Inhibitore te Zhvillimit Social ne Adoleshence: Artikull - Milika Dhamo

se ndër faktorët më të fuqishëm në plan individual, që pengojnë pozicionimin qytetar tëindividëve mund të renditen:1. fshirja e praktikave të panopticizmit si praktika etatiste,2. liria e objektifikimit të fragmenteve sjellore,3. pragmatizmi mbytës ndaj kongicionit civil,4. kultivimi i stereotipave të sjelljes kaotike si në kuotën zero,5. perceptime vetjake të androgjenizimit.PanopticizmiPanopticizmi u instalua si instrument i kultivimit të një strukture psikologjiketipike për rendin e mëparshëm. Përmes kërcënimit panoptikon, individi ndjehej ikudovëzhguar. Kontrolli i sjelljes aso kohe u bë i skajshëm, gjë që ka pas çuar nëaktivizimin e skajshëm të mekanizmave mbrojtës negativë, në kultivimin e kompleksevembrojtëse, shpresuese nga të tjerët, gjetjen e ekzitit psikik përmes manipulimit,emocionalitetit, patetizmit dhe jo racionalitetit e arsyes. Panoptizicmi, si instrument imodifikimit të sjelljes njerëzore vdiq bashkë me psikozën e së drejtës së shtetit a tëpersonave të pushtetshëm për të vëzhguar sjelljen e të tjerëve përmes praktikavepanopticiste. Duket se gjithshka ka rrjedhur ashtu siç duhej të rridhte. Kontrolli i jashtëmmbi sjelljen bie ndesh me liritë dhe të drejtat e individit. Po vdekja e panopticizmit sollisufokimin e qytetarisë. Me të u shua edhe shansi për vëzhgim, ndërveprim e mësimsocial.Të çuara në skaj, perceptimet e lirisë u bënë po aq intruzive në të drejtat eindividit, sa edhe e drejta e vetëshpallur e shtetit për të patur një sy, dhe shpesh herë jovetëm aq, mbi gjithshka dhe gjithkënd. Për pasojë, “sot askush nuk vëzhgon as tëvëzhgon”, “askush nuk të njeh”, “të gjithë kanë problemet e tyre”, “secili për vete: kush edi kush për të gjithë” janë bërë instrumente të formësimit sjellor. Sidomos në komunitet ekrijuara rishtazi, apo në makro mjedise si ato të kryeqytetit, mungesa e një syri panoptikka kompromentuar farëzimin e qytetarisë dhe sjelljeve qytetare.Stihika sjellore sidomos tek të rinjtë, të zhvendosurit, dëmtimi i mjediseve tëpërbashkëta, papërgjegjshmëria, mungesa e mendimit dhe kurajës qytetare, heshtja përprobleme preokuponte, shikimi i alternativave të pjesëmarrjes si të pavlera janë rezultati

jo vetëm i çuarjes së të drejtave dhe lirive personale në skaj, por edhe i hedhjes tej tëinstrumentit të panopticizmit në shoqëri si tërësisht komunist.ObjektifikimiAjo që ndodh përditë në sjelljen njerëzore është e pafund dhe po aq të pafundjanë interesat si mekanizma formëzues të sjelljes. Shumë pjesë të sjelljes marrin fuqinë etë bërit objekt për të tjerët. Ato objektifikohen dhe udhëheqin, marrin fuqinë e misionit.Po fuqia për të modeluar sjelljen publike iu jepet vetëm disa individëve dhe posaçërishtdisa fragmenteve të sjelljes së tyre. Objektifikimi i fragmenteve të shkëputura të sjelljesoverte, sidomos tek njerëzit e politikës, artit, modës në botë, po fuqizohet duke e injoruarnevojën që ka qytetaria për objektifikimin e sjelljes qytetare, objektifikimin e tëpërditshmes se jashtëzakonshme të njeriut të zakonshëm. Kështu sjelljet e objektifikuaramë rëndom, nga një vështrim fare empirik i opinionit dhe medias, del se janë qëndrimet embështetura në interesa partiake e politike, shkeljet e ligjit, sjelljet atipike, dobi-të enjerëzve të arrirë në art e kinematografi, besimi tek irealja, shtresat atavike të moralit,Apo ato më moderne të tij, etj.Objektifikimi i sjelljeve udhëheq modelimin sjellor të dhjetëra e dhjetëra të rinjve.Në kushtet e mungesës së idealeve të qarta, të vizionit për veten dhe komunitetin,objektifikimi përsëritet si një ekzit i sigurt virtual. Po të shtosh edhe vlerën epragmatizmit rinor, realitetin e dëshiruar të supresuar tek të rinjtë, objektifikimi ielementeve rastësore apo komercialë në media pengon vetëpërmbajtjen morale e qytetare.Objektifikimi i rregullit dhe ligjit, abuzimet me parimin demokratik të sv drejtës,objektifikimi i antidoteve qytetare, keqperceptimet e demokracisë dhe objektifikimipragmatist i tyre, gjunjëzimi i moralit qytetar para tendencës për të objektifikuar dhedhënë pushtet paranojës, opinionit, do të kenë një ndikim në sjelljen qytetare përtej asajqe dëshirojmë të gjithë.Ashtu si mungesa e panopticizmit, objektifikimi është më i fuqishëm kurvazhdohet të jetohet si në kuotën zero, të fillimit të gjithshkaje nga asgjëja.Androgjenizimi

Identiteti gjinor është pjesë e rëndësishme e identitetit të të rinjve. Shoqëria katrashëguar një qëndrim paragjykues mbi gjininë, gjë që bërë që gruaja në mënyrëdenigruese, të reduktohet në statusin e njeriut qe duhet të mbrojëe veten.Vitet e fundit janë bërë përpjekje sistematike për inpute të drejta gjinore përedukim, sensibilizim dhe ngritje shërbimesh me bazë drejtësinë gjinore. Por kurpërpjekjet për edukim të drejtë gjinor perceptohen skajshëm, identiteti androgjenikpërçudnohet, duke sjellë amulli dhe cektësi në qëndrimin qytetar. Objektifikimi i gruasdhe roleve androgjenë kanë përmasa kërcënuese jo vetëm për emancipimin e saj, poredhe për pjesëmarrjen e denjëe në jetën qytetare dhe cështje të mbarështimit demokratik.Kognicioni civilLegjislacioni dhe komentarët e tij, konceptet dhe praktikat e ndërtimit të shoqërisëkthehen në kurth nëse qytetarët nuk i mëshirojnë në të përditshmen. Por edhe cektësia enjohjes civile është problematike. Kognicionit civil do t’i ndihin shërbesat mediatike dheedukimi i drejtpërdrejtë në institucione si universitetet, shkollat, OJF-te, forumet qytetareinstitucionet sociale, etj. Por, e para, angazhimi i tyre mbetet të jetë amatoresk përsa kohëjanë të sfiduar nga angazhime të tjera ndoshta ekzistenciale dhe e dyta, paqartësiametodike e angazhimit të qëllimtë të tyre në realizimin e kognicionit civil jo vetëm ulinndjeshëm efektshmërinë e edukimit qytetar, po lejojnë të jetojë injoranca qytetare epolitike. Mbase këtë kish parasysh Nobelisti Havel kur thosh se “Sfera më themelore ezhvillimit është shkollimi. Gjithçka tjetër varet prej tij”. 3 - Shpresa e tij se zhvillimi i njëshoqërie të lirë e demokratike varet shumë nga shkollimi demokratik pasohej nga dilemase teknologjia e edukimit qytetar është shumë e diskutueshme.Kufiri ndarës i praktikave indoktrinuese dhe atyre zhvilluese është shumë delikatpër t’u evidentuar. Ndaj rendimenti i aksionit për shprehitë e pjesëmarrjes civile ështëjetëshkurtër dhe ngatërrimi i shprehive të pjesëmarrjes në jetën politike me ato tëpjesëmarrjes në jetën civile kaq lehtëe i ngatërrueshëm.Imperativë të veprimit qytetar3 Në: John J. Patrick Core Ideas of Democratic Civic Education and the Great Transformation in Centraland Eastern Europe, Kapitulli 1, Indiana University, Bloomington.

anorëve tё rinj nё qytete, por edhe nё interpretimin e këtij bumi lëvizjesh tёpakontrolluara e tё papërmbajtura. Të kuptuarit dhe interpretimi i dukurive tëurbanizimit është pjesë e ofertës së edukimit qytetar.Kuptimi populist mbi pluralizmin dhe asimiliminShoqёria demokratike mund tё përkufizohet ndryshe edhe si “bashkësi ebashkësive më tё vogla tё tё gjitha llojeve” (Deëey 1916, Raëls 1971). Pas shokut tё parёvleror, padurimi pёr t’i parё njerëzit nё unison vlerash e kulturash, nuk ёshtё gjё tjetёrveçse shprehje e përdorimit tё kuteve dhe mendёsive tё vjetra. Faktikisht, praktikat efuqizimit tё individit janë ende tё brishta.Injorimi i rёndёsisё sё edukimit pёr qytetari demokratikeShkolla mbetet djepi ku rritet qellimshëm shpresa e sё nesërmes. Kyçi i suksesit tëpunës së saj qëndron tek përpjekjet pёr tё ndërtuar brenda saj komunitete të vogla dhe,përmes tyre, jetën civile.Sot dimë që...Sot që shkolla ka pёsuar ndryshime të qenësishme nё emër tё një funksionalitetimё tё maturuar pёr pёrgatitjen e qytetarёve, kemi mësuar se:• Ndryshimet komplekse tё tipit demokratizim i arsimit janë shumё tё vёshtira pёrt’u drejtuar. Ato janë probleme rritjeje dhe ngjajnë shumё pak me planifikimet ezellshme. Shpesh ato janë tё mbarsura me pasiguri dhe vetkompromentim.• Ndryshimin nё arsimim, natyrshëm, e shoqёrojnё si bashkëudhёtarë problemet qёnuk janë vetëm tё saj, por edhe tё tё gjithë shoqёrisё.• Vlerat e demokracisë nё shkollё nuk vijnё nga politika dhe politikanët. Tharmin ejetёs civile e kanё vetë brenda komunitetet e tyre.Shkolla dhe udhëkryqet e demokracisëSjellja qëllimshëm e edukimit qytetar në plan të parë në shkollë është kusht i njëshkollimi efektiv. Kjo tashme është një tezë e vërtetuar. Fatmirësisht, hapësirat dhedetyrimet ligjore për të vendosur qytetarinë dhe edukimin demokratik në qendër të punës

se shkollës janë. Ligji për arsimin paraunviersitar dhe dispozitat normative të shkollës emundësojnë këtë. Tregu jo-publik në arsim është një shans për përvoja pozitive. Arsimi ilartë publik dhe jopublik tashmë po i përgjigjet nevojës për të elaboruar idetë e civilizimitliberal. Fakulteti i Shkencave Sociale, degët Shkenca Politike e Psikologji nëUniversitetin e Tiranës dhe shumë drejtime të reja sociopolitike, si dhe strukturajopublike si Instituti i Studimeve Sociologjike, Shoqata për Edukimin me QytetariDemokratike dhe shumë simotra të tyre që me ndjesë nuk po i përmend, kanë potencialintë furnizojnë tregun me ide të përpunuara dhe teknologji të ndërtimit të praktikaveedukative mbi to. Apel për to është uria për më shumë dije pasi po rriten shpejt arketipatrinore dhe komplekset, mitet dhe anekdotat rinore që e injorojnë dhe bile përtallinqytetarinë dhe pjesëmarrjen qytetare, po bëhen përherë e të paparashikuara në pushtet.Edukimi qytetar nuk mund të mjaftohet me orë të veçanta të qytetarisë, apoangazhime mediatike të shkollës në aksionin qytetar. Ai duhet të shkojë atje ku është id-ii të rinjve, atje ku projektohen dëshirat. Edukimi qytetar nuk është thjesht aksion idekadës apo qëllim i shpallur politik i shkollës. Ai është teknologjia e shkuarjes në zemërtë publikut të vogël, të fëmijës konkret, të të riut me identitet të hapërdarë.Shkolla tashmw duhet të definojë rolin e saj: a do të udhëhiqet nga qëllime tëqarta të edukimit, apo nga prioritetet e ditës, do t’i shërbejë komunitetit apo do ta fuqizojëe udhëheqë atë, do të zhvillojë konkurrencën apo bashkëpunimin tek nxënësit, a do tëjetë prodhuese apo konsumatore, do të parandalojë apo mjekojë plagët sociale, do tëinkurajoje pjesëmarrjen apo hierarkinë, do të pranojë mëkatin e humbjes së shansit për tëkuptuar dhe vepruar, apo do të përditësojë praktika të arritjes qytetare?Ajo bën apel ndihme për të zgjedhur.Bibliografi:Dhamo, M., Myteberi, F., Gjuraj, T., Sinani, M., Edukimi qytetar demokratik në Shqipëri,Tiranë 1999.Dhamo, M., Sinani, M, Edukimi për demokraci, Tirane 2005James A. Banks, 2004, On Educating for Diversity: A Conversation with James A. BanksEducational Leadership, Volumi 51,John Goodlad, 2003, On the Moral Dimention of Teaching, NY

John J. Patrick 2000, Core Ideas of Democratic Civic Education and the GreatTransformation in Central and Eastern Europe, Indiana University, Bloomington.Kaltsounis, T. PhD, Prof. Emeritus, 2005, University of Washington: Multiculturalism atCrossroads