Wiem wszystko o astmie oskrzelowej - Wychowanie fizyczne

© by Tomasz WaselaWiem wszystko o astmie oskrzelowejOpracował: mgr Tomasz WaselaPodstawową rolą szkoły jest edukacja, w niej mieści się zarówno nauczanie, jaki wychowanie dzieci i młodzieży.Na nauczycielach wychowania fizycznego spoczywa między innymi obowiązek edukacji wkierunku zdrowia ,czyli procesu, w którym człowiek uczy się dbać o zdrowie własnei zdrowie innych. Jednocześnie my nauczyciele zajmujemy się wdrażaniem działań promocjizdrowia – umożliwiając dzieciom i rodzicom kontrolę nad zdrowiem ich pociech oraz ulepszaniego.Astma jest chorobą cywilizacyjną i poważnym problemem społecznym. Istnieje silnaspołeczna potrzeba edukowania na temat dostępu do najnowocześniejszych środków leczniczych iprzezwyciężenia wciąż pokutującego stereotypu astmatyka skazanego na brak ruchu.Astma oskrzelowa to jedna z najczęstszych przewlekłych chorób układu oddechowego,coraz większy odsetek ludności zapada na nią. Na astmę choruje ok. 5% populacji świata. Przezdługie lata nie mieliśmy dokładnych danych dotyczących rozpowszechnienia chorób alergicznychw Polsce. Dopiero subwencja Komitetu Badań Naukowych umożliwiła przeprowadzenie badań,które wykazały, że pod koniec XX wieku około 20% populacji polskiej miało znamiona alergii, aok. 8% dzieci i 5% dorosłych chorowało na astmę. Szacuje się, że obecnie dotyka ona blisko 2 mlnosób w Polsce.Świadomość dziecka kształtuje się nie tylko w rodzinie, ale i w szkole. W poczuciuodpowiedzialności za zdrowie dzieci, postanowiłam skierować swoje wysiłki związanez edukacją na temat astmy, właśnie do szkół: nauczycieli, wychowawców dzieci i ich rodziców.Również wśród dzieci zdrowych należy promować odpowiedni i właściwy,z punktu widzenia medycyny, ale także i tolerancji, wizerunek człowieka chorego na astmę.Uważam, iż nie należy dzieci chorych na astmę całkowicie zwalniać z udziałuw lekcji wychowania fizycznego, gdyż w dłuższej perspektywie może to mieć poważnekonsekwencje w rozwoju psychofizycznym młodego człowieka. Na zajęciach wychowaniafizycznego dziecko nie tylko ćwiczy, ale uczy się niezbędnych zachowań potrzebnych w życiucodziennym: współpracy w grupie, pełnienia odpowiedzialnych funkcji, poznaje swoje mocne isłabe strony, dokonuje samooceny i oceny innych.Definicja ICo to jest astma?Astma oskrzelowa jest zespołem objawów klinicznych spowodowanych zwiększonąwrażliwością (nadreaktywnością) dróg oddechowych na różne czynniki.Błona śluzowa ludzi zdrowych nie reaguje w ogóle lub reaguje w minimalnym stopniu nawiele substancji dostających się wraz z powietrzem wdychanym, tj. cząsteczki kurzu, pyłki roślin,zarodniki pleśni, itp. Natomiast u osób z nadwrażliwością oskrzeli, już niewielkie dawki takichsubstancji mogą prowadzić do zaburzeń.Nadreaktywność oskrzeli jest przyczyną napadowego zwężenia dróg oddechowych(obturacja).Napad duszności astmatycznej – to napad duszności wydechowej (trudność w usunięciupowietrza z płuc i jego tam kumulacja prowadząca do rozdęcia płuc) trwający od kilku minut dokilku godzin, którego nasilenie zmienia się samoistnie lub pod wpływem leczenia.wychowaniefizyczne.pl 1

© by Tomasz WaselaJeśli napady duszności utrzymują się przynajmniej przez okres trzech miesięcy mówimy oastmie przewlekłej.W czasie napadu duszności astmatycznej dochodzi do:- skurczu mięśni gładkich oskrzeli- obrzęku błony śluzowej- nadmiernej produkcji gęstego lepkiego śluzu- zmieszenia aktywności nabłonka rzęskowego czyli upośledzenia usuwania zanieczyszczeń zoskrzeliGórne drogi oddechowe to nos i gardło, natomiast dolne to tchawica i oskrzela. Drogioddechowe kończą się w płucach, gdzie następuje wymiana dwutlenku węgla zebranego przez krewz narządów i tkanek na tlen z wdychanego powietrza.Budowa oskrzeli jest podobna do budowy tchawicy. Od przodu występują sztywnepodkowiaste chrząstki, a ściana tylna ma charakter błoniasty.Od wewnątrz oskrzela pokryte są błoną śluzową z nabłonkiem migawkowym, którego komórkiwyposażone są w krótki włoski, tzw. rzęski. W warunkach prawidłowych rzęski znajdują się wnieustannym ruchu. W błonie śluzowej oskrzeli obecne są także gruczoły produkujące gęsty, lepkiśluz lub wodnistą wydzielinę.Wraz ze zmniejszaniem się średnicy oskrzeli podany powyżej schemat budowy ulegazatruciu. Chrząstki stają się coraz mniejsze i cieńsze a nabłonek stopniowo „traci rzęski”. W ścianiedrobnych oskrzeli pojawiają się mięśni gładkie, których praca (skurczi rozkurcz) jest nie zależna od naszej woli.Oskrzela położone najbardziej obwodowo i najmniejsze to tzw. oskrzeliki końcowezakończone są pęcherzykami płucnymi. Ściany pęcherzyków są bardzo cienki i otacza je siećdrobniutkich naczyń krwionośnych, którymi dopływa krew z dwutlenkiem węglai odpływa krew wzbogacona w tlen i pozbawiona dwutlenku węgla.Definicja 2Według ekspertów z Amerykańskiego Narodowego Instytutu Serca, Płuc i Krwi orazŚwiatowej Organizacji Zdrowia.Astma oskrzelowa jest - przewlekłym procesem zapalnym dróg oddechowych, w którymbierze udział wiele komórek i mediatorów. Proces zapalny prowadzi do nadreaktywności drógoddechowych, czego wynikiem są nawracające epizody świszczącego oddechu, duszności, uciskuw klatce piersiowej i kaszlu, występujące zwłaszcza w nocy lub we wczesnych godzinachwychowaniefizyczne.pl 2

© by Tomasz Waselaporannych. Objawom tym towarzyszy uogólnione ale zmienne ograniczenie przepływu powietrzaprzez drogi oddechowe, które zwykle jest odwracalne spontanicznie lub pod wpływem leczenia.Ta definicja może być trudna, a nawet niezrozumiała dla osoby bez wykształceniamedycznego. Podkreśla ona napadowy charakter choroby; głównym jej objawem są takiduszności, występujące najczęściej pomiędzy godziną drugą a piątą nad ranem, którym towarzyszy"granie w piersiach", kaszel i czasem ucisk w klatce piersiowej. Pomiędzy napadami pacjent możeczuć się dobrze i wówczas nikt nie jest w stanie zorientować się, że jest on chory na astmę. Napadymogą występować z różna częstością. Na szczęście większość astmatyków to pacjenci zepizodyczną lub łagodną postacią choroby. Duszność pojawia się u nich rzadko, a po zastosowaniuprawidłowego leczenia chory może całkiem zapomnieć o chorobie. Jest jednak grupa chorych naastmę ciężką, u których dolegliwości występują niemal codziennie, a choroba jest przyczynąznacznego pogorszenia jakości życia. Drugim ważnym elementem definicji jest stwierdzenie, żeprzyczyną objawów w astmie jest przewlekły stan zapalny. Jest to szczególna postać zapalenia,tzw. zapalenie alergiczne, które znacznie różni się od stanu zapalnego powodowanego przezinfekcje dróg oddechowych. Mechanizm tego zapalenia jest niezwykle skomplikowany idotychczas niecałkowicie poznany. Najczęściej zapalenie jest inicjowane przez swoisty alergen.Ostatnim elementem definicji jest podkreślenie roli nieswoistej nadreaktywności oskrzeli, będącejtakże konsekwencja procesu zapalnego.Oskrzela chorych na astmę maja skłonność do skurczu po kontakcie z różnymi czynnikamifizycznymi, farmakologicznymi, które nie powodują u osób zdrowych żadnych dolegliwości.Duszność po wysiłku fizycznym, po ekspozycji na zimne powietrze lub dym tytoniowy to właśniewyraz nadreaktywności oskrzeli.Typowe objawy astmy oskrzelowej to:1. napadowy suchy kaszel2. świszczący oddech3. krótki oddech4. nasilenie objawów po wysiłku lub w nocy5. poprawa po leku rozszerzającym oskrzelaCzynniki wyzwalające napady duszności● alergeny (roztocze, pyłki, zarodniki grzybów)● wirusowe zakażenia dróg oddechowych● czynniki drażniące (dym tytoniowy, zanieczyszczenia, zapachy)● czynniki fizyczne (zimne powietrze, wysiłek, hiperwentylacja)● leki głównie przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, antybiotyki, leki stosowane w kardiologii ischorzeniach reumatycznych● zmiany pogody● czynniki emocjonalne● czynniki hormonalne(cykl miesięczny, ciąża, choroby tarczycy)● czynnik drażniące oskrzela, jak aerozole domowe (perfumy, dezodoranty), dymy● niektóre pokarmy i napoje zwłaszcza te zawierające środki konserwujące (piwo, wino, soki)Co to jest alergen ?Alergenami są substancje powszechnie występujące w środowisku naturalnym, które nie sątoksyczne ani nie mają właściwości drażniących. Jednak u pewnej grupy osób uczulonych, tzw.mających atopię (uwarunkowaną genetycznie nadprodukcje przeciwciał IgE) powodują one różneobjawy chorobowe od łagodnych do bardzo ciężkich.wychowaniefizyczne.pl 3

© by Tomasz WaselaAtopia to wrodzona skłonność do zachorowania na choroby alergiczne w tym, także astmę.IgE – oznaczenie całkowitego stężenia IgE (immunoglobulina E – substancja która zwyklewystępuje w dużej ilości u alergików).Najbardziej rozpowszechnionymi alergenami są:● roztocze kurzu domowego● pyłki drzew (zwłaszcza wcześnie kwitnących tj. leszczyna, olcha, brzoza)● pyłki traw● zarodniki grzybów pleśniowych● sierść zwierząt domowych (kot, pies, chomik i inne)Czy alergii można zapobiec?Alergia jest w znacznym stopniu uwarunkowana genetycznie. Niektórzy epidemiolodzy podkreślająjednak, ze jej ujawnieniu sprzyja tzw. "zachodni styl życia". W badaniach przeprowadzonych wNiemczech stwierdzono z zaskoczeniem, że alergia częściej występowała na obszarach czystychekologicznie w porównaniu do zanieczyszczonych. Istnieją tez obserwacje, ze alergie częściejstwierdza się u osób, które w dzieciństwie rzadko chorowały na infekcje dróg oddechowych. Niema potrzeby podejmowania szczególnych działań zapobiegawczych osób zdrowych, które miałybychronić przed rozwinięciem się alergiiCzy palenie tytoniu zaostrza przebieg astmy?Bezwzględnie tak. Palenie zaostrza nadreaktywność oskrzeli i zwiększa "gotowość" do wystąpienianapadów duszności. Ponadto długoletnie palenie nieodwracalnie uszkadza błonę śluzowa oskrzelipowodując przewlekła obturacyjną chorobę płuc.Czy astma jest rzadką chorobą?Niestety jest to choroba częsta, a jej występowanie wciąż wzrasta. Badania epidemiologicznewykazały, że w Polsce choruje od 5 do 10% populacji w zależności od regionu kraju.Czy moje dziecko wyrośnie z astmy ?Zjawisko wyrastania z astmy spotyka się w nielicznych przypadkach w okresie dojrzewania.Zazwyczaj dotyczy to dzieci, u których objawy występowały rzadko i miały łagodny przebieg.Niestety, u większości pacjentów objawy astmy utrzymują się z różnym natężeniem przez całeżycieSkąd mam wiedzieć, czy mam astmę ?Typowe objawy astmy to napady duszności, zwłaszcza w godzinach nocnych połączone z kaszlem,graniem w piersiach i uczuciem ucisku w klatce piersiowej. Pacjent przybiera pozycje siedząca, zposzukiwaniem punktu podparcia dla kończyn górnych. Ustępują one samoistnie lub pod wpływemleku rozszerzającego oskrzela (np. Ventolin). Często początek astmy jest poprzedzony innymichorobami alergicznym tj., sezonowy nieżyt nosa, pokrzywka, czy atopowe zapalenie skóry. Uniektórych osób początek astmy występuje po infekcji dróg oddechowych (jest to astma nieatopowalub inaczej wewnątrzpochodna). W niektórych przypadkach jedynym objawem astmy przez wielelat jest uporczywy kaszel. Taka postać astmy nazywamy wariantem kaszlowym. Rozpoznanieastmy potwierdza lekarz na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego, spirometrii, obserwacjiszczytowego przepływu wydechowego i czasem prób prowokacyjnych.wychowaniefizyczne.pl 4

© by Tomasz WaselaCzy można mięć kontakty ze zwierzętami będąc chorym na astmę ?W przypadku osób uczulonych na sierść zwierząt (najczęściej kot, pies chomik) naczelna zasadajest unikanie alergenu. Jednak gdy przyczyną wywołującą napady duszności są inne alergeny, lubjest to astma nieatopowa, nie ma potrzeby usuwania z domu ukochanych przyjaciół.Czy astma jest dziedziczna ?Astma atopowa – czyli ta postać choroby, która jest związana z alergią, jest chorobą w znacznymstopniu uwarunkowana genetycznie. Dziedziczenie nie jest proste; dotychczas opisano jużkilkadziesiąt mutacji genów mogących mięć znaczenie w astmie. Jednak zbierając wywiad upacjenta z tym rodzajem astmy dowiadujemy się, że rodzice lub inne bliskie osoby chorowały naastmę. Natomiast w przypadku astmy nieatopowej nie obserwuje się jakichkolwiek asocjacjigenetycznych. Początek astmy jest najczęściej poprzedzony serią infekcji dróg oddechowych.Badania alergologiczne w astmie oskrzelowej:- Wywiad - świadczący o występowaniu napadów duszności, kaszlu, łzawienia po kontakciez pospolitymi alergenami wziewnymi (pyłki drzew, traw, kurz)- Testy skórne- Określenie we krwi stężenia przeciw ciał skierowanych przeciwko określonymalergenom wziewnymBadania czynności układu oddechowegoBadania czynności układu oddechowego wentylacji, wykonuje się aparatem określanym jakospirometr.Badania spirometryczne mogą być:● Spoczynkowe - Pozwalają określić wielkość zwężenia dróg oddechowych (oskrzeli). Zwężenieoskrzeli jest charakterystyczną cecha astmy oskrzelowej.● Po lekach rozkurczowych - Pozwalają ocenić stopień odwracalności czyli ustępowania zwężeniaoskrzeli.● Po wziewnych substancjach wywołujących duszność - Są to tzw.: próby prowokacyjne, któremogą być pomocne w ustaleniu rozpoznania astmy oskrzelowej. Badania spirometryczne powinnybyć zawsze wykonywane gdy istnieje podejrzenie astmy oskrzelowej, a także dla oceny leczenia tejchoroby.Astma oskrzelowa powinna być systematycznie kontrolowana przez lekarza i chorego lub jegorodzinę.Kontrola prowadzona przez lekarza i fachowy personel obejmuje:● wywiad i badanie z oceną klinicznego przebiegu choroby● badanie spirometryczne obiektywnie oceniające czynność układu oddechowego● inne badania (np. testy skórne, badanie radiologiczne zatok, płuc, badanie laryngologiczne)● stałe szkolenie dotyczące sposobów unikania czynników wywołujących duszność● stałe szkolenie dotyczące zasad prowadzenia przez chorego "kart samokontroli"● analizę kart samokontroli choregoPo przeprowadzeniu wszystkich badań i "oceny kart samokontroli" lekarz zleca przewlekłe,właściwe dla każdego chorego, leczenie astmy oskrzelowej.wychowaniefizyczne.pl 5

© by Tomasz WaselaWskazówki do prowadzenia zajęć z dziećmi chorymi na astmęJeśli dziecko chore na astmę ma świadomość swej choroby, jest pod stałą kontrolą lekarza ibierze odpowiednie leki, to może uczestniczyć w lekcji wychowania fizycznego pod warunkiem, żenauczyciel będzie odpowiednio dozował wysiłek dziecka i stale kontrolował jego uczestnictwo wzajęciach. Dzieci chore na astmę mogą wykonywać ćwiczenia związane z intensywnym wysiłkiem:trening interwałowy (przerywany) – krótki czas wysiłku 1 – 2 min i dłuższy czas przerwy.Bibliografia:1. „Wiem wszystko o astmie oskrzelowej” – prof. dr hab. med. I. Grzelewska - Rzymowska2. „Moje dziecko ma astmę” – Ryszard Kurzawa, Urszula Jędrys – Kłucjasz3. „Astma na świecie” – prof. dr hab. med. Wacław Droszczwychowaniefizyczne.pl 6