حسابداری بخش عمومی، سیستم های اطلاعاتی، تاریخ - دانشگاه الزهرا
03.02.2015 • Views
Share Embed Flag

حسابداری بخش عمومی، سیستم های اطلاعاتی، تاریخ - دانشگاه الزهرا

حسابداری بخش عمومی، سیستم های اطلاعاتی، تاریخ - دانشگاه الزهرا

حسابداری بخش عمومی، سیستم های اطلاعاتی، تاریخ - دانشگاه الزهرا

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
iac.alzahra.com

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

مجموعه مقالات<br />

دا ه ا ا<br />

د<br />

ن ما ش م ی سا دا ری ا ان<br />

جلد ششم<br />

حسابداري بخش عمومی،‏ سیستم هاي اطلاعاتی،‏ تاریخ،‏<br />

مذهب و مالیات<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

تهران-‏ دانشگاه الزهرا(س)‏

دا ه ا ا<br />

د ن ما ش م ی سا دا ری ا ان<br />

3<br />

و 4 خرداد ماه 1391<br />

و قالات<br />

ج د<br />

م<br />

حسابداري بخش عمومی،‏ سیستم هاي اطلاعاتی،‏ تاریخ،‏<br />

مذهب و مالیات<br />

978-600-5002-52-2<br />

شابک:‏

يها<br />

يها<br />

یعل<br />

فهرست مطالب<br />

حسابداري در امپراتوري هخامنشیان .............................................................................................1<br />

ارائه یک مدل ساختاري جهت اخذ<br />

شکراالله خواجوي،‏ حمیدرضا رضایی،‏ احمد آقایی<br />

مالیات<br />

الکترونیکی............................................................‏ 23<br />

مهدي مشکی،‏ مرتضی مریمی یعقوبیان،‏ مهدي همتی آسیابرکی<br />

حسابداري اجتماعی بعنوان ضامن نظم و توسعه اجتماعی:ارتباط بین جامعهشناسی و حسابداري.‏ 49<br />

محمد تقی شیخی<br />

مسئولیت اجتماعی شرکت ها و نظریه نهادي ............................................................................. 59<br />

فرزانه جلالی<br />

آبادي<br />

سهمی<br />

از رویاي تعهدي ............................................................................................................. 71<br />

امیر محمدي<br />

بررسی تأثیر اندازه شرکت در توسعه سیستم اطلاعاتی حسابداري رایانهاي (CAIS) در<br />

شرکت تولیدي استان بوشهر .............................................................................................. 83<br />

طراحی<br />

جواد مرادي ‏،حسین حیدري ‏،محمد رضا پژوهی<br />

مدلی به منظور ارزیابی میزان اثربخشی سیستم هاي اطلاعات حسابداري در بانکها.......‏‎103‎<br />

محمد ابراهیم پورزرندي ‏،مجید شهریاري<br />

حسابداري خمس ....................................................................................................................113<br />

حمید رضا کیهانی<br />

بررسی رابطۀ بین رضایت شغلی کارکنان و رضایتمندي از سیستم<br />

الهام جمالی،‏ مصطفی امامی<br />

اطلاعاتی حسابداري ...........121<br />

أ

دا ه ا ا<br />

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

چکیده<br />

حسابداري در امپراتوري هخامنشیان<br />

دانشجوي<br />

*<br />

نویسنده مسئول:‏shkhajavi@rose.shirazu.ac.ir<br />

*<br />

شکرا...‏ خواجوي<br />

دانشیار حسابداري دانشگاه شیراز<br />

حمید رضا رضایی<br />

کارشناس ارشد حسابداري دانشگاه شیراز<br />

احمد اسحاقی<br />

کارشناسی ارشد حسابداري دانشگاه شیراز<br />

تاریخ حسابداري از جمله موضوعاتی است که جایگاه آن در ادبیات حسابداري بسیار محدود بوده و نسبت<br />

به آن کم توجهی و یا بی توجهی شده است.‏ این موضوع حتی در عصر حاضر و به خصوص در دهه هاي اخیر که<br />

پیشرفت هاي شگرفی در کلیه ابعاد علم حسابداري به وقوع پیوسته نیز به وضوح قابل مشاهده است.‏ همانطور که<br />

می دانیم حسابداري با تمدن همزاد است و در واقع یکی از الزامات شکل گیري تمدن،‏ پیدایش حسابداري بوده<br />

است.‏ حال چطور ممکن است ملتی مانند ایران تمدن چند هزار ساله داشته باشد و یکی از الزامات ایجاد تمدن،‏<br />

یعنی سیستم حسابداري متناسب با هر مرحله از تمدن را نداشته باشد؟ در این مقاله سعی شده است تا شواهدي دال<br />

بر استفاده از روش هاي اعجاب انگیز و حسابداري و حسابرسی در عصردوره هخامنشیان بیابیم.‏ زمانی که در واقع<br />

وسعت و عظمت ایران،‏ به ویژه در زمان کورش و داریوش،‏ همواره موجب مباهات و افتخار ایرانیان بوده است.‏<br />

حکومت هاي مرکزي با تمرکز بر ساختارهاي نظامی و اجتماعی و اقتصادي سیستم هاي پیچیده ي دولتی را به<br />

وجود می آوردند که دهها نفر کارمند و کارگر و سرباز در آن مشغول به فعالیت بوده اند.‏ در این حالت استفاده از<br />

روش هاي منظم جهت پرداخت حقوق،‏ انجام فعالیت هاي عمرانی،‏ دریافت مالیات و کنترل مخارج ضروري بوده<br />

است.‏ در این حالت،‏ کلیه ي فعالیت هاي ثبت،‏ کنترل و به فراخور نیاز گزارش هایی ارائه می شده که در این<br />

مقاله سعی بر بررسی این موارد شده است.‏

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

مقدمه<br />

استفاده از مفاهیم علم حساب که امروزه شکل تکامل یافته ي آن در حسابداري تبلور یافته<br />

است،‏ با تمدن بشر همزاد است که در گذر زمان همراه با توسعه ي جوامع و افزایش مبادلات<br />

بازرگانی گسترش یافته است.‏ بررسی هاموید این واقعیت است که از گذشته دور نظام هاي منظم<br />

جهت ثبت و کنترل داده هاي مالی و ارائه ي گزارش وجود داشته است.‏ کنکاش پیرامون<br />

تاریخچه ي این علم اغلب ما را به سده هاي اخیر رهنمود می سازد . اما با نگاهی واقع گرایانه با<br />

اسناد تاریخی،‏ شاهد این واقعیت هستیم که حسابداري از اعصار کهن به عنوان یک ضرورت<br />

اقتصادي-‏ اجتماعی و تاریخی مطرح بوده است(محمدي فر،‏ :214) و نمی توان اروپا را<br />

ابداع کننده آن دانست،‏ هندریکسن در این باره می نویسد:‏<br />

‏"بررسی سابقه حسابداري از لحاظ تاریخی در اقوام پیشین نشان می دهد که مدتها پیش از آن<br />

که اروپا از زندگی پراکنده و نیمه بدوي خارج شود،‏ تمدنهاي پیشرفته اي در میانه و شرق دور<br />

شکوفا شده بود ‏(هندریکسن و وان براد،‏<br />

بنابراین کشور ما با این تمدن کهن نیز داراي سیستم اقتصادي و حسابداري بوده است و نمی<br />

توان حکومتی با این عظمت را جدا از یک سیستم مدون و سازمان یافته اقتصادي دانست.‏<br />

نخستین گام در ساماندهی اقصاد در عصر هخامنشیان بر داشته شد.‏ مناسبات اداري،‏ نبود<br />

گمرگات و اصل حمایت بازرگانی و بانکداري پیشرفته،‏ همه از عواملی بود که براي یک ملت با<br />

تجربه در امور بازرگانی تشویق و جهش بزرگی محسوب میشد ‏(احتشام،‏<br />

امپراطوري هاي عظیم مانند امپراطوري هخامنشی که بر منابع اقتصادي سیطره ي مطلق داشته اند و<br />

فعالیت هاي نظامی و سیاسی و اجتماعی و عمرانی را کنترل می کرده اند،‏ ضرورت استفاده از<br />

سیستم هاي پویا جهت ثبت و پردازش داده هاي مالی را مشخص می کند.‏ و براي بررسی این دوره<br />

باید به مرکز اداري این امپراطوري و سنگ نبشتهها و دیگر منابع موجود در این مرکز رجوع کنیم.‏<br />

بسیاري از محققان معتقدند که تخت جمشید به دلیل دور افتادگی نمی توانند مرکز اداري<br />

شاهنشاهی هخامنشی بوده باشد و مرکزیت اداري این شاهنشاهی گسترده را به شوش نسبت می<br />

دهند و به سبب ویژگی هاي خاص تخت جمشید و شکوه و عظمت ویرانه هاي آن،‏ مدتها چنین<br />

گمان می رفت که تخت جمشید تنها به منظور نشان دادن زرق و برق داریوش و برگزاري آیین<br />

.(118 :1355 وجود<br />

1385<br />

".(19 :1388<br />

2

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

هاي نوروزي بنا شده است ‏(واسر،‏<br />

:1980<br />

8). ولی در حال حاضر که بیشترین تعداد منابع مکتوب<br />

از دوره هخامنشیان در تخت جمشید کشف شده است و همچنین پر هزینه ترین معماري یادمانی<br />

این دوره و دشتی که بیش از هزار محل باستانی را در خود جاي داده و در روزگار هخامنشیان<br />

40 بیش از<br />

هزار نفر درآن زندگی می کردند و به کارهاي صنعتی و کشاورزي اشتغال داشتند در<br />

این مکان قرار داشته است،‏ همگی شاهد بر این مدعا است که ‏"پارسه"‏ مهمترین پایتخت<br />

هخامنشیان بوده است.‏ از دیگر دلایل بر تایید مرکز اداري بودن تخت جمشید این است که،‏ جاده<br />

شاهی که راه اداري شاهنشاهی هخامنشی بود،‏ بر خلاف تصور عموم از شوش آغاز نمی شد،‏ بلکه<br />

ابتداي آن در حدود تخت جمشید بوده و در واقع این مرکز هخامنشی را به سارد در غرب آسیاي<br />

صغیر مرتبط میسازد ‏(پیرنیا،‏‎1341‎ :192). با توجه به مرکز اداري بودن تخت جمشید در دوران<br />

هخامنشیان باید آثار وجود سنگ نبشته و آثار دیگري مبنی بر وجود سیستم اقتصادي،‏ حسابداري،‏<br />

انبارداري و حقوق و دستمزد را این مکان جستجو کرد.‏<br />

الواح موجود در تخت جمشید که مدت زمان زیادي از دسترسی به آنها نمی گذرد و هنوز در<br />

آغاز خواندن آنها هستند،‏ لوحهاي گلی پخته شده شکنندهاي هستند با متن هاي کوتاه مربوط به<br />

محاسبات دیوانی تخت جمشید،‏ مرکز امپراتوري هخامنشیان.‏ این لوحها که در سالهاي<br />

1933<br />

،1934<br />

و<br />

ضمن کاوش در تخت جمشید به دست آمدهاند،‏ چندین هزار لوح گلی با متن هایی به<br />

خط میخی عیلامی را شامل می شوند.‏ این مجموعه بخش کوچکی از بایگانی واقعی داریوش<br />

است ‏(حسین بر،‏ 49). 1388: الواح در خزانه تخت جمشید،‏ به صورت خام نگهداري می شدند،‏ اما<br />

وقتی اسکندر در سال 330 پ.‏ م پس از تسخیر تخت جمشید مجموعه کاخ ها را به آتش کشید،‏<br />

در حالی که بیشتر آنها براي همیشه نابود شدند،‏ به گونه اي تصادفی بخشی از آنها در لهیب آتش<br />

بزرگ پخته شدند و براي ما محفوظ ماندند.‏ تعدادي از این الواح توسط موسسات و نهادهاي<br />

فرهنگی غربی بازخوانی شدهاند ‏(محمدي فر،‏<br />

:1385<br />

223). این الواح کشف شده بر خلاف دیگر<br />

کتیبه هاي هخامنشی تخت جمشید که بیانیهها و گفتارهایی رسمی براي همگان و براي آیندگان<br />

بوده،‏ براي خواندن عموم نوشته و عرضه نشده بوده اند و در واقع اسناد داخلی و حسابداري و<br />

حسابرسی کارکنان تخت جمشید و یک بایگانی اداري بوده است ‏(احتشام،‏<br />

.(108 :1355<br />

3

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

با توجه به گزارش هاي مالی و اسناد شگفت انگیز مالی عصر هخامنشیان و دهها هزار لوح<br />

گلی به دست آمده مربوط به ثبت اطلاعات مالی،‏ می توان به پیچیده بودن سیستم هاي حسابداري<br />

عصر کهن پی برد.‏ در این مقاله بخشی از تاریخ علم حسابداري که با تاریخ تمدن بشري گره<br />

خورده،‏ در قلمرو ایران باستان به ویژه در عصر هخامنشیان که به دلیل وسعت جغرافیایی و استفاده<br />

از دهها هزار نفر نیروي انسانی جهت اجراي طرح هاي اقتصادي از سیستم هاي دقیق اقتصادي<br />

برخوردار بوده است،‏ با نگاهی فنی مورد بررسی قرار می گیرد.‏<br />

تشکیل امپراتوري هخامنشی و سیاست توسعه طلبی آن و علل پیشرفت<br />

اقتصادي<br />

اطلاعات ما در باره روش اقتصادي و اجتماعی طوایف آریایی قبل از استقرار در سرزمین<br />

ایران و هم چنین تمدن مادها بسیار ناقص و نارساست،‏ شالوده اقتصاد آریائی ها قبل از ورود به<br />

ایران و تا مدت زیادي بعد از ورود به ایران بیشتر بر اساس زندگی شبانی و دام بوده است و شاید<br />

به اندازه اي ورود آنهابه فلات ایران ناشی از روش اقتصادي آنها و براي بدست آوردن مراتع<br />

تازه بوده است ‏(مزارعی،‏ 21). سپس آنها تحت تاثیر تمدن هاي آشوري وبابلی زندگی<br />

شهرنشینی را بطور محدود شروع کردند ولی تمدن و اقتصاد شهري در ماد به معنی واقعی هیچ گاه<br />

به پاي بابل،‏ شهرهاي یونان نرسید به همین دلیل تجارت وصنعت بین آریائی ها توسعه زیادي پیدا<br />

نکرد.‏ ایرانی ها ابتدا در زیر ریاست قوم ماد و بعدا در زیر فرمان پارس ها موفق گردیدند بزرگترین<br />

امپراتوري دنیاي آن روز را بوجود آورند و این آغاز تاریخ اقتصادي ایران می باشد ‏(همان منبع،‏<br />

:1348<br />

.(24 :1348<br />

قبل از تشکیل امپراتوري هخامنشی،‏ بعضی از مللی که بعدا به تابعیت ایران درآمدند از قرن ها<br />

قبل داراي فعالیت وسیع بازرگانی و اقتصاد پولی بودند و بعد از بوجود آمدن دولت هخامنشی و<br />

تشکیل امپراتوري وسیع ایران و حکومت یگانه در تمام حوزه آسیاي غربی بازرگانانی از روش<br />

ناحیه اي خارج و وارد عصر جهانی گردید(مزارعی،‏ 25). غیر از تشکیل حکومت واحد و<br />

از بین رفتن موانع محلی و برقراي امنیت بیشتر که همه موجب رونق تجارت گردید توسعه بی<br />

:1348<br />

4

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

منبع،‏<br />

سابقه بازرگانی عهد هخامنشی معلول یک سلسله اقدامات از طرف دولت مرکزي ایران بود ‏(همان<br />

.(35 :1348<br />

امپراتوري هخامنشی که از اقوام و سرزمین هاي مختلف تشکیل می گردید و در حقیقت<br />

وسیع ترین شاهنشاهی دنیاي قدیم محسوب می شد،‏ نماینده یک سیستم اقتصادي مختلط،‏ همگانی<br />

و بین المللی در عهد باستان بوده است.‏ اقتصاد امپراتوري ایران از انواع و اقسام فعالیت هاي معیشتی<br />

که هر یک متمم یکدیگر و مجموعا یک واحد عظیم اقتصادي را بوجود آورده بود،‏ تشکیل شده<br />

است ‏(مزارعی،‏<br />

منبع،‏<br />

:1348<br />

29). این دولت در آغاز نه مانند مصر از یک اقتصاد کشاورزي نیرومند<br />

برخوردار بود و نه مثل لیدي و بابل و دولت شهرهاي یونان داراي یک اقتصاد تجارتی و پولی بود،‏<br />

بنابراین براي اداره این امپراتوري وسیع و حفظ موقعیت خود در برابر قدرت هاي بزرگ دنیاي<br />

قدیم خواه ناخواه دولت جوان هخامنشی میبایست در صدد یافتن منابع دیگر برآمده باشد ) همان<br />

.(26 :1348<br />

جالب ترین و سریع ترین منبع تهیه این درآمد بسط دامنه فرمانروایی این دولت و تسلط بر<br />

اقوام ثروتمند همسایه بود.‏ به طور طبیعی این امپراتوري به طرف یک سیاست توسعه طلبی و خراج<br />

گیري سوق داده شد.‏ این واحد بزرگ اقتصادي و سیاسی علیرغم از بین بردن استقلال سیاسی<br />

ملت ها در تحمیل یک سلسله خراج ها و مالیاتها در بسیاري از موارد مانند ایجاد وسائل ارتباطی<br />

منظم،‏ فراهم کردن تسهیلات پولی و وسائل تبدیل،‏ و از بین رفتن محدودیت هاي محلی و موانع<br />

ناحیه اي و امکانات دیگر که به آنها اشاره خواهد شد موجب گردید فعالیت هاي اقتصادي ملل<br />

مختلف به صورت بارزتر و ثمر بخش تر آشکار گردد.‏ تعلق و وابستگی به یک قدرت بزرگ<br />

سیاسی،‏ نظامی و اقتصادي مانند ایران باعث می گردید که بعضی ملل کوچکتر عضو امپراتوري<br />

مثل فنیقی ها بدون وحشت از تجاوز همسایگان و عدم امنیت ناحیه اي با پشتکار و نیروي بیشتري<br />

به فعالیت هاي اقتصادي و تجارتی خود بپردازند ‏(همان منبع،‏<br />

:1348<br />

29). اقداماتی نظیر توسعه<br />

وسائط ارتباط،اصلاح وضع پولی و....‏ گر چه در مرحله اول به منظور اداره بهتر امپراتوري و تسهیل<br />

وصول مالیات بوده است اما در عین حال به خودي خود موجب آسان کردن روش تبدیل و تبادل،‏<br />

افزایش ارتباط بین ملل و اقوام مختلف و در نتیجه ترقی فوق العاده بازرگانی گردید ‏(همان منبع،‏<br />

.(35 :1348<br />

5

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

بنابراین ابتدا باید به شرح منابع تامین مالی دوران هخامنشیان بپردازیم.‏ در بخش بعد به تفضیل<br />

در مورد مالیات و خراج بحث می شود و این به خاطر تلقی شدن مالیات و خراج به عنوان،‏ عمده<br />

ترین و سریع ترین منبع تامین مالی در ابتداي تشکیل این حکومت براي مخارج و هزینه هاي<br />

مملکت است.‏<br />

منابع تامین مالی<br />

از چگونگی سیستم هاي مالی و نحوه نگهداري حساب ها در ایران قبل از اسلام آثار مکتوب<br />

قابل توجهی زیاد در دست نیست.‏ آنچه مسلم است این است که در امپراتوري هخامنشی حجم<br />

بزرگی از فعالیت هاي دیوانی و حکومتی به گرفتن باج و خراج از حکام ایالات و ولایات براي<br />

پرداخت موجبات سپاهیان و دیگر عوامل حکومتی اختصاص داشته که جهت نگهداري اطلاعات<br />

آن قطعاً‏ سیستم هاي دقیق و مناسبی وجود داشته است،‏ ولی متاسفانه به جز نوشته هاي تاریخی<br />

معدودي از محققین آثار مستند دیگري در این مورد در دست نیست.شش منابع تامین مالی را<br />

مورخان براي اداره حکومت ذکر کردند که در این قسمت به شرح آن میپردازیم<br />

خراج و مالیات:‏ مالیات و خراج را می توان به عنوان مهمترین و عمده ترین منبع ذکر کرد .<br />

براي اثبات این ادعا مطالب ذیل از مورخان با توجه به مستندات کشف شده آورده شده است:‏<br />

مالیات و خراج که بوسیله ملل تابعه پرداخت می گردید رکن عمده درآمد شاهنشاهی<br />

هخامنشی بوده است،‏ حکام و فرماندهان هر ناحیه به طور درست خراج معین می پرداختند گاهی<br />

نیز مالیات ها به صورت هدایا و پیشکش پرداخت میشد ‏(مزارعی،‏<br />

و یا در جایی دیگر براي اهمیت و تاکید بر مالیات به عنوان درآمد عمده امپراتوري<br />

داریم که:‏ در سندي از جیره کارمندي صحبت میشود که در حال سفر براي شمارش مردم است.‏<br />

از اینجا معلوم می شود که سیستم سرشماري براي اخذ مالیات معمول بوده و به طور قطع در کنار<br />

آن آمارگیري از املاك و اموال نیز وجود داشته که اساس تعیین مالیات قرار می گرفته.‏ سرشماري<br />

نفوس احتمالاً‏ براي سربازگیري هم مفید بوده و بر آن کنترل ویژه اي اعمال میشده است ‏(حسین<br />

بر،‏ 48). این مطلب خود دلیلی بر دقیق و مناسب بودن سیستم مالیاتی این امپراتوري نیز می<br />

توان به شمار آید.‏<br />

.<br />

.(39 :1348<br />

:1388<br />

6

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

محتمل است که درعصر دو پادشاه اول هخامنشی ‏(کوروش و کمبوجیه)،‏ مدیران پارسی<br />

عموما از شیوهها و روشهاي مالیاتی که در سرزمین هاي تصرف شده معمول بوده است،‏ به نفع<br />

خود استفاده کرده باشند.‏ فرض دیگر آن که در برخی مناطق که آنجا دفاتر ثبت خراج ‏(که بعدا<br />

توسط داریوش عمومیت یافت)‏ وجود نداشته است،‏ داریوش به منظور ساختن پایتخت هاي تازه<br />

پرسپولیس و شوش،‏ براي لشکرکشی هاي نظامی،‏ هدایا ودیگر نیازهاي درباري خود چاره اي<br />

نداشت جز آنکه از درآمدهاي عظیم و منظم مالی برخوردار باشد.‏ یکی از مهمترین منابع درآمدي<br />

آن زمان گرفتن مالیات است،‏ همچنان که به آن اشاره شد با روي کار آمدن داریوش نظام مالیاتی<br />

سرو سامان گرفت.‏ هرودوت در مورد خراج هاي داریوش می نویسد:‏ داریوش و مشاوران او<br />

شتابان براي تجدید سازمان خراجگذاري امپراتوري به کوشش برخواستند.‏ هرودوت این شتاب را<br />

با ذکر این نکته تصریح می کند که ‏«بعد از آن،‏ داریوش در امپراتوري پارس بیست ایالت<br />

‏(ساتراپی)‏ مستقر کردکه هر یک می بایست خراج سالانه ثابتی می پرداختند.‏ خراج همه آنها غیر<br />

از ساتراپی بیستم که هند بود،‏ مقدار معینی نقره تعیین شده بود؛ و چنین به نظر می رسد که<br />

داریوش مایل بود سکه هاي او وسیله رایج پرداخت باشد.‏ هرودوت صورتی از حوزه هاي<br />

خراجگذاري تهیه کرده و به دقت معلوم می کند که کدام یک از اقوام امپراتوري مشمول مالیات<br />

و مقدار خراج هر یک چقدر است که در نگاره زیر آمده است ‏(بریان،‏ 809). 1377:<br />

7

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

تقسیمات<br />

اداري<br />

اقوام<br />

خراج<br />

پرداختهاي دیگر<br />

400<br />

یکم<br />

یونیه ایی ها،مگنزي هاي آسیا،‏ ائولی ین ها،‏ لیکیه اي ها،‏ میلی<br />

ین ها،‏ پامفی لی ین ها،‏<br />

تالان<br />

500 تالان<br />

دوم<br />

می سی ین ها،‏ لیدیائی ها،‏ لاسکونی ها،‏ کبلی ین هاهی سته نی<br />

ها<br />

360 تالان<br />

سوم<br />

فریگیه اي ها(هلسپونتی)،‏ تراکیه اي هاي آسیا،‏ پفلغونی ها،‏ می<br />

ریاندپنی ها،‏ سوریه اي ها<br />

چهارم<br />

پنجم<br />

ششم<br />

هفتم<br />

هشتم<br />

نهم<br />

دهم<br />

یازدهم<br />

دوازدهم<br />

سیزدهم<br />

چهاردهم<br />

پانزدهم<br />

شانزدهم<br />

هفدهم<br />

هیجدهم<br />

نوزدهم<br />

بیستم<br />

کیلیکیه اي ها<br />

از پوزئیدن به مصر ‏(منهاي اعراب)‏<br />

مصر،‏ لیبیایی هامرزنی،‏ سیرن،‏ برقه<br />

ست گیدي ها،‏ گنداري ها،‏ ددي ها،‏ اپریت ها<br />

شوش و سرزمین کی سی ین ها<br />

بابل و باقیمانده آسور<br />

اکباتان،‏ باقی مانده ماد،‏ پریکانی ها،وارتوکري بانت ها<br />

کسپی ین ها،‏ پوزي ها،‏ پنتی مت ها،‏ دریت ها،‏<br />

باختري ها<br />

پگتی ها،‏ ارمنی هاو اقوام همسایه تا دریاي سیاه ‏(پون-‏ اوکسن)‏<br />

سگارتی ها،‏ سانکی ها،‏ تمانی ها،‏ اوتی ها،‏ میک هاوساکنان<br />

دریاي اریتره<br />

سکائی ها(شرقی)‏ و کپی ین ها<br />

پارت ها،‏ خوراسمی ها،سغدي ها،‏ اري ین ها<br />

پریکانی هاو حبشی هاي آسیا<br />

متی ین ها،‏ ساسپیري ها،‏ الارودي ها<br />

مسکی ها،‏ تی بارنی ین ها،‏ ماکرون ها،‏ موسی نک ها،‏ مري ها<br />

هندي ها<br />

نگاره‎1‎‏-‏ خراج در زمان داریوش<br />

360 اسب سپید<br />

محصولات ماهیگیري<br />

دریاچه موئري +<br />

120000 مدیمن گندم<br />

براي پادگان پارسی<br />

ممفیس<br />

500 تالان<br />

350 تالان<br />

700 تالان<br />

170 تالان<br />

300 تالان<br />

‎1000‎تالان<br />

450 تالان<br />

200 تالان<br />

360 تالان<br />

400 تالان<br />

600 تالان<br />

250 تالان<br />

300 تالان<br />

400 تالان<br />

200 تالان<br />

300 تالان<br />

360 تالان<br />

8

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

در مورد کلمه تالان نگاره بالا باید توجه داشت که در قدیم دو نوع تالان وجود داشت،‏ یکی<br />

تالان ایرانی و دیگري تالان بابلی.‏ تالان ایرانی به نوبه خود شامل دو قسمت می شد:‏ یک قسمت<br />

تالان طلا که 25 کیلوگرم بوده است و دیگري تالان نقره که 32 کیلوگرم وزن داشته است.‏ ظاهرأ<br />

تالان بابلی 60 کیلوگرم بوده است.‏ با توجه به اینکه تالان بابلی در دنیاي قدیم رایج تر بوده،‏ می<br />

توان قبول کرد که اساس مالیات در شاهنشاهی ایران بر مبناي تالان بابلی بوده است.‏ بعضی از<br />

ایالات مالیات خود را به تالان نقره می پرداختند و بعضی به تالان طلا ‏(مزارعی،‏<br />

علاوه بر مالیات سالانه،‏ اغلب ساتراپها پیشکشها یا هدایایی به صورت کالا به شاه تقدیم می<br />

کردندکه از بهترین محصولات استان جمع آوري می شدند.‏ نمونه هایی از این هدایا که توسط<br />

.(41 :1348<br />

نمایندگان استانها تقدیم میشد در کندهکاریهاي دیوار شرقی کاخ آپادانا در تخت جمشید نمایش<br />

داده شده است ‏(حسین بر،‏<br />

داریوش اول هخامنشی به اصلاح قوانین مالیاتی پرداخت و عمدتا ملاك اخذ و میزان مالیات<br />

را بر مرغوبیت زمین و حجم محصول برداشت شده نهاد و کنترل بر کارکرد زمین داران را نیز<br />

بطور مستمر و دقیق مد نظر داشت زیرا وسعت زمین در حالیکه یا آب کافی براي صاحب زمین در<br />

اختیار نباشد یا خاك زراعتی نا مرغوب باشد،‏ طبعا مالیات کمتري باید پرداخت شود ‏(جوان،‏<br />

220). البته علاوه بر مسکوکات،‏ جو،‏ میوه مانند خرما و گردو،‏ روغن،‏ بز و گوسفند و<br />

همچنین گاو و اسب و پوست جانوران ذبح شده نیز از اقلام مالیاتی به حساب می آمده است<br />

.(48 :1388<br />

:1381<br />

‏(حسین بر،‏ 48). 1388:<br />

گمرك و مبادلات تجاري<br />

علاوه بر مالیات وخراج یکی دیگر از منابع تامین مالی براي امپراتوري را می توان منابع<br />

حاصل از گمرك و مبادلات تجاري دانست.‏ چنانکه در غالب موارد معمول است،‏ از طریق اشاره<br />

به مالیات و عوارض شاهی است که میتوان اطلاعاتی درباره کالا و محصولات مشمول مالیات به<br />

دست آورد.‏ وجود قرارگاه هاي گمرکی در شهرهاي اوپیس و بابل،‏ شکل پرداخت هاي عبور از<br />

شط و پرداخت هاي ورود به پل را مشخص و معلوم کرده است.‏ گزارش می دهند که در بابل<br />

پرداخت حقوق گمرکی معمول بوده است:‏ ‏«یک مقررات قدیمی»‏ که مطابق نوشته مورخان در<br />

دوران اسکندر به فراموشی سپرده شده است.‏ ‏«در بابل مجرا بوده است که بر اساس آن پرداخت<br />

9

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

475<br />

عشریه روي تمام کالاهایی که وارد کشور می شد اجباري بوده است.»‏ در این خصوص،‏<br />

اطالاعات بسیار پر اررزشی در سال هاي بسیار نزدیک ‏(اخیر)‏ در یک سند که ناشران،‏ آن را به<br />

دوران سلطنت خشایارشا،‏ یعنی سال منسوب می دارند،‏ به دست آمده است.‏ این سند ظاهرا<br />

دفتر حساب یک پست گمرکی است که بر یکی از دهانه هاي رود نیل که محل عبور اجباري<br />

کشتی هاي فنیقی و یونیه اي بوده استقرار داشته است.‏ این مالیات بر ارزش کالا هنگام ورود و<br />

خروج کشتی،‏ وصول و به خزانه داري شاهی ریخته شده است ‏(بریان،‏<br />

.(807 :1377<br />

.1<br />

.2<br />

.3<br />

.4<br />

منافعی که از مکانهاي تجارتی به دست می آورند.‏<br />

مالیات هاي زمین و بازار.‏<br />

عوراض و رمه ها،‏<br />

مالیات هایی که بر اشخاص بسته اند و آن را به اسم مالیات فردي و عوارض پیشه وران موسوم<br />

کرده اند.‏<br />

علاوه بر آنچه در بالا گفته شد رعایا مکلف بودند عوارض و مالیات هاي گوناگونی نیز به<br />

ساتراپ هابپردازند.‏ هرودوت تصریح می کند که پرداخت هاي اقوام هدیه دهنده جدا از خراج<br />

محاسبه می شده است.‏<br />

در هر حال اساس و اصل نظام خراج گذاري داریوش ساده بوده است؛ به این معنا که هر یک<br />

از اقوام امپراتوري می بایستی از تولیدات خود به پادشاه پرداخت می کردند و حتی اقوام کمتر<br />

شناخته شده اي مانند ساکنان جزیره هاي دریاي اریتره ‏(خلیج فارس)‏ که شاه بزرگ افراد تبعیدي<br />

خود را به آنجا می فرستاد،‏ نیز موظف به این پرداخت بودند.‏<br />

نگهداري و ثبت خراج و مالیات گرفته شده<br />

در امپراتوري بزرگ هخامنشیان،‏ جریان کالایی وسیعی وجود داشته که منشاء آن خراجها و<br />

مالیاتهاي وصول شده از ایالتهاي مختلف امپراتوري بوده است.‏ این مالیاتها،‏ ابتدا می بایستی به<br />

مرکز ایالت ‏(ساتراپی)‏ فرستاده می شد و در آنجا پس از جمع آوري مالیات همه ي شهرها و<br />

آبادیهاي آن ایالت،‏ براي مرکز امپراتوري ‏(تخت جمشید)‏ ارسال میداشتند.‏ از آنجایی که حمل<br />

بعضی از کالاها از ایالتهاي دور دست بسیار سخت بود،‏ سعی می شد مالیات این ایالتها به صورت<br />

طلا،‏ نقره،‏ سنگهاي قیمتی،‏ جواهرات مختلف،‏ پارچه و غیره تعیین شود ‏(حسین بر،‏<br />

.(48 :1388<br />

10

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

تمام مالیاتهایی که به صورت فلز دریافت می شد در خزانه شاه پارس بدین ترتیب حفظ می شود:‏<br />

فلزات را آب کرده در کوزه هاي گلی میریزند،‏ بعد ظرف گلی را برمیدارن و هر وقت وجهی<br />

لازم شود،‏ شاه حکم می کند که قسمتی را از شمش ببرند ‏(پیرنیا،‏ 1470). 1374:<br />

سیستم انبارداري و بایگانی اطلاعات<br />

کالاهاي دریافتی از ایالتهاي مختلف بابت خراج ومالیات،‏ نیاز به انبار کردن داشت و با توجه<br />

به تعدد انبارها در سراسر امپراتوري میبایستی نظام معینی براي دریافت،‏ تحویل،‏ و کنترل<br />

موجودي اقلام وجود می داشت.‏ اسناد به دست آمده از تختجمشید نشان میدهد که چنین<br />

نظامی وجود داشته و بسیار هم پیشرفته بوده است ‏(حسین بر،‏<br />

مورد از آنها سعی می کنیم اشاره کنیم:‏<br />

:1388<br />

48). که در این بحث به چند<br />

لوح گلی به جاي فرم کاغذي<br />

استفاده از لوح گلی پیش از ایران،‏ در بین النهرین ‏(بابل و آشور)‏ و عیلام رایج بود.‏<br />

هخامنشیان که این شیوه را مفید یافته بودند،‏ آن را در نظام اداري و دیوانی خود بکار گرفتند.‏ این<br />

لوح ها قرصهاي بیضی شکلی به اندازه کف دست از جنس خاك رس بودند که در زمان مورد<br />

نیاز،‏ سطح آنها صاف می شد و با خط میخی روي آنها نگاشته میشد.‏ لوح ها بر حسب نیاز در<br />

چند نسخه تولید می شدند و افراد مسئول از طریق زدن مهر خود،‏ محتواي آنها را تایید می کردند<br />

‏(حسین بر،‏<br />

.(46 :1388<br />

دریافت و نگهداري کالا<br />

کالاهاي مختلفی به انبار ها و خزانه تخت جمشید تحویل می شد که اگر چه نحوه نگهداري<br />

هر یک،‏ بسته به نوع کالا متفاوت بود،‏ لیکن در مورد چگونگی نگهداري اسناد آنها(رسیدها و<br />

حوالهها)‏ تفاوت عمده اي وجود نداشت.‏ به کمک قلم مخصوص،‏ نشان میخی را بر لوح گلی نرم<br />

می فشردند و مقدار کالاي تحویل شده را به دقت ثبت می کردند،‏ تحویل دهنده با مهر خود<br />

نوشته را تایید می کرد و دریافت کننده نیز نقش مهر خود را در بخش پایین نبشته می گذاشت<br />

‏(حسین بر،‏<br />

.(48 :1388 نسخه<br />

اي مستقیماً‏ به تخت جمشید ارسال می شد،‏ به دلیل اینکه روزانه<br />

11

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

الواح بسیار زیادي به تخت جمشید ارسال می شد،‏ نگهداري آنها بسیار مشکل بود.‏ بنابراین،‏ مجبور<br />

به طبقه بندي آنها می شدند.‏ براي جلوگیري از آشفتگی،‏ الواح را بر اساس " مکان و سال"‏ طبقه<br />

بندي می کردند و سپس در سبد میریختند و سپس سبدها را در قفسه میگذاشتند.‏ هر سبد بر<br />

چسبی ویژه داشت که تعدادي از این برچسبها یافت شده اند.‏ معمولاً‏ تکه اي نخ را به گوشه اي از<br />

سبد می بستند،‏ سپس خمیر برچسب را به نخ می چسباندند.‏ روي هر برچسب نام آن کالا،‏ موضوع<br />

تحویل،‏ محل صدور سند،‏ نام مامور مسئول،‏ و سال تحویل قید میشد.‏ اما باید به این نکته توجه<br />

داشت که پیش از این که سندي در درون سبد جاي گیرد،‏ یک بار دیگر توسط فردي به دقت<br />

کنترل می شده است ‏(ماري کخ،‏<br />

.(38 :1376<br />

تحویل کالا<br />

پیش از تحویل کالا،‏ تحویل گیرنده باید ابتدا از یک مقام بالاتر مجوز دریافت کالا را می<br />

گرفت و سپس آن را به انباردار ارائه می داد.‏ به هنگام تحویل کالا،‏ نیز یک لوح که نقش حواله<br />

انبار را داشت صادر می شد و انباردار ابتدا صحت مهر دستور دهنده و سپس دلیل تحویل کالا را<br />

چک می کرد و در زمان تحویل کالا،‏ نام دستوردهنده،‏ نام تحویل گیرنده،‏ دلیل تحویل،‏ تاریخ و<br />

نام تحویل دهنده را ثبت و با زدن مهر خود آن را تایید می کرد.‏ این حوالهها در محل ویژهاي که<br />

براي نگهداري آنها در نظر گرفته شده بود،‏ بایگانی می شدند و در صورت بروز هر گونه اشتباه و<br />

یا در زمان انبار گردانی به این حوالهها ‏(الواح)‏ مراجعه می شد ‏(حسین بر،‏<br />

.(48 :1388<br />

باید قبول کنیم که در کل به بایگانی هایی بیش از چند دبیرخانه دسترسی پیدا نکرده ایم؛ و<br />

بایگانی دفاتر و دیوان هاي دیگر علاوه بر پرسپولیس که با توجه به اسناد حاصله از سایر قلمروهاي<br />

پادشاهی و شرق میانی قدیم بوده اند مامور حفظ و نگهداري و اداره امور دارایی هایی از قبیل<br />

اشیاء قیمتی،‏ سلاح ها،‏ یا البسه بوده اند که در اختیار ما نیستند.‏ و از طرفی این همان واقعیت مهمی<br />

است که روایات قدیمی،‏ به سبک و روش خود،‏ منتهی به وضوح و روشنی تمام آن را نقل کرده<br />

اند که همان غارت و تاراج پرسپولیس به وسیله مقدونیان است ‏(بریان،‏<br />

.(882 :1377<br />

12

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

بررسی اصول و مفروضات حسابداري در دوره هخامنشیان<br />

حسابداري در جهان نزدیک به<br />

حسابداري به<br />

6000<br />

3600<br />

سال قدمت دارد و تاریخ نخستین مدارك کشف شده<br />

سال قبل از میلاد برمی گردد.‏ پیشینه حسابداري در ایران نیز به نخستین<br />

تمدنهایی بر می گردد که دراین سرزمین پا گرفت،‏ و مدارك حسابداري بدست آمده با<br />

قرن 25<br />

قدمت،‏ گواه بر پیشرفت این دانش در ایران باستان است.‏ در طول تاریخ،‏ روشهاي حسابداري<br />

متنوع و متعددي براي اداره امور حکومتی و انجام دادن فعالیتهاي اقتصادي ابداع شد،‏ که در پاسخ<br />

به نیازهاي زمان،‏ سیر تحولی و تکاملی داشته است.‏ به طور قطع هخامنشیان براي اداره امور<br />

حکومتی و فعالیت هاي اقتصادي اصول و مفروضاتی داشته اند که بتواند در بهتر اداره کردن امور<br />

اقتصادي به آنها یاري رساند.‏ در این بخش سعی شده مواردي را که با حسابداري در ارتباط است<br />

و در آن زمان نیز از آن بهره مند بودند ذکر شود.‏<br />

فرض تفکیک شخصیت<br />

اگر حقیقتا یک خانه شاهی و تعدادي خانه ي شاهزادگان وجود داشته است که جدا از<br />

سازمان اداري عمومی مملکت بوده اند،‏ باید پرسید که روابط آنان با یکدیگر چگونه بوده است؟<br />

در این خصوص یکی از لوحهها جالب توجه است و در آن قید شده است:‏<br />

‏"یک گاو نر،‏ در اختیار و مسئولیت فردي در انبار به شاه پرداخت شد."‏<br />

ناشر لوح،‏ این نوشته را جزء متونی قرار داده است که به تحویل مواد غذایی به شاه،‏ و بی<br />

شک براي سفره شاهانه اشاره دارد.‏ در چهار مورد بحث از خرید یک حیوان در برابر غله و حبوب<br />

از سوي سازمان اداري است و بنابراین معامله بین دو انبار است که یک مورد آن در همین جاست<br />

که ظاهرا معلوم می شود یک حیوان از رمه سازمان اداري برداشته شده و شاید از طریق مبادله،‏ به<br />

ملک شاهانه انتقال داده شده است ‏(بریان،‏<br />

.(971 :1377<br />

داریوش به شخصی فرمان می دهد تا از حساب یا خانه ي آنها چیزي برداشته شود و به<br />

اشخاص معین تحویل گردد.‏ بنابراین ممکن است در متون کلاسیک آثاري از وجود یک خانه<br />

شاهی که جدا از سازمان مالی عمومی امپراتوري عمل می کرده است به دست آورد.‏ یا آنکه می<br />

بینیم وقتی شاه سفر می کند،‏ تمام دربار به علاوه خزانه اي که صدها چارپاي بارکش آن را حمل<br />

13

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

می کنند،‏ با او همراه است و از طرفی اطمینانی وجود ندارد که این خزانه با آن گنجینه هایی که<br />

در پایتخت امپراتوري نگهداري می شود یکی و یکسان باشد ‏(بریان،‏<br />

.(978 :1377<br />

در متون همان فرمول هایی دیده می شود که مولفان یونانی غالبا براي توصیف درآمدهایی<br />

که شاه براي شاهزاده خانم هاي پارسی ‏(به عنوان هزینه هاي جامه،‏ کفش ملکه و...)‏ منظور کرده،‏<br />

به کار برده اند؛ و در اینجا می توان از این نوشتهها نتیجه گرفت که شاه براي تامین هزینه هاي<br />

شخصی خود گنجینه اي در اختیار داشته است که جدا از خزانه هایی بوده است که به وسیله خزانه<br />

داران موصوف در لوحه هاي پرسپولیس اداره می شدند.‏ و با توجه به این نکته است که ما گمان<br />

می کنیم که در امپراتوري پارس،‏ شاه فقط صاحب اختیار امپراتوري نیست بلکه به عنوان یک<br />

شخص خصوصی و رئیس خانواده یا خانه زندگی جداگانه اي دارد که نباید آن را با آنچه که به<br />

اقتصاد شاهی معروف است اشتباه گرفت ‏(بریان،‏<br />

.(978 :1377<br />

اصل فزونی منافع بر هزینه ها<br />

امپراتوري هخامنشیان یکی از بزرگترین حکومت هاي دوره باستان به شمار می رود که در<br />

دوره خود بی نظیر بوده است.‏ آنچه مسلم است این است که براي اداره این چنین امپراتوري نیاز به<br />

رعایت اصل فزونی منافع بر هزینه باید وجود داشته باشد و باید داراي مدیریتی باشد که بتواند<br />

درآمدها را با هزینه هاو مخارج تطابق دهد و سعی در فزونی مبلغ مابه التفاوت داشته باشد.‏ در این<br />

خصوص مدارك کافی در دست نیست ولی به برخی مدارك موجود اشاره می کنیم.‏<br />

در رابطه با تحمل هزینه ها،‏ دقت به کار می رفت که کدام را می توان حذف کرد و در چه<br />

وقت،‏ و کدام را باید به صورت پول نقد پرداخت و کدام را می توان به جاي پرداخت پول با دادن<br />

کالا جبران کرد.‏ با این تفاوت که در این جا بحث از نقره به مثابه پول نیست بلکه نقره به مثابه فلز<br />

نقره توزین شده است.‏ بر اساس یک دستورالعمل دیگر که هزینه هانباید از درآمدها تجاوز نمایند،‏<br />

اصل مورد نظر اقتصاد شاهی این بود که مانند،‏ تمام موارد دیگر،‏ درآمدهاي اقتصادي همواره باید<br />

در جهت افزایش باشند ‏(بریان،‏<br />

14<br />

.(950 :1377<br />

وجود فروشگاهها و موسسات تعاونی،‏ نظم و ترتیب صحیح در امور محاسباتی و خزانه¬داري<br />

و جمع و خرج امور مالی کشور و دقت وافی نسبت به وصول درآمدها و به مصرف رسانیدن آن<br />

در جاي خود و نگهداري حساب آنها و تنظیم لیست و تدوین همین صورت حسابها در لوحهاي به

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

227 :1341<br />

). خود می تواند دلیلی براي تهیه صورت سود و زیان یا لیست<br />

دست آمده ‏(سامی،‏<br />

مشابه آن که درآمدها را در مقابل هزینه هاقرار می دهد باشد.‏<br />

طبقه بندي داراییها<br />

برخی شواهد و مدارك حاکی از این است که در این دوره براي دارایی هاي خود که بیشتر<br />

شامل موجودي هاجنسی مانند حبوب و دانه هاو یا چارپایان می شده طبقه بندي خاصی قائل بوده<br />

اند که از طبقات بالا ابلاغ می شده و می توان آن را به مشابه استانداردهاي حسابداري دانست.‏ در<br />

ذیل به متنی که می توان اینچنین برداشتی از آن داشت اشاره شده است:‏<br />

‏"بر چندین سري از الواح جیره هایی که براي تغدیه چارپایان،‏ از جمله در زمان جابه<br />

جایی آنها،‏ پرداخت شده،‏ ضبط شده است.‏ این متون انواع طبقات را شامل می شده اند(‏ اسب،‏<br />

گاو،‏ گوسفند،‏ شتر و انواع ماکیان)‏ و همه بر اساس یک مدل تنظیم شده اند،‏ به این معناکه مطابق<br />

دستوري که از بالا می رسیده بوده است.‏ و حتی در برخی موارد طبقه بندي ریز و دقیق و مدونی<br />

وجود داشته مثلا اسب هارا،‏ هم بر اساس کار و هم بر اساس سن و سال از هم جدا می کردند:‏ "<br />

مانند:‏ اسب هاي تندرو،‏ اسب هاي جاده پیما ‏(بریان،‏<br />

از آنچه که از متن پیش گفته پیداست در آن زمان نیز صورتی از لیست دارایی هاي خود<br />

داشته اند که در آن دارایی هابه طبقات مختلف تقسیم شده است.‏ ولی متنی قوي،‏ که مستقیم به<br />

این مورد اشاره کند و دارایی هارا در مقابل بدهی هاقرار دهد در دست نیست.‏<br />

".(888 :1377<br />

فرض واحد پولی<br />

سکه هاي کوچک پول در سده هفتم ق.م در بعضی از کشورهاي عهد قدیم رایج بود.‏ اما<br />

یک سیستم واقعی پولی و مسکوك دو فلزي طلا و نقره براي نخستین مرتبه از طرف کرزوس،‏<br />

پادشاه لیدیه،‏ معمول گشته و این سیستم از طرف داریوش کبیر در تمام قلمرو سلطنت وي به موقع<br />

عمل درآمده است.‏ تا قبل از داریوش در هر قسمت از ایالات و ممالک تابعه ایران تبدیل و تبادل<br />

بطریق خاص صورت می گرفت ‏(جوان،‏<br />

.(220 :1381<br />

لیدیایی هاو یونانیان در سده ششم پیش از میلاد کاملا با سکه هاي سیم و زر آشنا بودند و<br />

ارزش این فلزات ‏(یعنی کیفیت وزن آنها)‏ توسط مهر حاکم یا مقام اداري که آنها را ضرب می<br />

15

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

کرد تضمین می شد؛ و این سکه هاهمچنان تا اوایل دوره هخامنشی ضرب می شدند.‏ در عمل در<br />

بقیه مناطق شاهنشاهی ایران پول رایج نقره بود،‏ اما بطور کلی به صورت شمش یا تکه هاي بریده<br />

شده نقره که هنگام معاملات بازرگانی به ناچار بودند آنها را وزن کنند ‏(اومستد،‏<br />

داریوش در حدود سال 512 پ.م هنگام آشنایی با سارد و شهرهاي یونانی و به پشتوانه طلاي<br />

فراوانی که از هند به دست آورده بود و به موازات اینکه مسکوك هخامنشی به صورت غنائم در<br />

نزد سربازان وارد چرخه اقتصادي می شد و به وسیله تجار یونانی و مقدونی تا اروپا پیش رفت و<br />

همچنین ایجاد و توسعه عوامل اقتصادي و بسط تجارت،‏ که موجب رفاه عمومی افراد امپراتوري<br />

میشد،‏ توجه خود را به تاسیس یک ضرابخانه و امور دیگري براي توسعه تجارت و دادو ستد<br />

معطوف داشتند ‏(احتشام،‏ 118). داریوش براي اولین بار دریافت که اگر خودش سکه<br />

ضرب کند چه مزایایی دارد.‏ پس او به ضرب دو نوع سکه طلا ‏(دریک)‏ و نقره پرداخت.‏ به هر<br />

.(133 :1345<br />

.(221 :1381 هرودوت<br />

:1355<br />

حال سکه ‏"دریک"‏ نخستین بار توسط داریوش ضرب شده است ‏(جوان،‏<br />

در مورد ضرب سکه دریک میگوید:‏ ‏«او شاهی بود که از خود یادبودي گذارد که هرگز هیچ<br />

شاهی از خود باقی نگذاشته بود».‏ بنابراین می توان یکی از نوآوري هاي داریوش را ضرب سکه<br />

سلطنتی دانست.‏<br />

کتیبه هایی که از حفریات تخت جمشید بدست آمده،‏ حکایت دارند که قسمتی از اجرت و<br />

مزد کارگران در ساختمان کاخ هاي پادشاهی به مسکوك نقدي پرداخت می شد و اقلام ریز این<br />

اجرت هادر کتیبه هابه تفضیل ذکر شده است.‏ این امور به ضمیمه اصلاحاتی که در اوزان و مقادیر<br />

و واحد مساحی به عمل آمده و بالاتر از همه،‏ رواج مسکوکات پول در قلمرو سلطنت داریوش<br />

سبب شدند که در تجارت داخلی و خارجی کشور ایران رونق فراوان پدید آمد و درنتیجه آن،‏ در<br />

اقتصاد عمومی و ملی مردم ترقیات بسیار حاصل شد ‏(جوان،‏ 221). از مدارك و گفته<br />

هافوق می توان این طور استنباط کرد که در این امپراتوري نیاز به یک واحد پولی ثابت احساس<br />

می شده و پادشاهان تلاش هاي قابل ملاحظه اي در این زمینه انجام داده اند که خود نیز دلیل با<br />

اهمیت بودن این فرض براي آنان است و تا حدودي ولی نه به طور کامل به یک واحد پولی ثابت<br />

در امپراتوري دست یافته اند.‏ اما براي تهیه لیست دارایی ها،‏ دارایی هارا به یک واحد پولی تبدیل<br />

نمی کردند و خود دارایی را ثبت می کردند به همین دلیل از نقطه ضعف مربوط به فرض واحد<br />

:1381<br />

16

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

پولی حال حاضر مبرا بوده است،‏ یعنی وجود تورم نمی توانسته در لیست دارایی هاو ارزش آن<br />

نقطه ضعفی محسوب شود و دارایی هاهمیشه به ارزش جاري تلقی می شده.‏ بنابراین کاربرد بیشتر<br />

این فرض همانطور که در مطالب بالا اشاره شد بیشتر مربوط به پرداخت هزینه حقوق و دستمزد<br />

بود.‏<br />

فرض دوره زمانی<br />

در ایران کهن و به خصوص امپراتوري هخامنشیان این فرض به چشم می خورد.‏ تفاوت فرض<br />

دوره مالی در آن دوران و حال،‏ به هدف این فرض بر می گردد.‏ در حال حاضر به دلیل وجود<br />

شرکت هاي فراوان تضامنی و یا سهامی،‏ بحث سود مطرح می شود و یکی هدف هاي اصلی این<br />

فرض را می توان محاسبه راحت تر سود دانست همانطوري که هندریکسن می گوید:‏<br />

‏"مقصود از دوره زمانی بیان این واقعیت است که حسابداران سود را براي یک دوره زمانی و<br />

منظم تقویمی مانند سال،‏ سه ماهه یا یک ماهه محاسبه می کنند.‏ اهمیت اصل مزبور در این واقعیت<br />

قرار دارد که با توجه به عمر یک پروژه می توان سود را راحت تر محاسبه کرد(هندریکسن،‏<br />

17<br />

."(213 :1388<br />

در جایی دیگر مورخان می نویسند:‏ نظام کنترل شاهنشاهی هخامنشی،‏ تنها در جمع آوري و<br />

بایگانی یکایک سندها خلاصه نمی شد.‏ بلکه داراي سطوح بازرسی و کنترل متفاوتی بود.‏ هر دو<br />

ماه یک بار بایستی گزارشی از عملکرد همه حوزه هاتهیه می شد.‏ این روند،‏ کار کنترل مرکزي در<br />

تخت جمشید را آسانتر می کرد.‏ علاوه برگزارشهاي عملکرد دو ماهه،‏ می بایستی گزارشهاي<br />

سالانه نیز تهیه و براي مرکز فرستاده میشد.‏ نمونه هایی نیز از گزارشهاي سالانه در دست است.‏ در<br />

این گزارش هاهمه دریافتها و پرداختهاي یک سال در یک جا،‏ جمع بندي شده اند.‏ حسابرسانی نیز<br />

وجود داشته اند که مسئولیت همه حسابهاي یک حوزه را به عهده داشتند.‏ آنها در منطقه خود به<br />

همه جا سرکشی می کردند و موجودي محل را کنترل و صورت حساب تهیه می کردند.‏ کار اینان<br />

بیشتر در پایان هر سال یا در ماههاي نخستین سال بعد انجام می شد،‏ زیرا نوبت رسیدگی به همه<br />

ترازنامه هاسالانه بود و در صورت عدم امکان بازرسی سالانه،‏ گاهی حساب دو و یا چند سال را<br />

یکجا مورد بررسی قرار می دادند ‏(ماري کخ،‏ 40). با توجه به مطالب فوق می توان وجود<br />

فرض دوره زمانی را در امپراتوري هخامنشیان قطعی دانست ولی در دوران هخامنشیان به دلیل عدم<br />

:1376

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

وجود شرکت هاي تضامنی و سهامی و وجود اقتصاد دولتی،‏ اصلی ترین هدف وجود این فرض<br />

را کنترل و بازرسی حساب ها و موجودي هاباید دانست که مربوط به سیستم پاسخگویی می باشد.‏<br />

حقوق و دستمزد<br />

در جهان باستان که برده داري رواج داشت،‏ در بسیاري از کشورها از این بردهها در مزارع<br />

بزرگ یا ساخت بناهاي عظیم استفاده می کردند.‏ لیکن به گواهی اسناد تاریخی،‏ ایرانیان ) پارسها،‏<br />

پارتها و سایر اقوام ایرانی)‏ با وجود پیروزیهاي عظیمی که در دوران هخامنشی،‏ اشکانی و ساسانی<br />

نصیب آنها شده بود،‏ از بند کشیدن اقوام مغلوب و روانه کردن مردان،‏ زنان و فرزندان آنها به<br />

بازارهاي برده فروشی خود داري می کردند ‏(حسین بر،‏ 46). 1388:<br />

در سال شمسی هنگام خاکبرداري از گوشه شمال شرق تخت جمشید،کاوشگران از<br />

ایوان سراي تخت جمشید بیش از سی هزار لوح گلی،‏ که بیشتر با حروف عیلامی که خط جهانی<br />

آن روز بود با مهرهایی با خظ میخی پارسی که اسناد را تایید کرده اند پیدا نموده اند.‏ تعدادي از<br />

کتیبه هاي گلی صورت دستمزد و تعداد صنعتگران و کارگران ایرانی و بیگانه اي که در<br />

تختجمشید کار می کردند و دستمزد آنها ثبت شده است وجود دارد.‏ تا آن روزگار پرداخت<br />

دستمزد براي هیچ کشوري معنی نداشته و این نخستین بار در تاریخ تمدن بشري که یک کشور<br />

فاتح و نیرومند کار مشقت بار و رایگان از کارگران و مردان زیر دست خود نخواسته و انصاف را<br />

رعایت کرده است ‏(پور عبداالله،‏<br />

‏«گیرشمن»‏ می گوید:‏ ازبین چندین هزار لوح که در گنجینه اسناد در تخت جمشید یافته شده<br />

حتی یکی به پارسی نوشته نشده چند تاي آنها به آرامی و بیشتر به عیلامی تحریر شده است.‏ در بین<br />

کارگران،‏ هنرمندان بابلی،‏ مصري و ساردي و سایر کشورهاي تابع شاهنشاهی هخامنشی که با<br />

کارگران پارسی و مادي همکاري کرده اند،‏ دیده می شود و نشان می دهد که اغلب کارگران<br />

پارسی و مادي بوده اند،‏ پرداخت پول نقره ‏(گارشا که معادل گرم طلا بوده)‏ و شکل که یک<br />

دهم کارشا می باشد،‏ بوده است ‏(گیرشمن،‏ 182). تا پیش از کشف و ترجمه این الواح<br />

عقیده اکثر باستان شناسان و مورخین بر این بود که احداث کاخهاي هخامنشی مانند معابد و اهرم<br />

فراعنه مصر با بیگاري و به کمک اسراي ملل و مردم صورت گرفته است.‏ پس از خواندن این<br />

83<br />

:1336<br />

.(64: 1377<br />

1312<br />

18

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

لیستهاي محکم کارگري و وقوف بر دستمزد عادلانه جنسی و نقدي مسلم می گردید که در<br />

دستگاه هخامنشی بیگاري و کار بدون پاداش موضوعی نداشته و کلیه کارگران و کارکنان روزانه<br />

دستمزدي به فراخور شان و کار و سن و سال خود با پول نقره ‏(کارشا)‏ داشته اند و از خزانه<br />

دریافت می کردند ‏(قدیانی،‏<br />

بر،‏<br />

:1382<br />

151). ظاهراً‏ در شاهنشاهی ایران همه میتوانستند با کسب<br />

مهارت بیشتر،‏ میزان دریافتی هاي خود را افزایش دهند.‏ درمجموع چنین میتوان برداشت کرد که<br />

نظام دیوانی هخامنشی می کوشید تا هر کس به اندازه کاري که انجام میدهد،‏ مزد بگیرد ‏(حسین<br />

.(47 :1388<br />

چگونگی سازماندهی و میزان دستمزد آنها ‏(متناسب با زمان خود)‏ بسیار هم پیشرفته بوده<br />

است.‏ در سطور زیر به بررسی سیستم حقوق و دستمزد و میزان دستمزد هر یک ازمشاغل روي<br />

الواح موجود در خزانه تخت جمشید،‏ می پردازیم.‏<br />

نحوه پرداخت دستمزدها<br />

از سال قبل از میلاد لااقل بخشی از اجرت و مزد کارگران به صورت پول ‏(نقره)‏ به آنها<br />

داده می شد و این افراد ظاهرا مواد غذایی دریافت می کردند.‏ با آنکه چند مورد ناشناخته وجود<br />

دارد لیکن آنچه معلوم است این است که این روش پرداخت ایجاب می کرده قیمتی براي کالاها<br />

تعیین شود تا بتوان یک هماهنگی در پرداخت حقوق بوجود آورد ‏(بریان،‏<br />

هایی که از حفریات تخت جمشید بدست آمده نیز حکایت دارند که قسمتی از اجرت و مزد<br />

کارگران در ساختمان کاخ هاي پادشاهی به مسکوك نقدي پرداخت می¬شد ‏(جوان،‏<br />

221). اجرت و مزد در قبل از زمان مزبور به جنس از قبیل گوشت،‏ جو،‏ گندم،‏ شراب و امثال آنها<br />

پرداخت می گردیدکه خوراك عمده مردم بوده،‏ ولی از آنجا که پرداخت حقوق به شکل کالا<br />

دشوار بود،‏ از اواخر سلطنت داریوش کبیر پرداخت نقره به عنوان بخشی یا تمام حقوق متداول شد<br />

‏(حسین بر،‏ 47) و چنین پیداست که کار و تولید در پارس در چنان مقیاس عظیمی توسط<br />

اداره مرکزي سازمان یافته بود که نظیر آن از عهده بخش خصوصی بر نمی آید ‏(اومستد،‏ 1345:<br />

.(950 :1377 کتیبه<br />

:1381<br />

19<br />

493<br />

:1388<br />

.(164<br />

در این دوران می توان به پرداخت مساعده نیز اشاره کرد.‏ اشاره به تعرفه هاي سلطنتی<br />

مشخص می سازد که نرخهاي اجناس و آذوقه ثابت،‏ توسط مامورین و کارشناسان دیوانی تعیین و

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

اعلام می گردیده زیرا درچند لوحه به صراحت ذکر شده که آذوقه در عرض ماه به طور مساعده<br />

به کارگرها داده می شده و هنگام پرداخت دستمزد از روي نرخی که در فرمان سلطنتی مقرر<br />

گردیده احتساب و از اجرت نقدي کارگر کسر می گردیده است ‏(قدیانی،‏‎1382‎ :152).<br />

مزایاي دیگر علاوه بر دستمزد<br />

دستمزد کارگرانی که درآمد و دستمزد آنان ناچیز بوده و کفاف معیشتشان را نمی داده به<br />

وسیله جیره هاي ویژه،‏ کمک هاي آذوقهاي،‏ پوشاك و ... از اینگونه افراد جامعه حمایت می شد<br />

‏(خدادیان،‏ 599). که مدارك برخی از آنها به شرح زیر میباشند ) حسین بر،‏<br />

:(47 :1388<br />

:1379<br />

.1<br />

.2<br />

.3<br />

.4<br />

به برخی از کارکنان لباس دوخته داده می شد . در کارگاه هاي شاهی خزانه ها،‏ صدها بانوي<br />

خیاط نه فقط لباسهاي پر زرق و برق براي خلعت دادن شاه می دوختند،‏ بلکه به استناد لیست<br />

هاي حقوق،‏ لباسهاي کاملاً‏ معمولی نیز در این کارگاهها دوخته شده است که به احتمال زیاد<br />

مورد مصرف کارگران و کارکنان بوده است.‏<br />

در برخی از نقاط به کارکنان ناهار رایگان داده می شد.‏ اسناد نشان می دهد که تعداد زیادي<br />

آشپز زن زیر نظر خزانه دار کار می کرده اند که براي کارگران غذا می پختند.‏<br />

براي نگهداري نوزادان بانوانی که در کارگاههاي تخت جمشید کار می کردند مهد کودك<br />

ایجاد شده بود که آنها را در زمان خدمت بانوان نگهداري می کرد.‏ اسنادي وجود دارد که<br />

حقوق و میزان پرداختی به مربیان مهد کودك را نشان میدهد.‏<br />

70<br />

زنان داراي مرخصی زایمان بودند و در زمان مرخصی درصد حقوق ماهانه خود را می<br />

گرفتند.‏ سندي وجود دارد که یکی از این زنان در زمان مرخصی زایمان لیتر غله از<br />

حقوق ماهانه خود را براي مدت ماه دریافت کرده است.‏<br />

30 لیتر<br />

20<br />

5<br />

.5<br />

به کارکنان زن،‏ در زمان زایمان،‏ پاداش داده می شد که براي فرزند پسر<br />

نوزادن دختر نصف این مقدار بود.‏<br />

20<br />

بن غله و براي<br />

نتیجه گیري<br />

با الواح کشف شده از تختجمشید،‏ براي نخستین بار به سرچشمه اي غنی از منابع موثق و<br />

معتبر سیستم اقتصادي آن دوره دست پیدا کردیم.‏ این لوحها اطلاعات لازم را براي پاسخ به<br />

20

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

پرسشهاي زیادي درباره مسائل دیوانی،‏ شیوه زندگی مردم،‏ مزدها و رفاه اجتماعی،‏ موقعیت زن،‏<br />

رفتارهاي مذهبی فرهنگی،‏ و همچنین جغرافیا و اقتصاد در اختیار ما قرار می دهند.‏ در این مقاله<br />

سعی شده به راه هاي تامین مالی،‏ سیستم انبارداري و بایگانی اطلاعات و برخی از اصول و<br />

مفروضات حسابداري که در این دوره بکار رفته است و همچنین سیستم حقوق و دستمزد پرداخته<br />

شود.‏ اما همانطور که مشاهده شد هخامنشیان داراي سیستم هاي مالی و حسابداري و حسابرسی<br />

پیشرفته و دقیقی در زمان خود بودند و در اینجا فقط سعی در بیان شرح مختصري از این موارد<br />

شده است و نیاز به مطالعه و پژوهش بیشتر در این زمینه میباشد تا بتوان به مکانیزم هاي گذشته پر<br />

شکوه ایران باستان دست پیدا کرد و کمبود مطالعه در این زمینه احساس میشود که براي توجه<br />

بیشتر به این موضوع باید در دانشگاهها و موسسات آموزش عالی به موضوع تاریخ حسابداري در<br />

ایران و به خصوص در دوره با شکوه هخامنشیان پرداخته شود.‏<br />

منابع<br />

احتشام،‏ مرتضی (1355). ایران در زمان هخامنشیان،‏ چاپ اول،‏ تهران:‏ انتشارات شرکت<br />

سهامی کتاب هاي جیبی.‏<br />

اومستد،‏ آلبرت تن آیک ‏(‏‎1345‎‏).تاریخ شاهنشاهی هخامنشی،‏ ترجمه:‏ محمد مقدم،‏ تهران:‏<br />

انتشارات امیر کبیر.‏<br />

بریان،‏ پی یر (1377). تاریخ امپراتوري هخامنشی از کورش تا اسکندر،‏ ترجمه:‏ مهدي سمسار.‏<br />

جلد اول،‏ تهران:‏ انتشارات زریاب.‏<br />

پور عبداالله،‏ حبیب االله ) 1377). تخت جمشید از نگاهی دیگر،‏ نشر بنیاد فارس شناسی.‏<br />

پیرنیا،‏ حسن (1341). تاریخ ایران باستان،‏ تهران:‏ اتشارات کتابهاي جیبی.‏<br />

جوان،‏ موسی (1381). تاریخ اجتماعی ایران باستان از آغاز مهاجرت به سرزمین قدیم ایران تا<br />

حمله اسکندر،‏ تهران:‏ انتشارات دنیاي کتاب.‏<br />

حسین بر،‏ رحمت ا...(‏‎1388‎‏).«مدیریت در ایران باستان».‏ مجله ستبران،‏ شماره<br />

خدادیان،‏ اردشیر (1379). تاریخ ایران باستان(هخامنشیان )، تهران:‏ انتشارات به دید.‏<br />

.90-45 ،53<br />

.1<br />

.2<br />

.3<br />

.4<br />

.5<br />

.6<br />

.7<br />

.8<br />

21

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

.9<br />

.10<br />

.12<br />

.13<br />

سامی،‏ علی (1341). تمدن هخامنشی.‏ بخشی از مجموعه دروس علی سامی دانشکده ادبیات<br />

شیراز،‏ انتشارات دانشگاه پهلوي.‏<br />

قدیانی عباس(‏‎1382‎‏).‏ تخت جمشید دل انگیزترین ویرانه دنیا،‏ تهران : انتشارات چکیده.‏<br />

11. گیرشمن،‏ رمن (1349). ایران از آغاز تا اسلام،‏ ترجمه:‏ محمد معین،‏ تهران:‏ شرکت انتشارات<br />

علمی فرهنگی.‏<br />

ماري کخ،‏ هاید (1376). از زبان داریوش،‏ ترجمه:‏ پرویز رجبی،‏ انتشارات نیک،‏ تهران.‏<br />

محمدي فر،‏ یعقوب و یوسف محمدي فر(‏‎1385‎‏).‏ ‏«تحلیلی بر شیوه هاي حسابداري و<br />

حسابرسی در بین النهرین و ایران از اواخر هزارهي چهارم قبل از میلاد تا پایان دورهي<br />

هخامنشی».‏ مجلهي مطالعات ایرانی،‏ سال پنجم،‏ شماره دهم،‏ پاییز،مرکز تحقیقات و فرهنگ<br />

ایرانی،‏<br />

.233-213<br />

.3<br />

.14<br />

محمدي فر،‏ یوسف و یعقوب محمدي فر (1385). ‏«نگاهی بر شیوههاي کنترل حساب و<br />

نظارت مالی در عصر باستان».‏ مجله دانشکده علوم اداري و اقتصاد دانشگاه اصفهان،‏ سال<br />

هجدهم،‏ شماره<br />

15. مزارعی،‏ عدنان (1348). تاریخ<br />

16. هندریکسون،‏<br />

الدن اس و مایکل<br />

پارسائیان،‏ انتشارات ترمه،‏ جلد اول.‏<br />

اقتصادي،‏ اجتماعی ایران و ایرانیان.‏ تهران:‏ انتشارات دهخدا.‏<br />

اف ون براد(‏‎1388‎‏).‏ تئوري<br />

حسابداري.‏ ترجمه:‏ علی<br />

17. Walser, B.G.(1980). Persepolise,P.8.<br />

22

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

ارائه یک مدل ساختاري جهت اخذ مالیات الکترونیکی<br />

*<br />

نویسنده مسئول:‏skyman390@yahoo.com<br />

مهدي مشکی<br />

استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور<br />

*<br />

مرتضی مریمی یعقوبیان ) دانشجوي کارشناسی ارشد MBA گرایش مالی گیلان)‏<br />

چکیده<br />

مهدي همتی آسیابرکی(‏ کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی گرایش مالی گیلان (<br />

امروزه نقش نظام مالیاتی در تامین<br />

اهداف عمده اجتماعی-‏ اقتصادي و بودجه اي دولت بر کسی<br />

پوشیده نیست.‏ اما شیوه جمع آوري آن باید به نحوي باشد که مؤدیان مالیاتی یا همان شهروندان،‏ با<br />

صرف کمترین زمان و هزینه و به سهولت بتوانند مالیات خود را اظهار و آن را پرداخت نمایند.‏ استفاده<br />

ازاظهارنامه مالیاتی الکترونیکی که از جمله مهمترین خدمات دولت الکترونیکی از نوع دولت به<br />

شهروندان G2C<br />

دا ه ا ا<br />

به شمار میرود،در دوران ابتدایی خود در ایران است.به نظر میرسد،‏ این سرویس<br />

الکترونیکی براي آنکه به معناي واقعی استفاده و توسط شهروندان پذیرفته شود،‏ با موانعی روبرواست.‏ به<br />

همین دلیل این تحقیق بر آن است تا با بررسی اقتصاد دیجیتال،‏ دولت الکترونیکی و سیستم اظهارنامه<br />

الکترونیکی در ایران،‏ و همچنین با بررسی مدلها و نظریه هاي علمی رایج در این زمینه از جمله نظریه<br />

یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوري (UTAUT)، مهمترین عواملی که بر روي پذیرش این سرویس<br />

الکترونیکی جدید دولت تاثیر دارند را شناسایی نماید . به همین منظور مدلی ارائه شد که عواملی<br />

همچون انتظار کارایی ‏(سودمندي)،‏ تاثیرات اجتماعی و تمایلبه استفاده از اظهارنامه مالیاتی الکترونیک<br />

از جمله مهمترین عوامل تشکیل دهنده آن هستند.‏ نتایج نشان میدهد عواملی که در تمایلبه استفاده از<br />

این خدمت تاثیر دارند به ترتیب عبارتند از انتظار تلاش،‏ تاثیرات اجتماعی و انتظار کارایی.‏<br />

واژگان کلیدي:‏ تجارت الکترونیکی،‏ دولت الکترونیکی،‏ مالیات الکترونیکی،‏ اظهارنامه مالیاتی<br />

الکترونیکی

یعل<br />

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

مقدمه<br />

1389<br />

سیستم اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی در سال براي اولین بار در ایران پیادهسازي شد.‏ ولی با<br />

یک نگاه اجمالی به فرآیند این سیستم،‏ مشاهده میشود که نه تنها مراجعه حضوري در آن حذف<br />

نشده است،‏ بلکه وقت بیشتري براي انجام این فرآیند مورد نیاز است و مؤدي باید علاوه بر تکمیل<br />

اظهارنامه به صورت الکترونیکی،‏ آنرا پرینت گرفته و امضا نموده و سپس آنرا به ممیز مالیاتی<br />

مربوطه در اداره امور مالیاتی منطقه خود جهت محاسبه مالیات و ثبت در دبیرخانه تحویل نماید .<br />

درنهایت مبلغ محاسبه شده مالیات را نیز باید به صورت دستی به بانکپرداخت نماید.‏ این مشکلات<br />

باعث میشود که پذیرش این سرویس با موانعی روبرو شود به طوریکه در سال رغم<br />

آموزش به تعدادي از کافی نتهاي استان فارس،‏ % از مؤدیان مالیاتی این استان از آن استفاده /<br />

تنها کردند.‏ لذا این تحقیق بر آن آمد تا عوامل موثر بر پذیرش اظهارنامه الکترونیکی مالیاتی<br />

توسط پرداخت کنندگان مالیات ‏(مؤدیان مالیاتی)‏ را از طریق پرسشنامه بررسی کرده و با ارائه یک<br />

1389<br />

7<br />

33<br />

مدل به بررسی این عوامل بپردازد . به طور خاص اهداف اصلی<br />

این مطالعه عبارتند از :<br />

بررسی میز ان تمایل و استفاده از سیستم اظهارنامه الکترونیکی<br />

به عنوان نمونه اي از یک کشور در حال توسعه.‏<br />

توسط مؤدیان مالیاتی در ایران<br />

بررسی عوامل موثر بر تمایل و پذیرش اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی در ایران از طریق ارائه<br />

یک مدل<br />

ارزیابی مدل پیشنهاد شده و ارائه راهکارها و توصیه هاي سیاستی مناسب براي مقامات<br />

ذیصلاح جهت بهبود پذیرش و درنتیجه استفاده عملی و رضایتبخش از آن.‏<br />

.1<br />

.2<br />

.3<br />

سیستم اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی و مزایاي آن<br />

در مقایسه با دیگر خدمات آنلاین ارائه شده توسط دولت،‏ تکمیل اظهارنامه مالیا تی به صورت<br />

الکترونیکی یکی از پیشرفته ترین و گسترده ترین خدماتی است که مورد استفاده قرار میگیر د.‏ در<br />

بخش دولتی با حرکت به سمت خدمات آنلاین،‏ مقامات مالیاتی تمایل دارند تا در استفاده از<br />

فناوري اطلاعات پیشرو<br />

باشند(‏‎2008‎ Bannister, (Connolly and<br />

24

کی)‏<br />

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

سیستم اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی<br />

90<br />

زیر مجموعه اي از مالیات<br />

2/7<br />

الکترونیکی است و به اظهار و<br />

1<br />

دریافت مالیات به صورت الکترونیکی دلالت دارد که اگر از آن به شیوه درستی استفاده شود<br />

موجب صرفه جویی قابل توجهی در زمان و هزینه دولت و مردم خواهد شد.‏ این صرفه جویی در<br />

هزینه در ایتالیا سالانه میلیون یورو،‏ در سوئد میلیون یورو ؛ در ایالات متحده 132 میلیون<br />

دلار(‏ 110 میلیون یورو ( و در کانادا 12 میلیون دلار ) 8/5 میلیون یورو)‏ میباشد.‏ ) Burgelman<br />

(et al. 2005<br />

در حالت ایدهآل،‏ مؤدیان مالیاتی بدون حضور در واحد مالیاتی میتوانند اطلاعات مربوط به درآمد<br />

و دارایی خود را به صورت الکترونیکی<br />

اظهار کرده و بدون حضور به بانک و یا واحد مالیاتی<br />

بدهی مالیاتی خود را پرداخت نماید<br />

. از نظر 2008) Edwards Denise سیستم اظهارنامه<br />

مالیاتی الکترونیکی به همراه سیستم پرداخت الکترونیکی مالیات باید به صورت شکل 1 باشد<br />

ایده سیستم یک نگاره‎1‎‏:‏<br />

آل براي اظهار و پرداخت مالیات به صورت الکترونیکی<br />

Denise<br />

)<br />

Edwards 2008<br />

البته شکل بالا حالت کلی<br />

این<br />

سیستم را نشان میدهد.‏ جزئیات<br />

این سیستم و در واقع عوامل موثر بر<br />

این سیستم جهت پذیرش آن توسط شهروندان،‏ در قسمتهاي بعد بررسی خواهد شد.‏<br />

نظریه هاي مطرح در زمینه پذ یرش فناوري اطلاعات توسط کاربران<br />

مطالعات بسیاري در خصوص پذیرش خدمات دولت الکترونیکی از جمله اظهارنامه مالیاتی<br />

الکترونیکی<br />

از با استفاده<br />

مدلها و نظریههاي پذیرش<br />

فناوري<br />

اطلاعات در جهان انجام شده که<br />

25

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

مهمترین این مدل ها و نظریهها عبارتند از ‏:نظریه فعالیت منطقی<br />

Fishbein &<br />

2<br />

(TRA) توسط<br />

Ajzen (1975)<br />

فناوري<br />

ریزي برنامه رفتار نظریه<br />

3<br />

شده (TPB) توسط Ajzen 1991<br />

(TAM) 4<br />

توسط<br />

،Davis 1989،<br />

نظریه<br />

انتشار نوآوري<br />

یا ) 5 DOI<br />

مدل پذیرش<br />

( IDT 6 توسط<br />

7<br />

Venkatesh توسط (UTAUT) نظریه یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوري ،Rogers(1995)<br />

. et al (2003)<br />

این مطالعات و<br />

مدلها بینش و زمینه مفیدي براي درك و فهم تمایل افراد براي<br />

پذیرش و استفاده از خدمات دولت الکترونیکی از جمله اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی فراهم<br />

میآورد ‏.همچنین این مدلها تعداد زیادي از عوامل مهم تعیین کننده در پذیرش خدمات دولت<br />

الکترونیکی از جمله سودمندي،‏<br />

8<br />

سهولت<br />

11<br />

10<br />

9<br />

استفاده ، ریسک پذیرفته،‏ شده ، قابلیت اعتماد ،<br />

،<br />

12<br />

سازگاري<br />

مهارت<br />

رسیده<br />

امنیت<br />

13<br />

اینترنت<br />

میزان<br />

آمادگی<br />

افراد<br />

ازنظر تکنولوژیکی<br />

14<br />

و میزان توانایی و<br />

15<br />

افراد در استفاده از فناوري و عواملی دیگري که اعتبار آنها در همین مطالعات به اثبات<br />

را ف<br />

راهم میآورد تا با بینش و دید بهتري به فرآیند تحقیق پرداخته شود<br />

(Norazah<br />

M.Suki et al. 2010)<br />

نظریه یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوري<br />

به وجود آمد ترکیبی از هشت مدل مشابه<br />

این مدل که<br />

مطرح در<br />

این<br />

(UTAUT 16 )<br />

توسط (2003 al Venkatesh et<br />

زمینه است که عبارتند از<br />

مدل ،TRA<br />

مدلTAM<br />

مدل ،TPB<br />

مدل<br />

19<br />

18<br />

17<br />

انگیزشی ، مدل استفاده از کامپیوتر و نظریه شناخت اجتماعی و مدل مرکب<br />

مدل ،DOI<br />

(Shafi Al<br />

Shafi et al 2009) TAM-TPB<br />

26

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

این<br />

مدل به صورت شکل<br />

2<br />

است.‏ همانطور که در این شکل مشاهد میشود در این مدل چهار<br />

20<br />

عامل نقش دارند که عبارتند از ‏:انتظار کارایی که عبارت است از<br />

دارند استفاده از یک سیستم،‏ کارایی شغلی آنها را بهبود میبخشد"‏<br />

درجهاي که افراد اعتقاد<br />

Compeau and Higgins<br />

1995b<br />

21<br />

انتظار تلاش که عبارت<br />

است از<br />

": درجهاي<br />

از سهولت مرتبط با استفاده از<br />

سیستم "<br />

22<br />

Benbasat, 1991 .(Moore and تاثیرات اجتماعی که<br />

میزان تاثیري است که همکاران،‏<br />

دوستان و افراد جامعه بر روي کاربر جهت استفاده از این سیستم میگذارند،‏ چه این تاثیر مثبت<br />

باشد و چه منفی<br />

به<br />

1995) , Todd Taylor‏)شرایط and پشتیبانی کننده<br />

نسبت به زیرساختهاي فنی و سازمانی براي پشتیبانی از سیستم<br />

23<br />

که " درجهاي از اعتقادات فردي<br />

and Todd 1995a),<br />

میباشد "<br />

(Vishanth Weerakkody et. al 2009Taylor<br />

دلیل اینکه این مدل ترکیبی از کلیه هشت مدل قبلی ذکر شده بوده و درنتیجه از همه<br />

آنها کامل تر و جدیدتر میباشد به عنوان<br />

در ادامه،‏ عوامل موثر در این مدل به تفصیل توضیح داده خواهد<br />

مدل پایه در این تحقیق استفاده میشود ‏.به همین دلیل،‏<br />

24<br />

شد ‏.تمایل رفتاري طبق<br />

نظریهها و مدلهایی که تاکنون در مورد پذیرش تکنولوژي بررسی شد،‏ اثر مثبت ویژه اي بر روي<br />

پذیرش و استفاده از تکنولوژي دارد.‏<br />

27

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

ارائه مدل جهت پذیرش اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی در ایران<br />

با تجزیه تحلیل سیستم اظهارنامه مالیاتی<br />

روي پذیرش<br />

الکترونیکی در ایران،‏ مهمترین عواملی که به نظر میرسد بر<br />

این خدمت الکترونیکی موثر هستند،‏ در نگاره 1 تعریف شدهاند.‏<br />

28

:(6) تلااقم هعومجم<br />

عامتجا ،یتاعلاطا ياهمتسیس ،یمومع شخب يرادباسح<br />

29<br />

لماع<br />

فیرعت<br />

عبنم<br />

شلات راظتنا<br />

شلاتراظتنا<br />

هب<br />

ناونع<br />

هجرد<br />

يا<br />

زا<br />

تلوهس<br />

طبترم<br />

اب<br />

هدافتسا<br />

زا<br />

تسیس<br />

همانراهظا)<br />

(یکینورتکلا<br />

فیرعت<br />

.دوشیم<br />

Venkateshetal.,(2003)<br />

ییاراک راظتنا<br />

راظتنا<br />

ییاراک<br />

هب<br />

ناونع<br />

هجرد<br />

يا<br />

تسا<br />

هک<br />

کی<br />

درف<br />

دقتعم<br />

تسا<br />

هدافتسا<br />

زا<br />

کی<br />

متسیس<br />

همانراهظا)<br />

(یکینورتکلا<br />

يارب<br />

ندیسر<br />

هب<br />

ییایازم<br />

رد<br />

ییاراک<br />

،یلغش<br />

هب<br />

يو<br />

کمک<br />

دهاوخ<br />

.درک<br />

Venkateshetal.,(2003)<br />

یعامتجا تاریثات<br />

هب<br />

ناونع<br />

ياهجرد<br />

تسا<br />

هک<br />

کی<br />

درف<br />

دنکیمروصت<br />

دارفا<br />

مهم<br />

نوماریپ<br />

يو<br />

دقتعم<br />

دنتسه<br />

هک<br />

وا<br />

دیاب<br />

زا<br />

دیدج متسیس<br />

هدافتسا<br />

دیامن<br />

Venkateshetal.,(2003)<br />

ینابیتشپ طیارش<br />

هدننک<br />

طیارش<br />

ینابیتشپ<br />

هدننک<br />

هب<br />

ناونع<br />

هجرد<br />

يا<br />

فیرعت<br />

دوشیم<br />

هک<br />

درف<br />

دقتعم<br />

تسا<br />

تخاسریز<br />

ياه<br />

ینف<br />

و<br />

ینامزاس<br />

يارب<br />

ینابیتشپ<br />

متسیس<br />

هب<br />

ماگنه<br />

هدافتسا<br />

دوجو<br />

.دراد<br />

Venkateshetal.,(2003)<br />

لئاسم<br />

ینوناق<br />

(لاتیجیدءاضما)<br />

تیامح<br />

ینوناق<br />

زا<br />

همانراهظا<br />

یکینورتکلا<br />

هب<br />

هلیسو<br />

بیوصت<br />

نیناوق<br />

طبترم<br />

تامدخ اب<br />

یکینورتکلا<br />

لثم<br />

بیوصت<br />

و<br />

يریگراکب<br />

نوناق<br />

ياضما<br />

لاتیجید<br />

.دشابیم<br />

هدنسیون<br />

ثحابم<br />

ینف<br />

و<br />

یتخاسریز<br />

ياهتخاسریز<br />

ینف<br />

زا<br />

هلمج<br />

تردق<br />

رتویپماک<br />

رورس<br />

،يزکرم<br />

تعرس<br />

تیفیک و<br />

،تنرتنیا<br />

ینابیتشپ<br />

زا<br />

تخادرپ<br />

هچراپکی،یکینورتکلا<br />

ندوب<br />

کناب<br />

یتاعلاطا<br />

نامزاس<br />

یتایلامروما<br />

روشک<br />

و<br />

کناب<br />

يلحم<br />

ناتسا<br />

اه<br />

...و<br />

.دشابیم<br />

Venkateshetal.,(2003)<br />

لیامت<br />

هب<br />

هدافتسا<br />

لیامت<br />

هب<br />

هدافتسا<br />

همانراهظا<br />

یتایلام<br />

یکینورتکلا<br />

کی<br />

لماع<br />

نییعت<br />

هدننک<br />

يارب<br />

هدافتسا<br />

یعقاو<br />

و<br />

شریذپ<br />

نآ<br />

.تسا<br />

Venkateshetal.,(2003)<br />

شریذپ<br />

نامه<br />

هافتسا<br />

یعقاو<br />

زا<br />

يروانف<br />

دیدج<br />

همانراهظا)<br />

.دشابیم(یکینورتکلا<br />

Venkateshetal.,(2003)<br />

فیرعت :1 هراگن<br />

لماوع<br />

لدم رد هدش ینیبشیپ

يها<br />

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

با توجه به مدل ارائه شده میتوان فرضیههاي<br />

زیر را مطابق نگاره 2 مطرح نمود.‏<br />

شماره<br />

فرضیه ها<br />

بین عامل انتظار تلاش(سهولت استفاده ( و تمایلبه استفاده از اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی یک<br />

رابطه<br />

مثبت و معنیدار وجود دارد.‏<br />

بین عامل انتظار کارایی ‏(سودمندي)و تمایل بهاستفاده از اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی یک رابطه<br />

مثبت و معنیدار وجود دارد<br />

بین عامل تاثیرات اجتماعی و تمایل به استفاده از اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی یک رابطه مثبت و<br />

معنیدار وجود دارد.‏<br />

بین عامل شرایط پشتیبانی کننده و پذیرش اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی یک رابطه مثبت و معنیدار<br />

وجود دارد.‏<br />

حمایت قانون از<br />

حمایت قانون از<br />

مباحث<br />

مباحث<br />

اسناد الکترونیکی ‏(مثل بکارگیري کامل امضاء دیجیتال)‏ از طریق عامل انتظار<br />

کارایی تاثیر مثبت بر تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی دارد<br />

اسناد الکترونیکی(مثل بکارگیري کامل امضاء دیجیتال)‏ از طریق عامل انتظار<br />

تلاش تاثیر مثبت بر تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی دارد<br />

فنی و زیرساختی مناسب،‏ از طریق عامل انتظار کارایی،‏ اثر مثبت بر تمایل به استف اده از<br />

اظهارنامه الکترونیکی دارد<br />

فنی و زیرساختی مناسب،‏ از طریق عامل انتظار تلاش،‏ اثر مثبت بر تمایل به استفاده از<br />

اظهارنامه الکترونیکی دارد<br />

بین تمایل به استفاده از اظهار نامه الکترونیکی و پذیرش آن یک رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد<br />

H1<br />

H2<br />

H3<br />

H4<br />

H5<br />

H6<br />

H7<br />

H8<br />

H9<br />

نگاره 2: فرضیه هاي استخراج شده از مدل<br />

عامل مباحث فنی و زیرساختی<br />

طبق گزارش اکونومیست،‏ ایران در معیار<br />

اطلاعات،‏ بالاترین امتیاز را در بین معیار<br />

"<br />

عوامل فرهنگی و اجتماعی<br />

دیگر<br />

"<br />

دارد (4/90<br />

10 از<br />

،(82/30)<br />

نرخ نفوذ کامپیوتر شخصی در ایران<br />

30/2)<br />

مرتبط با فناوري<br />

( نرخ سواد در ایران<br />

% ( نشان دهنده پتانسیل خوب ایران در<br />

30

یفن<br />

يها<br />

ی وفن<br />

یفن<br />

یفن<br />

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

،"<br />

پذیرش فناوري اطلاعات و اظهار نامه الکترونیکی است . اما چرا عامل " پذیرش فناوري اطلاعات<br />

در گزارش اکونومیست دارد؟<br />

کمترین امتیاز را در بین کلیه معیار توسط ارباب رجوعان در حالی است که طبق گزارش اکونومیست،‏ نمره ایران در زمینه دیدگاه<br />

از و ارتباطی (3/20 از 10) بسیار کم<br />

از 10) و زیر ساخت هاي وسیاست دولت<br />

به نظر میرسد.‏<br />

2010<br />

در مورد 3) IT<br />

10) این<br />

2/33)<br />

همچنین طبق گزارش سازمان ملل،‏ ایران در سال در زمینه دولت الکترونیکی،‏ با کسب<br />

امتیاز از یک در جایگاه 102 جهان قرار گرفت.‏ در این گزارش معیار دولت الکترونیکی<br />

از سه عامل ‏"خدمات آنلاین"‏ و ‏"زیرساخت هاي فنی و مخابراتی و ‏"نیروي انسانی"‏ تشکیل<br />

شده است که در دو عامل اول،‏ نمره خوبی به دست نیاورده است.‏ (2010 , EIU<br />

"<br />

4067/0<br />

همچنین ایران از نظر سرعت و کیفیت اینترنت در جهان در سال<br />

0/48<br />

167<br />

2011 از بین 172 کشور که<br />

توسط موسسه 2010) (Netindex بررسی شد . با متوسط سرعت مگابیت بر ثانیه در جایگاه<br />

دایال<br />

بعد از کشور لبنان قرار گرفت.‏ نرخ نفوذ اینترنت پرسرعت در ایران<br />

پر رسعت ( به دلیل کمبود پورت در مخابرات بسیار پایین<br />

آپ و فقط<br />

است.‏ این مسئله،‏ دلیل دیگري بر ضعف زیرساخت هاي فنی و ارتباطی در ایران است.‏<br />

در زمینه اظهارنامه الکترونیکی،‏ عدم استفاده از پرداخت الکترونیکی،‏ نداشتن مراکز داده قوي<br />

براي دریافت و پردازش اظهارنامه الکترونیکی در سراسر کشور و همچنین پهناي باند کم<br />

اختصاص داده شده به سرور مرکزي امور مالیاتی،‏ نشانه هاي دیگري از ضعف زیرساختهاي<br />

ارتباطی مرتبط با اظهارنامه الکترونیکی میباشد.‏ پس به نظر میرسد که ایران پتانسل خوبی از نظر<br />

عوامل فرهنگی و اجتماعی و نیروي انسانی دارد،‏ ولی ضعف زیرساختهاي و ارتباطی،‏ بر روي<br />

کارایی و سهولت استفاده اظهارنامه الکترونیکی تاثیر منفی داشته باشد . به عبارتی به نظر میرسد<br />

عامل زیرساختهاي و ارتباطی نقش موثري در پذیرش اظهارنامه الکترونیکی از طریق عوامل<br />

سودمندي و سهولت استفاده در ایران بازي میکند.‏<br />

(%43/2 اینترنت<br />

2<br />

ADSL 25<br />

% 0/6 اینترنت<br />

31

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

عامل مسائل قانونی<br />

طبق گزارش اکونومیست امتیاز ایران در پارامتر مسائل قانونی 2/40 از 10 میباشد که بسیار مایوس<br />

کننده به نظر میرسد . عدم تصویب و قانونی شدن امضاي دیجیتال به معناي واقعی،‏ از جمله<br />

بزرگترین مشکلات تجارت الکترونیکی،‏ دولت الکترونیکی و به ویژه اظهارنامه الکترونیکی است<br />

و الکترونیکی کردن کامل خدمات دولت بدون اجرایی شدن کامل امضاء دیجیتال،‏ امري محال<br />

به نظر میرسد.‏ چون در هر صورت براي اینکه اظهارنامه الکترونیکی جنبه قانونی پیدا کند،‏ مؤدي<br />

مجبور به پرینت و امضاي دستی آن شده و مجبور است براي تحویل پرینت امضاء شده به صورت<br />

حضوري به ا مورمالیاتی مراجعه نماید.‏ پس به نظر میرسد مسائل قانونی مرتبط با دولت<br />

الکترونیکی،‏ سهولت استفاده و سودمندي ‏(صرفه در زمان و هزینه)‏ مرتبط با استفاده از اظهارنامه<br />

الکترونیکی و در نتیجه پذیرش آن را تحت تاثیر قرار میدهد.‏<br />

با این اوصاف میتوان مدل نشان داده شد در شکل<br />

ارائه کرد.‏<br />

5 را براي پذیرش اظهارنامه الکترونیکی در ایران<br />

روش جمع آوري دادهها<br />

روش جمعآوري دادهها در این تحقیق پرسشنامه است که سوالات آن ابتدا از طریق مصاحبه با<br />

کارشناسان مالیاتی مرتبط با اظهارنامه الکترونیکی و مشاهده فرآیند اظهارنامه الکترونیکی بدست<br />

آمده است.‏ همچنین با بررسی مدلهاي مطرح در این زمینه در دیگر کشورها و نیز با توجه به دیگر<br />

عوامل تعیین کننده در زمینه دولت.‏<br />

32

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

الکترونیکی ازجمله مسائل قانونی ‏(امضاء دیجیتال)‏ و مباحث فنی و زیرساختی،‏ عوامل موثر بر<br />

اظهارنامه الکترونیکی و در نتیجه مدل پیشنهادي استخراج شد و بر اساس این عوامل،‏ پرسشنامه<br />

اولیه تدوین شد.‏ این پرسشنامه اولیه بین متخصصان فناوري اطلاعات و کارشناسان مالیاتی اداره<br />

کل امورمالیاتی استان فارس و تعدادي از مؤدیان مالیاتی پخش شده و پس از جمع آوري<br />

پرسشنامهها و دریاف ت نظرات آنها،‏ اصلاحات لازم در پرسشنامه اعمال شد.‏<br />

این پرسشنامه از دو قسمت تشکیل شده است . قسمت اول مربوط به اطلاعات دموگرافیک<br />

مودیان از قبیل سن،‏ جنس،‏ میزان تحصیلات و میزان تجربه آنها در زمینه کامپیوتر میباشد . قسمت<br />

دوم مربوط به بررسی عوامل موثر بر پذیرش اظهارنامه الکترونیکی در ایران است.‏ در این تحقیق<br />

براي اندازهگیري و امتیازدهی به سئوالات از طیف لیکرت پنج گزینهاي به شرح نگاره استفاده<br />

شده است.‏<br />

4<br />

33

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

کاملا مخالفم<br />

مخالفم<br />

نظري ندارم<br />

موافقم<br />

کاملا موافقم<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

نگاره 4: تعیین نمرات پرسشنامه<br />

جامعه آماري و روش نمونه گیري<br />

جامعه آماري در این پژوهش در سطوح مختلف سنی،‏ جنسیتی و تحصیلی مودیان مالیاتی<br />

اداره کل امور مالیاتی استان فارس میباشد.‏ در این تحقیق،‏ حجم جامعه یعنی تعداد مودیان مالیاتی<br />

در استان فارس بر (N) آماري اساس نگاره 4 برابر 82084 میباشد.‏ در این تحقیق براي نمونه گیري<br />

از روش تصادفی استفاده شده است.‏<br />

حجم نمونه و روش برآورد حجم نمونه<br />

دراین تحقیق براي تعیین حجم نمونه از فرمول کاکران که روش متداول در تعیین حجم نمونه<br />

است به طریق زیر استفاده میشود.‏<br />

N‏=حجم جامعه آماري<br />

2^S= ضریب خطا<br />

دقت احتمالی مطلوب ‏(سرایی،‏‎1372‎‏)=‏ d<br />

n (N pqs^2) (N d ^2 pq)<br />

n=74282 * (1/96)2*(0/5*0/5) / ( 74282*(0/5)2+ (1/96)2*0/5*0/5)<br />

نفر n= 382<br />

382<br />

1390 در<br />

500<br />

N=74248<br />

d=0/5<br />

در نتیجه :<br />

در تحقیق حاضر حجم نمونه آماري پژوهش،‏ شامل<br />

مالیاتی است ان فارس هستند.‏ به همین منظور،‏ تعداد<br />

نفر از مودیان مالیاتی اداره کل امور<br />

پرسشنامه درطول تیرماه سال<br />

34

یفن<br />

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

اختیار مودیان مالیاتی امور مالیاتی استان فارس قرار گرفت که به محض دریافت<br />

کامل و بدون نقص،‏ ارزیابی آن توسط نرم افزار SPSS آغاز شد.‏<br />

382<br />

پرسشنامه<br />

26<br />

روایی<br />

روایی از واژه روا به معناي جایز و درست گرفته شده و به معناي صحیح و درست بودن است<br />

. ‏(خاکی،‏ 1378) براي اطمینان از روایی پرسشنامه گام هاي زیر برداشته شده است:‏<br />

•<br />

•<br />

•<br />

مشاهده نرمافزار و فرآیند سیستم اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی<br />

مصاحبه با متخصصان فناوري اطلاعات و کارشناسان مالیاتی مرتبط با اظهارنامه مالیاتی<br />

در استان فارس<br />

مطالعه مدلهاي مطرح در زمینه پذیرش اظهارنامه مالیاتی<br />

‏(تاریخچه پژوهش)‏<br />

•<br />

•<br />

الکترونیکی در دیگر کشورها<br />

اظهارنامه الکترونیکی در ایران و ارائه یک مدل<br />

مولفه هاي موثر بر پذیرش تعیین سفارشی شده<br />

تدوین پرسشنامه مقدماتی و اصلاح ان با مشورت متخصصان فناوري اطلاعات و<br />

کارشناسان ارشد مالیاتی<br />

پایایی<br />

ابزار اندازهگیري ‏(پرسشنامه)ست.‏ مفهوم یاد شده با این امر<br />

پایایی یکی از ویژگیهاي سروکار دارد که ابزار اندازهگیري در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسان بدست میدهد.‏ در<br />

این تحقیق پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفاي کرونباخ محاسبه شده که براي تعداد<br />

میباشد.‏ یعنی از پایایی<br />

میباشد که بالاتر از پرسشنامه جمع آوري شده این عدد برابر بسیار خوبی برخوردار است.(خاکی،‏<br />

382<br />

0/7<br />

0/832<br />

(1378<br />

35

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

تجزیه و تحلیل آماري پژوهش<br />

براي تجزیه و تحلیل دادهها،‏ با توجه به ماهیت آنها،‏ روشهاي مختلفی وجود دارد که<br />

پژوهشگر باید به کاربرد و سنخیت این روشها توجه کند تا در نهایت بتواند استنتاجها و نتیجه<br />

گیریهاي معتبر و دقیقی به دست آورد.‏ پس بطور کلی میتوان گفت که در تجزیه و تحلیل دادهها<br />

یک بعد کمی وجود دارد که شامل محاسبات آماري خاص است و یک بعد کیفی که تحلیل ها،‏<br />

استدلال ها و استنتاجهایی است که بر اساس نتایج محاسبات آماري صورت میپذیرد تا بتوان در<br />

نهایت آن را به جامعه آماري تعمیم داد.‏ ‏(خاکی،‏‎1382‎‏)‏<br />

در این بررسی براي آزمودن فرضیات تحقیق و یافتن شدت رابطه بین عوامل مختلف و تحلیل<br />

مسیر مدل پیشنهادي،‏ از تحلیل رگرسیون در نرم افزار آماري SPSS استفاده شده است ‏.کلیه نتایج<br />

اماري در سطح اطمینان %95 (0/05= α) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.‏<br />

توصیف داده هاي دموگرافیک<br />

59/2<br />

35<br />

21<br />

بر اساس این تحقیق درصد از مودیان مالیاتی که از اظهارنامه الکترونیکی استفاده کرده<br />

اند بین تا سال سن دارند و به عبارتی جوان محسوب میشوند.‏ افراد بین تا سال یا<br />

همان میان سالان نیز با درصد در رتبه دوم قرار گرفته اند.‏ افراد زیر سال درصد و<br />

افراد بالاي سال نیز،‏ درصد از مودیان مالیاتی استفاده کننده از اظهار نامه مالیاتی<br />

الکترونیکی را در سال در استان فارس تشکیل دادند.‏ از نظر جنسیت نیز درصد از<br />

مودیان مالیاتی که از اظهار نامه الکترونیکی استفاده کرده اند،‏ مرد هستند و 48/1 درصد از آنها زن<br />

میباشند . همچنین از نظر سطح تحصیلات،‏ درصد از مودیان مالیاتی که از اظهار نامه<br />

الکترونیکی استفاده کرده اند،‏ داراي مدرك لیسانس میباشند . همچنین درصد از این<br />

مودیان،‏ داراي مدرك دیپلم درصد از انها فوق دیپلم،‏ 5/3 درصد از آنها داراي مدرك<br />

فوق لیسانس و تنها درصد از این افراد داراي مدرك زیر دیپلم میباشند.‏<br />

50 36<br />

4/6<br />

51/9<br />

25/6<br />

20<br />

54/1<br />

14/3<br />

32/5<br />

3/7<br />

1390<br />

0/7<br />

50<br />

36

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

100<br />

80<br />

78.2%<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

14.7%<br />

7.1%<br />

1<br />

3<br />

بین تا‎3‎ سال کمتر از یک سال<br />

بیش از سال<br />

نگاره‎1‎‏:‏ تجربه مؤدیان مالیاتی در استفاده از کامپیوتر<br />

مدت زمان استفاده از کامپیوتر<br />

78/2 ،1<br />

با توجه به نمودار درصد از مودیانی که از اظهارنامه الکترونیکی استفاده کرده اند،‏<br />

براي مدت بیش از‎3‎ سال از کامپیوتر استفاده کردهاند.‏ همچنین 14/7 درصد از آنها بین 1 تا 3 سال<br />

و 7/1 درصد از مودیان مالیاتی،‏ کمتر از یکسال از کامپیوتر استفاده کرده اند.‏<br />

11%<br />

16%<br />

21%<br />

52%<br />

کمتر از 15 دقیقھ<br />

بین 15 تا 30<br />

بین 30 تا 60<br />

دقیقھ<br />

دقیقھ<br />

بیش از یک ساعت<br />

نگاره‎2‎ : مدت زمان صرف شده جهت تکمیل اظهارنامه الکترونیکی<br />

37

یال<br />

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

15<br />

16<br />

،2<br />

مدت زمان صرف شده جهت تکمیل اظهارنامه الکترونیکی<br />

با توجه به نمودار 52 درصد از مودیانی مالیاتی که از اظهار نامه الکترونیکی استفاده کرد ه<br />

اند،‏ براي تکمیل آن،‏ کمتر از دقیقه زمان صرف کرده اند.‏ 21 درصد از آن بین 15 تا 30 دقیقه<br />

زمان صرف کرده اند . درصد از آنها بین دقیقه زمان صرف کرده اند و تنها<br />

درصد از آنها زمانی بیش از یک ساعت براي تکمیل اظهار نامه الکترونیکی صرف کرده اند.‏<br />

11<br />

60<br />

30<br />

تحلیل مسیر مدل پذیرش اظهارنامه الکترونیکی توسط آنالیز رگرسیون<br />

فرآیند تحلیل مسیر توسط آزمون رگرسیون خطی انجام میشود و داراي چند گام است که در ادامه<br />

به آن پرداخته میشود.‏<br />

گام اول:‏ آنالیز<br />

اظهارنامه الکترونیکی<br />

عوامل تاثیر<br />

پیشبینی<br />

شده<br />

برتمایل<br />

به استفاده از<br />

در این مرحله طبق مدل پیشنهادي به بررسی تاثیر عوامل انتظار تلاش،‏ انتظار کارایی و تاثیرات<br />

اجتماعی بر روي عامل تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی توسط رگرسیون خطی پرداخته<br />

میشود که نتایج آن به صورت جداول میباشد.‏<br />

5 و 6<br />

مدل<br />

ضریب<br />

همبستگی(‏R‏)‏<br />

ضریب تعیین<br />

ضریب تعیین<br />

تعدیل شده<br />

خطاي استاندارد<br />

(R 2 )<br />

0/625<br />

0/290<br />

0/298<br />

(a)0/489<br />

1<br />

نگاره 5: تحلیل واریانس متغیر وابسته تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی<br />

a متغیرهاي مستقل:‏ تاثیرات اجتماعی,‏ انتظار تلاش یا سهولت استفاده,‏ انتظار کارایی یا سودمندي<br />

همانطور که از نگاره<br />

کارایی به ضریب تعیین<br />

مینمایند<br />

5<br />

0/315<br />

.(R 2 =0/298)<br />

پیداست،‏ متغیرهاي مستقل انتظار تلاش،‏ تاثیرات اجتماعی و انتظار<br />

متغیر وابسته تمایل به استفاده از اظهار نامه الکترونیکی را تعریف<br />

38

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

t<br />

تمایل به استفاده<br />

ضریب همبستگی استاندارد نشده<br />

ضریب همبستگی<br />

استاندارد نشده<br />

سطح معنا داري<br />

(sig)<br />

Beta<br />

Std.Error<br />

B<br />

(a)<br />

**0/000<br />

6/53<br />

0/312<br />

0/009<br />

انتظار تلاش 0/048<br />

**0/001<br />

2/98<br />

0/124<br />

0/041<br />

انتظار کارایی 0/138<br />

**0/000<br />

4/52<br />

0/220<br />

0/032<br />

0/220<br />

تاثیرات<br />

اجتماعی<br />

6<br />

نگاره : 6 تحلیل رگرسیون متغیر وابسته تمایل به استفاده از اظهار نامه الکترونیکی<br />

عامل انتظار تلاش با ضریب همبستگی استاندارد شده (312/0 Beta) بر<br />

بر اساس نگاره روي تمایل به به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی تاثیر مثبت و معنی دار دارد.‏ زیرا سطح معنی<br />

میباشد . همچنین عامل انتظار کارایی<br />

میباشد که کمتر از داري<br />

و همچنین عامل تاثیرات اجتماعی با<br />

و سطح معنی داري با ضریب همبستگی تاثیر مثبت ومعنی دار بر تمایل به استفاده<br />

و سطح معنی داري ضریب همبستگی از اظهار نامه الکترونیکی دارند.‏<br />

p= 0/05<br />

0/001**<br />

0/000**<br />

آن **000/0) sig.)<br />

0/124<br />

0/220<br />

گام دوم:‏ آنالیز تاثیرعوامل<br />

پیش<br />

بینی شده بر انتظار تلاش<br />

در این مرحله طبق مدل پیشنهادي به بررسی تاثیر عوامل مباحث فنی و زیر ساختی,‏ مسائل<br />

قانونی بر روي عامل انتظار تلاش توسط رگرسیون خطی پرداخته میشود که نتایج آن به صورت<br />

7 و 8 جداول میباشد.‏<br />

مدل<br />

ضریب<br />

همبستگی(‏R‏)‏<br />

ضریب تعیین<br />

ضریب تعیین<br />

تعدیل شده<br />

خطاي استاندارد<br />

(R 2 )<br />

0/315<br />

0/872<br />

0/876<br />

(a)0/909<br />

1<br />

نگاره : 7 تحلیل واریانس متغیر وابسته انتظار تلاش<br />

a متغیرهاي مستقل:‏ مباحث فنی و زیر ساختی,‏ مسائل قانونی<br />

39

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

همانطور که از نگاره<br />

پیداست،‏ 7<br />

پیشبینیشده تعریف میشود (R20/876=)<br />

8<br />

متغیر وابسته انتظار تلاش با ضریب تعیین 0/876 توسط عامل هاي<br />

همانطوري که در نگاره نشان داده شده است،‏ عامل مسائل قانونی با ضریب همبستگی 008/ و‎0‎<br />

سطح بر روي عامل انتظار تلاش تاثیر معنی داري ندارد.‏ همچنین عامل مباحث فنی-‏<br />

زیرساختی با ضریب همبستگی و سطح معنی داري ‏**‏‎0/000‎بر انتظارکارایی تاثیر مثبت و<br />

معنی دار دارد.‏<br />

0/922<br />

0/52<br />

T<br />

تمایل به<br />

ضریب همبستگی استاندارد نشده<br />

ضریب همبستگی<br />

استاندارد نشده<br />

سطح معنا داري<br />

(sig)<br />

Beta<br />

Std.Error<br />

B<br />

استفاده (a)<br />

0/52<br />

**0/000<br />

0/498<br />

0/008<br />

0/014<br />

0/008<br />

42/36<br />

0/922<br />

0/011<br />

0/945<br />

مسائل قانونی<br />

مباحث فنی-‏<br />

زیر ساختی<br />

نگاره‎8‎‏:‏ تحلیل رگرسیون متغیر وابسته انتظار تلاش<br />

a<br />

متغیر وابسته : انتظار تلاش<br />

آنالیز تاثیرعوامل پیشبینی شده بر انتظار کارایی<br />

در این مرحله طبق مدل پیشنهادي به بررسی تاثیر عوامل مباحث فنی و زیر ساختی,‏ مسائل<br />

قانونی بر روي عامل انتظار کارایی توسط رگرسیون خطی پرداخته میشود که نتایج آن به صورت<br />

جداول میباشد.‏<br />

9 و 10<br />

مدل<br />

ضریب<br />

همبستگی(‏R‏)‏<br />

ضریب تعیین<br />

(R 2 )<br />

ضریب تعیین<br />

تعدیل شده<br />

خطاي استاندارد<br />

0/752<br />

0/225<br />

0/229<br />

(a)0/525<br />

1<br />

9<br />

نگاره‎9‎‏:‏ تحلیل واریانس متغیر وابسته انتظار کارایی<br />

متغیرهاي مستقل:‏ مباحث فنی و زیر ساختی,‏ مسائل قانونی<br />

همانطور که از نگاره پیداست،‏ متغیر وابسته انتظار کارایی با ضریب تعیین<br />

عامل هاي پیشبینی شده تعریف میشود (R20/229=)<br />

0/229<br />

توسط<br />

40

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

t<br />

تمایل به<br />

ضریب همبستگی استاندارد نشده<br />

ضریب<br />

همبستگی<br />

استاندارد نشده<br />

سطح معنا<br />

داري<br />

(sig)<br />

Beta<br />

Std.Error B<br />

استفاده (a)<br />

**0/000<br />

3/210<br />

0/201<br />

0/031<br />

مسائل قانونی 0/211<br />

**0/000<br />

9/345<br />

0/398<br />

0/022<br />

0/422<br />

مباحث فنی-‏<br />

زیر ساختی<br />

a<br />

نگاره‎10‎‏:‏ تحلیل رگرسیون متغیر وابسته انتظار کارایی<br />

10<br />

متغیرهاي مستقل:‏ انتظار کارایی<br />

همان طور که در نگاره نشان داده شده است،‏ عامل مسائل قانونی با ضریب<br />

همبستگی‎0/201‎ و سطح معنی داري 0/000** بر عامل انتظار کارایی تاثیر مثبت و معنیدار دارد.‏<br />

همچنین عامل مباحث فنی زیرساختی نیز با ضریب همبستگی و سطح معنی داري<br />

0/000** بر انتظار کارایی تاثیر مثبت و معنی دار دارد.‏<br />

0/398<br />

گام سوم:‏ آنالیز<br />

الکترونیکی<br />

مدل<br />

عوامل تاثیر<br />

پیشبینی<br />

شده بر پذیرش<br />

اظهارنامه<br />

در این مرحله طبق مدل پیشنهادي به بررسی تاثیر عوامل شرایط پشتیبانی کننده و تمایل به<br />

استفاده از اظهارنامه الکترونیکی بر روي پذیرش اظهارنامه الکترونیکی توسط رگرسیون خطی<br />

پرداخته میشود که نتایج آن به صورت نگاره 11 و 12 میباشد.‏<br />

ضریب<br />

همبستگی(‏R‏)‏<br />

ضریب تعیین<br />

(R 2 )<br />

ضریب تعیین<br />

تعدیل شده<br />

خطاي استاندارد<br />

0/242<br />

0/598<br />

0/601<br />

(a)0/648<br />

1<br />

نگاره 11: ضریب تعیین در آنالیز رگرسیون متغیر وابسته پذیرش اظهارنامه الکترونیکی<br />

‏.‏aمتغیرهاي<br />

مستقل:‏ شرایط پشتیبانی کننده و تمایل به استفاده ازاظهارنامه الکترونیکی<br />

41

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

0/000**<br />

12<br />

11<br />

همانطور که از نگاره پیداست،‏ متغیر وابسته پذیرش اظهارنامه الکترونیکی با ضریب تعیین<br />

0/601 توسط عوامل پیش بینی شده تعریف میشود (R20/601=)<br />

همانطور که در نگاره مشاهده میشود،‏ عامل شرایط پشتیبانی کننده با ضریب همبستگی<br />

و سطح معنی داري رابطه مثبت و معنی دار با با پذیرش<br />

اظهارنامه الکترونیکی دارد.‏ همچنین عامل تمایل به استفاده،‏ با ضریب همبستگی استانداردشده<br />

استانداردشده 463/0) Beta)<br />

و سطح معنیداري<br />

الکترونیکی دارد.‏<br />

0/000<br />

**<br />

Beta) 412/0)<br />

تمایل به استفاده<br />

(a)<br />

شرایط پشتیبانی<br />

کننده<br />

تمایل به استفاده<br />

ضریب همبستگی استاندارد نشده<br />

رابطه مثبت و معنی<br />

ضریب همبستگی<br />

استاندارد نشده<br />

دار با پذیرش<br />

t<br />

اظهارنامه<br />

سطح معنا داري<br />

(sig)<br />

**0/000<br />

**0/000<br />

11/18<br />

10/32<br />

Beta<br />

0/463<br />

0/412<br />

Std.Error<br />

0/018<br />

0/018<br />

B<br />

0/342<br />

0/241<br />

a<br />

متغیر وابسته : پذیرش اظهار نامه مالیاتی الکترونیکی<br />

مدل ارزیابی شده پذیرش اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی<br />

با توجه به آزمون کاي دو و تحلیل رگرسیون مشخص شد که عوامل تمایل به استفاده و<br />

شرایط پشتیبانیکننده به طرز معنی داري پذیرش اظهارنامه الکترونیکی را تحت تاثیر قرار میدهند.‏<br />

پذیرفته میشوند . عوامل انتظار تلاش،‏ انتظار کارایی و تاثیرات<br />

در نتیجه فرضیه هاي<br />

اجتماعی نیز بر تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی تاثیر بسزایی درنتیجه فرضیه هاي<br />

دارند .<br />

و H5 H10<br />

H1 و H2 و H3 نیز پذیرفته میشوند.‏<br />

همچنین تحلیل رگرسیون نشان داد که عا مل مسائل قانونی تاثیر معنی داري بر انتظار تلاش<br />

ندارد.‏ ولی بر روي انتظار کارایی تاثیر قابل توجهی دارد . در نتیجه رد و فرضیه H6<br />

پذیرفته میشود . همچنین بر اساس تحلیل رگرسیون عامل مباحث فنی-زیرساختی برروي دو عامل<br />

انتظار تلاش و انتظار کارایی تاثیر ویژه اي دارند . درنتیجه فرضیه هاي<br />

میشوند.‏ حاصل این ارزیابی در شکل 6 نشان داده شده است.‏<br />

فرضیه H7<br />

پذیرفته نیز H9 و H8<br />

42

یول<br />

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

این<br />

نتیجه گیري<br />

در بین عوامل موثر بر تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی،‏ عامل انتظار تلاش یا همان<br />

سهولت استفاده،‏ مهمترین تاثیر را در بین سایر عوامل داشت.‏ این امر نشان میدهد که سهولت<br />

استفاده از نرم افزار اظهارنامه الکترونیکی براي مردم ایران و به ویژه استان فارس از اهمیت بالایی<br />

برخوردار است.‏ طبق مدل عامل مباحث فنی-زیرساختی نیز تاثیر بسیار مهمی بر عامل انتظار تلاش<br />

دارد.‏ این بدان معناست که طراحی مناسب و کاربرپسند نرم افزار اظهارنامه الکترونیکی،‏ سرعت<br />

مناسب اینترنت و سرور مرکزي سازمان مالیاتی،‏ یکپارچگی بانک اطلاعاتی مرکزي سازمان<br />

مالیاتی و بانک اطلاعاتی محلی ادارات امور مالیاتی استانها ‏(که موجب محاسبه آنلاین مالیات بر<br />

اساس سوابق مالیاتی سال گذشته شده و پرداخت آنلاین مالیات را امکانپذیر میسازد)‏ بر سهولت و<br />

راحتی استفاده از اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی تاثیر بسزایی دارد.‏ ولی عامل مسائل قانونی(امضاء<br />

دیجیتال)‏ تاثیر معنیداري بر پذیرش این خدمت الکترونیکی ندارد همچنین عامل موثر بعدي<br />

تاثیرات اجتماعی است . این امر نشان میدهد که مردم ایران و به ویژه استان فارس به نظرات افراد<br />

پیرامون خود به خصوص دوستان،‏ همکاران و آشنایان در زمینه استفاده از اظهارنامه مالیاتی<br />

الکترونیکی اهمیت زیادي میدهند.‏ پس در نتیجه تبلیغات مناسب و اطلاع رسانی کافی میتواند اثر<br />

عامل را افزایش داده و موجب افزایش پذیرش<br />

این سیستم جدید شود<br />

عامل موثر بعدي که بر تمایل به استفاده از اظهارنامه الکترونیکی تاثیر مثبت معنیدار<br />

جزئی دارد،‏ عامل انتظار کارایی یا همان سودمندي است که البته تاثیر آن کمتر از بقیه عوامل است<br />

و این نشان میدهد که کاربران ایرانی براي استفاده از اظهارنامه الکترونیکی،‏ احساس انگیزه و<br />

سودمندي زیادي نمیکنند که این نتیجه با واقعیت سازگار است.‏ زیرا به جز قرعهکشی و دادن<br />

جایزه به افرادي که از این سیستم استفاده میکنند،‏ سودمندي قابل توجهی از جمله کاهش مدت<br />

زمان استرداد مالیاتی و یا افزایش مهلت تسلیم اظهارنامه براي افرادي که از این سیستم استفاده<br />

میکنند دیده نمیشود.‏ حتی صرفه جویی در زمان و هزینه که حداقل سودمندي ممکن در<br />

تراکنشهاي آنلاین به حساب میآید به دلیل عدم استفاده از امضاء دیجیتال و پرداخت آنلاین و<br />

حذف نشدن مراجعه حضوري در این سیستم دیده نمیشود.‏ زیرا مؤدي ناچار است براي تحویل<br />

اظهارنامه پرینت شده به صورت حضوري به اداره امور مالیاتی مراجعه و براي پرداخت آن به بانک<br />

43

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

مراجعه نماید.‏ این واقعیت با نتیجه حاصل از ارزیابی مدل سازگار است.‏ زیرا عواملی همچون<br />

مباحث فنی-زیرساختی و امضاء دیجیتال،‏ عامل انتظار کارایی را به طور قابل توجهی تحت تاثیر<br />

قرار میدهند.‏<br />

پی نوشت<br />

١ E-tax declaration ,e-declaration ,tax e-filling<br />

٢ Theory of Reasoned Action (TRA)<br />

٣ Theory of Planned Behavior (TPB)<br />

٤ Technology Acceptance Model (TAM )<br />

٥ Diffusion of Innovation (DOI)<br />

٦ Innovation Diffusion Theory<br />

٧ Unified Theory of Acceptance and Use of Technology<br />

٨ usefulness<br />

٩ ease of use<br />

١٠ perceived risk<br />

١١ trustworthiness<br />

١٢ compatibility<br />

١٣ Internet safety<br />

١٤ Technology readiness<br />

١٥ Self efficacy<br />

١٦ Unified theory of acceptance and use of technology<br />

١٧ Motivational model<br />

١٨ Model of pc utilization<br />

١٩ social cognitive theory<br />

٢٠ Performance Expectancy<br />

٢١ Effort Expectancy<br />

٢٢ Social Influence<br />

٢٣ Facilitating Conditions<br />

٢٤ Behavioral intention<br />

٢٥ Asymmetric Digital Subscriber Line<br />

٢٦ Validity<br />

منابع<br />

خاکی،‏ غلامرضا.‏<br />

. 1378 ‏"روش تحقیق با رویکرد پایان نامه نویسی".‏ انتشارات بازتاب<br />

.1<br />

44

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

اسکندري،‏ مهدي.‏ . 1390 ‏"طراحی<br />

"، پایان نامه کارشناسی ارشد تجارت الکترونیک.‏ دانشگاه شیرا ز<br />

و ارائه مدلی جهت پذیرش اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی<br />

3. Alexander McLeod, Sonja Pippin, Richard Mason. 2009, "Individual<br />

Taxpayer Intention to Use Tax Preparation Software: Examining<br />

Experience, Trust, and Perceived Risk", Journal of Information Science<br />

and Technology.<br />

4. Ajzen, I. 1991."The theory of planned behavior. Organizational<br />

Behavior and Human Decision Process",50, 179-211.<br />

5. Burgelman, J.C ,Centeno C, Van Bavel R. 2005. "A Prospective View<br />

of e-Government in the European Union", The Electronic Journal of e-<br />

Government, Volume 3 Issue 2, pp 59-66, available online at<br />

www.ejeg.com<br />

6. 6Compeau, D. R., and Higgins, C. A. 1995 “Computer Self-Efficacy:<br />

Development of a Measure and Initial Test,” MIS Quarterly (19:2), pp.<br />

189-211.<br />

7. Connolly, R. and Bannister, F., 2008. "eTax Filing & Service Quality:<br />

The Case of the Revenue Online Service", Proceedings of World<br />

Academy of Science, Engineering and Technology Volume 28 April<br />

2008 issn 1307- 6884<br />

8. Denise Edwards.2008, "E-Filing and EPayments – The Way Forward",<br />

Paper presented at Caribbean Organization of Tax Administration<br />

(COTA) General Assembly Belize City, July 2008<br />

9. Davis, F. D. 1989. "Perceived usefulness, perceived ease of use and<br />

user acceptance of information technology".MIS Quarterly, 13(3), 319-<br />

340.<br />

10. Fatimah, A. and M.L. Lai, 2008. "Embracing electronic tax filing:<br />

Survey evidence from members of Malaysian institute of taxation".<br />

Proceeding of the International Accounting and Business Conference<br />

2008: Globalizing Business and Financial Integrity Towards<br />

Economics, Aug. 18-19, The Puteri Pacific, Johore Bahru<br />

11. Fishbein, M., & Ajzen, I. 1975. "Belief, attitude, intention and behavior:<br />

An introduction to theory and research. Reading", MA: Addison-<br />

Wesley.<br />

.2<br />

45

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

12. Iranian Taxation Offical Web site. 2010,"Electronic innovation in<br />

Iranian taxation system"<br />

13. http://www.intamedia.ir/ShowNews.aspxos=h j/YsDyubmk=&id=186<br />

14. Lai, M. L. (2006a). "Electronic Tax Filing System: Benefits and<br />

Barriers to Adoption of System. The Chartered Secretaries<br />

Malaysia".Journal of the Malaysian Institute ofChartered Secretaries<br />

and Administrators, July/August, 14-16.<br />

15. Lai, M. L, Choong Kwai Fatt,(2010),"Motivators, Barriers and<br />

Concerns in Adoption of Electronic Filing<br />

16. System:Survey Evidence from Malaysian Professional Accountants",<br />

American Journal of Applied Sciences 7 (4): 562-567, 2010<br />

17. Lai, M. L., Sheikh Obid, S. N., & Mydin Meera, A. K. 2005. "Tax<br />

practitioners and electronic filing system: an empirical analysis".<br />

Academy of Accounting and Financial Studies Journal (a publication of<br />

Allied Academies, Inc. USA), 9(1), 93-107.<br />

18. Moore, G. & Benbasat, I. 1991 "Development of an Instrument to<br />

Measure the Perceptions of<br />

19. Adopting an Information Technology Innovation". Information Systems<br />

Research, 2, 192–222.<br />

20. Norazah Mohd Suki, T. Ramayah 2010, "User Acceptance of the E-<br />

Government Services in Malaysia: Structural Equation Modelling<br />

Approach", Interdisciplinary Journal of Information, Knowledge, and<br />

Management Volume 5, 2010<br />

21. Rogers, E. 1995. "Diffusion of innovations". New York: Free Press.<br />

22. Shafi Al-Shafi,Vishanth Weerakkody. 2009, "factors affecting e-<br />

government adoption in the state of Qatar", European and<br />

Mediterranean Conference on Information Systems 2010.<br />

23. Taylor, S., and Todd, P. A. "Assessing IT Usage: The Role of Prior<br />

Experience," MIS Quarterly, (19:2), 1995a, pp.561-570<br />

24. The Star. (2006a, 27 April, 2006). "Good response to e-filing". The<br />

Star, Section N, p.3.<br />

25. The Star, 2009. "Amount of Malaysians Choosing efiling up by 30% ."<br />

26. http://www.allvoices.com/news/3110620- malaysians-filing<br />

27. Venkatesh, V., Morris, M., Davis, G., & Davis, F. 2003. "User<br />

acceptance of information<br />

46

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

28. technology: Toward a unified view". MIS Quarterly, 27(3), 425-478.<br />

29. Yusniza Kamarulzaman and Anna A. Che Azmi 2010, "Tax E-filing<br />

Adoption in Malaysia :A Conceptual Model", Journal of EGovernment<br />

Studies and Best Practices, Vol. 2010 (2010), Article ID 175966, 6<br />

pages:http://www.ibimapublishing.com/journal s/JEGSBP/jegsbp.html.<br />

47

يها<br />

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

حسابداري اجتماعی بعنوان ضامن نظم و توسعه اجتماعی:‏<br />

چکیده<br />

دا ه ا ا<br />

ارتباط بین جامعه شناسی و حسابداري<br />

*<br />

نویسنده مسئول:‏mtshykhi@yahoo.com<br />

محمد تقی شیخی<br />

*<br />

استاد و عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه الزهراء<br />

هدف این مقاله،‏ ارائه تصویري از رابطه بین جامعه شناسی و موضوع ‏(علم)‏ حسابداري است.‏ در<br />

این راستااهمیت ارزیابی شاخص هاي اجتماعی که همواره در حال تغییرند،‏ مورد ارزیابی قرار گرفته<br />

است ؛ به نحوي که پیآمدهاي آن به لحاظ اجتماعی و اقتصادي براي گروههاي اجتماعی به طور خاص،‏<br />

و جامعه به طور عام مفید و مؤثر خواهد بود.‏ موضوع حسابداري اجتماعی گرچه به عنوان بخشی از<br />

مسئولیت اجتماعی شرکتها مورد استفاده قرار می گیرد،‏ لیکن در قالب جامعه شناسی عملی،‏ اهمیت و<br />

کاربرد فراوان دارد.‏ سنجش شاخص هاي اجتماعی به برنامه ریزان اجتماعی کمک می کند تا بودجه<br />

لازم را به بخش هاي مختلف تخصیص دهند؛ به نحوي که از منابع مختلف بهره برداري مطلوب به عمل<br />

آید،‏ و در نهایت کیفیت زندگی بهبود یابد.‏ از آنجا که به لحاظ جامعهشناسی روش زندگی افراد<br />

همواره در معرض تغییر است،‏ پیش بینی شاخص هاي اجتماعی یا به تعبیري حسابداري اجتماعی از<br />

اهمیت قابل توجهی برخوردار است.‏ از این رو،‏ امروزه باید ارتباط نزدیک و معناداري بین جامعه شناسی<br />

و حسابداري برقرار گردد.‏ توسعه مبتنی بر حسابداري اجتماعی یکی از اهداف تحقیق است.‏ حلقه<br />

مفقوده بین توسعه پایدار از یکسو و حسابداري از سوي دیگر،‏ که همانا جامعه شناسی است،‏ در این<br />

تحقیق مورد کنکاش قرار گرفته است.به علاوه،‏ در بخشی دیگر از مقاله به تناسب پیشنهاداتی ارائه،‏ و در<br />

پایان به نتیجهگیري و بیان ارتباط بین زمینه ها پرداخته شده است.‏<br />

واژه کلیدي:‏ حسابداري اجتماعی،‏ توسعه اجتماعی،‏ شاخص هاي اجتماعی.،برنامهریزي<br />

اجتماعی،‏ بهره برداري مطلوب

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

مقدمه<br />

هدف از طرح موضوع مورد نظر ارتباط دادن دو زمینه جامعه شناسی و علم حسابداري است<br />

که تا بحال کمتر در ایران به آن پرداخته شده است.‏ در حالیکه علم حسابداري به تنظیم تراز<br />

نامههاي مالی درون شرکت ها و بین شرکت ها در قالب هزینه ها،‏ درآمدها و نظایر آن می پردازد،‏<br />

جامعه شناسی در سطوحی کلان به بررسی و شاخص هاي اجتماعی می پردازد،‏ و به نوعی آنها را<br />

حسابداري می نماید.‏ در صورتیکه این عمل به موقع و به جا صورت گیرد،‏ نظم و توسعه اجتماعی<br />

که از ضرورت هاي تراز اول جوامع انسانی است،‏ تحقق می یابد.‏ امروزه جوامعی پیشرفته به<br />

حساب می آیند که حسابداري اجتماعی بطور مستمر در آنها صورت می گیرد؛ یعنی در آن،‏<br />

ترازنامه هاي اجتماعی همواره ارزیابی و بهنگام می گردد.‏ این بدان معناست که شاخص هاي<br />

اجتماعی در چه شرایطی قرار دارند،‏ و چگونه می بایست بهنگام گردند.‏ ارزیابی کیفیت زندگی<br />

که امروزه در جوامع صنعتی و توسعه یافته بطور مستمر صورت می گیرد،‏ خود ضمن اینکه نوعی<br />

جامعه شناسی کاربردي را احیاء می کند،‏ تصویري عینی نیز از جامعه ارائه می دهد،‏ و بدینوسیله<br />

براساس وضعیت موجود،‏ آیندة بهتر و عینی تري را می توان زمینه سازي و ترسیم کرد؛ یعنی آنچه<br />

که در این مقاله از آن بعنوان حسابداري اجتماعی یاد شده است.‏<br />

همینطور،‏ در حالیکه حسابداري همواره به دنبال این است تا خلأهاي مالی را برطرف کرده،‏ و<br />

تراز نامه منطقی و سنجیده اي ترسیم نماید،‏ جامعه شناسی نیز بالطبع می بایست چنین شیوه اي را با<br />

توجه به متغیرهاي اجتماعی دنبال کرده،‏ تا نظم و توسعه اجتماعی را دست یافتنی نماید.‏ در این<br />

مقاله تلاش بر این است تا پیوندي بین جامعه شناسی و حسابداري ایجاد گردد.‏<br />

در تبیین حسابداري اجتماعی عمدتاً‏ به بررسی شاخص هاي اجتماعی پرداخته می شود.‏ منظور<br />

از شاخص هاي اجتماعی مجموعه اَشکالی است گواه بر ارزیابی وضع موجود و جهات آینده<br />

.(Bauer:1996) از آنجا که شیوة حرکت شاخص هاي اجتماعی همواره تحت تأثیر تغییرات<br />

اجتماعی و فرهنگی در معرضِ‏ تغییر هستند،‏ نظارت بر این شاخص ها یا همان حسابداري اجتماعی<br />

خود از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.‏ در حالیکه امروزه توسعه جوامع را بیشتر با شاخص<br />

هاي رشد اقتصادي،‏ درآمد،‏ هزینه ها و نظایر آن می سنجند،‏ و در این حرکت حسابداري به معناي<br />

عام آن مسیر حرکت خود را می یابد،‏ و فعال می گردد،‏ ارزیابی زمینه ها و شاخص هاي اجتماعی<br />

50

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

نیز در جاي خود بعنوان پیش زمینۀ فعل و انفعالات اقتصادي از اهمیت قابل توجهی برخوردار<br />

است.‏ بعبارت دیگر،‏ شاخص ها صرفاً‏ مادي نیستند؛ نظیر ارقامی که با رشد اقتصادي پیوند دارند،‏<br />

بلکه غیرعادي نیز هستند؛ نظیر آنچه که به ارزشها یا اهداف مربوط می گردد ) et Giovannini<br />

.(al., 2009 حسابداري اجتماعی خود به تبیین نشانه هاي فرهنگی،‏ میزانهاي آماري ساده و تأثیر<br />

سیاست هائی که در برطرف کردن مشکلات اجتماعی مؤثر هستند،‏ می پردازد )<br />

Frones,<br />

;2007.I). OECD 1 2001: بنابراین،‏ حسابداري اجتماعی زمینه برطرف کردن مسائل اجتماعی را<br />

فراهم میآورد،‏ و از بروز چالش هاي احتمالی آتی پیش گیري بعمل میآورد؛ یعنی همانطور که علم<br />

حسابداري زمینه عملکرد دخل و خرج بهتر مالی شرکتها را فراهم میآورد.‏<br />

اهمیت موضوع<br />

حسابداري اجتماعی به شرکت ها و مؤسسات اقتصادي،‏ مالی و تولیدي فرصت می دهد تا از<br />

موقعیت اجتماعی،‏ شاخص هاي اجتماعی و روند حرکت جامعه مطلع گردند؛ و بدانوسیله<br />

فعالیتهاي خود را به گونه اي آگاهانه تر انجام دهند.‏ بعبارت دیگر،‏ از این طریق و با آشنائی<br />

بیشتر با شاخص هاي اجتماعی،‏ با پی بردن به رفتار اجتماعی شهروندان و نحوة عملکرد آنها،‏<br />

کارگزاران مالی و حسابداري معیارها و تکنیک هاي متناسبی می توانند جهت عملکرد و توسعه<br />

بهتر اجتماعی پیش گیرند.‏ همینطور،‏ حسابداري اجتماعی موجبات تعامل دقیق تر و سنجیده اي را<br />

بین جامعه و سازمانها فراهم میآورد.‏<br />

حسابداري اجتماعی علاوه بر اینکه فضاي هنجاري بهتري را ایجاد می نماید،‏ آن خود باعث<br />

می گردد تا فضاي محیطی سالم تري نیز در یک جامعه مورد نظر ایجاد گردد؛ یعنی آنچه که خود<br />

موجبات ارتقاء کیفیت زندگی را نیز براي شهروندان فراهم میآورد.‏<br />

محدوده تحقیق<br />

محدودة مطالعه شاخص هاي اجتماعی،‏ و به تعبیري حسابداري اجتماعی نه تنها به یک شهر،‏<br />

استان و کل کشور محدود نمی گردد،‏ بلکه به دنبال توسعه مناسبات اقتصادي،‏ اجتماعی و فرهنگی<br />

جوامع با یکدیگر،‏ از مرزهاي بین المللی نیز تجاوز کرده،‏ و قالبی جهانی به خود گرفته است؛ به<br />

51

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

نحوي که عدم توازن در شاخص هاي اجتماعی یک کشور،‏ نهایتاً‏ دیگر کشورها را به تدریج و با<br />

گذشت زمان تحت تأثیر قرار می دهد.‏ بطور مثال،‏ وجود نرخ بیکاري بالا در افغانستان ایران را نیز<br />

تحت تأثیر قرار داده است،‏ و یا غیراستاندارد بودن بعضی شاخص ها در دیگر استانها،‏ شهرهاي<br />

بزرگ و بارونق را وسیعاً‏ در ایران تحت تأثیر قرار داده است.‏ بنابراین،‏ ارزیابی پیوسته و عملی<br />

شاخص هاي اجتماعی،‏ خود ضمن اینکه از بروز چالش هاي محلی پیشگیري بعمل میآورد،‏ به<br />

حفظ نظم منطقه اي و جهانی نیز کمک می نماید.‏<br />

نمودار ‎1‎‏.روند اختلال در حسابداري اجتماعی<br />

عدم توازن<br />

در شاخص ها<br />

مهاجرتهاي گسترده<br />

اختلال در نظم اجتماعی<br />

اختلال در حسابداري<br />

اجتماعی<br />

52

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

ضرورت حسابداري اجتماعی<br />

این خود یک حقیقت غیرقابل جدل است که بی اهمیت تلقی کردن شاخصهاي اجتماعی،‏<br />

ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و اقتصادي ما را تحت تأثیر قرار می دهد.‏ بنابراین،‏ یکی از وظایف<br />

مستقیم و بلامنازع ما شناخت پیداکردن نسبت به پیآمدهاي اجتماعی-‏ محیطی شاخصهاي<br />

اجتماعی است.‏ بنابراین،‏ نادیده گرفتن و یا کم بهادادن به حسابداري اجتماعی خود به اضمحلال<br />

شرایط اجتماعی،‏ بی نظمی اجتماعی و ضعف در توسعه اجتماعی می انجامد.‏ از این رو،‏ این خود<br />

ضروري است که هر چه بیشتر به مدیریت اجتماعی و محیطی پرداخت،‏ و از منابع بهره برداري<br />

مطلوب و بجا بعمل آورد.‏ در چنین شرایطی،‏ عامه مردم،‏ مسئولین،‏ مدیران و سازمان هاي دولتی و<br />

غیردولتی همگی می بایست نسبت به مسائل اجتماعی و محیطی و ریشه هاي پیدائی آن ها حساس<br />

باشند؛ یعنی حسابداري اجتماعی نوعی قاعده مندي بخود گیرد؛ با اولویت بالا بکار گرفته شود و<br />

نظایر آن.‏ این جریان باعث می گردد تا کنش ها،‏ عادات و نگرش ها بطور منظم دنبال گردند؛ در<br />

غیر این صورت پیآمدهاي اجتماعی و محیطیِ‏ نابهنجاري در انتظار جوامع خواهد بود.‏ بعبارت<br />

2<br />

دیگر و از دیدگاه جامعه شناسی،‏ کاتاسروف ها و مصیبتهاي اجتماعی اجتناب ناپذیر خواهد<br />

بود.‏ حسابداري اجتماعی نه تنها مدیریت اجتماعی را موجب می گردد،‏ بلکه اصول مدیریت<br />

محیطی را نیز ارتقاء می بخشد.‏ در حالیکه بسیاري از مسائل اجتماعی گیج کننده و پیچیده است،‏<br />

حسابداري اجتماعی بطور مستمر می بایست اعمال گردد،‏ تا از پیچیدگی هاي بیشتر بتوان<br />

پیشگیري بعمل آورد.‏ پیچیدگی هاي اجتماعی خود ناشی از تغییرات اجتماعی است که در<br />

مواردي عمدي،‏ اما اغلب برنامه ریزي نشده صورت می گیرد .(Macionis:1977)<br />

ارزیابی و پیش بینی شاخص هاي اجتماعی<br />

با پرداختن به پیش بینی شاخص هاي اجتماعی از موارد زیادي از بحران ها و دامنۀ فقر در<br />

3<br />

جوامع می توان کاست WDI:2010) ). در حالیکه بحران هاي جهانی نیز هر از چند گاه یکبار<br />

ظاهر می گردند؛ نظیر رکود اقتصادي غرب ‏(آمریکا)،‏ بحران هاي مالی،‏ بلایاي طبیعی<br />

4<br />

‏(زلزله،‏ سونامی)‏ و ...، انجام پیمایش ها و مطالعات اجتماعی از شاخص هاي اجتماعی،‏ خود از<br />

اهمیت بسزائی برخوردار است.‏<br />

2008<br />

53

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

60<br />

در حالیکه میانگین ها در سطح جهانی بسیار با یکدیگر متفاوت اند؛ بطور مثال میانگین درآمد<br />

سالانه بین دلار تا هزار دلار ‏(آمریکا)‏ در نوسان است،‏ و یا شاخص امید زندگی بین<br />

سال تا سال در سطح جهان متفاوت است،‏ جوامع مختلف جهانی ضمن اینکه نمی بایست از<br />

رؤیت اینگونه آمارها مأیوس گردند،‏ بلکه با مطالعه،‏ ارزیابی و پیش بینی این قبیل شاخص ها،‏<br />

نسبت به اصلاح و ارتقاء آنها همواره می بایست اقدام نمایند.‏ ارزیابی و پیش بینی شاخص هاي<br />

44<br />

280<br />

83<br />

جمعیتی یا به تعبیري حسابداري اجتماعی در زمینه هاي مختلف جمعیتی:‏ از نوع تغییرات<br />

جمعیتی،‏ ساختار نیروي کار،‏ اشتغال و فعالیت اقتصادي،‏ بیکاري،‏ و کودکان کار و شاخصهاي<br />

5<br />

محیطی:‏ از نوع نهاده<br />

6<br />

هاي کشاورزي،‏ ستانده هاي کشاورزي و بهره وري،‏ آب پاکیزه،‏<br />

آلودگی آب،‏ تولید و مصرف انرژي،‏ روند گلخانه ها و گازهاي گلخانه اي،‏ شهرنشینی و اسکان<br />

شهري،‏ حمل و نقل و تراکم وسائل نقلیه،‏ آلودگی هوا و ...، شاخص هاي اقتصادي از نوع<br />

رشد تولید،‏ ساختار تولید،‏ ساختار خدمات صادرات و واردات،‏ ساختار تقاضا و شاخص هاي<br />

فقر از نوع فقر در سطح ملی،‏ خطوط فقر،‏ نهاده هاي آموزشی،‏ شکاف هاي آموزشی،‏ خدمات<br />

بهداشتی،‏ تولید مثل و بهداشت،‏ تغذیه،‏ مرگ و میر و ... از جمله مواردي هستند در حسابداري<br />

اجتماعی می بایست در دستور کار قرار گیرند.‏<br />

جامعه شناسی کمی<br />

پژوهشهاي اجتماعی علاوه بر اینکه در قالب جامعه شناسی کیفی صورت می گیرد،‏ روشهاي<br />

کمی نیز بکار گرفته می شود تا از آن طریق شاخص ها و متغیرهاي اجتماعی را بتوان مورد سنجش<br />

قرار داد.‏ نتیجه اینگونه مطالعات کمی جهت تدوین سیاست هاي اجتماعی بکار گرفته می شود.‏<br />

تاریخ استدلال جامعه شناختی حتی به قبل از پیدایش رشته جامعه شناسی برمیگردد.‏ همینطور<br />

آغاز مطالعات مبتنی بر پیمایش؛ یعنی جمعآوري اطلاعات از نمونه هائی از افراد خود به سال<br />

1086 میلادي برمی گردد Mitchell:1970) .(Halsey:2004;<br />

7<br />

اُگوست کُنت بنیان گذار جامعه شناسی (1798-1856)، در سال 1838 میلادي واژة جامعه<br />

شناسی را بکار برد تا بعنوان روشی نوین جامعه را توصیف نماید.‏ کُنت حتی قبل از بکار بردن<br />

8<br />

اصطلاح جامعه شناسی،‏ از آن بعنوان فیزیک اجتماعی نام برده است.‏ در حالیکه موضوع جامعه<br />

54

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

9<br />

شناسی در دوران صنعتی شدن اروپا وسیعاً‏ توسط اُگوست کنت و کارل مارکس مورد استفاده<br />

قرار گرفت،‏ این علم در عصر حاضر نیز در جوامع رو به توسعه کاربرد فراوان دارد،‏ و زمینه ساز<br />

توسعه اجتماعی و اقتصادي است.‏ با اندازه گیري شرایط اجتماعی بطور ادواري یا مستمر،‏ ضمن<br />

پدید آمدن نظم اجتماعی،‏ توسعه اجتماعی نیز بخوبی تحقق می یابد.‏ به دنبال توسعه اجتماعی<br />

اقتصادي جوامع،‏ جامعه شناسی نیز ضمن کمی شدن،‏ به شاخه هاي مختلف تخصصی خود انشعاب<br />

یافته است.‏<br />

–<br />

جامعه شناسی با استفاده از دو نوع آمارهاي اجتماعی و آمارهاي حیاتی روند تغییر<br />

10<br />

شاخص هاي اجتماعی را مورد سنجش قرار می دهد،‏ و بدینگونه همواره تصاویري جدید از<br />

جامعه بدست می دهد.‏ منظور از آمارهاي حیاتی عمدتاً‏ وقایع مربوط به ورود به زندگی و خروج<br />

از دور زندگی مضاف بر ازدواج و احیاناً‏ طلاق است .(Kuper&Kuper:1996) از آنجا که<br />

تغییرات اجتماعی امروزه بیش از هر زمانی دیگر در گذشته اتفاق می افتد،‏ انتظارات همواره رو به<br />

تغییرند و گروههاي مختلف اجتماعی روشهاي زندگی جدیدي را دنبال می نمایند،‏ اهمیت<br />

بکارگیري جامعه شناسی بیش از هر زمانی در گذشته بچشم می خورد.‏ جامعه شناسی همچنین<br />

ابعاد انسانیِ‏ مسائل محیطی را مورد مطالعه قرار می دهد؛ یعنی آثار اجتماعی اینگونه مسائل را<br />

بررسی می نماید،‏ و به ارائه راه حل در خصوص آنها می پردازد.‏<br />

ارتباط بین حسابداري و جامعه شناسی<br />

در حالیکه حسابداري عمدتاً‏ ارتباطات مالی و تجاري را دنبال مینماید،‏ و در ابعاد مختلف<br />

ترازنامه بین نهاده ها و ستانده ها را مشخص می نماید،‏ جامعه شناسی نیز متغیرهاي اجتماعی را<br />

محاسبه و مشخص می نماید.‏ نتیجۀ کارِ‏ هر دو مکمل یکدیگر می باشند.‏ بعبارت دیگر،‏ نتایج کار<br />

جامعه شناسان به حسابداران اجتماعی کمک می نماید تا ترازنامه هاي هر چه بیشتر بهنگام از یک<br />

جامعه مورد نظر،‏ و در یک زمان مورد نظر ارائه دهند.‏ بدینگونه ارتباطی موجه بین این دو زمینه<br />

علمی وجود دارد.‏ ضمن اینکه یافته هاي جامعه شناسی دیدي نوین به حسابداران می دهد،‏<br />

روشهاي محاسباتی حسابداري نیز جامعه شناسان را در مطالعات کمی خود کمک می نماید.‏<br />

55

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

گرچه تاکنون چنین پلی بین این دو زمینه ‏(رشته)‏ وجود نداشته است،‏ لیکن در صورت ایجاد این<br />

پل،‏ توسعه اجتماعی زودتر دستیافتنی می گردد.‏<br />

نمودار ‎2‎‏.ارتباط بین دو زمینه حسابداري و جامعه شناسی<br />

حسابداري<br />

جامعه شناسی<br />

حسابداري اجتماعی<br />

توسعه اجتماعی<br />

بهره برداري بهتر<br />

از منابع<br />

پیشنهادات<br />

.1<br />

.2<br />

درحالیکه در عصر حاضر نظارت بر نظام اجتماعی ضروریست،‏ شناسائی شاخص هاي<br />

اجتماعی از طریق آمارهاي اجتماعی هر چه بیشتر توصیه می گردد.‏<br />

دریافت تصاویري گویا و شفاف از شرایط بیکاري،‏ جرائم،‏ امید زندگی،‏ موقعیت<br />

سلامت،‏ جمعیت محصل،‏ سلامت و ...، تبدیل آنها به نسبت ها و درصدها بنحوي که در<br />

دوره هاي مختلف با یکدیگر قابلیت مقایسه داشته باشند،‏ خود برنامه ریزي اجتماعی را<br />

56

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

تسهیل<br />

می نماید.‏<br />

آماري الفکر کردن جامعه شناسان جوان،‏ خود قابلیت تولید از یکسو،‏ و بهره برداري<br />

مناسب از منابع از سوي دیگر را موجب می گردد.‏<br />

.3<br />

نتیجه<br />

بکارگیري حسابداري اجتماعی و معرفی هر چه بهتر آن،‏ خود مدیریت اجتماعی را هر چه<br />

بیشتر تسریع می نماید.‏ زمینه هاي مختلف هر گونه توسعه اي در آینده خود مبتنی بر شاخصهاي<br />

اجتماعی است،‏ که خود از طریق حسابداري اجتماعی قابل حصول است.‏ در حالیکه اصطلاح<br />

شاخص هاي اجتماعی از دهۀ 1960 در جوامع صنعتی مطرح و مورد سنجش قرار گرفته است،‏ در<br />

جوامع کمتر توسعه یافته،‏ کمتر به آنها پرداخته شده است،‏ و آن خود موجبات کمتر توسعه یافتگی<br />

اینگونه جوامع را فراهمآورده است.‏<br />

همینطور،‏ با آشناشدن به وضعیت موجود،‏ آینده را بهتر می توان پیش بینی کرد؛ یعنی<br />

شاخص هاي اجتماعی امکان آنرا فراهم میآورد.‏ از طرف دیگر،‏ حسابداري اجتماعی زمینه از میان<br />

برداشتن یا به حداقل رساندن مسائل اجتماعی را فراهم میآورد؛ یعنی آنچه که نهایتاً‏ نظم اجتماعی<br />

را در پی دارد.‏ ایجاد تعاملی مؤثر بین جامعه و سازمانها نیز عمدتاً‏ از طریق ارزیابی مستمر<br />

شاخصهاي اجتماعی امکان پذیر است.‏ دستیابی به فضاي محیطیِ‏ سالم نیز از طریق ارتباط بین<br />

جامعه شناسی و حسابداري امکان پذیر است.‏ نظم شهري،‏ سلامت شهري،‏ پیشگیري از گسترش<br />

جرائم و انحرافات،‏ حفظ سلامت محیط زیست،‏ کنترل فقر،‏ رشد تولید،‏ کنترل کودکان کار و ...،<br />

هر یک در جاي خود در گروِ‏ داشتن آمار و اطلاعات از آنهاست.‏<br />

همینطور،‏ با بهره گیري از جامعه شناسی کمی که خیلی متقارن با حسابداري است،‏<br />

تصویري هر چه گویا تر از جامعه می توان ترسیم کرد.‏ در حالیکه آمارهاي اجتماعی جوامع توسعه<br />

یافته را متحول کرده است،‏ پیش گرفتن این روند در جوامعی چون ایران نیز خود می تواند بسیار<br />

تأثیرگذار باشد.‏<br />

57

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

پی نوشت<br />

١ - Organization for Economic Co-operation and Development (OECD).<br />

٢ - Catasrophe<br />

٣ - World Development Indicators<br />

٤ - Survey<br />

٥ - Input<br />

٦ - Output<br />

٧ - Auguste Conte<br />

٨ - Social Physics<br />

٩ - Karl Marx<br />

١٠ - Perspective<br />

منابع<br />

1. Bauer, R.A. 1966, Social Indicators, Cambridge: MIT Press.<br />

2. Frones, I. Theorizing Indicators on Indicators, Signs and Trends. Social<br />

Indicators Research 2007; 83:5-23.<br />

3. Giovannini, E. et al., 2009, Draft OECD Working Paper.<br />

4. Halsey, A.H. 2004, A History of Sociology in Britain: Science,<br />

Literature and Society, P.34.<br />

5. Kuper, A. and J.Kuper, 1996, The Social Science Encyclopedia, 2 nd<br />

Edition, New York: Routledge.<br />

6. Macionis, J.J., et al., 1997, Sociology: A Global Introduction, New<br />

Jersey: Prentice- Hall.<br />

7. Michell, G.D. 1970, A New Dictionary of Sociology, London: Farlex.<br />

8. OECD. Society at a Glance: OECD Social Indicators. 2001, Paris:<br />

OECD.<br />

9. The World Bank, World Development Indicators 2010, Washington<br />

DC. Green Press.<br />

10. Uberoi, N.K. 2003, Environmental Management, New Delhi: Excel<br />

Books.<br />

58

يها<br />

یعل<br />

يها<br />

يها<br />

دا ه ا ا<br />

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

مسئولیت اجتماعی<br />

شرکت ها و نظریه نهادي<br />

فرزانه جلالی<br />

آبادي<br />

*<br />

دانشجوي دکتري حسابداري دانشگاه تهران<br />

چکیده<br />

از CSR<br />

1970<br />

CSR،<br />

طرفداران CSR<br />

CSR<br />

به سختی میتوان کتاب یا مقالهاي در زمینهي مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR) یافت که به مقاله میلتون<br />

فریدمن در سال اشاره نکرده باشد[‏‎5‎‏].‏ مقالهاي که در آن فریدمن به تندي انتقاد میکند.‏ نظریه<br />

نهادي جدید را به عنوان شکلی از حاکمیت مورد بررسی قرار میدهد.‏ این دیدگاه پیشنهاد میکند که<br />

را فراي یک رفتار اختیاري شرکت بدانیم و در مورد اینکه چرا و چگونه شرکت ها باید مسئولیت اجتماعی<br />

خود را ایفا نمایند از نظر تاریخی و سیاسی درك بیشتري بیابیم [2].<br />

معتقدند که شرکت ها در صورت اجراي مسئولیت اجتماعی خود،‏ در بلند مدت سود<br />

بیشتري کسب میکنند،‏ در حالی که منتقدان از جمله فریدمن،‏ اعتقاد دارند که توجه به مسئولیت اجتماعی،‏<br />

شرکت را از مسئولیت اقتصادي خود دور میکند و تنها جنبهي نمایشی دارد و در جهت دخالت دولت بر<br />

شرکت هاي بزرگ و پررنگ کردن نقش دولت مطرح میشود [5].<br />

در این مقاله به بررسی بیشتر این موضوعات و بیان یک مثال کاربردي از نظریه نهادي میپردازیم.‏ ی ک<br />

الگوي نهادي که توسط لوسبري(‏ 1997 ‏)پیشنهاد شده است،‏ یکی از کاربردهاي عملی براي نظریه نهادي جدید<br />

است.‏ جعبه ابزار نهادي یک ماتریس دو بعدي از رویکردهاي نهادي است که به توضیحات در زمینه حسابداري<br />

اجتماعی و تغییر،‏ کمک<br />

میکند [1].<br />

واژه هاي کلیدي:مسئولیت<br />

اجتماعی شرکت،‏ نظریه نهادي،جعبه ابزار نهادي<br />

*<br />

نویسنده مسئول:‏fajalali@gmail.com

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

مقدمه<br />

1<br />

مسئولیت اجتماعی شرکتها یا CSR یکی از انواع نظم خودکار شرکتی است که در مدل<br />

2<br />

تجاري شرکت منعکس شده و سیاست هاي آن به عنوان مکانیزمی براي اطمینان از تطابق<br />

واحد تجاري با قوانین،‏ استانداردهاي اخلاقی و قواعد بین المللی کاربرد دارد.‏ هدف CSR<br />

بالابردن مسئولیت سازمان در قبال محیط،‏ مشتریان،‏ کارکنان،‏ اجتماع،‏ ذي نفعان و تمام اعضاي<br />

محیط است که در جرگهي ذینفعان قرار<br />

میگیرند [8].<br />

معتقدند که شرکت ها در صورت اجراي مسئولیت هاي اجتماعی خود،‏ در<br />

بلند مدت سود بیشتري کسب میکنند،‏ در حالی که منتقدان اعتقاد دارند که توجه به مسئولیت<br />

هاي اجتماعی شرکت را از مسئولیت هاي اقتصادي خود بازمی دارد.‏ برخی هم بیان میکنند که<br />

طرفداران CSR<br />

3<br />

طبق تئوري مشروعیت تنها جنبهي نمایشی داشته و یا بیشتر در جهت دخالت دولت بر<br />

شرکت هاي بزرگ و پررنگ کردن نقش دولت مطرح<br />

میشود [5] .[1]<br />

CSR<br />

از جمله اقداماتی که در رابطه با CSR انجام شده است میتوان به گزارشگري چند گانه<br />

5<br />

ISO 26000 و اصولی اشاره کرد که سازمان ملل متحد براي سرمایهگذاري با<br />

مسئولیت ایجاد کرده که به عنوان راهنمایی براي واحدهاي تجاري به کار میرود [8][1]. با این<br />

تفاسیر میتوان گفت CSR مشابه بسیاري از اصول است با این تفاوت که الزامات اجرایی ندارد.‏<br />

، 4 (TBL)<br />

تاریخچه و تعاریف CSR<br />

واژهي ‏"مسئولیت اجتماعی سازمان"‏ در اواخر دههي<br />

1960 و اوایل دهه 1970 پس از واژهي<br />

‏"ذي نفع"،‏ به معناي افرادي که تحت تاثیر فعالیت هاي سازمان هستند،‏ مورد استفاده قرار گرفت.‏<br />

این واژه براي این استفاده شد که مالکان سازمان را فراي سهامداران نشان دهد.‏ این رویکرد در<br />

6<br />

نتیجهي کتاب تاثیر گذار ادوارد فریمن به نام ‏"مدیریت استراتژیک:‏ با رویکرد ذینفع"،‏ بود که در<br />

سال 1984 منتشر شد[‏‎8‎‏].‏<br />

به طور تاریخی مفهوم غالب در بازار اقتصادي آزاد وارد حوزهي نهادي گردید.‏<br />

CSR<br />

کشمکش میان محرك هاي اقتصادي و شکل چندذینفعی از CSR به سطحی رسید که شکل و<br />

60

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

وارد بحث شد.‏ بنابراین تحقیقات و فعالیت هاي CSR در یک تناقض میان مفهوم<br />

آزادي و مشارکت داوطلبانه و در نقطهي مقابل مسئولیت اجباري اجتماعی مانده است [2].<br />

تعریف در میان سازمان ممکن است از تعریف سخت گیرانه ‏"موثر بر ذي نفعان"‏<br />

متفاوت باشد و شامل تلاش هاي خیرخواهانه و داوطلبانه هم باشد.‏ CSR ممکن است مبتنی بر<br />

منابع انسانی،‏ توسعه تجاري یا ارتباطات عمومی بخش هاي یک سازمان باشد یا میتواند یک<br />

واحد جداگانه باشد که به مدیرعامل گزارشگري میکند یا مستقیما به هیئت مدیره گزارش دهد.‏<br />

حتی برخی شرکت ها ممکن است ارزش هاي از نوع CSR را بدون یک تعریف یا تیم اجرایی به<br />

اجرا برسانند[‏‎6][3‎‏].‏<br />

CSR<br />

معناي CSR<br />

رویکردهاي CSR<br />

روند تاریخی نشان میدهد که مفسران میان مکتب کانادایی و آنگلوساکسن براي<br />

7<br />

تمایز قائل میشوند.‏ رویکرد معمول در مورد CSR نوعدوستانه است.‏ این رویکرد شامل اهداهاي<br />

پولی به سازمان هاي محلی ست که براي توسعهي کشورها به کار میرود.‏ برخی سازمان ها این<br />

CSR<br />

رویکرد را از جهت که توانایی هاي افراد را بالا نمی برد،‏ نمی پسندند.‏ رویکرد دیگر به CSR<br />

مشارکت مستقیم استراتژي هاي CSR در استراتژي هاي سازمان است.‏ رویکرد دیگر که ایجاد<br />

ارزش تسهیم شده نام دارد مبتنی بر این عقیده است که موفقیت شرکت و رفاه اجتماعی<br />

با هم ارتباط دارند.‏ واحد تجاري به نیروهاي کار سالم و تحصیل کرده و منابع پایدار نیاز دارد تا<br />

بتواند اثر بخش باشد.‏ براي اینکه اجتماع بتواند پیشرفت کنند،‏ باید تجارت هاي سودآور و رقابتی<br />

ایجاد شوند و سود،‏ درآمد مالیات و فرصت براي نوعدوستی ایجاد کنند.‏<br />

8<br />

برخی شرکت ها نیز از استراتژي الگوبرداري براي رقابت با صنعت خود در زمینه سیاست ها،‏<br />

(CSV)<br />

اجرا و اثربخشی CSR استفاده میکنند.‏ این استراتژي شامل مروري بر پیشگامان عرصه CSR و<br />

اندازه گیري و ارزیابی اثرات آن سیاست ها بر اجتماع و محیط است و اینکه چگونه مشتریان<br />

استراتژیهاي رقابتی CSR را درك میکنند [8].<br />

رویکرد نهادي اما مسئولیت شرکت در قبال اجتماع<br />

تعریف میکند.‏ با این وجود<br />

درستی از وجود ندارد [2].<br />

CSR<br />

را به صورت انتظارات اجتماع از شرکت<br />

ماهیت تاریخی و سیاسی نهادها نشان میدهد که تعریف دقیق و<br />

61

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

حسابداري اجتماعی<br />

و CSR<br />

ماهیت وجودي CSR براي این بوده است که شرکت ها مسئولیت فعالیت هاي خود را بر<br />

عهده بگیرند و براي اینکه یک واحد تجاري مسئولیت تمام فعالیت هایش را بر عهده بگیرد باید<br />

پاسخگو باشد.‏ حسابداري اجتماعی مفهومی است که ارتباط میان اثرات اجتماعی و محیطی<br />

فعالیت هاي اقتصادي سازمان در مورد منافع گروه خاصی در اجتماع یا کل اجتماع را به تصویر<br />

میکشد و بر مفهوم پاسخگویی اجتماعی تاکید دارد،‏ بنابراین عنصر مهمی از CSR است [7]. در<br />

حقیقت حسابداري اجتماعی رویکردي براي گزارشگري فعالیت هاي سازمان است که اهمیت<br />

تفکیک رفتارهاي مربوط به اجتماع،‏ تعیین افرادي که شرکت در قبال آن ها نسبت به عملکرد<br />

اجتماعی خود پاسخگوست و توسعه مقیاس ها و تکنیک هاي گزارشگري را بیان<br />

براي سازمان ها میتواند براساس ماهیتشان متفاوت باشد و<br />

مقیاس و ماهیت و<br />

کمی سازي آن دشوار است.‏ برخی تحقیقات میان فعالیت هاي اجتماعی و محیطی و عملکرد مالی<br />

ارتباط پیدا کرده اند[‏‎6‎‏].‏ با این وجود امکان دارد شرکت ها در پی بازده هاي مالی کوتاه مدت در<br />

میکند [3].<br />

مزایاي CSR<br />

قبال استراتژي هاي CSR خود نباشند.‏<br />

انتقادها در مورد CSR<br />

منتقدان به CSR همچون طرفداران مواردي مرتبط با آن را عنوان میکنند.‏ این موارد شامل<br />

با هدف و ماهیت کسب و کار و انگیزهي سوال برانگیز براي مشارکت در CSR<br />

است که شامل نگرانی در مورد ریاکاري و عدم صداقت است.‏<br />

ارتباط CSR<br />

میلتون فریدمن یکی از افرادي است که در زمینه CSR نظریات قابل بحثی دارد.‏ وي در<br />

مقالهاي تحت عنوان ‏"مسئولیت اجتماعی شرکت ها افزایش سودشان است"،‏ بحث میکند که<br />

هدف شرکت حداکثر کردن بازده سهامداران است و از آن جا که تنها افراد میتوانند مسئولیت<br />

اجتماعی داشته باشند،‏ شرکت ها تنها نسبت به سهامدارانشان مسئولیت دارند نه در مقابل کل<br />

جامعه.‏ شرکت ها از دید فریدمن مصنوعی هستند و مسئولیت هاي مصنوعی دارند.‏ وي معتقد است<br />

مدیران نماینده افرادي هستند که شرکت را تاسیس کرده اند و بنابراین اولین مسئولیت مدیران در<br />

62

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

قبال آن هاست.‏ با انجام فعالیت هایی خارج از مسیر سوددهی شرکت توسط مدیران،‏ در حقیقت<br />

منابع مالی سهامداران،‏ کارکنان و حتی مشتریان را در راهی مصرف میشود که شاید آن ها مایل<br />

نباشند.‏ وي بیان میکند افراد میتوانند در صورت تمایل خودشان بخشی از وجوه خود را از طریق<br />

سازمان هاي مربوطه براي فعالیت هاي اجتماعی مصرف کنند.‏ وي به علاوه اشاره میکند ورود<br />

سازمان ها به حیطهي فعالیت هاي اجتماعی در حقیقت ورود آن ها به حوزهاي تخصصی شامل<br />

شناسایی نیازها،‏ تخصیص منابع و فعالیت هایی از این دست است که مسلماً‏ نهادهاي تخصصی از<br />

قیبل دولت در اجراي آن موفق ترند و هزینهي کمتري صرف میکنند در مقایسه با اینکه هر یک<br />

از شرکت ها به تنهایی به این حوزه وارد شود.‏ به طور کلی با وجود اینکه فریدمن معتقد است<br />

شرکت ها بایستی قوانین جامعهاي که در آن فعالیت میکنند رعایت کنند ادعا میکنند شرکت ها<br />

هیچ مسئولیت دیگري نسبت به اجتماع ندارند [5].<br />

برخی منتقدان معتقدند که CSR در دست شرکت هایی چون ،BP مک دونالد و BAT<br />

است تا بدین وسیله بر فعالیت هاي مخرب خود سرپوش بگذارند یا بسیاري شرکت ها از استراتژي<br />

براي جلب حمایت عمومی و حضور در بازار جهانی استفاده میکنند.‏ به علاوه از آنجا<br />

که مصرف کنندگان روز به روز با خطراتی که محیط زیست و منابع طبیعی محدود را تهدید<br />

میکند آشنا میشوند به مصرف محصولاتی روي میآورند که هر چه بیشتر دغدغه هاي اخلاقی و<br />

محیطی آن ها را اجرایی<br />

میکنند [4].<br />

هاي CSR<br />

معرفی تئوري نهادي<br />

واژهي ‏"نهاد"‏ طبقه بندي را در ذهن تداعی میکند که تحت شرایط خاص X، نوع خاصی از<br />

Z عمل ،Y<br />

را انجام دهد.‏ نوع خاصی از انجام کار نهادي در نظر گرفته میشود در صورتی که<br />

فعالیت خلاف آن انتظار برود با اعتراض اجتماعی روبرو شود.‏ این هم شامل شکل رسمی و هم<br />

غیر رسمی نهادها را در بر<br />

نظریه نهادي و ‏"بنیادگرایی جدید"،‏ ‏"یک چارچوب ذهنی براي تحقیق در زمینه جامعه<br />

میگیرد [2].<br />

شناسی سازمانی"‏ به وجود میآورد.‏ در این نظریه سازمان ها به صورت نهادي مورد تجزیه و<br />

تحلیل قرار میگیرند.‏ هدف اصلی در این تجزیه و تحلیل توجه به جنبه هاي دستوري ‏(هنجاري)‏<br />

10<br />

در حسابداري اجتماعی و زیست محیطی است [1].<br />

9<br />

63

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

نظریه نهادي معتقد است که شرکت باید با محیطی که در آن فعالیت میکند تطابق داشته<br />

11<br />

باشد.‏ چنین تطابقی منجر به افزایش پایایی ، مشروعیت و دستیابی به منابع میشود.‏ هم چنین نظریه<br />

نهادي موافق پایبندي به قوانین و مقررات خارجی است.‏ بنابراین موضوعات مرتبط با مسئولیت<br />

اجتماعی و رفتار زیست محیطی و دیگر مسائل اخلاقی که در ‏"حسابداري جدید"‏ مطرح شده<br />

است،‏ از نظر نظریه نهادي لازم الاجراست [1].<br />

12<br />

یک الگوي نهادي یا ‏"جعبه ابزار"‏ که توسط لوسبري در سال 1997 پیشنهاد شده است،‏<br />

13<br />

یکی از کاربردهاي عملی براي تئوري نهادي جدید است.‏ جعبه ابزار نهادي یک ماتریس دو<br />

بعدي از رویکردهاي نهادي است که به توضیحات در زمینه حسابداري اجتماعی و تغییر،‏ کمک<br />

میکند.‏<br />

تئوري نهادي و CSR<br />

تحقیقات و فعالیت هاي CSR در یک تناقض میان مفهوم آزادي و مشارکت داوطلبانه و در<br />

نقطهي مقابل مسئولیت اجباري اجتماعی مانده است.‏ تئوري نهادي به نظر میرسد میتواند توضیح<br />

دهد چگونه مرزهاي میان تجارت و اجتماع به شیوه هاي مختلف ساخته میشود و درك ما از<br />

اثربخشی CSR در حوزهي گسترده نهادي از حاکمیت اقتصادي را بالا میبرد [2].<br />

علاوه بر اینکه CSR به عنوان یک عمل داوطلبانه در نظر گرفته میشود،‏ تئوري نهادي CSR<br />

را در یک حوزهي وسیع تر از حاکمیت اقتصادي قرار میدهد و با شکل هاي مختلف از قبیل<br />

بازار و قوانین توصیف میکند.‏ تئوري هاي نهادي اقتصاد بازار را در ترکیب با حوزهي وسیع تري<br />

از شبکه هاي اجتماعی،‏ ارتباطات تجاري و قواعد سیاسی میدانند.‏<br />

با تاکید بر نقش نهادي ،CSR<br />

میتوان CSR<br />

را از جنبه هاي دیگر مورد تجزیه و تحلیل قرار<br />

داد.‏ با نگاه متفاوت و به صورت نهادي به CSR مشخص میشود که هنوز اجزاي تشکیل دهندهي<br />

آن در هالهاي از ابهام قرار دارند.‏ تا چه حد شرکت ها باید این مقوله را مورد توجه قرار دهند(‏C‏)،‏<br />

چه استاندارد هایی براي مسئولیت اجتماعی مورد قبول است ‏(‏S‏)و شرکت نسبت به چه کسانی<br />

پاسخگوست(‏R‏)؟ [2].<br />

64

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

جعبه ابزار نهادي،‏ کاربرد عملی تئوري نهادي در CSR<br />

14<br />

یک الگوي نهادي یا ‏"جعبه ابزار"‏ که توسط لوسبري در سال 1997 پیشنهاد شده است،‏<br />

یکی از کاربردهاي عملی براي تئوري نهادي جدید است.‏<br />

15<br />

جعبه ابزار نهادي یک ماتریس دو<br />

2<br />

بعدي از رویکردهاي نهادي است که به توضیحات در زمینه حسابداري اجتماعی و تغییر،‏ کمک<br />

میکند..‏ بعد این ماتریس همانطور که در شکل دیده میشود عبارتند از:‏ نظریه کنش و سطح<br />

توضیح.‏<br />

1<br />

در نظریه لوسبري رویه ها از نظر کنش از یک دیدگاه<br />

میتواند به عنوان عادت یا مسائل<br />

روتین در نظر گرفته شود.‏ در سوي دیگر این دیدگاه،‏ رویکردهایی هستند که توصیفاتشان برمبناي<br />

ارزش ها و علایق است.‏<br />

سطح توضیح هم میتواند در سطح کلان یا خرد باشد.‏ توضیحات خرد در زمینه ایجاد یا تغییر<br />

نهادي،‏ بر این تمرکز دارد که چه طور فعل و انفعالات میان مردم یا سازمان ها موتور محرك<br />

هستند.‏ از طرف دیگر،‏ توضیحات ممکن است بر این متمرکز باشد که چه طور عوامل با<br />

ساختارهاي کلان مثل رفتارهاي جمعی،‏ سازمان هاي اجتماعی،‏ سیستم هاي فرهنگی،‏ و دولت<br />

عوامل کلیدي هستند که تغییرات نهادي را موجب<br />

16<br />

میشوند.‏ پیش از این،‏ تلاش ها در زمینه<br />

حسابداري زیست محیطی و اجتماعی تنها بر توضیحات خرد و پیوند میان سازمان و جامعه متمرکز<br />

بود.‏<br />

سطح توضیح<br />

کلان<br />

خرد<br />

نظریه کنش<br />

سیستم فرهنگی<br />

فعل و انفعالات<br />

عادات/روتین ها<br />

سازمان اجتماعی<br />

کار و سازمان<br />

علایق/ارزش ها<br />

بخش اول-‏<br />

سازمان اجتماعی-‏ سطح کلان توضیح درباره اینکه چگونه<br />

کنش به وسیله ارزش ها و منافع انجام میشود<br />

در اینجا تمرکز تحقیق در مورد این است که سیستم هاي اجتماعی کلان چگونه ساخته<br />

میشوند و چگونه فعالیت آتی را درون این سیستم ها شکل میدهند".‏ بنابراین دید کلان/منافع<br />

65

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

حاکی از تمایلات اجتماعی بین دولت،‏ شرکت هاي بزرگ،‏ شهروندان و طرفداران محیط زیست<br />

است.‏<br />

بخش دوم-‏ کار و سازمان-‏ توضیح در سطح خرد درباره اینکه چگونه<br />

عمل به وسیله ارزش ها و منافع اجرا میشود<br />

همانند بخش اول،‏ تاکید بر توضیحات مبتنی بر ارزش ها و منافع است.‏ با این وجود،‏ به جاي<br />

17<br />

نگاه به سیستم هاي اجتماعی با مقیاس بزرگ و فعالیت در این سیستم ها،‏ موضوع مورد بحث<br />

فعالیت هاي درون سازمان یا بین یک سازمان و محیط جانبی آن است و اینکه چه میزان فشار براي<br />

تغییر درسازمان وجود دارد.‏<br />

بخش سوم-‏ فعل و انفعالات-توضیح در سطح خرد درباره اینکه چگونه<br />

عمل به وسیله عادات انجام میشود<br />

دردید خرد/عادات،‏ حسابداري زیست محیطی را به عنوان یک عمل که صرفا براي تطابق<br />

انجام میشود در نظر میگیرد.‏ با این وجود،‏ توجه به حسابداري محیطی به میزانی که تنها براي<br />

حفظ ظاهر و تشریفات به کار میرود،‏ هم در این بخش میتواند توضیح داده شود.‏<br />

18<br />

بخش چهارم-‏ سیستم فرهنگی - توضیح در سطح کلان در مورد اینکه<br />

چگونه فعالیت به وسیله عادات برانگیخته میشود<br />

بخش چهارم توجه را به سطح کلان توضیحات در زمینه کنش ها که به وسیله عادات و<br />

روزمرگی مشخص شده است،‏ جلب میکند.‏ رویکردهاي تحقیق و مطالعات موجود در بخش<br />

چهارم بر سیستم هاي دانشی وسیع تر مثل فرهنگ،‏ آیین و مراسم و چارچوب هاي سطح بالاتر<br />

تاکید دارند.‏<br />

ناپایداري در چشم انداز سیاسی میتواند به ما کمک کند تا درك کنیم که چگونه زمان<br />

بندي،‏ سازماندهی و پذیرش طرح هاي حسابداري زیست محیطی طبق محتواي ملی متفاوت است.‏<br />

محققان ساختار و تغییر سازمانی را با این پیش فرض شرح میدهد که افراد ترجیح میدهند عدم<br />

66

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

اطمینان را کاهش دهند و فرایندهاي نهادي عدم اطمینان را رفع کرده اند.‏ فرایندهاي تقلیدي ‏(که<br />

19<br />

به معنی پذیرش عناصر موفقیت دیگران است)‏ هم یک عنصر فرهنگی هستند [1].<br />

تئوري نهادي و انتقادات به CSR<br />

یکی از مهمترین منتقدان به CSR همانطور که اشاره شد میلیتون فریدمن است که در یکی از<br />

مقالات خود به تندي از CSR انتقاد میکند.‏ با توجه به مباحث مطرح شده در مورد تئوري نهادي<br />

و کاربرد آن در ،CSR این بحث و جدل دیگر جایی ندارد چرا که دیگر CSR معناي قبلی خود<br />

را به عنوان مجموعهاي از فعالیت هاي اختیاري و داوطلبانه شرکت یا مدیریت را از دست داده<br />

است.‏ کاربرد این تعریف افسانهاي این بود که CSR میتواند به عنوان دکور استفاده شود،‏ چرا<br />

که شرکت ها به صورت داوطلبانه و اختیاري دست به فعالیت هاي اجتماعی میزدند . از دیدگاه<br />

20<br />

به عنوان یک عمل داوطلبانه،‏ مختص یک شرکت و اختیاري بین تجارت و جامعه<br />

شکست خورده به حساب میآید.‏<br />

تئوري نهادي توجه محققان را به این مسئله ساده جلب میکند که شرکت به عنوان یک واحد<br />

تجاري در میان نهادهاي ‏"سیستم هاي تجاري"‏ قرار دارد.‏ در مفهوم انگلوساکسن ممکن است به<br />

نهادي CSR<br />

معناي سیاست ها و برنامه هاي داوطلبانه باشد اما در سایر مفاهیم،‏ بخش R از طریق<br />

قانون،‏ عرف،‏ مذهب و سایر نهادها شکل میگیرد.‏ این واقعیت که CSR داوطلبانه است نمی<br />

تواند به درستی رابطه واحد تجاري و اجتماع را بیان کند و خواستگاه آن رابه درستی منعکس<br />

کند.‏<br />

در CSR<br />

نتیجه گیري<br />

واژهي نهاد این معنا معناي اجبار را در ذهن تداعی میکند.‏ اگر مسئولیت هاي اجتماعی<br />

سازمان را به عنوان یک مسئولیت نهادي در نظر بگیریم،‏ آنگاه مفهوم داوطلبانه بودن و اختیاري<br />

بودن آن از بین میرود.‏ جعبه ابزار نهادي که در این مقاله به آن اشاره شد فعالیت هاي اجتماعی<br />

سازمان را از چهار جنبه مجزا مورد بررسی قرار داد و این موضوع را نشان داد که این فعالیت ها<br />

میتواند منشا و علل متفاوتی داشته باشد و در صورت اجباري بودن آن باید به تمام این جنبه ها<br />

67

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

توجه کرد چرا که اجراي مسئولیت هاي اجتماعی در سازمان نیازمند تغییر است و باید دید این<br />

تغییر چه بخش هایی از سازمان را تحت تاثیر قرار میدهد.‏<br />

با این تفاسیر اگر نظرات میلتون فریدمن در زمینه مسئولیت اجتماعی شرکت را به یاد بیاوریم،‏<br />

وي معتقد بود وجوهی که مدیریت براي انجام مسئولیت اجتماعی بکار میبرد در شرکت هاي<br />

سهامی متعلق به سهامداران و در شرکت هاي تک مالکی متعلق به کارکنان یا مشتریان است و<br />

مدیریت وجوهی را استفاده میکند که آنها اگر تمایل داشتند خودشان از محل وجود در دست<br />

خود مسئولیت اجتماعی خود را انجام میدادند.‏ حال اگر به CSR طبق تئوري نهادي به عنوان یک<br />

اجبار نگاه کنیم این انتقاد کمرنگ میشود.‏ چرا که اختیار مدیریت در انجام فعالیت هاي اجتماعی<br />

و جنبهي داوطبانهي CSR کمرنگ میشود.‏<br />

پی نوشت<br />

1<br />

3<br />

4<br />

منظور از نظم خودکار در اینجا این است که شرکت بدون اینکه تحت نظارت دولتی یا هر گونه نظارت<br />

خارجی باشد مسائل اخلاقی و قانونی را رعایت کند.‏<br />

2<br />

مدل تجاري جنبه هاي حیاتی واحد تجاري از قبیل اهداف،‏ استراتژي ها،‏ مسائل زیربنایی،‏ ساختار سازمانی و<br />

فرایندهاي عملیاتی شرکت را در بر میگیرد.‏<br />

طبق نظریه مشروعیت theory) ،(Legitimacy واحدهاي تجاري به دنبال این هستند که از نگاه اشخاص<br />

خارج از سازمان مشروعیت داشته باشند.‏ اساس نظري مشروعیت بر این است که میان واحد تجاري و جامعه قرارداد<br />

اجتماعی وجود دارد.‏<br />

حسابداري اجتماعی و زیست محیطی به این نکته توجه دارد که عملکرد واحد تجاري تنها در حوزه مالی و<br />

اقتصادي نیست و علاوه بر آین ها باید به عملکرد هاي اجتماعی و زیست محیطی نیز توجه نمود.‏ این تفکر به ایجاد<br />

شیوه ي جدید گزارشگري به نام گزارشگري 3 گانه Reporting) (Triple Bottom-Line منجر گردید.‏<br />

5<br />

ISO 26000<br />

R. Edward Freeman<br />

Philanthropy<br />

6<br />

7<br />

8<br />

Benchmark<br />

9<br />

استاندارد جهانی است که در رابطه با CSR اعطا میشود<br />

نظریه هاي حسابداري را میتوان بر حسب دستوري بودن و توصیفی بودن طبقه بندي کرد.‏ تئوري هاي<br />

دستوري یا هنجاري که در این جا به آن اشاره شده است،‏ از قضاوت هاي ارزشی استفاده میکند.‏ در چنین تئوري<br />

68

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

10<br />

هایی حداقل یک فرض وجود دارد که میگوید چیزها چگونه باید باشند.‏ طرفداران تئوري هنجاري یا دستوري سعی<br />

دارند براي یک رویداد مالی بهترین روش حسابداري را کشف و ارائه کنند در حالی که طرفداران تئوري هاي<br />

توصیفی سعی دارند به روابطی که واقعا وجود دارند و افراد به کار میبرند،‏ دست یابند.‏<br />

حسابداري اجتماعی و زیست محیطی به این نکته توجه دارد که عملکرد واحد تجاري تنها در حوزه مالی و<br />

اقتصادي نیست و علاوه بر آین ها باید به عملکرد هاي اجتماعی و زیست محیطی نیز توجه نمود.‏ این تفکر به ایجاد<br />

شیوه ي جدید گزارشگري به نام گزارشگري 3 گانه Reporting) (Triple Bottom-Line منجر گردید.‏<br />

11 stability<br />

12 Tool kit<br />

13 Institutioal tool kit<br />

14 Tool kit<br />

15 Institutioal tool kit<br />

16<br />

18<br />

.<br />

19<br />

وجود یک فرایند فرهنگی اساس فرایند تصمیم گیري و قضاوت را تعیین مینماید.‏ فرهنگ از طریق عناصر،‏<br />

ابعاد و اجزاي تشکیل دهنده خود موارد زیر را تعیین میکند:‏ ساختار سازمانی مورد پذیرش،‏ رفتار سازمانی و محیط<br />

حسابداري.‏ هر فرهنگی الگوهایی را میپذیرد که مورد قبول اعضاي جامعه خود است.‏ بنابراین افراد به این دلیل خود<br />

را با نوعی رفتار خاص وفق میدهند که رفتار مزبور میتواند نواعی نیاز فرهنگی آن ها را تامین کند<br />

17 Large-scale<br />

محیط فرهنگی به عنوان یک سیستم ملی یا منطقهاي شامل زبان،‏ آداب و رسوم،‏ مذهب،‏ قانون،‏ آموزش و<br />

سازمان هاي اجتماعی،‏ فناوري و فرهنگ مادي است.‏ هافستد در سال 1997 فرهنگ را به این صورت تعریف نموده<br />

است:‏ تمایل به ترجیح وظایف یا امور خاص نسبت به دیگري و ارزش هاي فرهنگی طریق ویژهاي از رفتارند که به<br />

وسیله جامعه یا فرد ترجیح داده میشوند.‏<br />

در این جا به چند مورد از ابعاد فرهنگی ارائه شده توسط هافستد اشاره میشود که عبارتند از اجتناب از عدم<br />

اطمینان،‏ فرد گرایی و فاصله قدرت.‏ اجتناب از عدم اطمینان میزانی است که اعضاي یک فرهنگ در موقعیت هاي<br />

مبهم و ناشناخته احساس تهدید و ترس میکنند.‏ فرد گرایی متعلق به جوامعی است که همبستگی میان افراد ضعیف<br />

است و هر شخص از خود و خانواده اش محافظت میکند.‏ فاصله قدرت اندازهاي است که اعضاي کمتر قدرتمند<br />

انجمن ها و سازمان ها درون یک جامعه انتظار دارند و میپذیرند که قدرت به صورت نامساوي توزیع شده است.‏<br />

20 Ad hoc<br />

منابع<br />

1. Ball Amanda, Craig Russell (2010), "Using neo-institutionalism to<br />

advance social and environmental accounting, Critical Perspectives on<br />

Accounting" , 21, pp283–293<br />

2. Brammer Stephen, Jackson Gregory, Matten Dirk (2012) "Corporate<br />

Social Responsibility and institutional theory: new perspectives on<br />

private governance", Socio-Economic Review 10,pp 3–28<br />

69

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

3. D. Crowther, "Social and Environmental Accounting" (London:<br />

Financial Times Prentice Hall, 2000), p. 20<br />

4. Eisingerich, A.B.; Rubera, G.; Seifert, M.; Bhardwaj, G. (2011). "Doing<br />

Good and Doing Better Despite Negative Information The Role of<br />

Corporate Social Responsibility in Consumer Resistance to Negative<br />

Information". Journal of Service Research, 14, pp 60–75<br />

5. Friedman, Milton, "The Social Responsibility of Business is to Increase<br />

its Profits". The New York Times Magazine 1970-09-13<br />

6. Orlitzky, Marc; Frank L. Schmidt, Sara L. Rynes (2003). "Corporate<br />

Social and Financial Performance: A Meta-analysis" Organization<br />

Studie 24 (3): 403–441.<br />

7. R.H. Gray, D.L.Owen & K.T.Maunders, Corporate Social Reporting:<br />

Accounting and accountability (Hemel Hempstead: Prentice Hall, 1987)<br />

p. IX<br />

8. www.Wikipedia.com/corporate social responsibility<br />

70

يها<br />

دا ه ا ا<br />

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

سهمی از رویاي<br />

تعهدي<br />

چکیده<br />

*<br />

امیر محمدي<br />

دانشجوي دکتري حسابداري دانشگاه علامه طباطبایی<br />

استفاده از مدل حسابداري شبهبازرگانی در چارچوب گزارشگري بخش عمومی سازمان حسابرسی<br />

همزمان با استفاده از این مدل در حسابداري بخش عمومی برخی کشورها و بیانیههاي مفهومی بخش<br />

عمومی هیئت تدوین استانداردهاي مالی بینالمللی،‏ راه را براي استفاده از تجربه کشورهاي پیشرو در<br />

این زمینه مهیا میسازد.این تحقیق با بهرهگیري از مطالعات جدید در حوزه به کارگیري مدل شبه<br />

بازرگانی و بادرنظر گرفتن شرایط محیطی و اقتصادي کشور با رویکردي کتابخانهاي به بررسی و نقد<br />

استفاده از مدل شبهبازرگانی در چارچوب گزارشگري بخش عمومی سازمان حسابرسی پرداخته است.با<br />

در نظر گرفتن مباحث پیرامون این مدل و استفاده از مبناي تعهدي در پیشنویس بخش اول چارچوب<br />

نظري گزارشگري بخش عمومی سازمان حسابرسی تحت عنوان ‏"اهداف گزارشگري مالی"‏ در این<br />

نوشتار سعی در بررسی ابعاد گوناگون موضوع گردیده است.‏<br />

در نتیجه<br />

این بررسی،‏ سوالاتی به شرح زیر مطرح گردید:‏<br />

آیا در مدیریت بخش عمومی،‏ تحولی ایجاد شده ‏،که در راستاي آن نظام گزارشگري هم متحول<br />

گردیده است؟<br />

دلیل<br />

این در<br />

اصلی وجود تحول در گزارشگري بخش عمومی برخاسته از این<br />

چارچوب نظري،‏ با چه رویکردي بر حسابداري تعهدي تاکید شدهاست؟<br />

پیشنویس،‏ کدام است؟<br />

آیا حسابداري تعهدي در بخش خصوصی بهدرستی عمل میکند،‏ تا در بخش عمومی هم مناسب<br />

باشد؟<br />

واژه<br />

کلیدي:‏<br />

مدیریت<br />

نوین<br />

بخش عمومی،‏<br />

مدیریت<br />

نوین مالی<br />

بخش عمومی،‏<br />

شبهبازرگانی،‏ حسابداري تعهدي و چارچوب نظري گزارشگري بخش عمومی سازمان حسابرسی.‏<br />

مدل<br />

*<br />

نویسنده مسئول:‏amirmohamadi82@yahoo.com

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

مقدمه<br />

88<br />

مدیریت نوین و مدیریت مالی نوین بخش عمومی در اواخر قرن بیستم در بسیاري از کشورها<br />

آغاز گردید.‏ با این دو رویکرد جدید،‏ دولتهاي مختلف با ساختارهاي سیاسی متفاوت اصلاحات<br />

گوناگونی به ویژه استفاده از حسابداري تعهدي در بخش عمومی را اجرا نمودند.‏ این اصلاحات<br />

شامل نوآوريهاي جدید در بحث ادبیات گزارشگري مالی نبود بلکه بخش اعظم آن بر مبناي<br />

دیدگاهها و روشهاي سنتی مدیریت کسب و کار بخش خصوصی میباشد که به بخش عمومی<br />

منتقل شدهاند.‏<br />

هدف اصلی مدیریت نوین بخش عمومی افزایش کارایی و اثربخشی و در نتیجه کاهش<br />

اندازه و گستره بخش عمومی برپایه تئوري انتخاب عمومی و همچنین تخصیص کارآمد منابع<br />

محدود براساس قیمتهاي رقابتی است.‏ در نتیجه حسابداري تعهدي و سازوکار قیمتگذاري در<br />

کنار تصمیمگیري غیرمتمرکز و بودجهبندي عملیاتی بهعنوان سازوکارهاي افزایش کارایی بخش<br />

عمومی در مدیریت نوین بخش عمومی مورد توجه قرار گرفت etal;2007) .(Olson and<br />

در ایران نیز همگام با این تغییرات و احساس نیاز به تدوین چارچوبی نظري براي گزارشگري<br />

مالی بخش عمومی،‏ در سال پیشنویسی از مفاهیم نظري گزارشگري بخش عمومی با عنوان<br />

‏"بخش اول:‏ اهداف گزارشگري مالی"‏ جهت نظرخواهی توسط سازمان حسابرسی منتشر شد.‏<br />

اگر چه ارائه این پیش نویس همراه با مسائل و مشکلاتی بوده اما به اعتقاد صاحبنظران<br />

گزارشگري بخش عمومی،‏ آغاز این حرکت و ادامه آن در مسیري همراه با آگاهی و شناخت<br />

کافی از ویژگیهاي محیطی و براساس مطالعات پذیرفتنی،‏ امري در خور و پسندیده<br />

مینماید(باباجانی،‏<br />

هدف اصلی این نوشتار بحث در مورد نقاط قوت و ضعف چارچوب نظري گزارشگري مالی<br />

بخش عمومی منتشره از سوي سازمان حسابرسی نمیباشد،‏ بلکه با استفاده از دیدگاههاي رایج در<br />

باب تحول در نظام حسابداري و گزارشگري بخش عمومی برخی موارد مهم در این زمینه مورد<br />

بررسی قرار گرفتهاست.‏<br />

.(1389<br />

72

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

مدیریت نوین و مدیریت مالی نوین بخش عمومی<br />

اصلاحات مدیریت نوین و مدیریت مالی نوین بخش عمومی عنصر اساسی تغییر ساختار<br />

بخش عمومی و تغییرات اساسی در سازمانهاي عمومی،‏ رفتار سازمانی و انتظارات اجتماعی در<br />

سالهاي اخیر بهشمار میرود.‏ این اصلاحات در سالهاي اخیر اثرات قابل ملاحظهاي بر گستره،‏<br />

ماهیت،‏ ارائه و مدیریت خدمات عمومی گذاردهاست.‏<br />

تئوريهاي مختلفی از طریق شناسایی و تجزیه و تحلیل نقش و محركهاي تحولات مدیریتی<br />

در بخش عمومی،‏ در تبیین این تحولات نقش داشتهاند که از مهمترین این تئوريها میتوان به<br />

تئوري انتخاب عمومی اشاره نمود.‏ براساس این تئوري،‏ سیاستمدارن و دیوانسالاران دولتی بیش<br />

از آنکه به منافع عموم فکر کنند،‏ مطلوبیتهاي شخصی خود را در اشکال گوناگون دنبال<br />

میکنند.‏ این رفتار حداکثرسازي مطلوبیت و فعالیتهاي منافعمحور منجر به بودجههاي پرخرج و<br />

اضافه عرضه خدمات عمومی گردیده و منجر به اسراف،‏ هزینههاي بالا و بنابراین،‏ عدم کارایی<br />

خواهد گردید.‏<br />

همچنین در این نوع مدیریت،‏ ازطریق تحریف جریان اطلاعات،‏ از نظارت بخش عمومی<br />

ممانعت به عمل میآید،‏ زیرا برخلاف رابطه نمایندگی ساده در بخش خصوصی،‏ در بخش عمومی<br />

لایههاي مختلفی از نمایندگان وجود دارد و در نتیجه وجود عدم تقارن اطلاعاتی،‏ دیوانسالاران<br />

نسبت به عموم مردم از مزیت رقابتی برخوردار بوده و این امر موجب گزینش نادرست و خطرات<br />

اخلاقی در اقدامات مدیران بخش عمومی میگردد(‏etal;2006‎ .(Pina and<br />

باباجانی(‏‎1389‎‏)‏ بیان میکند که مدیریت نوین بخش عمومی بر روندي تاکید میکند که به<br />

سوي برونسپاري بیشتر وظایف دستگاههاي اجرایی و تمرکز بیشتر بر رقابتی کردن خدمات<br />

نهادهاي این بخش چشم دوخته است.‏ اصلاحاتی که مدیریت عمومی نوین پرچمدار آن است،‏<br />

بیشتر بر افزایش کارایی و کاهش بهاي خدمات در نهادهاي بخش عمومی،‏ از طریق سازوکارهاي<br />

مورد استفاده در موسسههاي بخش خصوصی که مبتنی بر بازار رقابتی و همراه با مدیریت<br />

ضابطهمند به اجرا در میآید،‏ تحقق مییابد.‏ بهبیان دیگر،‏ تحت این رویکرد مدیریتی،‏ دولتها در<br />

این اندیشه هستند که منابع بالقوهاي میتواند از سوي نهادهاي بخش خصوصی و از طریق<br />

مشارکتها،‏ برونسپاري خدمات و اجراي طرحها و پروژههاي مبتنی بر تامین مالی مشترك دولت و<br />

73

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

بخش خصوصی،‏ به بخش عمومی انتقال یابد.‏ از اینرو،‏ برخی اظهار میدارند که این بدین معنی<br />

است که مدلهاي مدیریت بخش خصوصی،‏ فعالیتهاي سنتی بخش عمومی را در برگرفته است.‏<br />

برخی دیگر براین عقیده میباشند که در چنین رویکردي،‏ بخش عمومی از طریق انعقاد قرارداد و<br />

یا از طریق مشارکت در ارائه خدمات به شهروندان با نهادهاي بخش خصوصی به طور کامل<br />

همکاري میکنند(‏Barret;2004‎‏).‏<br />

بنابراین،‏ هدف اصلی این اصلاحات در بخش عمومی،‏ ایجاد تحولاتی با محوریت کارایی و<br />

اثربخشی در ارائه خدمات عمومی بودهاست.‏ همچنین در کنار مدیریت نوین بخش عمومی،‏<br />

مدیریت مالی نوین بخش عمومی به منظور ارائه راهحلهایی براي مسائل روزافزون مالی در فرآیند<br />

اصلاح مدیریت بخش عمومی در مرکز اهمیت قرار گرفته است.‏<br />

با بروز مفاهیم مدیریت مالی نوین بخش عمومی،‏ اساسیترین اصلاحات،‏ حرکت بهسوي<br />

حسابداري تعهدي است که گامی اساسی و برگشت ناپذیر در بخش عمومی میباشد.‏ حسابداري<br />

تعهدي از این منظر بیانگر علائق دولتها در بهبود پاسخگویی،‏ شفافیت و مشارکت شهروندان به<br />

عنوان نمادهاي حاکمیت نوین و ارتقاي اعتماد شهروندان به دولت میباشد.‏<br />

از دیدگاه باباجانی(‏‎1389‎‏)،‏ مفاهیم مدیریت نوین بخش عمومی،‏ بر فرآیندي تاکید مینماید<br />

که با تنظیم اهداف در قالب بودجهبندي عملیاتی آغاز گردیده و با تخصیص منابع به عنوان<br />

وروديها و اجراي فعالیتها ادامه مییابد تا محصولاتی نظیر کالا و خدمات،‏ تولید یا خریداري و<br />

ارائه گردد.‏ در واقع با نگاهی اجمالی به ویژگیهاي اصلی رویکرد مدیریت نوین عمومی،‏ گویاي<br />

این واقعیت است که این رویکرد اساسا برایفاي مسئولیت پاسخگویی عملیاتی دولتها تمرکز<br />

مینماید و به ایفاي مسئولیت پاسخگویی مالی اهمیت چندانی نمیدهد.‏<br />

چارچوب نظري گزارشگري مالی بخش عمومی"اهداف گزارشگري مالی"‏ ایران<br />

در سال 88، سازمان حسابرسی با انتشار پیش نویس بخش اول چارچوب نظري گزارشگري<br />

بخش عمومی با عنوان"اهداف گزارشگري مالی"‏ سعی در شروع حرکتی براي تدوین چارچوبی<br />

مدون براي گزارشگري در بخش عمومی نمود.‏ با بررسی کلی این پیشنویس میتوان به راحتی به<br />

این نکته پی برد که تمرکز اصلی این بیانیه بر پاسخگویی عملیاتی بهجاي پاسخگویی مالی میباشد<br />

و از این منظر در بند<br />

23<br />

بیان میگردد که استفاده از مبناي تعهدي به منظور انعکاس تمام داراییها<br />

74

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

و بدهیها و همه درآمدها و هزینهها امري اجتناب ناپذیر میباشد.‏ با توجه به این موارد میتوان<br />

گفت که هدف اصلی این پیشنویس ایجاد تحول در نظام حسابداري و گزارشگري بخش عمومی<br />

میباشد و مرکز ثقل این تحول همان استفاده از مبناي تعهدي میباشد.‏ همان موضوعی که در<br />

مفاهیم مدیریت مالی نوین بخش عمومی تبلور یافتهاست.‏ اما این موضوع که آیا تحول در مدیریت<br />

بخش عمومی منجر به تحول در نظام گزارشگري بخش عمومی میگردد یا بالعکس بحث بیشتري<br />

میطلبد.‏ البته همراستا بودن این دو موضوع از منظر این نوشتار به دور نبودهاست،‏ اما بهرحال باید<br />

توجه داشت که سیستم حسابداري و گزارشگري بخش عمومی در راستاي ایفاي مسئولیت<br />

پاسخگویی از منظر ایجیري(‏Ijiri;1983‎‏)‏ به عنوان طرف سوم،‏ تنها تسهیل کننده فرآیند<br />

پاسخگویی و پاسخخواهی میباشد و صرفا نظام گزارشگري مبتنی بر ایفاي مسئولیت پاسخگویی<br />

باعث افزایش پاسخگویی نمیگردد بلکه نیاز به پاسخگویی و پاسخخواهی از این منظر مقدم بر<br />

نظام گزارشگري مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی میباشد.‏ با این اوصاف،‏ سوال نخست در اینباره<br />

میتواند بدین شکل مطرح گردد که ‏"آیا در مدیریت بخش عمومی تحولی ایجاد شده است که<br />

نظام گزارشگري هم در راستاري آن متحول گردیده است؟"‏<br />

این مباحث را میتوان بیشتر در ادبیات مربوط به تحول در نظام گزارشگري بخش عمومی<br />

دنبال نمود.‏<br />

تحول در حسابداري بخش عمومی<br />

مدل اصلی و اصلاحی<br />

اقتضایی تحول در گزارشگري بخش عمومی تحت عنوان مدل<br />

لادر(‏Luder;2001‎‏)‏ اذعان میدارد،‏ تحولاتی که برخی از کشورها در نظام گزارشگري بخش<br />

عمومی خود ایجاد نمودهاند،‏ از عوامل محیطی،‏ ساختاري و رفتاري تاثیر پذیرفتهاست.‏ در این مدل<br />

وجود محركهایی همچون بحرانهاي مالی و اقتصادي،‏ رسواییهاي مالی،‏ ظهور ایدههاي نوین و<br />

احساس نیاز به تحول از عوامل اصلی یک تحول برشمرده شدهاست.‏ همچنین در این مدل،‏ در<br />

اجراي تحول نظام گزارشگري بخش عمومی بر وجود نهادهاي حرفهاي،‏ دانشگاهیان،‏ هیئتهاي<br />

تدوین استاندارد و سایر نهادهاي درگیر به عنوان گردانندگان تحول در کنار مقامات دولتی و<br />

75

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

سیاستگذاران(پیش برندگان سیاسی تحول)‏ و مرتبط با ساختارهاي قانونی،‏ حکومتی،‏ اداري و<br />

فرهنگی و نحوه چیدمان تحول،‏ تاکید شدهاست.‏<br />

از منظر تحلیل باباجانی در سال<br />

89<br />

و پس از انتشار پیشنویش چارچوب نظري گزارشگري<br />

بخش عمومی از سوي سازمان حسابرسی،‏ تمامی موارد ذکر شده در مدل تحول لادر در حدي<br />

نیست که از آن بتوان به صورت مطمئنی به عنوان دلایل اصلی تحول در گزارشکري مالی بخش<br />

عمومی یاد کرد.‏<br />

با توجه به این تحلیل،‏ سوال دومی که در اینجا پیش میآید این است که ‏"دلیل اصلی وجود<br />

تحول در گزارشگري بخش عمومی برخاسته از این پیشنویس کدام است؟"‏<br />

علاوه براین،‏ گادفري و دلوین(‏‎1996‎‏)،‏ با شناسایی عواملی که منحصرا به کشورهاي در حال<br />

توسعه مربوط میشوند،‏ بیان میکنند که تقاضاي سازمانهاي بینالمللی در ازاي اعطاي کمک<br />

هاي مالی میتواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم فرایند تحول را تحریک نماید و یا بهبود اعتبار و<br />

شهرت بینالمللی نیز موجب تحول در این کشورها میگردد<br />

مورد این موارد براي کشورمان نیاز به بررسی و تحقیق بیشتر دارد.‏<br />

(Luder;2001)<br />

که اظهارنظر در<br />

حسابداري تعهدي؛ تحول یا ابزار تحول<br />

هر چند استفاده از حسابداري تعهدي منجر به شناسایی هزینهها و درآمدها در زمان وقوع آنها<br />

میشود،‏ اما در مورد مالیاتها و پرداختهاي انتقالی امکان بهکارگیري مبنایی به جز مبانی نزدیک<br />

به مبناي نقدي ممکن نمیباشد.‏ علاوه براین،‏ در حسابداري بخش عمومی،‏ مفهوم تطابق نیز یک<br />

مساله مشکلساز میباشد،‏ چرا که معیار مناسبی براي تطابق پرداختها و دریافتها وجود ندارد و<br />

همچنین در این مورد رابطه مستقیمی بین خدمات و درآمدها وجود ندارد.‏ از اینرو،‏ استفاده از<br />

مبناي تعهدي به عنوان مدل حسابداري نمی تواند بیانگر تحول در حسابداري بخش عمومی<br />

باشد(‏Luder;2001‎‏).‏<br />

براساس مدلهاي فرآیندهاي اقتصادي بخش عمومی،‏ ساختار حسابداري سازمانهاي عمومی<br />

نسبت به بستر متناظر آن در شرکتهاي بخش خصوصی،‏ پیچیدهتر میباشد.‏ بنابراین مدل<br />

76

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

1<br />

حسابداري جداگانهاي براي استفاده در سازمانهاي عمومی تحت عنوان حسابداري کمرال ایجاد<br />

گردیدهاست.‏ حسابداري کمرال براساس نظر ناسی و مونسن(‏‎1996‎‏)‏ سه ویژگی مهم دارد:‏<br />

الف-‏ در این نوع از حسابداري،‏ مدیریت پولی و کنترل نقدي در کانون توجه میباشد.‏<br />

ب-‏ وظیفه اصلی این نوع حسابداري،‏ حصول اطمینان از اجراي بودجه مصوب میباشد چرا<br />

که بودجه نقش حیاتی در اقتصاد بخش عمومی بازي میکند.‏<br />

ج-‏ در این شیوه،‏ ترازنامه جامعی وجود ندارد چرا که هدف،‏ اندازهگیري داراییها یا محاسبه<br />

سود نمیباشد.‏<br />

ناسی و مونسن با برشمردن این سه ویژگی بیان میکنند که حسابداري کمرال در تحول<br />

حسابداري بخش عمومی بیشتر کشورها موثر بوده و در سالهاي اخیر تعداد فزایندهاي از کشورها<br />

درصدد جایگزینی آن با حسابداري تعهدي در بخش عمومی میباشند.‏<br />

2<br />

از سوي دیگر،‏ مطابق با تئوري نهادي سازمانها به فشارهاي ایجادشده از جانب محیطهاي<br />

نهادي خود پاسخ داده و در واکنش به تغییرات در انتظارات و قواعد رسمی،‏ ساختارها و رفتارهایی<br />

را اتخاذ مینماید که بیشترین ارزش اجتماعی را داشته باشد(‏Deegan;2006‎‏).‏<br />

براساس این تئوري،‏ پذیرش حسابداري تعهدي را میتوان به عنوان فرایند مطابقت با تمایلات<br />

و خواستههاي ذينفعان و محیط بیرونی قلمداد نمود.‏ بنابراین اگر حسابداري تعهدي را بتوان به<br />

عنوان نمادي از مسئولیتپذیري دانست،‏ میتوان گفت که سازمانها این رویکرد را مورد پذیرش<br />

قرار خواهند داد.‏ اما بهرحال،‏ این گونه بهنظر میرسد که پذیرش حسابداري تعهدي در پیشنویس<br />

3<br />

مزبور و شیوه عمل شهرداري تهران،‏ از نوع تقلیدي مفهوم همریختی در تئوري نهادي میباشد.‏<br />

علاوه براین،‏ صاحب نظرانی همچون کریستنسن و رومل ;j (Christiaens, ;.j Rommel,<br />

بیان میکنند که بهکارگیري<br />

استانداردهاي حسابداري واحدهاي انتفاعی علیرغم تغییرات زیاد تحت عنوان مدل حسابداري<br />

شبه بازرگانی،‏ بهدلیل وجود تفاوتهاي بنیادي قابل پذیرش نمیباشد.‏ همچنین،‏ باید دانست که<br />

ظهور حسابداري شبهبازرگانی ریشه در تفکر افرادي دارد که از کشورهایی همچون استرالیا و<br />

2008) و راب و نیوبري(‏‎2007‎ S.; (Alen, R; Newberry,<br />

4<br />

نیوزلند در کمیته بخش عمومی هیئت استانداردهاي بینالمللی حسابداري مالی<br />

وارد شدهاند؛ تا<br />

جایی که وورملن رئیس این کمیته بیان میکند که " حسابداري،‏ حسابداري است و حسابرسی،‏<br />

77

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

حسابرسی...‏ روشهایی که در بخش عمومی و خصوصی بهکار میرود،‏ یکسان است.‏ من متوجه<br />

نمیشوم که چرا حسابهاي دولت،‏ که چیزي به جز یک شرکت بزرگ نمیباشد،‏ باید متفاوت از<br />

حسابهاي سایر شرکتها باشد..."(‏‎2007‎ S.; (Alen, R; Newberry, .<br />

از منظر راب و نیوبري،‏ استفاده از مدل گزارشگري شبهبازرگانی تنها ناشی از فرآیندهاي<br />

سیاسی و بدون در نظر گرفتن قانون اساسی در نظام گزارشگري بخش عمومی وارد شدهاست.‏ آنها<br />

5<br />

با استفاده از مدل حل مسئله ‏"سطل نخاله " بیان میکنند که مدل حسابداري شبهبازرگانی تنها یک<br />

راهحل در دسترس و راحت براي افراد بانفوذ براي حل مشکل گزارشگري بخش عمومی میباشد.‏<br />

راهحلی آماده و بدون هزینه که با نفوذهاي سیاسی موجبات استفاده از مبناي تعهدي در حسابداري<br />

بخش عمومی را فراهم میسازد.‏<br />

با توجه به مقایسه نحوه استانداردگذاري بخش عمومی در هیئت استانداردهاي بینالمللی<br />

حسابداري مالی و هیئت تدوین استانداردهاي حسابداري دولتی امریکا و بیانیههاي منتشره توسط<br />

این دو نهاد میتوان به روشنی تفاوت در حل مسئله را به نظاره نشست.‏ آنجا که باباجانی(‏‎1389‎‏)‏ نیز<br />

بیان میکند که راه تدوین یک چارچوب نظري مناسب براي بخش عمومی در ایران از گستره<br />

مطالعات تطبیقی گسترده و در نظر گرفتن عوامل محیطی و ساختاري کشورمان میگذرد.‏<br />

بنابراین،‏ سوال سوم؛ ‏"در این چارچوب نظري،‏ با چه رویکردي بر حسابداري تعهدي تاکید<br />

شدهاست؟"‏<br />

حسابداري تعهدي در عمل<br />

حسابداري تعهدي در بخش عمومی موجب جلب توجه بیش از حد به ابعاد مالی در<br />

گزارشهاي مالی دورهاي میگردد.‏ حسابداري تعهدي در بخش بازرگانی عمدتا براي<br />

اطلاعرسانی به تامینکنندگان منابع مالی شرکت داراي اهمیت میباشد.‏ چارچوب اصلی<br />

حسابداري تعهدي برمبناي ارائه اطلاعات مربوط به پیامد عملیات شرکت و اثر آن بر ثروت<br />

خالص سرمایهگذار در شرکت طراحی شدهاست.‏ همچنین این چارچوب؛ اطلاعات سودمندي را<br />

براي سایر استفادهکنندگان مانند اعتباردهندگان فراهم میسازد.‏ بااین حال،‏ مربوط بودن اطلاعات<br />

در بخش خصوصی باز هم در سایه رسواییهاي اخیر(‏ نظیر انرون و ورلدکام)‏ زیر سوال رفتهاست.‏<br />

78

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

علاوه براین،‏ در بخش عمومی هیچ سرمایهگذاري وجود ندارد،‏ و حسابداري تعهدي اطلاعاتی<br />

مشابه بخش خصوصی فراهم میسازد که در جهت علایق سرمایهگذاران میباشد و در نتیجه تمام<br />

استفادهکنندگان بخش عمومی نیز باید از آن بهره برند.‏<br />

علاوه براین،‏ در بخش خصوصی علاوه بر وجود سرمایهگذاري براي کسب بازده،‏ میان<br />

خدمات ارائه شده و درآمدهاي کسب شده رابطه مستقیم وجود دارد،‏ در حالی که در بخش<br />

عمومی نه تنها سرمایهگذاري با هدف کسب بازده وجود ندارد بلکه میان مالیاتهاي اخذ شده و<br />

خدمات ارائه شده رابطه مستقیمی وجود ندارد و همچنین مباحثی همچون دموکراسی،‏ کالاها و<br />

رفاه عمومی و منافع عمومی وجود دارد.‏<br />

همچنین،‏ حسابداري تعهدي در بخش خصوصی به درستی از سوي تهیهکننده و استفادهکننده<br />

درك نمی شود چه برسد به بخش عمومی که اکثر استفادهکنندگان آن،‏ سیاستمدارانی هستند که<br />

بهراحتی حسابداري تعهدي را درك نمیکنند.‏ بنابراین میتوان گفت که یکی از مهمترین<br />

استفادهکنندگان اطلاعات در بخش عمومی یعنی سیاستمدارن به کلی در نظر گرفته نمیشود<br />

.(Olson and etal;2007)<br />

و در نهایت،‏ سوال چهارم،‏ آیا حسابداري تعهدي در بخش خصوصی بهدرستی عمل میکند،‏<br />

تا در بخش عمومی هم مناسب باشد؟<br />

نتیجهگیري<br />

در این نوشتار با بیان مباحثی پیرامون تحول در نظام گزارشگري بخش عمومی،‏ مدل<br />

حسابداري شبهبازرگانی و حسابداري تعهدي و همچنین در نظر گرفتن شرایط محیطی و ساختاري<br />

کشورمان،‏ موضوعاتی در مورد حسابداري تعهدي در بخش عمومی بیان گردید.‏ در این راستا با<br />

طرح چهار سوال اساسی پیرامون این موضوع،‏ شامل:‏<br />

آیا در مدیریت بخش عمومی،‏ تحولی ایجاد شده است که در راستاي آن نظام گزارشگري<br />

هم متحول گردیده است؟<br />

دلیل اصلی وجود تحول در گزارشگري بخش عمومی برخاسته از این پیشنویس،‏ کدام<br />

است؟<br />

79

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

در این چارچوب نظري،‏ با چه رویکردي بر حسابداري تعهدي تاکید شدهاست؟<br />

آیا حسابداري تعهدي در بخش خصوصی بهدرستی عمل میکند،‏ تا در بخش عمومی هم<br />

مناسب باشد؟<br />

سعی در ارائه مباحثی در زمینه تدوین چارچوب نظري گزارشگري مالی بخش عمومی شد تا<br />

استفاده از حسابداري تعهدي در بخش عمومی بدون شناخت کافی در مورد مبانی نظري مبانی<br />

حسابداري و معیارهاي اندازهگیري و همچنین شرایط استفاده از این مبنا در سایر کشورها و<br />

بهخصوص کشورهاي پیشروي نظام گزارشگري بخش عمومی نباشد.‏<br />

پی نوشت<br />

1 Cameral Accounting<br />

2 Institutional Theory<br />

3 Isomorphism<br />

4 IFAC<br />

5 Garbage Can<br />

.1<br />

.2<br />

منابع<br />

سازمان حسابرسی.(‏‎1388‎‏).‏ مفاهیم نظري گزارشگري بخش عمومی،‏ بخش اول،‏ اهداف<br />

گزارشگري مالی.‏ تهران.‏<br />

باباجانی،‏ جعفر.‏ (1389). ‏"ضرورت تدوین استانداردهاي حسابداري و گزارشگري مالی<br />

بخش عمومی و چالشهاي فراروي آن".‏ فصلنامه حسابرس.‏ شماره<br />

.49<br />

3. Alen, R; Newberry, S. (2007). "Globalization: governmental<br />

accounting and International Financial Reporting Standards". Socio-<br />

Economic Review. Volume 5, Issue 4, pp. 725-754.<br />

4. Barrett P.j., (2004). "Financial Management in the Public Sector- How<br />

accrual accounting and budgeting enhances governance and<br />

accountability", Driving Governance and Accountability CPA Forum.<br />

5. Christiaens, j.; Rommel, j. (2008). "Accrual accounting reforms: only<br />

businesslike (part of) governments". Financial Accountability &<br />

Management, Volume 24, Issue 1, pages 59–75.<br />

80

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

6. Deegan, c. (2006). Financial Accounting Theory. McGraw-Hill<br />

Australia.<br />

7. Ijiri, y. (1983). "On the accountability-based conceptual framework of<br />

accounting". Journal of Accounting and Public Policy .vol. 2.<br />

8. Luder, k. (2004). "Research in comparative governmental accounting<br />

over the last decade achievement and problems, 7th CIGAR<br />

Conference.<br />

9. Olson, O.; Humphrey, C.; Guthrie, J. (2007). "Into the Shadows – A<br />

Reflection on International Developments in Public Sector<br />

Accounting". Working Paper.<br />

10. Pina, V.; Torres, L.; Yetano, A. (2006). "Accruals accounting in the<br />

public sector: why this successful trajectory" 4th international<br />

conference on accounting, auditing and management in public sector<br />

reforms.<br />

81

يها<br />

دا ه ا ا<br />

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

بررسی تأثیر اندازه شرکت در توسعه سیستم هاي اطلاعاتی<br />

حسابداري رایانهاي<br />

*<br />

(CAIS) در شرکت هاي تولیدي استان بوشهر<br />

جواد مرادي<br />

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت<br />

محمد رضا پژوهی<br />

استادیار گروه حسابداري دانشگاه شیراز<br />

حسین حیدري<br />

کارشناسی ارشد حسابداري،‏ دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت<br />

چکیده<br />

این تحقیق به بررسی تأثیر اندازه شرکت در توسعه سیستم هاي اطلاعاتی حسابداري رایانهاي در<br />

شرکت هاي تولیدي استان بوشهر پرداخته است.‏ به این منظور تأثیر عامل اندازه شرکت ‏(تعداد<br />

کارکنان)‏ روي عوامل مؤثر در توسعه سیستم هاي اطلاعاتی در شرکت تولیدي مورد بررسی قرار<br />

گرفته و تأثیر عامل اندازه روي هر یک از عوامل در قالب یک فرضیه در سطح اطمینان %95 آزمون<br />

شده است.‏ داده هاي پژوهش با استفاده از روش پرسشنامهاي از 90 شرکت که با روش نمونه گیري<br />

تصادفی انتخاب شده اند،‏ جمع آوري شده است.یافته هاي پژوهش حاکی از این است که استفاده<br />

مدیران از خروجی هاي سیستم،‏ مدیران،‏ دانش حسابداري مدیران،‏ تعهد مدیران،‏ مهارت<br />

حسابداران در زمینه رایانه،‏ یافتن طراحان ذیصلاح و استفاده از متخصصین در شرکت هاي با بیش از<br />

150 کارمند،‏ تفاوت معنی داري با شرکت هاي کمتر از‎150‎ کارمند دارد؛ و در شرکت هاي با بیش از<br />

150 کارمند،‏ سیستم ها توسعه یافته تر هستند.‏<br />

دانش IT<br />

کلید واژگان:‏ سیستم اطلاعات حسابداري،‏ سیستم حسابداري رایانه اي،‏ توسعه سیستم حسابداري،‏<br />

اندازه شرکت.‏<br />

*<br />

نویسنده مسئول:‏h_headari521@yahoo.com

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

مقدمه<br />

در محیط بسیار رقابتی امروز،‏ اطلاعات براي موفقیت سازمان جنبه حیاتی دارد ‏(فوویزا و<br />

1<br />

نسرین،‏ . استفاده از سیستمهاي اطلاعاتی،‏ سازمانها را در رسیدن به نقطه بهینه کمک<br />

میکند زیرا استفاده مؤثر از این ابزار منجر به شناخت رقبا و دیگر مزیتهاي رقابتی میشود<br />

2<br />

‏(مالین،‏ . براي موفقیت یک سازمان در بلندمدت،‏ داشتن یک سیستم اطلاعاتی مؤثر،‏<br />

ضروري است زیرا بدون ابزار نظارتی مناسب،‏ نمیتوان کیفیت عملکرد سازمان را سنجید.‏<br />

مدیریت جهت تصمیمگیري،‏ نیازمند اطلاعاتی است که عموماً‏ بهوسیله سیستمهاي اطلاعاتی<br />

حسابداري فراهم میشود ‏(حیدري،‏ 1385). سیستمهاي اطلاعاتی حسابداري (AIS) براي تمامی<br />

3<br />

. گزارشهاي حسابداري،‏ منبع اصلی<br />

سازمانها جنبه حیاتی دارد ‏(محمدسوري،‏<br />

4<br />

اطلاعات براي مدیریت میباشد ‏(اسماعیل و متزین،‏ . مالکان و مدیران شرکتها،‏<br />

براي حفظ و بقاء خود در بازار به اطلاعات حسابداري بهروز،‏ صحیح و بههنگام نیاز دارند<br />

5<br />

. اطلاعات سیستم اطلاعاتی حسابداري،‏ به عنوان ابزار مدیریت<br />

‏(آمیدیو و دیگران،‏<br />

در تصمیمگیري تلقی میگردد و هدف از ایجاد و گسترش آن کمک به مدیریت میباشد،‏ اگر<br />

مدیریت به هر دلیلی از آن اطلاعات استفاده ننماید،‏ آن اطلاعات هیچگونه ارزشی نخواهد داشت<br />

‏(بهرامفر و رسولی،‏ 1377). یکی از عوامل مهم عدم استفاده مدیران از اطلاعات،‏ این است که<br />

اطلاعات کیفیت لازم را نداشته باشد.‏ این مطلب که اطلاعات مالی داراي کلیه ویژگیهاي کیفی<br />

(36 :2010<br />

(1 :2009<br />

(146 :2011<br />

(3 :2011<br />

(2004<br />

باشد بسیار مطلوب است اما ویژگیهاي کیفی و بهویژه دو ویژگی ‏"مربوط بودن"‏ و ‏"قابلیت اتکا"‏<br />

غالبا با هم رابطه معکوس داشته و تقویت یکی یه بهاي تضعیف دیگري تمام میشود و همین<br />

موجب گردیده که نتوان تمام ویژگیهاي کیفی اطلاعات حسابداري رابه طور همزمان یکجا جمع<br />

کرد ‏(مشکی و مقدم،‏ 1383). رایانه ابزاري است که بهوسیله آن،‏ اطلاعات حسابداري میتواند هم<br />

ویژگی مربوط بودن ‏(تهیه اطلاعات در مدت زمان مناسب)‏ و هم ویژگی قابلیت اتکا ‏(صحت و<br />

دقت)‏ را یکجا داشته باشد ‏(اسماعیل و متزین،‏<br />

:2003<br />

6<br />

.<br />

(2009<br />

پیشرفتهاي ،IT باعث پیشرفت و ارتقاء کامپیوترها شده است ‏(دالسی و نسیتنیس،‏<br />

7<br />

46-45) . امروزه،‏ تقریباً‏ تمام سازمانها در امور تجاري روزمرهشان از کامپیوتر استفاده میکنند.‏<br />

روز به روز که کامپیوترها کوچکتر،‏ سریعتر،‏ ارزانتر و از نظر کاربردي آسانتر میشوند،‏<br />

84

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

کامپیوتري کردن کارهاي حسابداري نیز توسعه خواهد یافت.‏ سازمانهایی که فعالیتهاي<br />

حسابداريشان را قبلاً‏ بهطور دستی انجام میدادند،‏ امروزه میتوانند بهوسیله کامپیوتر آن فعالیتها<br />

را بهصورتی مؤثرتر و کارآمدتر از قبل انجام دهند ‏(فوویزا و نسرین،‏<br />

8<br />

2) . تحول مستمر در<br />

:2011<br />

تکنولوژي اطلاعات ،(IT) تأثیر مهمی بر سیستم اطلاعات حسابداري (AIS) داشته است ‏(دالسی<br />

9. سیستمهاي حسابداري،‏ در موفقیت یا شکست یک مؤسسه<br />

و نسیتانیس،‏<br />

تجاري امروزي،‏ نقش حیاتی ایفا میکنند ‏(آمیدیو و همکاران،‏<br />

اطلاعاتی حسابداري خوب،‏ میتوانند به ارزیابی عملکرد سازمان و مدیران آن کمک کنند.‏<br />

شرکتهایی که سیستم حسابداري مطلوب و خوبی دارند در جلب نظر مثبت و مطلوب ارائه -<br />

کنندگان سرمایههاي مالی موفقترند ‏(آمیدیو و همکاران،‏ 155). سیستم اطلاعات<br />

حسابداري بهویژه سیستم اطلاعات حسابداري رایانهاي،‏ بهعنوان یک منبع اولیه اطلاعات،‏ براي<br />

ایجاد اطلاعات بهموقع و مربوط بهمنظور کمک به سازمانها در مدیریت کردن تجارتشان،‏<br />

11<br />

. سیستم اطلاعات حسابداري رایانهاي،‏ سرعت تهیه<br />

حیاتی است ‏(اسماعیل و متزین،‏<br />

10<br />

. سیستمهاي<br />

(146<br />

:2011<br />

:2011<br />

(1 :2009<br />

(46-45<br />

:2003<br />

صورتهاي مالی را بالا میبرد و بر نقاط ضعف انسانی در پردازش دادهها،‏ غلبه میکند ‏(محمد -<br />

12<br />

سري،‏ 2010، ص‎36‎‏)‏ . علیرغم اهمیت سیستمهاي حسابداري رایانهاي و استفاده گسترده از آن،‏<br />

تحقیقات نسبتاً‏ کمی در این حوزه صورت گرفته است.‏ تعداد زیادي از نویسندگان در کشورهاي<br />

مختلف،‏ در مورد کمبود تحقیقات در حوزه AIS نقطه نظرات مشابهی دارند ‏(آمیدیو و همکاران<br />

(146 :2011<br />

13<br />

،. بنابراین این مطالعه میتواند به پرکردن این شکاف کمک کند.‏<br />

مبانی نظري<br />

در برخی از سیستمها،‏ تقریباً‏ تمام گزارشهاي تولید شده براي مدیران تولید،‏ هرگز خوانده<br />

نمیشود.‏ این گزارشها به عنوان گزارشهاي بیارزش تلقی میشوند و مملو از ارقامی است که<br />

هیچ تاثیري بر فرآیند اتخاذ تصمیم یا تجزیه و تحلیل ندارد ‏(عربمازاریزدي،‏ فتحاللهی و<br />

کامرانی،‏‎1386‎‏:‏ 42). مدیران شرکتها و مؤسسات نسبت به اهمیت و نقش اطلاعات تهیه شده<br />

توسط کامپیوترها در جهت اتخاذ تصمیمات منطقی و صحیح آگاه نیستند ‏(پژوهی و عربمازار -<br />

یزدي،‏‎1373‎‏:‏ 48). تصمیمگیريهاي مالی از نظر مدیران مالی شرکتهاي ایرانی آنقدر اهمیت<br />

85

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

ندارد که لزومی به تهیه اطلاعات مالی توسط کامپیوترها وجود داشته باشد ‏(همان منبع).‏ اکثر<br />

مالکان یا مدیران شرکتهاي کوچک و متوسط از ارزش اطلاعات حسابداري آگاهی ندارند و از<br />

این اطلاعات در تصمیمات خود استفاده نمیکنند ‏(اسماعیل و متزین،‏<br />

پایین بودن دانش مالک یا مدیر،‏ پایین بودن دانش حسابداري مالک یا مدیر،‏ بالابودن<br />

هزینهها،‏ عدم استفاده از خدمات مشاورهاي شرکتهاي حسابداري و نبود یک نرمافزار مناسب در<br />

بازار،‏ از مهمترین دلایل عدم توسعه سیستمهاي اطلاعاتی حسابداري رایانهاي در شرکتهاي<br />

کوچک و متوسط غیرتولیدي مالزي میباشند ‏(اسماعیل و متزین،‏ 4). در استرالیا،‏<br />

شرکتهاي کوچکی که از استفاده نمیکنند یکی از مهمترین دلایلی که عنوان کردهاند<br />

14<br />

،2009 ص‎6‎‏)‏ .<br />

:2009<br />

CAS<br />

IT<br />

این بوده است که مدیران و مالکانشان فاقد دانش و مهارتهاي IT هستند ‏(برین و همکاران،‏<br />

(9 :2003<br />

15<br />

. مدیران ارشد کسانی هستند که اهداف سازمان و جهتگیريهاي سازمان را درك<br />

کردهاند.‏ اگر سطح بالایی از دانش حسابداري داشته باشند میتوانند نیازهاي اطلاعاتی سازمان<br />

را بهتر درك نمایند و اگر سطح بالایی از دانش IT داشته باشند به دلیل اینکه با تکنولوژيهاي<br />

جدید آشنایی دارند میتوانند نرمافزاري متناسب با نیازهاي اطلاعاتی سازمان تهیه نمایند ‏(اسماعیل<br />

16<br />

. سطح دانش IT مالک یا مدیر،‏ تحصیلات و توانایی مالک یا مدیر در<br />

و کینگ،‏<br />

کارکردن با رایانه،‏ از عوامل مهم و تأثیرگذار در پذیرش سیستمهاي حسابداري رایانهاي در<br />

شرکتهاي کوچک میباشند ‏(برین و همکاران،‏<br />

17<br />

،2003 ص‎3‎‏)‏ .<br />

2007، ص‎4‎‏)‏<br />

تعهد و مشارکت مدیران عامل مهمی در موفقیت سیستم اطلاعاتی است ‏(سجادي و جان -<br />

جانی،‏ 64). اگر مدیران ارشد تعهد درازمدتی براي فعالیتهاي سازمان داشته باشند تلاش<br />

18<br />

براي توسعه سیستم اطلاعاتی بیشتر خواهد شد ‏(دال،‏ . اگر پروژههاي سیستمهاي<br />

اطلاعاتی،‏ پشتیبانی و تعهدات مدیریت را در سطوح مختلف دارا باشند،‏ در این صورت احتمال<br />

زیادي دارد که این فرآیند از نظر کاربران نهایی و هم از نظر افراد فنی سیستمهاي اطلاعاتی و<br />

کارکنان آنها به دید مثبت نگریسته شود ‏(سجادي و جانجانی،‏ 6). حمایت مدیریت<br />

اطمینان میدهد که به اندازه کافی بودجه و منابع براي پیادهسازي موفق سیستم در اختیار میباشد.‏<br />

تغییرات در فرآیندها و عادات کاري،‏ تغییرات سازمانی که به همراه سیستم جدید است زمانی از<br />

:1388<br />

(1985<br />

:1388<br />

19<br />

سوي کاربران پذیرفته میشود که از حمایت مدیریت برخوردار باشد.‏ ‏(لادن و لادن،‏ 2002) . در<br />

86

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

شرکتهایی که مالکین و مدیران از سطوح بالایی از تعهد برخوردارند،‏ همترازي بین سیستمهاي<br />

اطلاعاتی حسابداري رایانهاي با نیازهاي اطلاعاتی سازمان بیشتر است نسبت به شرکتهایی که<br />

مالکین و مدیران آنها از این خصیصه بیبهرهاند ‏(اسماعیل و کینگ،‏<br />

شرط کافی براي اینکه یک سیستم اطلاعاتی حسابداري مبتنی بر کامپیوتر مناسب و درخور<br />

استفاده تولید شود این است که متخصص کامپیوتر،‏ پیشاپیش دانش و فن حسابداري را در حد<br />

عمومی تجربه کرده باشد و متخصص حسابداري که با وي مشورت میشود نیز با سیستمهاي<br />

کامپیوتري آشنا باشد،‏ در غیر اینصورت نتیجه ممکن است درخور استفاده باشد اما چندان مطلوب<br />

نخواهد بود.‏ ‏(میزگرد سیستمهاي اطلاعاتی حسابداري،‏ پرسنل شرکت نقش اساسی در<br />

استانداردسازي سیستمها دارند و مهارت و دانش این گروه ضرورت بسیاري دارد.‏ این مهارت و<br />

دانش از طریق آموزش و تعلیم آنها ایجاد میشود ‏(مالیان،‏<br />

وجود یک کادر حسابداري تماموقت در سازمان میتواند به مدیران و مالکان شرکتها<br />

کمک نماید تا بتوانند نیازهاي اطلاعاتی سازمان را بهتر درك نمایند.‏ در عین حال،‏ وجود یک<br />

20<br />

.<br />

(4 :2007<br />

21<br />

.<br />

.(1374<br />

(2004<br />

22<br />

.<br />

نیز میتواند به مدیران کمک نماید تا نرمافزاري متناسب با نیازهاي اطلاعاتی سازمان تهیه<br />

نمایند ‏(اسماعیل و کینگ،‏<br />

2007، ص‎5‎‏)‏<br />

کادر IT<br />

روش تحقیق<br />

تحقیق حاضر،‏ تحقیقی کیفی از نوع کاربردي است و روش تحقیق آن نیز توصیفی-پیمایشی<br />

است.‏ این تحقیق در سال<br />

تولیدي استان بوشهر است.‏<br />

1390<br />

انجام شده است و قلمرو مکانی آن نیز محدود به شرکتهاي<br />

-1<br />

فرضیات تحقیق<br />

به منظور رسیدن به هدف تحقیق،‏ فرضیههاي زیر مطرح و مورد آزمون قرار میگیرد:‏<br />

بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر استفاده مدیران از خروجیهاي سیستم،‏ تفاوت<br />

معنیداري وجود دارد.‏<br />

87

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر دانش IT مدیران،‏ تفاوت معنیداري وجود<br />

دارد.‏<br />

بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر دانش حسابداري مدیران،‏ تفاوت معنیداري<br />

وجود دارد.‏<br />

بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر تعهد مدیران،‏ تفاوت معنیداري وجود دارد.‏<br />

بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر مهارت حسابداران در زمینه رایانه،‏ تفاوت<br />

معنیداري وجود دارد.‏<br />

بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر مشکلات مربوط به یافتن طراح ذیصلاح،‏<br />

تفاوت معنیداري وجود دارد.‏<br />

بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر استفاده از منابع مشورتی ‏(متخصصین)،‏ تفاوت<br />

معنیداري وجود دارد.‏<br />

-2<br />

-3<br />

-4<br />

-5<br />

-6<br />

-7<br />

متغیرهاي تحقیق<br />

متغیرهاي مستقل<br />

20<br />

149<br />

متغیر مستقل این تحقیق اندازه شرکت است که با توجه به تعریف اسماعیل و کینگ (2007)،<br />

تا 49 نفر،‏ شرکت کوچک و شرکتهایی با تعداد کارکنان 50<br />

شرکتهایی با تعداد کارکنان کارمند،‏ شرکت بزرگ محسوب<br />

نفر،‏ شرکت متوسط و شرکتهایی با بیش از تا میشوند<br />

150<br />

متغیر وابسته<br />

متغیر وابسته عوامل مؤثر بر توسعهیافتگی سیستمهاي اطلاعاتی حسابداري رایانهاي است.‏ این<br />

عوامل عبارتند از استفاده مدیران از خروجیهاي سیستم اطلاعاتی در امر تصمیمگیري،‏ دانش<br />

مدیران،‏ دانش حسابداري مدیران،‏ تعهد مدیران،‏ مهارت حسابداران در زمینه رایانه،‏ وجود طراح<br />

مناسب براي طراحی سیستم و استفاده از متخصصین.‏ براي اندازهگیري متغیرهاي وابسته،‏<br />

شاخصهایی به شرح نگاره زیر ارائه شده است.‏<br />

IT<br />

88

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

ردیف<br />

شاخص<br />

متغیر<br />

فرضیه<br />

استفاده مدیران از اطلاعات ترازنامه<br />

استفاده مدیران از صورتحساب سودوزیان<br />

1<br />

2<br />

بهموقع بودن اظهارنامه مالیاتی<br />

استفاده از قابلیتهاي سیستم مالی موجود<br />

استفاده از صورتجریان وجوه نقد و بودجه نقدي<br />

3<br />

4<br />

5<br />

اعتماد مدیریت به اطلاعات تهیه شده توسط بخش مالی<br />

تأکید بر گزارشهاي درونسازمانی نظیر بودجهها<br />

علاقهمندي مدیریت به مقایسه اطلاعات شرکت با<br />

اطلاعات شرکتهاي دیگر<br />

استفاده مدیران از خروجیهاي سیستم<br />

فرضیه اول<br />

6<br />

7<br />

8<br />

بهموقع بودن صورتهاي مالی اساسی<br />

بهموقع بودن اطلاعات مورد نیاز سازمانهایی مانند تأمین<br />

اجتماعی و اداره دارایی<br />

9<br />

10<br />

11 فروش کالاها و محصولات از طریق اینترنت<br />

دانش<br />

فرضیه دوم<br />

IT مدیران<br />

تبلیغ محصولات از طریق ایمیل<br />

آگاهی مدیران از قابلیتهاي بستههاي نرمافزاري آماده<br />

حسابداري موجود در بازار<br />

12<br />

13<br />

14 آشنایی مدیران با مهارتهاي ICDL<br />

استفاده از اینترنت در راستاي مقاصد مالی<br />

سطح دانش مدیران در ارتباط با ABC<br />

15<br />

16<br />

17 سطح دانش مدیران در ارتباط با کایزن و تولید بههنگام<br />

آموزشهاي لازم براي استفاده از اطلاعات مالی<br />

سطح کلی دانش حسابداري مالی مدیران<br />

آگاهی مدیران از دانش حسابداري<br />

فرضیه سوم<br />

18<br />

19<br />

آشنایی با فرآیندهاي حسابداري و توانمنديهاي سیستم<br />

مالی موجود<br />

20<br />

مشارکت در طراحی سیستم و تعریف نیازهاي اطلاعاتی<br />

مشارکت در مرحله انتخاب سختافزار و نرمافزار سیستم<br />

مشارکت در مرحلهي پیادهسازي سیستم<br />

مشارکت در برنامهریزي براي توسعه ITدر آینده<br />

توانایی کار با برنامه کاربردي معمولی حسابداري<br />

تعهد مدیران<br />

مهارت حسابداران در زمینه رایانه<br />

فرضیه چهارم<br />

فرضیه پنجم<br />

Excel<br />

توانایی کار با نرمافزار مایکروسافت Word<br />

21<br />

22<br />

23<br />

24<br />

25<br />

26<br />

89

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

آموزشهاي لازم در زمینه رایانه<br />

27<br />

28 توانایی کار با نرمافزاريهاي مورد استفاده<br />

توانایی سیستمهاي رایانهاي و مالی موجود در جهت رفع<br />

نیازهاي مالی<br />

29<br />

میزان استفاده از تکنیکهاي حسابداري در طراحی<br />

سیستمهاي مورد استفاده<br />

دانش حسابداري طراحان<br />

مشکلات مربوط به یافتن طراحان<br />

ذیصلاح<br />

فرضیه ششم<br />

30<br />

31<br />

32 رفع مشکلات سیستم توسط طراحان<br />

33 درك نیازهاي اطلاعاتی مدیران توسط طراحان<br />

دیدگاه مدیران مالی<br />

34<br />

35 استخدام یک کادر حسابداري تمام وقت<br />

استخدام یک کادر ITتمام وقت<br />

36<br />

استفاده از خدمات مشاورهاي شرکتهاي حسابداري<br />

منابع مشورتی ‏(متخصصین)‏<br />

فرضیه هفتم<br />

37<br />

استفاده از خدمات مشاورهاي طراحان سیستمهاي<br />

رایانهاي<br />

38<br />

جامعه آماري<br />

جامعه آماري تحقیق شامل مجموعهاي از کارشناسان و مدیران مالی شرکتهاي تولیدي<br />

استان بوشهر میباشد.‏ تعداد واحدهاي صنعتی استان بوشهر در حال حاضر (1390) برابر با<br />

676<br />

فقره است.‏ با توجه به موضوع تحقیق،‏ ضرورت داشت که جامعه آماري تحقیق از ویژگیهاي<br />

خاصی برخوردار باشد.‏ ویژگیهاي فعال بودن و داشتن یک سیستم اطلاعاتی حسابداري رایانهاي<br />

موجب محدود شدن تعداد شرکتهاي تولیدي از<br />

676<br />

شرکت به 227 شرکت شده است.‏ جامعه<br />

مذکور بهگونهاي انتخاب شده است که از جامعیت لازم برخوردار باشد و قابلیت تعمیم به کلیه<br />

شرکتهاي همسان را داشته باشد.‏ براي اینکه احتمال شرکتهایی که از سیستم حسابداري<br />

رایانهاي استفاده میکنند در نمونهگیري افزایش یابد شرکتهاي بسیارکوچک ‏(کمتر از<br />

کارمند)‏ از این مطالعه مستثنی شدهاند.‏<br />

20<br />

در این تحقیق خطاي برآورد معادل %8 و فاصله اطمینان %95 در نظر گرفته شده و<br />

برآوردهاي اولیه در مورد تأیید فرضیهها توسط مشاهدات،‏ معادل<br />

همچنین نمونه انتخاب شده برابر با<br />

0/5<br />

میباشد.‏ 90<br />

در نظر گرفته میشود.‏<br />

90

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

نمونه و روش نمونهگیري<br />

23<br />

روش نمونهگیري به طریق تصادفی طبقهاي بوده است.‏ بدین صورت که جامعه آماري به 9<br />

صنعت ‏(طبقه)‏ تقسیم گردیده،‏ سپس براساس تعداد اعضاء هر صنعت به نسبت تعداد کل جامعه،‏<br />

تعداد نمونه در هر صنعت تعیین شده است و در مرحله بعد از میان هر صنعت،‏ تعداد نمونه تعیین<br />

شده بهصورت تصادفی انتخاب شده است.‏ تعداد شرکتهاي عضو نمونه آماري به تفکیک نوع<br />

صنعت در نگاره زیر ارائه شده است.‏<br />

ردیف<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

6<br />

7<br />

8<br />

9<br />

جمع<br />

نوع صنعت<br />

صنایع غذایی<br />

کانی غیرفلزي<br />

فلزي<br />

ماشینسازي<br />

نساجی<br />

شیمیایی<br />

برق<br />

نیرو محرکه<br />

سلولزي<br />

51<br />

35<br />

15<br />

4<br />

8<br />

60<br />

10<br />

32<br />

12<br />

تعداد<br />

جامعه<br />

0/22<br />

0/15<br />

0/07<br />

0/02<br />

0/03<br />

0/26<br />

0/04<br />

0/14<br />

0/07<br />

درصد<br />

20<br />

14<br />

6<br />

2<br />

3<br />

23<br />

4<br />

13<br />

5<br />

تعداد<br />

نمونه<br />

0/22<br />

0/15<br />

0/07<br />

0/02<br />

0/03<br />

0/26<br />

0/04<br />

0/14<br />

0/07<br />

100<br />

90<br />

100<br />

227<br />

نگاره توزیع شرکتهاي عضو جامعه و نمونه آماري<br />

درصد<br />

ابزار اندازهگیري و روش جمع آوري اطلاعات<br />

روشهاي گردآوري اطلاعات در این تحقیق آمیزهاي از روشهاي تحقیق کتابخانهاي و<br />

میدانی است.‏ در روش کتابخانهاي از طریق مطالعات کتابخانهاي شامل:‏ کتب،‏ مجلات هفتگی و<br />

ماهنامهها،‏ سازمانها و نهادهاي آموزشی و اجرایی،‏ پایاننامههاي تحصیلی،‏ جستجو در پایگاههاي<br />

الکترونیکی اطلاعات مثل اینترنت،‏ ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق و نیز چارچوبی مناسب براي<br />

موضوع فراهم شد.‏ براي جمع آوري اطلاعات در مورد متغیرهاي تحقیق از پرسشنامه استفاده شد.‏<br />

91

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

روایی پرسشنامه با مشاوره با اساتید دانشگاه تأیید شد و پایایی پرسشنامه هم از طریق آزمون<br />

آلفاي کرونباخ با مقدار 0/9203 که توسط نرمافزار SPSS محاسبه شد،‏ تأیید گردید.‏<br />

آزمون فرضیهها<br />

15<br />

آمار توصیفی تحقیق که با استفاده از نرمافزار SPSS تهیه شده است،‏ شامل جنسیت،‏ سمت،‏<br />

مدرك تحصیلی،‏ رشته تحصیلی،‏ تجربه و تعداد کارکنان شرکت است.‏ از نظر جنسیتی،‏ اکثر<br />

پاسخدهندگان (%83/3) را مردان تشکیل میدهند.‏ از نظر سمت،‏ اکثر آزمونشوندهها (%56/7)<br />

مدیران مالی و %18/9 آنها حسابداران هستند.‏ اکثر پاسخدهندگان (%56/7) داراي مدرك<br />

کارشناسی میباشند.‏ رشته تحصیلی اکثر آزمونشوندهها (%68/9) حسابداري میباشد.‏ از لحاظ<br />

تجربه کاري،‏ %43/3 پاسخدهندگان بیشتر از سال سابقه دارند و %38/9 آنها در گروه<br />

سال قرار دارند.‏ اکثر شرکتهاي تولیدي استان (%85/6)، تعداد کارمندانشان کمتر از<br />

24<br />

میباشد.‏ بنابراین،‏ طبق تعریف اسماعیل و کینگ (2007 )، %85/6 شرکتهاي تولیدي استان<br />

25<br />

بوشهر،‏ شرکتهاي کوچک و متوسط میباشند.‏<br />

6-15<br />

150 کارمند<br />

آمار استنباطی<br />

تحلیلهاي آماري با استفاده از آزمون لوین،‏ مقایسه چندگانه ال اس دي،‏<br />

در سطح خطاي %5 انجام میشوند.‏<br />

واریانس یکطرفه<br />

Main Difference<br />

شماره فرضیه<br />

تعداد کارمندان<br />

تعداد کارمندان<br />

درجه اهمیت<br />

0/005<br />

0/000<br />

- 3/28<br />

- 1/2632<br />

150- 50<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

0/005<br />

0/000<br />

3/28<br />

- 0/9351<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

فرضیه اول<br />

بیشتر از 150<br />

0/000<br />

0/000<br />

1/2632<br />

0/9351<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

بیشتر از 150<br />

0/894<br />

0/000<br />

0/894<br />

0/000<br />

- 0/0121<br />

- 1/1772<br />

0/0121<br />

- 1/1650<br />

150- 50<br />

49- 20<br />

فرضیه دوم<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

بیشتر از 150<br />

150- 50<br />

92

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

0/000<br />

0/000<br />

0/057<br />

0/000<br />

0/057<br />

0/000<br />

0/000<br />

0/000<br />

0/175<br />

0/000<br />

0/175<br />

0/000<br />

0/000<br />

0/000<br />

0/408<br />

0/000<br />

0/480<br />

0/000<br />

0/000<br />

0/000<br />

0/025<br />

0/000<br />

0/025<br />

0/000<br />

0/000<br />

0/000<br />

0/231<br />

0/000<br />

0/231<br />

0/000<br />

0/000<br />

0/000<br />

1/1772<br />

1/1650<br />

- 0/1621<br />

- 0/6653<br />

0/1621<br />

- 0/5031<br />

0/6653<br />

0/5031<br />

- 0/1648<br />

- 1/1276<br />

0/1648<br />

- 0/9628<br />

1/1276<br />

0/9628<br />

- 0/0720<br />

- 1/2407<br />

0/0720<br />

- 1/1687<br />

1/2407<br />

1/1687<br />

- 0/1970<br />

- 0/8550<br />

0/1970<br />

- 0/6580<br />

0/8550<br />

0/6580<br />

- 0/1136<br />

- 1/1294<br />

0/1136<br />

- 1/0157<br />

1/1294<br />

1/0157<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

150- 50<br />

فرضیه سوم<br />

فرضیه چهارم<br />

فرضیه پنجم<br />

فرضیه ششم<br />

فرضیه هفتم<br />

بیشتر از 150<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

150- 50<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

بیشتر از 150<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

150- 50<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

بیشتر از 150<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

150- 50<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

بیشتر از 150<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

150- 50<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

بیشتر از 150<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

بیشتر از 150<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

49- 20<br />

150- 50<br />

بیشتر از 150<br />

نگاره نتایج آزمون مقایسه چندگانه<br />

LSD در سطح %5 براي تک تک فرضیات<br />

93

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

آزمون فرضیه اول:‏ بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر استفاده مدیران<br />

از خروجیهاي سیستم،‏ تفاوت معنیداري وجود دارد.‏<br />

براي بررسی وجود تفاوت معنیدار بین دستههاي مختلف تعداد کارمندان از نظر استفاده<br />

مدیران از خروجیهاي سیستم از آنالیز واریانس یکطرفه استفاده میشود.‏ در ابتدا براي تعیین<br />

یکنواختی واریانس در گروهها آزمون لوین به کار برده میشود.‏<br />

بر اساس آزمون همگنی واریانس ‏(لوین)،‏ چون سطح معنیداري بیشتر از است؛ لذا<br />

واریانس گروهها یکنواخت است،‏ بنابراین میتوان از آنالیز واریانس و مقایسه چندگانه به روش<br />

الاسدي استفاده نمود.‏<br />

%5<br />

حال براي بررسی وجود تفاوت معنیدار در گروهها از آزمون واریانس یکطرفه استفاده می -<br />

کنیم.‏ با استفاده از این آزمون مشخص میشود آیا تفاوت معنیداري بین میانگین گروههاي<br />

انتخاب شده وجود دارد یا اینکه میتوان اختلاف بین آنها را معلول تصادف دانست.‏<br />

طبق نتایج حاصل از این آزمون چون سطح معنیداري کمتر از است؛ لذا تفاوت معنی -<br />

داري وجود دارد.‏ براي پیدا کردن گروههاي متفاوت از مقایسه چندگانه استفاده میشود.‏ طبق<br />

نتایج آزمون مقایسه چندگانه،‏ استفاده مدیران از خروجیهاي سیستم در گروه تفاوت<br />

معنیداري با گروه و این گروه نیز تفاوت معنیداري با گروه بیشتر از دارد.‏ بنابراین<br />

میتوان نتیجه گرفت که هرچه تعداد کارکنان بیشتر شود استفاده مدیران از خروجیهاي سیستم<br />

نیز افزایش مییابد.‏<br />

20-50<br />

150<br />

%5<br />

50-150<br />

آزمون فرضیه دوم:‏ بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر دانش IT<br />

مدیران،‏ تفاوت معنیداري وجود دارد.‏<br />

براي بررسی وجود تفاوت معنیدار بین دستههاي مختلف تعداد کارمندان از نظر دانش IT<br />

مدیران،‏ از آنالیز واریانس یکطرفه استفاده میشود:‏ ابتدا براي تعیین یکنواختی واریانس در<br />

گروهها از آزمون لوین استفاده میشود.‏<br />

94

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

%5<br />

بر اساس آزمون همگنی واریانس،‏ چون سطح معنیداري بیشتر از است؛ لذا واریانس<br />

گروهها یکنواخت است،‏ بنابراین میتوان از آنالیز واریانس و مقایسه چندگانه به روش الاسدي<br />

استفاده نمود.‏<br />

حال براي بررسی وجود تفاوت معنیدار در گروهها،‏ از آزمون واریانس یکطرفه استفاده<br />

میکنیم.‏ نتایج حاصل از این آزمون نشاندهنده این است که سطح معنیداري کمتر از است؛<br />

لذا تفاوت معنیداري وجود دارد.‏ براي پیدا کردن گروههاي متفاوت از مقایسه چندگانه استفاده<br />

%5<br />

میشود.‏ نتایج آزمون مقایسه چندگانه نشان میدهد که دانش IT مدیران در گروه 20-50 تفاوت<br />

معنیداري با گروه ندارد.‏ اما بین این دو گروه و گروه بیشتر از 150، تفاوت معنیداري<br />

وجود دارد و مدیران شرکتهاي بیش از کارمند،‏ از دانش بالاتري نسبت به مدیران<br />

شرکتهاي کمتر از 150 کارمند،‏ برخوردارند.‏<br />

IT<br />

150<br />

50-150<br />

آزمون فرضیه سوم:‏ بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر دانش<br />

حسابداري مدیران،‏ تفاوت معنیداري وجود دارد.‏<br />

%5<br />

بر اساس آزمون همگنی واریانس،‏ چون سطح معنیداري بیشتر از است؛ لذا واریانس<br />

گروهها یکنواخت است،‏ حال براي بررسی وجود تفاوت معنیدار در گروهها،‏ از آزمون واریانس<br />

یکطرفه استفاده میشود.‏ چون سطح معنیداري بدست آمده در این آزمون کمتر از %5 است لذا<br />

تفاوت معنیداري وجود دارد.‏ براي پیدا کردن گروههاي متفاوت از مقایسه چندگانه استفاده می -<br />

شود.‏ نتایج آزمون مقایسه چندگانه نشان میدهد که دانش حسابداري مدیران در گروه<br />

تفاوت معنیداري با گروه ندارد.‏ اما بین این دو گروه و گروه بیشتر از<br />

معنیداري وجود دارد و مدیران در شرکتهاي با بیش از کارمند،‏ از دانش حسابداري<br />

بالاتري نسبت به مدیران شرکتهاي کمتر از 150 کارمند برخوردارند.‏<br />

20-50<br />

150، تفاوت<br />

150<br />

50-150<br />

95

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

آزمون فرضیه چهارم:‏ بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر تعهد مدیران،‏<br />

تفاوت معنیداري وجود دارد.‏<br />

بر اساس آزمون همگنی واریانس،‏ چون سطح معنیداري بیشتر از<br />

%5<br />

است؛ لذا واریانس<br />

گروهها یکنواخت است،‏ براي بررسی وجود تفاوت معنیدار در گروهها،‏ از آزمون واریانس<br />

یکطرفه استفاده میکنیم.‏ طبق نتایج حاصل از این آزمون،‏ چون سطح معنیداري کمتر از<br />

%5<br />

است لذا تفاوت معنیداري وجود دارد.‏ براي پیدا کردن گروههاي متفاوت از مقایسه چندگانه<br />

استفاده میشود.‏ نتایج آزمون مقایسه چندگانه نشان میدهد که تعهد مدیران در گروه<br />

تفاوت معنیداري با گروه<br />

20-50<br />

50-150<br />

معنیداري وجود دارد و مدیران شرکتهاي با بیش از<br />

مدیران شرکتهاي کمتر از 150 کارمند برخوردارند.‏<br />

ندارد.‏ اما بین این دو گروه و گروه بیشتر از<br />

150، تفاوت<br />

150<br />

کارمند،‏ از تعهد بالاتري نسبت به<br />

آزمون فرضیه پنجم:‏ بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر مهارت<br />

حسابداران در زمینه رایانه تفاوت معنیداري وجود دارد.‏<br />

%5<br />

براساس آزمون همگنی واریانس،‏ چون سطح معنیداري بیشتر از است؛ لذا واریانس<br />

گروهها یکنواخت است،‏ طبق آزمون واریانس یکطرفه،‏ چون سطح معنیداري کمتر از است<br />

لذا بین میانگین گروههاي انتخاب شده تفاوت معنیداري وجود دارد.‏ براي پیدا کردن گروههاي<br />

متفاوت از مقایسه چندگانه استفاده میشود.‏ نتایج آزمون مقایسه چندگانه نشان میدهد که مهارت<br />

حسابداران در زمینه رایانه،‏ در گروه 20-50 تفاوت معنیداري با گروه 50-150 ندارد اما بین این<br />

دو گروه و گروه بیشتر از 150، تفاوت معنیداري وجود دارد و حسابداران شرکتهاي با بیش از<br />

کارمند،‏ از مهارت رایانهاي بالاتري نسبت به حسابداران شرکتهاي کمتر از کارمند<br />

برخوردارند.‏<br />

%5<br />

150<br />

150<br />

96

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

آزمون فرضیه ششم:‏ بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر مشکلات<br />

مربوط به یافتن طراح ذیصلاح تفاوت معنیداري وجود دارد.‏<br />

%5<br />

بر اساس آزمون همگنی واریانس،‏ چون سطح معنیداري بیشتر از است؛ لذا واریانس<br />

گروهها یکنواخت است.‏ حال براي بررسی وجود تفاوت معنیدار در گروهها از آزمون واریانس<br />

یکطرفه استفاده میکنیم.‏ طبق نتایج حاصل از این آزمون،‏ چون سطح معنیداري کمتر از<br />

%5<br />

است لذا بین میانگین گروههاي انتخاب شده تفاوت معنیداري وجود دارد.‏ براي پیدا کردن گروه -<br />

هاي متفاوت از مقایسه چندگانه استفاده میشود.‏ نتایج آزمون مقایسه چندگانه نشان میدهد که<br />

مشکلات مربوط به یافتن طراح ذیصلاح در گروه 20-50 تفاوت معنیداري با گروه 50-150 و<br />

این گروه نیز تفاوت معنیداري با گروه بیشتر از دارد؛ یعنی هرچه تعداد کارکنان بیشتر<br />

شود یافتن طراح ذیصلاح راحتر میشود و مشکلات مربوط به یافتن طراح ذیصلاح نیز کاهش<br />

مییابد.‏<br />

می -<br />

150<br />

آزمون فرضیه هفتم:‏ بین شرکتها با اندازههاي مختلف از نظر استفاده<br />

از منابع مشورتی ‏(متخصصین)‏ تفاوت معنیداري وجود دارد.‏<br />

%5<br />

بر اساس آزمون همگنی واریانس،‏ چون سطح معنیداري بیشتر از است؛ لذا واریانس<br />

گروهها یکنواخت است،‏ حال براي بررسی وجود تفاوت معنیدار در گروهها از آزمون واریانس<br />

یکطرفه استفاده میکنیم.‏ طبق نتایج حاصل از این آزمون چون سطح معنیداري کمتر از<br />

%5<br />

است لذا تفاوت معنیداري وجود دارد.‏ براي پیدا کردن گروههاي متفاوت از مقایسه چندگانه<br />

استفاده میشود.‏ نتایج آزمون مقایسه چندگانه نشان میدهد که استفاده از منابع مشورتی<br />

‏(متخصصین)،‏ در گروه 20-50 تفاوت معنیداري با گروه 50-150 ندارد.‏ اما بین این دو گروه و<br />

گروه بیشتر از 150، تفاوت معنیداري وجود دارد و استفاده از منابع مشورتی،‏ در شرکتهاي با<br />

بیش از 150 کارمند نسبت به شرکتهاي کمتر از 150 کارمند بیشتر است.‏<br />

97

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

نتیجهگیري<br />

نتایج نشان داد که بین شرکتهاي کوچک،‏ متوسط و بزرگ از نظر استفاده مدیران از<br />

خروجیهاي سیستم و یافتن طراح ذیصلاح تفاوت معنیداري وجود دارد و هر چه اندازه شرکت<br />

بزرگتر میشود استفاده مدیران از خروجیهاي سیستم بیشتر و مشکلات مربوط به یافتن طراح<br />

ذیصلاح کمتر میشود.‏ همچنین نتایج نشان داد که بین شرکتهاي کوچک و متوسط از نظر<br />

IT دانش<br />

مدیران،‏ دانش حسابداري مدیران،‏ تعهد مدیران،‏ مهارت حسابداران در زمینه رایانه و<br />

استفاده از متخصصین تفاوت معنیداري وجود ندارد ولی بین این دو گروه و گروه سوم ‏(شرکت -<br />

هاي بزرگ)‏ از لحاظ موارد فوق الذکر تفاوت معنیداري وجود دارد و در شرکتهاي بزرگ<br />

دانش IT<br />

و حسابداري مدیران به مراتب بیشتر است و مدیران از میزان تعهد بالاتري برخوردارند و<br />

حسابداران آنها مهارت رایانهاي به مراتب بالاتري دارند.‏ همچنین شرکتهاي بزرگ از<br />

متخصصین داخلی و خارجی به مراتب بیشتر از شرکتهاي کوچک و متوسط استفاده میکنند.‏<br />

بنابراین میتوان به این نتیجه رسید که بزرگ بودن شرکتها باعث بهبود و کارایی سیستم<br />

اطلاعاتی حسابداري رایانهاي آنها میشود و میتوان یکی از دلایل اصلی عدم توسعه سیستمهاي<br />

اطلاعاتی حسابداري رایانهاي در استان بوشهر را اندازه شرکتها دانست زیرا اکثر شرکتهاي<br />

تولیدي استان،‏ شرکتهایی کوچک و متوسط هستند و منابع کافی در اختیار ندارند.‏<br />

پی نوشت<br />

1 Fowzia & Nasrin<br />

2 Malin<br />

3 Muhamad Sori<br />

4 Ismail & Mat Zin<br />

5 Amidu et al<br />

6 Ismail & Mat Zin<br />

7 Dalci & Naci Tanis<br />

8 Fowzia & Nasrin<br />

9 Dalci & Naci Tanis<br />

10 Amidu et al<br />

11 Ismail & Mat Zin<br />

12 Muhamad Sori<br />

98

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

13 Amidu et al<br />

14 Ismail & Mat Zin<br />

15 Breen et al<br />

16 Ismail & king<br />

17 Breen et al<br />

18 Dall<br />

19 laudon & laudon<br />

20 Ismail & King<br />

21 - Malian<br />

22 - Ismail & King<br />

23 - Stratified Random Sampling<br />

24<br />

- اسماعیل و کینگ (2007): شرکتهایی که تعداد کارکنان آنها بین 20-150 کارمند<br />

است،‏ شرکتهایی کوچک و متوسط هستند.‏<br />

25<br />

- براي اندازهگیري شرکتها،‏ مبناهاي دیگري مانند درآمد فروش سالیانه نیز وجود دارد،‏<br />

اما بهدلیل اینکه اطلاعات مربوط به درآمد فروش شرکتها،‏ در ادارة صنایع و معادن استان وجود<br />

نداشت،‏ لذا مینا براي اندازهگیري شرکتها،‏ تعداد کارکنان آنها در نظر گرفته شده است.‏<br />

منابع<br />

1<br />

بهرامفر،‏ نقی و رسولی،‏ ولیاله (1377). ‏«ویژگیهاي کیفی اطلاعات حسابداري مدیریت و<br />

نقش آن در تصمیمگیري مدیریت».‏ بررسیهاي حسابداري و حسابرسی،‏ شماره‎24‎ و 25<br />

پژوهی،‏ محمدرضا و عربمازاریزدي،‏ محمد (1372). ‏«بررسی وضعیت کاربرد کامپیوتر و<br />

بستههاي نرمافزاري آماده در تهیه اطلاعات مالی توسط شرکتهاي ایرانی».‏ فصلنامه<br />

تحقیقات مالی،‏ شماره<br />

حیدري،‏ امیدپور (1385). ‏«اهمیت ویژگیهاي اطلاعات مرتبط تصمیمات راهبردي و نقش<br />

آنها در طراحی سیستمهاي اطلاعاتی حسابداري».‏ دانش و پژوهش حسابداري،‏ شماره<br />

رفعت،‏ محسن (1374). ‏«میزگرد سیستم اطلاعاتی حسابداري».‏ مجله حسابدار،‏ شماره<br />

.4<br />

.112<br />

سجادي،‏ سیدحسین و جانجانی،‏ رضا (1388). ‏«عوامل مؤثر بر سودمندي سیستم اطلاعاتی<br />

حسابداري».‏ مجله حسابدار،‏ شماره<br />

.207<br />

.1<br />

.2<br />

.3<br />

.4<br />

.5<br />

99

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

سجادي،‏ سیدحسین و طباطبایینژاد،‏ سیدمحسن (1387). ‏«سیستمهاي اطلاعاتی حسابداري».‏<br />

جلد اول.‏ انتشارات دانشگاه شهید چمران.‏<br />

عربمازاریزدي،‏ محمد (1385). ‏«تهدیدات امنیتی در سیستمهاي اطلاعاتی حسابداري<br />

رایانهاي».‏ مجله حسابدار،‏ شماره<br />

.179<br />

عربمازاریزدي،‏ محمد (1373). ‏«ضرورت بازنگري جایگاه سیستمهاي اطلاعاتی<br />

حسابداري در آموزش و حرفه حسابداري».‏ فصلنامه علمی و پژوهشی بررسیهاي<br />

حسابداري.‏ ***<br />

عربمازاریزدي،‏ محمد و فتحاللهی،‏ مهدي و جواد کامرانی (1386). ‏«دلایل موفقیت و<br />

شکست در پیادهسازي سیستمهاي اطلاعاتی».‏ مجله حسابدار،‏ شماره<br />

.184<br />

فتحیان،‏ محمد و مهدوينور،‏ سیدحاتم (1387). ‏«مبانی و مدیریت فناوري اطلاعات».‏<br />

انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.‏<br />

مشکی،‏ مهدي و مقدم،‏ عبدالکریم (1383). " حسابداري میانه 1". دانشگاه پیامنور.‏<br />

مکلئود (1385).<br />

‏«سیستمهاي اطلاعاتی در مدیریت با کاربردهاي تجارت الکترونیک و<br />

اینترنت».‏ ترجمه محمد راد،‏ نشر نگاه دانش.‏<br />

نمازي،‏ محمد (1375). ‏«خصوصیات سیستمهاي حسابداري صنعتی استان فارس».‏ فصلنامه<br />

علمی و پژوهشی بررسیهاي حسابداري.‏<br />

نمازي،‏ محمد و امیر افسر (1389). ‏«کاربرد رایانه در حسابداري».‏ انتشارات سمت.‏<br />

.6<br />

.7<br />

.8<br />

.9<br />

.10<br />

.11<br />

.12<br />

.13<br />

.14<br />

15. Amidu, Mohammed. Effah, John. Abor, Joshua. (2011). “E- Accounting<br />

Practices among Small and Medium Enterprises in Ghana”.<br />

http://printfu.org<br />

16. Breen. John, Sciulli. Nick, Calvert. Cheryl, (2003), "The Use of<br />

Computerised Accounting Systems in Small Business", A Paper for the<br />

Small Enterprise Association of Australia and New Zealand 16 Annual<br />

Conferences, Ballarat.<br />

17. Chang, R.D. & Chan. Y.W, (2003), "the effect of MAS characteristics<br />

and organizational support on the performance of MAS---Using task<br />

uncertainty as the moderator". Taiwan Accounting Review.<br />

100

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

18. Cronbach, L. J. (1951). Coefficient alpha and the internal structure of<br />

tests. Psychometrika. 16, 297-334.<br />

19. Dall, W. J. (1985). “Avenues for Top Management Involvement<br />

Insuccessful MIS Development”. 17-35.<br />

20. Dalci, Ilhan. Naci Tanis, Veyis. (2003). “Benefits of Computerized<br />

Accounting Information Systems on the JIT Production Systems”.<br />

http://printfu.org<br />

21. Fowzia, Rehana. Nasrin, Mahmuda. (2011). “Appreciation of<br />

Computerized Accounting System in Financial Institutions in<br />

Bangladesh”. Pp. 1-9 , http://printfu.org<br />

22. Ismail, N, A., King, M, C. (2007). “Factors Influencing The Alignment<br />

Of Accounging Information Systems In Small And Medium Sized<br />

Malaysian Manufacturing Firms”. Journal of Information Systems and<br />

Small Business. http://printfu.org<br />

23. Ismail, Noor Azizi & Malcolm, King. (2005), "Firm Performance and<br />

AIS Alignment in Malaysian Smes". International Journal of<br />

Accounting Information Systems.<br />

24. Ismail, Noor Azizi. Mat Zin, Rosliza. (2009). “Usage of Accounting<br />

Information among Malaysian Bumiputra Small and Medium Non-<br />

Manufacturing Firms”.<br />

25. Laudon, K. C., Laudon, J.P. (2002), “Management Information<br />

Systems”, Prentice Hall.<br />

26. Malian. Smion Rouben, (2004), "A Study of Information System<br />

Designs Used by Successful Young Australian IT Entrepreneurs,<br />

"Proceedings of the Second Australian Undergraduate Students".<br />

Computing Conference.<br />

27. Muhamad Sori, Zulkarnain. (2010). “Accounting Information Systems<br />

(AIS) and Knowledge Management”. A Case Study. American Jornal of<br />

Scientific Research. pp. 36-44.<br />

101

يها<br />

دا ه ا ا<br />

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

طراحی مدلی به منظور ارزیابی<br />

میزان اثربخشی سیستم هاي اطلاعات حسابداري در بانکها<br />

چکیده<br />

دانشجوي<br />

*<br />

محمد ابراهیم پورزرندي<br />

دانشیار دانشکده مدیریت،‏ دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزي<br />

مجید شهریاري<br />

دوره دکتري مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران<br />

سیستم هاي اطلاعاتی حسابداري از اهمیت زیادي در اتخاذ تصمیمات مدیران بانکی برخوردار<br />

می باشند.‏ تحقیقات بسیاري در خصوص چگونگی طراحی و ایجاد چنین سیستم هایی انجام شده است،‏<br />

اما در حوزه سنجش میزان حصول به اهداف تعیین شده براي این سیستم ها،‏ امکان انجام بررسی<br />

بیشتر وجود دارد.‏ در این تحقیق به دنبال طراحی مدلی هستیم تا بر مبناي شناسایی ذینفعان این سیستم در<br />

یک بانک تجاري و شاخص هاي مورد نظر آن ها،‏ اثربخشی سیستم اطلاعات حسابداري در آن بانک<br />

را مدنظر قرار دهد.‏<br />

نتایج حاصل از مدل ارائه شده در این تحقیق در یکی از بانک هاي تجاري مورد استفاده قرار<br />

گرفته و میزان اثربخشی آن اندازه گیري شده است.‏<br />

واژگان کلیدي:‏ سیستم هاي اطلاعات حسابداري،‏ اثربخشی،‏ گروه ذینفعان.‏<br />

*<br />

نویسنده مسئول:‏ Pourzarandi@yahoo.com

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

معرفی<br />

یکی از مهم ترین عوامل تأثیر گذار بر موفقیت تصمیمات مالی در یک بانک را می توان به<br />

میزان اثربخشی سیستم هاي اطلاعات حسابداري آن نسبت داد.‏ به عبارت دیگر هرچه میزان انطباق<br />

ویژگی هاي این سیستم با نیازمندي هاي اطلاعاتی مدیران تصمیم گیر در بانک بیشتر باشد،‏ اتخاذ<br />

تصمیمات در فضاي مطمئن تري صورت خواهد گرفت.‏ بنا به تعریف،‏ سیستم اطلاعات حسابداري<br />

را می توان به عنوان سیستمی مبتنی بر کامپیوتر که اطلاعات مالی سازمان را مورد پردازش قرار<br />

داده و بدین وسیله از فرآیندهاي تصمیم گیري در سازمان پشتیبانی می کند،‏ دانست ‏(نیکولا،‏<br />

2000). تحقیقات بسیاري در این حوزه به مدلسازي رابطه میان سیستم اطلاعات حسابداري در یک<br />

سازمان و سایر جنبه هاي سازمانی همچون فناوري،‏ ساختار و محیط پرداخته اند ‏(مکینتاش و دفت<br />

1987، چن هال و موریس 1986، گوردن و میلر 1976، گوردن و نارایانان<br />

چن هال<br />

1984، کیم<br />

،(1994<br />

1988، میا و<br />

همچنین میزان انطباق این سیستم ها با نیازمندي هاي سازمان و نقش آنها در<br />

بهبود فضاي تصمیم گیري نیز از جمله موضوعات مورد توجه در پژوهش ها بوده است ‏(سجادي و<br />

همکاران<br />

2008، نیکولا<br />

2000، کوزر و همکاران 2011). در ادامه به برخی از مطالعات به عمل<br />

آمده در خصوص میزان انطباق سیستم اطلاعات حسابداري در یک سازمان با اهداف تعیین شده<br />

اشاره می گردد.‏ از منظر کریستیانسن و همکاران (1994)، موفقیت یک سیستم اطلاعات<br />

حسابداري را می توان در میزان تناسب آن با سه عامل دیدگاه غالب سازمانی از شرایط فعلی<br />

سازمان،‏ فناوریهاي موجود در سازمان و در نهایت فرهنگ سازمانی دانست.‏ همچنین در برخی از<br />

بررسی ها کیفیت خروجی حاصل از این سیستم ها می تواند به اثربخشی آن منجر شود ‏(دلون و<br />

مک لین<br />

،1992 کامرون .(1986<br />

از منظر دفت و لنگل<br />

،1986<br />

گالبرث 1973، توشمن و نادلر 1978، سیستم اطلاعات<br />

حسابداري را می توان در دو رویکرد کنترل و هماهنگی سازمان به کار برد.‏ در منظر کنترل می<br />

توان به افشاي گزارشات مالی در دوره هاي مشخص ماهیانه و سالیانه اشاره داشت که ذینفعان یک<br />

بانک از آن طریق به بررسی وضعیت و نتایج تصمیمات اتخاذ شده در حوزه مالی خواهند پرداخت<br />

و از سوي دیگر در رویکرد هماهنگی می توان جریان مناسبی از اطلاعات مالی در یک بانک را<br />

مبناي اتخاذ تصمیمات در فضاي مطمئن دانست.‏ بر این اساس بدیهی است که ساختار سازمانی<br />

104

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

بانک،‏ میزان رسمیت آن و نیز سطوح تمرکز آن از جمله عوامل تأثیرگذار در بهبود جریان<br />

اطلاعات در سطح بانک می باشند.‏ بر این اساس با طراحی یک ساختار اطلاعات حسابداري<br />

مطمئن و مناسب می توان تا حدود زیادي از میزان هماهنگی و کنترل در فرآیندهاي سازمانی<br />

اطمینان یافت.‏<br />

به اعتقاد دیوید و همکاران<br />

(2000)، سیستم اطلاعات حسابداري باید<br />

اطلاعات را در موقع<br />

لزوم به قسمی فراهم نماید که قابلیت فهم و مقایسه داشته و استفاده کنندگان آن بتوانند<br />

آنها را به<br />

مفاهیم<br />

اقتصادي<br />

نیاز مورد<br />

خود تبدیل کنند.‏ از نظر دال (1985)، مدیران هر مؤسسه می توانند<br />

نقش مهمی در موفقیت یک سیستم اطلاعاتی ایفا نمایند.‏ به عبارت دیگر مدیران ارشد سازمان<br />

فراهم سازي بستر لازم براي پیاده سازي فعالیت هاي یک سیستم اطلاعاتی دارند.‏ از نظر چو<br />

(1996)، نیاز به پیدایش یک سیستم اطلاعاتی می تواند نقش مهمی را در موفقیت آن ایفا نماید.‏<br />

در غیر این صورت ممکن است مشکلات بسیاري در مسیر ایجاد و راه اندازي و عملکرد آن ایجاد<br />

می شود.‏ به تعبیر دیگر،‏ نگرش مثبت کاربران نسبت به سیستم اطلاعاتی،‏ مشارکت در طراحی و<br />

موفقیت آن را افزایش خواهد داد ‏(تایت و وسی،‏‎1988‎‏).‏<br />

مدل تحقیق<br />

1<br />

با تعریف هدف به عنوان وضعیت مطلوب یک سیستم در آینده،‏ اثربخشی را میتوان به<br />

درجه یا میزانی که سیستم به اهداف خود نایل میشود،‏ نسبت داد ‏(اتزیونی،‏ 1964). اثربخشی در<br />

یک مفهوم کلی در برگیرنده تعدادي از متغیرهاست که براي تعیین آن لازم است تا میزانی که<br />

اهداف چندگانه سازمان تأمین شده اند،‏ اندازه گیري شده و مورد قضاوت قرار گیرد ‏(دفت،‏<br />

.(1998<br />

در اندازه گیري اثربخشی یک سیستم،‏ بخش هاي مختلفی از آن مورد توجه قرار خواهند<br />

گرفت.‏ براین اساس میتوان الگوهاي متفاوتی را در این زمینه مورد نظر قرار داد.‏ روش مبتنی بر<br />

هدف به جنبه هاي خروجی یک سیستم توجه دارد و اینکه آیا سیستم به خروجی هاي مورد نظر<br />

خود رسیده است ‏(استراسر و همکاران،‏ 1981). در رویکرد سنجش اثربخشی مبتنی بر تأمین مواد<br />

اولیه،‏ به نقطه آغازین سیستم توجه شده و اینکه آیا براي ارائه یک عملکرد خوب،‏ منابع لازم به<br />

105

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

طور موثر جذب شده اند.‏ براي اندازه گیري اثربخشی سیستم با روش مبتنی بر فرآیندهاي درونی،‏<br />

با استفاده از شاخص هاي کارآیی و سلامت سیستم،‏ اثریخشی آن اندازه گیري میگردد ‏(دفت،‏<br />

.(1998<br />

در یکی دیگر از جنبه هاي ارزیابی اثربخشی سیستم،‏ میتوان به روش مبتنی بر توجه به<br />

ذینفعان اشاره کرد.‏ در این روش گروه هاي مختلفی که بر عملکرد سیستم نقش دارند به عنوان<br />

ذینفعان مورد توجه قرار خواهند گرفت.‏ به عبارت دیگر در روش مبتنی بر تأمین رضایت گروه<br />

هاي ذینفع،‏ تعیین میزان رضایت این گروه ها به عنوان شاخص عملکرد سیستم به حساب میآید<br />

‏(توسی.‏ 1990، فومبراون و شینلی.‏ 1990، کانلی و همکاران.‏ 1980). در این حالت براي هریک از<br />

گروه هاي ذینفع سیستم،‏ شاخص خاصی تعریف خواهد شد.‏ اگرچه در این روش میتوان با دیدي<br />

جامع به بررسی اثربخشی سیستم پرداخت،‏ اما نکته مهم آنکه دستیابی به اهداف مدنظر تمامی<br />

گروه هاي ذینفع به طور همزمان عملاً‏ بسیار دشوار خواهد بود.‏ در مقاله حاضر تلاش خواهد شد تا<br />

با درنظرگیري اهم گروه هاي ذینفع یک سیستم اطلاعات حسابداري در یک بانک و تعریف<br />

شاخص هاي متناسب با هرکدام،‏ به بررسی اثربخشی این سیستم پرداخت.‏<br />

با درنظرگیري یک سیستم اطلاعات حسابداري در یک بانک،‏ اهم ذینفعان آن و نیز شاخص<br />

هاي لازم براي سنجش میزان رضایت مندي ایشان را میتوان به نحو زیر برشمرد:‏<br />

الف)‏ مدیریت ارشد:‏ مدیران ارشد ضمن ایفاي نقش در ثبت برخی از داده ها ‏(با ماهیت<br />

سیاستگذاري)‏ در سیستم اطلاعات حسابداري همچون میزان ریسک قابل پذیرش،‏ همواره در<br />

تصمیم گیري هاي خود به اطلاعات پردازش شده حاصل از این سیستم نیازمند هستند.‏ بر این<br />

اساس میتوان کاربرد اطلاعات مختلف مالی همچون میزان منابع در دسترس،‏ حجم تسهیلات<br />

پرداختی،‏ میزان منابع مالی جذب شده و .. را در بسیاري از تصمیمات کلان مدیریتی یک بانک<br />

ملاحظه نمود.‏ بدین ترتیب میتوان شاخص توانایی ارائه گزارشات مالی به صورت ترکیبی از<br />

وضعیت داخل و خارج از بانک را براي مدیران ارشد بانک مطرح نمود.‏<br />

ب)‏ مدیریت امور مالی:‏ امور مالی هر بانک علاوه بر ورود داده هاي مربوط به تراکنش هاي<br />

عملیاتی بانک،‏ گزارشات متفاوتی را در رویکرد وضعیت جذب منابع،‏ ترکیب ترازنامه،‏ هزینه<br />

سرمایه و نرخ موردنظر براي حضور در پروژه هاي سرمایهگذاري را از سیستم دریافت میکنند.‏<br />

106

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

بدین ترتیب میتوان دو شاخص توانایی گزارش دهی بر مبناي محاسبات مالی و نیز توانایی<br />

گزارش دهی تحلیلی بر مبناي ادغام مدلهاي مالی را به عنوان شاخص هاي اثربخشی این گروه<br />

معرفی نمود.‏<br />

ج)‏ مدیریت امور اعتبارات:‏ امور اعتباري بانک با هدف تصمیم گیري در خصوص چگونگی<br />

تخصیص منابع مالی بانک،‏ به ثبت تراکنش هاي عملیات اعتباري بانک پرداخته و از سوي دیگر به<br />

گزارشاتی چون حجم منابع در دسترس،‏ حجم تسهیلات اعطایی و ریسک پرتفوي اعتباري نیازمند<br />

میباشد.‏ بدین ترتیب میتوان به شاخص توانایی ارائه گزارشات بر مبناي تحلیل هاي آماري و<br />

نمایش آن در قالب نمودارهاي متفاوت اشاره داشت.‏<br />

با درنظرگیري سه گروه ذینفع فوق و شاخص هاي اندازه گیري هرکدام،‏ میتوان مدل<br />

سنجش اثر بخشی این تحقیق را به شکل زیر تبیین نمود:‏<br />

شکل 1: مدل تحقیق شامل گروه هاي ذینفع در سیستم هاي اطلاعات حسابداري یک بانک تجاري<br />

سیستم اطلاعاتی مدیریت بانک<br />

گروه ذینفعان مدیریت ارشد<br />

شاخص:‏ توانایی ارائه گزارشات مالی ترکیبی از<br />

سیستم اطلاعات حسابداريشاخص هاي<br />

عمومی اثر بخشی:‏ دسترسی،‏ دقت،‏ صحت<br />

گروه ذینفعان مدیریت مالی<br />

شاخص:‏ توانایی محاسبات مالی و<br />

توانایی ادغام مدلهاي مالی براي تحلیل<br />

گروه ذینفعان مدیریت اعتباري<br />

شاخص:‏ توانایی اجراي محاسبات<br />

آماري و ارائه نتایج در قالب گزارش هاي<br />

107

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

روش شناسی تحقیق<br />

به منظور سنجش میزان حصول به شاخص هاي مورد نظر هریک از گروه هاي ذینفع و به دنبال<br />

آن اندازه گیري اثربخشی سیستم اطلاعات حسابداري در بانک مربوطه،‏ از روش محاسباتی<br />

2<br />

متوسط موزون ساده استفاده شده است.‏ پیش از پرداختن به ادامه رویه،‏ به مروري بر این روش<br />

محاسباتی خواهیم پرداخت:‏<br />

روش :SAW روش ساده مجموع امتیاز موزون که به لحاظ سادگی در محاسبه و نیز ارائه<br />

نتایج منطقی در بسیاري از مسائل دنیاي واقعی کاربرد دارد.‏ در این حالت ابتدا به بی مقیاس کردن<br />

امتیاز هر شاخص در هر یک از گروه ها پرداخته و سپس با استفاده از وزن هاي محاسبه شده براي<br />

هر شاخص آن را موزون می کنیم،‏ در نهایت نیز مجموع امتیازات موزون هر شاخص،‏ مبناي<br />

اثربخشی آن خواهد بود.‏ فرمول محاسباتی این روش به صورت زیر است:‏<br />

(1)<br />

که در این رابطه:‏<br />

: امتیاز شاخص مورد نظر؛<br />

: امتیاز نرمال شده هر شاخص در گروه هاي مختلف؛<br />

: وزن هر شاخص؛<br />

: تعداد گروه ها؛<br />

: تعداد شاخص ها.‏<br />

در ادامه،‏ از هریک از گروه هاي ذینفع فوق دعوت شده است که در مرحله اول نسبت به<br />

تعیین وزن اهمیت هر یک از شاخص هاي مورد نظر گروه خود اقدام نمایند.‏ براي این منظور از<br />

بازه عددي یک تا ده استفاده شده است که در آن یک کمترین وزن اهمیت و ده بیشترین وزن<br />

اهمیت را دارا میباشد.‏ در ادامه و با تعیین وزن اهمیت هر شاخص،‏ توانایی سیستم اطلاعات<br />

حسابداري مورد نظر در تأمین هریک از شاخص ها مورد امتیازدهی قرار خواهد گرفت.‏ براي این<br />

108

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

منظور از بازه عددي صفر تا یک استفاده شده است که در آن صفر کمترین توانایی و یک<br />

بیشترین توانایی را دارا میباشد.‏ در نهایت نیز با درنظرگیري همزمان وزن اهمیت و نیز امتیاز<br />

عملکردي سیستم اطلاعات حسابداري،‏ میتوان به برآوردي از میزان اثربخشی آن دست یافت.‏<br />

جداول ذیل نتایج محاسبات را نشان میدهند:‏<br />

نام گروه ذینفع<br />

تعداد نفرات مورد<br />

استفاده در محاسبات<br />

دسترسی<br />

نمرات SAW در شاخص هاي عمومی<br />

دقت<br />

صحت<br />

(0.5 × 7)<br />

(0.7 × 9)<br />

(0.3 × 7)<br />

3<br />

مدیران ارشد<br />

(0.8 × 6)<br />

(0.8 × 8)<br />

(0.4 × 8)<br />

11<br />

مدیریت امور مالی<br />

(0.7 × 7)<br />

(0.5 × 9)<br />

(0.2 × 8)<br />

7<br />

مدیریت امور اعتبارات<br />

13.2<br />

17.2<br />

6.9<br />

مجموع امتیازات ‏(از 30 امتیاز کل)‏<br />

نگاره‎1‎‏:‏ محاسبه اثربخشی سیستم اطلاعات حسابداري در شاخص هاي عمومی<br />

بر اساس داده هاي نگاره فوق،‏ سیستم اطلاعاتی فعلی در بانک مورد نظر از منظر میزان در<br />

دسترس بودن،‏ با رضایت گروه هاي ذینفعان فاصله بسیاري دارد،‏ این در حالی است که از منظر<br />

دقت و صحت اطلاعات،‏ از موفقیت بیشتري برخوردار بوده است.‏ در ادامه به نتایج حاصله در<br />

خصوص شاخص هاي مخصوص هر گروه میپردازیم:‏<br />

نام گروه ذینفع<br />

تعداد نفرات مورد<br />

استفاده در محاسبات<br />

نمرات نرمال شده SAW در شاخص هاي خاص هر گروه<br />

شاخص 2<br />

شاخص 1<br />

(0.4 × 9)<br />

3<br />

مدیران ارشد<br />

(0.3 × 7)<br />

(0.8 × 9)<br />

11<br />

مدیریت امور مالی<br />

(0.4 × 6)<br />

(0.6 × 8)<br />

7<br />

مدیریت امور اعتبارات<br />

نگاره‎2‎‏:‏ محاسبه اثربخشی سیستم اطلاعات حسابداري در شاخص هاي اختصاصی<br />

بر مبناي امتیازات حاصل از شاخص هاي مخصوص هر یک از گروه هاي ذینفع میتوان به<br />

برخی از نقاظ ضعف و قوت سیستم اطلاعات حسابداري مذکور دست یافت.‏ به عنوان مثال<br />

109

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

میتوان به توانایی بالاي آن در گزارش دهی بر مبناي محاسبات مالی از یکسو و ضعف نسبی آن<br />

در ارائه گزارشات ترکیبی اطلاعاتی از درون و بیرون سازمان اشاره داشت.‏<br />

بدین ترتیب مشخص است که سیستم اطلاعات حسابداري فعلی بانک از نظر شاخص هاي<br />

عمومی ‏(به جز شاخص دسترسی)،‏ براي تمام گروه هاي ذینفع از اثربخشی نسبی برخوردار است.‏<br />

اما از منظر شاخص هاي اختصاصی هر گروه،‏ برخی از گروه هاي ذینفع همچون امور مالی آنرا<br />

اثربخش دانسته و برخی دیگر همچون مدیران ارشد،‏ آنرا فاقد اثربخشی لازم میدانند.‏<br />

جمع بندي و نتیجه گیري<br />

اگرچه سیستم هاي اطلاعات حسابداري نقش بسزایی را در تصمیم گیري مدیران هریک<br />

از بانک هاي تجاري ایفا میکنند،‏ اما میزان انطباق ویژگی هاي این سیستم با شاخص هاي مورد<br />

نظر گروه هاي ذینفع آن،‏ خود از نکات قابل توجه میباشد.‏ بر این اساس،‏ در این مقاله با طراحی<br />

یک مدل به اندازه گیري میزان اثربخشی بک سیستم اطلاعات حسابداري بر مبناي شاخص هاي<br />

موردنظر ذینفعات آن پرداخته شده است.‏ با محاسبه امتیازات حاصل از این مدل میتوان به<br />

برآوردي از میزان حصول به اهداف متصور براي این سیستم در بانک دست یافت.‏<br />

پی نوشت<br />

منابع<br />

1 Effectiveness<br />

2 Simple Average Weighting<br />

.1<br />

دفت.‏ ریچارد،‏ مبانی تئوري و طراحی سازمان،‏ ترجمه پارساییان،‏ اعرابی،‏ دفتر پژوهش هاي<br />

فرهنگی،‏<br />

.1378<br />

.2<br />

سجادي،‏ سید حسین،‏ جان جانی،‏ رضا.‏ عوامل مؤثر بر سودمندي سیستم اطلاعاتی<br />

حسابداري،‏ حسابدار،‏<br />

،1388 شماره ،207 ص 64 تا .67<br />

110

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

.3<br />

.1378<br />

4. Cheo. J (1996), The relationships among performance of accounting<br />

information systems, influence factors, and evolution level of<br />

information systems, Journal of Management Information Systems,<br />

Vol. 12, No.4, pp 215-239.<br />

5. Dall. W (1985), Avenues for top Management Involvement in<br />

Successful MIS Development, MIS Quarterly, Vol. 9, No. 1, pp. 17-<br />

35.<br />

6. Tait. P, Vessey. I (1988), The Effect of User Involvement on System<br />

Success: A Contingency Approach, MIS Quarterly, Vol. 12, No. 1, pp<br />

91-108.<br />

7. David. J, Donnel. E (2000), How information systems influence user<br />

decisions: a 5- research framework and literature review, International<br />

Journal of Accounting Information systems, 1, pp 178-203.<br />

8. Nicolaou. A (2000), contingency model of perceived effectiveness in<br />

accounting information systems: Organizational coordination and<br />

control effects, International Journal of Accounting Information<br />

Systems, 1 , 91–105.<br />

9. Chenhall. R, Morris. D (1993), The role of post-completion audits,<br />

managerial learning, environmental uncertainty and performance,<br />

5:170–86.<br />

10. Gordon. L, Miller. D (1976), A contingency framework for the design<br />

of accounting information systems, 1:59–69.<br />

11. Gordon. L, Narayanan. V (1984), Management accounting systems,<br />

perceived environmental uncertainty and organization structure: An<br />

empirical investigation, 9(1):33–47.<br />

12. Kim. K (1988), Organizational coordination and performance in<br />

hospital accounting information systems: An empirical investigation,<br />

63:472–89.<br />

13. Daft. R, Macintosh. N (1987), Management control systems and<br />

departmental interdependencies: An empirical study, 12:49–61.<br />

14. Chenhall. R, Mia. L (1994), The usefulness of management<br />

accounting systems, functional differentiation and managerial<br />

effectiveness, 19:1–13.<br />

15. Dastgir. M, Hashemnejad. H, Sajady. H (2008), Evaluation of the<br />

Effectiveness of Accounting Information Systems, International<br />

فخاریان،‏ ابوالفضل،‏ نقش سیستم هاي اطلاعات حسابداري در تصمیم گیري مدیریت،‏<br />

111

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

Journal of Information Science and Technology, Volume 6, Number<br />

2.<br />

16. Kouser. R, Rana. G, Shahzad. F (2011), Determinants of AIS<br />

Effectiveness: Assessment thereof in Pakistan, International Journal of<br />

Contemporary Business Studies, Vol: 2, No: 12.<br />

17. Delone. W, Mclean. E (1992), Information systems success: The quest<br />

for the dependent variable, 3:60–95.<br />

18. Cameron. K (1986), A study of organizational effectiveness and its<br />

predictors, 32:87–112.<br />

19. Christiansen. J, Mouritsen, J (1994), Information Resource<br />

Management: A Critical Analysis of New Intellectual Technology,<br />

Proceedings from The Second European Conference on Information<br />

Systems, 30-31 May, Breukelen, the Netherlands: Nijenrode<br />

University Press.<br />

20. Daft. R, Lengel. R (1986), Organizational information requirements,<br />

media richness and structural design, 32:554–71.<br />

21. Galbraith. J (1973), Designing complex organizations, New York:<br />

Addison-Wesley.<br />

22. Tushman. M, Nadler. D (1978), Information processing as an<br />

integrating concept in organizational design, 3:613–24.<br />

23. Etzioni. A (1964), Modern Organizations, Prentice-Hall.<br />

24. Strasser. S, Eveland. J, Cummins. G, Deniston. L, Romani. J (1981),<br />

Conceptualizing the Goal and System Models of Organizational<br />

effectiveness – Implications for Comparative Evaluation Research,<br />

Journal of Management Studies, 18: 321-40.<br />

25. Tusi. A (1990), A Multiple- Constituency Model of Effectiveness: an<br />

Empirical Examination at the Human Resourse Subunit Level,<br />

Administrative Science Quarterly, 35:458- 483.<br />

26. Fombrun. C, Shanley. M (1990), What is in a name Reputation<br />

Building and Corporate Strategy, Academy of Management Journal,<br />

33: 233- 58.<br />

27. Connolly. T, Conlon. E, Deutsch. S (1980), Organizational<br />

Effectiveness: A Multiple - Constituency Approach, Academy of<br />

Management Review, 5: 211- 17.<br />

112

دا ه ا ا<br />

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

"<br />

چکیده<br />

در قرآن کریم آیه 41<br />

بدانید هر گونه غنیمتی به دست آورید،‏<br />

مسکینان و واماندگان در راه،‏ است،‏<br />

حسابداري خمس<br />

*<br />

حمید رضا کیهانی<br />

حسابدار رسمی<br />

از سوره مبارکه انفال،به خمس اختصاص یافته و بدین گونه بیان شده است<br />

خمس آن براي خدا،‏ براي پیامبر،‏ براي نزدیکان،‏ یتیمان و<br />

اگر ...... " . در شأن نزول آیه خمس چنین بیان شده است که در<br />

بامداد روز جمعه 17 ماه رمضان سال دوم هجري،‏ در نخستین درگیري بین مسلمانان و قریش در کنار<br />

چاه هاي بدر،‏ مسلمانان پیروز شدند و غنیمت فراوانی نصیب آنها گشت.‏ در تقسیم آن،‏ بین جنگاوران،‏<br />

نگهبانان شخص پیامبر و گرد آورندگان غنایم نزاع درگرفت که نزول آیات سوره انفال تکلیف را<br />

مشخص نمود.‏ از آن زمان خمس یکی از موضوعات مهم براي مسلمانان و به خصوص شیعیان است.‏<br />

در این نوشتار ضمن معرفی خمس،‏ نحوه و مبتاي محاسبه آن و نیز وجوه اشتراك و افتراق آن با<br />

رویه هاي متداول در حسابداري مورد بررسی قرار می گیرد.‏ چالش هاي حسابداري خمس نیز یکی از<br />

موضوعات مهمی است که به اختصار به آن پرداخته شده است.‏<br />

*<br />

نویسنده مسئول:‏ info@hadihesab.com

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

مقدمه<br />

همانگونه که مالیات بعنوان یکی از عوامل مهم تعدیل ثروت و از ابزارهاي مهم دولتها در<br />

اداره مملکت و تصمیم گیري هاي اقتصادي است،‏ چنانچه خمس نیز به واقع در مصارف مشخص<br />

شده خود خرج شود،‏ آثار به سزایی در تعدیل ثروت و ریشه کن کردن فقر در جامعه داشته و<br />

نمایش دهنده فرهنگ غنی شیعه می باشد .<br />

از آنجائیکه خمس یکی از فروع دین بوده و اجراي آن از دیرباز در زمان ائمه معصومین ‏(ع)‏<br />

و متعاقباً‏ بعد از غیبت صغري امام زمان ‏(عج)،‏ توسط نواب اربعه ایشان و سپس توسط مجتهد جامع<br />

الشرایط جمع آوري و در امورات تعیین شده مصرف می شده است،‏ این نوشتار به این مهم<br />

پرداخته است و امید است زمینه اي براي رونق مجدد آن فراهم گردد .<br />

محاسبه خمس<br />

طبق نظر علماي شیعه و برگرفته از فقه اسلامی در خصوص محاسبه خمس،‏ موارد ذیل را باید<br />

در نظر داشت :<br />

داشتن حساب سال خمسی<br />

در محاسبه خمس،‏ عیناً‏ رویه متداول در حسابداري لازمه تعریف یک دوره مالی،‏ مفروض<br />

است.‏ لذا شخص در ابتدا باید براي خود "<br />

این دوره مالی یکسال است که می تواند "<br />

سال خمسی " یا به عبارتی " دوره مالی " تعریف کند .<br />

شمسی " یا " قمري " باشد .<br />

تعیین مبداء سال خمسی<br />

در محاسبه خمس،‏ تاریخ اولین درآمد شخص را تاریخ شروع و مبداء سال خمسی منظور و<br />

یکسال بعد آن نیز پایان سال خمسی قرار می دهند.‏ البته شخص میتواند پایان اولین سال خمسی را<br />

با توجه به نحوه فعالیت و الگوي درآمد خود انتخاب کند.‏ در حسابداري مبدأ شروع سال مالی می<br />

تواند اولین ثبت یک رویداد مالی یا تاریخ شروع فعالیت شخص باشد .<br />

114

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

مبناي محاسبه خمس<br />

-1<br />

7<br />

شرح<br />

خمس بر چیز واجب است که شامل منفعت کسب 2- معدن 3- گنج 4- مال حلال<br />

مخلوط به حرام 5- جواهري که از طریق غواصی از دریا بدست آید ‎6‎‏-غنیمت جنگ<br />

که کافر ذمی از مسلمان بخرد.‏<br />

یکی از مواردیکه خمس به آن تعلق می گیرد،‏ منفعت کسب است.‏ لذا در این مقاله به جهت<br />

اختصار فقط به نحوه محاسبه خمس از منفعت کسب می پردازیم .<br />

محاسبه خمس از طریق منفعت کسب<br />

هرگاه انسان از طریق تجارت،‏ صنعت یا کسب هاي دیگر،‏ مالی به دست آورد که بیش از<br />

مخارج سال خود او و افراد تحت تکفلش باشد باید خمس،‏ یعنی یک پنجم آن را پرداخت نماید.‏<br />

در رویه هاي حسابداري و عرف متداول،‏ بجاي خمس،‏ مالیات به منفعت کسب که در واقع سود<br />

خالص ناشی از کلیه جریان هاي انتفاعی پس از کسر کلیه هزینه هاي عملیاتی و غیر عملیاتی طی<br />

دوره است تعلق می گیرد.‏ در محاسبه خمس منظور از مال،‏ همان خالص جریان وجوه نقد ناشی از<br />

جریان عملیات ورود و خروج نقدینگی در طی یک دوره مالی با لحاظ نمودن موارد خاص بشرح<br />

ذیل است :<br />

موجودي نقد و بانک در پایان سال<br />

دارایی هاي جاري ایجادشده طی سال<br />

دارایی هاي ثابت مشهود ایجاد شده طی سال<br />

سرمایه گذاري هاي بلند مدت و کوتاه مدت<br />

جمع دارایی ها<br />

کسر می شود :<br />

اموال و تجهیزات بکار گرفته شده در زندگی در حدود شئونات فرد<br />

بدهی هاي جاري<br />

حصه جاري بدهی هاي بلند مدت<br />

موارد معاف از خمس ) موارد مندرج در یادداشت 3-2)<br />

جمع کسورات<br />

درآمد مشمول محاسبه خمس<br />

مبلغ<br />

7- زمینی<br />

– ریال<br />

××<br />

××<br />

××<br />

××<br />

××<br />

××<br />

××<br />

××<br />

××<br />

××<br />

××<br />

115

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

در حسابداري براي محاسبه خالص جریان وجوه نقد،‏ از سود و زیان دوره آغاز و پس از<br />

اعمال تغییرات ناشی از افزایش و کاهش دارایی ها و بدهیهاي جاري طی سال نسبت به سال قبل<br />

‏(تحت عنوان جریان خالص ورود وجه نقد ناشی از فعالیتهاي عملیاتی ( و نهایتاً‏ تأثیر جریانات<br />

سرمایه گذاري و تأمین مالی،‏ مالیات بردرآمد پرداختی و وجوه ناشی از فعالیتهاي سرمایه گذاري<br />

و تأمین مالی به خالص وجه نقد در طی سال می رسد که پس از کسر وجه نقد ابتداي سال،‏ به<br />

مانده وجه نقد در پایان سال می رسد . لیکن همانگونه در بند<br />

4-3-1<br />

اشاره شد براي محاسبه<br />

درآمد مشمول خمس و به جهت راحتی در عمل،‏ کلیه عملیات ناشی از جریانات مالی اعم از وجه<br />

نقد،‏ اموال و تجهیزات و دارایی هاي جاري و پس از کسر دارایی و بدهیهاي اشاره شده در تاریخ<br />

پایان سال خمسی،‏ ملاك محاسبه درآمد خمس قرار می گیرد .<br />

ذکر این نکته ضروري است که وجوه نقد شامل مسکوك ) طلا)‏ و وجوه ارزي نیز عیناً‏ بمانند<br />

رویه مورد عمل در حسابداري باید به ارزش متعارف و اموال و تجهیزات و موجودیهاي جنسی به<br />

بهاي تمام شده،‏ ملاك انعکاس در محاسبه فوق قرار خواهند گرفت .<br />

موارد معاف از خمس<br />

به موارد ذیل خمس تعلق نخواهد گرفت،‏ یعنی چنانچه موارد ذیل بعنوان وجه نقد در پایان<br />

سال خمسی شخص موجود باشد،‏ باید آن را از دارایی مشمول خمس خارج ساخت . بدیهی است<br />

به این نکته باید توجه داشت که اموال و تجهیزات موجود در سال خمسی عیناً‏ رویه مورد عمل در<br />

حسابداري،‏ چنانچه در سال یا سالهاي بعد فروخته شوند،‏ باید سود حاصل از اضافه ارزش آن در<br />

سال فروش مشخص و تحت عنوان سود حاصل از فروش اموال و تجهیزات موجود در سنوات قبل<br />

و فروخته شده در طول سال خمسی در محاسبه خمس محسوب گردد .<br />

اگر از غیر کسب،‏ مالی به دست آورد مثلاً‏ چیزي به او بخشیده شود ‏.این مورد در حسابداري<br />

بعنوان هبه تلقی و مشمول مالیات خواهد شد.‏<br />

مهري را که زن می گیرد.‏<br />

ارثی که به انسان می رسد و همچنین پول حاصل از فروش آنها . که در حسابداري مشمول<br />

مالیات بر ارث قرار خواهد گرفت .<br />

116

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

مالی که از کافر یا کسی که به دادن خمس عقیده ندارد به دست آید .<br />

اگر قیمت جنسی که براي تجارت خریده بالا برود و آن را نفروشد و در بین سال خمسی<br />

قیمتش پایین آید مقدار بالا رفته خمس ندارد.‏ که روش مذکور عیناً‏ بمانند روش مورد عمل در<br />

حسابداري بوده و بعد از فروش مشمول مالیات قرار خواهد گرفت .<br />

آنچه از منافع کسب در طی سال خمسی به مصرف خوراك،‏ پوشاك،‏ اثاثیه،‏ خرید منزل،‏<br />

عروسی،‏ جهیزیه دختر،‏ زیارت و مانند اینها برسد،‏ در صورتی که از شأن او زیادتر نبوده باشد.‏<br />

مطابق با رویه حسابداري تنها هزینه هاي مرتبط با فعالیت شرکت قابل کسر از درآمد و قابل منظور<br />

در مالیات بر درآمد می باشد .<br />

مالی را که فقیر بابت خمس و زکات و صدقه مستحبی گرفته باشد<br />

پولی را که به عنوان امانت نزد انسان باشد . طبق رویه مورد عمل در حسابداري نیز مشمول<br />

مالیات نمی باشد .<br />

مالی که خمس آن داده شده است که طبق رویه مورد عمل در حسابداري به سود انباشته نیز<br />

مالیات تعلق نمی گیرد .<br />

مالی که قرض گرفته شود . طبق رویه مورد عمل در حسابداري مشمول مالیات نمی باشد،‏<br />

همچنین اقساط پرداختی آن در طی سال .<br />

خسارت هاي پرداخت شده توسط بیمه که طبق رویه مورد عمل در حسابداري بعنوان درآمد<br />

تلقی خواهد شد .<br />

ودیعه مسکن در صورتی که براي اجاره مسکن،‏ نیاز به آن داشته باشد . که طبق رویه مورد<br />

عمل در حسابداري مشمول مالیات عملکرد نیست.‏<br />

چالش حسابداري خمس:‏ رویکرد ترازنامه یا سود و زیان،‏ روش نقدي یا<br />

تعهدي<br />

همانگونه که در بالا اشاره شد از نظر حسابداري منفعت کسب یعنی کسر کلیه هزینه هاي<br />

انجام گرفته در طی سال مالی از کلیه درآمدهاي حاصل شده در همان سال که آن را سود خالص<br />

سال می نامیم و این رقم می تواند بیانگر سود یا زیان حاصل از فعالیت یک شخص یا یک شرکت<br />

در طی یک سال مالی باشد . اما،‏ در محاسبه خمس مفاهیم دیگري دخیل است،‏ در محاسبه خمس<br />

117

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

کلیه جریانات ورودي و خروجی نقدي و کلیه حسابهاي ترازنامه اي و سود و زیانی و به شیوه اي<br />

بسیار روشن دخالت دارند .<br />

با توجه به آنچه گذشت می توان نتیجه گرفت که روش شناسایی درآمد در محاسبه خمس<br />

تعهدي است و بر خلاف آنچه که در بعضی از اذهان جا افتاده،‏ نقدي نیست و لذا آنچه در رساله<br />

هاي عملیه تحت عنوان منفعت مطرح است با مفهوم منفعت در حسابداري یکی نیست.‏ ما در<br />

حسابداري منفعت را سود حاصل از عملیات خرید و فروش،‏ پس از کسر کلیه هزینه ها میدانیم در<br />

حالیکه تعریف منفعت در محاسبه خمس در عبارت درآمد منهاي هزینه نمی گنجد بلکه بطور<br />

کلی شامل کلیه جریانات نقدي ورودي ناشی از کسب درآمد ) و نه درآمدهاي اتفاقی وهبه)‏<br />

بعلاوه دارایی هاي جاري و بلند مدت ایجاد شده طی سال اعم از مطالبات،‏ موجودیهاي جنسی،‏<br />

اموال و تجهیزات خریداري و بکار گرفته در جهت کسب درآمد از یکطرف،‏ منهاي کلیه<br />

جریانات نقدي خروجی در جهت کسب درآمد و مخارج جاري و سرمایه اي شخص ) در حد<br />

شئونات ( و بدهیهاي جاري می باشد و لذا صرفاً‏ حسابهاي سود و زیانی در محاسبه لحاظ نمی<br />

شود.‏ بنظر میرسد با توجه به موارد فوق،‏ جهت محاسبه خمس طبق جدول ذیل باید محاسبه شود.‏<br />

×<br />

×<br />

×<br />

×<br />

×<br />

دارایی ها<br />

بدهی ها<br />

حسابها و اسناد پرداختنی<br />

پیش دریافتها<br />

تسهیلات دریافتی<br />

مالیات پرداختی<br />

سایر بدهیها و ذخایر<br />

– ریال<br />

×<br />

×<br />

×<br />

×<br />

×<br />

– ریال<br />

وجوه نقد و بانک ) به ارزش متعارف (<br />

موجودي مواد و کالا<br />

حسابها و اسناد دریافتنی<br />

سفارشات و پیش پرداختها<br />

سرمایه گذاري هاي بلند مدت و کوتاه<br />

مدت<br />

×<br />

×<br />

×<br />

×<br />

ارزاق و کالاهاي مصرفی<br />

دارائیهاي بکار گرفته شده در تحصیل<br />

درآمد<br />

جمع بدهیهاي جاري<br />

حصه جاري بدهیهاي بلند مدت<br />

118

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

×<br />

×<br />

×<br />

کسر می شود :<br />

‏-موارد معاف از خمس ) طبق یادداشت 2-<br />

4-3 فوق (<br />

‏-اموال و تجهیزات بکار گرفته شده در<br />

امورات زندگی مشتمل بر ساختمان وسایط<br />

نقلیه،‏ اثاثیه ..... در حد شئونات فرد<br />

جمع دارائیهاي بلند مدت و کوتاه مدت<br />

درآمد مشمول محاسبه خمس<br />

جمع بدهیها کوتاه مدت و حصه کوتاه مدت<br />

بدهیهاي بلند مدت<br />

A-B = C<br />

<br />

C-D=E<br />

کسر می شود : مال مخمس ) مال خمس<br />

داده شده سال قبل (<br />

درآمد مشمول محاسبه خمس<br />

لازم به توضیح است،‏ در جدول فوق غیر از مسکوك طلا و دارایی ها و بدهیهاي پولی ارزي<br />

که می بایست به ارزش متعارف قیمت گذاري شود،‏ الباقی سرفصل ها به قیمت تمام شده لحاظ<br />

می گردد .<br />

به هر حال جدول تطبیق بین اقلام صورتهاي مالی و اقلام مندرج در محاسبه خمس به خوبی<br />

تبیین نشده است و نیاز به بررسی و مطالعه بیشتري دارد.‏<br />

نتیجه گیري<br />

بحث حسابداري خمس در متون حسابداري ایران تاکنون ملاحظه نشده است و این نوشته نیز<br />

قطعاً‏ داراي نواقص و کاستی هایی می باشد که با ورود صاحب نظران به پیشرفت و توسعه بحث<br />

منجر خواهد شد . لازم به ذکر است که محاسبه و پرداخت صحیح خمس باعث تعدیل ثروت و<br />

مصرف درست آن در جامعه،‏ باعث ریشه کن شدن فقر خواهد شد . امیدوارم که در این دوران و<br />

شرایط خاص جامعه این امر مهم دینی و معنوي،‏ با همت دانشوران و با استعانت از خداي مهربان،‏<br />

تبیین و ترویج شود.‏ اگر چه بحث حسابداري زکات در کشورهاي حوزه خلیج فارس یکی از<br />

دروس اصلی حسابداري است و حتی در سطح دکتري براي مثال در دانشگاه ملک سعود عربستان<br />

تدریس می شود،‏ ولی تا کنون در ایران به آن پرداخته نشده است.‏ در گام اول مباحث حسابداري<br />

119

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

خمس و زکات در کار گروه هاي متشکل از پژوهشگران حسابداري و فقها باید طرح و تنظیم<br />

شود و به مرور وارد سر فصل دروسی همچون مسائل جاري در حسابداري و یا مباحث جاري در<br />

حسابداري گردد.‏ مطمئناً‏ این حوزه جدیدي براي تدوین پایان نامه هاي کارشناسی ارشد و دکتري<br />

می باشد.‏ نتایج این پژوهش ها همچنین می تواند منجر به طرح مباحث تحلیل سیستم حسابداري<br />

خمس در دروس سیستم هاي اطلاعاتی حسابداري و تهیه نرم افزارهاي مناسب خمس و زکات<br />

شود.‏<br />

منابع<br />

عبدالرحمن،‏ انصاري و مصطفی آخوند(‏‎1380‎‏)‏ بررسی تاریخی و فقهی خمس،‏ قم،‏ نشر<br />

بوستان کتاب قم<br />

ضیاء آبادي،‏ سید محمد(‏‎1380‎‏)‏ مباحثی پیرامون خمس،‏ تهران نشر اسپید<br />

هیات تحریریه انتشارات بنیاد قرآن و عترت(‏‎1385‎ ( خمس فریضه الهی،‏ تهران،‏ نشر بنیاد<br />

قران و عترت<br />

.1<br />

.2<br />

.3<br />

120

دا ه ا ا<br />

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

بررسی رابطۀ بین رضایت شغلی کارکنان و رضایتمندي از سیستم<br />

چکیده<br />

اطلاعاتی حسابداري<br />

‏(مطالعه موردي در سازمانهاي دولتی استان کرمانشاه)‏<br />

*<br />

الهام جمالی<br />

دانشجوي کارشناسی ارشد حسابداري دانشگاه تهران<br />

مصطفی امامی<br />

دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه،‏ باشگاه پژوهشگران جوان<br />

مطالعات اخیر نشان داده است که رضایت شغلی به شکل مثبت و قطعی با رضایتمندي<br />

استفادهکنندگان اطلاعات ارتباط دارد.‏ از دیداین مطالعات،‏ رضایت شغلی از دو جهت هم در سطح<br />

فردي و هم در سطح سازمانی بر اجرا و عملکرد مؤثر خواهد بود.‏ این پژوهش به بررسی رضایت<br />

حسابداران از سیستم حسابداري کامپیوتري و تأثیر آن بر رضایت شغلی حسابداران سازمانهاي دولتی<br />

استان کرمانشاه میپردازد.‏ سایر تحلیلها شامل جنسیت،‏ نوع سیستم اطلاعاتی حسابداري،‏ تعداد<br />

وظایف،‏ دفعات استفاده از کامپیوتر و سواد کامپیوتري میباشد ‏.جامعه آماري شامل‎43‎ نفر حسابدار<br />

شاغل درسازمانهاي دولتی استان کرمانشاه است.‏ نتایج نشان میدهد که رضایت شغلی حسابداران به<br />

طور قطع با رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري آنها ارتباط مثبت دارد.همچنین رضایت شغلی بالاتر<br />

با دفعات بیشتر استفاده از کامپیوتر مرتبط است.‏ شواهدي دال بر وجود ارتباط دیگري بین سایر متغیرها با<br />

رضایت شغلی و رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري بدست نیامد.‏ نتیجه این مطالعات پیشنهادي است<br />

که طراحان سیستم حسابداري باید استفادهکنندگان را بیشتر متوجه و درگیر استفاده از سیستم کامپیوتري<br />

نمایند.‏<br />

واژههاي کلیدي:رضایت شغلی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی حسابداري،‏ سازمانهاي دولتی استانکرمانشاه.‏<br />

*<br />

نویسنده مسئول:‏ Jamali.accounting@gmail.com

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

مقدمه<br />

در دنیاي امروز که دنیاي سازمانهاست،‏ نیروي انسانی به عنوان با ارزشترین منابع سازمانی،‏<br />

محور رویکردها و فعالیتهاي سازمانی بوده و در اعتلاي اهداف و آرمانهاي سازمان نقش اساسی<br />

ایفا میکند.‏ منابع انسانی به سازمان معنا و مفهوم بخشیده و زمینههاي تحقق اهداف سازمانی را<br />

فراهم میکنند.‏ لسترتارو مهمترین مزیت رقابتی را براي سازمانها در هزارة سوم میزان هوش و<br />

دانایی و دانش خردمندانۀ انسانی میداند.‏ او معتقد است که دیگر نفت و منابع طبیعی نمی توانند<br />

منابع ثروت آفرینی باشند.‏ بلکه هوش و خرد انسانهاست که میتواند جامعه را به سمت رشد و<br />

تعالی حرکت دهد.‏ اگر انسانها میخواهند در این چالش جدید یعنی فرایند جهانی نقش داشته<br />

باشند هیچ راهی ندارند مگر اینکه به نقش دانایی و هوشمندي در توسعۀ جامعه تمام عیار خود<br />

اندیشه کنند<br />

ازطرفی دیگرکار عنصر مهم و البته سازنده جوامع و سازمانها است.‏ براي این که کار با از<br />

خود بیگانگی همراه نباشد،‏ باید از نظر فنی ‏،فیزیولوژیک و روانشناسی مساعد باشد.‏ باید اوضاع<br />

اقتصادي و اجتماعی اي که کار در آن انجام میشود به گونهاي باشد که کارگر احساس کند<br />

کارش منصفانه و به تناسب مهارت و کوشش اوست و دستمزد وي نیز متناسب با دستمزد سایر<br />

گروههاي کاري پرداخت میشود<br />

اکنون موقعیت به صورتی درآمده که داشتن کارکنان راضی،‏ پر انرژي و خلاق با سرمایۀ<br />

انسانی متعهد،‏ مهمترین منبع سازمانی محسوب میشود(شاقلی،‏‎1378‎‏).‏ لذا توجه به نیازهاي<br />

کارکنان و چگونگی تأمین این نیازها توسط مدیریت یک سازمان،‏ میتواند منجر به رضایتمندي<br />

شغلی نیروي انسانی و در نتیجه تعهد سازمانی و تعهد حرفهاي آنان در سازمان متبوع<br />

.(Omalley&William,2000)<br />

.( Durkin& Bennett,1999)<br />

گردد(پات،‏‎1378‎‏).‏<br />

انسان یکی از مهمترین منابع سازمانها است.‏ مدیریت ضعیف انسان ممکن است که جریان<br />

موثر سازمانها را دچار مخاطره نماید.‏ اگر کسانی که سازمانها را اداره میکنند از شغلشان راضی<br />

نباشند؛ تأثیر عدم رضایت آنها ممکن است بر روي اداره امور اثر بگذارد.‏ اشرف در سال<br />

متوجه شد سازمانی هایی که تعداد کارمندان راضی آنها بیشتر است میزان و گرایش تأثیر گذاري<br />

‏(مفید بودن)‏ آنها بیشتر از سازمانهایی است که تعداد کارمندان راضی آنها کمتر است .<br />

1992<br />

122

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

1<br />

رضایت شغلی کارکنان ممکن است خود تحت تأثیر عوامل دیگري باشد،‏ زفانس در<br />

مطالعات خود در سال متوجه شد که رضایت شغلی ممکن است تحت تأثیر آمار نفوس،‏<br />

وظیفه محوله یا مربوطه و عوامل مربوط به کامپیوتر قرار گیرند.‏ هر چند که توسعه و میزان<br />

کامپیوتري شدن امور تأثیر کلی بر رضایت افراد دارد<br />

فناوري اطلاعات یک منبع یا پدیده کاملاً‏ جدیدي است که در دسترس سازمانها قرار<br />

میگیرد.‏ امروزه فناوري اطلاعات در سازمانها با کار بردها و عملکردهاي مختلفی از جمله<br />

حسابداري مورد استفاده قرار میگیرد.‏ این پیشرفت و ترقی توانسته است ولی از آنجایی که این<br />

پیشرفت به وسیله پرسنل غیر حسابداري صورت گرفته،‏ لذا یک سؤال در مورد رضایت حسابداران<br />

از سیسم حسابداري کامپیوتري ناشی میشود.‏ چون اجزاء عناصر شغلشان ممکن است بواسطه<br />

استفاده از این سیستم خیلی کاهش یافته است .<br />

آیا آنها از وظایف جاري خود راضی خواهند بود به طوریکه این امر موجب کاهش وظایف<br />

روزمره میشود ؟ این امر باعث به وجود آمدن مشکلی میشود که این تحقیق براي بررسی آن<br />

تلاش میکند.‏<br />

وقتی کارکنان توسعه سیستم حسابداري را به دیگران محول میکنند،‏ حسابداران ممکن است<br />

رضایتمندي کمتري نسبت به این سیستم داشته باشند.‏ این امر زمانی بوجود میآید که طراح<br />

نیازهاي استفادهکنندگان دقیقاً‏ نمی دانند علاوه بر نارضایتی نسبت به سیستم،‏ حسابداران ممکن<br />

است رضایتشان را نسبت به شغلشان از دست بدهند و این به خاطر عدم رضایت از خود سیستم و یا<br />

به خاطر تغییر وظایفشان باشد .<br />

2<br />

در مطالعاتی که در سال توسط چو در زمینه سیستم مدیریت حسابداري به عمل آمد،‏<br />

نتایج نشان داد وقتی که وظیفه سنگین و نامعینی وجود داشته باشد،‏ شرکت استفادهکنندگان زیاد<br />

در طراحی سیستم احتمالاً‏ به عملکرد خوب سیستم منجر خواهد شد.‏ از طرفی وقتی که نامعلولی و<br />

یا ابهام وظیفه کمتر باشد سطح مشارکت استفادهکنندگان در جهت اجراي خوب سیستم<br />

3<br />

حسابداري بی ربط یا نامناسب میشود.‏ به علاوه گلدمن در سال 1998 متوجه شد که ارتباط بین<br />

رضایت استفادهکنندگان از سیستم و عملکرد سازمان خوب و قابل توجه است.‏ بنابراین اگر میزان<br />

رضایت از سیستم حسابداري بر رضایت شغلی حسابداري تأثیر بگذارد این امر بسیار مهمی خواهد<br />

1998<br />

1994<br />

123

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

بود براي پیشرفت و یا توسعه سیستمی که نیازهاي استفادهکنندگان را بر آورده و عملی نماید )<br />

یعنی آنها را با توجه به نیازهایشان ارضاء نماید).‏ این مطالعه به منظور پاسخ به این سؤال سه هدف<br />

را مشخص کرده و ما را نسبت به آن ترغیب مینماید.‏ به منظور پیدا کردن هر نشانه ایکه احتمالاً‏ به<br />

تعقیب این اهداف کمک کند نوشتههاي زیادي مورد بررسی قرار گرفتهاند.‏<br />

رضایت شغلی<br />

اغلب گفته میشود که ‏«کارمند خوشحال کارمند کارا است»‏ و یک کارمند خوشحال بایستی<br />

با شغلش ارضاء شود.‏ اهمیت رضایت شغلی از آن جا ناشی میشود که بیشتر افراد تقریباً‏ نیمی از<br />

ساعات بیداري خود را در محیط کاري میگذارنند.‏<br />

4<br />

رضایت شغلی عبارتست از حدي از احساسات و نگرشهاي مثبت که افراد نسبت به شغل<br />

خود دارند.‏ وقتی یک شخص میگوید داراي رضایت شغلی بالایی است،‏ این بدان مفهوم است<br />

که واقعاً‏ شغلش را دوست دارد ‏،احساسات خوبی دربارة کارش دارد و براي شغلش ارزش زیادي<br />

قائل است.‏ نتایج تحقیقات نشان میدهد که کارکنان با رضایت شغلی بالاتر،‏ از نظر فیزیک بدنی و<br />

توان ذهنی وضعیت خوبی دارند ‏(اکرون،‏‎40:2008‎‏).‏<br />

رضایت شغلی نتیجه ادراك کارکنان است که محتوا و زمینه شغل آن چیزي را که براي<br />

کارمند ارزشمند است،‏ فراهم میکند.‏ رضایت شغلی یک حالت احساسی مثبت یا مطبوع است که<br />

پیامد ارزیابی شغلی یا تجربه فرد است.‏ این حالت احساسی مثبت،کمک زیادي به سلامت فیزیکی<br />

و روانی افراد میکند.‏ از نظر سازمانی،‏ سطح بالاي رضایت شغلی منعکس کنندة جو سازمانی بسیار<br />

مطلوب است که منجر به جذب و بقاء کارکنان میشود.‏<br />

بسیاري از ویژگیهاي شغل و محیط کار رضایت شغلی را تحت تأثیر قرار میدهند.‏ با طراحی<br />

مجدد شغل و محیطهاي کار،‏ براي مدیریت این امکان فراهم خواهد گردید که رضایت شغلی و<br />

بهره وري را بالا ببرد.‏ دیگر عوامل موقعیتی که ممکن است رضایت شغلی را تحت تأثیر قرار دهند<br />

6<br />

5<br />

عبارت انداز:‏ پیچیدگی وظیفه و زوجهاي کاري .<br />

تحقیقات نشان دادهاند که پیچیدگی شغل بالا؛ فراتر نبودن از سطح دانش،‏ مهارت و<br />

تواناییهاي کارکنان؛ با رضایت شغلی بالا رابطه دارد.‏ مطالعات همچنین نشان دادهاند که براي<br />

124

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

تعدادي از مردان متأهل داشتن همسري که بیرون از خانه شاغل است،‏ با رضایت شغلی و رضایت<br />

کلی از زندگی رابطه منفی وجود دارد.‏<br />

ویژگیهاي شخصی که رضایت شغلی و نگرشهاي کاري را تحت تأثیر قرار میدهندعبارتند<br />

از : سن،‏ جنس،‏ نژاد،‏ هوش،‏ استفاده از مهارتها و تجربه شغلی.‏ اگر چه این عوامل نمی توانند به<br />

وسیله سازمانها تغییر یابند ولی براي پیش بینی رضایت شغلی در میان گروههاي مختلف کارکنان<br />

میتوانند مورد استفاده قرار گیرند.‏ به طور کلی میتوان متغیرهاي تأثیرگذار بر رضایت شغلی را<br />

در چهار گروه قابل طبقه بندي کرد(مقیمی<br />

:(385:1385<br />

.1<br />

.2<br />

.3<br />

.4<br />

عوامل سازمانی<br />

عوامل محیطی<br />

ماهیت کار<br />

عوامل فردي<br />

این عوامل به طور خلاصه در نگاره 1 آمده است.‏<br />

رضایت شغلی باعث افزایش بهره وري فرد میشود؛ فرد نسبت به سازمان متعهد میشود،‏<br />

سلامت فیزیکی و ذهنی فرد تضمین میشود،‏ روحیۀ فرد افزایش یابد،‏ از زندگی راضی باشد و<br />

مهارتهاي جدید شغلی را به سرعت آموزش ببیند؛ عدم رضایت شغلی باعث کاهش روحیۀ<br />

کارکنان میشود که روحیۀ پایین در کار بسیار نامطلوب است.‏ مدیران وظیفه دارند که علائم<br />

روحیۀ پایین و عدم رضایت شغلی را بطور مستمر زیر نظر بگیرند و در اولین فرصت اقدامات لازم<br />

انجام دهند.‏<br />

براي بعضی از کارکنان،‏ رضایت شغلی امري ثابت است و این افراد ویژگیهاي شغل را<br />

متحمل میگردند و به ویژگیهاي شغل مستقل از چهره شغل نگاه میکنند،‏ تغییرات در جایگاه<br />

شغلی،‏ دستمزد،‏ شرایط کاري و اهداف کمترین تأثیر در رضایت شغلی این قبیل افراد ندارد تمایل<br />

شغلی افراد به طرف رضایت و یا نارضایتی در تمام زمان و موقعیتها اندکی تغییر میکنند.‏<br />

125

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

نگاره (1) عوامل مؤثر بر رضایت شغلی(مقیمی 384:1385)<br />

تحقیقات مربوط الگوهاي متفاوت رضایت شغلی را که شامل نگرشهاي مربوط به کار و<br />

نگرشهاي شخصی است که ممکن است افراد متفاوت را توصیف کند،‏ پیشنهاد مینماید.‏ یک<br />

مطالعه مرد فارغالتحصیل دانشگاه را بعد از این که تا 6 سال به صورت تمام وقت در یک<br />

شغل مشغول به کار بودند مورد مطالعه قرار داد که این مطالعه نیمرخ رضایت شغلی را به شرح زیر<br />

ارائه میکند<br />

5<br />

126<br />

:(Geartner;1999:479-493)<br />

390<br />

.1<br />

.2<br />

به طور کلی راضی از زندگی ؛ رضایت بالا در شغل و غیر از شغل.‏<br />

جبران کننده در غیر شغل؛ بالا در رضایت شخصی،‏ پایین در رضایت شغلی.‏

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

.3<br />

.4<br />

.5<br />

جبران کننده در شغل ؛ به طور کلی ناراضی از فعالیتهاي شغلی و غیر شغلی اما راضی<br />

از دستمزد.‏<br />

ذاتاً‏ ناراضی(اساساً‏ ناراضی)؛ به طور کلی ناراضی از محیط کار و دستمزد.‏<br />

ناراضی از زندگی به طور کلی ؛ پایین در رضایت شغلی و غیر شغلی.‏<br />

اطلاعات به دست آمده نشان داد که کارکنان به طور کلی راضی(گروه یک)بیشتر متمایل اند<br />

که در شغل فعلی شان باقی بمانند.‏ افراد جبران کننده در شغل بیشتر تمایل داشتند که شغلشان را<br />

تغییر دهند.‏ تعدادي از مطالعات نشان میدهد که رضایت شغلی به رضایت از تمام جنبههاي<br />

زندگی مربوط است.‏ افرادي که نگرشهاي مثبت به شغلشان دارند مایلند که نسبت به زندگی<br />

شخصی و خانوادگی شان احساس مثبت داشته باشند اطلاعات به دست آمده از مردان سیاه میانسال<br />

و زنان سیاه میانسال،‏ مردان و زنان سفید میانسال نشان میدهد که براي هر چهار گروه رضایت<br />

شغلی به طور مثبتی با رضایت از زندگی ارتباط دارد.‏<br />

سیستم اطلاعاتی حسابداري<br />

.1<br />

.2<br />

سیستم اطلاعاتی حسابداري مؤلفه و عنصري از شرکت است که به وسیله پردازش<br />

رویدادهاي مالی،‏ اطلاعات مالی و اطلاعات مبناي تصمیم گیري را در اختیار استفادهکنندگان قرار<br />

میدهد.‏<br />

سیستم اطلاعاتی حسابداري دو هدف عمده دارد:‏<br />

ارایه اطلاعات براي عملیات و نیازهاي قانونی .<br />

ارایه اطلاعات براي تصمیم گیري.‏<br />

براي رسیدن به این هدفها دو فعالیت عمده وجود دارد:‏<br />

الف)پردازش مبادلات<br />

ب)پردازش اطلاعات<br />

گرچه سیستم اطلاعاتی ممکن است به عنوان یک بخش تکنیکی مورد توجه و بررسی<br />

قرارگیرد اما ارزشیابی آن نسبتاً‏ ذهنی است.‏ تعیین اینکه آیا یک سیستم اطلاعاتی در حد انتظارات<br />

و توقعات عمل میکند یا خیر نسبتاً‏ مشکل است ادبیات بر بوي اندازههاي جانشینی عملکرد سیستم<br />

127

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

اطلاعاتی و مطالعاتی انجام داده بود.‏ یکی از وسیع ترین اندازههاي قابل عملکرد سیستم اطلاعاتی<br />

عبارت است از رضایت استفادهکنندگان.‏ هر چند اندازه گیري رضایت استفادهکنندگان به خودي<br />

خود بسیار مشکل ساز است.‏ نویسنده مطالعات متعددي یافته بود که تعدادي راه حلهاي ابزاري را<br />

براي اندازه گیري رضایت استفادهکنندگان گسترش میداد.‏<br />

7<br />

بیلی و پیرسون در سال 1983 پرسشنامهاي شامل 39 قلم را در هفت قسمت تنظیم کردند.‏<br />

8<br />

ایوس و همکاران در 1983 این را به فاکتورهاي پرسشنامهاي کوتاه که فقط شامل چهار سؤال<br />

میشود تقلیل دادند.‏ مطالعات آنها نشان میداد که سیستم رضایت میزان استفاده را افزایش<br />

9<br />

میدهد.‏ کیم در سال 1988 از یک پرسشنامه هفت تلقی استفاده کرد تا رضایت استفادهکنندگان<br />

10<br />

را در مطالعات خودش در بیمارستان اندازه گیري کند هر چند گالتا و لدرر در سال 1989 در<br />

میزان رضایت استفادهکنندگان تجدید نظر هایی به عمل آوردند،‏ دل و ترکزاده در<br />

کردند،‏ آزمایش کردند و دوباره آزمایشها را تکرار کردند.‏ یک پرسشنامه 12 سؤالی براي اندازه<br />

12<br />

گیري رضایت استفادهکنندگان نهایی تنظیم کردند.‏ گلدرمن در سال 1998 از این وسیله استفاده<br />

کرد با حذفیاتی چند از اقدام اولیه و چند سؤال جدید تا اصلاح کند ساختار ارزشیابی را که قبلاً‏<br />

خیلی بالا و زیاد بود.‏<br />

مطالعات مختلف عواملی را که به میزان رضایت استفادهکنندگان به سوي سیستم اطلاعاتی<br />

13<br />

حسابداري کمک میکرد یافتند،‏ ناچمن و ایگباریا در 1990 دریافتند که شکل راهبردي و<br />

هدایت،‏ قابلیت دستیابی و دسترسی به نرم افزار،‏ سخت افزار،‏ پیش زمینه کامپیوتري کاریران،‏<br />

دیدگاه استفادهکنندگان نسبت به تخمین ها،‏ بر آوردهاي استفادهکنندگان نهایی وسودمندي<br />

سیستم به طور مشخص و مثبت با رضایت استفادهکنندگان وابسته است.‏ از طرف دیگر نگرانی در<br />

استفاده از کامپیوتر و سن استفادهکنندگان به طور معکوس ) منفی)‏ با رضایت شغلی وابسته است.‏<br />

14<br />

چو در سال 1996<br />

1991<br />

11<br />

در تحقیقاتش در مورد توسعه و مدیریت در شرکتهاي تجاري کرهاي کشف<br />

کرد که مشارکت استفادهکنندگان و اندازه سازمان به طور قطعی و مثبت با رضایت<br />

استفادهکنندگان وابستگی داشت.‏ این تحقیق معتقد است که سواد کامپیوتري حسابداران ممکن<br />

است در تضمین رضایت آنها نسبت به سیستم حسابداري تأثیر داشته باشد همچنین این تحقیق فکر<br />

128

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

میکند که رضایتمندي حسابداري نسبت به سیستم حسابداري باعث استفاده بیشتر آنها از سیستم<br />

خواهد شد.‏<br />

از آنجاییکه مشارکت استفادهکنندگان در طراحی یک سیستم اطلاعاتی به رضایت بیشتر<br />

استفادهکنندگان منجر میشود،‏ بنابراین انتظار میرود مشارکت استفادهکنندگان به کارایی بیشتر<br />

منجر شود.‏ از آنجائیکه مشارکت استفادهکنندگان در طراحی یک سیستم اطلاعاتی به رضایت<br />

بیشتر استفادهکنندگان منجر میشود،‏ بنابراین انتظار میرود مشارکت استفادهکنندگان به کارایی<br />

15<br />

بیشتر منجر شود.‏ کسپر و سرونی در 1985 در مطالعات آزمایش خود بر روي دانشجویان MBA<br />

که مجازات مشابهی استفاده کردهاند دریافتند وقتی که استفادهکنندگان خودشان درگیر و مرتبط با<br />

برنامه ریزي و برنامه نویسی هستند در مقایسه با سطحی که براي استفادهکنندگان برنامه نویسی شده<br />

است کاربران اعمال محوله را بهتر انجام<br />

مطالعات مختلف تأثیرات رضایت استفادهکنندگان را بر سایر ویژگیها کشف کرده است،‏<br />

16<br />

گلدمن در 1998 دریافت که رضایت استفادهکنندگان به طور چشمگیري به عملکرد آنها مربوط<br />

است.‏<br />

میدهند .<br />

1988<br />

17<br />

یاوربام<br />

در سال اینگونه استدلال کرد فاکتورهایی که به رضایت بیشتر<br />

استفادهکنندگان منجر میشود باید رضایت شغلی بیشتر نیز منجر شود ‏.چنی<br />

که رضایت اطلاعاتی استفادهکنندگان و رضایت شغلی با عرضه و شناسایی بناهاي جدید اطلاعاتی<br />

کامپیوتر افزایش یافت.‏<br />

19<br />

مطالعات آنی و کاه در 1997 بر روي 144 کارمند یک شرکت فعال در سنگاپور نشان داد<br />

که رضایت شغلی و رضایت استفادهکنندگان به مقدار زیادي به هم وابسته بودند.‏ آنها شامل سن،‏<br />

سطح تحصیلات،‏ تصدي شغل و موقعیت سازمانی به عنوان متغیرهاي آماري بودند.‏ دفعات استفاده<br />

آموزش استفادهکنندگان و سواد کامپیوتري نیز به عنوان تجربه و پیش زمینه کامپیوتر میباشند.‏<br />

18<br />

در 1982 دریافتند<br />

20<br />

عبداالله در 1998 این مطالعات را بر روي هفت نفر از سازمان در مانی تکرار کرد که نتایج<br />

مشابهی را دریافت.‏ این تحقیق نیز معتقد است که هیچ رابطه خاصی میان رضایت شغلی،‏ با هر یک<br />

از موارد دفعات استفاده یا سواد کامپیوتري وجود ندارد همان طوریکه این امر توسط آنی و<br />

21<br />

کاه در 1997 بیان شده بود در هر حال این نظریه دوباره آزمون خواهد شد زیرا ممکن است<br />

129

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

تفاوتهایی از نظر نمونه در مطالعه که در اینجا حسابداران هستند وجود داشته باشد که در مقابل<br />

تحقیقات جدید که شامل استفادهکنندگان سطوح مختلف سازمان بود قرار<br />

بر مبناي مروري بر تحقیقات انجام شده این مطالعه محدود شده به شناسایی،‏ جنسیت به عنوان<br />

یک متغییر آماري،‏ دفعات استفاده از کامپیوتر وسواد کامپیوتري به عنوان تجربه به استفاده ار<br />

کامپیوتر ‏،به قطور وجود احتمالی یک رابطه مشخص و معییت با رضایت شغلی و رضایت از<br />

سیستم اصلاعاتی حسابداري.‏ علاوه بر این،‏ این مطالعه معتقد است که متغییرهاي از دست داده<br />

شدهاي که با رضایت استفادهکنندگان و رضایت شغلی مربوط است وجود دارد.‏<br />

این متغییرهاي از دست رفته ممکن است وظایف خاصی که توسط حسابداران انجام میشود،‏<br />

باشد که از اطلاعات یا ستارههاي سیستم اطلاعاتی حسابداري استفاده میکند.‏ این تحقیق معتقد<br />

است زمانی که حسابداران از وظایف خود راضی هستند همچنین از شغل خود راضی خواهند بود.‏<br />

اگر چه این تحقیق به شناسایی آن دسته از وظایفی که به خروجیهاي سیستم حسابداري<br />

کامپیوتري نیاز دارد،‏ محدود شده است و بررسی میکند آیا تعداد وظایف با رضایت شغلی وابسته<br />

است یا خیر این مطالعه بر این است که رابطه مشخصی وجود ندارد.‏<br />

در آینده،‏ تحقیقات ممکن است از متغییرهاي پیشرفتهتري در جتسجوي یافتن ارتباط بین<br />

رضایت استفادهکنندگان ورضایت شغلی مشخص وجود ندارد.‏<br />

در آینده،‏ تحقیقات ممکن است از متغییرهاي پیشرفتهتري در جستجوي یافتن ارتباط بین<br />

رضایت استفادهکنندگان رضایت شغلی،‏ استفاده کنند.‏<br />

این تحقیق به طور خاص ارتباط بین متغییرهاي مربوط را همان طورکه در نگاره 2 آمده است<br />

بررسی و آزمایش میکند.‏<br />

میگیرد .<br />

130

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

نگاره(‏‎2‎‏)‏ چهارچوب مفهومی ارتباط میان رضایت شغلی و رضایتمندي از سیستم اطلاعاتی حسابداري<br />

نگاره 2 چهارچوب مفهومی براي تشریح ارتباط میان رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري<br />

و رضایت با سایر متغیرهاي مربوط این چهار چوب مفهومی روابط میان متغیرهایی که امتحان شده<br />

براي جواب هدفهاي زیر را خلاصه کرده است.‏<br />

براي تشریح روابط بین تجربه استفاده از کامپیوتر ) دفعات استفاده از کامپیوتر و سواد<br />

کامپیوتري ( جنسیت،‏ نوع سیستم حسابداري و رضایت از میزان وظایفی که با سیستم اطلاعاتی<br />

انجام میشود.‏ این تحقیق معتقد است که یک حسابداري که بیشتر از کامپیوتر استفاده میکند و<br />

سواد کامپیوتر ي بیشتري دارد بدون توجه به زن یا مرد بودن او،‏ از سیستم حسابداري کامپیوتري<br />

راضیتر است.‏<br />

براي توضیح روابط بین تجربه استفاده از کامپیوتر ‏(دفعات استفاده از سواد کامپیوتري )،<br />

جنسیت،‏ میزان وظایف و رضایت نسبت به سیستم اطلاعاتی حسابداري با رضایت شغلی،‏ این است<br />

که یک حسابدار که از سیستم حسابداري کامپیوتري راضی است بدون توجه به جنسیت و تجربه<br />

استفاده از کامپیوتر،‏ دفعات استفاده از کامپیوتر و تعداد وظایفی که با استفاده از این سیستم انجام<br />

میشود،‏ از شغلش هم راضیتر است .<br />

131

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

2<br />

براي شناخت وظایفی که از خروجیهاي ) یا ستاده)‏ سیستم حسابداري کامپیوتري استفاده<br />

میکنند.‏<br />

گردآونده باز خورها از یک نمونه از حسابداران،‏ نتیجه گیري و استنتاج درباره هدفهاي<br />

مذکور انجام شده بر روي تمام جمعیت حسابداران در ایران براي دستیابی به این اهداف نظرات<br />

زیر که به عنوان فرضیه بیان شده امتحان خواهد شد .<br />

فرضیه 1: هیچ تفاوت خاصی در رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري بیان مذکر و مونث<br />

وجود ندارد.‏<br />

فرضیه : بین دفعات استفاده از کامپیوتر و رضایت حسابداران از سیستم اطلاعاتی حسابداري<br />

رابطه مثبت وجود دارد.‏<br />

فرضیه 3: بین سواد کامپیوتري و رضایت حسابداران از سیستم اطلاعاتی رابطه مثبت وجود<br />

دارد.‏<br />

فرضیه 4: هیچ تفاوت خاص و مشخص میان رضایت شغلی بین حسابداران زن و مرد وجود<br />

ندارد.‏<br />

فرضیه 5: هیچ رابطه مشخص میان دفعات استفاده از کامپیوتر و رضایت شغلی حسابداران<br />

وجود ندارد.‏<br />

فرضیه : 6 هیچ رابطه مشخص میان سواد کامپیوتري و رضایت شغلی حسابداران وجود ندارد.‏<br />

فرضیه 7: هیچ رابطهاي خاصی میان تعداد وظایف انجام شده با استفاده از سیستم اطلاعاتی<br />

حسابداري و رضایت شغلی حسابداران وجود ندارد.‏<br />

فرضیه رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري و رضایت شغلی حسابداران رابطه مثبت<br />

وجود دارد.‏<br />

8: بین<br />

150 چوب<br />

روش تحقیق<br />

جمعیت مورد مطالعه حسابداري سازمانیهاي دولتی استان کرمانشاه میباشد.‏ از این چهار<br />

سازمان به صورت نمونه گیري تصادفی انتخاب شدند و پرسشنامهها به منظور کسب<br />

اطلاعات براي آنها فرستاده شد .<br />

132

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

150<br />

43<br />

در پرسشنامه جنسیت نوع سیستم حسابداري کامپیوتري که مورد استفاده است،‏ وظایف<br />

محوله پیش زمینه استفاده کامپیوتر و رضایت آنها از سیستم اطلاعاتی حسابداري و شغل آنها سؤال<br />

شده است.‏<br />

از کل پرسشنامهاي که براي حسابداران یا کارکنان مشابه ‎150‎سازمان مختلف فرستاده<br />

شده تاي آنها پاسخ داده شد که میزان پاسخها درصد بود.‏ بین تا 42 روز کاري براي<br />

رسیدن پرسشنامههایی که پست شده بودند طول کشید که به طور متوسط این زمان 12 روز است.‏<br />

پاسخدهندگان شامل مرد و زن هستند تمام پاسخدهندگان از تعدادي سیستم حسابداري<br />

کامپیوتري در سازمانشان استفاده میکنند.‏ نگاره ‏،نوع سیستم حسابداري کامپیوتري که مورد<br />

استفاده قرار میگیرد توسط نمونههاي پاسخدهندگان نشان میدهد.‏<br />

4<br />

28/7<br />

3<br />

20<br />

23<br />

بستههاي نرم افزاري<br />

فراوانی<br />

در صد<br />

76/7<br />

9/3<br />

14<br />

100<br />

33<br />

4<br />

6<br />

43<br />

نرم افزارهاي اختصاصی<br />

ترکیبی از هر دو گروه<br />

کل<br />

نگاره (3) نوع سیستم اطلاعاتی حسابداري کامپیوتري مورد استفاده<br />

4<br />

نگاره نشان دهنده تعداد بستههاي نرم افزاري رایج حسابداري که تعدادي از پاسخدهندگان<br />

از آنها استفاده میکنند،‏ است این چنین به نظر میرسد که نرم افزار معروف ترین<br />

نرمافزار حسابداري در میان پاسخدهندگان است.‏<br />

Accpac<br />

133

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

نرم افزار حسابداري<br />

تعداد استفادهکنندگان<br />

درصد<br />

4/7<br />

34/9<br />

7<br />

7<br />

7<br />

4/7<br />

4/7<br />

2<br />

15<br />

3<br />

3<br />

3<br />

2<br />

2<br />

Accpac<br />

UBS<br />

FACT<br />

SAP<br />

Hipersaf<br />

jDEdwards<br />

oracle<br />

نگاره (4) سیستم حسابداري و تعداد استفاده کنندگان<br />

این تحقیق از پاسخدهندگان در مورد وظایفی که آنها با استفاده از سیستم حسابداري<br />

کامپیوتري یا خروجیهاي حاصل از آن انجام میدهند،‏ سؤال کرده است.‏ نگاره<br />

تعداد 5،<br />

پاسخدهندگان و وظایف خاصی را که با استفاده از سیستم حسابداري کامپیوتري انجام میدهند<br />

نشان میدهد.‏<br />

نوع وظیفه<br />

گزارشگري مالی<br />

گزارشگري مربوط به دوایر<br />

بودجه بندي<br />

ارزیابی عملکرد<br />

تعمیر و نگهداري دارایی<br />

تصمیمات مربوط به مخرج سرمایهاي<br />

سرمایهگذاري و ارزیابی پروژ هها<br />

تعداد پاسخدهندگان<br />

درصد<br />

100<br />

46/5<br />

46/5<br />

39/5<br />

25/6<br />

9/3<br />

0<br />

43<br />

20<br />

20<br />

17<br />

11<br />

4<br />

0<br />

نگاره (5) وظایف و تعداد پاسخدهندگان<br />

تمام پاسخدهندگان که براي مقاصد گزارشگري مالی از سیستم حسابداري کامپیوتري<br />

استفاده میکنند تقریباً‏ نیمی از پاسخدهندگان (46/5 در صد)‏ از سیستم حسابداري کامپیوتري براي<br />

134

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

6<br />

گزارشهاي مربوط به دوایر و بودجه بندي استفاده میکنند.‏ سایر کارها بر حسب تعداد پاسخها<br />

شامل ارزیابی عملکرد،‏ نگهداشت و رواییها و تصمیم در مورد مخارج سرمایهاي است.‏ هیچ<br />

پاسخی براي سرمایهگذاري یا ارزیابی پروژهها وجود نداشته است.‏<br />

در کنار این هفت وظیفه،‏ پاسخدهندگان وظایف دیگري نظیر هزینه یابی و حقوق دستمزد را<br />

پیشنهاد کردهاند.‏<br />

تنها یکی از پاسخدهندگان این وظایف را پیشنهاد کرده است.‏ به طور خلاصه،‏ پاسخدهندگان<br />

با توجه به وظایفشان پاسخ میدهند،‏ نگاره تعداد پاسخدهندگان را همراه با تعداد وظایفی که<br />

آنها با استفاده از سیستم اطلاعاتی کامپیوتري حسابداري انجام میدهند،‏ نشان میدهد .<br />

تعداد وظیفه فراوانی درصد<br />

32/6<br />

16/3<br />

11/6<br />

25/6<br />

14<br />

100<br />

14<br />

7<br />

5<br />

11<br />

6<br />

43<br />

1<br />

2<br />

3<br />

4<br />

5<br />

کل<br />

نگاره(‏‎6‎‏)‏ توزیع فراوانی تعداد وظایف<br />

3/70<br />

43<br />

پاسخ دهنده<br />

میانگین امتیاز براي رضایتمندي از سیستم اطلاعاتی حسابداري براي است.‏ بنابراین به طور متوسط این نمونه حسابداران تقریباً‏ بیشتر اوقات از سیستم اطلاعاتی<br />

حسابداري کامپیوتري سازما نشان راضی هستند .<br />

است<br />

تا امتیاز رضایتمندي از سیستم اطلاعاتی حسابداري براي پاسخدهندگان بین میزان انحراف استاندارد رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري<br />

5<br />

2/25<br />

0/62 است.‏<br />

135

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

ضریب اطمینان ‏(آلفا)‏ استفادهکنندگان نهایی،‏ سنجش رضایتمندي براي اندازهگیري میزان<br />

رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري است.‏ بنابراین این ابزار براي استفاده در این<br />

تحقیق مناسب است.‏<br />

0/ 96<br />

0/ 92<br />

0/ 9355<br />

1998<br />

43<br />

و<br />

هر کدام به طور جداگانه ضریب آلفا را در گزارش کردند.‏<br />

است که با استفاده از جدول راهنماي<br />

نمونه حسابداران میانگین رضایت شغلی بیشترین و کمترین میزان رضایت شغلی در میان<br />

شده است.‏ اندازهگیري توصیف مشاغل /0 22 است.‏ انحراف استاندارد رضایت شغلی براي این نمونه 0/6995<br />

پاسخدهندگان به ترتیب است.‏<br />

براي رضایت شغلی نشان میدهد بنابراین از جدول<br />

این تست قابل اتکا میزان آلفا را راهنماي توصیف مشاغل به عنوان یک ابزار مناسب براي اندازهگیري رضایت شغلی استفاده شده<br />

است.‏<br />

1/9406<br />

0/9034<br />

3 و<br />

Doll,Torkzadeh<br />

تجزیه و تجلیل آماري<br />

آزمونهایی در سطح هنجار ) استاندارد)‏ و بدون پاسخ براي اطمینان از اعتبار نتیجهگیريها و<br />

انجام شده است.‏ با توجه به نمودار<br />

از جمعیت مبناي اطلاعات نمونه حسابداران،‏ استنتاجها نشان میدهد که هیچ تفاوت<br />

هیستوگرام رضایت شغلی از سیستم اطلاعاتی حسابداري،‏ بین پاسخدهندگان اولیه و<br />

مشخصی میان میانگین رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري پاسخدهندگان اخیر وجود ندارد.‏ در حالیکه مقدار احتمال (p-value) 264 /0 است.‏ یک جدول<br />

مشابه همچنین نشان میدهد که هیچ تفاوت اساسی در رضایت شغلی در میان پاسخدهندگان اولیه<br />

درصد وجود ندارد در حالیکه مقدار<br />

و پاسخدهندگان اخیر در سطح با معنی بودن ) معناداري ( احتمال /0 069 است بنابراین هیچ گرایشی در نمونه نسبت به بی پاسخی وجود ندارد.‏<br />

مبتنی بر درست انجام شدن این تحقیق مطمئناً‏ نمونه میتواند مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و<br />

نتایج آن میتواند بر جمعیت مورد نظر تعمیم داده شود.‏<br />

: هیچ تفاوتی میان رضایت شغلی از سیستم اطلاعاتی حسابداري میان زن و مرد<br />

فرضیه حسابدار وجود ندارد تفاوت در مقدار رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري بین زن و مرد پاسخ<br />

آزمون T<br />

5<br />

136<br />

1

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

0/ 282<br />

2<br />

دهده است.‏ بنابراین فرض صفر رد نشده است و حاوي این موضوع است که تفاوت<br />

مشخصی در رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري بین حسابداران زن و مرد وجود ندارد.‏<br />

فرضیههاي زیر همچنین براي رضایت شغلی امتحان شده است.‏<br />

فرضیه : 4 هیچ تفاوتی خاصی در رضایت شغلی میان حسابداران زن و مرد وجودندارد.‏<br />

تفاوت مقدار در رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداران زن و مرد 0/856 است.‏ بنابراین فرض<br />

صفر رد نشده است به این معنی که تفاوت مشخصی در رضایت شغلی بین حسابداران زن و مرد<br />

وجود ندارد.‏<br />

در این تحقیق فرض شده است که یک رابطه بین تجربه استفاده از کامپیوتر ) دفعات استفاده<br />

و تعداد سالهاي استفاده از کامپیوتر در کار)‏ و رضایت از سیستم اطلاعات حسابداري وجود دارد.‏<br />

با توجه به این امر دوفرض آزمون شده با استفاده از فاکتور ANOVA دفعات از کامپیوتر به<br />

عنوان فاکتور اول و سالهاي استفاده از کامپیوتر در کار به عنوان فاکتور دوم میباشد.‏ ابتدا:‏<br />

فرضیه : یک رابطه مثبت بین دفعات استفاده از کامپیوتر و رضایت حسابداران از سیستم<br />

اطلاعاتی حسابداري وجود دارد.‏<br />

5<br />

F<br />

ارزش ،F 673 0/<br />

3<br />

است.‏ فرض صفر در سطح معناداري در صد رد نمی شود بنابراین یک<br />

رابطه مشخص بین دفعات استفاده از کامپیوتر و رضایت حسابداران از سیستم اطلاعاتی حسابداري<br />

وجود ندارد.‏<br />

فرضیه : یک رابطه مثبت بین سواد کامپیوتري و رضایت حسابداران از سیستم اطلاعاتی<br />

وجود دارد نتایج مقدار را نشان داده است ‏.فرض صفر رد نشده است بنابراین هیچ<br />

تصادفی میان رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري در میان حسابداران متعلق به 4 گروه در تعداد<br />

سالهاي استفاده از کامپیوتر در کار وجود ندارد بنابراین هیچ ارتباطی میان سواد کامپیوتري و<br />

رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري وجود ندارد.‏<br />

904<br />

0/ 585<br />

در یک آزمون براي اثر متقابل با ارزش /0 F نتیجه شد که این دو هیچ اثر متقابلی بر<br />

تأثیر رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري وجود ندارد.‏<br />

137

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

5<br />

یک لیست مشابهANOVA انجام شده براي تعیین رابطه دفعات استفاده از کامپیوتر و تعداد<br />

سالهاي استفاده از کامپیوتر در کار با رضایت شغلی ‏.براي تعیین این رابطه فرضهاي زیر آزمایش<br />

شده است :<br />

فرضیه : هیچ رابطهاي میان دفعات استفاده از کامپیوتر و رضایت شغلی حسابداري وجود<br />

ندارد.‏<br />

0/ 27<br />

7<br />

نتایج آزمون ANOVAارزش F را نشان میدهد.‏ بنابراین فرض صفر رد شده است و<br />

یک رابطه مشخص بین دفعات استفاده از کامپیوتر و رضایت شغلی حسابداران وجود دارد.‏<br />

این آزمونها T در داخل گروهها اجرا شدند تا نشان دهند هر کدام از گروهها از لحاظ معناي<br />

رضایت شغلی با هم تفاوت دارند.‏<br />

نگاره تفاوتهاي مهم و مشخص در رضایت شغلی در میان گروهها را خلاصه و تشریح<br />

میکند.‏<br />

گروه<br />

بین 10<br />

بین 20<br />

تا 20 ساعت<br />

رابطه<br />

کمتر از 10 ساعت<br />

تا 30 ساعت کمتر از 10 ساعت<br />

کمتر از 10 ساعت<br />

بیشتر از 30 ساعت بین 20 تا 30 ساعت<br />

بیشتر از 30 ساعت نگاره (7) رابطه مشخص بین گروههاي دفعات استفاده از کامپیوتر در اصطلاح رضایت شغلی.‏<br />

مشاهده گسترده این ارتباطات یک الگو را پیشنهاد میکند به طوریکه دفعات بالاي استفاده از<br />

کامپیوتر،‏ رضایت شغلی بالاتري براي حسابداران به همراه دارد.‏<br />

سپس ارتباط بین سالهاي استفاده از کامپیوتر در کار و رضایت شغلی بررسی شده است<br />

فرضهاي زیر امتحان شده است.‏<br />

فرضیه : 6 یک رابطه مثبت بین سواد کامپیوتري و رضایت شغلی حسابداران وجود دارد.‏<br />

0/ 62<br />

مقدارF است بنابراین فرض صفر رد نمی شود و نبود یک رابطه مشخص بین تعداد<br />

سالهاي استفاده از کامپیوتر در کار و رضایت شغلی نتیجه میشود.‏<br />

138

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

براي جواب فرضیه در در زمینه رضایت شغلی<br />

معادله رگرسیون<br />

امتحان شده است این معادله به صورت زیر تعریف شده است:‏<br />

Y1=a 0 +a 1 x 1 +a 2 x 2<br />

= Y1 رضایت شغلی<br />

a 2 aو 1 = a 0<br />

X1= تعداد وظایف<br />

= ضریب رگرسیون<br />

X= 2 رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري<br />

از نتیجه رگرسیون قدم به قدم،‏ مدل رگرسیون نهایی تنها شامل رضایت از سیستم اطلاعاتی<br />

نشان میدهد که 9/8 درصد تغییر در<br />

حسابداري به عنوان یک متغییر مستقل میباشد<br />

رضایت شغلی تنها به وسیله تغییر در مدل رگرسیون که شامل رضایت از سیستم اطلاعاتی<br />

حسابداري میشود میتواند توضیح داده شود:‏ مقدار F براي این مدل /0 041 است بنابراین فرض<br />

صفر رد میشود و یک مدل معتبر نتیجه گیري میشود.‏<br />

ضریب همبستگی بین رضایت شغلی و رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري<br />

این ضریب این مطلب را میرساند که براي هر واحد افزایش در میزان رضایت از سیستم اطلاعاتی<br />

حسابداري /0 41 است براي یافتن پاسخ فر ضهاي زیر شده است:‏<br />

فرضیه 8: یک رابطه مثبت بین رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري و رضایت شغلی<br />

حسابداران وجود دارد.‏<br />

فرض صفر رد شده است بنابراین یک رابطه مثبت و مشخص بین رضایت از سیستم اطلاعاتی<br />

حسابداري ورضایت شغلی حسابداران وجود دارد ‏.براي تعیین رابطه بین رضایت شغلی با تعداد<br />

فرض زیر ارائه شده :<br />

فرضیه : هیچ ارتباطی میان تعداد وظایفی که با استفاده از سیستم اطلاعاتی حسابداري انجام<br />

میشود و رضایت شغلی حسابداران وجود ندارد.‏<br />

این مدل تعدادي از وظایف را به عنوان متغییر مستقل مستثنی کرده است این مقدار ضریب<br />

همبستگی با رضایت شغلی است پس فرض صفر رد نمی شود بنابراین یک رابطه مشخص<br />

بین تعداد وظایف و رضایت شغلی وجود ندارد .<br />

/0 است<br />

314<br />

R 2<br />

=.0/ 98<br />

0/ 965<br />

7<br />

139

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

نتیجه گیري وپیشنهادات<br />

43<br />

حسابداران نقش مهمی در سازمانها بازي میکنند.‏ پیش از این تحقیقات نشان داد که<br />

عملکرد سازمانها مربوط به رضایت کارکنان میباشد بنابراین اطمینان از رضایت شغلی<br />

حسابداران که عضو مهمی در سازمانها هستند بسیار حائز اهمیت است.‏<br />

در این عصر مبادله اطلاعات،‏ حسابداران از مسئولیت تهیه گزارشهاي مالی سالانه راحت<br />

شدهاند.‏ سیستمهاي حسابداري کامپیوتري امکان تغییر وظایف معمولی و خسته کننده را براي آنان<br />

فراهم آورده است بنابراین آنها میتوانند روي بسط مفید اطلاعات براي تصمیمات مدیران تمرکز<br />

کنند.‏<br />

با این همه سیستمهاي حسابداري عاري از نقص نیست و مستعد آماده داشتن کمبودهاي<br />

میباشد این تحقیق روي حسابداران شرکت و سازمان دولتی استان کرمانشاه با هدف شناسایی<br />

اینکه آیا رضایت حسابداران نسبت به سیستم حسابداري رضایت شغلی شان را افزایش خواهد داد<br />

یا نه،‏ انجام شده است.‏<br />

نتایج،‏ پنج مورد از نظریهها را تأیید و سه مورد از آنها را رد میکنند.‏ این مطالعه وجود یک<br />

رابطه مثبت و مشخص را بین رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري و رضایت شغلی بیان میکند.‏<br />

به بیان دیگر هر چه میزان رضایتمندي یک حسابدار از سیستم اطلاعاتی کامپیوتري حسابداري<br />

بالاتر باشد احتمال اینکه این حسابدار از شغل خود راضی باشد بیشتر است.‏ این زمینه یافتهها<br />

23<br />

22<br />

فرضهاي تحقیق را تأیید کرده و از مطالعات آنی و کاه ‏(‏‎1997‎‏)عبدالله (1998<br />

میکند.‏<br />

معنی و مفهوم این نتایج براي مدیران به منظور بهتر اداره کردن سازمانشان مفید است.‏ در ابتدا<br />

براي اطمینان حاصل کردن از اینکه حسابداران از شغلشان راضی هستند مدیران باید به صورت<br />

جدي به سیستم اطلاعاتی جاري و پتانسیلهاي آن توجه کنند.‏<br />

دقت،‏ قدرت و توانایی آشکاري،‏ اما استفاده آسان از سیستم به حسابداران امکان دسترسی،‏<br />

تولید،‏ گزارشگري نمایش اطلاعات مالی را در زمان مناسب و به هنگام میدهد.‏ وقتی حسابداران<br />

به نتایج و آنچه مورد انتظار است میرسند احساس امنیت بیشتري نسبت به شغل و پیشرفت شغلی<br />

‏(ارتقاع و درجه)‏ خود پیدا میکنند و این رضایت شغلی را افزایش میدهد شرکت کردن<br />

( پشتبانی<br />

140

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

حسابداران در توسعه و انتخاب یک سیستم حسابداري ممکن است قابلیت پذیرش سیستم را<br />

افزایش دهد .<br />

متغییر دیگري که قطعاً‏ به رضایت شغلی وابسته است دفعات استفاده از کامپیوتر است که این<br />

24<br />

نظر مطالعه را مبنی برنبود یک رابطه مشخص نقض میکند یاربام در 1988 یافته متضادي را<br />

25<br />

گزارش کرد در حالیکه آنی و کاه در 1997 دریافتند که هیچ رابطه مشخصی میان این دو وجود<br />

26<br />

ندارد.‏ یاربام در 1988 دریافت استفاده کنندگانی که وظایف معمولی دفتري را انجام میدهند<br />

27<br />

تجربه خستگی ‏(ملالت)از نبود روابط میان فردي را دارند.‏ مطالعات آنی و کاه برروي سطوح<br />

سازمانی بسیار وسیعتري از کارکنان انجام شد.‏<br />

توضیح ممکنه براي این تفاوت مطالعات انجام شده بر روي حسابداران ) یک شرایط سازمانی<br />

خاص)‏ است که چه وظایفی کمتر معمولیاند و بیشتر به سمت استفاده از سیستم پردازش و خلاصه<br />

28<br />

سازي اطلاعات براي تصمیمات غیر متمرکز میباشند . زفان در 1994 در این مورد یک توضیح<br />

بیان کرده بود او در مطالعاتش فهمید در جایی که استفاده از کامپیوتر مربوط به وظایف است تنوع<br />

زیاد وظایف،‏ رضایت شغلی را افزایش میدهد.‏<br />

مدیران ممکن است این امر را به عناون تشویق و پیشبرد نتیجه تلقی کنند،‏ همانگونه که این<br />

امر ممکن است توجیه خوبی براي محاسبه استفادهکنندگان باشد مثلاً‏ مجهز کردن حسابداران با<br />

کامپیوترها و اجازه دادن به آنها براي انجام نیازهاي اطلاعاتی خودشان.‏<br />

علیرغم ارتباطش با رضایت شغلی آنها متوجه شدند که استفاده مکرر از کامپیوتر هیچ ارتباط<br />

مهمی با رضایت از سیستم اطلاعات حسابداري ندارد.‏ این یافته با مطالعات بارودي و<br />

29<br />

همکارش در 1983 متناقض است آنها گزارش کردند که در جاهایی که استفاده اجباري است<br />

وقتی که سیستمها به صورت گسترده و وسیعتري مورد استفاده قرار میگیرند مفید به نظر<br />

میرسند.‏<br />

هر قدر این سیستم به صورت مکرري استفاده شود رضایت استفاده کننده کسب اطلاعات<br />

استفاده میکنند وظیفه اصلی آنها از تفسیر نتایج مالی و ارائه آنها به گروههاي علاقمند به صورت<br />

off-line‏...انجام میشود.‏ بنابراین اگر تنها آنها اطلاعات لازم و مورد نیاز را در مدت زمانی کوتاه<br />

بدست آورند آنها از سیستم راضی خواهند بود و زمان کمتري صرف استفاده از کامپیوتر خواهند<br />

141

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

کرد.‏ یک روش ساده براي مدیران به منظور استفاده از این دست آورد این است که کامپیوترها و<br />

حسابداران براي استفاده آنها تشویق شوند.‏ اینطور استنباط شد که جنسیت ارتباط چندان زیادي با<br />

رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري و رضایت ندارد.این یافتهها اعتقاد محققین را تثبیت کرد<br />

که با اطمینان بگویند که اختلافات واضح و آشکاري در رضایت از سیستمهاي حسابداري و<br />

رضایت شغلی بین حسابداران زن و مرد وجود ندارد.‏ نتایج حاصله از مطالعات اسمیس و همکارش<br />

30<br />

در 1963 که بر روي کارگران زن انجام شده توضیحات متعددي در مورد اجبار وجود دارد.اولاً‏<br />

شرایط و موقعیت شغلی و پاداشها تفاوت اساسی بین حسابداران و کارگران به وجود میآورد.‏<br />

31<br />

وارد و همکارش در 1986 قبلاً‏ دریافته بودند که حسابداران زن در آمریکا از مشاغل خود<br />

خیلی راضی هستند دوماً‏ این مطالعات چهل سال بعد صورت گرفت که در آن زمان سازمانهایی<br />

که در جهت حقوق زنان مبارزه میکردند مانند قارچ ظاهر شدند.‏ ) منظور تعداد زیادي از این<br />

سازمانهاي مدافع حقوق زنان است)‏<br />

نتیجه این شد که دریافتند سواد کامپیوتري هیچ ارتباط مهمی با رضایت از سیستم اطلاعاتی<br />

حسابداري ندارد و همچنین رضایت شغلی یک عقیده را تثبیت و اما دیگري را نفی میکند.‏ آنی و<br />

32<br />

همکارش در 1997 دریافتند که ارتباط مهمی بین سواد کامپیوتري و شغل وجود ندارد.‏ یک<br />

حسابدار بدون دانش کامپیوتري هنوز هم میتواند به طور مؤثر کار خود را انجام دهد.‏<br />

او ممکن است براي اجراي کارهاي اطلاعاتی خود،‏ از پرسنل هر دو امر کامپیوتر و سطح<br />

پایین استفاده کند و بنابراین رضایت شغلی حسابداران تحت تأثیر قرار نخواهند گرفت.‏<br />

از طرف دیگر عدم ارتباط همه بین سواد کامپیوتر و رضایت از سیستم اطلاعاتی حسابداري<br />

بسیار شگفت آمده است.کسپر و همکارش در گفته بودند که تجربه بیشتر<br />

استفادهکنندگان از کامپیوتر احتمال موفقیت را افزایش میدهد.‏ همینطور این مطالعه از<br />

حسابدارانی که تجربه کامپیوتري بیشتر داشتهاند توقع داشت که سیستم رضایت بیشتري داشته<br />

باشند.‏<br />

یک توضیح احتمالی بر این تناقض این است که برنامههاي کامپیوتري در این هزاره جدید<br />

آسانتر مورد استفاده قرار گرفته است در مقایسه با برنامههاي موجود در دهه سیستمهاي<br />

حسابداري بر مبناي ویندوز نوشتاري در ذهن استفادهکنندگان نهایی پیشرفت حاصل میکنند.‏<br />

1980<br />

1985<br />

33<br />

142

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

فرد یاب دانش حسابداري کافی اما تجربه محاسبات محدود قادر خواهد بود که بدون هیچ<br />

اشکالی از نرم افزارهاي حسابداري استفاده کند.‏<br />

این مطالعات سعی داشت که ارتباط بین تعدادي از وظایف که با استفاده از سیستم اطلاعاتی<br />

حسابداري انجام میشوند را بررسی نماید اما هیچ ارتباطی وجود نداشت.‏<br />

این مطالعه نسبت به اینکه،‏ مقدار وظایفی که یک حسابدار انجام میدهد با استفاده از<br />

کامپیوتر ممکن است بر رضایت شغلی او تأثیر بگذارد،‏ مشکوك است اما هر چه وظایف<br />

محاسباتی و نادیده گرفتن پیچیدگی وظایف بیشتر باشد این روش بیشتر انحرافی و بی ثباتی خواهد<br />

بود.‏ در مطالعات آتی ممکن است پیچیدگی وظایف را به عنوان یک تعدیل کننده در رضایت از<br />

سیستم اطلاعاتی حسابداري و ارتباط با رضایت شغلی بررسی نماید.‏<br />

با توجه به وظایفی که از سیستم استفاده میکند،‏ همه پاسخدهندگان به گزارشگري مالی به<br />

عنوان یکی از آن وظایف اشاره کردهاند.‏ بنابراین واضح است که دلیل عمده استفاده و تلاش براي<br />

کسب سیستم حسابداري در شرکتها،‏ کمک به حسابداران در جهت گزارشگري مالی است<br />

تقریباً‏ نیمی از پاسخدهندگان از این سیستم براي گزارشات مربوط به بخشها و دوایر استفاده<br />

میکنند.‏ همانند گزارشگري مالی،‏ این هم به عنوان یک هدف مهم که همان استفاده از سیستم<br />

حسابداري کامپیوتري است،‏ در سازمانهایی داراي چندین دایره و بخش میباشد.‏ درصدي مشابه<br />

نیز براي استفاده از سیستم حسابداري در بودجهبندي وجود دارد.‏ حسابداران ممکن است در<br />

صورت استفاده از کاربرگهاي معمولی براي طرح و تنظیم بودجهها راحتتر باشند زیرا<br />

کاربرگها کاربرديتر ممکن هستند.‏<br />

تنها یک سوم پاسخدهندگان در صد ( از سیستم حسابداري براي ارزیابی عملکرد و<br />

مدیریت استفاده میکند.‏ ارزیابی عملکرد مدیریت نیاز به انحراف بین عملکرد واقعی و شکل<br />

استاندارد دارد – طوریکه حسابداران ممکن است به راحتی با محاسبات سالانه به آن دست یابند.‏<br />

این حالت در مورد نگهداشت دارایی رایج است به طوریکه تنها یک چهارم پاسخدهندگان از<br />

سیستم حسابداري براي اجراي این وظیفه استفاده میکنند.‏<br />

همچنین براي تصمیمات در مورد ارزیابی مخارج سرمایهاي پروژهها،‏ سهم کمتر نمونه از<br />

سیستم حسابداري کامپیوتري براي این مقاصد استفاده میکنند.‏ دلیل عمده ممکن است این باشد<br />

39/5 )<br />

143

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

که وظایف بیشتر درگیر و مرتبط با اطلاعاتی مربوط به آینده هستند تا اطلاعات تاریخی و واقعی.‏<br />

اطلاعات آتی از طریق نرم افزارهاي حسابداري در دسترس نیست در حالیکه اطلاعات و دادههاي<br />

اولیه ) ورودي)‏ کلاً‏ به صورت تاریخی و یا جاري هستند.‏<br />

سایر پاسخها هزینهیابی و حقوق و دستمزد است این وظایف تنها توسط یک پاسخ دهنده<br />

پیشنهاد شده است اگر چه نرم افزارهاي حسابداري وجود دارند که وظیفه آنها حقوق دستمزد<br />

است این نرم افزارهاي مختص حقوق و دستمزد معمولاً‏ بیشتر توسط ارگانها و سازمانها استفاده<br />

میشود زیرا آنها به گونهاي برنامه ریزي شدهاند با سیستم حقوق و دستمزد و قوانین مربوط به<br />

کارگران و قوانین کار هماهنگ باشند.‏<br />

محدودیتهاي<br />

تحقیق<br />

این تحقیق به مطالعات انجام شده بر روي حسابدارانی که در یک محیط زندگی میکنند<br />

بجاي یک محیط تنظیم شده وابسته است .<br />

بنابراین نتایج تحقیق به نمونه محدود شده،‏ که آیا هیچ رابطهاي بین رضایت استفادهکنندگان<br />

و رضایت شغلی وجود دارد.‏ اما نتیجه گیري بر اساس پیامدهاي سطحی کافی نیست.‏ اعم از اینکه<br />

رضایت استفادهکنندگان ‏،رضایت شغلی حسابداران را تحت تأثیر قرار دهد وبر عکس.‏<br />

نتایج این مطالعات تنها به حسابداران سازمانهاي سودآور بر میگردد ‏.کارکنان حسابداري<br />

سایر سطوح،‏ ممکن است میزان رضایتمندي متفاوتی داشته باشند و آن هم به دلیل متفاوت بودن<br />

وظایف و مسؤلیت هاست.‏ همچنین حسابداران از اشکال مختلف شرکتها ممکن است سطح<br />

رضایت متفاوتی داشته باشند به دلیل شرایط سازمانی مختلف .<br />

نتایج این تحقیق تنها شامل یک تعریف محدود از رضایت شغلی نمی باشد.‏ این تحقیق<br />

تعریف رضایت شغلی را به رضایت از شغلی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به استفاده از<br />

اطلاعات یک سیستم حسابداري مربوط است محدود میکنند بنابراین رضایت شغلی تعریف شده،‏<br />

رضایت از شغلی که درگیري استفاده از سیستم حسابداري کامپیوتر نیست نمی باشد.‏ هر چند که<br />

بخش عمده کار حسابداران شامل استفاده از سیستم حسابداري است امروزه بیشترین اطلاعات<br />

مالی توسط سیستم اطلاعاتی حسابداري کامپیوتري پردازش میشود.‏<br />

144

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

پیوست<br />

1. zeffance<br />

2. choe<br />

3. Geldeman<br />

4. Job Satisfaction<br />

5 .Job Complexity<br />

6 .Working Spouses<br />

7. Bailey, Pearson<br />

8.Ives et al<br />

9. Kim<br />

10.Galleta , Lederrer<br />

11.Doll , Torkzade<br />

12. Gelderman<br />

13. Igbaria,Nachman<br />

14.Choe<br />

15. kasper , Cerveny<br />

16. Gelderman<br />

17. Yaverbaum<br />

18. Cheney<br />

19. Any,kah<br />

20. Abdullah<br />

21. Any,Kah<br />

22. Any,Kah<br />

23. Abdullah<br />

24. Yauerbaum<br />

25. Any,Kah<br />

26. Yauerbaum<br />

27.Any,Kah<br />

28. Zeffan<br />

29. Baroudi et al<br />

30. smith et al<br />

31.Ward et al<br />

32.Any et al<br />

33.Kasper et al<br />

145

دهمین همایش ملی حسابداري ایران<br />

3 و 4 خرداد 1391<br />

دا ه ا ا<br />

منابع<br />

ترابی،اختر(‏‎1376‎‏).«رابطه رضایت شغلی با سطح نیازهاي کارکنان اداره آموزش و پرورش<br />

استثنایی خراسان»پایان نامه کارشناسی ارشد،‏ دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه<br />

فردوسی مشهد.‏<br />

شفیع آبادي ‏،عبداالله.(‏‎1378‎‏).‏ ‏«راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفهاي و نظریههاي انتخاب<br />

شغل»تهران،وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.‏<br />

صادقی،منصوره.‏ (1375) ‏.«تجزیه و تحلیل شغل در شرکت سپاد خراسان»مشهد ‏،سپاد.‏<br />

کاظمی حقیقی،‏ ناصرالدین.(‏‎1378‎‏).‏ »<br />

نما.‏<br />

روانشناسی براي کار و مدیریت»تهران،انتشارات سایه<br />

مقیمی،محمد.‏ (1383). ‏«سازمان و مدیریت رویکردي پژوهشی»‏ چاپ سوم،‏ تهران،‏ انتشارات<br />

ترمه.‏<br />

هومن،‏ حیدر علی(‏‎1381‎‏).«تهیه و استانداردساختن مقیاس رضایت شغلی»تهران:موسسۀ عالی<br />

اموزش و پژوهش سازمان مدیریت و برنامه ریزي.‏<br />

7. Acorn S, Ratner PA, Crawford M (2008). “Decentralization as<br />

determinant of autonomy, job satisfaction, and organizational<br />

commitment among nurse manager”. Nurse Res, Vol33, No3, pp.80-<br />

88. ..<br />

8. Antall, Gloria, F.(2008). “Assessing Job Candidates for Fit” .Merlin<br />

Press.<br />

9. Beer, Duane, P (2004) “Psychology and work today an introduction to<br />

industrial an organizational psychology”. Macmillan co.<br />

10. Bennett, H. (2002) “Employee commitment: the key to absence<br />

management in local government Leadership & Organization<br />

Development Journal”, Vol .23, No. 8, pp.430-441.<br />

11. Brunk, R (2005) “The nature of work”. London: Macmillan.<br />

12. Chinoy, E, (2008). “Automobile workers and the American Dream”<br />

New York: Beacon press.<br />

13. David, T ( 2007) “A quantitative review of the relationship between<br />

person–organization fit and outcome”. Journal of Industrial Teacher<br />

Education. Vol44, No2.<br />

.1<br />

.2<br />

.3<br />

.4<br />

.5<br />

.۶<br />

146

مجموعه مقالات (6): حسابداري بخش عمومی،‏ سیستمهاي اطلاعاتی،‏ اجتماع<br />

14. Durkin, M. and Bennett, H. (1999) “Employee commitment in retail<br />

banking: identifying and exploring hidden dangers”, International<br />

Journal of Bank Marketing, Vol.17, No.2, pp.80-88.<br />

15. Frico, Paule (2006) “E. industrial and organizational psychology”. John<br />

wiley &sns, Inc.<br />

16. Hosaka, Takaashi & et al.(2008). “Assessing Person-Organization Fit to<br />

Reduce Turnover (Presented to 24th Annual IMPAAC Conference on<br />

Personnel Assessment)”<br />

17. Mc Kenna, S.(2005). “Organizational commitment in the small<br />

entrepreneurial business in Singapore”, Cross Cultural Management,,<br />

Vol.12,No.2, pp.16-37.<br />

18. Geartner, S (1999). “Structural determinants of job satisfaction and<br />

organizational commitment in turnover models”, Hum Resource<br />

Manage R; 9(4):479-493<br />

19. Paul AK, Anantharaman RN. (2006). “Influence of HRM practice on<br />

organizational commitment: A study among software professional in<br />

India” Hum Resource Manage R Vol16, No4, pp.46-87.<br />

20. Van couver, Tony (2003) “Professions in the class system of present day<br />

societies”. Currnt sociology.<br />

147

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!