Kurejesha Hadhi ya Mwalimu I - Muhtasari.pdf - HakiElimu

HakiElimu
Muhtasari Na. 10.3K
Kurejesha Hadhi ya Mwalimu:
Matokeo ya Kujifunza, TDMS, na Bajeti ya mwaka 2010/11
Ufuatao ni muhtasari wa ripoti iliyoandiliwa na HakiElimu inayosisitiza baadhi ya programu katika Mkakati wa
Maendeleo na Menejimenti ya Ualimu (TDMS) ambazo hazijatekelezwa kutokana na ukosefu wa fedha, na inachangia
mawazo kuhusu namna fedha hizo zinavyoweza kutolewa. Kwa tarifa zaidi, soma ripoti kamili.
Kadiri maendeleo ya Tanzania yanavyosonga mbele
ndivyo ambavyo jukumu la kila raia katika mchakato
wa maendeleo hayo linavyozidi kuwa muhimu.
Tukiangalia familia, jamii na taifa tunaona namna
tunavyotegemeana kwa ajili ya mafanikio makubwa
kwa wote. Kwa kutumia juhudi za pamoja na zenye
mshikamano tunapata mafanikio mengi kuliko
ambavyo tungepata kama mtu mmoja mmoja.
Miongoni mwa zana muhimu ambazo raia wa serikali
ya uwakilishi wanaunda kufanikisha malengo yao ya
pamoja ni bajeti ya taifa. Bajeti ni mwongozo
unaosaidia kugeuza kwa ufanisi zaidi fedha kuwa
maendeleo katika utoaji wa huduma, kama vile maji
salama ya kunywa, huduma za afya za kuaminika
zaidi, na barabara bora zaidi.
Kama ambavyo bajeti inavyoweza kuwa na athari
kwa huduma za jamii kama vile maji, afya na
miundombinu, ina athari pia kwenye elimu. Athari
hizi si kwa maendeleo ya vitu kama shule
zinazojengwa, vitabu vilivyonunuliwa na mitihani
iliyotolewa tu. Athari hizo zinatafsiriwa katika
matokeo halisi yanayohitajika katika elimu—
matokeo ya kujifunza ambayo watoto, wanajamii na
raia wamepata uwezo wa kufikiria kwa makini,
kutanzua matatizo magumu zaidi na kupata
ufumbuzi wa kiubunifu kupeleka mbele maendeleo
ya jamii na taifa kwa ujumla.
Ufundi. Madhumni yake ni “kushughulikia mahitaji
yaliyopo ya walimu, na pia ukijaribu kushughulikia
changamoto zinazohusiana na ubora ikiwemo
taaluma ya ualimu, usimamizi na motisha.” Kwa
pamoja, TDMS ina malengo 13 ya kimkakati ikiwemo
“kuajiri na kuwabakiza kazini idadi ya kutosha ya
walimu na wakufunzi wenye ujuzi ili kumudu
ipasavyo ufundishaji wa shule za awali, shule za
msingi, shule za sekondari, elimu ya watu wazima na
elimu isiyo rasmi pamoja na Vyuo vya Ualimu.” Yote
yanalenga kuhakikisha kwamba kizazi kijacho cha
Tanzania kina walimu bora na elimu bora ili waweze
kuleta mabadiliko katika jamii zao na nchi yao.
Ingawa mkakati huu unashughulikia masuala mengi
yanayokera taaluma ya ualimu na matokeo ya
kujifunza, TDMS bado haijapata fedha za kutosha
katika bajeti ya taifa kuwezesha hata kiwango kidogo
cha utekelezaji wake.
Bajeti katika Sera ya TDMS
Sh. bil
146
Sh. bil
162
2009
2010
Bajeti Halisi ya TDMS
Sh. bil
25
Sh. bil
50
Ufuatano ni uchambuzi wa namna ya kuboresha
matokeo haya ya kujifunza kwa kurekebisha baadhi
ya taratibu za bajeti. Ufumbuzi muhimu
uliobainishwa ni:
Sh. bil
172
2011
Sh. bil
28
1) Kuwapa motisha walimu waliopangwa
kufundisha shule za pembezoni.
2) Kuwapandisha daraja walimu wa shule
za sekondari wenye leseni na wale wasio
na taaluma.
3) Kuwahakikishia fursa za kuendelea
kitaaluma kwa njia ya mafunzo ya
kujiendeleza kazini.
TDMS ni Nini?
Kwa bahati nzuri Tanzania tayari inao mkakati wa
kushughulikia mambo haya ambao ni TDMS au
Mkakati wa Maendeleo na Menejimenti ya Ualimu.
TDMS ni mpango wa miaka mitano uliopitishwa
mwaka 2008 na Wizara ya Elimu na Mafunzo ya
Kutoa Motisha kwa Maeneo ya Pembezoni
Miongoni mwa vipengele vya TDMS ni kutoa motisha
kwa walimu wanaofanya kazi katika maeneo ya
pembezoni. Pia zinajulikana kama posho za kufanya
kazi katika mazingira magumu, motisha hizo
zinaweza kuwa posho za kiwango kimoja au
ongezeko kwa asilimia ya mishahara.
Motisha ya maeneo ya pembezoni ni njia makini ya
kubakiza walimu katika maeneo ya vijijini. Sasa hivi
Tanzania inakabiliana changamoto ya walimu wengi
wapya wanaopangiwa maeneo ya pembezoni
hawaripoti kazini, wanahamia shule za mijini, au
wanaacha kazi ndani ya mwaka mmoja, mwenendo
unaogharimu nchi shilingi milioni 511 kwa mwaka.

Muhtasari 10.3K
Hii inasababisha upungufu wa walimu hasa katika
maeneo ya vijijini. Ingawa lengo la taifa ni mwalimu
mmoja kwa wanafunzi 40, utafiti wa Wizara wa hivi
karibuni uligundua shule za vijijini kuwa na wastani
wa mwalimu mmoja kwa wanafunzi 59 na shule moja
kuwa na mwalimu mmoja kwa wanafunzi 283!
Katika kushughulika tatizo hili, kila mwaka Wizara
inapanga walimu wapya wengi zaidi wa kwenda
shule za vijijini kuliko shule za mijini. Mwaka 2008,
ingawa Wizara ilipanga walimu wapya tisa kati ya
kumi kwenda maeneo ya vijijini, mwisho wa mwaka,
walimu wapya wengi zaidi waliishia katika shule za
mijini kuliko shule za vijijini. Kushughulikia tatizo la
upungufu wa walimu wakati hali hii ya walimu
kuacha kazi inaendelea ni kazi bure, ni sawa na
kujaza maji kwenye ndoo inayovuja kwa kasi: maji
mengi yatapotezwa, kuna mashaka kama ndoo itajaa,
na hata ikijaa kwa muda mfupi, itaanza kumwaga
maji tena.
Motisha za maeneo ya pembezoni, zinazosaidia
kutatua tatizo hili, ni sehemu ya TDMS lakini
hazijatekelezwa kutokana na upungufu wa bajeti.
Hili siyo suala la upatikanaji wa fedha za umma,
lakini ni la namna ambavyo fedha za umma
zinatumika. Posho za kufanya kazi katika mazingira
magumu hazijatolewa kwa walimu wakati posho kwa
maofisa wengi wa serikali kuu zinaongezeka sana
mwaka hadi mwaka.
Motisha za Maeneo
Pembezoni
KUTOTOLEWA kwa
Walimu Kutokana na
“Ukosefu wa Fedha”
2009 Sh. bil 2
2010 Sh. bil 2.2
2011 Sh. bil 2.4
Jumla ya
Posho za Serikali
2009 Sh. bil 171
2010 Sh. bil 216
2011 Sh. bil 269
Wakati serikali ya Tanzania imeshindwa kutoa hata
asilimia moja ya posho zake zote kwa ajili ya walimu
wanaofundisha vijijini kama motisha ya maeneo ya
pembezoni, nchi jirani zimefanikiwa kutekeleza
motisha ya maeneo ya pembezoni. Kwa mfano,
Uganda ilianzisha posho ya kufanya kazi katika
mazingira magumu kwa kuongeza asilimia 20 ya
mshahara mwaka 2001, na imeongezeka hadi kufika
asilimia 30 mwaka huu. Serikali ya Tanzania
itaendelea kubaki nyuma kwa muda gani?
Kuwapandisha Daraja Walimu wenye
Leseni na Wale wasio na Taaluma
Kipengele kingine muhimu cha TDMS ni
kuwapandisha daraja walimu wenye leseni wawe na
digrii kwa sababu kutokuwa na sifa kwa walimu pia
imekuwa na athari katika matokeo ya kujifunza.
Ingawa serikali ya Tanzania imefaulu kwa kuongeza
uandikishaji wa wanafunzi shuleni na kujenga shule
za sekondari, kwa upande mwingine umesababisha
upungufu wa rasilimali watu.
Ili kukabiliana na upungufu huo, shule za sekondari,
hasa shule za kata zilizojengwa hivi karibuni,
zinalazimika kuwaajiri walimu wenye sifa za chini
kabisa. Kwa mujibu wa utafiti wa Wizara, kwa
wastani, nusu ya walimu wanaofunisha katika shule
za sekondari za serikali wana diploma na nusu wana
digrii. Lakini katika shule za sekondari za kata,
takribani hakuna walimu wenye digrii, na walimu
watatu kati ya kumi wana leseni tu au ni wahitimu
wa Kidato cha VI walioajiriwa na jamii kama walimu
wasio na taaluma. Kiwango duni cha elimu cha
mwalimu alichofikia kinaathiri ubora wa elimu
itolewayo kwa wanafunzi, na inakadiriwa kwamba
shule zote zinalipa shilingi bilioni 59.8 kwa mwaka
kwa walimu hawa wasio na sifa, ingawa michango
yao katika matokeo ya kujifunza ni ndogo sana.
Kama juhudi za TDMS, kuwapandisha daraja walimu
wasio na sifa wawe wataalamu wenye sifa kama
inavyohitajika, zingefanikiwa zingegharimu shilingi
bilioni 7.5 kwa mwaka 2011, lakini inaonekana
kwamba Wizara haijapanga bajeti kutekeleza
shughuli hii. Si lazima iwe hivyo; inaonekana
kwamba kuna fedha nyingi sehemu nyingine.
Kwa mfano, kuangalia elimu ya juu, wakati nchi
nyingine za Afrika kama vile Kenya zinatenga
kiwango sahihi cha asilimia 20 (au moja kati ya kila
shilingi tano) ya fedha zao za elimu kuenda kwa
elimu ya juu, Tanzania imekuwa inaipa elimu ya juu
wastani wa asilimia 26 ya fedha zote za elimu na
kuongeza kipande chake mwaka 2011 kiwe asilimia
36 (au moja kati ya kila shilingi tatu)!
Licha ya kuchukua theluthi ya bajeti ya elimu, elimu
ya juu inatumia asilimia 1.5 ya aina zote za
wanafunzi wanaoandikishwa katika ngazi yoyote ya
elimu Tanzania. Kwa mfano, kulinganisha wanafunzi
wa vyuo vikuu na shule za sekondari, kuna

Muhtasari 10.3K
wanafunzi 118,911 wa vyuo vikuu wakati kuna
1,388,347 (mara 12 ya idadi hiyo) walioandikishwa
katika shule za sekondari za serikali.
Bajeti kubwa na uandikishaji mdogo katika elimu ya
juu inamaanisha kwamba, hata ukiondoa mikopo ya
wanafunzi, bado Wizara inatumia fedha nyingi zaidi
kwa kila mwanafunzi wa chuo kikuu kuliko
mwanafunzi wa shule ya sekondari:
yanasaidia kushughulikia shida kubwa katika mfumo
wa elimu Tanzania, yaani, utoro wa walimu. Utafiti
kutoka Wizarani unaonesha kwamba wastani wa
zaidi ya asilimia 13 ya walimu wa shule za msingi na
za sekondari hawako kazini kwa miezi au hata
miaka :
Idadi ya wanafunzi katika shule za sekondari za
serikali ni mara 12 zaidi ya wale walio katika
vyuo vikuu na vyuo vingine vya serikali.
Hata ukiondoa mikopo ya wanafunzi,
serikali inatumia wastani wa fedha
mara 19 zaidi kwa kila mwanafunzi wa
chuo kikuu kuliko kwa kila mwanafunzi
wa shule ya sekondari.
Kati ya kila walimu 15 wanaolipwa kufundisha,
wawili hawapatikani shuleni.
Zaidi ya upotevu wa maarifa kwa watoto na viongozi
wa baadaye wa Tanzania, utoro huu wa walimu
unakadiriwa kusababisha hasara yenye jumla ya
shilingi bilioni 58.7 kwa mwaka.
Ndiyo, nyenzo za elimu ya juu ni ghali sana na ni
vigumu kutetea bajeti kupunguzwa katika sekta moja
ya elimu kuleta maboresho katika nyingine; lakini, je,
hakuna namna tofauti hii kubwa kati ya elimu ya juu
na ya sekondari inaweza kutatuliwa? Pamoja na
bajeti ya elimu ya juu kuongezeka kuwa shilingi
bilioni 698 mwaka 2011, je, haiwezekani kwa hata
asilimia moja ya hii kuenda kwenye kipengele cha
TDMS kwa kuwapandisha daraja walimu ili
kuboresha elimu ya sekondari? Pamoja na ongezeko
la uandikishaji wa wanafunzi katika shule za
sekondari, bajeti lazima irekebishwe kuhakikisha
kwamba wananchi wengi wanapewa elimu bora, sio
tabaka la wachache tu, ili kujenga taifa bora la
baadaye.
Kuhakikisha Fursa za Kujiendeleza
Kitaaluma
Pia TDMS ina hatua nyingi za kuhakikisha fursa za
kujiendeleza kitaaluma kwa walimu, hasa mafunzo
kazini. Umuhimu wa mafunzo ya walimu kazini si
kufundisha walimu upya ili kuwawezesha
kuwafundisha wanafunzi wao bora zaidi bali pia
Utafiti unapendekeza kwamba njia nzuri ya
kupambana na utoro wa walimu ni kutoa fursa za
kujiendeleza kitaaluma kama vile mafunzo kazini
ambayo yatawafanya walimu wapende kazi yao.
TDMS ya Tanzania ina lengo kuu la “kuhakikisha
mafunzo ya kujiendeleza kazini ya mara kwa mara na
ukuaji wa kitaaluma,” linalolenga ufufuo wa Vituo
vya Walimu (TRC), mahali ambapo walimu
wanaweza kupata mafunzo ya ziada na rasilimali ya
kufundishia. Ingawa kuna vituo vya TRC 600 nchini
kote, vimetelekezwa kwa miaka mingi, vinatoa
huduma chache, na havina rasilimali za kutosha.
Ndiyo sehemu kubwa ya bajeti ya mafunzo kazini
katika TDMS inaelekezwa kuimarisha TRC.
Gharama za sehemu hii ya TDMS kwa mwaka
2010/11 ni shilingi bilioni 22.9, lakini fedha hizi
hazijatolewa kutokana na TDMS kutopewa
kipaumbele cha juu. Vipaumbele hivi lazima
vizingatiwe upya. Ni usimamizi mbaya wa fedha
kuruhusu utoro wa walimu unaogharimu nchi
shilingi bilioni 58.7 kwa mwaka ingeweza
kudhibitiwa na mkakati unaogharimu chini ya nusu
ya kiasi hicho.

Muhtasari 10.3K
Je, Tanzania Inaweza Kumudu
Kutotekeleza TDMS?
Mkakati wa Maendeleo na Menejimenti ya Ualimu
(TDMS) una hatua ambazo, zikichukuliwa,
zinaweza kuhakikisha elimu bora kwa watoto na
vijana wa Tanzania itakayowezesha ukuaji
endelevu kwa Tanzania na kwa siku za baadaye.
Muhtasari huu umesistiza malengo matatu ya
TDMS yanayoweza kuwezesha ukuaji huo, yaani:
1) K u w a p a m o t i s h a w a l i m u
waliopangwa kufundisha shule za
pembezoni.
2) Kuwapandisha daraja walimu wa
shule za sekondari wenye leseni na
wale wasio na taaluma.
3) Kuwahakikishia fursa za kuendelea
kitaaluma kwa njia ya mafunzo ya
kujiendeleza kazini.
Hata hivyo, hatua hizi bado hazijatekelezwa
kikamilifu, na TDMS inabaki na fedha kidogo sana
kama kipaumbele cha chini kwenye bajeti.
Katika hali ya kusikitisha, kwa kushindwa
kutekeleza mkakati huo taifa hulazimika kulipa
hasara ambazo TDMS ingeweza kuzizuia. Wakati
mwaka 2011 TDMS ingegharimu shilingi bilioni
102, fedha nyingi zaidi huenda zikatumika kwa
vipengele vinavyopunguza ubora wa elimu Tanzania:
Gharama ya walimu wapya wasioripoti vituoni
au wanaotelekeza vituo vyao vya kazi: Sh. mil 511
Gharama ya walimu wenye leseni na wale wasio na
taaluma ambao hawana mchango mkubwa
katika matokeo ya kujifunza: Sh. bil 59.8
Gharama ya utoro wa walimu wa shule za msingi: Sh. bil 47
Gharama ya utoro wa walimu wa shule za sekondari: Sh. bil 11.7
Sh. bil 119
Hapana shaka, gharama za kutotekeleza TDMS
haziishii hapa. Hasara ya rasilimali za taifa
inayotokea kila mwaka kwa wanafunzi wa shule za
msingi na za sekondari wanaomaliza shule bila ya
kufundishwa vizuri na wenye uwezo mdogo
usiowafaa wao wenyewe wala kulisaidia taifa lao
haipimiki. Wakati huo huo, kutafuta rasilimali
zinazotakiwa katika kutekeleza TDMS inaweza kuwa
rahisi kuliko ilivyofikiriwa mwanzo, na kutekeleza
TDMS inaweza kuwa na gharama nafuu zaidi kuliko
kutoitekeleza.
Hatuna budi kukumbusha kwa nukuu ya Darek Bok,
msomi na mwanasheria, ambaye alikaririwa na
Waziri Mkuu Mizengo Pinda katika hotuba yake ya
mwaka 2008: “Kama unadhani elimu ni ghali basi
jaribu ujinga.” Suala la TDMS linaonesha namna
ilivyo ghali kufanya jambo lisilo na busara. Swali
linalobaki ni: Je, Tanzania itaendelea kulipia ujinga
kwa muda gani ?
Utoro wa Walimu
wa Shule za Msingi
Walimu
wasio na
Sifa
Mkakati wa
Maendeleo na
Menejimenti ya
Ualimu (TDMS)
Walimu Wapya
Wanaoacha Kazi
Utoro wa
Walimu wa
Shule za
Sekondari
HakiElimu inawezesha wananchi
kuleta mabadaliko katika elimu
na demokrasia.
SLP 79401 ● Dar es Salaam ● Tanzania
Simu (255 22) 2151852/3 ● Faksi (255 22) 2152449
info@hakielimu.org ● www.hakielimu.org