Zasada niedyskryminacji i obywatelstwo UE.pdf

mgr Anna Czaplińska
Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego
WPiA UŁ
Podstawy Prawa UE – r.a. 2012/13
Materiały do ćwiczeń
CZĘŚĆ 6
Zasada niedyskryminacji i obywatelstwo UE
a) Dyskryminacja ze względu na płeć
1. Sprawa 43/75 Defrenne
WYROK TRYBUNAŁU
z dnia 8 kwietnia 1976 r
w sprawie 43/75
Gabrielle Defrenne,
przeciwko
Société anonyme belge de navigation aérienne Sabena,
[…]
Co do prawa
1 Zważywszy, że wyrokiem z dnia 23 kwietnia 1975 r., który wpłynął do sekretariatu Trybunału w dniu
2 maja 1975 r., cour du travail de Bruxelles zwrócił się na podstawie art. 177 traktatu EWG z dwoma
pytaniami prejudycjalnymi w przedmiocie skutków i sposobu wdrażania art. 119 traktatu, dotyczącego
zasady równości wynagrodzeń mężczyzn i kobiet za taką samą pracę;
2 że pytania te zostały podniesione w ramach sporu pomiędzy stewardessą a jej pracodawcą, SA Sabena
w sprawie odszkodowania, jakiego powódka w postępowaniu przed sądem krajowym żąda z tego względu, iż
w okresie od dnia 15 lutego 1963 r. do dnia 1 lutego 1966 r. była, jako kobieta, ofiarą dyskryminacji
w zakresie wynagrodzenia w stosunku do kolegów, który wykonywali tę samą pracę jako „pracownicy
pokładowi”;
3 że zgodnie z wyrokiem sądu krajowego strony zgadzają się co do tego, iż praca stewardessy jest
identyczna jak pracownika pokładowego oraz iż dyskryminacja stewardessy w zakresie wynagrodzenia
w omawianym czasie jest w tych okolicznościach bezsporna;
W przedmiocie pytania pierwszego (bezpośrednia skuteczność art. 119)
4 Zważywszy, że pierwsze pytanie dotyczy kwestii, czy art. 119 traktatu „wprowadza sam z siebie
i bezpośrednio do prawa wewnętrznego każdego z państw członkowskich zasadę równości wynagrodzeń
mężczyzn i kobiet za taką samą pracę” oraz czy „daje w związku z tym pracownikom, bez pośrednictwa
jakiegokolwiek aktu krajowego, prawo do dochodzenia przed sądami krajowymi poszanowania tej zasady”;
5 że w przypadku odpowiedzi twierdzącej stawia się dodatkowo pytanie, od jakiego momentu należy
uznać tę skuteczność;
6 że odpowiedź na drugą część pytania pierwszego zostanie udzielona wraz z odpowiedzią na drugie
pytanie;
1

7 zważywszy, że kwestię bezpośredniej skuteczności art. 119 należy rozpatrywać z uwzględnieniem
charakteru zasady równości wynagrodzeń, celu, jakiemu służy to postanowienie, oraz jego miejsca
w strukturze traktatu;
8 że art. 119 służy dwóm celom;
9 że, po pierwsze, w związku z różnicami w stopniu rozwoju ustawodawstwa socjalnego
w poszczególnych państwach członkowskich, art. 119 ma za zadanie zapobiegać niekorzystnej sytuacji
przedsiębiorstw z siedzibą w państwach, które rzeczywiście realizują zasadę równości wynagrodzeń,
w konkurencji z przedsiębiorstwami z siedzibą w państwach, które nie wyeliminowały dotąd dyskryminacji
kobiet w zakresie wynagrodzeń;
10 że, po drugie, postanowienie to realizuje cele społeczne Wspólnoty, która nie jest wyłącznie związkiem
o charakterze gospodarczym, lecz ma jednocześnie za zadanie, jak zostało to podkreślone w preambule do
traktatu, zapewnić, poprzez działanie wspólne, postęp społeczny i ciągłą poprawę warunków życia i pracy
społeczeństw Europy;
11 że cel ten podkreśla umieszczenie art. 119 w rozdziale poświęconym polityce społecznej, w którego
wstępnym postanowieniu, to jest w art. 117, zaznaczono potrzebę „promowania poprawy warunków życia
i pracy, tak aby umożliwić ich wyrównanie z jednoczesnym zachowaniem postępu”;
12 że w związku z tym podwójnym celem, o charakterze gospodarczym i społecznym, zasada równości
wynagrodzeń stanowi jeden z fundamentów Wspólnoty;
13 że stwierdzenie to wyjaśnia, dlaczego traktat przewiduje pełną realizację tej zasady z końcem
pierwszego etapu okresu przejściowego;
14 że dokonując wykładni tego postanowienia, nie można więc brać pod uwagę argumentów opartych na
opóźnieniach i oporach powodujących zwłokę w skutecznym wprowadzeniu tej zasady w życie w niektórych
państwach członkowskich;
15 że w szczególności związek art. 119 z postępem w wyrównywaniu warunków pracy pozwala odrzucić
zastrzeżenie oparte na możliwości realizacji tego postanowienia w inny sposób niż poprzez podwyższanie
najniższych wynagrodzeń;
16 zważywszy, że zgodnie z art. 119 akapit pierwszy państwa członkowskie zobowiązane są zapewnić
„stosowanie zasady równości wynagrodzeń dla pracowników płci męskiej i żeńskiej za taką samą pracę”;
17 że art. 119 akapity drugi i trzeci uszczegóławia pojęcia wynagrodzenia i pracy użyte w akapicie
pierwszym tego artykułu;
18 że przy stosowaniu tych postanowień należy dokonać rozróżnienia, w ramach ogólnego zakresu
zastosowania art. 119, pomiędzy bezpośrednią i jawną dyskryminacją, którą można stwierdzić na podstawie
samych tylko kryteriów identyczności pracy i równości wynagrodzeń określonych w tym artykule, oraz
dyskryminacją pośrednią i ukrytą, którą można ustalić jedynie za pomocą bardziej szczegółowych przepisów
wykonawczych, wspólnotowych lub krajowych;
19 nie można bowiem pominąć okoliczności, iż osiągnięcie w pełni celów, jakim służy art. 119 poprzez
eliminację wszelkiej dyskryminacji pracowników ze względu na płeć, zarówno bezpośredniej, jak pośredniej,
nie tylko na szczeblu pojedynczych przedsiębiorstw, ale również całych gałęzi przemysłu, a nawet światowej
gospodarki, może wymagać w niektórych przypadkach określenia kryteriów, do których stosowania
konieczne będzie wydanie stosownych przepisów wspólnotowych lub krajowych;
20 że taki punkt widzenia narzuca się, tym bardziej iż wspólnotowe akty dotyczące tej kwestii, o których
będzie mowa przy odpowiedzi na drugie pytanie, wdrażają art. 119 poprzez rozszerzenie ścisłego kryterium
„takiej samej pracy”, zgodnie zresztą z postanowieniami Konwencji nr 100 w sprawie równości wynagrodzeń
Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1951 r., której art. 2 mówi o równości wynagrodzeń za pracę „równej
wartości”;
21 zważywszy, że za dyskryminację bezpośrednią, którą można stwierdzić za pomocą samych tylko
kryteriów, jakich dostarcza art. 119, uznać można w szczególności dyskryminację mającą źródło
w przepisach prawa lub układach zbiorowych pracy, gdyż do wykrycia tego rodzaju dyskryminacji wystarczy
analiza prawna;
22 że podobnie jest też w przypadku nierównego wynagradzania za taką samą pracę kobiet i mężczyzn
zatrudnionych w tym samym zakładzie lub jednostce organizacyjnej, prywatnej lub publicznej;
2

23 że w obliczu takiej sytuacji – jak wskazują na to nawet obserwacje poczynione w wyroku sądu
krajowego – sąd jest w stanie ustalić wszelkie okoliczności faktyczne pozwalające mu na rozstrzygnięcie, czy
pracownik płci żeńskiej otrzymuje wynagrodzenie niższe niż pracownik płci męskiej na identycznym
stanowisku;
24 że w każdym razie w takich sytuacjach art. 119 może być bezpośrednio stosowany i stanowić dla
podmiotów prawa źródło uprawnień podlegających ochronie sądowej;
25 że w odniesieniu do dyskryminacji bezpośredniej w przypadku takiej samej pracy przepisy krajowe
wydane w celu wdrożenia zasady równości wynagrodzeń ograniczają się zresztą zwykle do powtórzenia co
do istoty brzmienia art. 119;
26 że w tej mierze ustawodawstwo belgijskie jest szczególnie wymowne, jako że art. 14 arrêté royal sur le
travail des femmes (zarządzenie królewskie nr 40 w sprawie pracy kobiet) z dnia 24 października 1967 r.
stwierdza jedynie, że kobiety mają prawo dochodzić przed właściwym sądem stosowania zasady równości
wynagrodzeń ustanowionej w art. 119, do którego zawarto tam po prostu odesłanie;
27 zważywszy, że nie można tego wniosku kwestionować ze względu na sformułowanie art. 119;
28 że nie można przede wszystkim podnosić przeciw jego bezpośredniej skuteczności argumentu opartego
na zastosowaniu w tym artykule pojęcia „zasady”, ponieważ w języku traktatu wyrażenie to używane jest
w celu zaznaczenia fundamentalnej wagi niektórych postanowień, co wynika na przykład z tytułu pierwszej
części traktatu, poświęconej „zasadom” oraz z art. 113, zgodnie z którym wspólna polityka handlowa oparta
jest na „jednolitych zasadach”;
29 że osłabienie tego pojęcia w taki sposób, iż stanie się tylko niejasną wskazówką, naruszy pośrednio
podstawy Wspólnoty i spójność jej relacji zewnętrznych;
30 że nie można też opierać żadnych argumentów na tym, iż art. 119 skierowany jest wprost tylko do
„państw członkowskich”;
31 jak bowiem Trybunał stwierdził w innych okolicznościach, formalne skierowanie niektórych
postanowień traktatu do państw członkowskich nie wyklucza powierzenia jednocześnie określonych
uprawnień każdej jednostce zainteresowanej w wykonaniu nałożonych w tej drodze zobowiązań;
32 że z samego brzmienia art. 119 wynika, iż nakłada on na państwa członkowskie zobowiązanie
rezultatu, który należy bezwzględnie osiągnąć w określonym terminie;
33 że skuteczności tego postanowienia nie narusza fakt niewykonania przez niektóre państwa
członkowskie nałożonego zobowiązania ani niewystarczająca reakcja instytucji wspólnotowych na to
zaniechanie;
34 że zajęcie odmiennego stanowiska groziłoby uczynieniem z naruszenia prawa zasady wykładni, czego
Trybunał nie może zrobić, nie sprzeniewierzywszy się zadaniu, jakie zostało mu powierzone w art. 164
traktatu;
35 że w art. 119, gdy mówi on o „państwach członkowskich”, chodzi o wszystkie pełnione przez te
państwa funkcje, które mogą służyć realizacji zasady równości wynagrodzeń;
36 że wbrew twierdzeniom uczestników postępowania postanowienie to nie wyczerpuje się bynajmniej
w odesłaniu do kompetencji krajowych organów ustawodawczych;
37 że odniesienia w art. 119 do „państw członkowskich” nie można zatem interpretować w ten sposób, iż
wyklucza ono bezpośrednie stosowanie traktatu w postępowaniu sądowym;
38 zważywszy, że nie można również uwzględnić zarzutu, zgodnie z którym stosowanie przez sądy
krajowe zasady równości wynagrodzeń skutkowałoby zmianą ustaleń poczynionych przez strony aktów
objętych wolnością osobistą lub zawodową, na przykład indywidualne umowy o prace lub układy zbiorowe;
39 artykuł 119 ma bowiem charakter wiążący, wobec czego zakaz dyskryminacji pracowników ze względu
na płeć obowiązuje nie tylko wobec władz publicznych, lecz dotyczy także wszelkich układów regulujących
w sposób zbiorowy pracę najemną, a także umów między osobami fizycznymi czy prawnymi;
40 zważywszy, że na pierwsze pytanie należy w związku z tym odpowiedzieć w ten sposób, iż na zasadę
równości wynagrodzeń ustanowioną w art. 119 można powoływać się przed sądami krajowymi, które
zobowiązane są chronić uprawnienia podmiotów prawa wynikające z tego postanowienia, szczególnie
w przypadku dyskryminacji mającej źródło bezpośrednio w przepisach prawa lub układach zbiorowych pracy,
a także w przypadku nierównego wynagradzania kobiet i mężczyzn za taką samą pracę wykonywaną w tym
samym zakładzie lub jednostce organizacyjnej, publicznej lub prywatnej;
3

W przedmiocie pytania drugiego (wdrażanie art. 119 i kompetencje Wspólnoty oraz państw
członkowskich)
41 Zważywszy, że drugie pytanie dotyczy kwestii, czy art. 119 zaczął być „stosowany w prawie
wewnętrznym państw członkowskich w zależności od aktów wydawanych przez władze Wspólnoty”, czy też
należy „przyjąć w tej mierze wyłączną kompetencję ustawodawcy krajowego”;
42 że zgodnie z tym, co zostało powiedziane powyżej, do pytania tego należy dołączyć kwestię daty, od
której art. 119 uznaje się za bezpośrednio skuteczny;
43 zważywszy, że wobec powyższych kwestii należy, po pierwsze, ustalić chronologię aktów wydanych na
szczeblu wspólnotowym w celu wdrożenia postanowienia, którego wykładnia jest przedmiotem sprawy;
44 że zgodnie z samym art. 119 zapewnić należy najpóźniej z końcem pierwszego etapu okresu
przejściowego powszechne stosowanie zasady równości wynagrodzeń;
45 że z informacji podanych przez Komisję wynika, że istnieją jednak poważne różnice i odstępy czasowe
we wdrażaniu tej zasady w poszczególnych państwach członkowskich;
46 że o ile w niektórych państwach członkowskich zasada ta była już w istocie realizowana przed
wejściem w życie traktatu, czy to na podstawie wyraźnych przepisów konstytucyjnych i ustawowych, czy
praktyki życia społecznego potwierdzonej w układach zbiorowych pracy, o tyle jej pełne wdrożenie w innych
państwach członkowskich napotyka na poważne opóźnienia;
47 że wobec takiej sytuacji państwa członkowskie przyjęły w dniu 30 grudnia 1961 r., w przeddzień
terminu wyznaczonego w art. 119, uchwałę w sprawie wyrównania wynagrodzeń mężczyzn i kobiet, w celu
sprecyzowania w niektórych punktach treści zasady równości wynagrodzeń, opóźniając przy tym jej
wdrożenie zgodnie z określonym terminarzem;
48 że zgodnie z tą uchwałą wszelka dyskryminacja, bezpośrednia i pośrednia, powinna zostać całkowicie
wyeliminowana do dnia 31 grudnia 1964 r.;
49 że z informacji dostarczonych przez Komisję wynika, że liczne spośród starych państw członkowskich
nie zastosowały się do tej uchwały, w związku z czym Komisja musiała, wykonując zadania powierzone jej
w art. 155 traktatu, zorganizować spotkanie przedstawicieli rządów i partnerów społecznych w celu
dokonania oceny sytuacji i uzgodnienia działań na rzecz pełnej realizacji celów wyznaczonych w art. 119;
50 że prace te doprowadziły do opracowania szeregu kolejnych sprawozdań na temat sytuacji
w pierwotnych państwach członkowskich, z których ostatnie, podsumowujące dostępne dane, nosi datę
18 lipca 1973 r.;
51 że w podsumowaniu tego sprawozdania Komisja zapowiedziała wszczęcie na podstawie art. 169
traktatu postępowań o uchybienie przeciwko państwom członkowskim, które nie wywiązały się do tego czasu
ze zobowiązań nałożonych w art. 119, co jednakże nie miało dalszych konsekwencji;
52 że wskutek podobnych rozmów z właściwymi władzami nowych państw członkowskich Komisja
stwierdziła w sprawozdaniu z dnia 17 lipca 1974 r., iż od 1 stycznia 1973 r. art. 119 jest w pełni stosowany
w stosunku do tych państw, w związku z czym znajdują się one od tego dnia w takiej samej sytuacji, jak
pierwotne państwa członkowskie;
53 że Rada ze swej strony wydała, w celu przyspieszenia pełnej realizacji art. 119, w dniu 10 lutego
1975 r. dyrektywę nr 75/117 w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących
stosowania zasady równości wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet (Dz.U. L 45, str. 19);
54 że dyrektywa ta precyzuje w niektórych kwestiach znaczenie art. 119 i wprowadza ponadto szereg
przepisów mających na celu, co do istoty, wzmocnienie sądowej ochrony pracowników, którzy mogliby
zostać poszkodowani wskutek niestosowania zasady równości wynagrodzeń ustanowionej w art. 119;
55 że art. 8 tej dyrektywy wyznacza państwom członkowskim termin roku na wprowadzenie w życie
stosownych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych;
56 zważywszy, że z brzmienia art. 119 wynika wprost, iż stosowanie zasady równości wynagrodzeń
mężczyzn i kobiet należy w pełni i nieodwołalnie zapewnić z końcem pierwszego etapu okresu
przejściowego, czyli do dnia 1 stycznia 1962 r.;
57 że uchwała państw członkowskich z dnia 30 grudnia 1961 r., bez uszczerbku dla pozytywnych
skutków, jakie mogła mieć dla wsparcia i przyspieszenia pełnego wdrożenia art. 119, nie mogła w sposób
ważny zmienić terminu wyznaczonego w traktacie;
4

58 zmiana traktatu bowiem dokonana może zostać – z zastrzeżeniem szczególnych postanowień –
wyłącznie w trybie przewidzianym w art. 236;
59 że co więcej, jak wynika z powyższych rozważań, w braku postanowień przejściowych zasada
ustanowiona w art. 119 wywołuje w pełni skutki w stosunku do nowych państw członkowskich z dniem
wejścia w życie traktatu akcesyjnego, czyli od dnia 1 stycznia 1973 r.;
60 że powyższego stanu prawnego nie mogła zmienić dyrektywa nr 75/117, gdyż wydana została na
podstawie art. 100, dotyczącego harmonizacji ustawodawstw, i ma na celu wspierać, za pomocą szeregu
działań na szczeblu krajowym, właściwe stosowanie art. 119, szczególnie jeśli chodzi o eliminację
dyskryminacji pośredniej, nie może ona natomiast osłabiać skuteczności tego artykułu ani zmieniać jego
skutków w czasie;
61 zważywszy, że o ile art. 119 jest skierowany wprost do państw członkowskich i nakłada na nie
obowiązek doprowadzenia, we wskazanym terminie, do wdrożenia zasady równości wynagrodzeń i dalszego
jej stosowania, to taki obowiązek państw członkowskich nie wyklucza kompetencji Wspólnoty w tej
dziedzinie;
62 że wręcz przeciwnie, art. 119 określa jeden z celów traktatu w ramach „polityki społecznej”, która jest
przedmiotem tytułu III, zawartego z kolei w trzeciej części, poświęconej „polityce Wspólnoty”, z czego
wynika kompetencja tej ostatniej;
63 że w braku wskazania wprost w art. 119 jakichkolwiek zadań, jakie miałaby ewentualnie pełnić
Wspólnota w celu realizacji polityki społecznej, należy odwołać się do ogólnych zasad traktatu i środków,
jakie zostały w nim przewidziane, na przykład w art. 100, 155, a w razie konieczności w art. 235;
64 że żadne przepisy wykonawcze, czy to wydane przez instytucje Wspólnoty, czy przez władze krajowe,
nie są w stanie jednak podważyć bezpośredniej skuteczności art. 119, o której mowa w odpowiedzi na
pierwsze pytanie;
65 zważywszy, że na drugie pytanie należy zatem odpowiedzieć w ten sposób, iż art. 119 winien być
w pełni stosowany w starych państwach członkowskich od dnia 1 stycznia 1962 r., czyli od początku
drugiego etapu okresu przejściowego, a w nowych państwach członkowskich od dnia 1 stycznia 1973 r., czyli
od dnia wejścia w życie traktatu akcesyjnego;
66 że pierwszego z tych terminów nie zmieniła uchwała państw członkowskich z dnia 30 grudnia 1961 r.;
67 że dyrektywa Rady nr 75/117 nie narusza bezpośredniej skuteczności art. 119, o której mowa
w odpowiedzi na pierwsze pytanie, i że termin wyznaczony w tej dyrektywie nie ma wpływu na terminy
określone w art. 119 traktatu EWG i w traktacie akcesyjnym;
68 że nawet w dziedzinach, w których art. 119 nie jest bezpośrednio skuteczny, nie można tego
postanowienia interpretować w ten sposób, iż zastrzega ono dla ustawodawcy krajowego wyłączną
kompetencję w zakresie wdrażania zasady równości wynagrodzeń, gdyż może ona zostać wdrożona za
pomocą przepisów wspólnotowych i krajowych łącznie;
[…]
z powyższych względów
TRYBUNAŁ,
rozstrzygając w przedmiocie pytań postawionych mu przez cour du travail de Bruxelles postanowieniem z
dnia 23 kwietnia 1975 r., orzeka, co następuje:
1) Na zasadę równości wynagrodzeń ustanowioną w art. 119 można powoływać się przed
sądami krajowymi, które zobowiązane są chronić uprawnienia podmiotów prawa wynikające
z tego postanowienia, szczególnie w przypadku dyskryminacji mającej źródło bezpośrednio
w przepisach prawa lub układach zbiorowych pracy, a także w przypadku nierównego
wynagradzania kobiet i mężczyzn za taką samą pracę wykonywaną w tym samym zakładzie lub
jednostce organizacyjnej, publicznej lub prywatnej.
2) Artykuł 119 winien być w pełni stosowany w starych państwach członkowskich od dnia
1 stycznia 1962 r., czyli od początku drugiego etapu okresu przejściowego, a w nowych
państwach członkowskich od dnia 1 stycznia 1973 r., czyli od dnia wejścia w życie traktatu
akcesyjnego. Pierwszego z tych terminów nie zmieniła uchwała państw członkowskich z dnia
30 grudnia 1961 r.
5

3) Dyrektywa Rady nr 75/117 nie narusza bezpośredniej skuteczności art. 119, o której
mowa w odpowiedzi na pierwsze pytanie, a termin wyznaczony w tej dyrektywie nie ma
wpływu na terminy określone w art. 119 traktatu EWG i w traktacie akcesyjnym.
4) Nawet w dziedzinach, w których art. 119 nie jest bezpośrednio skuteczny, nie można tego
postanowienia interpretować w ten sposób, iż zastrzega on dla ustawodawcy krajowego
wyłączną kompetencję w zakresie wdrażania zasady równości wynagrodzeń, gdyż może ona
zostać wdrożona za pomocą przepisów wspólnotowych i krajowych łącznie.
5) Bezpośredniej skuteczności art. 119 nie można podnosić na poparcie roszczeń
dotyczących wynagrodzeń za okresy wcześniejsze od daty niniejszego wyroku, z wyjątkiem
pracowników, którzy wnieśli wcześniej sprawę do sądu lub wszczęli podobne postępowanie.
(źródło: http://curia.europa.eu)
2. Sprawa C-423/04 Richards
KOMUNIKAT PRASOWY nr 35/06 , 27 kwietnia 2006 r.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości
w sprawie C-423/04 Sarah Margaret Richards / Secretary of State for Work and Pensions
ODMOWA PRZYZNANIA EMERYTURY, W TYM SAMYM WIEKU CO KOBIECIE,
TRANSSEKSUALISTCE, KTÓRA ZMIENIŁA PŁEĆ MĘSKĄ NA PŁEĆ ŻEŃSKĄ NARUSZA PRAWO
WSPÓLNOTOWE
Odmowa taka stanowi dyskryminację naruszającą dyrektywę wspólnotową w sprawie równego traktowania
kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego.
Na podstawie przepisów prawnych Zjednoczonego Królestwa obowiązujących przed kwietniem 2005
r. płcią osoby dla celów stosowania zasad obowiązujących w dziedzinie zabezpieczenia społecznego jest płeć
wskazana w akcie urodzenia. W akcie urodzenia nie można dokonywać zmian, za wyjątkiem jedynie
sprostowania błędów pisarskich lub oczywistych omyłek. W rezultacie transseksualiści, którzy poddali się
operacji zmiany płci, nie mogą zmienić zawartej w ich akcie urodzenia informacji o płci.
Ustawa z 2004 r. o uznaniu płci (Gender Recognition Act 2004, zwana dalej „ustawą z 2004 r.”),
która weszła w życie w dniu 4 kwietnia 2005 r. zezwala, pod pewnymi warunkami, na wydanie
transseksualistom świadectwa uznania płci (Gender Recognition Certificate). Wydanie takiego świadectwa
oznacza zmianę tożsamości płciowej danej osoby praktycznie dla wszystkich celów urzędowych, lecz nie ma
skutku wstecznego.
W Zjednoczonym Królestwie mężczyźni mogą korzystać ze świadczenia emerytalnego w wieku 65 lat,
natomiast kobiety w wieku 60 lat.
Sarah Margaret Richards przy swoich narodzinach w 1942 r. została zarejestrowana jako osoba płci
męskiej. W związku ze zdiagnozowaniem dysforii płciowej, w maju 2001 r. poddała się operacji zmiany płci.
W lutym 2002 r. złożyła ona wniosek o przyznanie świadczenia emerytalnego począwszy od dnia swoich
sześćdziesiątych urodzin.
Secretary of State for Work and Pensions oddalił ten wniosek z uwagi na to, że został złożony ponad
cztery miesiące przed osiągnięciem przez wnioskodawcę wieku 65 lat. S. M. Richards złożyła skargę na tę
decyzję, a Social Security Commissioner rozpatrujący tę sprawę w wyniku odwołania od orzeczenia Social
Security Appeal Tribunal zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z pytaniem, czy
taka odmowa narusza przepisy dyrektywy wspólnotowej w sprawie równego traktowania kobiet i mężczyzn
w dziedzinie zabezpieczenia społecznego1.
Trybunał przypomina najpierw, że prawo do tego, by nie być dyskryminowanym ze względu na
płeć stanowi jedno z praw podstawowych osoby ludzkiej, którego przestrzeganie Trybunał musi zapewniać.
Zakres stosowania wspomnianej dyrektywy nie może być zatem ograniczony tylko do dyskryminacji
1 Dyrektywa Rady 79/7/EWG z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania
kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 1979, L 6, str. 24).
6

wynikającej z przynależności do jednej z płci. W istocie dyrektywa ta powinna również znajdować
zastosowanie w przypadku dyskryminacji, które mają swoje podłoże w zmianie płci danej osoby.
Następnie Trybunał stwierdza, iż rozpatrywana w niniejszej sprawie nierówność traktowania polega
na niemożności uznania nowej płci S. M. Richards, nabytej w następstwie operacji. W przeciwieństwie do
kobiet, których płeć nie jest wynikiem takiej operacji, które mogą korzystać z emerytury w wieku 60 lat, S.
M. Richards nie może spełnić jednego z warunków przyznania emerytury, tzn. warunku związanego z
wiekiem emerytalnym. Nierówność traktowania spowodowaną zmianą płci należy uznać za
dyskryminację zakazaną na mocy dyrektywy.
Trybunał oddala argument wysunięty przez Zjednoczone Królestwo, zgodnie z którym sytuacja ta
wchodzi w zakres odstępstwa od postanowień dyrektywy zezwalającego państwu członkowskiemu na
ustalenia różnego wieku emerytalnego dla mężczyzn i kobiet. Trybunał stwierdza, że to odstępstwo, które
należy interpretować ściśle, nie obejmuje kwestii spornej w niniejszej sprawie.
W tych okolicznościach, Trybunał uznaje, iż dyrektywa stoi on na przeszkodzie przepisowi
odmawiającemu emerytury osobie, która zmieniła płeć męską na płeć żeńską, z uwagi na to, że
osoba ta nie ukończyła 65 roku życia, podczas gdy ta sama osoba miałaby prawo do emerytury
w wieku 60 lat, gdyby była uznana za kobietę w świetle prawa krajowego.
(źródło: http://curia.europa.eu)
b) Dyskryminacja ze względu na orientację seksualną
3. Sprawa C-267/06 Tadao Maruko
KOMUNIKAT PRASOWY nr 17/08, 1 kwietnia 2008 r.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości
w sprawie C-267/06 Tadao Maruko / Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen
ZAREJESTROWANY PARTNER TEJ SAMEJ PŁCI MOŻE MIEĆ PRAWO DO RENTY WDOWIEJ
PRZYZNAWANEJ W RAMACH PRACOWNICZEGO SYSTEMU EMERYTALNEGO
Sąd krajowy powinien ustalić, czy zarejestrowany partner znajduje się w sytuacji porównywalnej z sytuacją
małżonka korzystającego z renty rodzinnej będącej przedmiotem sporu
Na podstawie właściwej ustawy niemieckiej2 T. Maruko zawarł w 2001 r. zarejestrowany związek
partnerski z projektantem kostiumów teatralnych. Jego partner był od 1959 r. ubezpieczony w
Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen VddB, instytucji zarządzającej zabezpieczeniem emerytalnym i
rentami rodzinnymi personelu artystycznego teatrów niemieckich. Partner T. Maruko zmarł w 2005 r. W
związku z tym T. Maruko złożył do Versorgungsanstalt wniosek o przyznanie renty wdowiej. Wniosek ten
został oddalony na tej podstawie, że statut Versorgungsanstalt nie przewiduje tego rodzaju świadczenia dla
pozostałych przy życiu zarejestrowanych partnerów.
Bayerisches Verwaltungsgericht München, rozpoznający skargę T. Maruko, zwrócił się do Trybunału
Sprawiedliwości w celu ustalenia, czy odmowa przyznania renty rodzinnej zarejestrowanemu partnerowi
stanowi dyskryminację zabronioną przez dyrektywę o równym traktowaniu w zakresie zatrudnienia i pracy3.
Jej celem jest zwalczanie między innymi dyskryminacji ze względu na orientację seksualną.
W związku z tym, że dyrektywa nie obejmuje systemów zabezpieczenia społecznego i ochrony
socjalnej, z których korzyści nie są tożsame z wynagrodzeniem w rozumieniu prawa wspólnotowego, do
Trybunału zwrócono się o ustalenie, czy będąca przedmiotem sporu renta rodzinna może być uważana za
wynagrodzenie. W tej kwestii Trybunał wskazuje, że źródłem pracowniczego systemu emerytalnego
zarządzanego przez VddB jest układ zbiorowy pracy, a jego celem – uzupełnianie świadczeń socjalnych
należnych na podstawie powszechnie obowiązujących uregulowań krajowych. System ten jest finansowany
2 Gesetz über die Eingetragene Lebenspartnerschaft z dnia 16 lutego 2001 r. (BGBl. 2001 I, str. 266) w brzmieniu zmienionym ustawą z
dnia 15 grudnia 2004 r. (BGBl. 2004 I, str. 3396).
3 Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie
zatrudnienia i pracy (Dz.U. L 303, str. 16).
7

wyłącznie przez pracowników i pracodawców, z całkowitym wyłączeniem jakiegokolwiek publicznego udziału
finansowego.
Ponadto, emerytura, na podstawie której jest obliczana renta rodzinna, dotyczy jedynie szczególnej
kategorii pracowników, a jej wysokość jest ustalana w zależności od okresu ubezpieczenia pracownika i
wartości uiszczonych składek. Renta rodzinna wywodzi się zatem ze stosunku pracy zmarłego pracownika, a
w konsekwencji należy zakwalifikować ją jako wynagrodzenie. Z tej przyczyny dyrektywa znajduje
zastosowanie.
Następnie, przystępując do ustalenia, czy odmowa przyznania renty rodzinnej zarejestrowanemu
partnerowi stanowi dyskryminację ze względu na orientację seksualną, Trybunał – w świetle treści
postanowienia odsyłającego – stwierdził, że zastrzegając instytucję małżeństwa dla osób odmiennej płci,
Niemcy stworzyły jednak instytucję zarejestrowanego związku partnerskiego, którego warunki były
stopniowo upodabniane do warunków obowiązujących przy małżeństwie. W tej sytuacji odmowa przyznania
renty rodzinnej zarejestrowanym partnerom oznacza, że są oni traktowani w sposób mniej korzystny niż
pozostali przy życiu małżonkowie.
W konsekwencji Trybunał orzekł, że odmowa przyznania renty rodzinnej zarejestrowanemu
partnerowi stanowi bezpośrednią dyskryminację ze względu na orientację seksualną przy założeniu, że
pozostali przy życiu małżonkowie i pozostali przy życiu zarejestrowani partnerzy
Fragment wyroku
[…]
W przedmiocie pytania pierwszego, drugiego i czwartego
[…]
65 Celem dyrektywy 2000/78 jest – zgodnie z jej art. 1 – zwalczanie określonych rodzajów dyskryminacji
w zakresie zatrudnienia i pracy, między innymi dyskryminacji ze względu na orientację seksualną, w celu
realizacji w państwach członkowskich zasady równego traktowania.
66 Zgodnie z art. 2 tej dyrektywy „zasada równego traktowania” oznacza brak jakichkolwiek form
bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w jej art. 1. Artykuł 2 ust. 2 lit. a)
dyrektywy 2000/78 stanowi, że dyskryminacja bezpośrednia występuje w przypadku, gdy dana osoba jest
traktowana mniej przychylnie niż inna osoba w porównywalnej sytuacji z jakiejkolwiek przyczyny
wymienionej w art. 1 tej dyrektywy. Artykuł 2 ust. 2 lit. a) przewiduje, że dyskryminacja pośrednia
występuje w przypadku, gdy przepis, kryterium lub pozornie neutralna praktyka może doprowadzić do
szczególnie niekorzystnej sytuacji dla osób danej religii lub przekonań, niepełnosprawnych, w określonym
wieku lub o określonej orientacji seksualnej w stosunku do innych osób, chyba że taki przepis, kryterium lub
praktyka jest obiektywnie uzasadniona zgodnym z prawem celem, a środki mające służyć osiągnięciu tego
celu są właściwe i konieczne.
67 Z informacji zawartych w postanowieniu odsyłającym wynika, że począwszy od 2001 r., kiedy to
weszła w życie LPartG w pierwotnym brzmieniu, Republika Federalna Niemiec przystosowała swój porządek
prawny do tego, by umożliwić osobom tej samej płci pozostawanie we wspólnocie opieki i wzajemnej
odpowiedzialności zawartej dożywotnio i w sposób formalny. Decydując się na to, że osobom tym nie
zostanie udostępniona instytucja małżeństwa, która zostaje zastrzeżona dla osób odmiennej płci, to państwo
członkowskie utworzyło dla osób tej samej płci odrębną instytucję, tj. zarejestrowany związek partnerski,
którego warunki były stopniowo upodabniane do warunków obowiązujących przy małżeństwie.
68 Sąd odsyłający wskazuje w tym względzie, że ustawa z dnia 15 grudnia 2004 r. przyczyniła się do
stopniowego zbliżenia reżimu prawnego utworzonego dla zarejestrowanego związku partnerskiego z
reżimem prawny obowiązującym w przypadku małżeństwa. Ustawą tą prawodawca niemiecki wprowadził
zmiany do księgi VI kodeksu zabezpieczeń społecznych – Ustawowy system emerytalny.– dodając w
szczególności w § 46 tej księgi ust. 4, z którego wynika, że w kwestiach rent wdowich, których dotyczy ten
przepis, zarejestrowany związek partnerski jest traktowany jak małżeństwo. Analogiczne zmiany zostały
wprowadzone w innych przepisach księgi VI.
69 Sąd odsyłający stoi na stanowisku, że – mając na względzie to zbliżenie instytucji zarejestrowanego
związku partnerskiego i małżeństwa, które uważa za ich stopniowe zrównywanie i które, jego zdaniem,
wynika z systemu wprowadzonego przez LPartG, a w szczególności ze zmian, jakie nastąpiły wraz z wejściem
8

w życie ustawy z dnia 15 grudnia 2004 r. – zarejestrowany związek partnerski, nie będąc tożsamy z
małżeństwem, skutkuje tym, że sytuacja osób tej samej płci jest porównywalna z sytuacją małżonków w
odniesieniu do renty rodzinnej będącej przedmiotem sporu w postępowaniu głównym.
70 Dalej zauważa, że możliwość korzystania z renty rodzinnej jest na podstawie VddB ograniczona
jedynie do pozostałych przy życiu małżonków, natomiast odmawia się jej pozostałym przy życiu
zarejestrowanym partnerom.
71 Zatem partnerzy ci, w odniesieniu do korzystania z renty rodzinnej, są traktowani w sposób mniej
korzystny niż pozostali przy życiu małżonkowie.
72 Przy założeniu, że sąd odsyłający stwierdzi, iż pozostali przy życiu małżonkowie i pozostali przy życiu
zarejestrowani partnerzy znajdują się w porównywalnej sytuacji w odniesieniu do tej samej renty rodzinnej,
należy w konsekwencji uznać, że uregulowanie takie jak analizowane w sprawie głównej powoduje
bezpośrednią dyskryminację ze względu na orientację seksualną w rozumieniu art. 1 i 2 ust. 2 lit. a)
dyrektywy 2000/78.
73 Z powyższych rozważań wynika, że na pytanie trzecie należy odpowiedzieć w ten sposób, iż art. 1 w
związku z art. 2 dyrektywy 2000/78 stoi na przeszkodzie przepisom takim jak w sprawie głównej, zgodnie z
którymi zarejestrowany partner po śmierci swego partnera nie otrzymuje renty rodzinnej odpowiadającej
rencie rodzinnej przysługującej pozostałemu przy życiu małżonkowi, podczas gdy w prawie krajowym
zarejestrowany związek partnerski skutkuje tym, że sytuacja osób tej samej płci jest porównywalna z
sytuacją małżonków w odniesieniu do tej renty rodzinnej. Do sądu krajowego należy ustalenie, czy pozostały
przy życiu zarejestrowany partner znajduje się w sytuacji porównywalnej z sytuacją małżonka korzystającego
z renty rodzinnej przewidzianej w pracowniczym systemie emerytalnym zarządzanym przez VddB.
[…]
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:
1) Renta rodzinna przyznawana w ramach pracowniczego systemu emerytalnego, takiego
jak zarządzany przez Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen, wchodzi w zakres stosowania
dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki
ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy.
2) Artykuł 1 w związku z art. 2 dyrektywy 2000/78 stoi na przeszkodzie przepisom takim jak
w sprawie głównej, zgodnie z którymi zarejestrowany partner po śmierci swego partnera nie
otrzymuje renty rodzinnej odpowiadającej rencie rodzinnej przysługującej pozostałemu przy
życiu małżonkowi, podczas gdy w prawie krajowym zarejestrowany związek partnerski
skutkuje tym, że sytuacja osób tej samej płci jest porównywalna z sytuacją małżonków w
odniesieniu do tej renty rodzinnej. Do sądu krajowego należy ustalenie, czy pozostały przy
życiu zarejestrowany partner znajduje się w sytuacji porównywalnej z sytuacją małżonka
korzystającego z renty rodzinnej przewidzianej w pracowniczym systemie emerytalnym
zarządzanym przez Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen.
(źródło: http://curia.europa.eu)
c) Dyskryminacja ze względu na wiek
4. Sprawa C-555/07 Seda Kücükdeveci
KOMUNIKAT PRASOWY nr 4/10, 19 stycznia 2010 r.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
w sprawie C-555/07 Seda Kücükdeveci / Swedex GmbH & Co. KG
Trybunał Sprawiedliwości potwierdza istnienie zasady niedyskryminacji ze względu na wiek, a
także rolę sądu krajowego w jej stosowaniu
Przepisy niemieckie przewidujące, że okresy zatrudnienia ukończone przed osiągnięciem wieku 25 lat nie są
uwzględniane przy obliczaniu długości okresu wypowiedzenia, są sprzeczne z zasadą niedyskryminacji ze
9

względu na wiek skonkretyzowaną w dyrektywie 2000/78 i sąd krajowy powinien w razie potrzeby odstąpić
od ich stosowania, nawet w sporze między jednostkami
W wyroku w sprawie Mangold z 2005 r.4 Trybunał Sprawiedliwości potwierdził istnienie zasady
niedyskryminacji ze względu na wiek, którą należy uważać za ogólną zasadę prawa Unii. Dyrektywa 2000/78
w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy5 konkretyzuje tę zasadę. Zakazując
dyskryminacji ze względu na wiek, dyrektywa ta pozwala jednocześnie ustawodawcy krajowemu na
zdecydowanie, że w określonych wypadkach odmienne traktowanie, chociaż oparte na kryterium wieku, nie
stanowi dyskryminacji i w związku z tym nie jest zabronione. Odmienne traktowanie ze względu na wiek jest
dopuszczalne między innymi wtedy, gdy jest uzasadnione zgodnym z prawem celem, w szczególności z
zakresu polityki zatrudnienia, rynku pracy lub kształcenia zawodowego, a środki realizacji tego celu są
właściwe i konieczne. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, która od dnia wejścia w życie traktatu z
Lizbony ma taką samą moc prawną jak traktaty, również zakazuje wszelkiej dyskryminacji ze względu na
wiek6.
Zgodnie z niemieckim prawem pracy, okresy wypowiedzenia stosunku, których pracodawca jest
zobowiązany przestrzegać, ulegają stopniowemu wydłużeniu w zależności od czasu trwania stosunku pracy.
Jednak okresy zatrudnienia ukończone przez pracownika przed osiągnięciem przez niego wieku 25 lat nie są
w tych obliczeniach uwzględniane.
S. Kücükdeveci została zatrudniona w spółce Swedex, gdy miała 18 lat. Kiedy miała 28 lat, spółka
rozwiązała z nią stosunek pracy za miesięcznym wypowiedzeniem. Pracodawca obliczył długość okresu
wypowiedzenia w taki sposób, jak gdyby jej staż pracy wynosił trzy lata, podczas gdy w rzeczywistości
przepracowała dziesięć lat. Zgodnie z ustawodawstwem niemieckim nie uwzględnił bowiem okresów
zatrudnienia ukończonych przed osiągnięciem przez S. Kücükdeveci wieku 25 lat. Pracownica zaskarżyła
rozwiązanie z nią stosunku pracy do sądu, podnosząc, że ustawodawstwo to wprowadza dyskryminację ze
względu na wiek, która jest zabroniona przez prawo Unii. Jej zdaniem, powinien mieć w jej przypadku
zastosowanie czteromiesięczny okres wypowiedzenia, odpowiadający dziesięcioletniemu stażowi pracy.
Krajowy sąd pracy w Düsseldorfie, rozpoznający sprawę w postępowaniu odwoławczym, zwrócił się
do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem o zgodność z prawem wspólnotowym tego rodzaju normy
regulującej rozwiązywanie stosunku pracy przez pracodawcę oraz o konsekwencje ewentualnej niezgodności.
Trybunał dokonał analizy tych pytań na podstawie ogólnej zasady prawa wspólnotowego zakazującej
wszelkiej dyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78.
Skoro bowiem rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z S. Kücükdeveci nastąpiło po dniu, do
którego Niemcy powinny były dokonać transpozycji dyrektywy do prawa krajowego, dyrektywa
spowodowała, że niemiecka norma regulująca rozwiązywanie stosunku pracy przez pracodawcę weszła w
zakres zastosowania prawa Unii.
Trybunał stwierdził, że ta norma regulująca rozwiązywanie stosunku pracy przez pracodawcę
przewiduje odmienne traktowanie oparte na kryterium wieku. Przepis ten bowiem w mniej korzystny sposób
traktuje pracowników, którzy rozpoczęli pracę u pracodawcy przed ukończeniem 25 lat. Wprowadza więc
odmienne traktowanie osób mających taki sam staż pracy w zależności od tego, w jakim wieku rozpoczęli
pracę w przedsiębiorstwie.
O ile cele takiej normy regulującej rozwiązywanie stosunku pracy przez pracodawcę, jak się okazuje,
wchodzą w zakres polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego i w związku z tym są prawnie
uzasadnione, to jednak norma ta nie jest właściwa lub odpowiednia do realizacji tych celów.
Odnośnie do wymienionego w szczególności przez sąd krajowy celu polegającego na umożliwieniu
pracodawcy większej elastyczności w zarządzaniu personelem poprzez zmniejszenie jego obciążenia w
zakresie rozwiązywania stosunku pracy z młodymi pracownikami, od których można rozsądnie wymagać
zwiększonej mobilności zawodowej i osobistej, Trybunał stwierdził, że sporna norma nie jest właściwa do
realizacji tego celu, ponieważ stosuje się w sposób jednakowy do wszystkich pracowników, którzy rozpoczęli
4 Wyrok z dnia 22 listopada 2005 r. w sprawie C-144/04 Mangold
5 Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie
zatrudnienia i pracy (Dz. U. L 303, s. 16)
6 Artykuł 21 ust. 1 Karty.
10

pracę w przedsiębiorstwie przed osiągnięciem wieku 25 lat, niezależnie od tego, w jakim wieku są w chwili
rozwiązania z nimi umowy o pracę.
Trybunał stwierdził więc, że prawo Unii, a dokładniej zasada niedyskryminacji ze względu na wiek
skonkretyzowana w dyrektywie 2000/78, stoi na przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego takiego jak
przepis niemiecki, który przewiduje, że okresy zatrudnienia ukończone przez pracownika zanim osiągnął on
wiek 25 lat nie są uwzględniane przy obliczaniu okresu wypowiedzenia stosunku pracy.
Trybunał przypomniał następnie, że dyrektywa nie może sama z siebie tworzyć obowiązków po
stronie jednostki i nie można zatem powoływać się na dyrektywę jako taką przeciwko jednostce. Jednak
dyrektywa 2000/78 jedynie konkretyzuje zasadę równości traktowania w dziedzinie zatrudnienia i pracy.
Ponadto, zasada niedyskryminacji ze względu na wiek jest zasadą ogólną prawa Unii. Na sądzie krajowym,
przed którym zawisł spór dotyczący zakazu dyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej w
dyrektywie 2000/78, spoczywa więc obowiązek zagwarantowania – w ramach jego kompetencji – ochrony
prawnej wynikającej dla podmiotów prawa z prawa Unii oraz zapewnienia jego pełnej skuteczności poprzez
niestosowanie jakichkolwiek przepisów prawa krajowego sprzecznych z tą zasadą.
Wreszcie, po przypomnieniu, że sądowi krajowemu przysługuje uprawnienie do zwracania się do
Trybunału w trybie prejudycjalnym o wykładnię prawa Unii, Trybunał stwierdził, że na sądzie krajowym,
przed którym zawisł spór między jednostkami, spoczywa obowiązek zagwarantowania przestrzegania zasady
niedyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78 poprzez niestosowanie, w
razie potrzeby, jakichkolwiek sprzecznych z nią przepisów prawa krajowego, niezależnie od przysługującego
mu uprawnienia do zwrócenia się do Trybunału w trybie prejudycjalnym o wykładnię tej zasady.
Fragment wyroku
[…]
W przedmiocie pytania pierwszego
[…]
29 W niniejszej sprawie § 622 ust. 2 akapit drugi BGB przewiduje mniej korzystne traktowanie
pracowników, których pracodawca zatrudnił, zanim ukończyli 25 lat. Ten przepis krajowy wprowadza zatem
odmienne traktowanie osób posiadających taki sam staż pracy w zależności od tego, w jakim były wieku
w chwili zatrudnienia w przedsiębiorstwie.
30 I tak w wypadku dwóch pracowników, z których każdy ma dwudziestoletni staż pracy, temu, który
rozpoczął pracę w przedsiębiorstwie w wieku 18 lat, będzie przysługiwał pięciomiesięczny okres
wypowiedzenia, natomiast temu, który został zatrudniony w wieku 25 lat, będzie przysługiwał okres
siedmiomiesięczny. Ponadto, jak wskazał rzecznik generalny w pkt 36 opinii, przepis krajowy, którego
dotyczy postępowanie główne, w sposób generalny stawia młodszych pracowników w sytuacji gorszej od
pracowników starszych, ponieważ ci pierwsi, jak pokazuje sytuacja skarżącej w sprawie przed sądem
krajowym, potencjalnie mogą zostać wyłączeni – mimo dłuższego o kilka lat stażu pracy w przedsiębiorstwie
– z dobrodziejstwa progresywnego wydłużania okresu wypowiedzenia w zależności od czasu trwania
stosunku pracy, z którego będą natomiast mogli korzystać pracownicy starsi o porównywalnym stażu pracy.
31 Z powyższego wynika, że przepis, którego dotyczy sprawa przed sądem krajowym, przewiduje
odmienne traktowanie oparte na kryterium wieku.
32 Po trzecie należy ustalić, czy takie odmienne traktowanie może stanowić dyskryminację zabronioną
przez skonkretyzowaną w dyrektywie zasadę niedyskryminacji ze względu na wiek.
33 W tej kwestii art. 6 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2000/78 stanowi, że odmienne traktowanie ze
względu na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie
i racjonalnie uzasadnione zgodnym z przepisami celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku
pracy i kształcenia zawodowego, i jeżeli środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne.
[…]
39 Sąd odsyłający zauważa, że celem spornego środka jest umożliwienie pracodawcy większej
elastyczności w zarządzaniu personelem poprzez zmniejszenie obciążenia pracodawcy w zakresie
rozwiązywania stosunku pracy z młodymi pracownikami, od których można rozsądnie wymagać zwiększonej
mobilności zawodowej i osobistej.
11

40 Omawiany środek nie jest jednak właściwy do realizacji tego celu, ponieważ stosowany jest wobec
wszystkich pracowników, którzy rozpoczęli pracę w przedsiębiorstwie przed ukończeniem 25 lat, niezależnie
od ich wieku w chwili rozwiązania z nimi stosunku pracy.
41 Odnośnie do przyświecającego ustawodawcy przy ustanawianiu tego przepisu, a przypomnianego
przez rząd niemiecki celu, polegającego na wzmocnieniu ochrony pracowników w zależności od czasu
przepracowanego w przedsiębiorstwie, okazuje się, że na podstawie spornego przepisu wydłużenie okresu
wypowiedzenia stosunku pracy w zależności od stażu pracownika opóźnia się w przypadku wszystkich
pracowników, którzy zostali zatrudnieni przed osiągnięciem wieku 25 lat, nawet jeżeli w chwili
wypowiedzenia zainteresowany mógłby wykazać się długim stażem pracy w przedsiębiorstwie. Nie można
zatem uznać, że środek ten jest odpowiedni do realizacji wskazanego celu.
42 Należy podkreślić, że – jak podkreśla sąd odsyłający – przepis, którego dotyczy sprawa główna,
wpływa na sytuację młodych ludzi w nierównym stopniu, wpływa bowiem na sytuację tej ich grupy, która
bez wykształcenia zawodowego albo po okresie krótkiego kształcenia zawodowego wcześnie podjęła
zatrudnienie, nie wpływa natomiast na sytuację tej grupy, która podejmuje zatrudnienie, po tym jak odbyła
wieloletnie kształcenie.
43 Z ogółu powyższych rozważań wynika, że na pytanie pierwsze należy udzielić następującej
odpowiedzi: wykładni prawa Unii, a dokładniej zasady niedyskryminacji ze względu na wiek
skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78, należy dokonywać w ten sposób, że stoi na przeszkodzie istnieniu
przepisu krajowego takiego jak w sporze przed sądem krajowym, który przewiduje, że okresy zatrudnienia
ukończone przez pracownika, zanim osiągnął on wiek 25 lat, nie są uwzględniane przy obliczaniu okresu
wypowiedzenia stosunku pracy.
W przedmiocie pytania drugiego
44 Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy aby móc nie stosować
w sporze między jednostkami przepisu, który uważa za sprzeczny z prawem Unii, powinien najpierw – w celu
ochrony uzasadnionych oczekiwań podmiotów prawa – zwrócić się do Trybunału na podstawie art. 267 TFUE
o potwierdzenie niezgodności tego przepisu z prawem Unii.
45 Odnośnie do, po pierwsze, roli sądu krajowego w sporze między jednostkami, kiedy okazuje się, że
prawo krajowe jest sprzeczne z prawem Unii, Trybunał orzekł już, że to na sądach krajowych spoczywa
w szczególności obowiązek zapewnienia ochrony prawnej gwarantowanej podmiotom prawa poprzez
przepisy prawa Unii oraz zapewnienie pełnej skuteczności tych przepisów (zob. podobnie wyroki: z dnia
5 października 2004 r. w sprawach połączonych od C-397/01 do C-403/01 Pfeiffer i in., Zb.Orz. s. I-8835,
pkt 111; z dnia 15 kwietnia 2008 r. w sprawie C-268/06 Impact, Zb.Orz. s. I-2483, pkt 42).
46 W kwestii sporów między jednostkami Trybunał orzekał niezmiennie, że dana dyrektywa nie może
sama z siebie tworzyć obowiązków po stronie jednostki i nie można zatem powoływać się na dyrektywę jako
taką przeciwko jednostce (zob. w szczególności wyroki: z dnia 26 lutego 1986 r. w sprawie 152/84 Marshall,
Rec. s. 723, pkt 48; z dnia 14 lipca 1994 r. w sprawie C-91/92 Faccini Dori, Rec. str. I-3325, pkt 20; ww.
wyrok w sprawie Pfeiffer i in., pkt 108).
47 Jednak wynikające z dyrektywy zobowiązanie państw członkowskich do osiągnięcia rezultatu w niej
wskazanego, jak również powinność podjęcia wszelkich właściwych środków ogólnych lub szczególnych
w celu zapewnienia wykonania tego zobowiązania, ciążą na wszystkich organach tych państw, w tym,
w granicach ich kompetencji, na organach sądowych (zob. w szczególności wyroki: z dnia 10 kwietnia
1984 r. w sprawie 14/83 von Colson i Kamann, Rec. s. 1891, pkt 26; z dnia 13 listopada 1990 r. w sprawie
C-106/89 Marleasing, Rec. s. I-4135, pkt 8; ww. wyrok w sprawie Faccini Dori, pkt 26; wyrok z dnia
18 grudnia 1997 r. w sprawie C-129/96 Inter-Environnement Wallonie, Rec. s. I-7411, pkt 40; ww. wyrok
w sprawie Pfeiffer i in., pkt 110; wyrok z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawach połączonych od C-378/07 do
C-380/07 Angelidaki i in., Zb.Orz. s. I-3071, pkt 106).
48 Z powyższego wynika, że stosując prawo krajowe, sąd krajowy – dokonując interpretacji tego prawa –
powinien w najszerszym możliwym zakresie dokonywać jej w świetle treści i celów dyrektywy w celu
osiągnięcia zamierzonego przez nią skutku, postępując tym samym zgodnie z art. 288 akapit trzeci TFUE
(zob. podobnie ww. wyroki: w sprawie Colson i Kamann, pkt 26; w sprawie Marleasing, pkt 8; w sprawie
Faccini Dori, pkt 26; w sprawie Pfeiffer i in., pkt 113). Wymóg dokonywania wykładni zgodnej prawa
12

krajowego jest nierozłącznie związany z systemem traktatu, gdyż zezwala sądowi krajowemu na
zapewnienie, w ramach jego właściwości, pełnej skuteczności prawa Unii przy rozpoznawaniu zawisłego
przed nim sporu (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Pfeiffer i in., pkt 114).
49 Jednak – zdaniem sądu odsyłającego – § 622 ust. 2 akapit drugi BGB jest jasny i w związku z tym nie
może zostać ewentualnie poddany wykładni zgodnej z dyrektywą 2000/78.
50 W tej kwestii należy przypomnieć po pierwsze, że – jak wskazano w pkt 20 niniejszego wyroku –
dyrektywa 2000/78 nie ustanawia zasady równego traktowania w dziedzinie zatrudnienia i pracy, lecz jedynie
ją konkretyzuje, a po drugie, że zasada niedyskryminacji ze względu na wiek jest zasadą ogólną prawa Unii,
gdyż stanowi konkretne zastosowanie ogólnej zasady równości traktowania (zob. podobnie ww. wyrok
w sprawie Mangold, pkt 74–76).
51 W tych okolicznościach na sądzie krajowym, przed którym zawisł spór dotyczący zakazu dyskryminacji
ze względu na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78, spoczywa obowiązek zagwarantowania –
w ramach jego kompetencji – ochrony prawnej wynikającej dla podmiotów prawa z prawa Unii oraz
zapewnienia jego pełnej skuteczności poprzez niestosowanie jakichkolwiek przepisów prawa krajowego
sprzecznych z tą zasadą (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Mangold, pkt 77).
52 Po drugie, co się tyczy ewentualnie ciążącego na sądzie krajowym, rozpoznającym spór między
jednostkami, obowiązku zwrócenia się do Trybunału w trybie prejudycjalnym o wykładnię prawa Unii przed
odstąpieniem od stosowania przepisu krajowego, który uważa za sprzeczny z tym prawem, należy wskazać,
że – jak wynika z postanowienia odsyłającego – ten aspekt pytania jest uzasadniony faktem, że na
podstawie prawa krajowego sąd odsyłający nie może zaniechać stosowania obowiązującego przepisu prawa
krajowego, o ile Bundesverfassungsgericht (federalny trybunał konstytucyjny) nie stwierdził wcześniej jego
niekonstytucyjności.
53 W tej kwestii należy podkreślić, że konieczność zagwarantowania pełnej skuteczności zasady
niedyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78 oznacza, że kiedy sąd krajowy
napotyka przepis wchodzący w zakres zastosowania prawa Unii, który uważa za niezgodny z tą zasadą,
a dokonanie wykładni tego przepisu zgodnej z prawem Unii okazuje się niemożliwe, powinien odstąpić od
stosowania tego przepisu, i ani nie jest przy tym zobowiązany do uprzedniego wystąpienia do Trybunału
z pytaniem prejudycjalnym, ani nie można mu w tym przeszkodzić.
54 Przyznane w ten sposób sądowi krajowemu w art. 267 akapit drugi TFUE uprawnienie do domagania
się, przed odstąpieniem od stosowania przepisu krajowego sprzecznego z prawem Unii, wykładni Trybunału
dokonanej w trybie prejudycjalnym, nie może jednak przekształcić się w obowiązek wynikający z tego, że
prawo krajowe nie pozwala temu sądowi na niestosowanie przepisu krajowego, który uważa za sprzeczny
z konstytucją, jeżeli wcześniej trybunał konstytucyjny nie stwierdził jego niekonstytucyjności. Na podstawie
bowiem zasady pierwszeństwa prawa Unii, z której korzysta także zasada niedyskryminacji ze względu na
wiek, uregulowanie krajowe, które wchodzi w zakres zastosowania prawa Unii, a jest z nim sprzeczne, nie
powinno być stosowane (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Mangold, pkt 77).
55 Z powyższych rozważań wynika, że sąd krajowy, rozpoznając spór między jednostkami, nie jest
zobowiązany do wystąpienia do Trybunału w trybie prejudycjalnym o wykładnię zasady niedyskryminacji ze
względu na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78 przed odstąpieniem od stosowania przepisu prawa
krajowego, który uważa za sprzeczny z tą zasadą, lecz ma takie uprawnienie. Fakultatywność takiego
zwrócenia się do Trybunału jest niezależna od szczegółowego trybu, którego sąd krajowy powinien
przestrzegać na podstawie prawa krajowego przy odstępowaniu od stosowania przepisu krajowego, który
uważa za sprzeczny z Konstytucją.
56 W świetle powyższych rozważań na pytanie drugie należy odpowiedzieć w ten sposób, że na sądzie
krajowym, przed którym zawisł spór między jednostkami, spoczywa obowiązek zagwarantowania
przestrzegania zasady niedyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78
poprzez niestosowanie, w razie potrzeby, jakichkolwiek sprzecznych z nią przepisów prawa krajowego,
niezależnie od przysługującego mu w wypadkach wskazanych w art. 267 akapit drugi TFUE uprawnienia do
zwrócenia się do Trybunału w trybie prejudycjalnym o wykładnię tej zasady.
[…]
1) Wykładni prawa Unii, a dokładniej zasady niedyskryminacji ze względu na wiek
skonkretyzowanej w dyrektywie Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej
13

ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, należy
dokonywać w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego takiego jak
w sporze przed sądem krajowym, który przewiduje, że okresy zatrudnienia ukończone przez
pracownika, zanim osiągnął on wiek 25 lat, nie są uwzględniane przy obliczaniu długości
okresu wypowiedzenia stosunku pracy.
2) Na sądzie krajowym, przed którym zawisł spór między jednostkami, spoczywa obowiązek
zagwarantowania przestrzegania zasady niedyskryminacji ze względu na wiek
skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78 poprzez niestosowanie, w razie potrzeby,
jakichkolwiek sprzecznych z nią przepisów prawa krajowego, niezależnie od przysługującego
mu w wypadkach wskazanych w art. 267 akapit drugi TFUE uprawnienia do zwrócenia się do
Trybunału w trybie prejudycjalnym o wykładnię tej zasady.
(źródło: http://curia.europa.eu)
d) Obywatelstwo UE / dyskryminacja ze względu na obywatelstwo
5. Sprawa C-34/09 Ruiz Zambrano
KOMUNIKAT PRASOWY nr 16/11, 8 marca 2011 r.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
w sprawie C-34/09 Gerardo Ruiz Zambrano / Office national de l'emploi (ONEm)
Obywatelstwo Unii wymaga, by państwo członkowskie zezwoliło obywatelom państwa
trzeciego, będącym rodzicami dziecka, które posiada obywatelstwo tego państwa
członkowskiego, na pobyt i pracę w tym państwie, gdyż w razie odmowy dziecko zostałoby
pozbawione możliwości skutecznego korzystania z istoty praw związanych ze statusem
obywatela Unii
Wymóg ten znajduje zastosowanie nawet w sytuacji, gdy dziecko nigdy nie skorzystało z prawa do
swobodnego przepływu na terytorium państw członkowskich
Gerardo Ruiz Zambrano wraz z małżonką, będący obywatelami kolumbijskimi, wystąpili o azyl w Belgii ze
względu na toczącą się w Kolumbii wojnę domową. Władze belgijskie negatywnie rozpatrzyły ich wnioski
i wydały nakaz opuszczenia terytorium Belgii.
Para w dalszym ciągu zamieszkiwała w Belgii w oczekiwaniu na zakończenie postępowania w sprawie
wniosku o zalegalizowanie pobytu. W tym czasie małżonka G. Ruiza Zambrany urodziła dwójkę dzieci, które
uzyskały belgijskie obywatelstwo.
Chociaż G. Ruiz Zambrano nie posiadał zezwolenia na pracę, zawarł umowę o pracę na czas nieokreślony w
pełnym wymiarze czasu pracy ze spółką z siedzibą w Belgii. Dzięki temu zatrudnieniu w chwili narodzin
pierwszego dziecka, obywatela belgijskiego, dysponował wystarczającymi środkami na jego utrzymanie.
Ponadto ta działalność zawodowa stanowiła podstawę do uiszczania składek na zabezpieczenie społeczne i
do przekazywania odpowiednich składek przez pracodawcę.
Następnie G. Ruiz Zabrano był kilkakrotnie bezrobotny, co skłoniło go do złożenia wniosków o zasiłek dla
bezrobotnych. Wnioski zostały rozpatrzone negatywnie, ponieważ według władz belgijskich nie spełniał on
warunków prawa belgijskiego w zakresie pobytu cudzoziemców i nie miał prawa, by pracować w Belgii.
Małżonkowie Ruiz Zambrano, jako wstępni obywateli belgijskich, złożyli ponadto wniosek o zezwolenie na
osiedlenie się w Belgii. Jednakże władze belgijskie oddaliły ten wniosek, przyjmując, że rozmyślnie nie podjęli
oni odpowiednich kroków u władz kolumbijskich celem przyznania dzieciom obywatelstwa kolumbijskiego, a
to wyłącznie w celu zalegalizowania własnego pobytu w tym państwie.
G. Ruiz Zambrano zaskarżył odmowne decyzje w przedmiocie wniosku o osiedlenie się i w przedmiocie
wypłaty zasiłku dla bezrobotnych, z tym między innymi uzasadnieniem, że jako wstępny małoletnich
obywateli belgijskich powinien móc przebywać i pracować w Belgii.
Tribunal du travail de Bruxelles (sąd pracy w Brukseli, Belgia), rozpatrujący skargi na odmowne decyzje w
sprawie wypłaty zasiłku dla bezrobotnych, zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem, czy G. Ruiz
14

Zambrano może, w oparciu o prawo Unii, przebywać i pracować w Belgii. Poprzez to pytanie sąd belgijski
zmierza przede wszystkim do ustalenia, czy prawo Unii znajduje zastosowanie do rozpatrywanego
przypadku, nawet jeśli będące obywatelami belgijskimi dzieci G. Ruiza Zambrano nigdy nie skorzystały z
prawa do swobodnego przepływu na terytorium państw członkowskich.
W dzisiejszym wyroku Trybunał przypomniał, że o ile regulowanie przesłanek nabycia obywatelstwa państwa
członkowskiego wchodzi w zakres wyłącznej właściwości tego państwa, o tyle bezsporne jest, że urodzone w
Belgii dzieci G. Ruiza Zabrano nabyły obywatelstwo belgijskie. Tym samym korzystają one ze statusu
obywatela Unii, który ma stanowić podstawowy status obywateli państw członkowskich.
W tym kontekście Trybunał stwierdził, że prawo Unii sprzeciwia się przepisom krajowym, których
skutkiem byłoby pozbawienie obywateli Unii skutecznego korzystania z istoty praw
przyznanych im w związku ze statusem obywatela Unii. Tymczasem odmówienie prawa pobytu
osobie będącej obywatelem państwa trzeciego w państwie członkowskim zamieszkania jej małoletnich dzieci,
będących obywatelami tego państwa członkowskiego, nad którymi sprawuje ona opiekę, a także odmowa
przyznania takiej osobie zezwolenia na pracę, wywierałyby taki właśnie skutek.
Należy bowiem zauważyć, że odmowa prawa pobytu powodowałaby w rezultacie konieczność opuszczenia
przez te dzieci terytorium Unii w celu towarzyszenia rodzicom. Podobnie, jeśli rodzicom nie zostanie
przyznane zezwolenie na pracę, istnieje ryzyko, że nie będą oni dysponować koniecznymi środkami dla
pokrycia swoich potrzeb oraz potrzeb swojej rodziny, czego konsekwencją również byłaby konieczność
opuszczenia przez ich dzieci, będące obywatelami Unii, terytorium Unii. W takich okolicznościach dzieci te
znajdą się faktycznie w sytuacji niemożności wykonywania istoty praw przyznanych im w związku ze
statusem obywatela Unii.
W tych okolicznościach Trybunał stwierdził, że prawo Unii sprzeciwia się temu, by państwo członkowskie, po
pierwsze, odmówiło obywatelowi państwa trzeciego sprawującemu opiekę nad swoimi małymi dziećmi,
będącymi obywatelami Unii, prawa pobytu w państwie członkowskim zamieszkania tych dzieci, którego są
one też obywatelami, a po drugie, odmówiło temu obywatelowi państwa trzeciego zezwolenia na pracę,
ponieważ takie decyzje faktycznie pozbawiałyby te dzieci możności korzystania z istoty praw związanych
ze statusem obywatela Unii.
(źródło: http://curia.europa.eu)
6. Sprawa 186/87 Cowan
WYROK TRYBUNAŁU
z dnia 2 lutego 1989 r.
Ian William Cowan przeciwko Trésor public
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: skierowany przez Commission
d’indemnisation des victimes d’infraction du tribunal de grande instance de Paris)
Turyści jako odbiorcy usług – Prawo do odszkodowania po napadzie
W sprawie 186/87,
wniosek do Trybunału skierowany w trybie art. 177 Traktatu EWG przez Commission d’indemnisation des
victimes d’infraction du tribunal de grande instance, Paryż o wydanie w sporze zawisłym przed tym sądem
pomiędzy
Ianem Williamem Cowanem
a
Trésor public,
orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie wykładni, w szczególności, zasady niedyskryminacji określonej
w art. 7 Traktatu EWG,
TRYBUNAŁ,
15

w składzie: O. Due, prezes, T. Koopmans, R. Joliet i T. F. O’Higgins, prezesi izb, Sir Gordon Slynn, G. F.
Mancini, C. N. Kakouris, F. A. Schockweiler, J. C. Moitinho de Almeida, G. C. Rodríguez Iglesias i M. Díez de
Velasco, sędziowie,
rzecznik generalny: C. O. Lenz,
sekretarz: J. A. Pompe, zastępca sekretarza,
po zapoznaniu się z uwagami złożonymi w imieniu:
- Iana Williama Cowana, powoda w postępowaniu głównym, przez M. Renoufa, P. Jenkinsona i L. Missona,
adwokatów,
- Trésor public, pozwanego w postępowaniu głównym, w postępowaniu pisemnym przez pełnomocnika rządu
francuskiego G. Guillaume’a, dyrektora do spraw prawnych w Ministerstwie Spraw Zagranicznych i przez
występującego w charakterze zastępcy pełnomocnika M. Giacominiego, sekretarza do spraw zagranicznych
w tymże ministerstwie, oraz, w postępowaniu ustnym, przez M. Giacominiego oraz M. Baconnina, biegłego,
- Komisji Wspólnot Europejskich, przez występującego w charakterze pełnomocnika jej radcę prawnego J.
Amphoux,
po zapoznaniu się ze sprawozdaniem na rozprawę, dostarczonym w następstwie rozprawy w dniu 13
października 1988 r.,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego przedstawioną na posiedzeniu w dniu 6 grudnia 1988 r.,
wydaje następujący
WYROK
1. Postanowieniem z dnia 5 czerwca 1987 r., które Trybunał otrzymał w dniu 16 czerwca 1987 r.,
Commission d' indemnisation des victimes d' infraction du tribunal de grande instance (komisja ds.
odszkodowania dla ofiar wykroczeń przy sądzie okręgowym), Paryż, skierowała do Trybunału w trybie art.
177 Traktatu EWG pytanie prejudycjalne dotyczące wykładni zasady niedyskryminacji określonej w art. 7
Traktatu, aby komisja ta mogła ocenić, czy jeden z przepisów francuskiego code de procédure pénale
(kodeksu postępowania karnego) jest zgodny z prawem wspólnotowym.
2. Pytanie to wynikło w sporze pomiędzy francuskim Trésor public (Ministerstwo Skarbu) a obywatelem
brytyjskim, Ianem Williamem Cowanem, o odszkodowanie za obrażenia poniesione w wyniku napadu,
którego stał się ofiarą przy wyjściu ze stacji metra podczas krótkiego pobytu w Paryżu.
3. Ponieważ nie udało się zidentyfikować napastników, Ian William Cowan wystąpił do Commission d'
indemnisation des victimes d' infraction du tribunal de grande instance, Paryż, o odszkodowanie z tytułu art.
706-3 code de procédure pénale. Przepis ten pozwala uzyskać odszkodowanie od Państwa, inter alia, jeżeli
ofiara napadu, który spowodował obrażenia fizyczne o poważnych konsekwencjach, nie może otrzymać
skutecznego i wystarczającego odszkodowania za obrażenia z Żadnego innego źródła.
4. Prawnik Ministerstwa Skarbu wniósł do Commission d' indemnisation, że Ian William Cowan nie spełnił
warunków otrzymania wyżej wymienionego odszkodowania przewidzianego w art. 706-15 code de procédure
pénale. Ten artykuł przewiduje, Że tylko następujące osoby mogą otrzymać przedmiotowe odszkodowanie:
„osoby narodowości francuskiej lub osoby innej narodowości, które wykażą:
- Że są obywatelami Państwa, które zawarło z Francją umowę wzajemną o zastosowanie rzeczonych
przepisów oraz Że spełniają warunki określone w tej umowie;
- lub posiadają dokument zwany kartą pobytu”.
5. Ian William Cowan powołał się więc na zasadę niedyskryminacji określoną, w szczególności, w art. 7
Traktatu EWG. Argumentował, Że warunki określone powyżej są dyskryminacyjne i takie warunki
uniemożliwiają turystom swobodne przemieszczanie się w ramach innych Państw Członkowskich w celu
korzystania tam z usług. Pełnomocnik Ministerstwa Skarbu i ministère public odpowiedzieli, Że sporne zasady
traktują zagranicznych rezydentów tak samo jak obywateli francuskich, i odróżnianie ich sytuacji od turystów
jest zgodne z prawem wspólnotowym, które samo poddaje pobyt obywateli Państwa Członkowskiego w
innym Państwie Członkowskim różnym warunkom, w zależności od długości tego pobytu.
6. W tej sytuacji Commission d' indemnisation uznała, Że konieczna jest wykładnia postanowień
wspólnotowych w świetle zasadniczych wymogów i celów prawa wspólnotowego, aby móc ocenić, czy
sporne postanowienia są zgodne z Traktatem; dlatego zawiesiła postępowanie i przedstawiła Trybunałowi
następujące pytanie prejudycjalne:
16

„Czy postanowienia art. 706-15 code de procédure pénale, które regulują przypadki, w jakich cudzoziemiec,
który jest ofiarą napadu we Francji, może otrzymać odszkodowanie od Państwa francuskiego, są zgodne z
zasadą niedyskryminacji zawartą, inter alia, w art. 7 Traktatu EWG?”
7. W celu pełniejszego zapoznania się ze stanem faktycznym sporu w postępowaniu głównym, z przebiegiem
postępowania oraz z uwagami przedstawionymi Trybunałowi, odsyła się do sprawozdania na rozprawę.
Okoliczności te zostały wzięte pod uwagę jedynie w zakresie niezbędnym dla podania motywów orzeczenia.
8. Pytanie prejudycjalne dotyczy zasadniczo tego, czy zasada niedyskryminacji, określona w szczególności w
art. 7 Traktatu EWG, uniemożliwia Państwu Członkowskiemu, w odniesieniu do osoby lub sytuacji objętej
prawem wspólnotowym, uzależnienia przyznania odszkodowania państwowego za szkody spowodowane w
tym Państwie ofierze napadu, skutkującego obrażeniami fizycznymi, od posiadania przez tę osobę karty
pobytu lub obywatelstwa kraju, który zawarł z tym Państwem Członkowskim umowę wzajemną.
9. Na początku należy przypomnieć, Że pierwszy akapit art. 7 Traktatu stanowi, Że „w zakresie zastosowania
niniejszego Traktatu i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które on przewiduje, zakazana jest
wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową”. Te warunki określają zarówno treść, jak i
zakres stosowania zasady niedyskryminacji.
Treść zasady niedyskryminacji
10. Zabraniając „wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową”, art. 7 Traktatu wymaga,
aby osoby znajdujące się w sytuacji regulowanej przez prawo wspólnotowe były traktowane całkowicie na
równi z obywatelami Państwa Członkowskiego. W zakresie, w jakim ta zasada ma zastosowanie,
uniemożliwia ona zatem Państwu Członkowskiemu uzależnienie udzielenia takiej osobie określonego prawa
od spełnienia warunku pobytu stałego na terytorium tego Państwa, w sytuacji gdy warunek ten nie jest
nakładany na obywateli tego Państwa.
11. Należy również podkreślić, Że prawo do równego traktowania jest przyznane bezpośrednio przez prawo
wspólnotowe i nie może być zatem uzależnione od wystawienia zezwolenia o takim skutku przez władze
odnośnego Państwa Członkowskiego (w odniesieniu do tej kwestii patrz wyrok z dnia 3 lipca 1980 r. w
sprawie 157/79 Pieck, Zb. Orz. str. 2171).
12. Poza tym należy przypomnieć, Że, jak Trybunał stwierdził wcześniej w swoim wyroku z dnia 22 czerwca
1972 r. w sprawie 1/72 Frilli (Zb. Orz. str. 457), prawo do równego traktowania obywateli, określone w
prawie wspólnotowym, nie może być uzależnione od istnienia umowy wzajemnej pomiędzy odnośnym
Państwem Członkowskim a krajem, którego osoba zainteresowana jest obywatelem.
13. Wynika z tego, Że w zakresie, w jakim ma zastosowanie zasada niedyskryminacji, uniemożliwia ona
Państwu Członkowskiemu uzależnienie przyznania określonego prawa osobie znajdującej się w sytuacji
regulowanej przez prawo wspólnotowe od posiadania przez tę osobę karty pobytu lub obywatelstwa kraju,
który zawarł z tym Państwem Członkowskim umowę wzajemną.
Zakres zastosowania zasady niedyskryminacji
14. Na mocy art. 7 Traktatu, zasada niedyskryminacji obowiązuje w „zakresie zastosowania niniejszego
Traktatu” i „bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które on przewiduje”. To drugie wyrażenie
dotyczy w szczególności pozostałych postanowień Traktatu, w których zastosowanie zasady ogólnej,
określonej w tym artykule, otrzymuje określoną postać w odniesieniu do szczegółowo opisanej sytuacji.
Przykładami tego są postanowienia dotyczące swobodnego przepływu pracowników, prawa
przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług.
15. W tej ostatniej kwestii, w swoim wyroku z dnia 31 stycznia 1984 r. w sprawach połączonych 286/82 i
26/83 Luisi i Carbone (Zb. Orz. str. 377), Trybunał orzekł, Że swoboda świadczenia usług obejmuje swobodę
przemieszczania się przez odbiorców usług do innego Państwa Członkowskiego w celu skorzystania tam z
usługi, bez utrudnień wywoływanych przez ograniczenia, oraz Że, między innymi, turyści muszą być
uznawani za odbiorców usług.
16. Rząd francuski argumentował przed Trybunałem, Że, zgodnie z obowiązującym prawem wspólnotowym,
odbiorca usług nie może powoływać się na zasadę niedyskryminacji w zakresie, w jakim ustawodawstwo
krajowe, będące przedmiotem sporu, nie tworzy Żadnej przeszkody dla swobody przemieszczania się.
Postanowienie takie, będące przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, nie nakłada w tej kwestii
Żadnych ograniczeń. Ponadto dotyczy prawa, które jest oznaką zasady solidarności narodowej. Takie prawo
z góry zakłada ściślejszy związek z Państwem niż prawo odbiorcy usług i z tego powodu może być
17

ograniczone do osób, które albo są obywatelami tego Państwa, albo cudzoziemcami zamieszkałymi na
terytorium tego Państwa.
17. Tego uzasadnienia nie można przyjąć. Jeżeli prawo wspólnotowe gwarantuje osobie fizycznej swobodę
przemieszczania się do innego Państwa Członkowskiego, to z tej swobody przemieszczania się wynika
ochrona tej osoby w danym Państwie Członkowskim, na tych samych zasadach, co ochrona obywateli i osób
tam mieszkających. Wynika z tego, Że zasada niedyskryminacji dotyczy odbiorców usług w rozumieniu
Traktatu, w odniesieniu do ochrony przed ryzykiem napadu i do prawa do otrzymania odszkodowania
finansowego przewidzianego w prawie krajowym, w razie urzeczywistnienia się tego ryzyka. Fakt, Że sporne
odszkodowanie jest finansowane przez Ministerstwo Skarbu, nie może nic zmienić w systemie dotyczącym
ochrony praw gwarantowanych przez Traktat.
18. Rząd francuski podniósł również, Że odszkodowanie takie, jak będące przedmiotem sporu w
postępowaniu głównym, nie podlega zakazowi dyskryminacji, ponieważ podlega przepisom prawa karnego,
które nie wchodzą w zakres zastosowania Traktatu.
19. W tym względzie należy przypomnieć, Że chociaż w zasadzie prawo karne i prawo procesowe, wśród
których znajduje się sporny przepis krajowy, są przepisami należącymi do kompetencji Państw
Członkowskich, to jednak zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału (patrz, inter alia, wyrok z dnia 11
listopada 1981 r. w sprawie 203/80 Casati, Zb. Orz. str. 2595), prawo wspólnotowe nakłada na tę
kompetencję pewne ograniczenia. Takie przepisy krajowe nie mogą dyskryminować osób, którym prawo
wspólnotowe daje prawo do równego traktowania, ani ograniczać podstawowych wolności gwarantowanych
prawem wspólnotowym.
20. W świetle wszystkiego, co powiedziano powyżej, odpowiedź na postawione pytanie musi brzmieć, Że
zasada niedyskryminacji, określona w szczególności w art. 7 Traktatu EWG, musi być interpretowana jako
stanowiąca, Że w odniesieniu do osób, których swoboda przemieszczania się do Państwa Członkowskiego, w
szczególności jako odbiorców usług, jest gwarantowana przez prawo wspólnotowe, dane Państwo nie może
uzależnić przyznania odszkodowania państwowego za szkody wyrządzone w tym Państwie ofierze napadu,
skutkującego fizycznymi obrażeniami, od posiadania przez tę osobę karty pobytu lub obywatelstwa kraju,
który zawarł z tym Państwem Członkowskim umowę wzajemną.
[…]
Na tej podstawie,
TRYBUNAŁ,
[…] orzeka, co następuje:
Zasada niedyskryminacji, określona w szczególności w art. 7 Traktatu EWG, musi być
interpretowana jako stanowiąca, Że w odniesieniu do osób, których swoboda przemieszczania
się do Państwa Członkowskiego, w szczególności jako odbiorców usług, jest gwarantowana
przez prawo wspólnotowe, dane Państwo nie może uzależnić przyznania odszkodowania
państwowego za szkody wyrządzone w tym Państwie ofierze napadu, skutkującego fizycznymi
obrażeniami, od posiadania przez tę osobę karty pobytu lub obywatelstwa kraju, który zawarł z
tym Państwem Członkowskim umowę wzajemną.
(źródło: http://www.orzeczenia.polskawue.gov.pl/)
18