1 Andrzej Fabianowski MICHAŁ CZAJKOWSKI – ŻYCIE WEDŁUG ...

epoki, w której nikt nie godził się z istniejącym ładem politycznym. Żeby w pelni pojąć toprzekonanie o kreacyjnym potencjale zaklętym w każdej osobie ludzkiej, wsłuchać się trzebaw słowa Mickiewicza, wyrażające ten najgłębszy imperatyw antropologiczny epoki:„Człowieku! gdybyś wiedział, jaka twoja władza! […]Ludzie! każdy z was mógłby, samotny, więziony,Myślą i wiarą zwalać i podźwigać trony” 3 .Taki właśnie pogląd podzielało całe pokolenie romantyków. Podzielało je nie tylko dlatego,że wewnętrznie przekonane było o głębokiej prawdzie Mickiewiczowskiej formuły, ale takżedlatego, iż uważało, że kreacyjny stosunek do rzeczywistości jest jedynym sposobemindywidualnego zapisania się w zbiorowym tekście historii. I nie chodziło tu tylko o jakieśdziałaczostwo, o dominację nad innymi, o władzę. Kreacja własnego życia była bowiemrozumiana przez romantyków nieledwie religijnie, jako realizacja boskiego nakazuaktywizmu, jako życie pełnią i wolnością daną ludziom przez samego Boga. Taką strategiężycia znów najdobitniej wyraził Mickiewicz, pisząc z Zdaniach i uwagach:„Słowo stało się ciałem, ażeby na nowoCiało twoje, człowieku, powróciło w słowo” 4 .Zatrzymajmy się na chwilę przy tym dystychu. Jego początek jest przywołaniem formuły zPrologu Ewangelii św. Jana. „A Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas” (J 1, 14;Biblia Tysiąclecia). Czyli zapowiedź mesjańska Starego Testamentu zrealizowała się w fakcienarodzin Jezusa w Betlejem judzkim. Narodziny te otworzyły drogę odkupienia ludzkości.Ale ludzkość nie może pozostać głucha – tak przynajmniej uważał Mickiewicz – na łaskę,którą obdarzył ją Bóg. Ucieleśnienie Słowa jest nie tylko odkupieniem, ale i zobowiązaniemdo odnowy życia, do takiego korzystania z daru egzystencji, by stała się ona świadectwemdziałania Bożej łaski. By ciąg życia ludzkiego potwierdzał pewien ideał antropologicznywpisany w ewangeliczne dzieje Chrystusa. By „ciało […] powróciło w słowo”.Tak więc zadania historyka literatury są współcześnie, w moim przekonaniu, inne, napewno szersze, niż dawniej. W centrum jego zainteresowań stanąć musi człowiek jako pisarz(jeśli był pisarzem), ale także człowiek jako pisarz własnej biografii, także wtedy, gdy3 A. Mickiewicz, Dzieła. t. III, s. 133.4 A. Mickiewicz, Dzieła. t. I, s. 388.3