТ-6,2 ОНТ-6,2 ОНТ-7,0<br />

Нийт-2642,32<br />

УТТ-180.8<br />

СЯТ-1222.2<br />

Бусад-1312,2<br />

АЙМГИЙН ЗАСАГ ДАРГЫН ОРЛОГЧ<br />

Л.ЛХАМСҮРЭН<br />

105

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!