0.7 Kimia 7 (RE).. - Instituti i Zhvillimit te Arsimit

Programi do të realizohet gjithsej në 35 orë mësimore, në të cilat do tëparashikohen orët e teorisë,të ushtrimeve, punëve të laboratorit, dhe orët nëdispozicion për mësuesin.II. SYNIME TË PROGRAMITProgrami i kimisë së klasës së shtatë, synon:T’i pajisë nxënësit me njohuri për klasifikimin, ndërtimin, strukturën dhevetitë e lëndës;Të edukojë e të zhvillojë tek nxënësit përdorimin e metodës shkencore tëstudimit në kimi;T’i aftësojë nxënësit në përdorimin e simbolikës së thjeshtë kimike;T’i pajisë nxënësit me njohuri fillestare për reaksionet kimike;T’u mundësojë nxënësve të fitojnë aftësitë e para praktike në përdorimin epajsjeve laboratorike dhe të kenë njohuri si të përdorin kimikatet;Të zhvillojë tek nxënësit aftësi të mendimit kritik e të zgjidhjes sëproblemeve;T’i nxisë nxënësit të vlerësojnë rëndësinë e kimisë për individin dheshoqërinë;Të krijojë bazën mbështetëse të studimit të kimisë nga nxënësit në klasatpasardhëse.III. OBJEKTIVA TË PËRGJITHSHME TË PROGRAMITNë përfundim të këtij programi nxënësit duhet:Të kuptojnë konceptet bazë kimike, duke përdorur faktet, teoritë, parimet dhemodelet;Të përdorin simbolikën e thjeshtë kimike;Të demonstrojnë aftësitë e nevojshme në kryerjen e kërkimeve të thjeshtashkencore në fushën e kimisë dhe të komunikojnë në rrugë shkencore përfundimete përftuara;Të hetojnë substancat familjare dhe t’i përshkruajnë ato;Të hetojnë shembuj reaksionesh kimike në situata jetësore të përditshme, tëdallojnë reaksione të dobishëm dhe reaksione të dëmshme;Të arsyetojnë e të marrin pjesë në zgjidhjen e problemeve të thjeshta me natyrëkimike;Të përshkruajnë dhe të shpjegojnë varësinë e ndërsjelltë të shkencës kimike,teknologjisë dhe shoqërisë;Të shpjegojnë rolin e kimisë dhe të vendimeve që lidhen me të, për ruajtjen dhembrojtjen e mjedisit.IV. OBJEKTIVA SPECIFIKW TË PROGRAMIT SIPAS LINJAVEKimia shkollore është konceptuar të organizohet sipas linjave të përmbajtjes në vijim:1.Grupet e lëndëve në lidhje me ndërtimin e tyre;2.Reaksionet kimike;3.Llojet e lëndëve ( sjelljet e lëndëve);4.Kimi sasiore.3

Këto linja, të ndara dhe në nënlinja përkatëse do të zënë vend në përmbajtjenmësimore për të gjitha klasat e arsimit të detyruar në të cilat studiohet kimia, kuptohet metheks jo të barabartë, p.sh., në klasën e shtatë përmbajtja lidhet më shumë përkatësishtme linjën 1, 2, 4 dhe më pak me linjën 3. Në të gjitha këto linja integrohet natyrshëm dhemetodologjia shkencore e studimit dhe kërkimit në kimi.Një zbërthim i këtyre linjave për klasën e shtatë paraqitet në vijim:Linjat dhe nënlinjat epërmbajtjes1. Grupet e lëndëve në lidhjeme ndërtimin e tyre- Hyrje në kimi( 1 –6)Metoda shkencore dhekomunikimi(7,8,9)-Mbrojtja(10)–Përzierjet heterogjene dhehomogjene(11, 12, 13, 14)Objektiva mësimorëNxënësit duhet:1 Të përkufizojnë lëndën;2.Të përshkruajnë lëndëtpërmes një sërë vetishkarakteristike;3.Të bëjnë dallimetndërmjet vetive fizike dhevetive kimike të lëndëve;4.Të dallojnë një ndryshimfizik nga një ndryshimkimik;5.Të përshkruajnë kiminë sishkencë që lidhet mendërtimin, vetitë e lëndëve;6.Të kuptojnë rëndësinë eshkencës kimike në jetën epërditshme;7.Të shpjegojnë metodënshkencore të studimit;8.Të ngrenë dhe tëkontrollojnë njëeksperiment të thjeshtë ;9. Të përpilojnë mekorrektësi një grafik, tabelëme të dhëna të përftuara ngavëzhgime dhe matje nëlaborator;10.Të kuptojnë dhe zbatojnërregullat e sigurisë gjatëpunës me pajisjet dhesubstancat kimike.11.Të përshkruajnëkarakteristikat e njëpërzierje;12.Të dallojnë ndryshimetndërmjet përzierjeveheterogjene, përzierjevePërmbajtjetHyrje në kimi, mbrojtjanë laborator, matjet dhekomunikimi, lënda dhendryshimi i saj.Substancat e thjeshta dhetë përbëra: elementetkimike (metale,jometale); komponimet,përzierjet, tretësirat.Atomi, ndërtimi i modelittë thjeshtë atomik,simboli kimik, molekula,molekula e substancave tëthjeshta dhe molekula epërbërjeve kimike,modele molekulare,formula kimike.4

-Struktura kimike e lëndës(15,16,17,18,19,20, 21dhe 23,24,25,26,27,31)homogjene dhe substancavekimike;13.Të klasifikojnë një lëndësi substancë e thjeshtë,përbërje kimike, përzierjehomogjene ose heterogjene;14.Të demonstrojnë metodatë ndryshme të ndarjes sësubstancave në njëpërzierje.15.Të përkufizojnë atomin;16.Të përshkruajnë modelinatomik të Radhërfordit;17.Të tregojnë masën dhengarkesën për një proton,neutron dhe elektron;18.Të përcaktojnë numrinatomik të një elementi, dukenjohur strukturën e atomevetë tij;19. Të përdorin konceptinmasë atomike dhe masëmolare e një elementi;20.Të përkufizojnë izotopët;21.Të përkufizojnë njëelement kimik;22.Të shkruajnë simboletkimike të elementeve dhe tëtregojnë kuptimet e tyre;23.Të përkufizojnë molatomin;24.Të paraqesinshpërndarjen e elektronevenë atomet e 20 elementevetë para të tabelës periodike;;25. Të përkufizojnë njëpërbërje kimike;26.Të përshkruajnë lidhjenkovalente dhe lidhjenjonike;27.Të përkufizojnëelektronet e valencës,kovalencën dheelektrovalencën;28.Të prezantojnë5

- Nomenklaturë(22, 28,29,30)molekulat me anë tëformulave të tyremolekulare;29.Të shkruajnë formulatpër komponimet jonikeduke u bazuar në jonetprezent në komponim;30.Të përdorin rregullat përpërcaktimin e emrit tëkomponimit;31.Të përkufizojnë molmolekulën;2. Reaksionet kimike1.Të përkufizojnë njëreaksion kimik;2.Të përcaktojnë reagentëtdhe produktet;3.Të përshkruajnë njëreaksion kimik nën termat eriorganizimit të atomeve, sirezultat i prishjes së disalidhjeve dhe përftimit tëdisa lidhjeve të reja;4.Të grumbullojnë të dhënaeksperimentale qëvërtetojnë ligjin e ruajtjes sëmasës;5.Të shkruajnë barazime tëthjeshta kimike, të vendosinkoefiçientët;6.Të interpretojnë njëbarazim kimik, duke ubazuar në ligjin e ruajtjes sëmasës;7.Të përshkruajnë tipare tëreaksioneve kimike duke ubazuar në vëzhgimeteksperimentale;8.Të përmendin produkte tëpërditshme të përftuara ngareaksionet kimike;9.Të tregojnë reaksionekimike jo të mirëpritura nëpraktikën jetësore;10. Të listojnë reaksioneReaksionet kimike,reaksione të oksigjenit,barazimet kimike, ligji iruajtjes së masës, shkrimii barazimeve kimike dhenjehsime me të.6

kimike që dëmtojnëmjedisin.1.Të tregojnë veti të3. Lloje të lëndëve (sjelljet) vëzhguara karakteristike tëelementeve kimike;2. Të përshkruajnë veti tëmetaleve dhe jometaleve nëvarësi të vendit në tabelënperiodike;3.Të japin shembuj tëlëndëve me ndërtimmolekular e jonik dhe tëtregojnë dallimet mes tyre;4. Të listojnë substanca tëdëmshme për mjedisin .4. Kimi sasiore 1.Të kryejnë njehsime memol atomin, duke u zbatuarlidhjet e molit me numrin egrimcave, lidhjet e molit memasën;2. Të interpretojnëinformacionin sasior qëjepet nga formulat kimike;3.Të llogaritin masënmolekulare të një molekule;4.Të llogaritin masën eformulës së një komponimijonik;5. Të kryejnë njehsime memol molekulën, dukezbatuar lidhjet e molit menumrin e grimcave, lidhjet emolit me masën;6.Të kryejnë njehsime meformulat kimike;7.Të kryejnë njehsimestekiometrike me anë tëbarazimeve kimike.Metalet dhe jometalet nëtabelën periodike.Shembuj substancash mendërtim molekular dhendërtim jonik. Substancatë dëmshme për mjedisin.Interpretimi sasior isimboleve kimike,formulave kimike, sasia elëndës dhe njësia e sajmoli, ligji i ruajtjes sëmasës, interpretimi sasiori barazimeve kimike.7

V. UDHËZIME METODOLOGJIKEObjektivat mësimorë të evidentuara do të bëhen realitet për nxënësit vetëm nëseatyre u jepet mundësia që t’u bëhen sa më të thjeshta faktet, konceptet dhe formulatkimike. Nxënësit të nxiten të zhvillojnë një kuptim të plotë të koncepteve kimike. Kjo dotë thotë që ata të udhëhiqen drejt veprimtarisë mendore individual në lidhje me konceptetbazë. Perceptimi pasiv i koncepteve sipas modelit të përshkruar nga mësuesi nuk do tëjetë i mjaftueshëm.Të kuptuarit e vërtetë të koncepteve bazë kimike është shumë me rëndësi si për tësiguruar suksesin në studimin e mëpasëm të kimisë nga nxënësit, ashtu dhe për zbatimine këtyre koncepteve në situata të reja.Ndër strategjitë mësimore që i ndihmojnë të kuptuarit të koncepteve, përmendim:1. Përqendrimin në pak koncepte, por në thellësi të madhe;2. Përdorim llojeve të shumë të strategjive të të mësuarit. Nxënës të ndryshëmmësojnë në mënyra të ndryshme, disa përfitojnë duke punuar praktikisht nëlaborator, të tjerë përmes kryerjes së detyrave të tekstit etj ;3. Paraqitja e koncepteve nga disa këndvështrime të ndryshme. Disa koncepte kanënevojë të t’u adresohemi në disa rrugë të ndryshme, p.sh., kur flitet për ujinfillimisht mendojmë një lëng, pastaj që molekulat e tij janë të ndërtuara nga dyatome hidrogjen dhe një atom oksigjen, më tej që formula kimike e tij është H 2 O.Pra, në shembullin e dhënë, nuk duhet të mjaftohemi vetëm nëse vëmë në dukjeqë uji është lëng, pa përmendur dhe këndvështrimet e tjera rreth tij;4. Nxitja e diskutimit të koncepteve nga nxënësit. Përmes diskutimve nxënësitthellohen më tej në kuptimin e koncepteve kimike;5. Përfshirjen në teste të pyetjeve që lidhen me thelbin e koncepteve kimike.Zhvillimi i aftësive të të menduarit kritik dhe krijuesNjë ndër objektivat e rëndësishëm të këtij programi është dhe zhvillimi teknxënësit i aftësive të të menduarit kritik dhe krijues. Të menduarit kritik është përdorim iarsyes për të marrë një vendim a për të formuar një opinion dhe përbën një aftësi tërëndësishme në studimin e një fushe të caktuar mësimore. Aftësitë analitike dhe tëvlerësimit janë të nevojshme për fitimin e njohurive të qëndrueshme dhe të kuptuarit evërtetë të koncepteve. Zotërimi i koncepteve kimike në lidhje me aftësimin për tëanalizuar, për të vlerësuar dhe për të arsyetuar është, gjithashtu, mjaft e rëndësishme nëaftësimin e nxënësve drejt përdorimit të njohurive kimike në praktikën e përditshmejetësore.Veprimtaritë mësimore që lidhen me klasifikimin, vendosjen e lidhjeve ndërmjetpjesëve, nxjerrjen e ngjashmërive dhe të dallimeve shërbejnë si modele që ndikojnë nëzhvillimin e aftësive analitike të të menduarit kritik. Ndërsa induksioni dhe deduksionibëjnë të mundur të përdoren konceptet në situata konkrete, për të shpjeguar dukurinë.Zgjidhja e problemevePër të mësuar nxënësit të zgjidhin problemet e rëndësishme, është edomosdoshmet’i nxitim nxënësit të mendojnë rreth metodës së zgjidhjes së problemevedhe të mos lejojmë që ata të bëjnë zgjidhje mekanike të problemeve kimike.8

esearch is proposed, the risk for bias will be minimized. Technical panels formed toadvise the researcher, monitor progress, and facilitate implementation could be goodcandidates for review of proposals and successful proposal (researcher) recommendations.OPPORTUNITIES:As I work with state DOT research managers, encourage more peer review of highvisibility publications such as research proposals, research final draft reports, or researchstrategic plans.Such reviews enhance the quality of the document as well as increase the credibility of theoverall program.Increasing the capability for implementation of research results from NCHRP projects canbe an initiative of the AASHTO Research Advisory Committee. More funding toaccomplish implementation is probably the most practical avenue to facilitateimplementation. Be a voice to promote this concept.Get a copy of South Dakota’s implementation process.Do some research into the methods used by state research units to estimate costs forprojects to be programmed.Investigate what other states are doing to incorporate unsolicited research proposals forinclusion into their programs.Recommend to other state DOTs the concept of developing a training seminar, based onthe research program manual, for technical liaisons and others in operating divisions sothat they can be properly prepared for their technical project management/advisoryresponsibilities.Recommend to other state DOTs the monthly meeting schedule between the researchprogram director, that person’s manager and senior managers. Such meetings promotetrust and provide a tremendously positive means for the research program’s ability to berelevant.Page 11 of 13

2. Vlerësimi gojor;3. Vlerësimi me anën e dëgjimit;4. Vlerësimi praktik;5. Vlerësimi me anën e pyetësorëve të nxënësve;6. Vlerësimi i projekteve, punëve kërkimore, punëve në terren.Është e këshillueshme që informacioni për shkallën e nxënies së nxënësve të merretsipas rastit duke përdorur secilën nga teknikat e mësipërme.VII. PROGRAMI TEMATIK PËR KIMINË NË KLASËN E SHTATËSynimet, objektivat e përgjithshëm dhe specifikëtë programit,bazuar dhe nëudhëzimet metodologjike e të vlerësimit,zbërthehen nga autorët e teksteve në kapituj etema mësimore mbi bazën e së cilave pastaj ndërtohet teksti mësimor.Javë 35 x 1orë = 35 orëTeori23orëPunë laboratorike 5 orëUshtrime 5 orëDispozicion 2 orëTema Objektivat Përmbajtja Orët1. Historia ekimisë dhemetodat estudimit të saj1.6, 1.7, 1.81.9, 1.10- Zhvillimi historik i shkencëskimike ;- Zbatime të kimisë në jetën tonë ;- Rëndësia e eksperimentit nëkimi, metoda shkencore e studimit;- P. laboratori: Paisjet dhe mjetetnë laboratorin e kimisë;- P. laboratori: Matje dhe ndërtimtabelash e grafikësh.5 orë ( 3 T, 2P.L)2. Lënda dhekimia. 1.1, 1.2, 1.31.4, 1.5, 1.11,1.12, 1.13, 1.14- Kuptimi për lëndën. Dukuritë fizike,vetitë fizike të lëndës ;- P. laboratori: Përcaktimieksperimental i disa konstantevefizike;- Dukuritë kimike, vetitë kimike tëlëndës. Objekti i kimisë;- Përzierjet homogjene dheheterogjene;- Substancat kimike. Metoda tëndarjes së substancave;6orë( 4T, 2P.L)12

- P. laboratori: Ndarja e substancave.3.Atomi. Tabelaperiodike eelementeve1.15, 1.16,1.17, 1.18,1.19, 1.20,1.21, 3.1,1.22, 4.1,1.24, 3.2- Ndërtimi i atomit. Modeli iRadhërfordit;- Bërthama e atomeve ;- Numri atomik. Numri i masës.Izotopet;- Elementi kimik. Simbolet kimike ;- Moli. Mol atomi;- Shpërndarja e elektroneve në shtresatelektronike të atomit;- Tabela periodike e elementeve ( 20elementet e para);- Metalet dhe jometalet;- Ushtrime: Simbolet kimike, shkrimdhe lexim i simboleve kimike përelementet më të përdorura dheinterpretimi i informacionit që jepsimboli kimik- Ushtrime: Mol atomi. Njehsime.10 orë ( 8 T, 2U )4. Molekula.Formula kimike 1.25, 1.26,1.27, 1.28,1.29, 3.33.4, 1.30,4.2, 4.3,4.4, 1.314.5, 4.65. Reaksionikimik 2.1, 2.2,2.3, 2.4,2.5, 2.6,2.7, 2.9,2.10, 4.7- Molekulat e substancave të thjeshtadhe përbërjeve dyjare. Lidhjakovalente. Kovalenca;- Jonet e thjeshta dhe të përbëra.Përbërjet jonike. Elektrovalenca;- Formulat kimike;- Masa molekulare. Masa molare;- Njehsime stekiometrike që bazohennë formulën kimike;- Ushtrime: Shkrimi dhe emërtimi iformulave kimike;- Ushtrime: Njehsime me molin dheformulat kimike.- Reaksionet kimike dhe llojet e tyre;- Ligji i ruajtjes së masës. Barazimetkimike;- Njehsime stekiometrike me anë tëbarazimeve kimike;- Ushtrime:Njehsime stekiometrikeme anë të barazimeve kimike;- P.Laboratorike: Reaksionet kimikedallohen nga ndryshime të jashtme.7orë (5T, 2U)5 orë ( 3 T, 1U,1 P.L)13

VIII. UDHËZIME PËR HARTIMIN E TEKSTIT “KIMI-7 ”1. Parime të përgjithshmeHartimi i teksteve është proces që në të gjitha etapat e tij kërkon:Të bazohet dhe të jetë në koherencë të plotë me programin e kimisë për klasën eshtatë dhe standardet lëndore të kimisë për arsimin e detyruar;Të vlerësojë përvojën e deritanishme të shkollës tonë dhe përvojat pozitive tëvendeve të tjera në hartimin e teksteve të kimisë për arsimin e detyruar;Të respektojë veçoritë e zhvillimit mendor dhe fizik të fëmijës së kësaj moshe;Të mbështetet në përvojat e praktikës së drejtpërdrejtë shkollore nëmësimidhënien e koncepteve kimike për këtë nivel shkollimi;Të ketë parasysh mundësitë aktuale për sigurimin e bazës materiale të nevojshmemësimore nga shkollat tona, në qytet dhe fshat;Të vlerësojë shkallën konkrete të zhvillimit të shoqërisë shqiptare dhe, nëpërshtatje me moshën, të pasqyrojë edhe dukuritë e reja sociale që lidhen mejetën e nxënësve;Të synojë të luajë rol nxitës për ide novatore në mësimdhënien dhe mësimnxëniene kimisë;Të synojë jo vetëm në përfitimin e njohurive shkencore, të shprehive dhe sirrjedhojë të aftësive të caktuara, por edhe në edukimin e atyre qëndrimeve evlerave të cilat mundësojnë nxënësin për të gjetur gjithnjë e më mirë vendin e tijnë strukturat sociale, kombëtare ose ndërkombëtare;Të synojë realizimin e një dokumenti me karakter fleksibël duke i lënë vendmësuesit për zhvillime krijuese si në përmbajtje, ashtu edhe nga ana metodike2. Kritere shkencoreTërësia e koncepteve kimike dhe e aftësive përkatëse duhet të jetë sipasparashtrimit në programin kimisë për klasën e shtatë, të miratuar nga MASh. Atotë përmbushin të gjitha objektivat mësimorë që përmbahen në program;Autorët ta përkthejnë programin mësimor në mënyrë krijuese. Ata duke patur njëkonceptim të qartë të procesit mësimor dhe duke patur përceptimin e tyre përpërmbajtjen e lëndës, mund të kthehen në një faktor progresi në konceptimin emësimdhënies së koncepteve, të dukurive e ligjeve kimike të programuara. Përkëtë, autorët përdorin lirinë e tyre në përcaktimin e mënyrave, të rrugëve efektivepër arritjen e objektivave të shpallur ose të pashpallur (të nënkuptuar të programit)dhe aparatin pedagogjik të tekstit, i cili më shumë se çfarëdo tjetër kufizon osezgjeron mundësitë e përvetësimit të objektivave;Pavarësisht nga mënyra e trajtimit, konceptet e zhvilluara në tekst të kënaqinrigorozitetin shkencor kimik;Dhënia e koncepteve të bazohet në veprimtari të shumta dhe të larmishme tënxënësve që, në mënyrë të natyrshme dhe konkrete, ta shpien drejt thelbit tëkonceptit, dukurisë, ligjit;Konceptet e aftësitë të ngrihen mbi përvojën reale të nxënësve dhe përmessituatave konkrete duke përdorur elemente me të cilat nxënësi është ifamiljarizuar ose e ka të lehtë të familjarizohet;14