zdrowie kobiet w afryce women's health in africa - Nowiny Lekarskie ...

Zdrowie kobiet w Afryce425nych z macierzyństwem w naturalny sposób spoczywana nich. Nierówność płci na rynku pracy, zarobkowanie,słaba dostępność do stanowisk – to jedne z wielu argumentów,które wzbudzają niezadowolenie, a nawet buntwśród feministek.Niniejsza praca zwraca uwagę na kobiety mieszkającenie w Europie, ale w Afryce, a w szczególności na problemyzdrowotne, które wynikają nie tylko z budowy fizjologicznejciała ludzkiego, ale także szerszego zakresu czynnikówwarunkujących zdrowie. Zdrowie definiowane byłojuż na wiele różnych sposobów w przestrzeni ostatnichkilkudziesięcioleci. Najbardziej optymalną formułę przedstawiaWHO (Światowa Organizacja Zdrowia), która określazdrowie jako nie tylko całkowity brak choroby, czykalectwa, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowegoi społecznego dobrostanu (dobrego samopoczucia). Zdrowiekobiety jest rezultatem oddziaływujących wzajemniena siebie poszczególnych czynników: biologicznych, psychologicznych,socjokulturowych zawierających: środowisko,warunki pracy zawodowej, rozwój ekonomiczny. Różnesą okresy w życiu kobiety – począwszy od okresunoworodkowego, niemowlęcego, dzieciństwa, dojrzewania,wieku dojrzałego do czasu menopauzalnego. Każdy z tychetapów życia charakteryzuje się specyficznymi problemamii zachowaniami zdrowotnymi, które mają wpływ na zdrowiew odleglejszych latach życia kobiety [1].Czynniki wpływającena stan zdrowia kobiet w AfryceJuż w latach 70 kanadyjski minister zdrowia MarcLalonde sformułował raport dotyczący czynnikówwpływających na stan zdrowia. Określił je jako „polazdrowia”, wśród nich znalazły się czynniki biologiczne –16%, organizacja opieki medycznej – 10%, środowiskofizyczne – 21% oraz styl życia – 53%. Według powyższychdanych mamy bardzo duży wpływ na nasze zdrowie,gdyż styl życia, jaki preferujemy zależy w dużejmierze od nas samych. Brzmi to bardzo obiecująco, alekobiety w Afryce nie mają za dużego wpływu na swojeżycie. Na tym pięknym i ogromnym kontynencie tomężczyźni odgrywają główną rolę w społeczeństwie.Widać to jeszcze bardziej niż na przykładzie europejskim.W wielu miejscach Afryki nie ma kobiet wyzwolonych,są raczej zniewolone przez mężczyzn, panującezwyczaje, kulturę, wrodzone wychowanie. Często niemają prawa nawet do własnego zdania, za to mają dużoobowiązków. Kobiety są marginalizowane, choć to onesą podstawą każdego domu i gospodarki rodzinnej orazcałego kraju (można by rzec – kontynentu). Do ich obowiązkównależy zapewnienie bytu rodzinie. Przygotowująposiłki często dla bardzo licznych jej członków, gdyżstatystyczna afrykańska familia jest rodziną wielodzietną.Często zanim przygotują posiłek muszą zdobyć potrzebneprodukty żywnościowe, czy to uprawiając ziemię,która należy do męża lub je kupując. Środkifinansowe otrzymują z własnej działalności gospodarczejczy handlowej, nie od mężczyzn. Pomimo własnejciężkiej pracy na roli czy hodowli bydła, wymiany handlowejdochody finansowe, które zdobywa nie należą doniej [2]. Kobieta w wielu miejscach w Afryce nie maprawa kupować ani posiadać ziemi na własność ani żadnejnieruchomości. Po śmierci męża spadkobiercamijego własności staje się rodzeństwo płci męskiej zmarłego.Brak wspólnoty majątkowej między kobietą i mężczyznąpowoduje, że wdowa z gromadką dzieci zostajebez dachu nad głową i środków do życia, dodatkowopozbawiona jest pola, roli – miejsca wcześniejszegozarobkowania.W państwach afrykańskich zaślubiny kobiet to zwykłatransakcja handlowa pomiędzy panem młodyma przyszłym teściem. Za nową żonę mężczyzna płaciojcu dziewczyny towarem. W zależności od specyfikiplemienia towar ten przybiera różną postać. Jeśli miejscowaludność zajmuje się hodowlą bydła środkiempłatniczym są wówczas krowy, w przypadku plemieniautrzymującego się z hodowli roślin, nominałem monetarnymsą kozy. Ojciec wybiera oczywiście najlepszegokandydata na męża dla córki, czyli takiego, który manajwięcej do zaoferowania – teściowi, nie przyszłejżonie. Przyszła pani młoda nie ma za wiele do powiedzenia.Jej zdanie w tej kwestii nie liczy się. Nie marównież znaczenia różnica wieku, znajomość siebienawzajem, nie mówiąc już o jakimś wielkim uczuciu,miłości. Jeśli takie kojarzone małżeństwo nie zda egzaminui mąż nie sprosta wymaganiom żony, kobieta niema już możliwości odwrotu od raz podjętej decyzji.Została sprzedana i po ewentualnym rozwodzie nie możewrócić do domu rodzinnego. W przypadku takiej sytuacjiojciec panny młodej ma obowiązek zwrócić zięciowiwcześniej otrzymane krowy czy kozy.Afrykańska kobieta już od najmłodszych lat uczonajest posłuszeństwa wobec mężczyzn, okazywania imnależytego szacunku m.in. całowaniem ich w rękę naprzywitanie, czy też przyklękanie. Małe dziewczynki jużod małego uczone są obowiązków domowych. Jakoprzyszłe rodzicielki pomagają swoim matkom w wychowaniumłodszego rodzeństwa. Spędzają z nimi wolnyczas, noszą maleństwa na plecach przewiązując je kanwąw charakterystyczny sposób. Pomagają mamie w gotowaniuobiadu dla całej rodziny [3, 4]. Zajmują się codziennymdostarczaniem wody do środowiska domowego.Polega to na codziennych, często kilkakrotnychwędrówkach do miejsca poboru wody. W niektórychrejonach jest to studnia z wodą zdatną do picia, któraprzeznaczona jest dla mieszkańców z całych wiosek.W innych miejscach jest to źródło, które nie zawszezawiera czystą (w pojęciu europejskim) wodę, nie zawszezdatną do picia. Jednak z braku innych możliwościdostępu do wody mieszkańcy Afryki korzystają z tej, doktórej mają dostęp. Dziewczęta w wieku szkolnym nosząna głowach, co jest specyficznym afrykańskim sposobemnoszenia ciężarów, baniaki 5–10 litrowe z życiodajnącieczą, z której mama później ugotuje obiad, zrobipranie, zadba o swoją higienę osobistą i reszty rodziny.Z powodu nadmiaru obowiązków domowych małedziewczęta nie mają okazji do uczęszczania na zajęciaPRACE POGLĄDOWE

426Celina Glaza i innilekcyjne. Już na początku startu życiowego ogranicza sięich prawa, ponieważ częściej i chętniej do szkół wysyłasię chłopców. Z tego względu wiele afrykańskich kobietnie potrafi czytać, nie zna języka państwowego, co możerodzić wiele ograniczeń w dostępie do prasy, mediów,urzędów administracyjnych, ponieważ Afryka to kontynentnajbardziej zróżnicowany pod względem językowym.W wielu krajach afrykańskich oprócz języka urzędowego,najczęściej narzuconego przez kolonistów,używa się języków plemiennych, dialektów. Mnogośćich powoduje, że sąsiednie plemiona mają trudności wkomunikowaniu się ze sobą. Jest to cudowny elementkultury afrykańskiej, ale w przypadku prowadzenia jakiejkolwiekakcji informacyjnej dla całego państwa,powoduje, że nie wszyscy mieszkańcy zostaną poinformowani,w szczególności te osoby, które nie znają panującegojęzyka urzędowego w danym kraju. Nauka jegoodbywa się w szkołach. W większości krajów afrykańskichedukacja jest płatna. Warunki ekonomiczne rodzinwielodzietnych nie zawsze pozwalają na opłacenie czesnegodla wszystkich swoich pociech, dodatkowo wieleobowiązków w domu powoduje, że posyłanie dziewczątdo szkoły nie kalkuluje się rodzicom. Łatwiej zainwestowaćw chłopca, który w późniejszym okresie będziemiał obowiązek spłacenia długu wobec rodziny, utrzymującfinansowo, czy też będzie jej ubezpieczeniem nastarość.Warunki życia kobiety w krajach afrykańskich sąodmienne od tych panujących w Europie. Różnice możnajuż zauważyć w warunkach geograficznych orazśrodowiskowych. Położenie tego kontynentu po obustronach równika wiąże się z występowaniem klimatu,gdzie w ciągu roku przeważają dni ciepłe, na dodatekwilgotne powietrze czy opady sezonowe. Są to wyśmieniteczynniki do rozwoju chorób tropikalnych, które niewystępują w Europie np. malaria, bilharcjoza, onkocerkoza.Natomiast pewne choroby zakaźne, o którychEuropejczycy już dawno zapomnieli dzięki wakcynologiizbierają duże żniwo wśród Afrykańczyków. Związanejest to z ograniczonym dostępem do opieki medycznejwynikającej z niskiego nakładu finansowego na podstawowąopiekę zdrowotną oraz niskim statusem socjalnymmieszkańców tego kontynentu. Brak jest miejsc, gdziemożna sprawować opiekę medyczną na należytym poziomie,trzeba długo czekać na wizytę u medyka czyfelczera. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na stanzdrowia kobiet w Afryce jest brak zaufania do pracownikóww białych fartuchach, można zaobserwować negatywnąpostawę wobec wykwalifikowanego personelumedycznego [1]. W wielu miejscach większym szacunkiemi poważaniem lokalnej społeczności cieszy sięmiejscowy uzdrowiciel z ziołami i enigmatycznymiczynnościami wykonywanymi nad chorym niż lekarz zestetoskopem i antybiotykami. W wielu obszarach Afrykipraktykowane są nacięcia na skórze chorego i posypywanietego miejsca substancjami drażniącymi w celu ichwyleczenia. Zabieg ten ma wyzwolić cierpiącego odzłego ducha powodującego chorobę. Na przestrzeniXVI–XVIII wieku w niektórych plemionach afrykańskichw taki sposób okaleczało się kobiety. Najczęściejblizny powstawały w widocznych miejscach ciała np. nabrzuchu. Duża i piękna blizna świadczyła o tym, że owakobieta mimo cierpień i bólu wytrzymała ten haniebnyzabieg „upiększający”, co w danej społeczności lokalnejświadczyło o dobrym materiale na żonę, ponieważ pokaźnablizna oznaczała dużą wytrzymałość na ból, któryprzygotuję kobietę na liczne porody i bez problemu dapotomstwo swojemu przyszłemu mężowi [5]. Kobietabez blizny miała mniejsze powodzenie u płci przeciwneja brak potomstwa w danym kręgu kulturowym powodowałdyskryminację społeczną.Dyskryminację płciową, która będzie miała wpływna kondycję zdrowotną kobiety widać również w innychaspektach codziennego życia. Często można zauważyćzależność ekonomiczną kobiet od mężczyzn. Nie znaczyto wcale, że kobiety nie mogą wykonywać pracy zarobkowej,ale często decyzję o wydatkach finansowychpodejmuje mężczyzna. Kobiety charakteryzują się brakiemsiły w samodecydowaniu o sobie i przeciwstawianiusię decyzji męża. W wielu rejonach Afryki kobietapowinna być bezwarunkowo posłuszna mężczyźnie.Dotyczyć to będzie również zachowań profilaktycznychczy zdrowotnych. W ortodoksyjnych kręgach muzułmańskichkobieta musi w pierwszej kolejności zabiegaćo aprobatę i zgodę swojego męża zanim uda się na wizytędo lekarza. Wizyta taka przebiega zwykle w obecnościdrugiej kobiety, która jest najczęściej spokrewnionaz chorą. Takie czy podobne utrudnienia mogą wpływaćna sporadyczne wizyty u specjalisty, często też już wbardzo zaawansowanym stadium choroby. W przypadkupoligamii i choroby kobiet w danym związku przy niskichdochodach męża może zaistnieć problem związanyz wyborem żony, która w pierwszej kolejności będzieleczona. Pozostałe partnerki ze względu na ograniczeniafinansowe męża muszą czekać na leczenie. Taka sytuacjamoże zaistnieć, kiedy u mężczyzny zdiagnozuje się chorobęweneryczną, wówczas należy przeleczyć wszystkichpartnerów seksualnych. Mężczyzna będzie decydował,na którą żonę przeznaczy swoje skromne środkifinansowe i podda leczeniu.10 faktów dotyczących zdrowia kobietŚwiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) w corocznychraportach i sprawozdaniach opisuje kondycjęzdrowotną ludności naszego globu. Podaje dane statystycznedotyczące poszczególnych chorób, ale takżeczynników wpływających na ich powstawanie. W 2009roku WHO wydała raport, w którym opisuje 10 obszarówmających bardzo poważne konsekwencje dla zdrowiakobiet przez całe ich życie.Dane statystyczne z różnych krajów wskazują nawiększą długość życia kobiet niż mężczyzn. Liczbaczynników zdrowotnych i socjalnych łączą się w tworzenieniższej jakości życia kobiet. Nierówny dostęp doinformacji, opieki, podstawowej praktyki medycznejpowoduje wzrost ryzyka zdrowotnego u kobiet. Dys-PRACE POGLĄDOWE

Zdrowie kobiet w Afryce427kryminacja płci pięknej prowadzi do wielu zagrożeńzdrowotnych, które zawierają przemoc psychiczną i seksualną,seksualną transmisje zakażeń, HIV/AIDS, malarięoraz przewlekłe obturacyjne zapalenie płuc. Wzrastaużycie tytoniu, które zagraża młodym kobietom orazzwiększa śmiertelność w czasie ciąży i okresie okołoporodowym.Pierwszym ważnym czynnikiem zagrażającym zdrowiudzisiejszym kobietom jest wzrost użycia nikotyny wśródmłodych kobiet żyjących w krajach rozwijających się.Palenie papierosów wśród mężczyzn jest nadal dziesięćrazy wyższe niż u kobiet. Jakkolwiek kampanie marketingowereklamujące nowe produkty nikotynowe skierowanesą w szczególności na młode kobiety. W krajach rozwijającychsię zwiększyło się użycie nikotyny bardzo prędko.Kobiety generalnie mają mniej sukcesów w rzucaniu nałogu,za to większą zdolność do jego powrotu. Również terapiaantynikotynowa jest mniej efektywna w przypadkukobiet niż mężczyzn [6].Drugim istotnym czynnikiem wpływającym na pogarszającąsię kondycję zdrowotną kobiet w Afryce jesttendencja wzrostowa zachorowań na HIV, w szczególnościw rejonie subsaharyjskim. Wirusem zespołu nabytegobraku odporności (HIV) można zarazić się w trakciecałego swojego życia. Choć atakuje zarówno kobiety, jaki mężczyzn, kobiety są bardziej podatne biologicznie naczynniki epidemiologiczne i przemoc seksualną. W Afrycesubsaharyjskiej 55% z 28,1 miliona zarażonych HIVwśród dorosłych to kobiety, wśród młodych: na jednegozarażonego mężczyznę przypadają cztery zarażone kobiety.Wzrasta liczba kobiet uczęszczających do klinikprenatalnych, gdzie są diagnozowane w kierunku zakażeniaHIV. W niektórych krajach zakażanie z matki nadziecko rozciąga się w granicach 25% do 40%. W rejoniesubsaharyjskim występuje 11 milionów sierot z powoduzakażenia HIV/AIDS. Ta duża populacja sierotzwiększa się [1].Przemoc wobec kobiet niesie dla nich poważne konsekwencjezdrowotne i klasyfikuje się jako trzeci ważnyczynnik zagrożenia. Między 15% a 71% kobiet całegoświata ucierpiało wskutek przemocy psychicznej alboseksualnej od swoich partnerów, którym były oddane,uczuciowo związane w czasie swojego życia. Nadużyciaseksualne i wykorzystywanie kobiet najczęściej miało tłosocjalne lub ekonomiczne. Skutki przemocy mają zastraszającekonsekwencje dla zdrowia kobiet – od skaleczeńdo niechcianych ciąż, zakażeń wenerycznych, depresjioraz chorób przewlekłych [6]. Przemoc mężczyzn wstosunku do kobiet jest powszechna na całym świecie.Niektóre raporty ukazują, że 1 na 5 kobiet została seksualniewykorzystana jeszcze przed 15 rokiem życia.Przemoc przeciwko kobietom jest rozpoznawana jakonaruszanie praw człowieka, chociaż regionalne informacjedotyczące Afryki są nieliczne i raczej skąpe. Globalnie16%–50% kobiet w czasie swojego życia było ofiaramipsychicznej przemocy. W niektórych krajach Afrykiraportowano o wysokim poziomie nadużywań psychologicznych.Nastolatki zostawały głównie ofiarami gwałtówi handlem ludzi. Zdrowotne konsekwencje nadużyćprzemocy wobec kobiet zawierają traumatyczne zaburzeniastresowe, nadużywanie używek, przenoszeniezakażeń drogą płciową, HIV/AIDS, próby samobójczejak i samobójstwa [1].Kolejnym skutkiem poważnych zaburzeń zdrowotnychjest wczesne wstępowanie w związek małżeński.Obserwuje się mniejszą ilość zawierania małżeństwprzez bardzo młode kobiety, jednak szacuje się, że 100milionów dziewcząt wyjdzie za mąż przed ukończeniem18 roku życia przez następne 10 lat (to jest jedna trzeciaz dojrzewających dziewcząt w krajach rozwijającychsię). Młode żony często nie posiadają wiedzy na tematseksu i ryzyka przenoszenia infekcji droga płciową orazHIV/AIDS [6].Następnym problemem zdrowotnym klasyfikującymsię w raporcie WHO na szóstym miejscu jest fakt, żewięcej niż 90% z dorastających matek żyje w krajachrozwijających się. Około 14 milionów nastolatek każdegoroku zostaje młodymi mamami. Wcześnie zawieranemałżeństwa, niechciane ciąże, komplikacje w czasieciąży powiązane z seksualną przemocą i nadużywaniemnarkotyków charakteryzują okres adolescencji kobiet.W niektórych krajach afrykańskich 25–27% pierwszychurodzeń występuje wśród nastolatek, w tej grupie występujeponad 40% śmiertelność okołoporodowa (związanatakże z aborcjami) [1].Zasadniczo wszystkie przypadki śmierci okołoporodowejwystępują w krajach rozwijających się. Każdegodnia 1600 kobiet i więcej niż 10 000 noworodków umieraz powodów komplikacji w czasie ciąży i porodów,które możliwe są do uniknięcia. Prawie 99% matek i 90%śmiertelności wśród noworodków występuje w krajachrozwijających się [6].Bardzo poważnym problemem zdrowotnym dla kobietz krajów afrykańskich wynikającym z odmiennejbudowy anatomicznej jest FGM, czyli okaleczanie żeńskichnarządów płciowych. Zabieg ten, a raczej praktykarytualna przeprowadzana jest na ogół na dziewczętach w90% w wieku 5–14 lat, przed okresem dojrzewaniapłciowego. Polega on na usunięciu części łechtaczkii małych warg sromowych (klitoridektomia). Stosowanajest też ekscyzja w wyniku, której usuwa się częściowolub całkowicie wargi sromowe mniejsze. Najbardziejokaleczającą formą obrzezania kobiet jest infibulacja, wwyniku której usuwa się dwie trzecie warg sromowychwiększych i zszywa się waginę, zostawiając tylko niewielkiotwór na ewakuację moczu i krwi menstruacyjnej.Powstałą ranę zszywa się nićmi bądź ostrymi kolcamiakacji. Często odbywa się to w bardzo prymitywnychwarunkach higienicznych przez kobiety pozbawionesterylnych narzędzi. Do tych celów znachorka używanoża, kawałka żyletki, ostrego kamienia, kawałka szkła,wieczka od puszki. W czasie tego aktu nie pamięta sięo odpowiednich zasadach aseptyki i antyseptyki. Narzędzianie są jednorazowe, więc za pomocą jednego wycinasię narządy płciowe u wielu dziewczynek [6, 7, 8, 9].Okaleczenie młodych przyszłych kobiet w ten sposóbPRACE POGLĄDOWE

428Celina Glaza i inniodbywa się w 28 krajach Afryki środkowej i w południowejczęści Sahary. Ostatnio jednak obserwuje sięmigracje tego rytuału wraz z emigrantami z Afryki dokrajów europejskich czy USA. Praktyka ta nie ma uzasadnieniareligijnego, to typowy przykład rytuału kulturowego.Jest on praktykowany ze względów społecznych,ekonomicznych i politycznych. W kręgachspołecznych mniejszości narodowych jest to akt umożliwiającyi początkujący inicjację seksualną, granicaprzeistoczenia się dziewczynki w kobietę. W pewnychrejonach istnieją wierzenia, że prowadzi to do zanikupożądania seksualnego, a na pewno zmniejsza prawdopodobieństwoseksu przed-, jak i pozamałżeńskiego,gdzie dziewictwo uznaje się jako główny punkt honorurodziny, nierzadko w kręgach poligamicznych. Niepoddaniesię temu rytuałowi groziło przyszłej kobiecie dyskryminacjąw lokalnej społeczności, brakiem partneraseksualnego (czyli męża), opiekuna oraz potomstwa.Natomiast wykonanie go powodowało wiele problemówzdrowotnych, zarówno krótko- jak i długoterminowych.W wyniku braku odpowiednich warunków do tego typuzabiegów, większość dziewcząt umierała z powodu wykrwawienia,zakażenia. Nie dbano o znieczulenie,dziewczęta cierpiały nieznośne bóle po cięciu, nierzadkodochodziło do uszkodzenia cewki moczowej, pęcherza,zwieracza odbytu, gruczołów Bartholina i pochwy. Zabrudzonenarzędzia sprzyjały zakażeniom tężca. Ból wczasie mikcji tuż po zabiegu stawał się nie do wytrzymania.To powodowało ograniczenie przyjmowaniapłynów i posiłków w pierwszych dobach po okaleczeniu,kiedy dziewczęta potrzebowały zwiększonych racjiżywnościowych, aby przezwyciężyć często występującystan zapalny, czy nawet gorączkę powstałą wskutekzakażenia. W ten sposób obrzezane nieświadomie przyczyniałysię do powstania anemii. Niezależnie od wiekudziewczynki zabieg ten w późniejszym okresie będziekojarzył się z traumą z dzieciństwa. W ten sposób okaleczasię te kobiety nie tylko w sposób fizyczny, ale takżepsychiczny, blizny widzialne i te, których nie możnadostrzec gołym okiem pozostaną do końca życia. Na tymnie kończy się długa lista problemów zdrowotnych kobietpoddanych obrzezaniu. Jeśli małej dziewczynce udasię przezwyciężyć pierwsze problemy zdrowotne i udasię jej przeżyć, później czekają na nią kolejne, te oddalonew czasie: codzienne problemy w oddawaniu moczu(w przypadku za małego otworu, będzie sprzyjać zapaleniompęcherza moczowego oraz wewnętrznych narządówpłciowych), comiesięczne nasilone bóle w czasiemenstruacji, uniemożliwiające codzienne funkcjonowanie.Ból w czasie stosunku płciowego, problemy ginekologicznew czasie ciąży nierzadko niepłodność, problemyz donoszeniem ciąży i w czasie porodu. Większeprawdopodobieństwo krwotoków, zakażeń chorobamiprzenoszonymi drogą płciową. Problemy ginekologicznenakładają się na zwiększone obciążenie psychiczne;urazy, większą drażliwość, oziębłość seksualną a nawetdepresje czy psychozy [6, 7, 8, 9].WHO szacuje, że zły stan zdrowia układu rozrodczegoto 33% z wszystkich chorób obciążających kobiety,dla porównania u mężczyzn w tym samym wiekuwskaźnik ten wynosi 12,3 %. Współczynnik umieralnościokołoporodowej w regionie afrykańskim jest na ekstremalniewysokim poziomie i wynosi on 1 000 na100 000 żywo urodzonych. Jest najwyższy na świecie[1]. Większość przyczyn tego stanu rzeczy upatruje się wprzedporodowych, jak i poporodowych krwawieniach,sepsie, malarii, komplikacji po aborcji i braku opiekiprenatalnej. Malaria wpływa na długość życia u kobieti u mężczyzn, jednak malaria u kobiet w ciąży jest dodatkowymwyzwaniem zarówno dla przyszłej mamy, jaki dla dziecka. Wynikiem zakażenia zarodźcem zimicy –Plasmodium, który docelowo atakuje erytrocyty, czyliczerwone krwinki jest anemia. U kobiety ciężarnej anemia,jak i krwawienia przedporodowe powodują anemięu płodu, niską masę urodzeniową oraz śmierć noworodka[1]. Na każdą kobietę, która umarła z powodu problemówokołoporodowych, w przybliżeniu 20 innychcierpiało w krótkim bądź długim okresie czasu z powodukalectw, takich jak: przetoka ginekologiczna, chronicznadepresja, nietrzymanie moczu, niepłodność, wyczerpaniemacierzyńskie i przewlekła anemia [1].Światowa Organizacja Zdrowia zwróciła równieżuwagę na zależność występującą w przypadku możliwościzarobkowania i przynoszenia dochodów rodzinieprzez kobiety a zdrowiem. Dotyczy to w szczególnościkrajów takich jak Afryka, gdzie warunki naturalne, geograficznei klimatyczne pozwalają na rozwój komarów,które są głównym środkiem przenoszenia malarii. Jednymz działań profilaktycznych, chroniącym w szczególnościmałe dzieci i kobiety w ciąży jest używaniemoskitier zawierających środek owadobójczy. Używanieich w czasie snu w środowisku domowym zdecydowaniezmniejsza liczbę przypadków zachorowań. Kobiety mającemożliwość decydowania o przeznaczeniu własnychzarobionych pieniędzy mają większą skłonność niż mężczyźnido kupowania moskitier do własnego gospodarstwadomowego. Szybciej zadbają w ten sposób o zdrowiedomowników, gdyż nie wydadzą swojej pensji naniepotrzebny alkohol [6].Innym problemem związanym z codziennym życiemw środowisku domowym w znaczny sposób wpływającymna kondycję zdrowotną kobiet są zachorowania naprzewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POCHP) i innedolegliwości fizyczne ze strony układu oddechowego,których zachorowalność wśród kobiet jest wyższa, ponad50% niż u mężczyzn. W wielu krajach to właśnieu kobiet widać większą tendencję do gotowania. Kiedygotują na otwartym ogniu albo na tradycyjnym piecu,wdychają mieszankę substancji zanieczyszczającychśrodowisko, dzień w dzień. Zawsze, kiedy przygotowująciepły posiłek. Ten dym rozprzestrzeniający się wewnątrzgospodarstwa domowego jest odpowiedzialny zapołowę z 1,3 miliona rocznych przypadków śmierciwskutek POCHP wśród kobiet na świecie. Dla porównaniau mężczyzn tylko 12% przypadków zgonów wskutekPRACE POGLĄDOWE

Zdrowie kobiet w Afryce429POCHP było powiązane z wdychaniem dymu rozprzestrzeniającegosię z ognia, otwartego pieca. W czasieciąży, ekspozycja rozwijającego się zarodka na szkodliwezanieczyszczenia ma wpływ na niską masę urodzeniowąnoworodka oraz na jego śmiertelność [6].Wiodącą przyczyną infekcji płucnej będącą przyczynąśmierci wśród kobiet na całym świecie jest gruźlica.Zabija ona corocznie więcej niż jeden milion kobiet wwieku 15–44 lat; 600 000 przypadków śmierci z powodugruźlicy występuje w rejonie afrykańskim, dotykającymgłownie kobiety. HIV, gruźlica i malaria stanowią śmiertelnątriadę dla kobiet w Afryce [1].Ostatnim punktem na liście dziesięciu faktów dotyczącychzdrowia kobiet wg WHO jest stwierdzenie, iż kobietymają większe ryzyko stać się osobą niedowidzącą niż mężczyźni.Kobiety nie mają równego dostępu do opieki zdrowotnejw celu leczeniu chorób oczu. Dodatkowo są niezdolnedo samotnej podróży do miejsc, w których mogąotrzymać pomoc medyczną. Przeszkodą w dbaniu o zdrowiesą również różnice kulturowe w spostrzeganiu wartościzabiegów chirurgicznych czy leczenia kobiet [6]. Wieleproblemów zdrowotnych u kobiet zostało okrytych tajemnicąjako „ kulturalna cisza i wytrzymałość”, ponieważwartość odwagi i męstwa u tych afrykańskich kobiet jestwiększa niż priorytety zdrowotne dotyczących ich samych.W pierwszej kolejności ważniejsi będą członkowie rodzinyniż ona sama [1]. Kobiety stanowią większą część populacjiosób starszych, ten trend narasta. W Afryce średnia długośćżycia kobiet wynosi 51 lat, natomiast mężczyzn 48 lat.Większość przyczyn składających się na zły stan zdrowiau kobiet to rak szyjki macicy, nowotwory piersi, osteoporoza,syndrom pomenopauzalny, depresja umysłowa. Wiele ztych problemów jest zazwyczaj przemilczanych i nierozpoznanych.Kobiety w Afryce nadzieją kontynentuMimo wielu trudności i nierówności panujących wafrykańskim świecie damsko-męskim, kobiety nie tracąducha i nie załamują rąk. Dążą do polepszania warunkówbytowych swoich, jak i najbliższych. Z obserwacji i wieluraportów wynika, że kobiety w Afryce są narażone na wieleczynników chorobotwórczych, które w bezpośredni sposóbwpływają na ich zdrowie. Udowodniono jednak, że zwiększenieedukacji i umożliwienie kształcenia dziewcząt, którew swoim dorosłym życiu będą opiekunkami swoich rodzini środowisk domowych będzie sprzyjać zachowaniomprozdrowotnym. Organizacje zajmujące się udzielaniemmikropożyczek doceniły zaradność kobiet, ich sumiennośći owocne wykorzystanie zarobionych pieniędzy międzym.in. na edukację swoich dzieci, jak i działania zmierzającedo poprawy zdrowia czy profilaktykę zdrowotną [10].Kobiety dzięki swojemu własnemu zarobkowaniu mająmożliwość uniezależnić się od mężczyzn i przyczynić siędo poprawy przyszłości swoich krajów, jak i całego kontynentu.Piśmiennictwo1. A Strategy for The African Region. World HealthOrganization, Women’s health, AFR/RC53/11, 2005, 1-10.2. Natanek C.: Tak naprawdę Afrykę budują kobiety. Misyjnedrogi, 2005, 1, 109.3. Zańko D.: Pomoc przyjdzie od Pana. Znak, 2000, 544, 9,94-100.4. www://afryka.org/afryka/kobiety-w-senegalu--2-,news/,30.11.2011.5. www://kok.blox.pl/html/kobieta&Afryka, 24.11.2011.6. 10 facts on women’s health. World Health Organization2009, www://who.int/gender, 20.11.2011.7. Global strategy to stop health – care providers fromperforming female genital mutilation. World HealthOrganization, www://who.int/gender, 20.11.2011.8. www.womenshealth.gov, 25.11.2010.9. Dire W.: Kwiat pustyni. Z namiotu nomadów do NowegoJorku. Warszawa 2004, 57.10. Nikodemska J.: Humanitarny skandal. Focus, 2011, 11,194, 28-36.Adres do korespondencji:mgr Celina Glazaemail: celinaglaza@ump.edu.plKatedra PielęgniarstwaUniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniuul. Smoluchowskiego 1160-179 PoznańPRACE POGLĄDOWE