achieve the Millennium Development Goals and intensive development of its economy in 2007-2015, and second, to make atransition to knowledge-based economy in 2016-2021.1.1. Global development trendsONE. GENERAL BACKGROUNDDriven by scientific and technological revolutions, the humankind is making a transition from an industrialized to aknowledge-based, globalizing society. As the world economic and market relations are influenced by boundless information flow,huge movements of people, goods and services, and, based on that, a totally new context of globalization is emerging, countriesaround the world started to define their long-term policies for human, social development and economic growth coordinatingthem closely with global and regional development trends. Therefore, in order to make Mongolia’s development dynamic andsustainable it is necessary to formulate long, medium and short-term development policies and strategies taking due account ofglobal development trends, in particular, those of Asia, Central and Northeast Asia, both positive and negative impacts ofglobalization.Countries which mastered new technologies, one of globalization strengths, and succeeded in their localization aregetting more development opportunities. It is expected that future trends of technological development will not only acceleratetechnological progress in some areas, but also revolutionize all spheres of life through synergy of information and newtechnologies like bio-technology.1.2. Regional development trendsAsia is emerging to become an important global development epicenter in addition to America and Europe, and thisprocess is gaining momentum with rapidly developing economies and growing populations of India and China and attracting dueattention of the world.Countries in Asia are becoming more integrated in terms of their trade and economic relations; in addition to theevolving process of creating a common Asian bonds market, discussions are underway with regard to establishing an AsianMonetary Fund and introducing a single Asian currency.The global and regional development trends could be summarized as follows:• Countries would accelerate their development if they can take due advantage of globalization.• Opportunities would be increased for reducing unemployment and poverty through joint efforts with a primary focusplaced on human development.• Development gaps within countries would be eliminated.• In addition to promoting environmentally friendly development, the capacity to prevent natural disasters would beenhanced.• Opportunities would be increased for accelerating the development of new technologies, including information,communication, bio and nanotechnology, robotics and space technology.• Substantial investments would be made in developing science and technology, and their achievements shall beintroduced into manufacturing and service sectors promoting their efficiency.• Development of regional cooperation and free trade, as well as region-wide service and production shall bepromoted.TWO. CURRENT SITUATION OF MONGOLIA’S DEVELOPMENTAND ITS ASSESSMENT2.1. Current situation of Mongolia’s developmentDevelopment trends for Mongolia. Intensification of global and regional economic development, creation of morefavorable foreign economic and trade environment shall provide additional opportunities for Mongolia to be linked to regionaland world markets smoothly, and offer its goods and services to the rest of the world. This would provide Mongolia withfavorable conditions to achieve its Millennium Development Goals and embark on the road of intensive development.Strengths and weaknesses of the country’s development as commonly viewed in the world are as follows:Development strengths:• Good enrollment in primary education and high literacy rate,• High immunization coverage,• Relatively high number of medical doctors per 1000 people,• Proper age structure of the population,• Macroeconomic indicators are improving,2

• Proximity to huge markets of Russia and China,• Abundant mineral resources,• Rich historical heritage and traditions,• Unique natural ecosystems inherited in their virgin nature, rare species of fauna and flora, rich and vast lands, andunique nomadic lifestyle adapted to them.Development weaknesses:• Slow population growth and comparatively short life expectancy,• High rate of infant and maternal mortality,• Small population scattered throughout vast territory, limited labor forces, particularly shortage of highly qualifiedengineers, technical workers, specialists with appropriate knowledge of market economy,• Insufficient quality of education, low level of scientific and technological development, poor capacity of goods andservices to compete at world markets their quality,• Extreme climate conditions, high dependency of livestock and agricultural production on changes in weatherconditions,• Small percentage of forests, intensively growing desertification, highly vulnerable ecosystems, poor recreationcapacity of nature,• Limited and unreliable energy supply, poor development of infrastructure,• Remoteness from major continental and regional international roads and communication centers, landlockedlocation,• Shortage of adequate housing,• High level of unemployment and poverty,• Narrow-based economic structure,• Excessive Government expenditures,• Lengthy procedures of issuing special permits, widespread corruption and red tape, weak capacity of civil service,• Narrow-based structure of foreign trade, including exports structure,• Small domestic market,• Limited financial resources and foreign currency reserves, dependency of the economy on small number of products• Insufficient budget funding for healthcare, education and science sectors, and inefficient spending patterns in theseareas,• Poor protection of intellectual rights.3.1. Principles of Mongolia’s national developmentTHREE. PRINCIPLES, VISION AND PRIORITIESOF MONGOLIA’S DEVELOPMENTThe MDG-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia shall be based on the following principles:• Promote democracy, justice, human rights, freedom, equality, and national unity,• Create conditions for every citizen to participate, contribute and lead the country’s development,• Build capacity and structure for the implementation of development policies and strategies,• Ensure dynamic and sustainable development based on principles of market economy,• Allocate funds in accordance with policy priorities and needs, ensure transparency, monitor their spending, evaluateoutcomes and make plans for future,• Promote partnerships of all stakeholders,• Develop the capacity to adapt to changing conditions,• Promote accountability at all levels, ensure transparency and respect the law.3.2. Values of MongoliansThe following values shall be embraced in the MDG-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia:• Comply with the Constitution of Mongolia,• Live and work in justice, keep the society in harmony and peace,• Promote individual and social progress with own hands in cooperation with others,• Encourage patriotism that is based on the principle of protecting and strengthening independence and sovereigntythrough promoting the country’s development.3.3. Vision for Mongolia’s national developmentThe vision for Mongolia’s national development by the year 2021 is defined as follows:3

“Mongolia is a country with vast lands, abundant natural resources, admirable history, and glorious future.”“We, Mongols, shall respect our history and culture, have our national dignity, be highly educated and confident inourselves so as to realize our desires and aspirations, live comfortable, prosperous and contented lives in our homeland.”Mongolia’s development is a guarantee of its security and independence. The root source of its development lies in thenational unity.3.4. Stakeholders, their duties and participation in implementing the MDG-based Comprehensive NationalDevelopment Strategy of MongoliaPartnerships among stakeholders: citizens, economic entities and organizations, the State and civil society shall play acrucial role in achieving the objectives of the MDG-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia. Role ofstakeholders and their participation in promoting national development are defined as follows:Citizens shall:• Take care of their families, live healthy lives, provide proper upbringing and education for their children,• Be economic and spend their incomes wisely,• Refrain from and avoid developing bad habits,• Be highly educated and have the capacity to continuously improve their knowledge,• Meet their commitments while enjoying their rights and freedoms, respect the rights and freedoms of others,• Actively participate in the life of society, express their views and opinions,• Enjoy their legal right to monitor the activities of state organizations.Economic entities and organizations of all forms shall:• Strive to create new jobs,• Provide for healthy environment, safe working conditions,• Improve professional skills of their employees and provide support in their social welfare,• Carry out their obligations under national legislation,• Protect environment and introduce environmentally-friendly technologies,• Compete fairly at the market,• Ensure transparency of their activities and reporting.The civil society shall:The State shall:• Establish an effective control over the performance of state organizations and their senior officials,• Add their voices and actively participate in decision-making on important public issues.• Create favorable environment and conditions for its citizens to live healthy and safe lives, run business and makeinvestments,• Establish a sound and reliable banking and financial system, ensure its healthy and transparent environment,• Provide for responsible, open and fast-to-deliver public administration management, transparency in data andinformation services, increase the participation of civil society and private sector in decision-making,• Create conditions for providing high quality, accessible public services to citizens, and their fast delivery,• Improve legal framework for doing business through eliminating red tape, and reducing the number of legal acts.3.5. Priorities of the MDG-based Comprehensive National Development Strategy of MongoliaThe MDG-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia shall be implemented within theframework of the following six priority areas:• Achieve the Millennium Development Goals and provide for an all-round development of Mongolian people.• Intensively develop export-oriented, private sector-led, high technology-driven manufacturing and services, withparticular focus on information, communication development, promoting bio and nanotechnology, transittransportation, logistics, financial mediation services, deeper processing of agricultural products, and create asustainable, knowledge-based economy.4

• Exploit mineral deposits of strategic importance, generate and accumulate savings, ensure intensive and higheconomic growth, and develop modern processing industry.• Ensure intensive development of the country’s regions, their infrastructure, and reduce urban-rural developmentdisparities.• Create a sustainable environment for development by promoting capacities and measures on adaptation to climatechange, halting imbalances in the country’s ecosystems and protecting them.• Consolidate further political democracy, foster a transparent, accountable, just system free from corruption and redtape.FOUR. HUMAN AND SOCIAL DEVELOPMENT OF MONGOLIAWithin the framework Mongolia’s development priority 1:A policy shall be pursued to fully achieve the Millennium Development Goals and reach human development index of0.83 by 2015, continuously improve the “Quality of life of Mongolians” through creating favorable conditions to live healthy,long and peaceful lives, respect their history and culture, work creatively, uncover and develop their intellectual abilities, talentsand skills, enjoy ample choices and opportunities. The achievement of the Millennium Development Goals shall be ensuredthrough policy actions to provide support for employment and entrepreneurship of Mongolian citizens, increase jobs places,strengthen families, develop capacities to improve their livelihood, and enhance social security and social welfare system.4.1. Policy on unemployment and poverty reductionIn achieving the Millennium Development Goals, a policy shall be pursued to reduce poverty by intensifyingMongolia’s economic growth, reducing unemployment, strengthening families, developing livelihood capacities, fundamentallymodernizing the employment, social security and social welfare system.Phase one (2007-2015)Strategic objective 1. Halve poverty by implementing a pro-poor economic policy directed at fostering relativelywealthy middle-class and ensuring income growth:• Synchronize the Economic Growth Support and Poverty Reduction Strategy (EGSPRS) with the priority objectivesoutlined in the MDG-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia and update it every twoyears, intensify its implementation.• Increase job places in coordination with economic growth and investment measures, and hold unemployment ratenot higher than 3.0 percent.• Create a nation-wide database on family, population and livelihood level. Extend support to unemployed, poor andextremely poor citizens in obtaining livelihood sources and increasing their income by providing professionaltraining and experiences, job places and access to development loans and aids.• Provide economic incentives to business entities and institutions that create new jobs.Phase two (2016-2021):Strategic objective 2. Create a regulatory mechanism to ensure full participation of all forms of enterprises and citizensin poverty reduction, and rapidly reduce poverty.• Enhance mechanism for coordination of intersectoral activities aimed at poverty reduction.• Create a fund for poverty reduction measures and provide it with financial sources.• Develop and implement poverty reduction policy and programme based on citizens’ needs and capacity.4.2. Policy on gender equalityImplement a policy on promoting gender equality in the family, economic and social relations, politics, cultural life andhuman rights.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. Nurture a concept of gender equality in combination with the best traditions of national cultureand achievements of human civilization:• Reflect the issue of ensuring gender equality in the state policy and legislation, and enforce a law on gender equality.• Promote gender sensitivity through education curricula at all levels.• Cultivate the culture of equal participation of men and women in property and labour relations.5

• Create conditions for ensuring gender equality at decision-making level.4.3. Policy on family development and demographyPursue a policy of creating favourable conditions for families be united and harmonious, have their children grown up insafe and healthy environment, respect traditions and customs, protect and care the nature and environment, develop one’s talents,be knowledge-thirsty, creative, responsible citizen, be owner of one’s destiny, and aimed at the country’s population growth.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. Implement a comprehensive policy to develop family into a favourable environment to live in:• Make family an environment for preserving and developing further inherited cultural values and traditions.• Develop a “Family development plan” that would take into account peculiarities of poor and vulnerable families andbe prepared with their participation, and take continuous measures to improve their livelihood based on it.• Create conditions for children - orphans, abandoned, neglected or running away from families - to live with familiesor in family-like caring environment.• Develop and implement a “Programme on comprehensive development of family and child.”• In every family keep a “family tree” book and strive to protect from hereditary diseases and intellectual deficiency.Strategic objective 2. Implement a human rights-based and family-centred comprehensive state policy to supportvulnerable groups of the population:• Broaden and develop preventive, developmental, protective and intermediary social services that meet peculiarneeds of particular social groups.• Cultivate among children and youth democratic values, patriotism, national traditions, language, culture andcustoms.• Create environment allowing issues of demographic structural changes and of life expectancy be reflected in socialpolicies, programmes and development plans.• Create favourable conditions for protection of the rights of disabled people and their active participation in sociallife.Strategic objective 3. The state shall support building favourable family conditions to allow parents raise their childrenhealthy, well-educated and well-brought up. Pursue a policy of population growth by encouraging delivery and thus increasing theannual average birth rate.• Develop and implement national standard of free medical check-ups, treatment, and nourishment, specialsupplementary food for mothers and children from conception until the age of one.• Ensure maternity leave allowances be not lower than mother’s monthly salary, and social and health insurance taxesare paid by the state.• Legitimize and implement salary, social and health insurance incentives system for parents of four and morechildren aged 0-18 years.• Implement a policy of providing subsidized housing to families with four and more children aged 0-18 years.Strategic objective 4. The State is to draw exceptional attention to ensure that children from the moment of birth to theage of six are brought up in a family or in family-like environment, given proper rearing and morale, and provided with preschooleducation:• Create conditions for breastfeeding, and special medical monitoring of children till the age of six.• Provide children aged 0-6 years from families below the poverty line with healthy food, suitable for their age and atsubsidized prices.• Increase the role of parents, health, educational and social welfare organizations in rearing the children physicallyand mentally healthy, with proper national language and mentality.4.4. Education development policyA policy shall be pursued to develop education and make it a social commitment, lift up the national education system tointernational standards and continuously increase intellectual, creative and capable human resources. A national “Education”programme shall be implemented. Introduce 12-year general education system from 2008 and enrol by 2015 all girls and boys inprimary education, alleviating gender inequality at all levels of education. Pursue a policy to bring the professional vocational andhigher educational systems to international standards. Make a transfer by 2021 to educational system meeting internationalstandards. Promote nation-wide an environment to live with high respect for intellectuality, adjust training programmes at alllevels of education to match the new intellectual approaches of the 21 st century.6

Phase one (2007-2015)needs:Strategic objective 1. Provide students with equal opportunities for accessible, qualitative education that meets their• Create conditions to enrol all toddlers in preschool education.• Achieve gender balance among students and teachers of educational establishments of all levels.• Provide support for re-education.• Organize preschool education for herders’ children aged 0-6 years in forms meeting conditions of their nomadiclifestyle.• Enrol fully six year-old children in schools.• Implement a programme to increase educational level of boys.• Increase the number of children to reside in dormitories by 2.1 times.• Continue “Lunch” programme at general education schools.• Raise the literacy rate up to 99.0 percent by 2010.Strategic objective 2. Enhance all level educational standards and curricula to meet students’ needs and socialrequirements:• Set criteria for educational standards based on scientific and technological achievements.• Direct all-level educational curricula at nurturing national consciousness and awareness, feeling of pride of ownhistory and culture, at cultivating sense of respect to own as well as foreign culture, sense of appreciation ofeducation, at developing creative mind, skills, knowledge and proper upbringing, and providing multiple choices tostudents.• Ensure educational curricula plans meeting international standards be introduced at all schools.• Develop “laboratory structure in pilot schools” to serve as a start-up and adjustment mechanism for educationalreform. For this, by means of selecting or newly establishing involve in this structure up to 10 schools fromUlaanbaatar and up to 2 schools from aimags to support the educational renovation initiative.• Continuously improve public teaching of Mongolian language and script, provide conditions at schools of all levelsto master fully mother language and use it, improve and develop writing and oratory skills.• Ensure that English become the lead publicly-taught foreign language by 2015.• Improve the quality of English language teaching by 2015 and ensure that possessors of higher education be able touse professional information and data in English. Ensure that the civil service be competent to function in English by2021.• Strengthen research capacity to conduct analysis of education developmental policy, develop theoretical andmethodological basis of renovation, and financially support it from the state.Strategic objective 3. Provide a comprehensive solution for the professional and methodological development ofteachers, their salaries, incentives and social issues, and substantially increase investment:• Upgrade professional training system for teachers and management-level staff and increase participation ofprofessional NGOs.• Address social welfare issues of teachers and educational managers through developing their skills, establishingadequate performance evaluation criteria, raising salaries and incentives.• Provide hardship allowances for geographical remoteness and severe climatic conditions.• Starting from 2007 increase expenditures for national in-country training by six-fold compared those of 2004, andensure an annual 10 percent increase thereafter.Phase two (2016-2021)Strategic objective 1. Enhance the role of the State in bringing the educational system and quality to internationalstandards:• Provide support to public and privately-owned institutes and universities in their transforming to campus modality.• Establish foreign-invested vocational training centres with progressive methodologies and provide overall support tohigh school graduates in obtaining vocational education.• Increase number of institutions offering IB diplomas supporting them by budgetary and tax policies.Strategic objective 2. Develop and implement open content and flexible forms of education that would allow citizens toimprove their education and benefit from re-profiling trainings:7

• Create favourable legal framework to provide support through the State policy to the leading professionals,implement targeted programmes to nurture talents and skills, increase funding for these programmes, and financerationally.• Initially, select 1000 young people by special criteria and, after a proper preparation, send to study abroad in theareas of mining, bio and nanotechnology, information technology in countries that made remarkable achievementsin these areas. The State shall fully cover the tuition fees.• Improve quality of technical, vocational and higher education, enhance enrolment planning and coordination.• The State shall guarantee academic and independent status of universities and provide special support instrengthening their scientific capacity.Strategic objective 3. Enhance school-centred management and renew schemes, reflecting structure, features andlocation of educational institutions:• Improve administrative and professional management of educational sector.• Renew schemes, reflecting structure, features, size and location of kindergartens and schools of all levels.4.5. Healthcare sector development policyThe National Health Development Policy of Mongolia aims to provide equal, accessible, fair, qualitative and effectivemedical services and assistance to the population, steadily reduce disease and mortality rates, support population net growth andincrease life expectancy. The health sector financing is to be brought to international standards and made appropriate. Developand implement a national programme “Health”. Implementation of the Health Sector Master Plan is to be fully ensured by 2015.Phase one (2007-2015)Strategic objective 1. Strengthen, in a comprehensive manner, capacity of soum and family clinics to provide primarymedical services, conduct diagnosis, treatment and vaccination, combat dental disease, prevent Sexually Transmitted Infections(STIs), Human Immunodeficiency Virus (HIV)/Acquired Immunodeficiency Syndrome (AIDS) and tuberculosis, enhancematernal and infant healthcare:• Enhance the system of maternity and child protection.• Introduce diagnostic and therapeutic methodologies and technologies for dental and systemic disease at soum level.• Develop capacities to combat STIs, HIV/AIDS and tuberculosis.• Create a system of mobile family doctors for herders.• Provide hardship allowances for difficult climatic conditions and geographical remoteness.Strategic objective 2. Develop capacities of soum, aimag, district hospitals, national clinics and professional centres:• Create conditions at aimag and district hospitals for early diagnosis and treatment of cancer.• Improve services of specialized clinics and professional centres to the level of developed countries.• Constantly renew methodology and technology of medical services of health organizations of all levels inaccordance with current international standards.• Introduce methods of distance diagnostics and treatment at hospitals.• Computerize medical case records.Strategic objective 3. Provide medical organizations with highly professional and skilled personnel:• Instil patient-centred approach at health organizations.• Bring human resources and professional training to international standards.• Improve system of wages, incentives and allowances for doctors and specialists.Strategic objective 4. Decrease incidence of diseases and premature mortality, increase life expectancy. Cultivate properhabits of healthy lifestyle and health care:• Create conditions for the population to lead healthy lifestyle and physical development.• Broaden advertisement and training on healthy lifestyle and protection of health from climatic hardships andhereditary disorders.• Develop multiple forms of rehabilitation and nursing services.• Introduce selected methods of traditional medicine in healthcare services.• Introduce up-to-date production technologies for pharmaceuticals, medical tools, supplies and equipment.• Enhance private sector activities in health sector.• Develop risk management capacity to cope with natural calamities, mass diseases and ad hoc accidents.8

A policy shall be pursued to develop scientific and technological capacities, establish an effective structure of nationalinnovation, and enrich technological renovation of leading economic sectors with achievements of domestic research and foreigntechnological progress.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. Establish and develop research and development (R&D) competitive firms that meet market needsand requirements:• Develop and implement a “Targeted programme to support young researchers,” develop a human resource andfinancing policy in the science and technology sector, and renovate its implementation.• Conduct and refine structural changes in the science and technology sector.• Newly establish no less then 5 national research centres.• Improve management, action and financing mechanism in science and technology sector, and continuously increaseDGP percentage of expenditures for research and processing work.• Identify principal priorities of Mongolia’s science and technology sector, core technology, prioritise research anddevelopment and increase their effectiveness.Strategic objective 2. Establish effective national system of innovation and productivity; increase its contribution toeconomic and social reform:• Create a system to identify development course of Mongolia’s production and technological development andelaborate medium- and long-term forecasts.• Significantly increase involvement of the private sector in ordering and implementing scientific, technological andinnovation programmes and projects.• Establish legal and organizational basis for national innovation structure.• Establish and develop elements of innovation in infrastructure of production, services and technology.• Pursue a policy to support effective innovatory actions by financial and economic means.• Introduce and cultivate the innovatory culture in scientific, technological and production spheres.• Ensure continuous support to a nation-scale innovation project by co-financing it from Mongolia’s DevelopmentFund, Small and Medium Enterprises Support Fund and Science and Technology Fund.Strategic objective 3. Enhance legal environment and institutional system to protect and utilize the outcomes of researchand development R&D work:• Improve a legal environment for protection and utilization of intellectual property rights that appeared as a result ofresearch and development funded by the state.• Create an integrated database of state-funded research findings, and encourage their economic commercializationand use.• Provide State support for making top theoretical research works accessible to the public.Strategic objective 4. Increase effectiveness of international cooperation in science and technological sector.• Identify principal priorities in the scientific and technological cooperation on international and regional levels.• Diversify the measures to increase foreign aid and support aimed at strengthening material basis of laboratories,experiments and tests of research organizations, and at preparing researchers highly trained in leading spheres ofscience and technology.• Provide state support in acquiring and introducing high and cutting-edge technologies by inviting foreigninvestment, establishing joint ventures, purchasing special certificates, know-how and equipment.4.8. Social welfare and labour policyImplement a social welfare policy primarily targeting low-income and vulnerable groups. Investing in social welfare isconsidered as an investment to future generations. Through implementation of appropriate social development policies, afavourable social environment for human development and population growth shall be created and quality of life of Mongoliansimproved.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. Establish a family, society and community-based welfare system and bring the welfare service tointernational standard:10

• Establish a multi-faceted welfare service that is based on needs and choices of the most needy households andcitizens, and create a system of welfare delivery involving the participation of private sector and civil societyorganizations.• Develop a mobile social welfare services for rural population.Strategic objective 2. Securing citizens’ labour rights and developing productivity and skills, provide support inincreasing the citizens’ livelihood by making labour market regulation effective and appropriate through increasing salaries,ensuring stable business and working environment and implementing employment policy to nurture social partnership:• Broaden supply and demand research of the labour market and improve coordination of employers, employmentseekers and professional training organizations.• Formulate and implement a policy of overseas employment by adjusting between overseas and domestic labourmarket supply and demand.• Develop appropriate legal environment by improving safety and hygiene of labour environment bringing it tointernational norms.• Within the policy and actions of implementing the Law on small and medium enterprises, increase employment bycreating and maintaining specialized business incubators and broadening small-scale loan, on-the-job and studentcentredtraining.• Formulate a state policy of vocational education and training, and enhance the capacity of personnel trained with thesupport of private sector adjusting to meet the needs and demands of the labour market.Strategic objective 3. Formulate and implement policy and programme to support appropriate employment of variouspopulation groups including vulnerable social groups:• Conduct assessment of employment needs of social groups including women, elderly citizens, herders andhandicapped citizens, and formulate and implement an appropriate support programme.• Create a favourable legal and economic environment to develop incentives of highly educated and skilledMongolian overseas workers to return, and provide support to their initiatives to create jobs within theirspecialization.• Improve registration, information and organisation of the informally employed and, with participation of the state,civil society organizations and professional unions, increase their access opportunities to social services.• Broaden economic and business assistance to the informally employed aimed at developing their market competitioncapacity.• Ensure comprehensive and synchronize measures over youth employment broadening educational, vocational andhealth services to employed children and providing jobs to their family members.Strategic objective 4. Enhance the social insurance system:• Establish a multi-layer and multiple-choice pension system.• Mandate social insurance coverage for all employees of legal entities.• Ensure implementation of effective policy of military and public pension insurance, eestablish pre-conditions forcreating a system of complete accumulation of insurance fund.• Develop a social insurance system based on market principles, enhance mechanisms of accumulating finances insocial insurance funds, and create a legal environment for turnover of accumulated capital.FIVE. ECONOMIC GROWTH AND DEVELOPMENT POLICYWithin the framework of Mongolia’s development priority 2:To promote its economic growth and development Mongolia chooses a strategy focused on developing export-orientedmanufacturing and services led by the private sector.11

The main goal of its economic policy is to achieve, in 2007-2015, the Millennium Development Goals, reach an averageannual economic growth of 14 percent, increase GDP per capita to at least 5,000 USD, and establish the basis for intensiveeconomic development; to maintain an average annual economic growth at no less than 12 percent in 2016-2021, consolidate anddevelop a knowledge-based economy, increase GDP per capita to a minimum of 12,000 USD, create economic capacity andresources to reach the level of the world’s middle income countries.Intensive economic growth will be achieved continuously increasing labor productivity and investment efficiency. Atfirst, the mineral extraction industry will be developed more progressively, followed by intensive development of processingindustry. The country will make its economy multi-faceted developing further private sector-led, high-technology based, exportoriented,dynamic processing industry, and become relatively low dependent on mineral resources.Development disparities in urban and rural areas will be eliminated through dynamic development of its regions andinfrastructure, and favorable business environment and conditions will be established, that would lead to the balanced economicdevelopment of the country.5.1. Macroeconomic PolicyFavorable macroeconomic conditions for the implementation of the MDG-based Comprehensive National DevelopmentStrategy of Mongolia shall be created.5.1.1. State budgetary policyThe State budgetary policy shall be aimed at enhancing macroeconomic growth, ensuring budget sustainability andbalance, increasing the real income of the population and its access to social services through rational distribution of financialresources among the priority areas, and fully supporting the real development of sectors. The budgetary policy shall be aimed atachieving the Millennium Development Goals. Mineral deposits shall be commercialized and exploited, and the income fromtaxes and natural resource usage fees shall be accumulated in “Mongolia’s Development Fund”, and distributed through it tocitizens and properly utilized.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. The budget planning shall be accordingly enhanced to implement the MDG-based ComprehensiveNational Development Strategy of Mongolia:• Create and introduce a legal coordination for preparing and implementing the State budget in line with the MDGbasedComprehensive National Development Strategy of Mongolia.• Enhance budget management and financial power of local authorities, improve the accountability system, andachieve better coherence between national and local budget planning.• Plan and finance the budgets of state organizations based on their actual needs.• Ensure the transparency of budgets.Strategic objective 2. Budget investments shall be accurately coordinated and increased in line with the MDG-basedComprehensive National Development Strategy of Mongolia, and shall be distributed based on medium and long termdevelopment programmes and projects:• Allocate budget investments based on targeted programmes, socio-economic development master plans and projects.• Increase investment in infrastructure development.• Increase on a regular basis budget investments in education and health sectors, especially in the country’s regionsand rural areas, in line with the Millennium Development Goals.• Provide support through budget investments for the introduction of modern information and communicationtechnologies, the improvement of technical education system.Strategic objective 3. The budget expenditure policy shall be focused to a greater extent on groups of population withlow and medium incomes:• Increase the State budget allocations for creation of new jobs, raising general educational level, decreasing maternaland child mortality, and halting the spread of contagious diseases.• Increase funding for social welfare, pensions and social assistance funds in close coordination with the growth ofDGP.• Increase allocations for social care and services for vulnerable groups, and financial assistance to elders.• Provide support from the State budget for training overseas highly-qualified specialists.12

Strategic objective 4. Generate savings by exploiting mineral deposits of strategic importance, using internationallyrecognized financial mechanisms, and accumulate in “Mongolia’s Development Found” which will be aptly used for acceleratingthe country’s socio-economic growth. A national programme “Minerals” shall be elaborated and implemented:• A procedure shall be elaborated and introduced for distribution of some parts of revenues accumulated in“Mongolia’s Development Fund” to citizens through a “Bounty of Homeland” form in order to provide them withequal development opportunities.5.1.2. Taxation PolicyThe taxation policy will be aimed at creating favourable conditions for private sector-led economic development withoverweening export-oriented production and services.Strategic objective 1. Export-oriented production and services, as well as some import-substituting production shall besupported through adequate taxation policy:• Support the introduction of advanced technologies in the minerals, wool, cashmere, meat, milk and leatherprocessing industries, as well as the production of some import-substituting foodstuff.• Support the production of electronics and knowledge-intensive, small-size products.• Attract investments from domestic and renowned multinational corporations.• Provide support for export-oriented services, tourism sector, and production of brand products.• Aim the customs duty policy at supporting the establishment of optimal correlation between production andconsumption, relevant structure, the growth of competitive domestic production, the import of advanced equipmentand technologies, and the export of processed end products.Strategic objective 2. Increase the State budget revenues through the introduction of ecological taxation, expanding thetaxation base and improving the tax collection:• Keep the taxation burden at appropriate level and improve the taxation system by bringing the classification andmethods of taxation to international standards, ensuring interconnection between tax income and economic growth.• Increase the number of countries with whom Mongolia concluded agreements on avoidance of double taxation onincome and assets, and promote mutual exchange of information.• Keep the income tax rate at appropriate level, increase the role of assets and consumption taxes, taxes and feesaccumulated from the use of land, air spaces, and natural reserves in forming the budget.• Limit improper consumption by increasing the variety of special taxes, introduce ecological taxes on production andservices which have negative effects on nature and environment.• Introduce a system of reimbursement on tax overpayment.• Introduce taxes on accumulated taxes and loans.• Use adequately tax amnesties and other methods of tax coordination to reveal the shadow economy.Strategic objective 3. Prudent taxation policy shall be implemented to promote the country’s regional development:• Support small and medium size enterprises and services in remote and poorly developed areas.• Promote the development of major regional centers.• Establish industrial technological parks.• Support the establishment of free economic and trade zones.5.1.3. Monetary and loan policyActions shall be taken to rationally manage inflation. Support shall be provided for export production; realistic exchangerate of Mongolian currency for foreign currencies shall be attained and stably maintained. Favorable environment for investmentand business activities shall be created through enhancing banking and financial system and services, and lowering loan interestrates.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. Rationally manage inflation and keep exchange rate of national currency at appropriate level:• Maintain annual inflation rate lower than 3 percent and eliminate the burden of inflation on economy.• Make a transfer from a reserves-based to an inflation-focused form of monetary policy.• Create favorable legal environment for savings insurance.• Implement an effective and sound policy on foreign currency management; maintain the stability of nationalcurrency exchange rate.13

Strategic objective 2. Enhance banking and financial system and services:• Develop banking and financial system in line with the general pattern and development trends of those countrieswhich reached high standards of their development, conduct the provision of financial services through commonlyaccepted forms.• Establish and operate a state-owned “Development Bank”.• Improve bank solvency and ensure fair competition at banking and financial markets.• Develop stock market, sell stocks capable to compete on foreign stock markets thus strengthening oversees financialsources, expand the trade of Government bonds, especially aiming at investment promotion.• Stabilize mortgage cooperatives.• Improve market-based, risk control management of banking and financial organizations.• Strive to transform Ulaanbaatar city into a major banking and financial center in the Northeast Asian and CentralAsian regions.• Support the establishment and operation of specialized organizations, i.e. cooperatives, unions, export-import banks– that support export production.Strategic objective 3. Create favorable investment and business environment by lowering interest rates on loans:• Increase the loan resources, promote lower loan interest rates coordinating it with loan supply and demand; andimplement it within the policy on decreasing bank risks.• Lower interest rates of trans-lending foreign loans aimed at promoting small and medium enterprises and increasingjob places and prolong their terms.• Coordinate monetary growth in the given fiscal year with the economic growth.• Stimulate investments by attracting long-term funding sources from foreign markets.5.1.4. Debt policyConditions shall be created for sustainable development free from debt burden. A policy shall be pursued to decreaseforeign loans and increase investments. Domestic savings will be increased.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. Maintain the volume of foreign loans at a proper level and decrease loan related risks:• Identify and take actions to meet the needs for mid- and long-term government loans in each economic and socialsector within the framework of the MDG-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia.• Maintain at a manageable level the share of foreign loans in GDP.• Pursue a policy to receive from international financial organizations and donor countries loans, more particularlygrant aids, which are financially and economically viable and required for the achievement of MillenniumDevelopment Goals.• Develop domestic financial market, utilize resources to the fullest extent, increase domestic accumulationsdecreasing dependence on foreign loans and aid.• Pursue a policy to get loans that allow the performance of debt service without burdening the budget.• Encourage to a greater extent directing grant aids to the social sector.Strategic objective 2. Improve and develop further debt management:• Establish a viable debt management system.• Establish a legal coordination framework whereby the Government determines the ceiling for loans for each yearand the State Great Hural endorses it.• Effectively use foreign loans in accordance with their targets, create and implement a mechanism to evaluate andmonitor their outcomes, improve the monitoring of foreign loans obtained by private sector, and reduce the loanrelated risks.5.1.5. Policy for improving competitivenessMongolia’s capacity to compete shall be improved using macro-economic incentives.Both phases (2007-2021)Strategic objective 1. Promote human development in Mongolia and improve the capacity to compete:14

• Enhance consistently technical and managerial skills of Mongolian people, encourage the introduction andlocalization of foreign education systems, together with their teaching staff, that would help to improve engineeringand technical professional training.• Set forth and implement an objective to train Mongolian employees and workers with specialized qualifications andskills.Strategic objective 2. Introduce advanced technologies in manufacturing and service sectors, improve their capacity tocompete:• Create favorable economic and legal environment to attract direct foreign investment.• Establish and operate free economic zones and other zones with special legal status, and promote introduction andlocalization of advanced technologies.• Provide incentives to economic entities and organizations that allocate and use financial resources for studies andresearch works, for use of copyrights, and support the localization of advanced technologies.• Provide incentives for introduction and localization of advanced technologies at regional centers.Strategic objective 3. Improve business environment and stimulate competitiveness:• Introduce, in a systematic manner, new advanced forms of services aimed at establishing efficient, red tape freepublic services.• Create modern infrastructures in road and transportation, information, communication, and energy sectors capable tocompete in Asia and the region.5.1.6. Strategic objectives of foreign trade policyFavorable foreign trade environment shall be created for implementing the strategy for economic development prevalentwith export-oriented production and services.Both phases (2007-20210):Strategic objective 1. Increase rationally the variety and quantity of export products:• Reduce step by step the export of minerals and raw materials of animal origin, and increase the export of endproducts.• Increase the export of small-size, knowledge-intensive products and services.Strategic objective 2. Expand and improve the variety and quantity of import products in line with the long-term trendsof economic development:• Support the production of selected import-substituting products.• Support the import of advanced technologies, small-size, knowledge-intensive machinery and equipment.5.1.7. Development of private sector.Private sector based on market economic principles and fair competition shall play a leading role in the nationaldevelopment of Mongolia, particularly, in creating new jobs, increasing the income of citizens and eliminating poverty.The State shall bear the responsibility to provide support for the development of private sector, remove difficulties itfaces, and create for them favorable environment for getting into foreign markets.Strategic objective 1. Develop and strengthen the public-private partnership:• Invigorate the activities of the public-private consultative committee, and consolidate a mechanism for conductingits activities regularly.• Create an environment for transparent and fair activities of private sector.• Pay attention to enhancing the social role and responsibility of private sector.Strategic objective 2. Improve the legal framework for business activities and limit to a required extent the Governmentinvolvement in the activities of private sector:• Review the structure and system of State coordination and make it more efficient.• Review the legal acts that govern the activities of private sector, including business startup, conduct, businessclosure and others, and make them more rational by reducing their number, simplifying and improving their quality.15

5.2. Policy of real economic sector developmentWithin the framework of Mongolia’s development priority 3:The development of real economic sectors will be aimed at achieving the Millennium Development Goals, acceleratingeconomic growth, and establishing a knowledge-based economy. The share of service and industrial sectors in GDP shall becontinuously increased and will reach 85 percent in 2015, 92 percent in 2021, and an economic structure similar to those ofmiddle income countries shall be created.5.2.1. Industrial development policy5.2.1.1. Development policies for geology, mining and minerals, and heavy industryActions shall be taken to exploit mineral deposits of strategic importance based on the use of advanced technologies,intensify economic development, improve the structure of economic sectors, and build up financial capacity and savings fordeveloping a knowledge-based economy.Phase one (2007-2015):Strategic objective 1. Mineral deposits of strategic importance shall be exploited. Pursue a policy that enables the Stateto hold over 51 percent of the share of those mineral deposits geological surveys and resource estimations of which were financedby the Government:• Start the exploitation of mineral deposits: copper and gold of Oyu Tolgoi, copper of Tsagaan Suvarga, coal of TavanTolgoi, silver of Asgat, nonferrous metals of Tsav, iron ore of Tumurtei, coal and bitumen of Choir-Nyalga, browncoal of Tsaidam, uranium of Mardai and Gurvanbulag, and other major deposits of strategic importance.• Increase the capacity of Erdenet Ore-dressing Corporation, and enhance the product processing.• Significantly increase the production of cathode copper and steel.• Start processing coking coal.• Master technologies for extracting fuel and petroleum from coal.• Increase the volume of oil extraction.• Improve the level of mineral raw material processing, and increase the production of end products.• Expand geological exploration and mineral surveys.• Create legal environment for halting the inclusion into economic circulation of those mineral deposits, which havelittle efficiency.• Create legal environment for activities to exploit mineral deposits by micro-mining methods based on principles ofbeing state regulated, environmentally freindly, safe for living environment.Strategic objective 2. Protect nature and environment in mining sector and maintain the ecological balance:• Improve the rehabilitation of mined areas.• Introduce unified standards for exploitation technologies.• Undertake ecological and economic assessment of land in use; improve the mechanism for estimating, imposing andmaking payable penalties for ecological damages, compensation payments and fees.• Improve safety and health conditions of mining, encourage and expand underground exploitation of minerals andprocessing of minerals deep underground.• Create and introduce incentives for mines that produce minimum waste and introduce advanced machinery andtechnologies.• Halt issuing special licenses for minerals exploitation in river outfalls, basins, forest zones, Gobi oasis, lakes andponds, memorable historic places in order to secure the ecological balance paying particular attention to reducingnegative effects including deterioration of surface and underground ecosystems, pasture deficiency caused byclimate change, mining production; take step by step measures to partially limit them in future; improve legalenvironment for developing responsible mining industry.Phase two (2016 -2021):Strategic objective 1. Intensify exploitation of mineral deposits of strategic importance, introducing advancedmachinery and technologies in mining and natural resource sectors; expand processing and sale of end products:• Introduce advanced, sophisticated technologies that maximize the utilization of mineral resources, produceminimum waste and are environmentally friendly.16

• Maintain at an appropriate level the volume of mineral resource extraction, enhance the level of processing andsignificantly increase the development of end products.• Build large plants of oil extraction and processing to fully meet domestic needs and export oil products oninternational markets.• Develop small and medium size enterprises and services affiliated to mining and heavy industry complexes.• Parallel to developing mining sector create conditions for manufacturing mining products using advancedtechnologies, specially value added end products at deposits of non-ferrous metals and rare elements, for developingindustrial and technological parks.5.2.1.2. Policy of processing industry developmentProcessing industry capable to compete shall be developed and economic specialization shall be improved considerably.Phase one (2007-2015)::Strategic objective 1. Expand production of end products capable of compete at international markets:• Develop production of export-oriented, knowledge-intensive, small-size products capable to compete.• Produce ecologically clean products and compete at international markets.• Produce diagnostic materials and medicines by bio-technological and genetic engineering methods, encourage theuse of nanotechnology.• Develop the processing of textile, sewn and woven products, wool and cashmere, raise their ability to compete.• Create centers for mastering and localization of advanced technologies.• Develop production of foodstuff and consumer products that can be manufactured domestically and decrease highlevel dependency on their import.• Process domestically construction raw materials widely found in the country using advanced technology,manufacture flat glass, mineral paints and other products.• Extract oil products from peat and coal.• Increase oil extraction and processing.• Process rolls at ferrous metal mills and promote the manufacturing of common purpose construction parts, smallsizemachinery, equipment and their parts widely used in animal husbandry, crop farming, construction, lightindustry, food production and energy sectors.• Smelt copper, manufacture and export communication cables, coil wires, spare parts of machinery and equipment.Strategic objective 2. Industrial technological parks shall be established and developed with available domestic andexternal resources for regional development:• Create legal framework for establishing industrial technological parks.• Establish and operate industrial technological parks in some major regional centers and cities.• Implement programmes targeted at regional development such as “Processing of cashmere, camel and sheep wool”,“Development of leather production” using environmentally friendly and advanced machinery and technology.Phase two (2016-2021):Strategic objective 1. The share of knowledge-intensive, advanced technology-based production shall be strengthenedand increased:• Increase extraction and processing of oil and oil products and fully meet domestic needs.• Develop some sectors of small industry to manufacture spare parts for radio and computer equipment, small-sizemachinery.• Develop chemical industry, master the technology to comprehensively process coal, and manufacture various kindsof end products for export.• Introduce technology for manufacturing new materials in areas of ceramics and optics for computer and electricaldevices, and produce products.5.2.1.3. Development policy for small and medium-size enterprises and servicesFavorable conditions shall be created for developing vigorously small and medium-size enterprises and services, forsubstantially reducing unemployment and poverty.Phase one (2007-2015):17

Strategic objective 1. Favorable legal environment shall be created to support the development of small and mediumsize enterprises:• Adopt and implement respective legislation, including laws on provision of financial aid to small and medium-sizeenterprises, on credit collateral fund.• Support export-oriented small and medium-size enterprises through customs duties and VAT policies.• Enroll small and medium-size entrepreneurs in credit insurance services.• Create legal environment to protect rights of small stakeholders.• Expand the provision of small-size equipment leasing services to support small and medium-size entrepreneurs.prompt:Strategic objective 2. Make services provided by the State for small and medium-size entrepreneurs more efficient and• In aimags, cities, soums and districts establish centers to provide citizens wishing to run small and medium-sizeenterprises with necessary data and information, assistance in choosing appropriate equipment and machinery,consultancy and services in preparing projects and their selection.• Receive proposals and opinions from professional associations which represent interests of small and medium-sizeentrepreneurs and reflect in policy decisions related to them.• Provide support to small and medium-size enterprises in accordance with the concept of regional development,create and operate the business incubators.• Transfer fully into online modality the services of issuing special permits that are provided in conformity with thelaw on special permits for economic activities.Phase two (2016-2021):Strategic objective 1. Development of some service sectors shall be accelerated to a greater extent and their share in theeconomy shall be increased:• Increase production of information and communication technologies including software applications.• Specialize in manufacturing some products of world known large producers.• Develop inter-sectoral services such as transit transportation and financial intermediations.5.2.1.4. Development policy for agriculture and food industryAgriculture and food industry shall be developed into a modern agricultural and industrial complex through raising theircapacity to compete at the market, strengthening their ability to meet risks; the needs of population in flour, meat, milk, potatoand other vegetables will be met fully by domestic production, and measures will be taken to ensure their sufficient supply,improve quality and health security.Phase one (2007-2015):Strategic objective 1. Both nomadic and intensive animal husbandries shall be developed in combination taking intoaccount regional peculiarities, the outbreak and spread of contagious animal diseases decreased substantially, and the production,processing and export of animal products will be increased:• Start application of modern technologies to protect animals from contagious and parasitic diseases.• Strengthen hardy qualities of Mongolian livestock by averting them from genetic diseases and re-enforcing theirbiological capabilities including that of withstanding climate challenges.• Improve the quality of livestock and breeding.• Increase the capacity of pastures by using them rationally, introducing their ownership, improving, protecting andrehabilitating overgrazed pastures, and reduce the vulnerability and risks in animal husbandry.• Enhance legislation regulating pasture use and ownership relations, improve pasture management based ontraditional methods, and adhere to the principle of including wild animal needs for pasture and fodder in estimatingthe pasture capacity.• Introduce achievements of biotechnology, and expand animal breeding products manufacturing.• Establish and develop unified non-formal training system for cattle breeders, for introducing achievements ofscience in animal husbandry production, improving methods of cattle breeding.Strategic objective 2. Crop-farming production shall be increased by improving land use, developing irrigatedcultivation and introducing biotechnology:• Enhance legal environment for ownership of lands used for crop-farming and intensive farming.18

• Provide support to individuals, economic entities and organizations involved in intensive farming through budgetand tax policies.• Create rational irrigation system, offer leasing services of irrigation machinery and equipment, improve ownershipand use of irrigation constructions and structures based on market principle.• Utilize widely early ripening types of seeds and increase the variety of cultivating plants.• Encourage economic entities that import or produce domestically small-size, modern machinery and equipmentfacilitating household business activities.• Create areas for planting fruits and fruit trees, and expand the plantation of fruits and berries.• Fight plant diseases and pests, improve the quality of breeds, and develop greenhouse farming.• Elaborate and implement a policy on developing seeds hardy to drought and localized seeds.Strategic objective 3. Advanced technology will be introduced in food processing and competitiveness of products shallbe improved:• Increase the manufacturing of ecologically clean foodstuff and selected food products that can replace imports.• Develop food production using modern machinery and technologies, provide the population with nutritious, highquality, and safe foods in balanced and sufficient quantities, and start supplying them at international markets.• Create wholesale centers and stock markets in appropriate regions and establish a rational network for foodmarketing.Strategic objective 4. Improve water supplies for crop-farming and pastures, increase water reserves to meet thedrinking water needs and requirements of rural population:• Irrigate some unutilized pastures by digging wells, collecting rainfall and increasing the flow of springs and watersources.• Increase the supply and improve the quality of drinking water for herders.• Build hydro-technical systems for adjusting the flow of some rivers, collecting water from rain and snowfalls andusing it during drought and dry seasons.Strategic objective 5. Complex measures shall be undertaken to revive and develop fodder production, improve fodderquality, nourishment, increase its supply and sufficiency:• Implement “Fodder” programme and improve fodder and water supply.• Create favorable legal environment for fodder production, its supply and use, and support it through state policy.• Create a system to plant and localize new types of fodder seeds of good quality and nourishment, which would giverich harvest, to support seeds production, and provide private economic entities, farmers with fodder seeds supply.• In order to raise the risk meeting capacity of nomadic animal husbandry, provide support and develop further thebest experiences and methods of herders to feed their cattle during selected periods of the year.Strategic objective 6. Advanced technology aimed at protecting soil from erosion, preserving its fertility, reducing thehumidity loss shall be introduced in crop-farming:• Increase the volume of fallow land to be cultivated by chemical methods.• Introduce methods to prepare fallow land using green fertilizer and handy technology.• Provide economic entities and farmers with state assistance in purchasing agricultural machinery and equipmentneeded for introducing advanced technology.• Provide the fields under crops with straw covers, and protect them with fences.• Enhance legal environment and monitoring system with regard to protecting and preserving soil fertility.Phase two (2016-2021):Strategic objective 1. Introduce biotechnology, improve livestock breeds, and raise the volume of crop yield:• Develop the production of animal vaccines, sanitizers and disinfectants using biotechnology, promote livestockhealth, and implement the programme “Livestock quality”.• Increase crop capacity of each hectare by promoting wide-scale introduction of modern irrigation technologies.• Transform and develop agriculture as agro-industrial complex mutually assisting each other.• Provide assistance in improving fuel and energy supply for cattle-breeders.Strategic objective 2. Proper sanitary and hygienic standards shall be set for food production and services, as well as atall levels of food consumption; the population will be supplied with safe and sufficient amount of foodstuffs:• Based on the population needs, promote robust development of small and medium-size food production enterprises19

equipped with advanced technologies; meet domestic demands for ecologically clean foodstuffs and increaseexports.• Improve the system of monitoring food quality, food safety standards, develop and upgrade laboratory tests andexaminations to the level of developed countries.5.2.1.5. Tourism development policyDevelopment of tourism shall be accelerated and make it as one of the leading sectors of the country’s economy. Anational programme “Tourism” shall be developed and implemented.Phase one (2007-2015):Strategic objective 1. Increase capacity for tourist transportation, lodging and providing services; improve roads,communication and energy supply in main tourist areas:• Increase the number of direct flights to countries, which represent the main tourist markets for Mongolia, open newdestinations.• Carry out the work on improving roads, communications and energy supply in main tourist areas in close connectionwith the development policies and plans of other sectors.Strategic objective 2. Construct large tourist complexes; develop new types of tourist attractions and trips, based onspecific features of different regions of Mongolia:• Reduce dependence on seasonal change and increase the number and variety of products and services.• Establish and operate a structure in charge of implementing tourism policy.• Bring the number of tourists visiting Mongolia to one million.Phase two (2016-2021):Strategic objective 1. Accelerate the development of tourism industry improve the quality of services and bring tointernational standards:• Enhance standards for all kinds of services and improve the monitoring of service delivery.• Upgrade the level of education and training of personnel to international standards, and improve the structure andorganization of tourism sector.• Increase the number of tourists visiting Mongolia and make it equal the country’s population.5.3. Infrastructure development policyWithin the framework of Mongolia’s development priority 4:Infrastructure shall be developed to meet the needs and demands of the population, users and economic development ofthe country. The policy will be aimed at exporting energy; regional roads and transport shall be upgraded to a new levelbecoming as a “bridge” connecting two neighbours, Asia and Europe, and providing transport brokerage services. Private sectorparticipation in infrastructure development will be encouraged.5.3.1. Roads and transport development policyPhase one (2007-2015):Strategic objective 1. Legal environment for development of roads and transport sector shall be improved:• Improve norms, regulations, standards for constructing, repairing and maintaining roads.• In addition to revising legislation on roads, transport, civil aviation, railways, water transport, relevant standards,norms and regulations, adopt and enact new laws as required.• Renew transport related contracts and agreements in line with international conventions, standards, requirements anddevelopment trends; accede to universal international agreements.Strategic objective 2. Road network shall be expanded and developed:• Give priority to construction of roads, which run along the routes linked to the international road network.• Complete the construction of horizontal and vertical lines of the Millennium Road.• Complete the construction of paved roads along some vertical lines of the country’s infrastructure network.20

• Build paved roads to connect regional and provincial centres to the capital city, followed by interlinking regionaland provincial centres.Strategic objective 3. Modern equipment and advanced technologies shall be introduced into the road sector; the qualityof roads, road constructions, as well as their maintenance and services will be improved:• Introduce road construction technologies which suit the nature and climate conditions of Mongolia; renewequipment and technologies.• Improve road testing, experimental and research works.Strategic objective 4. The capacity of railways to compete shall be raised and the traffic safety will be improved:• Construct the second railway line linking two neighbouring countries.• Supply the main railway line with electricity.• Study the possibility of constructing a new railway exit to the country’s western region and start its constructionwork.• Expand railway network in Gobi and Eastern regions.• Plan the construction of an integrated domestic railway network in coordination with the exploitation of mineraldeposits, and start its implementation.Strategic objective 5. Actions shall be taken to deepen further air transport reform process, develop its infrastructure,expand the range of services, and develop air transport into a private sector-led branch capable to compete at the internationalmarkets:• Build international airports in Ulaanbaatar, Choibalsan and Khovd cities, a new airport in Kharkhorin, and equipairports in rural areas with paved runways, lighting, and landing systems.• Increase private sector participation in air transport.• Improve the safety of international transit flights over the territory of Mongolia, and increase their numbers.• Increase the number of international destinations and flights.Strategic objective 6. Favourable legal environment shall be created for private sector participation and investment inthe sea and water transport, and areas of its operation will be expanded:• Develop water transport sector; provide it with modern vessels, and support private sector participation andinvestment in this sector.• Obtain access to the sea through leasing sea ports, and start performing registration of sea vessels independently.Strategic objective 7. Road network and the quality of public transport services in Ulaanbaatar City shall be improved:• Improve the road network in Ulaanbaatar coordinating it with the city planning and transport policy.• Assemble and produce domestically electric transport vehicles. Introduce a system of new means of public transportin Ulaanbatar City and a management and transport regulation system “Smart” for handling street traffic.Strategic objective 8. Adverse impacts caused by motor vehicles on environment, population and street traffic shall besignificantly reduced:• Make vehicles in Ulaanbaatar and other big cities shift to liquefied gas.• Improve the system of imposing taxes on vehicles taking into account the impact that they cause to nature andenvironment.Phase two (2016-2021):Strategic objective 1. Actions shall be taken to expand road and railway networks, develop air and water transport, andcomplete the work on connecting the capital city, centres of aimags and regions by paved roads:• Complete the construction of paved roads along the vertical line of infrastructure network.• Create and operate a new, effective system of road exploitation.• Complete the construction of railway network which encompasses the whole territory of Mongolia.5.3.2. Energy sector development policyPhase one (2007-2015):21

Strategic objective 1. Favourable conditions shall be created for development establishing an “Integrated energy systemof Mongolia,” increasing the profitability of energy sector. The energy sector will be strengthened with the capacity to exportenergy.• Define the policy of energy supply to Gobi regions, and provide with the sources of energy supply the mining plantsto be built in the near future at Oyu Tolgoi, Tavan Tolgoi and Tsagaan Suvarga mining deposits.• Connect energy systems of eastern and western regions with the central energy system, thus increase their power by3-4 times.• Enhance energy security, establish energy infrastructure links with two neighbouring countries, and resolveoptimally the issue of exports and imports based on patterns of consumption.• Build and use new sources of electric and thermal power in Ulaanbaatar City.• Complete the implementation of “Integrated energy system of Mongolia” programme and meet the country’s energyneeds fully by domestically produced energy.• Build hydro power plants on big rivers.• Ensure intraregional energy connections.• Start exporting energy.• Implement step-by-step a policy on using nuclear energy, set forth and start implementing the objective to build anuclear power plant.Strategic objective 2. Electric power supply to soums, settlements and herder households shall be improved:• Apart from connecting by air transmission lines soums and settlements, which are not linked to the integrated energysystem, ensure steady supply of electricity using renewable and other sources of energy.• Within the framework of a “100, 000 Solar Gers” programme, provide all herder households with solar and windenergy sources.• In soums and settlements located in the vicinity of coal deposits, build and start operating small electric powerplants, which use gas fuel from coal.Phase two (2016-2021):Strategic objective 1. The efficiency of Mongolia’s integrated energy system shall be further increased, and mostfavourable conditions for its development will be created:• Increase the efficiency of regional energy systems.• Create a modern system to regulate energy flows.5.3.3. Fuel sector development policyPhase one (2007-2015):Strategic objective 1. Small-size power plants shall be supplied with gas fuel produced from coal:• Build small-size plants to produce smoke-free fuel out of coal.• Build and operate medium and large-size industrial complexes, which produce liquid fuel out of coal.Strategic objective 2. Coke-chemistry and coal, energy, chemical industrial complexes shall be built and put inoperation:• Based on coking coal deposit at Tavan Tolgoi, process coal, set up and operate a coal chemistry research laboratorycentre.• Produce petroleum products from coal.Phase two (2016-2021):Strategic objective 1. A large capacity power plant using clean coal technology shall be built and reach full industrialcapacity to produce petroleum products from coal:• Build a fuel, energy and coal chemistry complex at Choir-Nyalga coal deposit.• Obtain new kinds of fuel from coal such as hydrogen, methanol, DME and others.• Reach full capacity in coke-chemistry production and export not less than 5 million tonnes of coke annually.5.3.4. Information and communication technology development policy22

Information and communication technology is viewed as the main accelerator of Mongolia’s economic and socialdevelopment in the 21 st century.Phase one (2007-2015):Strategic objective 1. The most favourable environment shall be created for the development of information andcommunication technology sector in terms of software, technology, legal framework, structure and organization, financial,economic and human resources:• Fully transfer land-based network of information and communication to digital technology, switch to 3G spectrum,open two combined land-based/satellite high-speed broadband Internet gateways.• By the year 2010, launch small-size, multifunctional satellites into geostationary orbital slots allocated to Mongoliaby the International Telecommunications Union, and create a reserve Internet gateway.• Establish and develop production of information technology equipment, manufacture software, create necessaryconditions for localization and export, provide all kinds of assistance and support from the State.Strategic objective 2. Actions shall be taken to introduce widely the achievements of information and communicationtechnology into all spheres of social and economic life:• Start providing distance medical treatment, distance primary healthcare assistance, and create necessary conditionsfor highly qualified medical doctors to offer distance medical advice and treatment.• Introduce e-banking services, e-payment, e-commerce, non-cash circulation and e-services in social welfare sector.• Actively develop wireless communication systems in rural areas, and by the year 2015, provide up to 60 percent ofthe population with a new generation of mobile services using main land-based network; ensure coverage of up to50 percent of the entire territory with such services using solely the main land-based network.Phase two (2016-2021):Strategic objective 1. Information and communication technology sector shall be reformed and improved in terms ofsoftware, equipment and information supply, technological, structural, organizational, financial, economic and human resourcesand legal environment:• Increase the speed and rate of information transmission, and switch to 5G spectrum.• Provide for a total of 4 international Internet gateways.• Increase the number of security servers.• Connect all soums and settlements by fibber optic cable and small capacity digital radio relay systems by the year2021, and provide up to 70 percent of rural population with an opportunity to receive online public and commercialservices.• Starting from 2016 create a small-size, moderately priced optical or radar distance surveillance satellite system inthe geostationary orbital slot, and make use of satellite imagery in geodesy, cartography, weather forecasting,environmental monitoring, agriculture, security and defence, as well as in times of natural disasters andemergencies.• Launch extra small, multifunctional and fully digital communication satellites of new generation into thegeostationary orbital slot starting from 2016.• Enable each person residing in Mongolia to have access to information, communication and technological servicesin either fixed or mobile form on up to 95 percent of the country’s territory by 2021.• Increase production and export of software.5.3.5. City planning and construction development policyConstruction and development of urban settlements shall be accelerated with due account taken of proper patterns ofpopulation settlement. Production of construction materials will be brought to the level of countries with medium level ofdevelopment. A national programme “Cities” shall be prepared and implemented.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. A proper population settlement system shall be developed and favourable living conditions forresidents of cities and other settlements will be created:• Develop and implement a state policy on population settlement, improve legal environment for city construction andenhance the norms and standards of urban planning.• Back up the implementation of a regional development policy with an urban development policy.• Create most favourable conditions for developing the main regional centres into cities with no less than 50 00023

esidents each at the first stage, and with approximately 100 000 residents each thereafter.• Reduce population density in the capital city, develop satellite cities of Baganuur, Nalaikh, and Bagakhangai, andensure proper level of population density there.• Improve engineering infrastructure and land use in rural towns and settlements in line with relevant provisions of themaster plan.Strategic objective 2. Actions shall be taken to construct buildings, which meet modern-day quality standards, createand develop manufacturing of new kinds of construction materials, and municipal economy:• Enhance national capacity for erecting high-rise buildings and big manufacturing facilities.• Introduce new equipment and advanced technology into manufacturing of construction materials, improve thequality of products and increase their variety.• Upgrade to international levels the norms and standards pertaining to buildings and manufacturing of constructionmaterials.• Develop to a greater extent the manufacturing of construction materials based on local resources of raw materials.Strategic objective 3. The quantity of housing shall be significantly increased to meet the needs of population. Anational programme “Housing” will be implemented:• Increase financial sources for the construction of housing, create and develop a system of primary and secondarymarkets of long-term housing credits, establish a housing construction fund and introduce a contractual savingssystem.• Connect ger districts of the capital city to the central utility system and fully provide their residents with drinkingwater.• Develop ger districts into residential areas with the participation of residents themselves; increase the supply ofhousing in accordance with the purchasing power of the population.• Provide housing subsidies and discounts for low income citizens and vulnerable groups of the society.• Support private sector participation in building infrastructure for new residential areas and districts.• Provide the majority of households with housing by the year 2021.Strategic objective 4. Land use in cities and other settled areas shall be improved, and the system of propertyregistration and its overall performance will be enhanced:• Accelerate the land reform; improve legal framework for giving land into private ownership of citizens free ofcharge, and putting land into economic circulation.• Create a national land information system, and deliver prompt services to the public.• Create a land monitoring network; develop and implement programmes and projects to recreate ruined and degradedlands.• Enlist each property in the national property rights registration database, improve and strengthen propertyregistration system.Phase two (2016-2021):Strategic objective 1. City planning shall be further improved and the production of new kinds of constructionmaterials will be increased:• Intensively develop main regional centres.• Create free economic and trade zones; in the vicinity of big mineral deposits build modern world-class cities andsettlements.• Introduce new equipment and advanced technology into manufacturing of construction materials, improve thequality of products and increase their variety.5.4. Regional and rural development policyWithin the framework of Mongolia’s development priority 4:Regional development policy shall be implemented continuously and the development gap between urban and rural areaswill be significantly reduced.Phase one (2007-2015):Strategic objective 1. Planning and management of regional development shall be improved, regional development willbe accelerated:24

• Implement development programmes for the Western, Khangai, Central, Eastern and Ulaanbaatar regions until theyear 2015.• Prepare and implement development programmes for the main regional centres including Khovd, Uliastai, Erdenet,Kharkhorin, Darkhan, Zuunmod, Undurkhaan and Choibalsan cities, for aimags and micro-regions; as well asmaster plans for settlements.• Establish and operate an effective system and structure of local governance.Strategic objective 2. Actions shall be taken to make the economic growth of Western, Khangai, Central, Eastern andUlaanbaatar regions the important development factor, to ensure the achievement of the Millennium Development Goals. Anational programme on “Rural Development” shall be prepared and implemented:• Make a prudent choice of large-scale national and regional projects, which can serve as ‘’locomotives’’ for nationaland regional development, properly coordinate their implementation and create a large number of new jobs;significantly reduce the level of unemployment and poverty.• Accelerate the development of industrial and service sectors in rural areas, develop agriculture, and improve thesectoral structure of economy.• Develop an optimal network of intensive animal husbandry on the basis of main regional centres, aimag centres andlarge mining plants; establish and develop a sound farming network based on irrigated crop-farming.• Ensure steady development of high technology-based services capable to compete at world markets, as well asmanufacturing of knowledge-intensive, small-size products in Ulaanbaatar region.• Reduce migration to cities by developing production and social infrastructures in rural areas, as well as creatingfavourable conditions for conducting business activities.Strategic objective 3. The basis shall be laid down for developing a knowledge-based economy in the country’s regions:• Create and operate free economic and trade zones in satellite cities of Ulaanbaatar City, as well as in Zamiin Uud,Altanbulag, Tsagaannuur and other settlements; introduce high technology.Phase two (2016-2021):Strategic objective 1. Disparity in urban-rural development shall be significantly reduced, and a knowledge-basedeconomy will be intensively developed in rural areas:• Ensure smooth operation of industrial technological parks, and expand export-oriented manufacturing and servicesat the regional level.• Accelerate the development of industrial infrastructure and complete the construction of regional energy and pavedroads networks.• Establish modern information and communication networks in rural areas.• Transform tourism and processing industry into leading sectors of rural economy.SIX. ENVIRONMENTAL POLICYWithin the framework of Mongolia’s development priority 5:A policy, which envisages a set of integrated economic, social and ecological measures aimed at protecting theenvironment, including the measures to protect atmosphere, land, mineral wealth, water, forests, spices of fauna and flora; properutilization of mineral resources, their rehabilitation; measures on adaptation to climate change, reducing the adverse impacts ofdesertification and drought; halting the emission of hazardous chemicals and radioactive waste; and improving waste managementshall be implemented.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. Limit and halt environmental pollution and degradation:• Implement a rehabilitation policy based on economic assessment of damages caused nature and environment.• Implement a set of legal, economic, managerial and organizational measures to reduce air pollution in UlaanbaatarCity, major towns and large settlements.• Prepare and implement a programme and plan of actions to reduce air pollution in Ulaanbaatar City and majortowns.• Increase the use of renewable sources of energy, including the use of solar, wind and hydro energy on their own orin combination with each other.• Implement an integrated policy of using new technology and management to collect, transport, store, sort out,25

ecycle, and reuse solid waste in urban and other settled areas and thus, create new job opportunities.• Within the framework of the Clean Development Mechanism (CDM) of the Kyoto Protocol, implement a jointproject to reduce greenhouse emissions and sell it at a market price.• Create an environment monitoring system meeting international standards.Strategic objective 2. Implement an integrated policy aimed at proper use of land and mineral resources:• Enhance the natural resource management at national and local levels by improving laws and regulations on the useof mineral resources and environmental protection; introducing economic instruments to enforce laws, andestablishing a self-financing mechanism; and improve coordination among different sectors.• Create a national land heritage fund, comprising of pristine areas dear to many generations of Mongolians, enhancethe state policy and management of specially protected areas.• Expand the network of specially protected natural areas, create a sound structure of its administration, and introducea modern-day security management.Strategic objective 3. Necessary conditions for protecting and ensuring proper use of water resources, preventing theirshortage, and providing the population with water, which meets health requirements, will be created. A national programme“Water” shall be implemented:• Enhance the legal environment for protecting and proper use of water resources; improve water resourcemanagement to save water, its structure and organization.• Resolve the problem of public and industrial water supply through replenishing surface water reservoirs by puttingsome of them into economic circulation.• Increase water reserves to supply water for cities and mining plants.Strategic objective 4. Conditions for sustainable use and protection of forest reserves, reforestation and maintainingecological balance shall be created:• Explore forest reserves by using satellite data and remote sensing, determine the sprawl, structure, and compositionof forests, develop forest mapping and sustainable forest management programmes, and create a forest databasebased on geographical information systems.• Within the framework of a medium-term strategic objective, undertake measures to make climate milder, restockwoodlands and create green zones in Gobi and steppe regions to facilitate fight against desertification, soil erosion,and sand movement.• Strengthen forest protection through introduction of modern management methods; create a liability system toensure proper use and protection of forests by allowing local residents and communities to own up to 20 percent offorests on a contractual basis.Strategic objective 5. Contain the depletion of animal and plant life, and create conditions for their natural recreationand sustainable use.• Revise procedures related to ensuring sustainability and natural growth of populations of rare and extremely rarespecies, create economic and legal environment for their protection, explore ways of creating reliable biologicalresources by using biotechnological achievements to perform assisted reproduction, and create and protect genepools of rare and extremely rare species.• Secure support from international organizations, donor countries and individuals for efficient implementation oflong and short-term projects designed to establish and protect reserves and habitat of wildlife, and increase domesticand foreign funding sources.• Take measures to study the dispersal and reserves of rare and extremely rare plant species, create and protect theirgene pool, establish a system of registration, information and monitoring, elaborate a plan for their proper use,provide for restoration and cultivation of rare plants.Strategic objective 6. Promote capacity to adapt to climate change and desertification, to reduce their negative impacts:• Undertake a science-based assessment of climate change effects and define their prospects, and implement a policyin line with the concept of sustainable development.• Assess areas affected or are at the risk of being affected by drought and erosion due to environmental degradationand climate change, define their prospects, and enhance the capacity to adapt to the peculiarities of those areas.• Choose and cultivate those sorts of grain, potato and vegetables, fodder plants which are hardy and capable to adaptto environmental and climate change, develop new sorts, and introduce advanced methods and technology in cropfarming.• Develop and implement a policy with regard to regulating the population and structure of livestock in accordancewith pastures’ capacity.26

• Develop in combination both nomadic and intensive animal husbandries capable to adapt to environmental andclimate change, which would be more productive and with good biological capability.• Increase public participation in the activities related to climate change and desertification, to defining andintroducing adaptation measures, means to cope with climate change, to reducing their adverse impacts, expand thework on providing to the public related knowledge and information.SEVEN. LEGISLATIVE AND STATE STRUCTUREDEVELOPMENT POLICYWithin the framework of Mongolia’s development priority 6:Implementation of the MDG-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia is directly linked tolegal environment, stable functioning of government institutions, civil service competency and system of accountability.7.1. Legal reformBoth phases (2007-2021):Strategic objective 1. Strengthen government institutions and improve legal environment to ensure transparency andaccessibility of public services:• Ensure accessibility and transparency of public services.• Study best practices pertaining to values; legal culture; new, progressive and universally applicable regulatorymeasures adopted in the world legal systems, and introduce them.• Ensure that the drafting of legal acts is based on analysis and research, and systematization of this process.• Provide for greater consistency between laws and regulations, eliminate incongruities between articles andprovisions of different laws, and complete the encoding of laws in a systematic and swift manner.• Create a system of strict obedience by the law.Strategic objective 2. Guarantee protection of human rights:• Improve the system aimed at ensuring direct enjoyment of human rights and freedoms through balancing thedistribution of state powers.• Create legal environment for compensation of damages incurred by illegal actions of other people.• Ensure the right to a healthy and safe environment for people.• Provide for special protection of the rights of disabled citizens.• Improve legal environment for protecting the rights of children.Strategic objective 3. Improve legal framework for creating a safe environment in the society:Create a legal system centred on the safety of the population.Strategic objective 4. Improve the political system, deepen the development of democracy:• Ensure conformity between the national legislation and international treaties which Mongolia is a party to.• Provide consistent support to civil society organizations and foster a system of democratic governance whichencourages the partnership between civil society and the State.• Create an atmosphere of respect for law, justice and human rights, develop and strengthen civil society.• Ensure private sector participation in economic decision-making, and create a favourable legal environmentconducive to it.• Improve the administrative and territorial organization through decreasing the number of constituent units, reductionof official red tape, and improve the quality of public services.7.2. Development of Mongolia’s state structure and public administrationImprove and foster administration of legislative, executive and judicial powers that is democratic, transparent,accountable, consistent with the rule of law and interests of the citizens and efficient.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. Foster a parliamentary system and ensure stability of public policy.27

Strategic objective 2. Ensure transparency and citizens participation in the public administration decision-makingprocess:• Increase the number of female candidates in parliamentary elections to no less than 30 percent of the total number ofcandidates.• Ensure transparency of the law-making process in the Parliament and increase public participation.• Strengthen the law-enforcement function of the Government.• Reinforce the Anti-Corruption Agency and support its activities.• Improve the system of holding high-ranking public officials accountable to the public for their actions.Strategic objective 3. Create necessary conditions for ensuring independent and fair functioning of the judiciary:• Undertake comprehensive measures to improve legal foundation for the activities and organization of the judicialbranch of government and deepen judicial reform.• Improve management and human resource supply.• Implement basic UN principles pertaining to independence of the judiciary.• Prepare and consistently implement a programme to ensure economic independence of the judiciary.• Establish personal and institutional independence of the general judicial council and judges, and improve the legalregulation on its protection.• Improve a system of selecting, appointing, promoting, and dismissing judges.• Introduce a practice of implementing norms of international treaties and customs.Strategic objective 4. Enlarge administrations and territories based on the economic capacity and human resources:• Merge neighbouring soums in terms of administration and territory to make larger soums.• Create a system of settlements and increase their economic capacity.• Strengthen the capacity of baghs and khoroos as primary administrative units that provide public services to citizens.• Reinforce and develop institutions of local governance to enable them to independently deal with issues of localdevelopment.Strategic objective 5. Reform state registration and information system, and establish an accurate and reliable systemand database of electronic information:• Complete a shift to an electronic form of state registration, computerize state registration verification documents anduse them in combination with other electronic data.• Convert civil registration documents to electronic form.• Renew address registration in the capital city, aimag centres and large settlements, introduce an integrated, nationwidesystem of address codes, and create a comprehensive registry of addresses, geographical names of places andwater bodies in line with international standards.• Provide for a swift improvement of the whole registration and information system.7.3. Public administration and civil service reform of MongoliaImplement a policy of civil service reform so as to strengthen its capacity to implement the MDG-based ComprehensiveNational Development Strategy of Mongolia and deliver public services in line with needs and demands of recipients.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. Develop strategic planning and performance management capacity of the civil service:• Strengthen capacity of the civil service, especially that of general managers, to perform strategic planning.• Strengthen performance-based management of the civil service.Strategic objective 2. Bring to a new level policy and analytical capacity of the civil service and leadership capacity ofthe civil servants:• Develop capacity of the civil service to make policy statements, and perform analysis, control, monitoring andevaluation tasks.• Select high-ranking public servants, especially general managers, through a process of open and competitiveselection process.Strategic objective 3. Ensure organizational and human resource development:28

• Foster performance-oriented, learning institutions with transparent internal decision-making.• Equip each civil servant with human resource management skills.Strategic objective 4. Improve human resource management information system and system of wages and benefits:• Create a new, nationwide human resource information system for civil service.• Adjust the civil service wage system in line with labour market conditions, promote transparency, and improve itthrough linking the wage system to a sound performance appraisal management mechanism.Strategic objective 5. Provide for an adequate size of the civil service and improve the quality and access to publicservices:• Gradual transition to a capable and small civil service bringing its size to an optimal level through conducting afunctional review of central and local state administrative institutions at all levels.• Introduce social auditing of the quality and accessibility of basic public services.• Provide for non-partisan status of the real and general service civil servants, enhance authority of the Civil ServiceCouncil, provide for stability of the civil service, create a system of human resource procurement, and improve theoverall quality of civil service.7.4. National security policyPursue a peace-loving and balanced policy in international relations. Consistently pursue a policy of proactiveparticipation in the efforts to establish a common security mechanism in the Asia-Pacific region, especially Northeast Asia.Safeguard the independence and sovereignty of the country on international arena through consolidation of the state institution inaccordance with the traditions and continuity of the national statehood, steady development of national economy, society andcivilization, and securing of democracy, human rights, freedoms and responsibilities. Strengthening the country’s internationalcompetitive edge by making use of its relative economic advantage and developing mutually beneficial cooperation with othercountries should solve the issue of robust national development, which is the country’s security guarantee.Both phases (2007-2011):.Strategic objective 1. Develop cooperation with foreign countries to safeguard against international, non-traditionalsecurity threats and protect the population against natural disasters:• Actively cooperate with relevant foreign organizations in the fight against trans-national crimes such as internationalterrorism, separatist activities, penetration of radical religious beliefs, spread and transit of drugs, illicit trade inweapons and human trafficking.• Conclude agreements with neighbouring and other countries on the provision of legal assistance in pursuing,identifying, and punishing criminals regardless of national borders.• Expand international cooperation aimed at safeguarding against natural disasters and preventing the spread ofvarious contagious diseases.• Cooperate with neighbouring countries on ensuring the quality and safety of imported goods, foodstuffs and drugs.Strategic objective 2. Implement a national security policy aimed at ensuring a robust economic development, stablepolitical and social situation, and environmental protection:• Create conditions wherein the police, intelligence services, courts, and prosecutors fight crimes without violatingbasic human rights and ensure social order; citizens respect law and social order, understand the work of lawenforcementorganizations, as well as support and cooperate with them.• Establish an integrated mechanism of preventing natural disasters and providing assistance to their victims.Strategic objective 3. Revise the National Security Concept, the Law on National Security, the Law on the NationalSecurity Council and other relevant legislation in line with the objectives of the MDGs-based Comprehensive NationalDevelopment Strategy of Mongolia; create a mechanism to monitor and assess the enforcement of these laws, regulations andstrategies, as well as the implementation of the decisions thereof by the National Security Council:• Revise laws and regulations governing the implementation of the national security policy and other related activitiesin line with the objectives of the MDGs-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia.• Determine the appropriate structure, organization and the competence of the National Security Council, and improvethe mechanism of implementing and monitoring the enforcement of recommendations made by the NationalSecurity Council.• Coordinate the implementation of the MDGs-based Comprehensive National Development Strategy of Mongoliawith the State policy of ensuring and strengthening the national security.29

• Develop and introduce core indicators to assess state of national security.7.5. Foreign policySteer the country’s foreign policy at creating a favourable external environment for implementing the MDGs-basedComprehensive National Development Strategy of Mongolia and forging effective partnerships with other countries.Create conditions for reliably protecting the security and independence of our sovereign nation by maintaining friendlyrelations with the two neighbours and other countries in the world, strengthening the country’s position on international arena,creating a network of mutually beneficial political, economic and humanitarian cooperation with leading regional and worldpowers, as well as protecting the legitimate interests of Mongolian citizens and legal entities abroad.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. Implement a peace-loving and active foreign policy:• Pursue a peace-loving, non-confrontational, open and multi-pillar foreign policy.• Attach priority importance to maintaining mutually beneficial, balanced relations with the two neighbouringcountries. Pursue a policy of gaining access to the markets of these countries while receiving the preferencesenjoyed by developing and landlocked countries.• Pursue a policy of maintaining comprehensive partnership relations with the United States of America, Japan andthe European Union.• Expand Mongolia’s relations with India, the Republic of Korea, and ASEAN countries and work towards furtherdeveloping partnership cooperation with these countries in the fields of investment, culture, and humanitarianaffairs.• Stimulate and expand traditionally friendly relations and cooperation with the countries of Eastern Europe.• Actively develop further the relations established with Turkey, Kazakhstan and some Arab countries.• Expand relations with the specialized agencies of the United Nations and other organizations, and utilize theirassistance and experience in implementing the MDGs-based Comprehensive National Development Strategy ofMongolia.• Seek constructive participation in regional political and economic integration schemes and gain membership in theAsia-Pacific Economic Cooperation (APEC).• Attach priority to joining the negotiations to advance mutually linked cooperation processes in Northeast Asia andEast Asia, and strengthen the country’s position in these regions.Strategic objective 2. Develop effective foreign economic relations:• Pursue a policy of diversifying as much as possible the country’s foreign economic relations.• Develop national policy on concluding free trade agreements that respect situation of a small developing state andseek to conclude such agreement with some countries.• Pursue a consistent policy of actively promoting the interests of land-locked countries, including by making progressin ensuring a notable reduction and subsequent elimination of transit and other fees imposed on Mongolian goods intransit through the territories of the Russian Federation and the People’s Republic of China.Strategic objective 3. Activate foreign relations in other fields.• Implement a policy of protecting the rights, freedoms, legitimate interests, and safety of Mongolian citizens residingin other countries, expanding ties of cooperation with ethnic Mongolians abroad, encouraging mutual support inpreserving the Mongolian language, culture and traditions, as well as attracting their assistance to development ofMongolia.• Adhere to the principle of assigning to Mongolian diplomatic missions to foreign countries and internationalorganizations not only professional diplomats, but also people well qualified in economics, science and technology.7.6. Defence PolicyIn setting and implementing its domestic and foreign policies, the Mongolian state will keep strengthening the country’sdefense capacity at the center of its attention and will establish an effective system of general management and civilian control ofArmed Forces. A local defense system fitting Mongolia’s Regional Development Programme will be created.Both phases (2007-2021):Strategic objective 1. Establish and strengthen integrated defense system based on local defense.30

• Steer the state defense policy to ensure national security, progress and guarantee of a peaceful life for thepopulation.• While pursuing Mongolia’s socio-economic development, accumulate proper reserves for State mobilization in linewith defense interests of the country.• Elaborate the meaning and purpose of the notion of patriotism in connection with aspirations for nationaldevelopment and aim to make it a concept related to everyone.• Improve health, provide higher education, knowledge and skills to young generation, improve quality of the Armedforces’ standing troops and mobilization reserve, nurture a feeling of pride for the country’s Armed Forces in allcitizens.• Improve State administration of the Armed Forces and create a professional, integrated management system to unifycoordination of General troops, Border troops and Internal troops.Strategic objective 2. Improve general management and civilian control of the armed forces and develop professionalarmed forces, capable of executing diverse tasks:• Gradually transfer General troops into professional military units and detachments with permanent staff, bringmilitary structure, organization, military training, armaments and technical equipment of Border troops and Internaltroops closer to international standards.• Enhance capacity and training of armed forces to participate in the UN peacekeeping and other internationaloperations, strengthen structure and organization of military units and detachments, specially designated for antiterroristactivities and elimination of consequences thereof, improve their mobility and ensure permanent stand-byreadiness.• Consolidate the system of civilian control of armed forces.Strategic objective 3. Implement step-by-step renovation of armaments and equipment.• Within the framework of improving management of defense resources set up “Armed Forces Development Fund”with a purpose of facilitating phased renovation of armaments and equipment of the armed forces and supported byaid, donation and budget funds.• Improve and upgrade battalions capable of performing peacekeeping operations, military units designated for antiterroristactivities, anti-aircraft defense forces, military command communication, information system, weapons andequipment using budget investments, international assistance and aforementioned fund.EIGHT. MAIN OUTCOMES OF POLICY IMPLEMENTATION,MECHANISMS FOR THEIR ACHIEVEMENT8.1. Main outcomes of the MDGs-based Comprehensive National Development Strategy of MongoliaBy implementing the MDGs-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia the followingmeasurable results will be achieved:Period of intensive economic development (2007-2015)The Millennium Development Goals will be fully achieved by 2015:• As a result of active and rapid economic growth many new jobs will be created, poverty halved.• Human development index to be 0.83.• In comparison to the year 2000, under-five mortality rate down by two-thirds, maternal mortality by three-forthand the spread of the HIV/AIDS consistently reduced.• A notable progress achieved in fostering gender equality in all areas.• All children of school age fully enrolled in primary education, gender gap eliminated.• General education schools transferred to 12-year system, multi-alternative curricula and programmes elaboratedand implemented.• Average annual economic growth no less than 14 percent, GDP per capita no less than 5000 USD.• Extraction of mineral resources increased noticeably. Share of processing industry in GDP increased fourfold,high technologies introduced and product competitiveness increased.• Industry for extraction of oil and chemical products from coal established, no less than 50 percent of thedomestic consumption of oil and oil products supplied by national industry.• Tourism sector developed, number of tourists visiting the country in one year reached one million.• Knowledge-intensive industry and service industry developed and foundation for a knowledge-based economylaid.• A favorable environment for the development of SME achieved.• Unemployment noticeably decreased.31

• Opportunities for software production and export created, consumption increased.• 20-30 thousand households in ger districts of the capital city connected to the central public utility systems;nationwide average of 10 thousand households improved their housing conditions annually.• Agricultural production and food supplies for population improved.• Livestock breeding quality improved by using biotechnology and genetic engineering, harvest of cropsincreased. Average annual wheat production increased fourfold, average annual production of potatoes andvegetables increased 1.5 times.• In infrastructure significant objectives achieved, the length of paved roads reached 8 thousand km. Constructionof railroad in Gobi and Eastern region accomplished by 60 percent. 70 percent of the construction work of thesecond railroad completed. Electrification of the main railroad resolved.• All soums of Mongolia have permanent power supply, all herder households supplied with solar and windenergy. Domestic power needs fully met and export of electricity started.• Regional development intensified and excessive concentration of population in Ulaanbaatar eased. Populationof some main regional centers no less than 50 thousand inhabitants.• Emergence of modern towns with population of 10-20 thousand inhabitants alongside large strategic deposits,such as Tavantolgoi and Oyu Tolgoi.• Family strengthened and population increased. Comprehensive measures to eradicate domestic violence taken.• Enrollment of children in primary education reached 99.1 percent, in secondary education - 97.2 percent and inbasic education - 98.3 percent.• Number of state or non-state owned general education school centers corresponding to or nearing theinternational standards to be more than 10.• Have more than two universities, nearing the international standards.• Family doctor system fully taken root.• 60 percent of soum and aimag hospitals and 100 percent of the district hospitals equipped with treatment anddiagnostics equipment.• Medical case records 100 percent transferred to electronic files.• Number of patients from rural areas arriving for diagnostics decreased by more than 50 percent.• A treatment and diagnostics center that meets international standards established, number of patients goingoversees for treatment and diagnostics noticeably decreased.• Accessibility and quality of medical services reached 75 percent.• Air pollution in Ulaanbaatar and other big cities fully eliminated. Comprehensive management of garbage andwaste implemented, thus sharply decreasing sources of environmental pollution.• The size of territories of special significance for preservation of the ecosystem balance of Mongolia enlarged tono less than 20 percent of the total territory, i.e. more than 30 million hectares.• Drinking water needs of the 70 percent of the urban population and 60 percent of the rural population met.Transition to a knowledge-based economy (2016-2021)• At this stage average annual economic growth no less than 12 percent, GDP per capita no less than USD 12thousand, knowledge-intensive industry and services expanded, knowledge-based economy developed,Mongolia became a middle-income country.• Mongolian economy as a whole efficient and competitive.• Shift from extraction of mineral resources to production of end products accelerated.• Average of no less than 15 thousand households improved their housing conditions nationwide annually.• Middle-income citizens constituted 60 percent of the total population.• Enrollment at all school levels reached 100 percent.• Number of schools and universities with curriculum fully corresponding to international standards increased.• Financing of research work reached 2 percent of GDP in 2015 and 3 percent of GDP in 2021. One-third ofthese expenses shouldered by the private sector.• Mongolia became a country that adopted and mastered modern technology.• Tourism developed, number of tourists visiting Mongolia a year equaled the country’s population.• Intensive farming developed, food needs of the population satisfied mainly by domestic ecologically cleanproducts, export of food products increased.• Consumption of oil products fully supplied by domestic production.• Modern transportation, communication and energy infrastructure, competitive in the region and in Asia, created.Length of paved roads reached 11 thousand km. Exploitation of second railway started, a railroad network inWestern, Gobi and Eastern regions established.• Mongolia fully and reliably met its power, heating and energy needs from domestic sources, and became asupplier of electricity to the world market.• Regional main centers developed, their population reached no less than 100 thousand people each, favorableconditions created for people to enjoy stable lives and work in their localities.• Average life expectancy reached 72.32

• Needs of soum and aimag hospitals fully satisfied.• Number of patients arriving for diagnostics and treatment from rural areas to the city decreased by 95 percent.• Accessibility and quality of medical services reached 95 percent.• Targeting of social welfare services improved and efficiency increased.8.1.1. National and regional programmes of MongoliaThe following national programmes will be developed and implemented within the framework of the MDGs-basedComprehensive National Development Strategy:• “Mineral resources”• “Technology”• “Infrastructure”• “Water”• “Rural development”• “Tourism”• “Housing”• “Cities”• “Education”• “Health”• “Food security”The following regional programmes will be implemented, industrial and technological parks and complexes will beestablished:• Western, Eastern, Central and Hangai Regional Development Programmes,• Industrial, technological and business incubator parks in Nalaikh, Bagahangai and Baganuur districts of theUlaanbaatar city, “Airservice International” park,• “Darkhan” industrial technological park,• “Selenge” industrial technological park in Sukhbaatar city,• “Altangobi” industrial technological park in Choir city,• “Dornod” industrial technological park,• “Erdenet” industrial technological park,• “Kharkhurem (Kharkhorin)” training, scientific, technological park,• “Khovd”, “Uliastai”, “Undurkhaan” industrial technological parks will be established.• Zamyn-Uud, Altanbulag, Tsagaannuur free economic and trade zones established.8.2. System to Implement MDGs-based Comprehensive National Development StrategyReform of the functioning of state institutions to the level, wherein a leadership capacity necessary to implementMongolia’s MDGs-based Comprehensive National Development Strategy is created, will be a necessary pre-condition for thesuccessful implementation of this strategy.The Government, in its draft Action Plan for its term in office, will determine Government Priorities, based on theMDGs-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia and will have this draft Action Plan approved inaccordance with rules and regulations as stipulated in the relevant laws and will organize its implementation.8.2.1. Coordination systemWithin the framework of the MDGs-based Comprehensive National Development Strategy-based Action Plan theGovernment will coordinate this long-term strategy through providing strategic planning, policy guidance, setting of programmes,coordination, monitoring and evaluation for each of the Government’s main sectors.An institution responsible for the MDGs-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia will beestablished within the Government structure. In addition to elaborating long-term national and regional development plans,developing wide-scale programmes, and ensuring inter-sector coordination, this institution will be responsible for monitoring,analyzing and evaluating the implementation of policies, plans and programmes. Furthermore, it will be responsible formonitoring and improving the current policy document, developing a long-term vision for the future, and submitting them to theGovernment for approval as maybe necessary.8.2.2. Planning mechanism33

The Government will incorporate the MDGs-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia in themain guidelines for Mongolia’s economic and social development, budgetary notes, budgets, state monetary policy and ensure itsimplementation.8.2.3. Reporting, oversight and evaluation of the implementation outcomesThe Government shall report on the yearly implementation of the MDGs-based Comprehensive National DevelopmentStrategy of Mongolia within the first quarter of the next year.The National Security Council shall oversee the implementation of the National Programmes executed within theframework of the MDGs-based Comprehensive National Development Strategy of Mongolia.In order to execute constant oversight, monitoring, analyzing and evaluation of the progress and results of the activities,undertaken in the process of implementing the MDGs-based Comprehensive National Development Strategy of Mongoliafollowing activities will be carried out:Stages for monitoring and evaluation of implementation of the objectives set in the policy document:Stage 1: First stage evaluation of the Policy Goals (Timeline: 30 June 2010)Stage 2: Intermediate stage evaluation of the Policy Goals (Timeline: 30 June 2015)Stage 3: Final stage evaluation of the Policy Goals (Timeline: 30 June 2020)Monitoring, analysis and evaluation will be implemented by the central and local state administrative institutions withthe participation of relevant professional and research organizations and NGOs, in accordance with the integrated plan. Relatedfunds shall be allocated in each year’s budget. Monitoring and analysis shall be carried out constantly.Each objective reflected in the policy document will have indicators to evaluate its implementation results. Indicators toevaluate most important goals will be determined for each sector in advance.8.2.4. Possible risks to Mongolia’s long-term development and risk managementThe following possible risks will be taken into account while implementing the MDGs-based Comprehensive NationalDevelopment Strategy of Mongolia.Economic risks:• Sharp drop in prices of gold, copper and coal on world markets• Discriminatory trade restriction and tariff policy by neighboring countries• Major regional banking or financial crisis• Decline or halt in foreign investment• Sharp rise in oil prices• Sudden decline in the world economic growth, especially in the People’s Republic of China• Domestic financial crisis, steep budget deficitNatural and climatic changes, disasters:• Drought, dzud occurrence over several years• Excessive impact of desertification• Other disastersRisks to population health:• Major outbreak of contagious livestock disease of category ”A”• Major outbreak of highly contagious diseases such as bird flu and plague• Major outbreak of HIV/AIDSIndustrial and business risks:Large-scale, long-term energy black-outIndustrial or technical disasterBreakdown of road, transportation and communication networks34

State administration risks:• Poor implementation of legal acts and regulations• Absence of visible positive results of the State and government activities• Weak system of reciprocal oversight among State institutions, unclear power distribution and absence ofaccountability• Inability to hold just, transparent elections• Spread of corruption• Protracted social crisisRisk management mechanism for above-mentioned risks will be constantly improved and implemented withinintermediate and short-term planning.МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ“Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтодсуурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого”батлах тухайёсчилсон хувь-2008.02.12Монгол Улсын Их Хурлаас ТОГТООХ нь:1.”Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлого”-ыг хавсралтаар баталсугай.2.Монгол Улсын Засгийн газар /С.Баяр/-т даалгасугай:1/”Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлого”-д заасан стратегийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэх зохион байгуулалтын арга хэмжээ авч,Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, жил бүрийн улсын төсөв, эдийн засаг, нийгмийгхөгжүүлэх үндсэн чиглэлд тусган хэрэгжүүлэх;2/”Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлого”-ын хүрээний Үндэсний хөтөлбөрүүдийг шинээр болон шинэчлэн боловсруулж, улмаархэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах.3.”Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлого”-д тусгагдсан стратегийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн дунд хугацааны бодлогынбаримт бичиг, зорилтот хөтөлбөр, төслүүдийг боловсруулан Улсын Их Хурлаар батлуулж, Засгийнгазрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусган хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулж ажиллахыг тухайтухайн Засгийн газарт зөвлөсүгэй.МОНГОЛ УЛСЫНИХ ХУРЛЫН ДАРГАД.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН35

Монгол Улсын Их Хурлын2008 оны 12 дугаар тогтоолынхавсралтМОНГОЛ УЛСЫН МЯНГАНЫ ХӨГЖЛИЙНЗОРИЛТОД СУУРИЛСАН ҮНДЭСНИЙХӨГЖЛИЙН ЦОГЦ БОДЛОГООРШИЛ1. “Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлого” нь хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгэм дэх монгол хүний хөгжлийг хангах, тус улсынэдийн засаг, нийгэм, шинжлэх ухаан, технологи, соёл иргэншлийг эрчимтэй хөгжүүлэхэд чиглэсэнирэх арван дөрвөн жилийн бодлогыг дэлхий нийт, бүс нутгийн хөгжилтэй нягт уялдуулан цогцоортодорхойлж байна.2. Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогынзорилт нь хувийн хэвшил тэргүүлсэн эдийн засгийн эрчимтэй өсөлт, монгол хүний хөгжил, түүнийдотор боловсрол, эрүүл мэнд, түүнчлэн шинжлэх ухаан, технологи, байгаль орчны тогтвортойхөгжлийг тэргүүлэх чиглэл болгож, хүнийг оюунжуулж, чадваржуулах замаар Мянганы хөгжлийнзорилтын биелэлтийг хангах, өндөр технологи, байгаль орчинд халгүй үйлдвэрлэл, үйлчилгээгэрхэмлэн өсөлтөө хангадаг мэдлэгт суурилсан эдийн засагтай болох, иргэддээ үйлчилдэг, хүний эрх,эрх чөлөөг хангадаг, авлига, хүнд суртлаас ангид ардчилсан төрийн тогтолцоог төлөвшүүлэх замаарМонгол Улсын бүрэн эрхт байдлыг хамгаалан бэхжүүлж, дундаж хөгжилтэй улс болгоход оршино.3.Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогодМонгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлого, тэргүүлэх чиглэлүүд, тэдгээрийг хэрэгжүүлэхстратеги, хүрэх үр дүнг 2007-2015 онд Мянганы хөгжлийн зорилтыг хангах, эдийн засгийг эрчимтэйхөгжүүлэх, 2016-2021 онд мэдлэгт суурилсан эдийн засагт шилжих хоёр үе шаттай хамтатган авчүзсэн болно.НЭГ. НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ1.1. Дэлхийн хөгжлийн чиг хандлагаХүн төрөлхтөн шинжлэх ухаан, технологийн хувьсгалд тулгуурлан аж үйлдвэржсэн нийгмээсмэдээлэлжиж, даяаршиж буй нийгэмд шилжиж байна. Дэлхий дахины эдийн засаг, зах зээлийнхарилцаанд мэдээлэл, хүн, барааны асар өргөн шилжилт хөдөлгөөн, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний хилхязгааргүй урсгал явагдаж, түүнд суурилсан даяаршилын цоо шинэ нөхцөл байдал бүрдэжбайгаагаас улс орнууд хүн, нийгмийн хөгжил, эдийн засгийн өсөлтийн хэтийн бодлогоо даяндэлхийн болон бүс нутгийн хөгжлийн үйл явцтай нягт уялдуулан тодорхойлох болов. Ийм нөхцөлд36

Монгол Улсын хөгжилд дэлхийн, ялангуяа Ази тив, Төв болон Зүүн хойд Азийн бүс нутгийнхөгжлийн хандлага, даяаршилын эерэг болон сөрөг хүчин зүйлсийн нөлөөллийн аль алийг ньтооцож, хөгжлөө эрчимтэй бөгөөд тогтвортой болгохын тулд урт, дунд, богино хугацааны хөгжлийнбодлого, стратегиа тодорхойлох шаардлага тулгарч байна.Даяаршилын нэг давуу тал болох шинэ технологи эзэмшиж, түүнийг нутагшуулж чадсан улсорнууд хөгжлийн давуу байдлыг олж авч байна. Ирээдүйн технологийн чиг хандлага зөвхөн заримтехнологийн дэвшлийг хурдасгах төдийгүй, мэдээлэл, био зэрэг технологийн хам нөлөөнийүйлчлэлээр аж амьдралын бүхий л хүрээнд хувьсгал хийх юм.1.2. Бүс нутгийн хөгжлийн хандлагаАмерик, Европоос гадна Ази тив дэлхийн хөгжлийн нэгэн чухал тулгуур төв болох үйл явцулам бүр хүчтэй болж, Энэтхэг, Хятад улсуудын түргэн хурдацтай хөгжил, хүн амын өсөлт ньдэлхий дахины анхаарлыг өөрийн эрхгүй татаж байна.Азийн улс орнууд худалдаа, эдийн засгийн хувьд улам бүр ойртон нягтарч, Азийн бондыннэгдсэн зах зээлийг байгуулах үйл явц өрнөж байгаагийн зэрэгцээ Азийн валютын санг байгуулах,Азийн нэгдсэн мөнгөн тэмдэгт бий болгох асуудлыг ч хэлэлцэж эхэллээ.Дэлхийн болон бүс нутгийн хөгжлийн чиг хандлагыг товчлон дүгнэвэл:• даяаршилд зохих байраа эзэлж чадвал тухайн орнуудын хөгжил түргэсэх боломж бий болох;• хүний хөгжлийн асуудлыг эн тэргүүнд анхаарч, ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулах тодорхойзорилтыг хамтын хүчээр шийдвэрлэх боломж нэмэгдэх;• тухайн улс орны дотоодын хөгжлийн ялгаатай байдал арилах;• байгаль орчинд халгүй хөгжихийн хамт байгалийн гамшгаас сэргийлэх чадамжтай болох;• мэдээлэл, харилцаа, био, нано, роботикс, сансрын зэрэг шинэ технологийг эрчимтэйхөгжүүлэх өргөн боломж нэмэгдэх;• шинжлэх ухаан, технологийн хөгжилд ихээхэн хөрөнгө зарцуулж, үр дүнг нь үйлдвэрлэл,үйлчилгээний салбарт нэвтрүүлэн үр ашигтай болгох;• бүс нутгийн хамтын ажиллагаа, чөлөөт худалдааг хөгжүүлэх, бүс нутгийг хамарсанүйлчилгээ, үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх бололцоо нэмэгдэх зэрэг хандлагатай байна гэж үзэжболно.ХОЁР. МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН ӨНӨӨГИЙНБАЙДАЛ, ОРЧНЫ ҮНЭЛГЭЭ2.1. Монгол Улсын хөгжлийн өнөөгийн байдалМонгол Улсын хөгжлийн хандлага. Дэлхийн болон бүс нутгийн эдийн засгийн хөгжилэрчимжиж, Монгол Улсын гадаад эдийн засаг, худалдааны орчин нөхцөл тааламжтай болж, манайулс бүс нутгийн болон дэлхийн зах зээлтэй хялбар холбогдож, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ дэлхийдахинд таниулах боломж нэмэгдэж байна. Энэхүү тааламжтай нөхцөл нь Монгол Улсад Мянганыхөгжлийн зорилтыг хэрэгжүүлж, эрчимтэй хөгжлийн замд гарах сайхан бололцоо олгож байна.Үүнд:Манай улсын хөгжлийн давуу болоод сул талыг дэлхий нийтэд доорхи байдлаар үнэлж байна.Хөгжлийн давуу үзүүлэлтүүд:37

• анхан шатны сургуульд хамрагдалт сайн, бичиг үсэг тайлагдалтын түвшин өндөр;• вакцинжуулалтын хамрагдалт сайн;• 1000 хүнд ногдох эмчийн тоо харьцангуй өндөр;• хүн амын насны бүтэц зөв;• макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд сайжирч байгаа;• Орос, Хятадын томоохон зах зээлтэй ойр;• ашигт малтмалын нөөц их;• түүхийн баялаг сургамж, уламжлалтай;• бараг бүхэлдээ онгон төрхөөрөө хадгалагдаж үлдсэн байгалийн өвөрмөц цогцолбор, ховор анамьтан, ургамлын төрөл зүйл, баялаг бүхий өргөн уудам газар нутаг, түүнд зохицсоннүүдлийн амьдралын өвөрмөц хэв маягтай.Хөгжлийн сул үзүүлэлтүүд:• хүн амын өсөлт удаан, наслалт харьцангуй богино;• нярай хүүхдийн болон эхийн эндэгдэл их;• хүн амын тоо цөөн, тархай бутархай байршилтай, хөдөлмөрийн нөөц хязгаарлагдмал,ялангуяа мэргэжлийн ур чадвар сайтай инженер техникийн ажилтан, ажилчид, зах зээлийнмэдлэгтэй мэргэжилтний тоо цөөн;• боловсролын чанар хангалтгүй, шинжлэх ухаан, технологийн хөгжлийн түвшин доогуур,бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний чанараар дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх чадвар сул;• уур амьсгал нь эрс тэс, мал аж ахуй, газар тариалангийн үйлдвэрлэл цаг уурын өөрчлөлтөөсхэт хамааралтай;• ойт талбайн эзлэх хувь бага, цөлжилтийн явц хурдасч байгаа, экосистемийн эмзэг орчинтой,байгалийн нөхөн сэргэх чадвар сул;• эрчим хүчний хангамж бага, найдваргүй, дэд бүтэц сул хөгжсөн;• тивийн болон бүс нутгийн олон улсын гол зам, харилцаанаас алслагдсан, далайд шууд гарахгарцгүй;• орон сууцны хүрэлцээ тааруу;• ажилгүйдэл, ядуурал их;• эдийн засгийн бүтэц өрөөсгөл;• Засгийн газрын зарлагын хэмжээ хэт их;• тусгай зөвшөөрөл олгох үйл явц удаан, хүнд суртал, авлига их, төрийн албаны чадвар сул;• гадаад худалдаа, түүний дотор экспортын бүтэц өрөөсгөл;• дотоодын зах зээлийн багтаамж бага;• хөрөнгө санхүү, валютын нөөц хязгаарлагдмал, эдийн засаг нь цөөн бүтээгдэхүүнээсхамааралтай;• эрүүл мэнд, боловсрол, шинжлэх ухааны салбаруудад зарцуулж буй хөрөнгө бага, зарцуулалтнь оновчгүй;• оюуны өмчийн эрхийн хамгаалалт муу зэрэг юм.ГУРАВ. МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН ЗАРЧИМ,АЛСЫН ХАРАА, ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛҮҮД3.1. Монгол Улсын Үндэсний хөгжилд баримтлах зарчимМонгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлогод дор дурдсан зарчим баримтлана:• ардчилсан ёс, шударга ёс, хүний эрх, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах;38

• улс орны хөгжилд иргэн бүр оролцох, хувь нэмрээ оруулах, манлайлах нөхцөлийг бүрдүүлэх;• хөгжлийн бодлого, стратегийг хэрэгжүүлэх чадамж, бүтцийг бий болгох;• зах зээлийн эдийн засагт суурилсан хөгжил эрчимтэй, тогтвортой байх;• хөрөнгө нөөцийг бодлогын тэргүүлэх чиглэл, эрэлт хэрэгцээнд суурилан хуваарилах, түүнийгил тод байлгах, зарцуулалтыг хянан гүйцэтгэлийн үр дүнг үнэлж дахин төлөвлөх;• бүх талын түншлэлд суурилах;• өөрчлөгдөмтгий нөхцөл байдалд уян хатан зохицох чадамжтай болох;• бүх шатанд хариуцлага хүлээх чадвартай болох, ил тод байх, хууль дээдлэх.3.2. Монголчуудын эрхэмлэн дээдлэх зүйлсМонгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлогод дор дурдсан зүйлсийг эрхэмлэн дээдэлнэ:• Монгол Улсын Үндсэн хуулийг баримтлах;• шударга амьдарч, ажиллах, нийгмээ эвсэг, найрсаг байлгах;• бие хүн, нийгмийн хөгжил дэвшлийг өөрсдийн гараар бусадтай хамтран бүтээн байгуулах;• эх оронч үзэл нь улс орноо хөгжүүлснээр тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлаа хамгааланбэхжүүлэх зарчим дээр тогтох зэрэг болно.3.3. Монгол Улсын үндэсний хөгжлийн алсын харааМонгол Улсын үндэсний хөгжлийн 2021 он хүртэлх алсын харааг дор дурдсанбайдлаар тодорхойлж байна:“Монгол Улс нь өргөн уудам нутаг, байгалийн их нөөц баялаг, бахархам түүхтэй, итгэлнайдвар дүүрэн, ирээдүйн зол жаргалтай орон” мөн.Бидний монголчууд түүх, соёлоо эрхэмлэн хүндэлж, үндэсний бахархалтай, өндөрболовсролтой, өөрсөддөө итгэлтэй байж, хүсэл тэмүүлэлдээ хүрч, эх орондоо тав тухтай, чинээлэг,сэтгэл хангалуун аж төрнө.Монгол Улсын хөгжил бол аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолын баталгаа мөн. Хөгжлийнүндэс нь үндэсний эв нэгдэл юм.3.4. Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлогыг хэрэгжүүлэгч талууд, тэдний хүлээх үүрэг, оролцооМянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогодтусгасан зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд иргэн, аж ахуй нэгж, байгууллага, төр, иргэнийнийгмийн хамтын ажиллагаа шийдвэрлэх үүрэгтэй. Үндэсний хөгжилд талууд дараахьүүрэг, оролцоотой байна:Иргэд:• гэр бүлээ асран тэтгэх, амьдралын хэв маяг нь эрүүл, саруул байх, үр хүүхдээ зөвхүмүүжүүлэх, түүнд боловсрол олгох;• аж ахуйч байх, олсон орлогоо зөв зарцуулах;• хорт дадал зуршлаас татгалзаж, сэргийлж байх;• өндөр мэдлэг боловсролтой болох, боловсролоо байнга дээшлүүлэх чадвартай байх;• эрх, эрх чөлөөгөө эдлэхдээ бусдын эрх, эрх чөлөөнд хүндэтгэлтэй, ёс зүйтэй хандах, хүлээсэнүүргээ биелүүлж байх;• нийгмийн харилцаанд идэвхтэй оролцож, өөрсдийн дуу хоолойг хүргэдэг байх;39

• төрийн байгууллагын үйл ажиллагаанд хяналт тавих хуулиар олгогдсон эрхээ эдлэх.Бүх хэвшлийн аж ахуй нэгж, байгууллага:• ажлын байр нэмэгдүүлэхийг эрмэлзэх;• ажлын байрны эрүүл, аюулгүй орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх;• ажилтныхаа мэргэжлийн чадварыг дээшлүүлэх, нийгмийн асуудалд дэмжлэг үзүүлэх;• хууль тогтоомжид заасан үүргээ биелүүлэх;• байгаль орчноо хамгаалах, түүнд халгүй шинэ технологи нэвтрүүлэх;• зах зээлд шударгаар өрсөлдөх;• ил тод үйл ажиллагаа явуулах, тайлагнах.Иргэний нийгэм:• төрийн байгууллага, түүний удирдах ажилтны үйл ажиллагаанд үр нөлөөтэй хяналт тавих;• нийтийг хамарсан аливаа шийдвэр гаргахад өөрийн дуу хоолойг нэмэрлэж оролцох.Төр:• иргэдийнхээ эрүүл, аюулгүй амьдрах, бизнес эрхлэх, хөрөнгө оруулалт хийх таатай орчиннөхцөл бүрдүүлэх;• банк, санхүүгийн зохистой, найдвартай тогтолцоо бий болгож, түүний эрүүл, ил тод орчныгхангах;• төрийн удирдлагын хариуцлагатай, нээлттэй, шуурхай байдал, мэдээ, мэдээллийн ил тодбайдлыг хангах, төрийн шийдвэр гаргах түвшинд иргэний нийгэм, хувийн хэвшлийноролцоог нэмэгдүүлэх;• төрийн үйлчилгээг иргэдэд чанартай, хүртээмжтэй, шуурхай хүргэх нөхцөлийг бий болгох;• бизнес, аж ахуйн үйл ажиллагааг зохицуулах эрх зүйн тогтолцоог хүнд сурталгүй, шуурхайболгох, эрх зүйн актын тоог цөөн байлгах.3.5. Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлогын тэргүүлэх чиглэлүүдМонгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогыгдор дурдсан зургаан тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд хэрэгжүүлнэ:• мянганы хөгжлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлж, монгол хүнийг бүх талаар хөгжүүлнэ.• экспортын баримжаатай, хувийн хэвшилд түшиглэсэн өндөр технологт, үүний дотормэдээлэл, харилцаа, био, нанотехнологи, транзит тээвэр, логистик, санхүүгийн зуучлалынүйлчилгээ, уул уурхай, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг гүн боловсруулахад суурилсанүйлдвэрлэл, үйлчилгээг эрчимтэй хөгжүүлж, тогтвортой, мэдлэгт суурилсан эдийн засгийгбий болгоно.• стратегийн ач холбогдолтой ашигт малтмалын орд газруудыг ашиглан хуримтлал бий болгож,эдийн засгийн эрчимтэй, өндөр өсөлтийг хангаж, орчин үеийн боловсруулах салбарынүйлдвэрлэлийг хөгжүүлнэ.• бүс нутаг, дэд бүтцийг эрчимтэй хөгжүүлж хот, хөдөөгийн хөгжлийн түвшний ялгаагбагасгана.• уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицсон арга чадавхийг бий болгох, экосистемийн тэнцвэртбайдлын алдагдлыг зогсоох, хамгаалах замаар хөгжлийн тогтвортой орчин бий болгоно.• улс төрийн ардчилсан тогтолцоог боловсронгуй болгож, авлига, хүнд суртлаас ангид, ил тод,хариуцлагатай, шударга тогтолцоог бүрдүүлнэ.40

ДӨРӨВ. МОНГОЛ УЛСЫН ХҮНИЙ ХИЙГЭЭД НИЙГМИЙН ХӨГЖИЛМонгол Улсын хөгжлийн 1 дүгээр тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:Монгол хүнд эрүүл, саруул аж төрөх, урт наслах, амар тайван байх, түүх, соёлоо хүндлэх,бүтээлчээр ажиллах, байнга суралцах, оюун ухаан, авьяас, чадвараа нээн хөгжүүлэх өргөнсонголттой байх таатай орчныг бүрдүүлэн “Монгол хүний амьдралын чанар”-ыг тасралтгүйдээшлүүлж, 2015 он гэхэд Мянганы хөгжлийн зорилтуудыг бүрэн биелүүлж, хүний хөгжлийниндексийг 0.83-д хүргэх бодлого баримтална. Монгол Улсын иргэдийн хөдөлмөр болон аж ахуйэрхлэлтийг дэмжих, ажлын байрны тоог нэмэгдүүлэх, гэр бүлийг бэхжүүлэх, амьжиргаагаасайжруулах чадамжийг дээшлүүлэх, хүн амын нийгмийн хамгаалал, халамжийн тогтолцоогболовсронгуй болгох замаар Мянганы хөгжлийн зорилтыг хангах бодлого баримтална.4.1. Ядуурал, ажилгүйдлийг бууруулах бодлогоМонгол Улсын эдийн засгийн өсөлтийг эрчимжүүлэх, хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх,ажилгүйдлийг бууруулах, гэр бүлийг бэхжүүлэх, хүний амьжиргааны чадамжийг хөгжүүлэх,хөдөлмөр эрхлэлт, нийгмийн хамгаалал, халамжийн тогтолцоог эрс шинэчлэх үндсэн дээр ядуурлыгбууруулж Мянганы хөгжлийн зорилтуудыг биелүүлэх бодлого баримтална.Нэгдүгээр үе шат (2007-2015 он):Стратегийн зорилт 1. Ядууст чиглэсэн, харьцангуй чинээлэг дунд давхаргыг төлөвшүүлэхэдийн засгийн бодлого хэрэгжүүлж, орлогын өсөлтийг хангах замаар ядуурлыг хоёр дахинбууруулна:• эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, ядуурлыг бууруулах стратегийн баримт бичгийг МонголУлсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогын тэргүүлэхзорилтуудтай уялдуулан хоёр жилд нэг удаа шинэчлэн сайжруулж, хэрэгжилтийг ньэрчимжүүлэх;• эдийн засгийн өсөлт, хөрөнгө оруулалтын арга хэмжээтэй нягт уялдуулан ажлын байрыгнэмэгдүүлж, ажилгүйдлийн түвшинг 3 хувиас ихгүй байлгах;• өрх, хүн ам, амьжиргааны түвшний талаархи үндэсний хэмжээний мэдээллийн сан байгуулна.Ажилгүй, ядуу, нэн ядуу иргэдэд мэргэжил, ажлын дадлага туршлага эзэмшүүлэн, ажлынбайртай болгох, хөгжлийн зээл, тусламжид хамруулах зэргээр амьжиргааны эх үүсвэртэйболох, орлогоо нэмэгдүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх;• ажлын байр шинээр бий болгосон аж ахуйн нэгж, байгууллагад эдийн засгийн урамшуулалолгох.Хоёрдугаар үе шат (2016-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Ядуурлыг бууруулахад бүхий л хэвшлийн байгууллага, иргэдийноролцоог хангасан зохицуулалтыг бий болгож, ядуурлын түвшинг эрчимтэй бууруулна:• ядуурлыг бууруулах асуудлаар салбар дундын үйл ажиллагааг уялдуулан зохицуулахмеханизмыг боловсронгуй болгох;• ядуурлыг бууруулах үйл ажиллагаанд зориулсан сан байгуулж, хөрөнгийн эх үүсвэрийгбүрдүүлэх;• ядуурлыг бууруулах бодлого, хөтөлбөрийг иргэдийн хэрэгцээ, чадавхид тулгуурланболовсруулж, хэрэгжүүлэх.41

4.2. Жендэрийн тэгш байдлыг хангах бодлогоЖендэрийн тэгш байдлыг гэр бүл, эдийн засаг, нийгэм, улс төр, соёл, хүний эрхийн хүрээндхангах бодлогыг хэрэгжүүлнэ.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Жендэрийн тэгш байдлын үзэл баримтлалыг үндэсний соёлындэвшилтэт уламжлал, хүн төрөлхтөний соёл иргэншлийн ололттой хослуулан төлөвшүүлнэ:• жендэрийн тэгш байдлыг хангах асуудлыг төрийн бодлого, хууль тогтоомжид тусганхэрэгжүүлж, бие даасан хуультай болох;• бүх шатны боловсролын хөтөлбөрийн агуулгыг жендэрийн мэдрэмжтэй болгох;• өмчийн болон хөдөлмөрийн харилцаанд эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийг адил, тэгш оролцуулахсоёлыг хэвшүүлэх;• удирдах, шийдвэр гаргах түвшинд жендэрийн тэгш байдлыг хангах нөхцөлийг бүрдүүлэх.4.3. Гэр бүлийн хөгжил, хүн ам зүйн бодлогоГэр бүл бат бэх байх, үр хүүхэд аюулгүй орчинд эрүүл өсөж хөгжих, уламжлалт ёс заншлаахүндлэх, байгаль дэлхийгээ хайрлан хамгаалах, авъяасаа хөгжүүлэх, сурч боловсрох эрмэлзэлтэй,бүтээлч, хариуцлагатай, хувь заяандаа эзэн иргэн болж төлөвших нөхцөлийг бүрдүүлж, хүн амааөсгөх бодлого баримтална.Бүх үе шат (2007-2021он):Стратегийн зорилт 1. Гэр бүлийг хүний аж төрөх таатай орчин болгоход чиглэсэн цогцбодлого хэрэгжүүлнэ:• гэр бүлийг уламжлалт соёл, ёс заншлын өвийг хадгалан хөгжүүлэх орчин болгох;• ядууралд орсон болон эмзэг бүлэгт хамрагдаж буй гэр бүлийн онцлогт тохирсон “Өрхийнхөгжлийн төлөвлөгөө”-г тэдний өөрсдийн оролцоотойгоор боловсруулж, түүнд үндэслэнамьжиргааг дээшлүүлэх ажлыг тасралтгүй хэрэгжүүлэх;• бүтэн өнчин, хаягдмал, гэр бүлээсээ дайжсан, хараа хяналтгүй хүүхдийг гэр бүлд, эсхүл гэрбүлтэй нь дүйцэхүйц халамжийн таатай орчинд өсгөж хүмүүжүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх;• “Гэр бүл, хүүхдийн цогц хөгжил” хөтөлбөрийг боловсруулж хэрэгжүүлэх;• өрх бүр угийн бичгээ хөтөлж, удамшлын доголдол, оюун ухааны хомсдолоос хамгаалахбодлого хэрэгжүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Хүн амын эмзэг бүлгийн хөгжлийг дэмжих хүний эрхэд суурилсан гэрбүл төвтэй төрийн цогц бодлого хэрэгжүүлнэ:• хүн амын тодорхой бүлгийн онцлог хэрэгцээнд тохирсон урьдчилан сэргийлэх, хөгжүүлэх,хамгаалах, зуучлах нийгмийн үйлчилгээг өргөжүүлэн хөгжүүлэх;• өсвөр үе, залуучуудад ардчилсан, эх оронч үзэл, үндэсний уламжлал, хэл соёл, зан заншлыгтөлөвшүүлэх;• хүн амын бүтцэд гарах өөрчлөлт, наслалтын асуудлыг нийгмийн бодлого, хөтөлбөр,хөгжлийн төлөвлөлтөд тусгах орчныг бүрдүүлэх;• хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг хамгаалах, нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцохтаатай орчныг бүрдүүлэх.Стратегийн зорилт 3. Эцэг, эх үр хүүхдээ эрүүл, саруул өсгөн бойжуулж, боловсролхүмүүжлийн зөв төлөвшилтэй болгон хөгжүүлэхэд чиглэсэн гэр бүлийн таатай орчныг бүрдүүлэхийг42

төрөөс дэмжинэ. Төрөлтийг дэмжих замаар хүн амын жилийн дундаж өсөлтийг нэмэгдүүлж, улмаархүн амаа өсгөх бодлого баримтална:• эхийн эрүүл мэндийг жирэмслэлтийн эхэн үеэс хамгаалах, ургийн бойжилтыг оношлох,хянах, хүүхдийг нэг нас хүртэлх хугацаанд шаардлагатай тохиолдолд нэмэлт тусгай хоол,хүнсээр үнэ төлбөргүй хангадаг үндэсний жишиг боловсруулан тогтоож хэрэгжүүлэх;• амаржсан эхчүүдийн хүүхэд асарсны тэтгэмжийг сарын дундаж цалингаас багагүй байлгаж,нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг төрөөс хариуцан төлөх;• 0-18 насны дөрөв ба түүнээс олон хүүхэдтэй гэр бүлийн эх /эцэг/-д олгох цалингийн,нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалын урамшууллын тогтолцоог хуульчлан хэрэгжүүлэх;• 0-18 насны дөрөв болон түүнээс дээш хүүхэдтэй өрхийг орон сууцны байраар хөнгөлөлттэйүнээр хангах бодлого хэрэгжүүлэх.Стратегийн зорилт 4. Хүүхэд эхээс төрсөн цагаасаа зургаан нас хүртэл гэр бүл, эсхүлтүүнтэй дүйцэх орчинд өсөж торних, зөв хүмүүжил, ёс суртахуунтай болох, сургуулийн өмнөхболовсрол олгоход төрөөс онцгой анхаарна:• хүүхдийг хөхөөр хооллох, зургаан нас хүртэл нь эрүүл мэндийн тусгай хяналтанд байлгахнөхцөл бүрдүүлэх;• амьжиргааны доод түвшнээс доогуур орлоготой өрхийн хүүхдийг зургаан нас хүртэл ньнасны онцлогт тохирсон эрүүл хоол хүнсээр хөнгөлөлттэй үнээр хангах;• хүүхдийг бие бялдар, эрүүл мэнд, оюун ухаан, сэтгэцийн зөв хөгжилтэй, үндэсний хэл,сэтгэлгээтэй болгон хүмүүжүүлэхэд эцэг, эх, эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн хамгааллынбайгууллагын үүргийг өндөржүүлэх.4.4. Боловсролын хөгжлийн бодлогоБүх нийтийн боловсролыг нийгмийн үйл хэрэг болгон хөгжүүлж, үндэсний боловсролынтогтолцоог олон улсын түвшинд ойртуулан төгөлдөржүүлж, оюунжсан, бүтээлч, чадамжтай хүнийнөөцийг байнга нэмэгдүүлнэ. “Боловсрол” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ. 2008 оноос ерөнхийболовсролыг 12 жилийн сургалтын тогтолцоонд шилжүүлэн 2015 он гэхэд хөвгүүд, охидыг багаболовсролд бүрэн хамруулж, хүйсийн тэгш бус байдлыг арилгана. Ур чадвар сайтай мэргэжилтэйажилтан бэлтгэх, дээд боловсрол олгох тогтолцоог олон улсын жишигт нийцүүлэх бодлогобаримтална. 2021 он гэхэд олон улсын жишигт нийцсэн боловсролын тогтолцоонд шилжинэ. Орондаяар оюун ухааныг эрхэмлэн дээдэлж амьдрах сэтгэл зүйн орчин бүрдүүлж, боловсролын бүхшатны сургалтыг 21 дүгээр зууны оюунжсан шинэ хандлагад зохицуулан өөрчилнө.Нэгдүгээр үе шат (2007-2015 он):Стратегийн зорилт 1. Суралцагчдад хүртээмжтэй, чанартай, хэрэгцээнд нь нийцсэнболовсрол эзэмших тэгш боломж бүрдүүлнэ:• бага насны хүүхдийг сургуулийн өмнөх боловсролд бүрэн хамрагдах боломж нөхцөлийгбүрдүүлэх;• бүх шатны боловсролын байгууллагын суралцагчид болон багшийн хүйсийн харьцаагтэнцвэртэй болгох;• боловсрол нөхөн олгоход дэмжлэг үзүүлэх;• хөдөөгийн малчин өрхийн 0-6 насны хүүхдэд сургуулийн өмнөх боловсрол олгох үйлажиллагааг нүүдлийн аж байдалд нь тохируулан зохион байгуулах;• 6 настай хүүхдийг сургуульд бүрэн хамруулах;• хөвгүүдийн боловсролын түвшинг дээшлүүлэхэд чиглэсэн хөтөлбөр хэрэгжүүлэх;• ерөнхий боловсролын сургуулийн дотуур байрны тохилог орчинг бүрдүүлж, дотуур байрандсуух хүүхдийн тоог 2.1 дахин нэмэгдүүлэх;43

• ерөнхий боловсролын сургуулийн суралцагчдын “Үдийн цай” хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэх;• 2010 он гэхэд хүн амын бичиг үсэг тайлагдалтын түвшинг 99.0 хувьд хүргэх.Стратегийн зорилт 2. Боловсролын бүх түвшний стандарт, сургалтын хөтөлбөрийг тухайнүеийн суралцагчийн хэрэгцээ, нийгмийн шаардлагад нийцүүлэн боловсронгуй болгоно:• шинжлэх ухаан, технологийн ололтод тулгуурлан боловсролын стандартын шалгууруудыгнарийвчлан тогтоох;• бүх түвшний боловсролын агуулгыг үндэсний ухамсар, мэдрэмж, түүх, соёлоороо бахархахүзлийг төлөвшүүлэх, өөрийн соёлыг дээдлэхийн хамт бусдын соёлд хүндэтгэлтэй хандах,оюун ухааныг эрхэмлэх, бүтээлчээр сэтгэх чадвар, мэдлэг, хүмүүжил олгоход чиглүүлж,суралцагчдын сонгох боломжийг өргөжүүлэх;• сургуулиудыг олон улсын боловсролын стандартад нийцсэн сургалтын хөтөлбөр,төлөвлөгөөтэй болгох;• боловсролын шинэчлэл-өөрчлөлтийг эхлэн туршиж зүгшрүүлдэг “Туршилтын баазсургуулиудын лаборатор бүтэц”-ийг буй болгоно. Yүнд: Улаанбаатар хотод 10 хүртэл, аймагбүрт 2 хүртэл тооны сургуулийг сонгох буюу шинээр байгуулах замаар хамруулж,боловсролын шинэчлэлийн санаачилгыг дэмжих;• бүх нийтийн монгол хэл, бичгийн боловсролыг тасралтгүй дээшлүүлж, бүх шатны сургуульдэх хэлээ төгс эзэмшиж ашиглах, бичих, илтгэх ур чадварыг хөгжүүлэх нөхцөл боломжийгнэмэгдүүлэх;• 2015 онд багтаан англи хэлийг бүх нийтийн голлох гадаад хэл болгох;• 2015 он хүртэлх хугацаанд бүх нийтийн англи хэлний сургалтын чанарыг дээшлүүлж, дээдболовсрол эзэмшигчид ажил, мэргэжлээрээ шаардлагатай мэдээллийг англи хэлээр ашиглахчадвартай болгох. 2021 он гэхэд төрийн захиргааны төв байгууллагын ажилтнууд албан ажлааангли хэлээр явуулах чадамжтай болох;• боловсролын хөгжлийн бодлогод дүн шинжилгээ хийх, шинэчлэлийн онол-арга зүйн үндсийгболовсруулах судалгааны чадавхийг бэхжүүлж, төрөөс санхүүжүүлэх.Стратегийн зорилт 3. Багшийн мэргэжил, арга зүйн хөгжил болон цалин хөлс, урамшуулал,нийгмийн асуудлыг цогцоор нь шийдвэрлэж, энэ чиглэлд хөрөнгө оруулалтыг эрс нэмэгдүүлнэ:• багш, удирдах ажилтан бэлтгэх, мэргэжил дээшлүүлэх тогтолцоог шинэчлэн сайжруулж, энэчиглэлд мэргэжлийн төрийн бус байгууллагын оролцоог нэмэгдүүлэх;• багш, боловсролын байгууллагын удирдах ажилтны ур чадварыг хөгжүүлж, ажлын чанар,хөдөлмөрийн үр бүтээлийг үнэлэх шалгууруудыг зөв тогтоож, цалин хөлс нэмэгдүүлэх,урамшуулал олгох зэргээр нийгмийн хамгааллыг сайжруулах;• газар нутгийн алслагдалт, цаг уурын онцгой нөхцөлийн нэмэгдэл олгох;• дотооддоо мэргэжил дээшлүүлэх нийт зардлыг 2004 онтой харьцуулан 2007 оноос эхлэнойролцоогоор 6 дахин нэмэгдүүлж, цаашид жил бүр 10 хувиас доошгүй өсгөх.Хоёрдугаар үе шат (2016-2021он):Стратегийн зорилт 1. Боловсролын тогтолцоог боловсронгуй болгох, чанарыг дээшлүүлэхзамаар олон улсын жишигт ойртуулахад төрийн гүйцэтгэх үүргийг нэмэгдүүлнэ:• төрийн болон төрийн бус өмчийн их, дээд сургуулийг хотхоноор зохион байгуулахад дэмжлэгүзүүлэх;• сургалтын дэвшилтэт арга барил бүхий гадаадын хөрөнгө оруулалттай мэргэжлийн сургалтынтөвүүдийг байгуулах, дунд сургууль төгсөгчдөд мэргэжлийн боловсрол эзэмшүүлэхийг бүхталаар дэмжих;44

• олон улсын бакалавр /IB/-ын диплом олгох сургуулийн тоог нэмэгдүүлэх, эдгээр сургуулийгтөсөв, татварын бодлогоор дэмжих.Стратегийн зорилт 2. Иргэд боловсролоо сайжруулж, аж ил мэргэжлээрээ хөрвөн суралцажбайх бодит боломж олгосон боловсролын н ээлттэй агуулга, уян хатан арга хэ лбэрийг бий болгожх эрэгжүүлнэ:• үндэсний тэргүүлэх мэргэжилтнийг төрийн бодлогоор дэмжих эрх зүйн орчинг бүрдүүлж,авъяас чадварыг хөхиүлэн дэмжих зорилтот хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж, түүнд зориулсанхөрөнгийг нэмэгдүүлж, оновчтой санхүүжүүлэх;• уул уурхай, биотехнологи, нанотехнологи, мэдээллийн технологийн чиглэлээр эхний ээлжинд1000 залууг тусгай сонгон шалгаруулалтаар сонгож, зохих бэлтгэл хангасны үндсэн дээр энэчиглэлээр хөгжлийн өндөр түвшинд хүрсэн орнуудад сургах сургалтын зардлыг төрөөс бүрэнсанхүүжүүлэх;• техникийн боловсрол, мэргэжлийн сургалт, дээд боловсролын чанар ба хамран сургалтынтөлөвлөлт, зохицуулалтыг сайжруулах;• их сургуулийн бие даасан байдал, академик эрх чөлөөг баталгаажуулан, их сургуулийншинжлэх ухааны чадавхийг дээшлүүлэхэд төрөөс тусгайлан дэмжлэг үзүүлэх.Стратегийн зорилт 3. Сургууль төвтэй менежментийг хөгжүүлж, сургалтын байгууллагынбүтэц, хэв шинж, байршлын зураглалыг шинэчлэн зохионо.• боловсролын салбарын захиргааны болон мэргэжлийн удирдлагыг боловсронгуй болгох;• хүүхдийн цэцэрлэг, бүх шатны сургуулийн бүтэц, хэв шинж, хэмжээ, байршлыг оновчтойболгосон цэцэрлэг, сургуулийн зураглалыг шинэчлэн боловсруулж, хэрэгжүүлэх.4.5. Эрүүл мэндийн хөгжлийн бодлогоМонгол Улсын хүний эрүүл мэндийн хөгжлийн бодлого нь эрүүл мэндийн тусламж,үйлчилгээг хүн амд тэгш, хүртээмжтэй, чанартай үзүүлж, өвчлөл, эндэгдлийг тууштай бууруулж, хүнамын цэвэр өсөлтийг дэмжиж, дундаж наслалтыг нэмэгдүүлэхэд чиглэнэ. Эрүүл мэндийн салбарынсанхүүжилтийг олон улсын нийтлэг жишигт нийцүүлэн оновчтой болгоно. “Эрүүл мэнд” үндэснийхөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлнэ. 2015 он гэхэд Эрүүл мэндийн салбарын мастер төлөвлөгөөнийхэрэгжилтийг бүрэн хангасан байна.Нэгдүгээр үе шат (2007-2015 он):Стратегийн зорилт 1. Сум, өрхийн эмнэлгийн анхан шатны тусламж хүргэх, шинжилгээ,оношилгоо, эмчилгээ, дархлаажуулалт хийх, шүдний өвчин эмчлэх, бэлгийн замаар дамжих халдвар,хүний дархлал хомсдолын вирус, дархлалын олдмол хомсдол, сүрьеэгээс сэргийлэх, эх, нялхсынэрүүл мэндийг хамгаалах чадамжийг цогц байдлаар хөгжүүлнэ:• эх, нялхсыг хамгаалах тогтолцоог боловсронгуй болгох;• шүд эмчлэх, эрхтэн тогтолцооны өвчний оношилгоо, эмчилгээний арга технологийг сумынтүвшинд нэвтрүүлэх;• бэлгийн замаар дамжих халдвар, хүний дархлал хомсдолын вирус, дархлалын олдмолхомсдол, сүрьеэтэй тэмцэх чадвартай болгох;• малчдад нүүдлийн өрхийн эмнэлгээр үйлчлэх тогтолцоог бүрдүүлэх;• газар нутгийн алслагдалтын болон цаг уурын онцгой нөхцөлийн нэмэгдэл олгох арга хэмжээгхэрэгжүүлэх.45

Стратегийн зорилт 2. Аймаг, дүүргийн болон улсын клиникийн нэгдсэн эмнэлэг,мэргэжлийн төвүүдийн үйл ажиллагааны чадамжийг хөгжүүлнэ:• хорт хавдарыг эрт оношилох, эмчлэх боломжоор аймаг, дүүргийн эмнэлгийг хангах;• клиникийн тусгай эмнэлгүүд, мэргэжлийн төвүүдийн үйлчилгээг хөгжингүй орнуудынтүвшинд хүргэх;• дэлхийн тухайн цаг үеийн стандартад нийцүүлэн эрүүл мэндийн байгууллагын шатлалбүрийн үйлчилгээний арга технологи, холбогдох тоног төхөөрөмжийг байнга шинэчлэх,засвар үйлчилгээг хангах тогтолцоог бүрдүүлэх;• алсын зайны оношилгоо, эмчилгээний аргуудыг эмнэлэгт нэвтрүүлэх;• өвчний түүхийг цахим картын тогтолцоонд оруулах.Стратегийн зорилт 3. Эрүүл мэндийн байгууллагыг мэргэжлийн өндөр мэдлэг, урчадвартай боловсон хүчнээр хангана:• эрүүл мэндийн байгууллагыг үйлчлүүлэгчээ дээдэлсэн үйл ажиллагааны зарчимтай болгох;• хүний нөөц, мэргэжлийн ур чадварын сургалтыг олон улсын жишигт хүргэх;• эмч мэргэжилтнүүдийн цалин, шагнал, урамшуулал, нэмэгдлүүдийн боловсронгуй тогтолцоогхэрэгжүүлэх.Стратегийн зорилт 4. Хүн амын өвчлөл, цаг бусын нас баралтыг бууруулж, дундажнаслалтыг ахиулна. Эрүүл аж төрөх хэв маяг, эрүүл мэндээ хамгаалах зөв зан үйлийг төлөвшүүлнэ:• хүн амд амьдралын зөв зохистой хэвшил, бие бялдраа чийрэгжүүлэх орчин бүрдүүлэх;• хүн амын дунд эрүүл аж төрөх, уур амьсгалын дарамт, удамшлын аливаа доголдлоос эрүүлмэндээ хамгаалахад чиглэсэн сургалт, сурталчилгааг өргөжүүлэх;• нөхөн сэргээх, асаргаа, сувилгааны төрлүүдийг хөгжүүлэх;• уламжлалт анагаах ухааны шилдэг аргыг эрүүл мэндийн үйлчилгээнд нэвтрүүлэх;• эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, багаж, тоноглолын үйлдвэрлэлийн тэргүүлэгч технологийгхөгжүүлэх;• эрүүл мэндийн салбарт хувийн хэвшлийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэх;• байгалийн гамшиг, нийтийг хамарсан өвчлөл, гэнэтийн аюул ослын асуудлыг шийдвэрлэхэрсдэлийн менежментийн чадавхийг бэхжүүлэх;• олон нийтийн оролцоо, салбар дундын хамтын ажиллагааг сайжруулах замаар хувь хүн, хамтолон эрүүл мэндээ хамгаалах санал, санаачилгыг дэмжин өрнүүлэх;• сум, дүүрэг, хот суурин газар болон гэр бүл, ажлын байранд эрүүл мэндийг дэмжих орчныгбүрдүүлэх;• хүн амыг баталгаат ундны усаар хангах, эрүүл ахуйг сайжруулах, химийн болон бусадүйлдвэр, ахуйн хог хаягдлын менежментийг багтаасан амьдралын эрүүл орчин бий болгохзамаар эрүүл, аюулгүй орчныг бүрдүүлэх.Хоёрдугаар үе шат (2016-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Эрүүл мэндийн салбарт удирдлага, санхүүжилтийн нэгдмэлтогтолцоог хөгжүүлнэ:• эрүүл мэндийн хувийн даатгалын тогтолцоог нэвтрүүлэх;• хүн амын эрүүл мэндийн хэрэгцээнд нийцүүлэн тусламж, үйлчилгээний нөөцийг шатлалбүрээр зохистой хуваарилан анхан шатны тусламж, үйлчилгээний санхүүжилтийг тогтвортойнэмэгдүүлэх;46

• тусламж, үйлчилгээ үзүүлэгч эрүүл мэндийн байгууллага болон санхүүжүүлэгч байгууллагахоорондын эрх, үүргийг тусгаарлаж, чанартай тусламж, үйлчилгээг гэрээний үндсэн дээргүйцэтгэлээр санхүүжүүлдэг удирдлага, санхүүжилтийн нэгдмэл тогтолцоог бүрдүүлэх;• салбарын хөгжлийн урт хугацааны стратеги, бодлогын дагуу олон улсын хамтрагч талуудынсанхүүгийн болон техникийн туслалцааг үр ашигтай зарцуулахад чиглэсэн хамтынхариуцлага бүхий зохицуулалтын механизмыг нэвтрүүлэх.Ñòðàòåãèéí çîðèëò 2. Õ¿í àìûã àþóëã¿é, ÷àíàðûí áàòàëãààòàé ýì, ýìíýëãèéíõýðýãñëýýð õàíãàí ýð¿¿ë ìýíäèéí øààðäëàãàòàé, çîõèñòîé òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëæ,ñàëáàðûí äýä á¿òöèéã ñàéæðóóëíà:• õ¿í àìûã çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ýì, ýìíýëãèéí õýðýãñëýýð æèãä, õ¿ðòýýìæòýé,òàñðàëòã¿é õàíãàõ;• ýì, ýìíýëãèéí õýðýãñýë, ýìíýëãèéí òîíîã òºõººðºìæ, áèîëîãèéí èäýâõò áîäèñûí÷àíàðûí áàòàëãàà, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òîãòîëöîî áèé áîëãîõ;• õ¿í àì, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàä ýìèéí çîõèñòîé õýðýãëýýã òºëºâø¿¿ëýõ;• ýì, ýìíýëãèéí õýðýãñýë, áàãàæ òîíîãëîëûí ¿éëäâýðëýëèéí òýðã¿¿ëýã÷ òåõíîëîãèõºãæ¿¿ëýõ;• ýìíýëýã, ëàáîðàòîðèéí òîíîã òºõººðºìæèéí áàéíãûí íèéë¿¿ëýëò, çàñâàð ¿éë÷èëãýýãõàíãàõ òîãòîëöîî áèé áîëãîæ, îíîøèëãîîíû ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ.4.6. Соёл, урлагийн хөгжлийн бодлогоМонголын соёл иргэншлийн дэвшилтэт ололт, үнэт зүйлсийг уламжлал, шинэчлэлийнухаалаг зөв харьцаанд хадгалан хамгаалах, бататган хөгжүүлэх замаар үндэснийхээ соёлындэлхийн соёлд эзлэх байр суурийг бэхжүүлэх, соёл, урлагийн бүтээлийг эдийн засгийн эргэлтэндоруулах, оюуны өмчийг хамгаалах бодлого баримтална.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Үндэсний соёлыг эрчимтэй хөгжүүлэх эдийн засаг, зохионбайгуулалтын тааламжтай орчинг бүрдүүлнэ:• соёлын удирдлага, зохион байгуулалт, санхүүжилт зах зээлийн эдийн засгийн горимдшилжих үйл явцыг түргэтгэж, салбарын бүх шатанд мэргэжлийн ба удирдлагын урчадварыг дээшлүүлэх;• үндэсний болон олон улсын хэмжээнд томоохон ач холбогдолтой бүтээл, туурвил, аргахэмжээг хөгжлийн сангуудаас тодорхой хувиар санхүүжүүлэх эрх зүйн зохицуулалтыгболовсронгуй болгож хэрэгжүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Хүн амд соёл, урлагийн үйлчилгээг хүртээмжтэй, чанартай хүргэж,иргэдийн оюуны хэрэгцээг хангах талаар дорвитой ахиц гаргана:• Монгол Улсын үндэстэн, ястан, үндэсний цөөнхийн болон хүн ам зүйн янз бүрийндавхрагуудын оюуны хэрэгцээг үе шаттай судлан тодорхойлж, тэдгээрт тохирсон соёл,урлагийн үйлчилгээний төрөл үр ашигтай арга хэлбэрийг сонгож хэрэглэх;• үндэсний монгол бичгээ өвлүүлэн хөгжүүлэх орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх;• монголчуудын уламжлалт соёлын биет болон биет бус өвийг хадгалах, хамгаалах, сэргээх,үндэсний хийгээд дэлхий дахины танин мэдэхүй, боловсролын нийтлэг хүртээл болгондэлгэрүүлэн хөгжүүлэх үйл ажиллагааг төрийн бодлогоор дэмжих;47

• үндэсний уламжлалт болон сонгодог урлаг, хүүхдэд зориулсан урлагийн төрлийг төрөөсдэмжих үндэсний хөтөлбөр, төсөл боловсруулж хэрэгжүүлэх;• соёл, урлагийн байгууллагуудын материаллаг бааз, барилга байгууламжийн зориулалт, эрүүлахуй, гоо зүй, техникийн болон үйлчилгээний чанарт тавигдах орчин үеийн хэрэгцээшаардлагыг тусгасан стандартыг боловсруулж мөрдөх.4.7.Шинжлэх ухаан, технологийн хөгжлийн бодлогоШинжлэх ухаан, технологийн чадавхийг бэхжүүлэх, үндэсний инновацийн үр ашигтайтогтолцоог бүрдүүлэн хөгжүүлэх, эдийн засгийн тэргүүлэх салбаруудын технологийн шинэчлэлийгдотоодын судалгаа, боловсруулалтын ажлын үр дүн болон гадаадын дэвшилтэт технологийн ололтыгнутагшуулахтай хослуулах замаар хэрэгжүүлэх бодлого явуулна.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ шаардлагыг хангахуйц судалгаа,боловсруулалтын өрсөлдөх чадвартай хэвшлүүдийг бий болгож хөгжүүлнэ:• “Залуу судлаачдыг дэмжих” зорилтот хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлж, шинжлэх ухаан,технологийн салбарын хүний нөөцийн болон санхүүжилтийн бодлого боловсруулж,хэрэгжилтэд шинэчлэл хийх;• шинжлэх ухаан, технологийн салбарт бүтцийн өөрчлөлт хийж, боловсронгуй болгох;• үндэсний судалгааны 5-аас доошгүй төвийг шинээр байгуулах;• шинжлэх ухаан, технологийн салбарын удирдлага, үйл ажиллагааны санхүүжилтийнмеханизмыг боловсронгуй болгож, судалгаа, боловсруулалтын ажилд зарцуулах зардлындотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх хувийг тасралтгүй нэмэгдүүлэх;• Монгол Улсын шинжлэх ухаан, технологийн тэргүүлэх чиглэл, цөм технологийг тодорхойлонхэрэгжүүлж, судалгаа, боловсруулалтын ажлын сонголтыг сайжруулан үр өгөөжийгдээшлүүлэх.Стратегийн зорилт 2.Үндэсний инновац, бүтээмжийн үр ашигтай тогтолцоог бүрдүүлж,эдийн засаг, нийгмийн шинэчлэлд түүний оруулах хувь нэмрийг дээшлүүлнэ:• Монгол Улсын үйлдвэрлэл, технологийн хөгжлийн чиг хандлагыг урьдчилан тодорхойлоходурт, дунд хугацааны таамаглал боловсруулан ашиглах тогтолцоог бүрдүүлэх;• шинжлэх ухаан, технологи, инновацийн хөтөлбөр, төсөл захиалах, хэрэгжүүлэхэд хувийнхэвшлийн оролцоог эрс нэмэгдүүлэх;• үндэсний инновацийн тогтолцооны эрх зүй, зохион байгуулалтын үндсийг бүрдүүлэх;• үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, технологийн дэд бүтцийн инновацийн элементүүдийг бүрдүүлэнхөгжүүлэх;• инновацийн үр ашигтай үйл ажиллагааг санхүү, эдийн засгийн аргаар дэмжих бодлогохэрэгжүүлэх;• шинжлэх ухаан, технологи, үйлдвэрлэлийн бүхий л хүрээнд инновацийн соёлыг нэвтрүүлэх,төлөвшүүлэх арга хэмжээг хэрэгжүүлэх;• үндэсний хэмжээний томоохон инновацийн төслийг Монгол Улсыг хөгжүүлэх сан, Жижиг,дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сан, Шинжлэх ухаан, технологийн сангийн хамтарсансанхүүжилтээр бүрэн мөчлөгөөр нь тасралтгүй хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг төлөвшүүлэх.Стратегийн зорилт 3. Судалгаа, боловсруулалтын ажлын үр дүнг хамгаалах, ашиглах эрхзүйн орчин, тогтолцоог боловсронгуй болгоно:• улсын төсвийн хөрөнгөөр гүйцэтгэсэн эрдэм шинжилгээ, боловсруулалтын ажлаар бийболсон оюуны өмчийн эрхийг хамгаалах, ашиглах эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох;48

• төсвийн санхүүжилтээр гүйцэтгэсэн эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын үр дүнгийнмэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлж, тэдгээрийг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах, ашиглах үйлажиллагааг дэмжин урамшуулах;• суурь судалгааны шилдэг бүтээлүүдийг нийтийн хүртээл болгоход төрөөс дэмжлэг үзүүлэх.Стратегийн зорилт 4. Шинжлэх ухаан, технологийн гадаад хамтын ажиллагааныүр ашгийг дээшлүүлнэ:• гадаад орнууд болон бүс нутгийн шинжлэх ухаан, технологийн хамтын ажиллагаанд оролцохтэргүүлэх чиглэлүүдийг тогтоож хэрэгжүүлэх;• эрдэм шинжилгээний байгууллагын лаборатори, туршилт, сорилтын баазыг бэхжүүлэх,шинжлэх ухаан, технологийн тэргүүлэх чиглэлээр өндөр мэргэшсэн судлаач бэлтгэхэдгадаадын тусламж, дэмжлэгийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг өргөтгөх;• гадаадын хөрөнгө оруулалт хийх, хамтарсан үйлдвэр байгуулах, тусгай зөвшөөрөл , ноу-хау,тоног төхөөрөмж худалдан авах хэлбэрээр өндөр болон тэргүүний технологийг нутагшуулах,нэвтрүүлэхэд төрөөс дэмжлэг үзүүлэх.4.8. Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн бодлогоХүн амын орлого багатай эмзэг хэсэгт түлхүү хандсан нийгмийн хамгааллын бодлогыгхэрэгжүүлнэ. Нийгмийн хамгаалалд оруулж байгаа хөрөнгө бол хойч үедээ оруулж байгаа хөрөнгөоруулалт гэж үзнэ. Нийгмийн хөгжлийн оновчтой бодлого хэрэгжүүлсний үндсэн дээр хүнийхөгжил, хүн амын өсөлтийг хангах нийгмийн таатай орчин бүрдүүлж, монгол хүний аж амьдралынчанарыг сайжруулна.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1.Гэр бүл, нийгэм, хамт олонд тулгуурласан халамжийн тогтолцоогтөлөвшүүлж, халамжийн үйлчилгээг олон улсын жишигт хүргэж хөгжүүлнэ:• нийгмийн халамжийн дэмжлэг туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай өрх, иргэдийн хэрэгцээ,сонголтод түшиглэсэн халамжийн олон талт үйлчилгээг бий болгож, үйлчилгээг хувийнхэвшил, иргэний нийгмийн байгууллагуудын оролцоотойгоор хүргэх тогтолцоог бүрдүүлэх;• хөдөөгийн хүн амд зориулсан нийгмийн явуулын үйлчилгээг хөгжүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Иргэний хөдөлмөрлөх эрхийг хамгаалах, бүтээмж, ур чадварыгхөгжүүлэх үндсэн дээр цалин хөлсийг нэмэгдүүлэх, бизнесийн орчин, ажлын байрны тогтвортойбайдлыг дэмжих, нийгмийн түншлэлийг төлөвшүүлэхэд чиглэсэн хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогоордамжуулан хөдөлмөрийн зах зээлийн зохицуулалтыг оновчтой, үр ашигтай болгож, иргэдийнамьдралын түвшинг дээшлүүлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ:• хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн судалгааг өргөжүүлж, ажил олгогч, ажилхайгчид, мэргэжлийн сургалтын байгууллагуудын уялдаа холбоог сайжруулах;• хөдөлмөрийн гадаад болон дотоод зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэх замаар гадаададажиллах хүч гаргах бодлогыг тодорхойлж хэрэгжүүлэх;• хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн орчинг сайжруулах, олон улсын хэм хэмжээнднийцүүлэх замаар эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох;• Жижиг, дунд үйлдвэрийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх бодлого, арга хэмжээний хүрээндтөрөлжсөн бизнес инкубаторыг байгуулан ажиллуулж, жижиг зээл, ажлын байран дахь болоншавь сургалтыг өргөтгөх замаар хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх;• мэргэжлийн боловсрол, сургалтын талаар төрөөс баримтлах бодлогыг тодорхойлж, хувийнхэвшлийн оролцоог дэмжих замаар бэлтгэгдэж байгаа боловсон хүчний чадавхийгхөдөлмөрийн зах зээлийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэх.49

Стратегийн зорилт 3. Хүн амын бүлгүүдийн зохистой хөдөлмөр эрхлэлт, түүний доторнийгмийн эмзэг бүлгийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих бодлого, хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлнэ:• эмэгтэйчүүд, ахмад настан, малчид, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд зэрэг хүн амын болоннийгмийн бүлгүүдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хэрэгцээг тодорхойлж, дэмжлэг үзүүлэхэдчиглэсэн хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлэх;• гадаадад ажиллаж, амьдарч байгаа, өндөр боловсрол, мэргэжил эзэмшсэн монгол иргэдийг эхорондоо буцаж ирж ажиллах сонирхлыг төрүүлэхүйц эрх зүй, эдийн засгийн таатай орчныгбүрдүүлж, өөрийн мэргэшсэн чиглэлээрээ ажлын байр бий болгох санал санаачилгыгхөхиүлэн дэмжих;• албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн бүртгэл, мэдээлэл, зохион байгуулалтыг сайжруулж, төр,иргэний нийгмийн байгууллага, мэргэжлийн холбоодын оролцоотойгоор нийгмийнүйлчилгээнд хамрагдах боломжийг нэмэгдүүлэх;• албан бус хөдөлмөр эрхлэгчдийн зах зээлд өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхэд чиглэсэн эдийнзасаг, бизнесийн дэмжлэгийг өргөжүүлэх;• хөдөлмөр эрхэлж буй хүүхдүүдийг боловсрол, мэргэжлийн сургалт, эрүүл мэндийнүйлчилгээнд хамруулах, эцэг, эх, гэр бүлийн гишүүдийг нь ажлын байраар хангах зэргээрзалуучуудын ажил эрхлэлттэй уялдуулан цогц байдлаар хэрэгжүүлэх.Стратегийн зорилт 4.Нийгмийн даатгалын тогтолцоог боловсронгуй болгоно:• олон давхаргат болон олон сонголтот тэтгэврийн тогтолцоо бүрдүүлэх;• хуулийн этгээдэд ажиллаж байгаа хүн бүр нийгмийн даатгалд заавал хамрагдах зарчимдшилжих;• цэргийн албан хаагчдын болон бүх нийтийн тэтгэврийн даатгалын оновчтой бодлогыгхэрэгжүүлж, даатгалын сангийн бүрэн хуримтлалын тогтолцоог бий болгох угтвар нөхцөлийгбүрдүүлэх;• нийгмийн даатгалын системийг зах зээлийн харилцааны зарчимд нийцүүлэн хөгжүүлж,нийгмийн даатгалын сангуудад хөрөнгө бүрдүүлэх механизмыг боловсронгуй болгож,бүрдсэн хөрөнгийг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах эрх зүйн орчинг төлөвшүүлэх.ТАВ. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨСӨЛТ, ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОМонгол Улсын хөгжлийн 2 дугаар тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:Монгол Улс экспортын чиглэлтэй үйлдвэрлэл, үйлчилгээ давамгайлсан, хувийн хэвшилтэргүүлсэн эдийн засгийн өсөлт, хөгжлийн стратегийг сонгож байна.Эдийн засгийн бодлогын гол зорилт нь 2007-2015 онд “Мянганы хөгжлийн зорилтууд”-ыгхэрэгжүүлж, эдийн засгийн өсөлтийг жилд дунджаар 14 хувьд, нэг хүнд ногдох дотоодын нийтбүтээгдэхүүнийг 5 мянгаас доошгүй ам. долларт хүргэж, эдийн засгийн эрчимтэй хөгжлийн үндэссуурийг тавих, 2016-2021 онд эдийн засгийн өсөлтийг жилд дунджаар 12-оос доошгүй хувь байлгаж,мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг төлөвшүүлэн хөгжүүлж, нэг хүнд ногдох дотоодын нийтбүтээгдэхүүнийг 12 мянгаас доошгүй ам. доллар болгож, дэлхийн дундаж орлоготой орнуудынэгнээнд орох эдийн засгийн чадамж, нөөц боломжийг бүрдүүлэхэд оршино.Хөдөлмөрийн бүтээмж, хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг тасралтгүй дээшлүүлж, эдийн засгийнэрчимтэй өсөлтийг бий болгоно. Эхний үе шатанд уул уурхайн олборлох үйлдвэрлэлийг түлхүүхөгжүүлж, цаашид бүтээгдэхүүнээ гүн боловсруулдаг болно. Улмаар хувийн хэвшилд түшиглэсэн,өндөр технологт суурилсан, экспортын баримжаатай, боловсруулах салбарын үйлдвэрлэлийгэрчимтэй хөгжүүлж, эдийн засгийг олон талтай болгож, ашигт малтмалаас харьцангуй багашалтгаалдаг орон болно.50

Бүс нутаг, дэд бүтцийг эрчимтэй хөгжүүлж, хот, хөдөөгийн хөгжлийн түвшний ялгаагбагасган бизнес эрхлэх таатай орчин бүрдүүлж, эдийн засгаа тэнцвэртэй хөгжүүлнэ.5.1. Макро эдийн засгийн бодлогоМянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогыг хэрэгжүүлэхмакро эдийн засгийн нэн таатай орчинг бүрдүүлнэ.5.1.1. Улсын төсвийн бодлогоУлсын төсвийн бодлого нь эдийн засгийн өсөлт болон төсөв санхүүгийн тогтвортой,тэнцвэрт байдлыг бататгаж, санхүүгийн эх үүсвэрийг хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлд оновчтойхуваарилах замаар хүн амын бодит орлого, нийгмийн үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх,бодит салбарын хөгжлийг дэмжихэд бүрэн чиглэнэ. Төсвийн бодлогыг Мянганы хөгжлийнзорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд чиглүүлнэ. Ашигт малтмалын ордуудыг эдийн засгийн эргэлтэндоруулан ашиглаж, татвар, байгалийн нөөц ашигласны төлбөр, хураамжийн орлогоос “Монгол Улсыгхөгжүүлэх сан”-д төвлөрүүлэн, иргэдэд хуваарилж, зохистой ашиглана.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Төсвийн төлөвлөлтийг Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтодсуурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогыг хэрэгжүүлэхэд нийцүүлэн боловсронгуй болгоно:• төсвийг Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлоготой уялдуулан боловсруулж, хэрэгжүүлж байх эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох;• орон нутгийн төсвийн удирдлага, санхүүжилтийн эрх хэмжээг нэмэгдүүлж, хариуцлагынтогтолцоог боловсронгуй болгон улсын болон орон нутгийн төсвийн төлөвлөлтийн уялдаахолбоог сайжруулах;• төсвийг төсвийн байгууллагуудын бодит хэрэгцээнд нь нийцүүлэн төлөвлөж, санхүүжүүлэх;• төсвийн ил тод байдлыг хангах.Стратегийн зорилт 2. Төсвийн хөрөнгө оруулалтыг Мянганы хөгжлийн зорилтуудтайоновчтой уялдуулан нэмэгдүүлж, урт, дунд хугацааны хөгжлийн хөтөлбөр, төслүүдэд сууриланхэрэгжүүлнэ:• төсвийн хөрөнгө оруулалтыг зорилтот хөтөлбөрүүд, эдийн засаг, нийгмийн салбарынхөгжлийн мастер төлөвлөгөө, төслүүдэд тулгуурлан хуваарилах;• дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх;• боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт, ялангуяа бүс нутаг, хөдөөд улсын төсвийн хөрөнгөоруулалтыг Мянганы хөгжлийн зорилтуудтай уялдуулан тогтмол нэмэгдүүлэх;• мэдээлэл, холбооны орчин үеийн техник, технологи нэвтрүүлэх, мэргэжлийн боловсрол олгохтогтолцоог сайжруулахын тулд төсвийн хөрөнгө оруулалтаар дэмжлэг үзүүлэх.Стратегийн зорилт 3. Хүн амын орлого багатай ядуу болон дундаж орлоготой хэсэгт түлхүүхандсан төсвийн зарлагын бодлого хэрэгжүүлнэ:• ажлын байр шинээр бий болгох, бүх нийтийн боловсролын түвшинг дээшлүүлэх, эх,хүүхдийн эндэгдэл, халдварт өвчний тархалтыг бууруулахад зориулах төсвийнсанхүүжилтийг нэмэгдүүлэх;• нийгмийн хамгааллын санхүүжилт, тэтгэвэр, тэтгэмжийг дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийөсөлттэй оновчтой уялдуулан нэмэгдүүлэх;51

• нийгмийн эмзэг бүлэгт зориулсан халамж, үйлчилгээний санхүүжилт болон ахмад настандолгох санхүүгийн тусламжийг нэмэгдүүлэх;• гадаадад өндөр мэргэшсэн мэргэжилтнүүдийг бэлтгэхэд төсвөөс дэмжлэг үзүүлэх.Стратегийн зорилт 4. Төрөөс стратегийн ач холбогдолтой ашигт малтмалын орд газруудыгашиглан олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн санхүүгийн механизмуудыг хэрэглэн хуримтлал бийболгож, “Монгол Улсыг хөгжүүлэх сан”-д төвлөрүүлж, эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийг хурдасгахадзохистой ашиглана. “Ашигт малтмал” үндэсний хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлнэ:• хөгжлийн гарааны ижил нөхцөл бүрдүүлэх зорилгоор “Монгол Улсыг хөгжүүлэх сан”-д орохорлогын зарим хэсгийг “Эх орны хишиг” хэлбэрээр иргэдэд олгодог журам бий болгожхэрэгжүүлэх.5.1.2. Татварын бодлогоТатварын бодлогоор экспортын чиглэлтэй үйлдвэрлэл, үйлчилгээ давамгайлсан, хувийнхэвшил тэргүүлсэн эдийн засгийн хөгжлийн таатай орчин бүрдүүлнэ.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Экспортын баримжаатай үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, импортыг орлохзарим үйлдвэрлэлийг татварын оновчтой бодлогоор дэмжинэ:• эрдэс түүхий эд, ноос, ноолуур, мах, сүү, арьс шир боловсруулах салбарын үйлдвэрлэлдөндөр технологи нэвтрүүлэхийг болон импортыг орлох зарим төрлийн хүнснийбүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг;• цахимзүйн болон оюуны шингэц бүхий бага оврын бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг;• дотоодын болон олон улсад нэр хүнд бүхий гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг;• экспортын баримжаатай үйлчилгээ, аялал жуулчлалын салбар, “брэнд” бүтээгдэхүүнийүйлдвэрлэлийг тус тус дэмжих;• гаалийн тарифын бодлогыг үйлдвэрлэл, хэрэглээний зохистой харьцаа, бүтцийг бий болгох,өрсөлдөх чадвартай дотоодын үйлдвэрлэлийн өсөлт, тэргүүний техник, технологийн импорт,боловсруулах үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний экспортыг дэмжихэд чиглүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Экологийн татварыг бий болгож, татварын суурийг өргөтгөн татвархураалтыг сайжруулж, төсвийн орлогыг зохистой нэмэгдүүлнэ:• татварын нэр төрөл, татвар ногдуулах аргачлалыг олон улсын жишигт нийцүүлэн, татварынорлогын болон эдийн засгийн өсөлтийн уялдаа холбоог хангаж, татварын ачааллыг зохистойтүвшинд байлгах, татварын тогтолцоог боловсронгуй болгох;• орлогын болон хөрөнгийн татварыг давхардуулж үл ногдуулах гэрээ бүхий улс орнуудынтоог нэмэгдүүлж, мэдээлэл харилцан солилцох;• орлогын албан татварын хувь хэмжээг зохистой түвшинд хадгалж, хөрөнгийн болонхэрэглээний татвар, газар, агаарын орон зай, байгалийн нөөц ашигласны төлбөр, хураамжийнтөсөв бүрдүүлэх үүргийг нэмэгдүүлэх;• онцгой албан татварын нэр төрлийг нэмэгдүүлэх замаар зохисгүй хэрэглээг хязгаарлаж,байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл бүхий үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд экологийн татвар ногдуулах;• татварын илүү төлөлтийг буцаан олгох тогтолцоог нэвтрүүлэх;• хуримтлагдсан татварын болон зээлийн албан татварыг бий болгох;52

• далд эдийн засгийг ил болгох зорилгоор татварын өршөөл үзүүлэх болон зохицуулалтынбусад арга хэрэгслийг оновчтой ашиглах.Стратегийн зорилт 3. Бүс нутгийн хөгжлийг татварын бодлогоор оновчтой дэмжинэ:• төвөөс алслагдсан, сул хөгжилтэй бүс нутгуудад жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээг;• бүсийн тулгуур төвүүдийн хөгжлийг;• үйлдвэрлэл, технологийн паркуудыг;• эдийн засаг, худалдааны чөлөөт бүс байгуулахыг тус тус дэмжих.5.1.3. Мөнгө, зээлийн бодлогоИнфляцийг оновчтой удирдан зохицуулна. Экспортын үйлдвэрлэлийг дэмжиж, төгрөгийнгадаад валюттай харьцах ханшийг бодитой болгон цаашид тогтвортой байлгана. Банк, санхүүгийнтогтолцоо, үйлчилгээг боловсронгуй болгож, зээлийн хүүг бууруулан, хөрөнгө оруулалт, бизнесийнтаатай орчин бүрдүүлнэ.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Инфляцийг оновчтой удирдан, төгрөгийн ханшийг зохистой түвшиндбайлгана:• инфляцийн түвшинг жилд 3 хувиас бага байлгаж, эдийн засаг дахь инфляцийн дарамтыгарилгах;• нөөц мөнгөний бодлогын хэлбэрээс инфляцийг онилох мөнгөний бодлогын шинэ загвартшилжих;• хадгаламжийн даатгалын эрх зүйн таатай орчинг бүрдүүлэх;• гадаад валютын нөөцийн удирдлагын үр ашигтай, оновчтой бодлого явуулж, төгрөгийнханшийг тогтвортой байлгах.Стратегийн зорилт 2. Банк, санхүүгийн тогтолцоо, үйлчилгээг боловсронгуй болгоно:• банк, санхүүгийн тогтолцоог хөгжлийн өндөр түвшинд хүрсэн орнуудын нийтлэг жишигтнийцүүлэн боловсронгуй болгох, банкны байгууллагаас үзүүлэх санхүүгийн үйлчилгээгнийтлэг хэлбэрээр явуулах;• төрийн өмчийн “Хөгжлийн банк”-ыг байгуулж ажиллуулах;• банкны төлбөрийн чадварыг сайжруулж, банк, санхүүгийн зах зээлд шударга өрсөлдөөнтөлөвшүүлэх;• үнэт цаас, хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх, өрсөлдөх чадвар бүхий үнэт цаасыг гадаад захзээлд гаргаж, хөрөнгийн гадаад эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх, Засгийн газрын үнэт цаасныарилжааг, ялангуяа хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр өргөтгөх;• ипотекийн нэгтгэлийн үйл ажиллагааг жигдрүүлэх;• банк, санхүүгийн байгууллагын зах зээлд суурилсан хяналт шалгалтын удирдлагыгболовсронгуй болгох;• Улаанбаатар хотыг Зүүн хойт Ази, Төв Азийн бүс нутгийн банк, санхүүгийн томоохон төвболгохыг зорих;• экспортын үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилготой нэгтгэл, холбоо, экспорт-импортын банк зэрэгтөрөлжсөн байгууллагуудыг байгуулж, ажиллахыг дэмжих.Стратегийн зорилт 3. Зээлийн хүүг бууруулж, хөрөнгө оруулалт, бизнесийн таатай орчинбүрдүүлнэ:53

• зээлийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх чиглэлийг баримтлаж, зээлийн хүүг эрэлт, нийлүүлэлттэйоновчтой уялдуулан бууруулж, банкны эрсдэлийг багасгах бодлогын хүрээнд хэрэгжүүлэх;• жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих, ажлын байр нэмэгдүүлэх зориулалт бүхий гадаадзээлийн дамжуулан зээлдүүлэх хүүг бууруулж, хугацааг нь уртасгах;• нийт мөнгөний тухайн жилийн өсөлтийг эдийн засгийн өсөлттэй уялдуулах;• гадаад зах зээлээс урт хугацаатай санхүүгийн эх үүсвэр татах замаар хөрөнгө оруулалтыгидэвхжүүлэх.5.1.4. Өрийн бодлогоӨрийн дарамтгүй, тогтвортой хөгжих нөхцөлийг бий болгоно. Гадаад зээлийг багасгаж,хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх бодлого баримтална. Дотоод хуримтлалыг нэмэгдүүлнэ.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Гадаад зээлийн хэмжээг зохистой түвшинд байлгаж, өрийн эрсдэлийгбууруулна:• Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогынхүрээнд Засгийн газрын урт, дунд хугацааны гадаад зээлийн хэрэгцээг эдийн засаг, нийгмийнсалбар бүрээр оновчтой тогтоож, мөрдөх;• дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх гадаад зээлийн хэмжээг зохистой түвшинд байлгах• олон улсын санхүүгийн байгууллагууд, дэмжигч орнуудаас эдийн засаг, санхүүгийн хувьдүр ашигтай, Мянганы хөгжлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай зээл, ялангуяабуцалтгүй тусламж авах чиглэл баримтлах;• дотоод санхүүгийн зах зээлийг хөгжүүлж, нөөц бололцоог бүрэн дайчлан ашиглах, дотоодхуримтлалыг нэмэгдүүлэн гадаадын зээл, тусламжаас хамаарах хамаарлыг багасгах;• өрийн үйлчилгээг төсөвт дарамтгүйгээр хийх боломжтой зээл авах чиглэл баримтлах;• гадаадын буцалтгүй тусламжийг нийгмийн салбарт түлхүү чиглүүлэх.Стратегийн зорилт 2: Өрийн удирдлагыг сайжруулан боловсронгуй болгоно:• өрийн удирдлагын тогтолцоог оновчтой болгох;• тухайн жилд авч болох зээлийн дээд хязгаарыг Засгийн газар тооцож, Улсын Их Хуралбаталдаг байх эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгон хэрэгжүүлэх;• гадаад зээлийг зориулалтын дагуу үр ашигтай ашиглах, үр дүнг нь тооцох бүртгэл, хяналтынмеханизмыг бий болгон мөрдөх, хувийн хэвшлийн гадаад зээлийн бүртгэл, хяналтыгсайжруулж, өрийн эрсдэлийг бууруулах.5.1.5. Өрсөлдөх чадварыг сайжруулах бодлогоМакро эдийн засгийн хөшүүргүүдийг хэрэглэн Монгол Улсын өрсөлдөх чадварыгдээшлүүлнэ.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Монгол хүнийг хөгжүүлж, өрсөлдөх чадварыг нь дээшлүүлнэ:54

• монгол хүний техникийн болон удирдахуйн ур чадварыг тогтмол дээшлүүлэх, инженерийнболон мэргэжлийн сургалтыг сайжруулахуйц гадаад орны сургалтын тогтолцоог багшийнх ньхамт нутагшуулахыг дэмжих;• нарийн мэргэжлийн монгол ажилтан, ажилчдыг сургаж бэлтгэх, мэргэшүүлэх зорилтдэвшүүлж, хэрэгжүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд өндөр технологийг нэвтрүүлж, өрсөлдөхчадварыг дээшлүүлнэ:• гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг татах эдийн засаг, эрх зүйн таатай орчинг бүрдүүлэх;• эдийн засгийн чөлөөт бүс болон эрх зүйн бусад тусгай зохицуулалттай бүсүүдийг байгууланажиллуулж, өндөр технологи нутагшуулахыг дэмжих;• судалгаа шинжилгээний ажил, зохиогчийн эрхийн ашиглалтад хөрөнгө зарцуулж байгаа ажахуй нэгж, байгууллагыг урамшуулж, өндөр технологи нутагшуулахыг дэмжих;• бүсийн төвүүдэд өндөр технологи нутагшуулах ажлыг урамшуулах.Стратегийн зорилт 3. Бизнесийн орчинг сайжруулж, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлнэ:• төрийн үйлчилгээг хүнд сурталгүй, шуурхай болгоход чиглэсэн шинэ дэвшилтэд хэлбэрийнүйлчилгээг тууштай нэвтрүүлэх;• ази тив болон бүс нутгийн хэмжээнд өрсөлдөх чадвартай, орчин үеийн зам тээвэр, мэдээлэл,холбоо, эрчим хүчний дэд бүтцийг бий болгох.5.1.6. Гадаад худалдааны бодлогын стратегийн зорилтуудЭкспортын чиглэлтэй үйлдвэрлэл, үйлчилгээ давамгайлсан эдийн засгийн хөгжлийнстратегийг хэрэгжүүлэх гадаад худалдааны таатай орчинг бүрдүүлнэ.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Экспортын бүтээгдэхүүний нэр төрөл, хэмжээг зохистой өсгөнө:• эрдсийн болон мал аж ахуйн гаралтай түүхий эдийн экспортыг үе шаттай бууруулж, эцсийнбэлэн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх;• оюуны шингэц бүхий бага оврын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний экспортыг өсгөх.Стратегийн зорилт 2. Импортын бүтээгдэхүүний нэр төрөл, хэмжээг эдийн засгийнхөгжлийн хэтийн чиг хандлагатай оновчтой уялдуулан сайжруулна:• импорт орлох зарим бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжих;• өндөр технологийн болон оюуны шингэц бүхий бага оврын техник, тоног төхөөрөмжийнимпортыг дэмжих.5.1.7. Хувийн хэвшлийн хөгжилЗах зээлийн эдийн засгийн зарчим, шударга өрсөлдөөнд суурилсан хувийн хэвшил нь МонголУлсын үндэсний хөгжилд, түүний дотор ажлын байр шинээр бий болгож, иргэдийг орлогынядуурлаас гаргахад тэргүүлэх үүрэг гүйцэтгэнэ.Хувийн хэвшлийн хөгжилд дэмжлэг үзүүлэх, тэдгээрт тулгарсан бэрхшээлийг арилгах, гадаадзах зээлд гарах таатай орчин бүрдүүлэх үүргийг төр хүлээнэ.55

Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Хувийн хэвшил, Засгийн газрын байгууллагуудын түншлэлийгдэмжин хөгжүүлж, бэхжүүлнэ:• Засгийн газар, хувийн хэвшил хоорондын зөвлөлдөх хорооны үйл ажиллагааг идэвхижүүлж,тогтмолжуулах механизмыг төлөвшүүлэх;• хувийн хэвшлийн үйл ажиллагаа ил тод, шударга явагдах нөхцөлийг бүрдүүлэх;• хувийн хэвшлийн нийгмийн үүрэг, хариуцлагыг дээшлүүлэхэд анхаарах.Стратегийн зорилт 2. Бизнесийн үйл ажиллагааны эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгож,хувийн хэвшлийн үйл ажиллагаанд оролцох Засгийн газрын оролцоог зохистой түвшинд хүртэлхязгаарлана:• төрийн зохицуулалтын бүтэц, тогтолцоог хянан үзэж, шуурхай болгох;• хувийн бизнес эхлэх, эрхлэх, бизнесээ орхих болон бусад үйл ажиллагааг зохицуулсан эрхзүйн актуудыг дахин хянаж, чанаржуулах, цөөрүүлэх, хялбаршуулах замаар оновчтой болгох.5.2. Эдийн засгийн бодит салбаруудын хөгжлийн бодлогоМонгол Улсын хөгжлийн 3 дугаар тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:Эдийн засгийн бодит салбаруудын хөгжлийг Мянганы хөгжлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэх,эдийн засгийн өсөлтийг түргэтгэх, мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг бий болгоход чиглүүлнэ.Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд үйлчилгээ, аж үйлдвэрийн салбарын хувийн жинг тууштайнэмэгдүүлж, 2015 онд 85 хувьд, 2021 онд 92 хувьд хүргэж, дундаж хөгжилтэй орнуудынхтай ижилэдийн засгийн бүтцийг бий болгоно.5.2.1. Аж үйлдвэрийн хөгжлийн бодлого5.2.1.1. Геологи, уул уурхай, эрдэс баялаг, хүнд үйлдвэрийн хөгжлийн бодлогоӨндөр технологт тулгуурлан стратегийн орд газруудыг ашиглаж, эдийн засгийн хөгжлийгэрчимжүүлж, эдийн засгийн салбарын бүтцийг сайжруулж, мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг бийболгох санхүүгийн чадамж, хуримтлалыг бүрдүүлнэ.Нэгдүгээр үе шат (2007-2015 он):Стратегийн зорилт 1. Стратегийн орд газруудыг ашиглана. Улсын зардлаар геологийнхайгуул хийж, нөөцийг нь тогтоосон стратегийн орд газруудад төрийн мэдлийн хувийг 51-ээс дээшбайлгах бодлогыг баримтална:• Оюу толгойн зэс, алтны, Цагаан суваргын зэсийн, Таван Толгойн нүүрсний, Асгатынмөнгөний, Цавын полиметаллын, Төмөртэйн төмрийн хүдрийн, Чойр-Нялгын нүүрс,битумын, Цайдамын хүрэн нүүрсний, Мардай, Гурванбулагийн ураны болон бусад томоохонстратегийн орд газруудыг ашиглаж эхлэх;• Эрдэнэтийн уулын баяжуулах үйлдвэрийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлж, бүтээгдэхүүнийболовсруулалтыг гүнзгийрүүлэх;• катодын зэс, гангийн үйлдвэрлэлийг эрс өсгөх;• коксжих нүүрсийг боловсруулж эхлэх;• нүүрснээс түлш, шатахуун гаргах технологийг эзэмших;56

• газрын тос олборлох хэмжээг нэмэгдүүлэх;• эрдсийн түүхий эдийн боловсруулалтын түвшинг дээшлүүлж, эцсийн бүтээгдэхүүнийүйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх;• геологийн судалгаа, эрдэс баялгийн эрэл хайгуулын ажлыг өргөтгөх;• эдийн засгийн хувьд үр ашиг багатай ашигт малтмалын ордуудыг эдийн засгийн эргэлтэндоруулахгүй байх эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх;• ашигт малтмалыг бичил уурхайн хэлбэрээр олборлох үйл ажиллагаанд төрийн зохицуулалтай,байгаль орчинд халгүй, хүний амьдрах орчинд аюулгүй байх зарчмыг баримтлан эрх зүйнорчинг бүрдүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Уул уурхайн салбарт байгаль орчныг хамгаалж, экологийн тэнцвэртбайдлыг хадгална:• уул, уурхайн ашиглалтанд өртсөн талбайн нөхөн сэргээлтийг сайжруулах;• уурхайн олборлолтын технологт нэгдсэн стандарт мөрдүүлэх;• эдэлбэр газрын экологи, эдийн засгийн үнэлгээ хийж, экологийн хохирлын болон нөхөнтөлбөр, хураамжийг тооцох, хариуцуулах, төлүүлэх механизмыг боловсронгуй болгох;• уурхайн хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн нөхцөлийг сайжруулах, ашигтмалтмалыг далд аргаар олборлох, газрын гүнд боловсруулалт хийхийг дэмжин өргөжүүлэх;• хаягдал багатай, дэвшилтэт техник, технологи нэвтрүүлж байгаа уурхайг урамшуулаххөшүүргийг бий болгон мөрдөх;• уур амьсгалын өөрчлөлт, уул уурхайн үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанаас шалтгаалангадаргын болон газрын доорхи усны экосистем доройтох, бэлчээр хомсдох зэрэг сөрөгнөлөөллийг багасгахад анхаарч экологийн тэнцвэрт байдлыг хангах зорилгоор гол мөрний эх,ай сав, ойн бүс, говийн баян бүрд, нуур цөөрөм, түүхийн дурсгалт газарт ашигт малтмалынтусгай зөвшөөрөл олгохгүй байх, цаашид хэсэгчлэн хязгаарлах зорилгоор үе шаттай аргахэмжээ авч, хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлэх эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох.Хоёрдугаар үе шат (2016-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Стратегийн орд газруудыг ашиглах ажлыг эрчимжүүлнэ. Уул уурхай,ашигт малтмалын салбарт тэргүүний техник, технологийг эрчимтэй нэвтрүүлж, эцсийнбүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, борлуулалтыг нэмэгдүүлнэ:• эрдэс, түүхий эдийн нөөцийг иж бүрэн ашиглах, хаягдалгүй, байгаль орчинд халгүй, өндөртехнологийг нэвтрүүлэх;• эрдэс түүхий эдийн олборлолтын хэмжээг зохистой түвшинд байлгаж, боловсруулалтынтүвшинг ахиулж, эцсийн бүтээгдэхүүний гаргалтыг нэмэгдүүлэх;• газрын тосны олборлолт, боловсруулалтын томоохон үйлдвэрийг байгуулж, дотоодынхэрэгцээг бүрэн хангаж, нефтийн бүтээгдэхүүнийг гадаад зах зээлд нийлүүлэх;• уул уурхай, хүнд үйлдвэрлэлийн цогцолборыг дагасан жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээгхөгжүүлэх;• олборлох салбарын зэрэгцээ уул уурхайн бүтээгдэхүүн, ялангуяа өнгөт металл, газрын ховорэлементийн ордыг түшиглүүлэн өндөр технологт суурилсан, нэмүү өртөг шингэсэн эцсийнбүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, үйлдвэрлэл технологийн парк хөгжих нөхцөлийг бүрдүүлэх.5.2.1.2. Боловсруулах аж үйлдвэрийн хөгжлийн бодлогоӨрсөлдөх чадвартай боловсруулах аж үйлдвэрийг хөгжүүлж, эдийн засгийн төрөлжилтийг эрссайжруулна.Нэгдүгээр үе шат (2007-2015 он):57

Стратегийн зорилт 1. Гадаад зах зээлд өрсөлдөх чадвартай эцсийн бүтээгдэхүүнийүйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлнэ:• экспортын баримжаатай, оюуны шингэц бүхий өрсөлдөх чадвартай, бага оврынбүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх;• экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх;• биотехнологи, генийн инженерчлэлийн аргаар оношлуур, эм бэлдмэлийг үйлдвэрлэх,нанотехнологи ашиглахыг дэмжих;• оёмол, нэхмэл, сүлжмэл бүтээгдэхүүн, ноос, ноолуур боловсруулах үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж,өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх;• өндөр технологи нутагшуулах төвүүдийг байгуулан ажиллуулах;• өөрийн оронд үйлдвэрлэх боломжтой хүнсний болон өргөн хэрэглээний барааныүйлдвэрлэлийг хөгжүүлж, импортоос хэт хараат байдлыг багасгах;• өндөр технологи хэрэглэн өөрийн оронд түгээмэл тархсан барилгын материалын түүхийэдийг боловсруулж, хавтгай шил, эрдэс будаг зэрэг бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх;• шатдаг занар, нүүрснээс нефть бүтээгдэхүүн гаргаж авах;• газрын тосны олборлолт, боловсруулалтыг нэмэгдүүлэх;• хар төмөрлөгийн үйлдвэрт цувимал боловсруулж, түгээмэл зориулалттай хийц хэсэг, мал ажахуй, газар тариалан, барилга, хөнгөн үйлдвэр, хүнс, эрчим хүчний салбарт өргөн хэрэглэдэгбага оврын машин, тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл, тэдгээрийн хийц хэсгийнүйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх;• зэс хайлуулж, холбооны кабель утас, ороомог, машин, тоног төхөөрөмжийн эд анги, хийцүйлдвэрлэж экспортод гаргах.Стратегийн зорилт 2. Бүс нутгуудын хөгжлийн дотоод, гадаад нөөц боломжтой оновчтойуялдуулан үйлдвэрлэл, технологийн паркуудыг байгуулж хөгжүүлнэ:• үйлдвэрлэл, технологийн парк байгуулж ажиллуулах эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох;• бүсүүдийн тулгуур төв, зарим хотод үйлдвэрлэл, технологийн парк байгуулж ажиллуулах;• байгаль орчинд сөрөг нөлөөгүй, шинэ дэвшилтэт техник, технологи бүхий “Ямааны ноолуур,тэмээний ноос, хонины нарийн ноос боловсруулах” болон “Арьс ширний үйлдвэрлэлийгхөгжүүлэх” зэрэг бүс нутгийг хөгжүүлэхэд чиглэсэн хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх.Хоёрдугаар үе шат (2016-2021он):Стратегийн зорилт 1. Оюуны шингэц бүхий, өндөр технологт суурилсан үйлдвэрлэлийнэзлэх байр суурийг бэхжүүлж, өсгөнө:• газрын тосны олборлолт, боловсруулалтыг нэмэгдүүлэн нефть болон нефть бүтээгдэхүүнийдотоодын хэрэгцээг бүрэн хангадаг болох;• радио, цахимзүйн техник хэрэгслийн эд анги, бага оврын машин үйлдвэрийн зарим салбарыгхөгжүүлэх;• химийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж, нүүрсийг иж бүрэн боловсруулах технологийг эзэмшин,төрөл бүрийн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, экспортлох;• цахимзүйн болон цахилгаан техникийн зориулалттай керамик, оптикийн зэрэг салбарт шинэматериал гаргах технологи нэвтрүүлж, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх.5.2.1.3. Жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээний хөгжлийн бодлого:Жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээг эрчимтэй хөгжүүлж, ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулахтаатай орчин бүрдүүлнэ.58

Нэгдүгээр үе шат (2007-2015 он):Стратегийн зорилт 1. Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн хөгжлийг дэмжих эрх зүйн таатай орчингбүрдүүлнэ:• жижиг, дунд үйлдвэрлэлд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх тухай, зээлийн баталгааны сангийнтухай зэрэг хуулиудыг баталж, хэрэгжүүлэх;• экспортын баримжаатай жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдийг гаалийн болон нэмэгдсэнөртгийн татварын бодлогоор дэмжих;• жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдийг зээлийн даатгалын үйлчилгээнд хамруулах;• жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалах эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх;• жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдийг дэмжиж, бага оврын тоног төхөөрөмжийн лизингийнүйлчилгээг өргөжүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд үзүүлдэг төрийн үйлчилгээгчирэгдэлгүй, түргэн шуурхай болгоно:• жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх хүсэлтэй иргэдийг шаардлагатай мэдээ,мэдээллээр хангах, тэдэнд техник, технологийн сонголт хийхэд нь туслах, төсөлболовсруулах, шалгаруулах явцад нь зөвлөгөө өгөх, үйлчилгээ үзүүлэх үүрэг бүхий төвүүдийгаймаг, нийслэл, сум, дүүргүүдэд зохион байгуулж ажиллуулах;• жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн бодлогын асуудалтай холбоо бүхий аливаа шийдвэрийггаргахдаа тэдний ашиг сонирхолыг илэрхийлэгч мэргэжлийн холбоодын саналыг авч тусгажбайх;• бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалд нийцүүлэн жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжиж, бизнесинкубатор байгуулж ажиллуулах;• Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийн дагуу олгогдож байгаатусгай зөвшөөрлийг цахим үйлчилгээнд бүрэн шилжүүлэх.Хоёрдугаар үе шат (2016-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Үйлчилгээний зарим үйлдвэрлэлийг түлхүү хөгжүүлж, эдийн засагтэзлэх хувь хэмжээг нэмэгдүүлнэ:• мэдээлэл харилцааны технологи, түүний дотор хэрэглээний программ хангамжийнүйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх;• дэлхий нийтийн томоохон үйлдвэрлэгчдийн зарим бүтээгдэхүүнийг дагнан үйлдвэрлэх;• транзит тээвэр, санхүүгийн зуучлалын гэх мэт салбар дундын үйлчилгээг хөгжүүлэх.5.2.1.4. Хөдөө аж ахуй, хүнсний үйлдвэрлэлийн хөгжлийн бодлогоХөдөө аж ахуй, хүнсний салбарын зах зээлд өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, эрсдэл даахчадавхийг бэхжүүлэх замаар орчин үеийн хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэлийн цогцолбор болгонхөгжүүлж, хүн амын гурил, мах, сүү, төмс, хүнсний ногооны хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээрбүрэн хангаж, хүртээмж, чанар, эрүүл ахуйн аюулгүй байдлыг сайжруулна.Нэгдүгээр үе шат (2007 – 2015 он):59

Стратегийн зорилт 1. Бүс нутгийн онцлогыг харгалзан бэлчээрийн болон эрчимжсэн мал ажахуйг хослуулан хөгжүүлж, халдварт өвчний гаралт, тархалтыг эрс бууруулан малыг эрүүлжүүлж,мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, боловсруулалт, экспортыг нэмэгдүүлнэ:• малыг халдварт болон шимигчит өвчнөөс хамгаалах өндөр технологийг нэвтрүүлж эхлэх;• монгол малын тэсвэрт чанарыг бататган, цус ойртохоос урьдчилан сэргийлж, биологийнболомжийг бүрэн ашиглаж, байгалийн эрсдэл даах чадварыг нь бэхжүүлэх;• малын чанар, үржлийн ажлыг сайжруулах;• бэлчээрийг зохистой ашиглах, эзэмшүүлэх, сайжруулах, хамгаалах, талхлагдсан бэлчээрийгнөхөн сэргээх замаар багтаамж, даацыг нэмэгдүүлэн мал аж ахуйн эрсдэлийг бууруулах;• бэлчээрийн газрыг ашиглах, эзэмших харилцааны эрх зүйн зохицуулалтыг төгөлдөржүүлж,уламжлалт аргад тулгуурласан бэлчээрийн менежментийг боловсронгуй болгож, бэлчээрийндаацад зэрлэг амьтны бэлчээр, тэжээлийн хэрэгцээг оруулан тооцох зарчмыг баримтлах;• биотехнологийн ололтыг нэвтрүүлж, мал үржүүлгийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийгөргөжүүлэх;• малчдыг хөгжүүлэх, мал аж ахуйн үйлдвэрлэлд шинжлэх ухааны ололтыг нэвтрүүлэх болонмал аж ахуй эрхлэх арга ухааны чиглэлээр малчдын дунд албан бус сургалтын нэгдсэнтогтолцоог бүрдүүлж хэрэгжүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Газар ашиглалтыг сайжруулж, усалгаатай тариаланг хөгжүүлэн,биотехнологи нэвтрүүлэн газар тариалангийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлнэ:• газар тариалангийн болон эрчимжсэн фермерийн аж ахуйн зориулалтаар ашиглаж байгаагазрыг өмчлүүлэх эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох;• эрчимжсэн газар тариалан эрхэлж буй хувь хүн, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг төсөв, татварынбодлогоор дэмжих;• услалтын оновчтой системийг бий болгон усалгаатай газар тариалангийн техник, тоногтөхөөрөмжийг лизингээр олгох, усжуулалтын барилга байгууламжийн эзэмшилт, ашиглалтыгзах зээлийн зарчимд нийцүүлж сайжруулах;• богино хугацаанд түргэн боловсордог чанартай үрийг өргөн хэрэглэж, таримал ургамлын нэртөрлийг олшруулах;• өрхийн аж ахуйн үйл ажиллагааг хөнгөвчлөх орчин үеийн бага оврын техник, тоногтөхөөрөмж, багаж хэрэгслийг импортолдог болон дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа аж ахуйннэгжийг дэмжих;• жимс, жимсний мод үржүүлгийн газруудыг байгуулж, жимс, жимсгэний тариалалтыгөргөтгөх;• таримал ургамлын өвчин, хортонтой тэмцэх, сорт, сорилтын чанарыг сайжруулж, хүлэмжийнаж ахуйг хөгжүүлэх;• ганд тэсвэртэй үр, нутагшсан сортын үрийн талаар бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх.Стратегийн зорилт 3. Хүнсний үйлдвэрлэлд орчин үеийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлж,бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг сайжруулна:• экологийн цэвэр хүнсний бүтээгдэхүүний болон импортыг орлох хүнсний бүтээгдэхүүнийүйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх;• орчин үеийн техник, технологтой хүнсний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэн хүн амыг тэжээллэг,чанартай, аюулгүй хүнсээр жигд, хүртээмжтэй хангаж, гадаад зах зээлд нийлүүлж эхлэх;• тохиромжтой бүс нутгуудад бөөний худалдааны төв, бирж байгуулж, хүнснийбүтээгдэхүүний борлуулалтын оновчтой сүлжээг бий болгох.Стратегийн зорилт 4. Газар тариалангийн болон бэлчээрийн усан хангамжийг сайжруулж,хөдөөгийн хүн амын ундны усны хэрэгцээ, шаардлагад тохирсон усны нөөцийг нэмэгдүүлнэ:60

• ашиглагдахгүй байгаа бэлчээрийг худаг гаргаж, хурын ус хуримтлуулж, булаг шандны усыгнэмэгдүүлж, усжуулах;• малчдын ундны усны хүрэлцээг нэмэгдүүлж, чанарыг сайжруулах;• зарим голын усны урсацын тохируулга хийж бороо, цасны усыг хуримтлуулан гантай, хуурайүед ус хэрэглэх зориулалттай гидротехникийн байгууламжуудыг бий болгох.Стратеги зорилт 5. Малын тэжээлийн үйлдвэрлэлийг сэргээн хөгжүүлж, тэжээлийн шимтчанар, тэжээллэг байдлыг сайжруулах, хангамж, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх цогц арга хэмжээ авчхэрэгжүүлнэ:• “Тэжээл” хөтөлбөр хэрэгжүүлж, малын тэжээл, усны хангамжийг сайжруулах;• малын тэжээлийн үйлдвэрлэл, нийлүүлэлт, хэрэглээний эрх зүйн таатай орчинг бүрдүүлж,төрийн бодлогоор дэмжих;• шимт чанар сайтай, ургац ихтэй тэжээлийн шинэ төрлийн таримал нутагшуулах, үрүйлдвэрлэлийг дэмжиж, хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгж, фермерийн аж ахуйг тэжээлийнургамлын үрээр хангах тогтолцоо бүрдүүлэх;• бэлчээрийн мал аж ахуйн эрсдэл даах чадавхийг нэмэгдүүлэх зорилгоор жилийн тодорхойхугацаанд малаа тэжээдэг малчдын арга ажиллагааг дэмжин хөгжүүлэх.Стратеги зорилт 6. Хөрсийг эвдрэлээс хамгаалах, үржил шимийг хадгалах, чийгийнууршилтыг багасгахад чиглэсэн дэвшилтэт технологийг газар тариаланд нэвтрүүлнэ:• химийн аргаар боловсруулах уриншийн хэмжээг нэмэгдүүлэх;• ногоон бордуурт болон цомхотгосон технологиор уринш бэлтгэх арга ажиллагааг нэвтрүүлэх;• дэвшилтэт технологи нэвтрүүлэхэд шаардлагатай хөдөө аж ахуйн машин, техникийг худалданавахад аж ахуйн нэгж, фермерүүдэд төрөөс дэмжлэг үзүүлэх;• тариалангийн талбайг сүрлэн хучлагатай болгож хашаалан хамгаалах;• хөрсний үржил шимийг хамгаалах талаархи эрх зүйн орчин, хяналтын тогтолцоогболовсронгуй болгох.Хоёрдугаар үе шат (2016-2021он):Стратегийн зорилт 1. Биотехнологийг нэвтрүүлж, малын үүлдэрлэг чанарыг сайжруулан,тарималын ургацыг нэмэгдүүлнэ:• биотехнологи ашиглаж, малын эм, ариутгал, халдваргүйжүүлэгч бэлдмэлийн үйлдвэрлэлийгхөгжүүлэн мал сүргийг эрүүлжүүлэн, “Малын чанар” хөтөлбөр хэрэгжүүлэх;• усалгаатай газар тариалангийн орчин үеийн технологийг өргөн нэвтрүүлж, га-аас авахургацыг нэмэгдүүлэх;• хөдөө аж ахуйг харилцан бие биенээ тэтгэсэн бүтэц бүхий хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэлийнцогцолбор болгон хөгжүүлэх;• малчдын түлш, эрчим хүчний хангамжийг сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Хүнсний үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, хэрэглээний бүх хүрээнд эрүүл ахуй,ариун цэврийн зохистой орчин бүрдүүлж, хүн амыг аюулгүй, хүрэлцээтэй хүнс тэжээлээр хангана:• хүн амын эрэлт хэрэгцээнд тулгуурлан өндөр технологи бүхий хүнсний жижиг, дундүйлдвэрлэлийг эрчимтэй хөгжүүлэн, экологийн цэвэр хүнсний бүтээгдэхүүнээр дотоодынхэрэгцээг хангаж, экспортыг нэмэгдүүлэх;• хүнсний бүтээгдэхүүний чанар, эрүүл ахуйн аюулгүй байдалд тавих хяналтын тогтолцоогболовсронгуй болгож, лабораторийн шинжилгээг хөгжсөн орнуудын жишигт хүргэх.61

5.2.1.5. Аялал жуулчлалын хөгжлийн бодлогоАялал жуулчлалыг эрчимтэй хөгжүүлж, эдийн засгийн тэргүүлэх салбарын нэг болгоно.“Аялал жуулчлал” үндэсний хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжүүлнэ.Нэгдүгээр үе шат (2007 – 2015 он):Стратегийн зорилт 1. Жуулчин тээвэрлэх болон жуулчин хүлээн авах хүчин чадлыгнэмэгдүүлж, аялал жуулчлалын гол бүс нутгийн зам харилцаа, холбоо, эрчим хүчний хангамжийгсайжруулна:• аялал жуулчлалын голлох зах зээлийн орнуудад хийх шууд нислэгийн тоог нэмэгдүүлж, шинэчиглэлүүд нээх;• аялал жуулчлалын гол бүс нутгуудын зам, харилцаа холбоо, эрчим хүчний хангамжийгсайжруулах ажлыг бусад салбарын хөгжлийн бодлого, төлөвлөгөөтэй уялдуулан хэрэгжүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Аялал жуулчлалын томоохон цогцолборуудыг барьж байгуулан,аялагч, жуулчдын сонирхлыг татсан аяллын төрлүүдийг бүс нутгаар төрөлжүүлэн хөгжүүлнэ.• улирлын хамаарлыг багасгаж, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нэр төрлийг олшруулах;• салбарын бодлогыг хэрэгжүүлэх чиг үүрэг бүхий бүтэц бий болгож ажиллуулах;• монголд ирэх жуулчдын тоог нэг саяд хүргэх.Хоёрдугаар үе шат (2016 – 2021 он):Стратегийн зорилт 1. Аялал жуулчлалын салбарын хөгжлийг эрчимжүүлж, үйлчилгээнийчанарыг олон улсын жишигт хүргэж сайжруулна:• бүх төрлийн үйлчилгээний стандартыг боловсронгуй болгож, хяналтыг сайжруулах;• ажилтнуудын боловсрол, сургалтын түвшинг олон улсын жишигт хүргэж, салбарын бүтэц,зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох;• монголд ирэх жуулчдын тоог хүн амын тоотой тэнцэхүйц болгох.5.3. Дэд бүтцийн хөгжлийн бодлогоМонгол Улсын хөгжлийн 4 дүгээр тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:Дэд бүтцийг хүн ам, хэрэглэгчдийн болон эдийн засгийн хөгжлийн эрэлт хэрэгцээ,шаардлагад нийцүүлэн хөгжүүлнэ.Эрчим хүч экспортолж, бүс нутгийн зам тээврийг хоёр хөрш, Ази, Европыг холбосон “гүүр”,тээвэр зуучлалын үйлчилгээ болгон шинэ түвшинд гаргана. Дэд бүтцийн салбарт хувийн хэвшлийноролцоог дэмжинэ.5.3.1. Зам, тээврийн хөгжлийн бодлогоНэгдүгээр үе шат (2007 – 2015 он):Стратегийн зорилт 1. Зам, тээврийн салбарын хөгжлийн эрх зүйн орчинг боловсронгуйболгоно:• авто замын барилга угсралт, засвар, арчлалтын норм болон дүрэм, стандартыг боловсронгуйболгох;62

• авто зам, тээвэр, иргэний нисэх, төмөр зам, усан замын тээврийн тухай хуулиуд, холбогдохстандартууд, дүрэм журмуудад өөрчлөлт оруулахын зэрэгцээ зарим хуулийг шинээр баталжмөрдүүлэх;• олон улсын конвенц, стандарт, шаардлага, хөгжлийн чиг хандлагад нийцүүлэн тээврийнгэрээ, хэлэлцээрүүдийг шинэчилж, олон улсад нийтээр дагаж мөрдөх гэрээ, хэлэлцээрт нэгдэнорох.Стратегийн зорилт 2. Авто замын сүлжээг өргөжүүлнэ:• олон улсын авто замын сүлжээнд нэгдсэн чиглэлүүдийн дагуух авто замыг тэргүүн ээлжиндбарих;• “Мянганы зам”-ын хэвтээ, босоо тэнхлэгүүдийг барьж дуусгах;• дэд бүтцийн зарим босоо тэнхлэгийн дагуух хатуу хучилттай авто замыг барьж дуусгах;• бүсийн болон аймгийн төвүүдийг нийслэлтэй хатуу хучилттай замаар, дараагийн шатанд өөрхооронд нь холбох.Стратегийн зорилт 3. Авто замын салбарт дэвшилтэд техник технологи нэвтрүүлж, авто зам,замын байгууламжийн чанарыг дээшлүүлж, ашиглалт, үйлчилгээг сайжруулна:• монгол орны байгаль, цаг уурын нөхцөлд тохирсон авто зам барих технологи нэвтрүүлж,техник, технологийн шинэчлэл хийх;• авто замын туршилт, сорилт судалгааны ажлыг сайжруулах.Стратегийн зорилт 4.Төмөр замын өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлж, хөдөлгөөний аюулгүйбайдлыг сайжруулна:• хөрш орнуудыг холбосон хоёр дахь төмөр замыг барих;• гол төмөр замыг цахилгаанжуулах;• баруун бүсийг төмөр замын гарцтай болгох асуудлыг судлаж, хэрэгжүүлж эхлэх;• говийн болон зүүн бүсэд төмөр замын сүлжээг өргөтгөх;• төмөр замын дотоодын нэгдсэн сүлжээ байгуулах асуудлыг ашигт малтмалын орд газруудыгашиглалтанд оруулахтай холбон оновчтой төлөвлөж, хэрэгжүүлж эхлэх.Стратегийн зорилт 5. Агаарын тээврийн шинэчлэлийг гүнзгийрүүлж, дэд бүтцийгхөгжүүлэн, үйлчилгээг өргөжүүлж, агаарын тээврийг олон улсын зах зээлд өрсөлдөх чадвартай,хувийн хэвшлийн оролцоо давамгайлсан салбар болгон хөгжүүлнэ:• Улаанбаатар, Чойбалсан, Ховд хотуудад олон улсын нисэх буудал, Хархоринд шинэ нисэхбуудал байгуулж, орон нутгийн нисэх буудлуудыг хатуу хучилттай зурвас, гэрэл, суултынсистемээр тоноглох;• агаарын тээвэрт хувийн хэвшлийн оролцоог нэмэгдүүлэх;• Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээгүүр дамжин өнгөрөх олон улсын нислэгийн аюулгүйбайдлыг сайжруулж, тоог нэмэгдүүлэх;• олон улсын нислэгийн чиглэл, тоог нэмэгдүүлэх.Стратегийн зорилт 6. Далайн болон усан замын тээвэрт хувийн хэвшлийн оролцоо, хөрөнгөоруулалт хийх таатай орчинг бүрдүүлж, үйл ажиллагааг нь өргөтгөнө:• усан замын тээврийг хөгжүүлж, орчин үеийн хөлөг онгоцтой болж, хувийн хэвшлийноролцоо, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих;• Монгол Улс далайн боомт түрээсэлж, далайд гарцтай болж, хөлөг онгоцны бүртгэлийг биедааж хийдэг болох.63

Стратегийн зорилт 7. Улаанбаатар хотын авто замын сүлжээ, нийтийн зорчигч тээврийнүйлчилгээг сайжруулна:• Улаанбаатар хотын авто замыг хот төлөвлөлт, тээврийн бодлоготой уялдуулан сайжруулах;• дотооддоо цахилгаан тээврийн хэрэгсэл угсарч үйлдвэрлэнэ. Улаанбаатар хотын нийтийнтээврийн үйлчилгээнд тээврийн шинэ төрөл систем, авто замын хөдөлгөөнд удирдлага,тээврийн зохицуулалтын “Ухаалаг” тогтолцоог нэвтрүүлэх.Стратегийн зорилт 8. Авто тээврийн хэрэгслээс хүрээлэн байгаа орчин, хүн ам, замынхөдөлгөөнд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг эрс бууруулна:• Улаанбаатар хот болон томоохон хотуудын тээврийн хэрэгслийг шингэрүүлсэн шатдаг хийнтүлшинд шилжүүлэх;• Тээврийн хэрэгслийн татварыг байгаль орчинд үзүүлж буй нөлөөллийг нь тооцонболовсронгуй болгох.Хоёрдугаар үе шат (2016-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Авто, төмөр замын сүлжээг өргөтгөн, агаарын болон усан замынтээврийг хөгжүүлж, аймаг, нийслэл болон бүсийн төвүүдийг хатуу хучилттай авто замаар бүрэнхолбоно:• дэд бүтцийн босоо тэнхлэгүүдийн дагуух хатуу хучилттай авто замыг барьж дуусгах;• авто зам ашиглалтын үр ашигтай шинэ тогтолцоог бий болгон ажиллуулах;• Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийг хамарсан төмөр замын сүлжээг барьж дуусгах.5.3.2. Эрчим хүчний салбарын хөгжлийн бодлогоНэгдүгээр үе шат (2007 – 2015 он):Стратегийн зорилт 1. Монгол Улсын “Эрчим хүчний нэгдсэн систем”-ийг байгуулж, эрчимхүчний салбарын ашигт ажиллагааны түвшинг дээшлүүлэн, хөгжлийн нэн таатай орчинг бийболгоно. Эрчим хүчний салбарыг эрчим хүч экспортолдог чадамжтай болгоно:• говийн бүсийн цахилгаан хангамжийн бодлогыг тодорхойлж, ойрын жилүүдэд баригдахОюутолгой, Тавантолгой, Цагаансуварга болон бусад уул уурхайн үйлдвэрүүдийн эрчимхүчний хангамжийн эх үүсвэрийг бий болгох;• зүүн, баруун бүсийн эрчим хүчний системийг төвийн эрчим хүчний системтэй холбож хүчинчадлыг нь 3-4 дахин нэмэгдүүлэх;• эрчим хүчний аюулгүй байдлыг сайжруулж, хоёр хөрш оронтой эрчим хүчний дэд бүтцээрхолбогдон, хэрэглээний онцлогтой уялдуулан экспорт, импортын асуудлыг оновчтойшийдвэрлэх;• Улаанбаатар хотод цахилгаан, дулааны шинэ эх үүсвэр барьж ашиглах;• “Эрчим хүчний нэгдсэн систем” хөтөлбөрийг бүрэн хэрэгжүүлж, дотоодод үйлдвэрлэж буйэрчим хүчээр өөрийн хэрэгцээг бүрэн хангадаг болох;• томоохон гол, мөрний дагуу усан цахилгаан станц барих;• эрчим хүчний чиглэлээр бүс хоорондын уялдааг хангах.• эрчим хүч экспортолж эхлэх;• атомын эрчим хүч ашиглах бодлогыг үе шаттайгаар хэрэгжүүлж, улмаар атомын цахилгаанстанц барих зорилт тавьж ажиллах.Стратегийн зорилт 2. Сум, суурин газрын болон малчдын цахилгаан эрчим хүчнийхангамжийг сайжруулна:64

• төвлөрсөн системд холбогдоогүй сум, суурин газруудыг цахилгаан дамжуулах агаарыншугамаар холбохын зэрэгцээ сэргээгдэх эрчим хүч болон бусад эх үүсвэрүүдийг ашигланбайнгын цахилгаанаар хангах;• “Буман нарны гэрэл” хөтөлбөрийн хүрээнд бүх малчин айл өрхийг нар, салхины эрчимхүчний эх үүсвэртэй болгох;• нүүрсний ордуудад ойрхон байрлалтай сум, суурин газарт нүүрсний хийн түлшээр ажилладагбага оврын цахилгаан станц барьж ажиллуулах.Хоёрдугаар үе шат (2016-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Монгол Улсын эрчим хүчний нэгдсэн системийн үр ашгийг сайжруулж,хөгжлийн нэн таатай орчинг бий болгоно:• бүс нутгуудын эрчим хүчний системийн үр ашгийг дээшлүүлэх;• эрчим хүчний урсгалыг зохицуулах орчин үеийн тогтолцоо бий болгох.5.3.3. Түлшний салбарын хөгжлийн бодлогоНэгдүгээр үе шат (2007 – 2015 он):Стратегийн зорилт 1. Нүүрс хийжүүлж, бага оврын цахилгаан станцуудыг түлшээр хангана:• нүүрснээс утаагүй түлш үйлдвэрлэх бага оврын үйлдвэрүүд байгуулж ажиллуулах;• нүүрснээс шингэн түлш үйлдвэрлэх дунд болон томоохон хүчин чадлын үйлдвэрийнцогцолборуудыг байгуулж ажиллуулах.Стратегийн зорилт 2. Кокс-хими болон нүүрс, эрчим хүч, химийн үйлдвэрийн цогцолборыгбайгуулж ажиллуулна:• Тавантолгойн коксжих нүүрсний ордыг түшиглэн нүүрс боловсруулах, нүүрс-химийнсудалгааны лаборатори, төв байгуулж ажиллуулах;• нүүрснээс газрын тосны бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх.Хоёрдугаар үе шат (2016-2021он):Стратегийн зорилт 1. Нүүрсний цэвэр технологт тулгуурласан том хүчин чадлын цахилгаанстанц барьж, нүүрснээс газрын тосны бүтээгдэхүүн гаргах үйлдвэрийн хүчин чадлыг бүрэнэзэмшинэ:• Чойр-Нялгын нүүрсний сав газарт түлш, эрчим хүч, нүүрс-химийн цогцолбор байгуулах;• нүүрснээс устөрөгч, метанол, диметил эфир /ДМЕ/ зэрэг шинэ төрлийн эрчим хүчний нөөцгаргаж авах;• кокс-химийн үйлдвэрийн хүчин чадлыг бүрэн эзэмшиж, жилд 5 саяас доошгүй тонн коксгадаадад гаргах.5.3.4. Мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн хөгжлийн бодлогоМэдээлэл, харилцааны технологийг Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн 21дүгээр зууны үндсэн хурдасгуур гэж үзнэ.Нэгдүгээр үе шат (2007 – 2015 он):65

Хот байгуулалт, барилгын хөгжлийн бодлогоХүн амын нутагшилт, суурьшлын зохистой тогтолцоонд тулгуурлан хот байгуулалтыгэрчимжүүлнэ. Барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дундаж хөгжилтэй орнуудын түвшиндхүргэнэ. “Хотууд” үндэсний хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжүүлнэ.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Хүн амын нутагшилт, суурьшлын зохистой тогтолцоог хөгжүүлж, хот,суурингийн оршин суугчдад таатай орчин бүрдүүлнэ:• хүн амын нутагшилт, суурьшлын талаар төрөөс баримтлах бодлогыг боловсруулж,хэрэгжүүлэх, хот байгуулалтын эрх зүйн орчинг сайжруулж, хот төлөвлөлтийн норм,нормативыг боловсронгуй болгох;• бүсчилсэн хөгжлийн бодлогыг хот байгуулалтын бодлогоор дэмжих;• бүсийн хөгжлийн тулгуур төвүүдийг эхний шатанд тус бүр 50 мянгаас доошгүй хүн ам,цаашид тус бүр 100 мянга орчим хүн амтай хотууд болгон хөгжүүлэх таатай орчингбүрдүүлэх;• нийслэлийн хүн амын хэт бөөгнөрлийг задалж, дагуул хотууд болох Багануур, Налайх,Багахангайг хөгжүүлж, тэдгээрт зохистой төвлөрөл бий болгох;• орон нутгийн хот суурин газруудын инженерийн дэд бүтэц, газар ашиглалтыг хэсэгчилсэнерөнхий төлөвлөгөөний дагуу сайжруулах.Стратегийн зорилт 2. Орчин үеийн чанарын шаардлага бүхий барилга, шинэ нэр төрлийнбарилгын материалын үйлдвэрлэл, нийтийн аж ахуйн салбарыг бий болгон хөгжүүлнэ:• олон давхар орон сууц болон томоохон үйлдвэрийн барилга барих үндэсний чадамжийгсайжруулах;• барилгын материалын үйлдвэрлэлд шинэ техник, технологийг нэвтрүүлж, бүтээгдэхүүнийчанарыг сайжруулж, нэр төрлийг нь олшруулах;• барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн норм, норматив, стандартыг олон улсынжишигт нийцүүлэн боловсронгуй болгох;• орон нутгийн түүхий эдийн нөөцөд түшиглэсэн барилгын материалын үйлдвэрлэлийг түлхүүхөгжүүлэх.Стратегийн зорилт 3. Хүн амын орон сууцны хангамжийг эрс сайжруулна. “Орон сууц”үндэсний хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ:• орон сууц барих санхүүгийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлж, орон сууцны урт хугацаатай зээлийнанхдагч ба хоёрдогч зах зээлийн тогтолцоог бий болгон хөгжүүлэх, орон сууц барих санбайгуулж, орон сууцны гэрээт хадгаламжийн системийг нэвтрүүлэх;• нийслэлийн гэр хорооллыг цэвэр, бохир усны төвлөрсөн шугам сүлжээнд холбож, хүн амыгундны усаар бүрэн хангах;• гэр хорооллыг оршин суугчдынх нь оролцоотойгоор орон сууцны хороолол болгон хөгжүүлж,хүн амын худалдан авах чадварт тохирсон орон сууцны хангамжийг нэмэгдүүлэх;• бага орлоготой иргэд, нийгмийн эмзэг хэсэгт зориулсан орон сууцны татаас, хөнгөлөлтийгбий болгох;• орон сууцны шинэ хотхон, хорооллын дэд бүтцийг байгуулахад хувийн хэвшлийн оролцоогдэмжих;• 2021 он гэхэд айл өрхийн дийлэнхи олонхийг орон сууцтай болгох.67

Стратегийн зорилт 4. Хот суурингийн газар ашиглалтыг сайжруулж, эд хөрөнгийнбүртгэлийн тогтолцоо, үйл ажиллагааг боловсронгуй болгоно:• газрын шинэтгэлийг эрчимжүүлэх, газрыг иргэн бүрт үнэгүй өмчилж, эдийн засгийнэргэлтэнд оруулах эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох;• газрын мэдээллийн үндэсний системийг бий болгон энэ талаархи мэдээллээр олон нийтэдшуурхай үйлчилдэг болгох;• газрын мониторингийн сүлжээ бий болгож, доройтолд орж эвдэрч талхлагдсан газрыг нөхөнсэргээж сайжруулах хөтөлбөр, төслүүдийг боловсруулан хэрэгжүүлэх;• үл хөдлөх эд хөрөнгийг эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд бүрэн хамруулж, өмчийнбүртгэлийн системийг боловсронгуй болгон бэхжүүлэх.Хоёрдугаар үе шат (2016-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Хот байгуулалтыг улам боловсронгуй болгож, барилгын шинэ нэртөрлийн бараа, хийцийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлнэ:• бүсийн тулгуур төвүүдийг эрчимтэй хөгжүүлэх;• эдийн засаг, худалдааны чөлөөт бүсүүд, томоохон орд газрыг түшиглэн дэлхийн жишигтнийцсэн орчин үеийн хот, тосгодыг бий болгох;• барилгын материалын үйлдвэрлэлд шинэ техник, технологийг нэвтрүүлж, бүтээгдэхүүнийчанарыг сайжруулж, нэр төрлийг нь олшруулах.5.4. Бүс нутаг, хөдөөгийн хөгжлийн бодлогоМонгол Улсын хөгжлийн 4 дүгээр тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогыг тууштай хэрэгжүүлж, хот, хөдөөгийн хөгжлийн түвшнийялгааг эрс багасгана.Нэгдүгээр үе шат (2007-2015 он):Стратегийн зорилт 1. Бүсчилсэн хөгжлийн төлөвлөлт, удирдлагыг боловсронгуй болгож, бүснутгийн хөгжлийг түргэсгэнэ:• Баруун, Хангайн, Төвийн, Зүүн, Улаанбаатарын бүсийн 2015 он хүртэлх хөгжлийнхөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх;• бүсийн тулгуур төв болох Ховд, Улиастай, Эрдэнэт, Хархорин, Дархан, Зуунмод, Өндөрхаан,Чойбалсан хотуудын болон аймаг, бичил бүсийн хөгжлийн хөтөлбөрүүд, суурин газруудынерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулж хэрэгжүүлэх;• бүс нутгуудын удирдлагын оновчтой тогтолцоо, бүтцийг бүрдүүлж ажиллуулах.Стратегийн зорилт 2. Баруун, Хангайн, Төвийн, Зүүн, Улаанбаатарын бүсийн эдийн засгийнөсөлтийг хөгжлийн хүчин зүйл болгож, Мянганы хөгжлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлнэ. “Хөдөөгийнхөгжил” үндэсний хөтөлбөрийг боловсруулж, хэрэгжүүлнэ:• улс орны болон бүсийн хөгжлийг хурдасгах “зүтгүүр” болох үндэсний болон бүс нутгийнхэмжээний томоохон төслүүдийг оновчтой тогтоон хооронд нь уялдаатай хэрэгжүүлж, ажлынбайрыг олноор бий болгож, ажилгүйдэл, ядуурлыг эрс бууруулах;• бүс нутгуудад аж үйлдвэр, үйлчилгээний салбарын хөгжлийг түргэсгэж, хөдөө аж ахуйгхөгжүүлж, эдийн засгийн салбарын бүтцийг боловсронгуй болгох;• бүсийн тулгуур төв, аймгийн төвүүд, томоохон уул уурхайн үйлдвэрүүдийг түшиглэнэрчимжсэн мал аж ахуй, усалгаатай газар тариаланд суурилсан фермерийн аж ахуйн оновчтойсүлжээ бий болгон хөгжүүлэх;68

Стратегийн зорилт 2. Газар, газрын хэвлийн баялагийг зохистой ашиглах нэгдсэн бодлогохэрэгжүүлнэ:• ашигт малтмал ашиглах, байгаль орчныг хамгаалах хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгож,хууль хэрэгжүүлэх эдийн засгийн арга хэрэгсэл, хөшүүргийг нэвтрүүлж, өөрийгөөсанхүүжүүлэх механизмыг бий болгох замаар байгалийн нөөцийн менежментийг үндэснийболон орон нутгийн хэмжээнд сайжруулж, салбар хоорондын зохицуулалтыг боловсронгуйболгох;• монгол үндэстний үеийн үед онцлон хайрлаж, онгон байдлаар нь хадгалан үлдээх газарнутгийн үндэсний өвийн санг буй болгож, хамгаалалтанд авах, тусгай хамгаалалттай газарнутгийн талаар баримтлах төрийн бодлого, менежментийг боловсронгуй болгох;• тусгай хамгаалалттай газар нутгийн сүлжээг өргөжүүлэн түүний удирдлагын тогтолцооныоновчтой бүтцийг бий болгож, орчин үеийн шаардлага хангасан хамгаалалтын менежментийгхэрэгжүүлэх.Стратегийн зорилт 3. Усны нөөцийг бохирдол, хомсдолоос хамгаалах, зохистой ашиглах,хүн амыг эрүүл ахуйн шаардлагад нийцсэн усаар хангах нөхцөлийг бүрдүүлнэ. “Ус” үндэснийхөтөлбөр хэрэгжүүлнэ:• усны нөөцийг хамгаалах, зохистой ашиглах харилцааг зохицуулах эрх зүйн орчингболовсронгуй болгож, ус хэмнэх усны нөөцийн менежмент, бүтэц, зохион байгуулалтыгсайжруулах;• гадаргын усны тодорхой хэсгийг аж ахуйн эргэлтэнд оруулан арвижуулах замаар хүн ам,үйлдвэрлэлийн усан хангамжийг шийдвэрлэх;• хотуудыг болон уул уурхайн үйлдвэрлэлийг хэрэгцээт усаар хангах усны нөөцийгнэмэгдүүлэх.Стратегийн зорилт 4. Ойн нөөцийг тогтвортой ашиглаж, ой хамгаалах, нөхөн сэргээх,экологийн тэнцвэрийг хадгалах нөхцөлийг хангана:• ойн санд сансрын мэдээ ашиглаж, зайнаас тандан судлах аргаар хайгуул, судалгаа хийж,тархалт, бүтэц, бүрэлдэхүүнийг тогтоон ойн зураглал, ойн тогтвортой менежментийнхөтөлбөр боловсруулж, газар зүйн мэдээллийн тогтолцоонд суурилсан ойн мэдээллийн санбайгуулах;• стратегийн дунд хугацааны зорилтын хүрээнд уур амьсгалыг зөөлрүүлж, цөлжилт, хөрснийэвдрэл, түйрэн, элсний нүүдэлтэй тэмцэх зорилгоор ойг нөхөн сэргээх, говь, хээрийн бүсэдмод тариалж ногоон зурвас байгуулах;• ой хамгаалах ажилд дэвшилтэт менежментийн арга хэлбэрийг нэвтрүүлж, ойн сангийн 20хүртэлх хувийг нутгийн иргэд, нөхөрлөлд гэрээгээр эзэмшүүлэн ойг хамгаалах, нөхөнсэргээх, зохистой ашиглах хариуцлагын тогтолцоо бүрдүүлэх.Стратегийн зорилт 5. Амьтан, ургамлын аймгийн нөөцийн хомсдолыг хязгаарлаж,тэдгээрийг байгалийн жамаар нөхөн сэргэх, тогтвортой ашиглах нөхцөлийг бүрдүүлнэ:• нэн ховор, ховор амьтны популяцийн тогтвортой байдал, хэвийн өсөлтийг хангахтайхолбогдсон зохион байгуулалтыг шинэчлэн, тэдгээрийг хамгаалах эдийн засаг, эрх зүйнорчинг бүрдүүлж, зориудын аргаар үржүүлэх, тэдгээрийн удмын санг бий болгож, генийнсанг хамгаалахад биотехнологийн ололтыг ашиглаж, биологийн найдвартай нөөцтэй болохарга замыг судлан боловсруулах;• ан амьтны нөөц, байршил нутгийг тогтоон хамгаалахад зориулагдсан дотоод, гадаадынхөрөнгийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэхүйц олон улсын байгууллага, хандивлагч орон, хувьхүний дэмжлэгтэй урт, богино хугацааны төслийг үр ашигтай хэрэгжүүлэхийг дэмжих;70

• ховор, нэн ховор ургамлын тархац нутаг, нөөцийн судалгаа хийх, удмын санг хамгаалах,генийн сан байгуулах, бүртгэл, мэдээлэл-хяналт шинжилгээний тогтолцоо бүрдүүлэх,ашиглалтыг зохицуулан төлөвлөх, сэргээн ургуулах, тарималжуулах ажил зохион байгуулах.Стратегийн зорилт 6. Уур амьсгалын өөрчлөлт, цөлжилтөд дасан зохицож, сөрөг үрдагаврыг бууруулах чадавхийг бүрдүүлж хэрэгжүүлнэ:• уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөллийн төлөв байдлыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйтогтоож, тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлалд нийцсэн бодлого хэрэгжүүлэх;• байгаль, цаг уурын нөлөөллийн улмаас хуурайшин гандаж, доройтолд өртсөн болон өртөхмагадлал бүхий газар нутгийн төлөв байдлыг тодорхойлж, тухайн бүс нутгийн онцлогт дасанзохицох чадавхийг бэхжүүлэх;• байгаль, цаг уурын өөрчлөлтөд дасан зохицсон, тэсвэрлэх чадвар сайтай үр тариа, төмс,хүнсний ногоо, тэжээлийн ургамлын төрлийг сонгон тариалах, шинэ төрөл, сортыг бийболгох, газар тариалангийн дэвшилтэт арга, технологи боловсруулж нэвтрүүлэх;• бүс нутгийн бэлчээрийн даацад тохирсон малын тоо толгой, сүргийн бүтцийг бүрдүүлэхталаар бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх;• байгаль, цаг уурын өөрчлөлтөнд дасан зохицсон, үр ашигтай, биологийн чадамж сайтайбэлчээрийн болон эрчимжсэн мал аж ахуйг хослуулан хөгжүүлэх;• уур амьсгалын өөрчлөлт болон цөлжилт, тэдгээрт дасан зохицох, даван туулах арга зам, сөрөгүр дагаврыг бууруулах талаар олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлж, мэдлэг олгох, мэдээлэлсурталчилгааны ажлыг өргөжүүлэх.ДОЛОО. ЭРХ ЗҮЙ, ТӨРИЙН БАЙГУУЛАЛЫНХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОМонгол Улсын хөгжлийн 6 дугаар тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогынхэрэгжилт нь эрх зүйн орчин, төр, засгийн байгууллагын тогтвортой үйл ажиллагаа, төрийн албаныур чадвар, хариуцлагын тогтолцооноос шууд шалтгаална.7.1 Эрх зүйн шинэтгэлБүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Төрийн институцүүдийг чадавхжуулж, төрийн үйлчилгээгил тод, хүртээмжтэй болгох эрх зүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгоно:• төрийн үйлчилгээг хүртээмжтэй, ил тод болгох;• дэлхийн улс орнуудын эрх зүйн тогтолцооны үнэт зүйл, эрх зүйн соёл, шинэ, дэвшилтэт,түгээмэл ач холбогдол бүхий зохицуулалтын аргыг судалж нэвтрүүлэх;• төрийн захиргааны байгууллагаас гаргах эрх зүйн актын боловсруулалтыг шинжилгээсудалгааны үндэстэй, системтэй болгох;• хууль тогтоомжийн хоорондын уялдааг сайжруулах, зүйл заалтуудын зөрчлийг арилгах,кодчилох ажлыг богино хугацаанд дэс дараатай хийж дуусгах;• хууль тогтоомжийг чанд баримталж хэрэгжүүлдэг тогтолцоог бүрдүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Хүний эрхийг баталгаатай хангана:71

• хүний эрх, эрх чөлөөг хангахад шууд үйлчилдэг тогтолцоог төрийн эрх мэдлийнхуваарилалтыг тэнцвэржүүлэн төгөлдөржүүлэх замаар боловсронгуй болгоно;• бусдын хууль бусаар учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх;• хүний эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангах;• хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг тусгайлан хангах;• хүүхдийн эрхийг хангах эрх зүйн орчинг сайжруулах.Стратегийн зорилт 3. Нийгэм дэх аюулгүй орчныг бий болгохболовсронгуй болгоно:эрх зүйн орчинг• хүн амын аюулгүй орчинг тодотгосон эрх зүйн тогтолцоог бий болгох.Стратегийн зорилт 4. Улс төрийн тогтолцоог боловсронгуй болгож, ардчилалыггүнзгийрүүлэн хөгжүүлнэ:• Монгол Улсын олон улсын гэрээ болон үндэсний хууль тогтоомжийн уялдааг хангах;• иргэний нийгмийн байгууллагын үйл ажиллагааг тууштай дэмжиж, иргэний нийгэм, төрийнхарилцан түншлэлийг хангасан ардчилсан удирдлагын тогтолцоог төлөвшүүлэх;• хууль, шударга ёс, хүний эрхийг дээдлэн хүндэтгэх уур амьсгал бүрэлдүүлж, иргэнийнийгмийг хөгжүүлэн бэхжүүлэх;• эдийн засгийн шинж чанартай шийдвэр гаргах шатанд хувийн хэвшлийн оролцоог хангаж,хувийн хэвшлийг дэмжих эрх зүйн таатай орчинг бүрдүүлэх;• засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн тогтолцоог боловсронгуй болгох замаар тоог ньцөөн, шат дамжлагыг нь цомхон болгож, иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээг чанаржуулах.7.2. Монгол Улсын төрийн байгуулал, төрийн удирдлагын хөгжилАрдчилсан, ил тод, харилцан хяналттай, хууль дээдэлсэн, иргэдийн эрх ашигт нийцсэн хуультогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийн үр ашигтай удирдлагыг боловсронгуй болгож төлөвшүүлнэ.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Парламентын тогтолцоог төлөвшүүлэн хөгжүүлж, төрийн бодлогынтогтвортой байдлыг хангана.Стратегийн зорилт 2. Төрийн удирдлагын шийдвэр гаргах үйл явцын ил тод байдал, түүндиргэд оролцох боломжийг хангана:• парламентад нэр дэвших эмэгтэйчүүдийн тоог нийт нэр дэвшигчдийн 30-аас доошгүй хувьдхүргэх;• парламентын хууль тогтоох үйл явцыг ил тод болгож, олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэх;• Засгийн газрын хууль хэрэгжүүлэх чиг үүргийг төгөлдөржүүлэх;• Авлигатай тэмцэх албыг бэхжүүлж, үйл ажиллагааг нь дэмжих;• төрийн өндөр албан тушаалтан үйл ажиллагаагаа олон нийтэд тайлагнах, тэдний өмнөхариуцлага хүлээх тогтолцоог боловсронгуй болгох;• төрийн зарим чиг үүргийг хувийн хэвшил, болон төрийн бус байгууллагаар гүйцэтгүүлэхчиглэл баримтлах.Стратегийн зорилт 3. Шүүх эрх мэдлийн байгууллагын хараат бус, шударга үйл ажиллагааявуулах орчин нөхцөлийг бүрдүүлнэ:• үйл ажиллагаа, зохион байгуулалтын эрх зүйн үндсийг нь боловсронгуй болгож, шинэчлэлийггүнзгийрүүлэхэд чиглэсэн цогц арга хэмжээ авах;72

• менежментийн болон хүний нөөцийн хангамжийг нь сайжруулах;• хараат бус байдлын тухай НҮБ-ын үндсэн зарчмуудыг хэрэгжүүлэх;• шүүхийн эдийн засгийн хараат бус байдлыг хангах талаар хөтөлбөр гаргаж, тууштайхэрэгжүүлэх;• шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн болон шүүгчийн хувийн, албаны хараат бус байдлыг тогтоож,хамгаалах талаархи эрх зүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох;• шүүгчийг сонгон шалгаруулах, томилох, дэвшүүлэх, огцруулах тогтолцоог боловсронгуйболгох;• шүүхэд олон улсын гэрээ, заншлыг хэрэглэх практик нэвтрүүлэх.Стратегийн зорилт 4. Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийг эдийн засгийн чадамж, хүн амыннөөцөд тулгуурлан томсгоно:• ойр байршилтай сумдыг засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хувьд нэгтгэж томсгох;• бүлэг суурингийн тогтолцоог бий болгож, зах зээлийн чадамжийг нэмэгдүүлэх;• баг, хороог төрийн үйлчилгээг иргэдэд хүргэдэг төрийн захиргааны хамгийн анхан шатнынэгжийнх нь хувьд бэхжүүлэх;• нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагыг нутаг дэвсгэрийн хөгжлийн асуудлыг бие дааншийдвэрлэх чадвартай болгон хөгжүүлэх.Стратегийн зорилт 5. Төрийн бүртгэл, мэдээллийн тогтолцоог шинэтгэж, бодитой,үнэмшилтэй цахим мэдээллийн тогтолцоо, сан байгуулна:• төрийн бүртгэлийг цахим хэлбэрт бүрэн шилжүүлж, төрийн бүртгэлд бүртгүүлснийг батлахбаримт бичгийг компьютерт уншигдахаар болгон, бусад төрлийн цахим баримт бичигтэйхоршин хэрэглэдэг болгох;• иргэний баримт бичгийг цахимжуулах;• нийслэл, аймгийн төв, томоохон суурин газрын хаягийн бүртгэлийг шинэчлэн, шифр, кодыннэгдсэн тогтолцоог улсын хэмжээнд бий болгож, олон улсын жишигт хүрсэн хаягжуулалт,газар усны нэр, хаягийн нэгдсэн сантай болох;• бүртгэл, мэдээллийн тогтолцоог богино хугацаанд бүхэлд нь боловсронгуй болгох.7.3. Монгол Улсын төрийн захиргаа, төрийн албаны шинэтгэлийн бодлогоТөрийн албыг Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийнцогц бодлогыг хэрэгжүүлэх, төрийн үйлчилгээг хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээ, шаардлагаднийцүүлэн хүргэх чадвартай болгон шинэтгэх бодлого хэрэгжүүлнэ.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Төрийн албаны стратегийн төлөвлөлт, гүйцэтгэлийн удирдлагынчадамжийг хөгжүүлнэ:• төрийн албаны, ялангуяа ерөнхий менежерийн стратегийн төлөвлөлтийн чадамжийгбэхжүүлэх;• төрийн албаны гүйцэтгэлд үндэслэсэн удирдах чадавхийг бэхжүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Төрийн албаны бодлого, дүн шинжилгээний болон төрийн албанхаагчийн манлайллын чадамжийг шинэ түвшинд хүргэнэ:• төрийн албаны бодлогын мэдээлэл, дүн шинжилгээ, хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ хийхчадавхийг хөгжүүлэх;73

• төрийн албаны удирдах албан тушаалтан, ялангуяа ерөнхий менежерийг нээлттэйөрсөлдөөний зарчмаар сонгон шалгаруулах.Стратегийн зорилт 3. Байгууллагын болон хүний нөөцийн хөгжлийг хангана:• дотоод шийдвэр нь ил тод, ажлын гүйцэтгэлд чиглэсэн суралцагч байгууллагыг хөгжүүлэх;• төрийн албан хаагч бүрт хүний нөөцийн удирдлагын ур чадварыг эзэмшүүлэх.Стратегийн зорилт 4. Хүний нөөцийн удирдлагын мэдээллийн болон цалин хөлс,хангамжийн тогтолцоог төгөлдөржүүлнэ:• төрийн албаны хүний нөөцийн мэдээллийн үндэсний хэмжээний шинэ тогтолцоог бүрдүүлэх;• төрийн албаны цалин хөлсний тогтолцоог хөдөлмөрийн зах зээлийн харилцааны нөхцөлдтохируулах, ил тод болгох, гүйцэтгэл, урамшууллын оновчтой механизмтай холбох замаарболовсронгуй болгох.Стратегийн зорилт 5. Төрийн албаны оновчтой хэмжээг хангаж, төрийн үйлчилгээний чанар,хүртээмжийг дээшлүүлнэ:• төрийн захиргааны төв болон нутгийн захиргааны бүх шатны байгууллагын чиг үүргийншинжилгээ хийх замаар төрийн албыг үе шаттайгаар цомхон чадварлаг болгож, зохистойхэмжээнд хүргэх;• төрийн суурь үйлчилгээний чанар, хүртээмжийн талаархи нийгмийн аудитын арга зүйгнэвтрүүлэх;• төрийн жинхэнэ болон үйлчилгээний албан хаагчдыг намын гишүүнчлэлгүй болгож, Төрийналбаны зөвлөлийн эрх хэмжээг нэмэгдүүлж, төрийн албыг тогтворжуулж, төрийн албаныболовсон хүчний нөөцийг бүрдүүлдэг системийг бий болгож, төрийн албыг чанаржуулах.7.4. Үндэсний аюулгүй байдлын бодлогоОлон улсын харилцаанд энхийг эрхэмлэсэн, тэнцвэртэй бодлого явуулж, Ази, Номхон далайнбүс нутаг, нэн ялангуяа Зүүн Хойд Азийн орнуудын аюулгүй байдлын хамтын тогтолцоог бийболгох үйлст идэвхи санаачлагатай оролцох бодлого тууштай баримтална. Үндэсний төрт ёсныуламжлал, залгамж чанарын дагуу төрөө бэхжүүлэх, эдийн засаг, нийгэм, соёл иргэншлээ тогтвортойхөгжүүлэх, ардчилал, хүний эрх, эрх чөлөө, хариуцлагыг хангах замаар тусгаар тогтносон бүрэн эрхтбайдлаа олон улсын хүрээнд хадгалан хамгаална. Эдийн засгийн харьцангуй давуу талаа ашиглаж,олон улсын хэмжээнд өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлэн, бусад оронтой харилцан ашигтай хамтынажиллагааг хөгжүүлснээр улс орныхоо эрчимтэй хөгжлийн асуудлыг шийдвэрлэж, аюулгүй байдлынбаталгааг бүрдүүлнэ.Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратегийн зорилт 1. Олон улсын чанартай уламжлалт бус аюулаас урьдчилан сэргийлэхболон байгалийн гамшиг ослоос хүн амыг хамгаалахад чиглэсэн гадаад хамтын ажиллагаагхөгжүүлнэ:• олон улсын терроризм, салан тусгаарлах үйл ажиллагаа, шашны харгис урсгалуудын нөлөөнэвтрэх, хар тамхи тараах, дамжуулан өнгөрүүлэх, хууль бусаар зэвсэг болон хүн худалдаалахзэрэг олон улсын чанартай гэмт хэрэгтэй тэмцэхэд гадаад орнуудын ижил төрлийнбайгууллагатай идэвхтэй хамтран ажиллах;74

• гэмт хэрэгтнүүдийг улс орны хил хязгаарыг үл тооцон мөрдөн мөшгиж, илрүүлдэг, тэдэндшийтгэл оногдуулдаг байх зорилго бүхий эрх зүйн туслалцаа үзүүлэх гэрээ хэлэлцээрийгхөрш болон бусад улс орнуудтай байгуулах;• байгалийн гамшиг, ослоос хамгаалах, элдэв халдварт өвчин тархах аюулаас сэрэмжлэхчиглэлээр гадаад хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх;• зах зээлд гадаадаас нийлүүлж байгаа бараа, хүнсний болон эмийн бүтээгдэхүүний чанар,аюулгүй байдлын асуудлаар хөрш орнуудтай хамтран ажиллах.Стратегийн зорилт 2. Эдийн засгийн эрчимтэй хөгжил, улс төр, нийгмийн тогтвортойбайдлыг хангах, байгаль орчныг хамгаалахад чиглэсэн үндэсний аюулгүй байдлын бодлогыгхэрэгжүүлнэ:• цагдаа, тагнуул, шүүх, прокурор гэх мэт байгууллагууд хүний үндсэн эрхийг зөрчихгүйгээргэмт хэрэгтэй тэмцэх, нийгмийн хэв журмыг сахиулах үйл ажиллагаагаа хэрэгжүүлэх,иргэдийг төрийн хууль ёсыг хүндэтгэдэг, нийгмийн дэг журмыг сахин биелүүлдэг, хуульсахиулах байгууллагуудын үйл ажиллагааг ойлгодог, дэмждэг, хамтран ажилладаг байхнөхцөлийг бүрдүүлэх;• байгалийн гамшгаас урьдчилан сэргийлэх, нэрвэгдэгсдэд туслалцаа үзүүлэх нэгдсэнтогтолцоо бий болгох.Стратегийн зорилт 3. Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, Үндэсний аюулгүйбайдлын тухай, Үндэсний аюулгүй байдлын Зөвлөлийн тухай зэрэг хууль тогтоомжийг МонголУлсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогын зорилтуудтайуялдуулан өөрчилж, эдгээр хууль тогтоомж, үзэл баримтлалын хэрэгжилт, Үндэсний аюулгүйбайдлын зөвлөлийн зөвлөмжийн гүйцэтгэлд хяналт тавих, биелэлтийг дүгнэх цэгцтэй тогтолцоогбүрдүүлнэ:• үндэсний аюулгүй байдлыг хангах бодлого, үйл ажиллагааг зохицуулахтай холбогдсон хуультогтоомжийг Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийнцогц бодлогын зорилтуудтай уялдуулан өөрчилөх;• Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн ажлын албаны бүтэц, зохион байгуулалт, эрх хэмжээгоновчтой тогтоож, Үндэсний аюулгүй байдлын Зөвлөлийн зөвлөмжийн бүрэн хэрэгжилтийгхангах, биелэлтэнд нь хяналт тавих механизмыг боловсронгуй болгох;• Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогынхэрэгжилтийг Үндэсний аюулгүй байдлыг хангаж бэхжүүлэх төрийн бодлого, үйлажиллагаатай уялдуулах;• үндэсний аюулгүй байдлын түвшинг тогтоох үндсэн шалгуур үзүүлэлтүүдийг боловсруулж,түүнийг тогтоож хэвшүүлэх.7.5. Гадаад бодлогоГадаад бодлогыг Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийнцогц бодлогыг хэрэгжүүлэх гадаад таатай нөхцөлийг бүрдүүлэх, үр ашигтай түншлэлийг бийболгоход чиглүүлнэ.Хоёр хөрш болон дэлхийн бусад улс оронтой найрсаг харилцаатай байж, олон улсын хамтыннийгэмлэгт өөрийн байр сууриа бэхжүүлэн, бүс нутгийн болон дэлхийн нөлөө бүхий улс гүрнүүдтэйулс төр, эдийн засаг, хүмүүнлэгийн ашиг сонирхлын талаасаа харилцан шүтэлцээ бүхий хамтынажиллагааны сүлжээ бүрдүүлэх, өөрийн иргэд, хуулийн этгээдийн хууль ёсны эрх ашгийг хилийнчанадад хамгаалах замаар бүрэн эрхт улсынхаа тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлыг найдвартайхангах нөхцөлийг бүрдүүлнэ.Бүх үе шат (2007-2021 он):75

Стратегийн зорилт 1. Энхийг эрхэмлэсэн, идэвхтэй гадаад улс төрийн бодлогыгхэрэгжүүлнэ:• энхийг эрхэмлэж, аливаа улс гүрэнтэй сөргөлдөхгүй байх, нээлттэй, олон тулгуурт гадаадбодлого явуулах;• хөрш хоёр оронтойгоо харилцан ашигтай, тэнцвэртэй харилцахад тэргүүлэх ач холбогдолөгөх, эдгээр орны зах зээлд хөгжиж буй болон далайд гарцгүй улс орнуудын эдлэххөнгөлөлтөөр дамжиж орох бодлогыг хэрэгжүүлэх;• Америкийн Нэгдсэн Улс, Япон Улс болон Европын холбоотой иж бүрэн түншлэлийнтүвшинд харилцах бодлого баримтлах;• Монгол Улсаас Энэтхэг, БНСУ, АСЕАН-ы орнуудтай тогтоосон харилцааг улам өргөтгөж,эдгээр оронтой хөрөнгө оруулалт, соёл, хүмүүнлэгийн салбарт тогтоосон түншлэлийн хамтынажиллагаагаа үргэлжлүүлэн хөгжүүлэх;• уламжлалт харилцаатай Дорнод Европын орнуудтай тогтоосон хамтын ажиллагаагааидэвхжүүлж өргөтгөх чиглэл баримтлах;• Турк, Казахстан болон Арабын зарим оронтой тогтоосон харилцаагаа цаашид идэвхтэйхөгжүүлэх;.• НҮБ-ын төрөлжсөн болон бусад байгууллагуудтай тогтоосон харилцаагаа өргөтгөж, тэднийтусламж, туршлагыг Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэснийхөгжлийн цогц бодлогын зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд ашиглах;• бүс нутгийн улс төр, эдийн засгийн харилцан уялдаат хамтын ажиллагаанд оновчтойоролцох, Ази, Номхон далайн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага болох АПЕК-дгишүүнээр элсэх;• Зүүн Хойд Ази, Зүүн Азийн харилцан уялдаа бүхий хамтын ажиллагааны үйл явцыгурагшлуулах яриа хэлэлцээрт нэгдэхийг эрхэмлэж, тус бүс нутагт байр сууриа бэхжүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Эдийн засгийн үр ашигтай гадаад харилцааг хөгжүүлнэ:• эдийн засгийн гадаад харилцааг аль болох олон талтай болгоход чиглэсэн бодлого явуулах;• хөгжиж буй жижиг орны туршлагыг харгалзсан чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулахүндэсний бодлого боловсруулж, түүний дагуу зарим улс оронтой хэлэлцээр байгуулахыгзорих;• далайд гарцгүй орны эрх ашгийг идэвхтэй хамгаалсан бодлогыг тууштай явуулах, түүнийдотор ОХУ, БНХАУ-ын нутаг дэвсгэрээр Монгол Улсын бараа, бүтээгдэхүүн дамжинөнгөрөхөд эдгээр орны зүгээс ногдуулдаг дамжлагын хураамж болон бусад авлагыг эрсбууруулж, улмаар бүрэн чөлөөлүүлэхэд ахиц дэвшил гаргах.Стратегийн зорилт 3. Бусад салбарын гадаад харилцааг эрчимжүүлнэ:• бусад оронд амьдарч, ажиллаж буй Монгол Улсын иргэдийн эрх, эрх чөлөө, хууль ёсны ашигсонирхол, аюулгүй байдлыг хамгаалах, хилийн чанадад орших Монгол үндэстнүүдтэйхарилцаа, хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх, хэл, соёл, уламжлалаа хадгалан хөгжүүлэхэд биебиеэ харилцан тэтгэх тэдний зүгээс Монгол Улсын хөгжил дэвшилд үзүүлэх дэмжлэгтуслалцааг авахад чиглэсэн бодлого явуулах;• Монгол Улсаас гадаад улс, олон улсын байгууллагын дэргэд суух дипломат төлөөлөгчийнгазарт мэргэжлийн дипломатуудаас гадна эдийн засаг, шинжлэх ухаан, технологийн арвинмэдлэг, боловсролтой боловсон хүчнийг томилж, ажиллуулах зарчим баримтлах.7.6. Батлан хамгаалах салбарын бодлогоМонгол Улсын төрөөс дотоод, гадаад улс төрийн бодлогыг тодорхойлж, хэрэгжүүлэхдээ улсорны батлан хамгаалах чадамж бэхжүүлэх үйл хэргийг анхаарлын төвд байлгаж, Зэвсэгт хүчнийерөнхий удирдлага, иргэний хяналтын үр дүнтэй тогтолцоог бий болгоно. Монгол Улсын бүсчилсэнхөгжлийн бодлогод нийцсэн орон нутгийн хамгаалалтын тогтолцоог бий болгоно.76

Бүх үе шат (2007-2021 он):Стратеги зорилт 1. Орон нутгийн хамгаалалтад тулгуурласан батлан хамгаалах нэгдмэлтогтолцоог бүрдүүлэн бэхжүүлнэ:• улс орны үндэсний аюулгүй байдал, хөгжил дэвшил, иргэдийн амгалан тайван амьдралынбаталгааг найдвартай хангахад төрийн батлан хамгаалах бодлого чиглэгдэх;• Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэхдээ улс орны батлан хамгаалах ашигсонирхлын дагуу улсын дайчилгааны зохих нөөцийг бүрдүүлэх;• эх оронч үзлийг улс орноо хөгжүүлэх эрхэм хүсэл тэмүүлэлтэй холбон утга агуулга, зорилгыгнь оновчтой тогтоож, хүн бүрт хамаатай үзэл болгохыг зорих;• залуу үеийг эрүүлжүүлэх, өндөр боловсрол, мэдлэг, чадвар олгох, зэвсэгт хүчний байнгынболон дайчилгааны нөөц бие бүрэлдэхүүний чанарыг сайжруулах, нийт иргэдийн цэрэг,зэвсэгт хүчнээрээ бахархах сэтгэлгээг төлөвшүүлэх;• зэвсэгт хүчний төрийн захиргааны удирдлагыг боловсронгуй болгон Ерөнхий зориулалтынцэрэг, Хилийн цэрэг, Дотоодын цэргийн харилцан ажиллагааг нэгтгэн удирдах мэргэжлийннэгдмэл удирдлагын тогтолцоог бүрдүүлэх.Стратегийн зорилт 2. Зэвсэгт хүчний ерөнхий удирдлага, иргэний хяналтын тогтолцоогболовсронгуй болгож, олон талт үүрэг гүйцэтгэх чадамж бүхий мэргэшсэн болгон хөгжүүлнэ:• Ерөнхий зориулалтын цэргийг байнгын бүрэлдэхүүнтэй мэргэжлийн цэргийн анги, салбарынбүтцэд дэс дараатай шилжүүлж, Хилийн болон Дотоодын цэргийн бүтэц, зохион байгуулалт,цэргийн сургалт бэлтгэл, зэвсэглэл, техникийн хангалтыг олон улсын жишигт ойртууланхөгжүүлэх;• НҮБ-ын энхийг сахиулах болон олон улсын бусад ажиллагаанд оролцох зэвсэгт хүчнийчадамж, бэлтгэлийг нэмэгдүүлж, террорист үйлдлийн сөрөг тусгай ажиллагаа болон түүнийхор уршиг, хохирлыг арилгахад оролцох үүрэг бүхий тусгай томилгоот анги, салбар, нэгжийнбүтэц, зохион байгуулалтыг бэхжүүлэн хөдөлгөөнт чадварыг сайжруулж, байнгын бэлэнбайдлыг хангах;• зэвсэгт хүчинд тавих иргэний хяналтын тогтолцоог төгөлдөржүүлэх.Стратегийн зорилт 3. Зэвсэглэл, техникийн шинэчлэлийг үе шаттай хэрэгжүүлнэ:• батлан хамгаалах нөөцийн менежментийг боловсронгуй болгох хүрээнд зэвсэгт хүчнийзэвсэглэл, техникийн орчин үеийн шаардлагад нийцүүлэн үе шаттайгаар шинэчлэхэд дэмжлэгүзүүлэх зорилгоор тусламж, хандив болон төсвийн дэмжлэгтэйгээр “Зэвсэгт хүчний хөгжлийнсан” бий болгох;• энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцох чадавхитай батальон, террорист үйлдлийн сөрөгтусгай ажиллагаанд оролцох зориулалт бүхий цэргийн анги, томилгоот салбарууд, агаарындовтолгооноос хамгаалах цэрэг, цэргийн удирдлагын холбоо, мэдээллийн систем, зэвсэглэл,техникийг төсвийн хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр, дээрхи сангаас болон олон улсынтусламжаар шинэчлэн сайжруулах.НАЙМ. БОДЛОГЫН ХЭРЭГЖИЛТИЙН ГОЛ ҮР ДҮН,ТҮҮНИЙГ ХАНГАХ МЕХАНИЗМ8.1. Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлогын гол үр дүнМонгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогыгхэрэгжүүлснээр дараахь томоохон үр дүнд хүрнэ:77

Эдийн засгийн эрчимтэй хөгжлийн үе шат (2007-2015 он)2015 он гэхэд “Мянганы хөгжлийн зорилтууд”-ыг бүрэн хэрэгжүүлнэ:• эдийн засгийн эрчимтэй, өндөр хурдацтай өсөлтийн үр дүнд ажлын байр олноор бий болж,хүн амын ядуурал 2 дахин буурах;• хүний хөгжлийн индекс 0.83 болох;• 5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийг 2000 оныхоос гуравны хоёроор, эхийн эндэгдлийгдөрөвний гурваар бууруулж, хүний дархлал хомсдолын вирус, дархлалын олдмол хомсдолынхалдварын тархалтыг тууштай бууруулах;• бүх салбарт жендэрийн тэгш байдлыг хангахад мэдэгдэхүйц дэвшил гаргах;• сургуулийн насны хүүхдийг бага боловсролд бүрэн хамруулж, хүйсийн ялгааг арилгах;• ерөнхий боловсролын сургуулийг 12 жилийн тогтолцоонд шилжүүлж, сургалтын олонхувилбарт төлөвлөгөө, хөтөлбөрүүдийг боловсруулж, хэрэгжүүлэх;• эдийн засаг жилд дундажаар 14-өөс доошгүй хувиар өсч, нэг хүнд ногдох дотоодын нийтбүтээгдэхүүн 5 мянгаас доошгүй ам. долларт хүрэх;• ашигт малтмалын олборлолт мэдэгдэхүйц нэмэгдэх, дотоодын нийт бүтээгдэхүүндболовсруулах салбарын эзлэх хувь 4 дахин өсч, өндөр технологи нэвтрэн, бүтээгдэхүүнийөрсөлдөх чадвар дээшлэх;• нүүрснээс газрын тосны болон химийн бүтээгдэхүүн гарган авах үйлдвэрлэл бий болох,газрын тосны бүтээгдэхүүний дотоодын хэрэглээний 50-иас доошгүй хувийг өөрийнүйлдвэрлэлээр хангах;• аялал жуулчлалын салбар хөгжиж, жилд нэг сая жуулчин хүлээн авах;• оюуны шингэц бүхий үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжиж, мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн үндэссуурь тавигдаж эхлэх;• жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн хөгжлийн таатай орчин бүрдэх, ажилгүйдэл мэдэгдэхүйц буурах;• программ хангамжийн үйлдвэрлэл, экспортыг хөгжүүлэх боломж бүрдэж, хэрэглээ нэмэгдэх;• нийслэлийн гэр хорооллын 20-30 мянгаас доошгүй өрх төвлөрсөн шугам сүлжээндхолбогдож, улсын хэмжээнд жилд дундажаар 10000-аас доошгүй өрх орон сууцны нөхцөлөөсайжруулах;• хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл хүн амын хүнсний бүтээгдэхүүний хангамж сайжрах;• биотехнологи, генийн инженерчлэлийн аргыг нэвтрүүлэн малын үүлдэрлэг чанарыгсайжруулж, тарималын ургацыг нэмэгдүүлэх, улаан буудайн жилийн дундаж үйлдвэрлэл 4дахин, төмс, хүнсний ногооны жилийн дундаж үйлдвэрлэл 1.5 дахин өсөх;• дэд бүтцийн салбарт томоохон зорилтуудыг хэрэгжүүлж, хатуу хучилттай авто замын урт8000 км-т хүрэх, говийн болон зүүн бүсэд төмөр замын сүлжээ барих ажлын 60 хүртэл хувийггүйцэтгэх, хоёр дахь төмөр зам барих ажлын 70-аас доошгүй хувийг хийнэ. Гол төмөр замыгцахилгаанжуулах ажлыг шийдвэрлэх;• Монгол Улсын бүх сум байнгын цахилгаантай болж, бүх малчин өрх нар, салхины эрчимхүчээр хангагдах, дотоодын эрчим хүчний хэрэгцээг бүрэн хангахаас гадна цахилгаан эрчимхүч экспортолж эхлэх;• бүс нутгуудын хөгжил түргэсч, Улаанбаатар хотын хүн амын хэт төвлөрөл саарах, бүсийнтулгуур төв зарим хотын хүн амын тоо 50 мянгаас доошгүй болох;• Тавантолгой, Оюутолгой зэрэг стратегийн томоохон орд газруудыг түшиглэн орчин үеийншийдэл бүхий 10-20 мянган хүнтэй хотууд бий болох;• гэр бүл бэхжиж, хүн амын тоо өсөх, гэр бүлийн хүчирхийллийг арилгах цогц арга хэмжээг авчхэрэгжүүлэх;• хамран сургалтын бохир жин бага боловсролд 99.1, дунд ангид 97.2, суурь боловсролд 98.3хувьд тус тус хүрэх;• олон улсын жишигт нийцсэн болон түүнд ойртсон, төрийн болон төрийн бус өмчийнерөнхий боловсролын цогцолбор сургуулийн тоог 10-аас дээш болгох;78

• олон улсын стандартад ойртсон хоёроос доошгүй их сургуультай болох;• өрхийн эмнэлгийн тогтолцоо бүрэн төлөвших;• сум, аймгийн эмнэлгүүдийн 60 хувь дүүргийн эмнэлгүүд 100 хувь эмчилгээ, оношилгоонытоног төхөөрөмжөөр тоноглогдох;• өвчний түүхийг бүрэн цахим картад шилжүүлэх;• хөдөөнөөс оношилгоо, эмчилгээнд зорчигчдын тоо 50-аас дээш хувь буурах;• олон улсын стандартад нийцсэн эмчилгээ-оношилгооны төвийг байгуулан ажиллуулж, гадаадявж эмчилгээ, оношилгооны үйлчилгээ авдаг иргэдийн тоог мэдэгдэхүйц бууруулах;• эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж, чанар 75 хувьд хүрэх;• Улаанбаатар болон томоохон хотуудын агаарын бохирдлыг бүрэн арилгаж, хог хаягдлын цогцменежментийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх замаар орчны бохирдлын эх үүсвэрийг эрсбагасгах;• монгол орны экосистемийн тэнцвэрт байдлыг хангахад онцгой ач холбогдол бүхий тусгайхамгаалалттай газар нутгийн сүлжээг өргөжүүлж, 2015 он гэхэд нийт нутаг дэвсгэрийн 20-иосдоошгүй хувь буюу 30 гаруй сая га-д хүрэх;• хот суурин газрын хүн амын 70 хувийн, хөдөөгийн хүн амын 60 хувийн ундны усны хэрэгцээгхангах;• газрын нөөцийн менежментийн боловсронгуй тогтолцоо бүрдэж хэвшсэн байх.Мэдлэгт суурилсан эдийн засагт шилжих үе шат (2016-2021 он)2021 он гэхэд “Мянганы хөгжлийн зорилтууд”-ыг бүрэн хэрэгжүүлнэ:• энэ үе шатанд эдийн засаг жилд дунджаар 12-оос доошгүй хувиар өсч, нэг хүнд ногдохдотоодын нийт бүтээгдэхүүн 12 мянгаас доошгүй ам. долларт хүрч, оюуны шингэц бүхийүйлдвэрлэл, үйлчилгээ өргөжин, мэдлэгт суурилсан эдийн засаг төлөвшин хөгжиж, МонголУлс дэлхийн дундаж орлоготой орнуудын эгнээнд орох;• Монгол Улсын эдийн засаг бүхэлдээ үр ашигтай, өрсөлдөх чадвартай болох;• ашигт малтмалын олборлолтоос эцсийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд шилжих үйл явцэрчимжих;• улсын хэмжээнд жилд дунджаар 15000-аас доошгүй айл өрх орон сууцны нөхцөлөөсайжруулах;• нийт хүн амын дундахь дундаж орлоготой иргэдийн эзлэх хувийн жин 60-д хүрэх;• бүх шатны сургуульд хамран сургалт 100 хувьд хүрэх;• олон улсын стандартад нийцсэн хөтөлбөртэй ерөнхий боловсролын болон их сургуулийн тоонэмэгдэх;• судалгаа боловсруулалтын санхүүжилтийн хэмжээг 2015 он гэхэд дотоодын нийтбүтээгдэхүүний 2 хувь, 2021 он гэхэд 3 хувьд хүргэх, энэ зардлын 1/3-г хувийн хэвшилсанхүүжүүлдэг болох;• орчин үеийн технологи нутагшуулан эзэмшсэн орон болох;• аялал жуулчлалын салбар хөгжиж, жилд ирэх жуулчдын тоо хүн амын тоотой тэнцэх;• фермерийн аж ахуй хөгжиж, хүн амын хүнсний бүтээгдэхүүний хэрэгцээг үндсэнд ньдотоодын экологийн цэвэр бүтээгдэхүүнээр хангаж, хүнсний бүтээгдэхүүний экспорт өсөх;• нефтийн бүтээгдэхүүний хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр бүрэн хангах;• Ази тив, бүс нутагтаа өрсөлдөх чадвартай, орчин үеийн тээвэр холбоо, эрчим хүчний дэдбүтэц бий болох, хатуу хучилттай авто замын урт 11000 км-т хүрэх, хоёр дахь төмөр замыгашиглалтанд оруулах, баруун, говийн болон зүүн бүсэд төмөр замын сүлжээ бий болох;• Монгол Улс цахилгаан, дулааны эрчим хүчний хэрэглээгээ дотоодын эх үүсвэрээр найдвартайбүрэн хангаад зогсохгүй, цахилгаан эрчим хүчийг дэлхийн зах зээлд нийлүүлдэг орон болох;• бүсийн тулгуур төв хотуудыг хөгжүүлж, хүн ам нь тус бүр 100 мянгаас доошгүй болж, ороннутагтаа тогтвор суурьшилтай аж төрөх таатай орчинг бүрдүүлэх;• хүн амын дундаж наслалт 72 болох;79

• сум, аймгийн эмнэлэгүүдийн хэрэгцээ бүрэн хангагдах;• хөдөөнөөс оношилгоо, эмчилгээнд хамрагдахаар ирэх зорчигчдын тоо 95 хувиар буурах;• эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж, чанар 95 хувьд хүрэх;• нийгмийн халамжийн үйлчилгээний хамрах хүрээ оновчтой болж, үр ашиг нь дээшилсэнбайх.8.1.1. Монгол Улсын Үндэсний болон бүсийн хөтөлбөрүүд1. Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогынхүрээнд дараахь Үндэсний хөтөлбөрүүдийг боловсруулж хэрэгжүүлнэ:• “Ашигт малтмал”;• “Технологи”;• “Дэд бүтэц”;• “Ус”;• “Хөдөөгийн хөгжил”;• “Аялал жуулчлал”;• “Орон сууц”;• “Хотууд”;• “Боловсрол”;• “Эрүүл мэнд”;• “Хүнсний аюулгүй байдал”.2.Дараахь бүс нутгийн хөгжлийн хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж, үйлдвэрлэл, технологийн парк,цогцолборуудыг байгуулна:• Баруун, Зүүн, Төв, Хангайн, Улаанбаатарын бүсүүдийн хөгжлийн хөтөлбөрүүд;• Улаанбаатар хотын Налайх, Багахангай, Багануур дүүргүүдэд үйлвэрлэл, технологийн болонбизнесийн инкубатор парк, “Эйрсервис интернэйшнл” парк;• “Дархан” үйлдвэрлэл, технологийн парк;• Сүхбаатар хотод “Сэлэнгэ” үйлдвэрлэл, технологийн парк;• Чойр хотод “Алтанговь” хөгжлийн парк;• “Дорнод” үйлдвэрлэл, технологийн парк;• “Эрдэнэт” үйлдвэрлэл, технологийн парк;• ”Хархүрэм (Хархорин)” сургалт, шинжлэх ухаан, технологийн парк;• “Ховд”, “Улиастай”, “Өндөрхаан” үйлдвэрлэл, технологийн паркийг тус тус байгууланажиллуулна.• Замын-Үүд, Алтанбулаг, Цагааннуурын эдийн засгийн болон худалдааны чөлөөт бүсүүдийгбайгуулна.8.2. Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогцбодлогыг хэрэгжүүлэх тогтолцооТөрийн үйл ажиллагааг Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэснийхөгжлийн цогц бодлого, стратегийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай үндэсний тэргүүлэн манлайлахчадамж бий болгох хэмжээнд хүртэл шинэтгэх нь уг бодлого, стратегийг амжилттай хэрэгжүүлэхугтвар нөхцөл болно.Засгийн газар үйл ажиллагааныхаа хөтөлбөрийн төсөлд бүрэн эрхийнхээ хугацаандбаримтлах Засгийн газрын тэргүүлэх чиглэлийг Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтодсуурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогод үндэслэн тодорхойлж байх бөгөөд уг хөтөлбөрийнтөслийг холбогдох хуульд заасан журмын дагуу батлуулан, биелэлтийг нь зохион байгуулна.80

8.2.1. Уялдуулан зохицуулах тогтолцооЗасгийн газар нь Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийнцогц бодлого, стратегид үндэслэсэн үйл ажиллагааныхаа хөтөлбөрийн хүрээнд Засгийн газрынүндсэн салбар бүрээр стратегийн төлөвлөлт, бодлогын удирдамжаар хангах, хөтөлбөржүүлэх,зохицуулах, мониторингийн хяналт тавих, үнэлж дүгнэх чиг үүргээ хэрэгжүүлэх замаар уг хэтийнбодлого, стратегийг уялдуулан зохицуулна.Засгийн газрын бүтцэд Үндэсний хөгжлийн бодлого хариуцсан чиг үүрэг бүхий төрийнзахиргааны байгууллага байгуулна. Энэ байгууллага Монгол Улсын болон бүс нутгийн хөгжлийнхэтийн болон чиглүүлэх төлөвлөгөө, өргөн хүрээтэй хөтөлбөр боловсруулах, салбар хоорондуялдуулан зохицуулах чиг үүргийг хэрэгжүүлэхийн дээр бодлого, төлөвлөгөө, хөтөлбөрийнхэрэгжилтийн хяналт, шинжилгээ, үнэлгээг хариуцан гүйцэтгэнэ. Түүнчлэн энэхүү бодлогын баримтбичгийг хянан сайжруулж, цаашид урт хугацааны төсөөлөл боловсруулж тухай бүр Засгийн газарторуулж шийдвэрлүүлэх үүрэгтэй байна.8.2.2. Төлөвлөлтийн механизмЗасгийн газар Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийнцогц бодлого, стратегийг Монгол Улсын жил бүрийн эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэнчиглэл, төсвийн хүрээний мэдэгдэл болон төсөв, төрийн мөнгөний бодлогод тусган төлөвлөж,хэрэгжүүлж байна.8.2.4. Тайлагнах, хянах тогтолцоо, хэрэгжилтийн үр дүнг үнэлэхМонгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогынзорилтын жил бүрийн хэрэгжилтийг Засгийн газар дараа жилийн эхний улиралд багтаан МонголУлсын Их Хуралд тайлагнана.Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогынхүрээнд хэрэгжүүлэх Үндэсний хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтэнд Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлхяналт тавина.Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогынбаримт бичигт тусгагдсан зорилтуудыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны явцад тухай бүр хяналт,шинжилгээ хийж, ахиц дэвшил, үйл ажиллагааны үр дагаврыг үнэлэн дүгнэх ажлыг дараахьбайдлаар зохион байгуулна:Бодлогын баримт бичигт тусгагдсан зорилтын хэрэгжилтийн явцад мониторинг хийх, үр дүнгүнэлэн дүгнэх үе шатууд:I үе шат: Бодлогын зорилтын эхний шатны үнэлгээ хийх (Хугацаа: 2010 оны 6 дугаар сарын30-ны өдөр);II үе шат: Бодлогын зорилтын дунд шатны үнэлгээ хийх (Хугацаа: 2015 оны 6 дугаар сарын30-ны өдөр);III үе шат: Бодлогын зорилтын эцсийн шатны үнэлгээ хийх (Хугацаа: 2020 оны 6 дугаарсарын 30-ны өдөр).Хяналт, шинжилгээ, үнэлгээг төрийн захиргааны төв, орон нутгийн байгууллагууд холбогдохмэргэжлийн болон судалгааны, түүнчлэн төрийн бус байгууллагуудын оролцоотойгоор нэгдсэнтөлөвлөгөөний үндсэн дээр хийх бөгөөд зохих зардлыг жил бүрийн төсөвт тусган санхүүжүүлнэ.Хяналт, шинжилгээ тасралтгүй явагдана.81

Бодлогын баримт бичигт тусгагдсан зорилт бүрийн хэрэгжилтийн үр дүнг үнэлэх шалгуурүзүүлэлт байх бөгөөд гол анхаарал хандуулах зарим зорилтын үр дүнг үнэлэх шалгуур үзүүлэлтийгсалбар тус бүрээр урьдчилан тодорхойлсон байна.8.2.6. Монгол Улсын хөгжлийн урт хугацаанд учирч болох эрсдэлүүд, тэдгээрийнудирдлагаМонгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний Хөгжлийн цогц бодлогыгхэрэгжүүлэх хугацаанд дор дурдсан эрсдэл тохиолдож болохыг тооцно:Эдийн засгийн хүрээний эрсдэл:• дэлхийн зах зээл дэх алт, зэс, нүүрсний үнийн огцом уналт;• хөрш орнуудын худалдааны хориг, татварын ялгавартай бодлого;• бүс нутгийг хамарсан банк, санхүүгийн өргөн хүрээтэй хямрал;• гадаадын хөрөнгө оруулалт саарах, зогсох;• газрын тосны үнэ огцом өсөх;• дэлхийн, ялангуяа БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлт огцом буурах;• дотоодын санхүү хямрах, төсвийн эрс өсөх.Байгаль, цаг уурын өөрчлөлт, гамшигт үзэгдэл:• ган, зудын байдал олон жилийн турш тохиолдох;• цөлжилтөд хэт нэрвэгдэх;• бусад гамшигт үзэгдэлд нэрвэгдэх.Хүн амын эрүүл мэндтэй холбоотой эрсдэл:• малын халдварт “А” зэрэглэлийн өвчний хүчтэй тархалт;• шувууны ханиад, тахал зэрэг гоц халдварт өвчний өргөн хүрээтэй тархалт;• ХДХВ болон ДОХ өвчний хүчтэй тархалт.Үйлдвэрлэл, бизнесийн хүрээний эрсдэл:• эрчим хүчний өргөн хүрээтэй урт хугацааны тасалдал;• үйлдвэрлэл, техногенийн осол;• зам, тээвэр, харилцаа холбооны сүлжээ тасрах.Төрийн удирдлагад учрах эрсдэл:• хууль тогтоомжийн хэрэгжилт сул байх;• төр, засгийн үйл ажиллагаа нааштай үр дүнд хүрэхгүй байх;• төрийн институцүүдийн нэг нэгийгээ хянах тогтолцоо сул, эрх мэдлийн хуваарилалтойлгомжгүй, хариуцлага хүлээх этгээд байхгүй байх;• шударга, ил тод сонгууль явуулж чадахгүй байх;• авлига өргөжин тэлэх;• нийгмийн хямрал ужиграх зэрэг болно.Дээр дурдсан эрсдлийн удирдлагын арга механизмыг дунд болон богино хугацаанытөлөвлөлтийн хүрээнд байнга боловсронгуй болгож, хэрэгжүүлж байна.82

__________o O o_________83

Ð¼Ð¾Ð½Ð³Ð¾Ð» ÑÐ»ÑÑÐ½ Ð¼ÑÐ½Ð³Ð°Ð½Ñ Ñ ÑÐ³Ð¶Ð»Ð¸Ð¹Ð½ Ð·Ð¾ÑÐ¸Ð»ÑÐ¾Ð´ ÑÑÑÑÐ¸Ð»ÑÐ°Ð½ vÐ½Ð´ÑÑÐ½Ð¸Ð¹ ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

Ð¼Ð¾Ð½Ð³Ð¾Ð» ÑÐ»ÑÑÐ½ Ð¼ÑÐ½Ð³Ð°Ð½Ñ ÑÑÐ³Ð¶Ð»Ð¸Ð¹Ð½ Ð·Ð¾ÑÐ¸Ð»ÑÐ¾Ð´ ÑÑÑÑÐ¸Ð»ÑÐ°Ð½ vÐ½Ð´ÑÑÐ½Ð¸Ð¹ ...