Bethany CS Studim - Milika Dhamo
Bethany CS Studim - Milika Dhamo
Bethany CS Studim - Milika Dhamo
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
<strong>Studim</strong><br />
mbi parandalimin e braktisjes<br />
dhe trafikimit të nënës dhe fëmijës<br />
Tiranë, 2007
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Grupi i autoreve:<br />
Prof. Assoc. Dr. <strong>Milika</strong> <strong>Dhamo</strong><br />
Ermira Gjata<br />
Msc. Anila Sulstarova<br />
Ndihmoi:<br />
Ermira Kamberi, punonjëse sociale<br />
Oneda Llapi, punonjëse sociale<br />
2
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Për të gjithë që vuajnë,<br />
a<br />
ndihmojnë...<br />
3
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
PËRMBAJTJA<br />
Hyrje:<br />
Mbi Shërbimet Sociale të <strong>Bethany</strong><br />
Mbi ç’ka ndodh përditë në Klinikën <strong>Bethany</strong><br />
Mbi programin “Strehë për shtatzënat në krizë”<br />
Synimet e studimit<br />
Pjesa I. Metodologjia e studimit<br />
Metodologjia e studimit<br />
Mbledhja e të dhënave<br />
Menaxhimi dhe interpretimi i të dhënave<br />
Analiza kompjuterike e të dhënave<br />
Shkrimi i studimit<br />
Pjesa II. Abuzimet tipike mbi shtatzënat e braktisura në rrezik<br />
Format e abuzimit<br />
Pasojat e abuzimit në shëndetin mendor e fizik të shtatzënës<br />
Pasojat e abuzimit tek fetusi<br />
Pjesa III. Shtatzënat në program<br />
Gjendja emocionale, mendore dhe fizike e shtatzënës së braktisur<br />
Drejtimet e ndihmës në programin e shtatzënisë në rrezik<br />
Shërbimi social;<br />
Shërbimi mjekësor;<br />
Shërbimi psikologjik;<br />
Shërbimet edukative e trajnuese;<br />
Planet për vendosjen e fëmijës<br />
Efektet e ndarjes nga nëna<br />
Burimet e mbështetjes për të mos e braktisur fëmijën<br />
Disponueshmëria e programeve sociale për shtatzëninë në krizë<br />
Mbi “zanat” e mira: familjet strehuese<br />
Largohen nga programi: engjëj a djaj?<br />
Pjesa IV. Propozime e rekomandime<br />
Pjesa V. Apendiks<br />
Instrumente të mbledhjes së të dhënave<br />
Raste të studiuara<br />
Stafi i programit<br />
Bashkëpunëtorë të programit<br />
Bibliografi<br />
4
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
MBI SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Shërbimet Sociale të <strong>Bethany</strong> (të njohura më parë si <strong>Bethany</strong> Christian Services) erdhën<br />
në Shqipëri në kohën kur kulmonin nevojat për shërbime ndaj fëmijëve dhe familjeve në<br />
krizë. <strong>Bethany</strong> në vitet 1991-1993 ndihmoi të zgjidhen disa nga problemet më emergjente të<br />
spitaleve pediatrike dhe materniteteve në disa rrethe të vendit si dhe të dërgoheshin shumë<br />
fëmijë për trajtim të specializuar mjekësor në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.<br />
<strong>Bethany</strong> është nga të parat organizata ndërkombëtare që vendosi në Shqipëri përfaqësinë<br />
e saj që në vitin 1993 me synim jo vetëm dhënien e ndihmës emergjente për fëmijët, por<br />
edhe zhvillimin afatgjatë të shërbimeve sociale në vend. Paralelisht me zhvillimin e modeleve<br />
holistike të shërbimeve për fëmijën dhe familjen, <strong>Bethany</strong> ndihmoi të zhvillohet legjislacioni<br />
në fushën e shërbimeve sociale duke punuar në partneritet me qeverinë shqiptare. Ajo<br />
ndihmoi profesionalisht dhe financiarisht Universitetin e Tiranës të çelë degën e punës sociale<br />
ku filluan të përgatiten kontingjentet e para të punonjësve socialë në Shqipëri.<br />
Sot <strong>Bethany</strong> zhvillon programe profesionale sociale, psikologjike, mjekësore dhe<br />
edukative në shtëpinë e foshnjës “Hannah dhe Rozafa”, Sauk, në klinikën “<strong>Bethany</strong>” Tiranë,<br />
në shkollën “Bajram Curri” Tiranë, në Maternitetet 1 dhe 2 Tiranë, në klinikën “Allabashi”<br />
Korcë, në Institutin e Trajnimeve të Avancuara të <strong>Bethany</strong>, Sauk dhe në Koloni, Gjakovë.<br />
Çdo muaj punonjësit socialë, psikologët, mjekët dhe trajnuesit e <strong>Bethany</strong> zhvillojnë me qindra<br />
seanca shërbimi për fëmijët, nënat, të rinjtë dhe familjet në nevojë.<br />
Në punën e saj, <strong>Bethany</strong> mbështetet nga donatorë, komunitete, familje, vullnetarë dhe<br />
organizata të ndryshme brenda dhe jashtë vendit. <strong>Bethany</strong> është partnere besnike për shumë<br />
organizata e struktura qeveritare dhe joqeveritare në zhvillimin e modeleve të qëndrueshme<br />
të ndihmës për njerëzit në nevojë, që synojnë sa parandalimin dhe trajtimin e problemeve<br />
sociale, psikologjike dhe mjekësore, aq edhe advokatësinë për të drejtat e nënës dhe fëmijës.<br />
5
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
MBI Ç’KA NDODH PËRDITË NË PROGRAM<br />
Shërbimet Sociale të <strong>Bethany</strong> ka dhjetë vjet që ofron shërbimin për shtatzënat në krizë, i cili<br />
synon parandalimin e braktisjes dhe trafikimit të foshnjave dhe integrimin shoqëror të nënave<br />
të braktisura. Projekti mbështetet në burime komunitare dhe familje vullnetare. Shtatzënat e<br />
braktisura në rrezik për t’u abuzuar, shfrytëzuar dhe trafikuar identifikohen përmes rrjetit të<br />
shërbimeve sociale të <strong>Bethany</strong> në klinikën <strong>Bethany</strong>, në dy maternitetet e Tiranës ose referohen<br />
nga organizata të tjera dhe shërbimi mjekësor parësor në Tiranë e rrethe.<br />
Klientet vendosen në familje vullnetare për 6-7 muaj, kohë gjatë së cilës përftojnë ushqim,<br />
strehim, këshillim social e psikologjik, ekzaminime mjekësore rutinë, ekzaminime me<br />
ultratinguj, mjekimet e nevojshme, këshillim për shtatzëninë, mbështetje emocionale dhe<br />
ligjore, klasa shtatzënie dhe prindërimi, kurse trajnimi, gjejnë punë, zhvillojnë një plan<br />
afatgjatë jetese për veten dhe fëmijën, etj. Në rast të braktisjes së foshnjës, nëna dhe fëmija<br />
ndihmohen ta kalojnë sa më lehtë traumën e braktisjes.<br />
MBI PROGRAMIN “STREHË PËR SHTATZËNAT NË KRIZË”<br />
Shtatzënia nuk nënkupton vetëm një sërë ndryshimesh fizike, psikologjike dhe<br />
fiziologjike, por edhe shumë zhvillime të tjera të rëndësishme, madje përcaktuese për cilësinë<br />
e jetës tek fetusi. Kujdesi gjatë shtatzënisë përfshin të gjitha llojet e mbështetjes për të sjellë<br />
në jetë një fëmijë të shëndetshëm e me predispozita të pakompromentuara për zhvillim<br />
normal. Ato ndihmojnë të ruhet shëndeti i nënës dhe fëmija të ketë një fillim cilësor në jetë.<br />
Kur shtatzënia, për një apo hordhi shkaktarësh rrezikohet, nevoja për kujdes të profilizuar<br />
rritet. Dhe kur shtatzëna dhe fetusi cenohen, braktisen emocionalisht dhe fizikisht, kërcënohen<br />
në mirëqenien e tyre mendore dhe fizike, shërbimet e profilizuara lipsen të jenë të<br />
koordinuara dhe intensive.<br />
Shërbime të tilla, të koordinuara dhe intensive për shtatzënat në krizë, të braktisura nga<br />
partnerët dhe familjet biologjike, të pastreha, të papuna, shpesh të paarsimuara, pa mbrojtje,<br />
të përhumbura psikologjikisht, të udhëhequra veç nga padija e vet dhe e atyre që i rrethojnë,<br />
6
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Shërbimet Sociale të <strong>Bethany</strong> ka vite që i zhvillon. Ato iu ofrohen grave që iu shkelen të<br />
drejtat themelore në një periudhë të vështirë dhe delikate të jetës siç është shtatzënia.<br />
Përgjithësisht, përfitojnë gra shtatzëna të braktisura nga partneri dhe familja e origjinës, me<br />
arsim të pamjaftueshëm dhe të papërshtatshëm për tregun e punës, pa akses në shërbimet<br />
sociale dhe mjekësore, pa të ardhura dhe mjete jetese, të kërcënuara për jetën e tyre dhe të<br />
fëmijës. Ato sjellin me vete histori të gjata abuzimi të të drejtave dhe lirive, stigmatizim,<br />
vetëvlerësim të ulët, frikë dhe shpresë të sakatuar për jetën; ato vuajnë dhunën, braktisjen<br />
nga partneri, familja e origjinës, paragjykimet dhe neglizhimin. Në programin “Strehë për<br />
shtatzëninë në rrezik” vijnë gra që nuk arrijnë të përfitojnë nga sistemi i shërbimeve sociale,<br />
ose nuk e gjejnë atë të përshtatshëm për situatën e tyre.<br />
MBI NATYRËN E SHËRBIMIT<br />
Programi i shtatzënisë në krizë i zhvilluar nga Shërbimet Sociale të <strong>Bethany</strong> është unikal<br />
në mënyrën e organizimit dhe funksionimit. Përmes tij parandalohet dëmtimi i shëndetit<br />
mendor dhe fizik të nënës dhe fëmijës, trafikimi i tyre, braktisja e fëmijës si dhe sigurohet<br />
bashkimi i familjes. Paralelisht, programi synon të ndërgjegjësojë komunitetin për pjesëmarrje<br />
në përpjekjet për shëndoshjen e familjes dhe zhvillimin e politikave të ndihmës, punësimit<br />
dhe strehimit të nënave të vetme e në rrezik.<br />
Programi për shtatzëninë në krizë, vetëm gjatë viteve 2002-2006 ka pritur dhe trajtuar<br />
rreth 150 shtatëzana të braktisura në nevojë. Atyre iu janë ofruar shërbime psikologjike,<br />
sociale, edukative dhe mjekësore si dhe qëndrim në familje strehuese para dhe pas lindjes.<br />
Parimet themelore të shërbimit janë ato të përfitimit maksimal të nënës dhe fëmijës, të rritjes<br />
së sigurisë dhe pavarësisë së tyre. Shërbimet e ofruara mbështeten në parimin e<br />
konfidencialitetit të pakushtëzuar. Qëllimi i shërbimit është shmangja e braktisjes,<br />
keqtrajtimit, abuzimit, trafikimit, vrasjes së të sapolindurit dhe mbështetja në marrjen e<br />
vendimit për të ardhmen në interes të të dy palëve.<br />
Këshillimi i shtatzënave në krizë ka një dinamikë shumë më intensive krahasuar me<br />
klientelën tjetër. Të ardhura në krizë, ato përgjithësisht manifestojnë të përditshmen shqiptare<br />
që ushqen dominancën mashkullore. Mendimi populist që i ngarkon apriori meshkujt me<br />
7
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
përgjegjësi, por femrat me faj, ndjehet i fuqishëm në to, por po aq fuqishëm ndjehet në<br />
shumë gra nevoja për ta sfiduar atë. Këshillimi inkurajon lartimin kulturor, pavarësisht<br />
historisë së gruas, inkurajon pavarësinë, pavarësisht ashpërsisë së nënshtrimit. Tek to,<br />
praktikat rutinë të të menduarit për jetën synohet të zëvendësohen me modele funksionimi.<br />
Në emër të jetës dhe ruajtjes së saj, shtatzënat në rrezik mësojnë të braktisin atë mënyrë të<br />
jetuari ku dita fillon dhe mbaron rrotull zjarrit dhe filxhanit të kafesë, ku praktikat morale<br />
janë përjetësuar në kanune e rite.<br />
Në sjelljen e shtatzënave të braktisura ndërthuren prurjet kulturore e sociale të ndikuara<br />
nga probleme të përvojave femërore. Në program, problemi i shtatzënisë shndërrohet në<br />
projekt drejt një jete më të mirë për veten dhe fëmijën. Ato në këshillim mësojnë të jenë<br />
pjesë dhe aktore të vendimmarrjes, të kthejnë dhimbjen në forcë. Programi i ndihmon të<br />
shndërrojnë veten nga viktima të abuzuara në gra që mbijetojnë dhe më tej akoma, në aktiviste<br />
të të drejtave të nënës dhe fëmijës.<br />
Shërbimet për shtatzënat në krizë synojnë përpos të tashmes, edhe zhvillimin e planeve<br />
të së përhershmes. Ato jepen të shumëfishta (mjekësore, psikologjike, sociale, edukative,<br />
ligjore,) intensive në kohë, të koordinuara mes shumë aktorësh. Ato nuk përfshijnë vetëm<br />
nukleusin familjar ku do të lindë fëmija, por edhe sisteme shumë më të gjera. Ato përfshijnë<br />
ekosistemin familjar dhe social të të dy prindërve, familjen biologjike të nënës, partnerin,<br />
potencialet komunitare, ligjore, trajnuese, edukative, etj. Ato theksojnë njëkohësinë e<br />
përfitimeve për tani dhe të ardhmen e fëmijës dhe prindërve.<br />
Në dukje, programi “Strehë për shtatzëninë në krizë” duket të jetë për nënat. E vërteta<br />
është se ai rrok më shumë se aq. Shërbimet psikologjike, sociale, mjekësore dhe trajnuese të<br />
<strong>Bethany</strong> përpos që krijojnë shanse ndihme dhe vetëndihme për dy nga kategoritë më të<br />
rrezikuara të shoqërisë shqiptare sot: për gratë e abuzuara (të braktisura, të divorcuara,<br />
kryefamiljare, të abuzuara, të dhunuara, të prostituuara), dhe fëmijët në rrezik (të lindur<br />
jashtë martese, të kërcënuar për të mbetur pa familje, të lënë jetim, të kërcënuar për t’u<br />
abortuar apo vrarë pas lindjes, të kërcënuar për t’u trafikuar apo për të mos gëzuar të drejtat<br />
themelore), por ndihmojnë edhe familjet respektive. Ato orientohen nga filozofia e të drejtave<br />
të njeriut dhe e të drejtave të fëmijës, mbështeten në mundësitë që krijon legjislacioni dhe<br />
shërbimet sociale publike dhe jopublike.<br />
Programi ka natyrë parandaluese. Përmes ndërhyrjeve në kohë, ai parandalon krijimin e<br />
shtresës së fëmijëve në rrezik, që sipas ligjit shqiptar Nr. 8153, datë 31.10.1996, janë “fëmijët e<br />
8
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
braktisur, pa prindër, ata që punojnë dhe jetimët”. Ai avokaton të drejtat e tyre të shprehura në<br />
nenin 32.1 të Konventës së të Drejtave të Fëmijës, ku specifikohet se “çdo fëmijë ka të drejtë të<br />
jetë i mbrojtur nga shfrytëzimi ekonomik dhe kryerja e çdo lloj pune që ka mundësi të dëmtojë ose të<br />
ndërhyjë arsimimin e fëmijës ose të jetë e dëmshme për shëndetin e fëmijës, ose për zhvillimin e tij<br />
psikomendor, shpirtëror dhe moralin shoqëror”.<br />
Punonjësit që japin shërbime për shtatzënat në krizë ruajnë vijimisht një raport të drejtë<br />
midis përfitimeve vetjake të klientëve në program dhe përfitimeve të shoqërisë.<br />
SYNIMET E STUDIMIT<br />
<strong>Studim</strong>i mbi tipologjinë e sjelljes së shtatëzanave të braktisura dhe format e ndihmës për<br />
to, më së shumti i një natyre kuantitative, por edhe kualitative, krahas evidentimit të<br />
korrelacioneve të arsimimit, moshës, punësimit dhe prejardhjes sociale me rrezikun e<br />
shtatzënisë pa kurorë, abuzimit, trafikimit, ka cekur edhe efektet e mendimit populist ende<br />
mbizotërues në vendimmarrjen e shtatëzanave të braktisura për veten dhe foshnjat e tyre.<br />
Në këtë studim, ekipi i përbërë nga punonjës socialë, psikologë dhe mjekë ndan përvojën<br />
e fituar në zhvillimin e programit “Strehë për shtatzënat në krizë”. Ai sjell tek lexuesit një<br />
vështrim të plotë mbi shkaktarët e braktisjes së nënës dhe fëmijës, mbi potencialin eroziv të<br />
braktisjes tek shtatzënia, mbi rreziqet që i kanosen shtatzënës dhe fetusit si dhe mbi format<br />
e dhënies së ndihmës efektgjatë për ta. Në të ndahet dija procedurale e fituar në vite shërbimi<br />
nga vetë punonjësit e ndihmës.<br />
Ky studim ka edhe synime organizacionale dhe politike. Ai synon të tregojë se krizat<br />
sociale, përjetohen të mundimshme, të rënda dhe agresive nga një kategori vajzash të reja<br />
dhe transferohen lehtësisht në shtatzëni jashtë kurore, me pasoja shpesh të pariparueshme.<br />
Në të tregohet se kaosi social, rregulli fals moral, padija, paraliza që buron prej tyre, si dhe<br />
mentalitetet populiste e mbysin respektin dhe dashurinë për jetën, se potencialet komunitare<br />
për parandalimin, sheshimin a zgjidhjen e krizave të shtatzënave në rrezik të trafikimit e<br />
braktisjes janë aty, por profesionalizmi në organizimin dhe ofrimin e tyre nuk është ende i<br />
kudoofrueshëm.<br />
Ky studim cilësor ka qëllim t’i shërbejë një auditori të gjerë aktorësh të lëvizjes feministe<br />
9
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
dhe emancipimit të gruas në Shqipëri, si shans i ripërjetimit profesional të përgjegjësive. Ai<br />
synon të iniciojë përmirësime në agjendën e politikave dhe programeve sociale në Shqipëri.<br />
Përmes këtij programi tregohen rrugët e neutralizimit të efektit të problemeve personale<br />
mbi shtatzëninë, format efektive të parandalimit të braktisjes së fëmijës, të mbrojtjes së nënës<br />
në rrezik, format e përfshirjes sociale të saj përndryshe në krizë. Prej këtu mund të<br />
formulohen politika holistike, të modelohen shërbime dhe përshkruhen ekspertiza shërbimi.<br />
Përmes tij, ekipi i punonjësve të <strong>Bethany</strong> ka qëllim të japë pamje të ndryshme për aktorë<br />
të ndryshëm:<br />
a. Për punonjës të shërbimeve sociale për gratë dhe fëmijët në nevojë në këtë studim jepen:<br />
• Përvoja e një organizate në ndërtimin e shërbimeve profesionale holistike për një<br />
kategori ekstremisht të kërcënuar;<br />
• Forma të zbatimit të strategjive parandaluese të traumave të braktisjes së fëmijëve dhe<br />
trafikimit të nënës;<br />
• Nevoja për më shumë edukim me shprehitë për jetën të grave dhe vajzave.<br />
b. Për punonjës të shërbimeve mjekësor për gratë dhe të rinjtë jepen:<br />
• Domosdoshmëria e vendosjes së mjekut në ekip me punonjës socialë e psikologë;<br />
• Nevoja për më shumë edukim sistematik shëndetësor të të rinjve.<br />
c. Për politikëbërësit jepet:<br />
• Nevoja për përsosjen e sistemit ligjor të mbrojtjes së fetusit dhe fëmijës në rrezik.<br />
d. Për gra dhe nëna të tjera në rrezik:<br />
• Histori të ngjashme nënash që kanë ndihmuar veten në shërbime intensive dhe të<br />
integruara sociale, psikologjike, mjekësore dhe aftësuese.<br />
e. Për aktorë komunitarë jepen:<br />
• Format e ndihmës nga familjet vullnetare strehuese të shtatzënave të braktisura.<br />
Nga ana tjetër, ky studim ka qëllim të ndihmojë vetë organizatën të vlerësojë veten. Këto<br />
synime studimi i realizon përmes vështrimit mbi filozofinë, metodologjinë e trajtimit, arritjet<br />
dhe ndihmën profesionale për shtatzënat e braktisura gjatë 10 viteve të fundit.<br />
10
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
PJESA I<br />
METODOLOGJIA<br />
E STUDIMIT<br />
11
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
12
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
METODOLOGJIA E STUDIMIT<br />
<strong>Studim</strong>i “Udha e të braktisurit” është kryer përmes një sërë metodash e teknikash të<br />
kërkimit shkencor dhe ka disa veçori metodologjike. Ai është kryer nga vetë ekipi i punonjësve<br />
sociale dhe psikologëve të qendrës së Shërbimeve Sociale dhe Psikologjike për Nënën<br />
dhe Fëmijën në nevojë pranë Klinikës <strong>Bethany</strong>, Tiranë. Për realizimin e tij janë përdorur një<br />
sërë metodash dhe teknikash.<br />
I. MBLEDHJA E TË DHËNAVE<br />
Intervista<br />
Metoda e preferuar në këtë studim është intervista, pasi ajo i sjell të gjalla përvojat e të<br />
intervistuarave. Intervista është përdorur në tri trajta klinike: si intervistë e strukturuar, e<br />
pastrukturuar dhe e hapur. Artit të të pyeturit dhe të të dëgjuarit i është kushtuar kujdes.<br />
Për të evituar dëmin, metoda e intervistës nuk është përdorur për qëllime feministe në këtë<br />
studim. Intervistimi i grave është ndikuar nga ajo që kanë ditur paraprakisht intervistueset<br />
apo vetë shtatzënat, nga ndikimet tipike maskuliniste të mjedisit apo edhe padija femërore.<br />
Intervistat në këtë studim nuk i kanë shpëtuar ndikimit nga karakteristikat personale të të<br />
intervistuarave apo historia e marrëdhënieve mes palëve. Ato janë influencuar nga realiteti<br />
“tani këtu!”.<br />
Në studim jepen të dhënat e përpunuara të pyetësorëve të zhvilluar me 46 nëna pjesëmarrëse<br />
kohët e fundit në projektin “Strehë për shtatzëninë në krizë”. Të intervistuarat kanë<br />
nivele të ndryshme arsimimi. Përqindjen më të lartë e zënë të intervistuarat me arsim tetëvjeçar<br />
(rreth 34.8%), përkundrejt të intervistuarave me arsim të mesëm (19.6%), të intervistuarave<br />
me arsim të lartë (10.9%), dhe atyre me arsim fillor (2.2%). Numri i të intervistuarave pa<br />
arsim është po aq i lartë (32.6%). Mosha e të intervistuarave varion nga 13-45 vjeç. Pyetësori<br />
përmban 26 pyetje gjysmë të strukturuara.<br />
13
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Vëzhgimi<br />
Vëzhgimi natyror është përdorur po aq gjerësisht sa edhe intervista. Terrenet sociale ku<br />
jetojnë gratë e përfshira në program gjatë dhjetë viteve të fundit para, gjatë dhe pas përfundimit<br />
të programit janë vëzhguar qëllimshëm sistematikisht. Objekt i vëzhgimit nuk janë<br />
vetëm sjellja e klienteve ndaj vetes dhe fëmijëve, por edhe ndërveprimi social me mikrosistemin<br />
e ndihmës. Unifikimi i standardeve të vëzhgimit është vështirësuar nga dilema<br />
etike të unikalitetit dhe privatësisë së<br />
mjedisit dhe stereotipave tipike të sjelljes.<br />
Përdorimi i emrave apo i ndonjë informacioni<br />
që mund ta identifikojë lehtë<br />
klienten është shmangur.<br />
Shpërndarja e të vëzhguarave është<br />
thuajse proporcionale (në kulturën<br />
rome 56,5%, përkundrejt 43,5% të vëzhguarave<br />
me prejardhje të bardhë).<br />
Të kuptuarit e kulturës së grave në program<br />
Të kuptuarit e kulturës së grave në<br />
program është përdorur si metodë ndihmëse.<br />
Gra të ardhura nga gjithë Shqipëria,<br />
nga jugu dhe veriu, gra rome,<br />
fshatare, qytetare, studente, emigrante,<br />
gra të shumë rrugëve të jetës, sjellin një<br />
kulturë shpirtërore, vlerore dhe materiale<br />
të larmishme. Në studim, kultura<br />
e tyre është parë si konstrukt social<br />
shpirtëror aktiv individual, pasi shpresa<br />
tek to ndërtohet a limitohet pikërisht<br />
nga kultura. Edhe fuqia për të vepruar<br />
limitohet po nga kultura.<br />
Në mosha të ndryshme, ndikimi i saj<br />
është interesant të vërehet.<br />
1. Rome<br />
2. E bardhë<br />
Total<br />
Rastet e vëzhguara sipas prejardhjes<br />
Frekuenca<br />
14<br />
12<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
1. 11-15 vjeç<br />
2. 16-20 vjeç<br />
3. 21-25 vjeç<br />
4. 26-30 vjeç<br />
5. 31-35 vjeç<br />
6. 36-40 vjeç<br />
7. 41-45 vjeç<br />
Total<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
26<br />
20<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
56.5<br />
43.5<br />
100.0<br />
11-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
2<br />
9<br />
14<br />
9<br />
7<br />
2<br />
3<br />
46<br />
Shpërndarja e të intervistuarave në studim sipas moshës<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
4.3<br />
19.6<br />
30.4<br />
19.6<br />
15.2<br />
4.3<br />
6.5<br />
100.0<br />
14
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Dokumentimi viziv<br />
Dokumentet vizive të krijuara gjatë praktikave të shërbimit i janë nënshtruar interpretimit<br />
sistematik për qëllime të studimit. Fotografitë e shtatëzanave dhe fëmijëve, filmimet, formatet<br />
për dokumente ligjore apo efekte arkivore kontribuojnë në autentizmin e studimit.<br />
Në të gjitha rastet, ato përdoren me miratimin paraprak të klientëve.<br />
Analiza e përvojave personale<br />
Në studim, përvojat personale analizohen si përvoja biografike, si rrjedhë e mendimeve<br />
dhe kuptimeve që ka shtatzëna për veten, fëmijën e lindur jashtë martese dhe kompleksitetin<br />
e situatës ku ndodhet. Shumë prej tyre sillen në trajtë vignetash.<br />
Analiza e përvojave personale ka vështirësi të shumëfishta. Analiza e traumave të përjetuara,<br />
ndarja dhe montimi i rrëfimeve autobiografike, serializimi i episodeve personale, copëzimi,<br />
kaotizmi shkakësor ndihmojnë në analizën e domethënies dhe konstruktit mendor të<br />
shtatzënës së braktisur.<br />
Shpesh ka qenë e vështirë të montohen historitë personale, ndërkohë që as trajtimi e as<br />
studimi nuk mund të mjaftohen me montime amatoreske. Këto janë disa nga vështirësitë që<br />
kanë dalë gjatë analizës së përvojave personale.<br />
Metoda narrative<br />
Ky studim i fokusuar tek shtatzënat në krizë, me qëllim prezantimin e të gjitha aspekteve<br />
të problemit, duke filluar nga episodi i mbetjes shtatzënë, emocionet e para mbi shtatzëninë,<br />
vuajtjet bashkë me fëmijën, dilemat e braktisjes, planet për veten dhe fëmijën, ndihma<br />
nga punonjëset sociale, psikologët dhe mjekët, është ndërtuar edhe mbi rrëfimet e punonjëseve<br />
të rasti për atë që kanë parë, ndjerë dhe mësuar në shërbim.<br />
II. MENAXHIMI DHE INTERPRETIMI I TË DHËNAVE<br />
Për studimin janë menaxhuar të dhëna të mbledhura nga metodat e sipërpërshkruara, të<br />
dhëna personale të dosjeve, të historisë së rasteve, shënimet e mbajtura gjatë trajtimit, etj. Të<br />
dhënat janë krahasuar brenda rastit, ashtu edhe me të dhëna të rasteve të tjera. Për efekte<br />
konfidencialiteti, ato mbahen dhe sillen në studim të koduara. Interpretimi dhe diagramimi i<br />
15
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
tyre ka qenë një proces shumë kompleks. Rrethanat në të cilat janë prodhuar dhe mbledhur të<br />
dhënat, njohja me rastin e vështirëson korelimin e faktorëve dhe variablave. Në këto kushte<br />
mund të jetë shtuar subjektivizmi në këtë studim kualitativ.<br />
III. ANALIZA KOMPJUTERIKE E TË DHËNAVE<br />
Të ndërgjegjshëm për rrezikun e subjektivizmit të metodave të mësipërme kualitative, të<br />
dhënat janë analizuar kuantitativisht me programin SPSS. Ato janë tabeluar dhe kompjuterizuar<br />
për t’u interpretuar.<br />
IV. SHKRIMI I STUDIMIT<br />
Sistemimi i gjetjeve dhe paraqitja në formën që keni në duar është fryt i një pune intensive<br />
ekipore.<br />
16
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
PJESA II<br />
ABUZIMET TIPIKE TË SHTATZËNAVE<br />
TË BRAKTISURA NË RREZIK<br />
17
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
18
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
NATYRA E KLIENTELËS SË PROGRAMIT<br />
PËR SHTATZËNINË NË KRIZË<br />
“Familja është mënyra e vetme për të jetuar, është vetë jeta, është e vetmja gjë që do të zgjidhte<br />
gjithkush.”- pohon psikologu francez Pier Bregon. Të zgjedhësh të ndërtosh një familje do të<br />
thotë në radhë të parë të zgjedhësh të respektosh veten dhe të tjerët. Dhe respekti vjen nga<br />
vetja e lirë dhe e fuqishme.<br />
Gratë pjesëmarrëse në programin “Strehë për shtatzëninë në krizë” nuk kanë shumë liri<br />
të zgjedhin familjen. Ato pengohen, siç e pranojnë edhe vetë, nga dhuna e skajshme.<br />
Jo gjithmonë janë të nevojshme fjalët për të zbuluar atë që fshihet brenda shpirtit të një gruaje.<br />
Është vetëm 16 vjeç. Vjen nga fshati, e pashkolluar. Nuk dihet si ka ardhur deri tek ne. As dihet nëse<br />
jashtë e pret ndokush. Nuk flet. Është e trembur. Vetëm qan. Duket tejet e traumatizuar. Sapo ka mësuar<br />
se është shtatzënë.<br />
”Dhe sa kohë më duhet të lind?”. Nuk e di sa muajsh është, e as që ishte shtatzënë.<br />
“Dua të lind, dua të lind sa më shpejt!” thotë e tmerruar. Në sytë e zgurdulluar projektohet frika e saj.<br />
“Më thoni dhe sa kohë më duhet të lind?” Zëri i bëhet dëshpërimisht më i qartë.<br />
“Edhe katër!”, dëgjon t’i thotë punonjësja sociale.<br />
Ajo u plandos. Nga duart e pafuqishme i rrëshqiti shamia e qullur. S’i duhej më. Buzët e thara<br />
mërmërisnin pa kuptim, si për të shoqëruar dihatjen e kraharorit të dalë nga kontrolli.<br />
F.<br />
Shumica janë viktima të dhunës thjesht sepse janë femra. Shtatzënia e tyre nuk përbën<br />
arsye frenimi për dhunuesit. Vetëm ¼ e tyre pohojnë se nuk kanë provuar dhunë fizikë mbi<br />
veten gjatë shtatzënisë. Të tjerat kujtojnë të fikura sa kanë vuajtur nga dhuna fizike e meshkujve<br />
të familjes.<br />
“Në shtatëzaninë e dytë, burri më keqtrajtonte aq rëndë saqë më plasi hemorragjia në shtëpi. Donte me<br />
çdo kusht të abortoja. I shpëtova nga duart dhe iu drejtova maternitetit ku m’u ofrua ndihmë nga<br />
punonjësja sociale dhe personeli mjekësor”.<br />
Rast i divorcuar<br />
19
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Shpesh shtatzënat në krizë<br />
manifestojnë të përditshmen e sjelljes<br />
femërore shqiptare që e ushqen vetë<br />
dominancën mashkullore. Veprimtaria<br />
dhe politika gjinore e luftës kundër<br />
dhunës ndaj gruas as që njihet prej një<br />
pjese të tyre.<br />
“Jam e pafuqishme të përballoj<br />
dhunën që ushtron bashkëshorti ndaj<br />
meje. Ai është më i fortë se unë”.<br />
E divorcuar<br />
Një pjesë e mirë e tyre vuajnë papunësinë<br />
1. E punësuar<br />
2. E papunë<br />
Total<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
5<br />
41<br />
46<br />
Tab.1 Shpërndarja e të intervistuarave sipas punësimit<br />
1. Fshat<br />
2. Qytet<br />
Total<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
11<br />
35<br />
46<br />
Tab 2. Shpërndarja e të intervistuarave sipas vendbanimit<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
10.9<br />
89.1<br />
100.0<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
23.9<br />
76.1<br />
100.0<br />
Në studim, përqindjen më të madhe të të intervistuarave e zënë të papunat (89.1%),<br />
krahasuar me të punësuarat që zënë 10.9%. Papunësia mes tyre duket se është e lidhur me<br />
mungesën e edukimit, me varësinë emocionale nga figurat të konsideruara prej tyre<br />
superiore, me mungesën e informacionit për tregun e punës dhe pritshmëritë sociale të<br />
grupit që i përkasin.<br />
1. Fshat (23.9%) 2. Qytet (76.1%)<br />
Shtatzënat në krizë, pavarësisht nga vijnë, relatojnë se dhuna ka qenë dhe është pjesë e<br />
jetës së tyre. Edhe në rastet që vijnë nga zonat e reja urbane (76.1% e të intervistuarave vijnë<br />
nga zonat urbane), ku modelet moderne të funksionimit janë bërë shpejt pasuri e grave,<br />
duke iu dhënë një shans më të madh zhvillimi dhe respekti për veten, dhuna është e egër.<br />
23.9% vijnë nga zonat rurale. Të ardhurat nga zonat rurale sjellin bashkë me historitë e dhunës<br />
fizike edhe rëndimin me turpin e përjetshëm dhe frikën për të kërkuar ndihmë. Ato vuajnë<br />
gjatë gjendjen e mungesës së vetndihmës dhe depresionit për shkak të “gjësë së turpshme”,<br />
siç shprehen vetë ato.<br />
“Të rritesh” në jetën e tyre zakonore do të thotë “të heqësh nga vetja dëshirat dhe të nënshtrohesh”.<br />
Një punonjëse rasti<br />
20
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Dhuna vërehet po aq dendur edhe tek<br />
gratë e ardhura nga zonat urbane, ku “të<br />
rritesh” do të thotë “mandat për më<br />
shumë krijimtari e pavarësi”. Ndërsa<br />
ndër gratë rome e të papuna, dhuna<br />
është e shprehur deri në mallkim.<br />
Në afro gjysmën e rasteve të<br />
intervistuara, partneri kërkon të jetë<br />
autoriteti i vendimeve për mbajtjen e<br />
fëmijës, pa konsideruar nevojat e nënës.<br />
Dhuna vjen nga gjithkah.<br />
Dhuna nga bashkëshorti<br />
Të dhënat tregojnë se në 45.7% të<br />
rasteve babai i fëmijës bëhet i dhunshëm<br />
duke dëshmuar një papërgatitje totale<br />
emocionale për krijimin e familjes dhe<br />
prindërimin. Ja si shprehet një prej të<br />
intervistuarave:<br />
“Ai vinte i pirë dhe më godiste me<br />
rrip, më fyente me fjalë, më kërcënonte,<br />
më trajtonte si kafshë”.<br />
e intervistuar rome<br />
1. S’ka qenë i dhunshëm as babai<br />
as njerëzit e afër<br />
2. Ka qënë i dhunshëm<br />
babai i fëmijës<br />
3. Ka qenë i dhunshëm babai<br />
4. Ka qenë e dhunshme nëna<br />
5. Me mua ka qenë e dhunshme<br />
motra e pamartuar<br />
6. Me mua ka qenë i dhunshëm<br />
vëllai i martuar<br />
7. Me mua ka qënë i dhunshëm vëllai<br />
i pamartuar<br />
Total<br />
46 100.0<br />
Tab. 3 Kush ka ushtruar dhunë fizike mbi ju gjatë shtatzënisë?<br />
1. E pranoi<br />
2. Nuk e pranoi<br />
3. Më gënjeu<br />
4. Më kërcënoi<br />
5. Më këshilloi të abortoja<br />
6. U zhduk<br />
Total<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
12<br />
21<br />
4<br />
3<br />
1<br />
2<br />
3<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
8<br />
13<br />
4<br />
4<br />
9<br />
8<br />
46<br />
Tab. 4 Cilat janë reagimet e partnerit për shtatzëninë?<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
26.1<br />
45.7<br />
8.7<br />
6.5<br />
2.2<br />
4.3<br />
6.5<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
17.4<br />
28.3<br />
8.7<br />
8.7<br />
19.6<br />
17.4<br />
100.0<br />
Abuzimi fillon kur njëri prej partnerëve i bën keq tjetrit. Shtatzënia prej meshkujve<br />
perceptohet si keqdashje e partneres, nevojë e saj për t’i bërë keq atij, për ta defamuar. Ai<br />
hakmerret me dhunë të egër të shumëfishtë: fizike, psikologjike, seksuale dhe emocionale.<br />
<strong>Studim</strong>et tregojnë se “një në katër gra abuzohen fizikisht” (Stereotipat gjinore). Tek shtatzënat e<br />
përfshira në programin e shtatzënisë në krize kjo shifër është tri herë më ë lartë ndër gratë e<br />
braktisura shtatzëna. Tri në katër prej tyre janë të dhunuara rendë fizikisht. Kjo e dhënë është<br />
21
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
më e lartë tek adoleshentet shtatëzana. Abuzimi fizik shndërrohet shpejt në një ndër shkaqet<br />
më të zakonshme të komplikacioneve fizike gjatë shtatzënisë.<br />
Gjatë viteve të punës me shtatzëna të braktisura është vënë re se abuzimet tipike fizike<br />
vijnë nga meshkuj të rritur në mjedise ku një apo disa nga faktorët e mëposhtëm janë të<br />
pranishëm:<br />
- Abuzime në fëmijëri,<br />
- Moskryerje e arsimit të detyruar,<br />
- Përdorim alkooli,<br />
- Papunësi,<br />
- Besim të ndryshëm fetar nga ai i partneres,<br />
- Prejardhje të ndryshme nga ajo e partneres,<br />
- Vështirësi ekonomike,<br />
- Marrëdhënie të dhunshme mes prindërve.<br />
Dhuna nga prindërit dhe familjarët biologjikë<br />
Prindërit bëhen të dhunshëm ndaj shtatzënës së braktisur. Siç tregojnë të dhënat e<br />
paraqitura pak më sipër, më i dhunshmi ndër familjarët është babai. Ai e tejkalon dhunën e<br />
ushtruar nga familjarët e tjerë.<br />
8.75% e të intervistuarave<br />
shprehen se babai ka qenë i<br />
dhunshëm fizikisht me to, por që<br />
edhe nënat nuk kanë qenë më<br />
pasive. Ato duke mos i mbrojtur<br />
shtatëzanat, bëhen pjesë e dhunës<br />
në emër të mbrojtjes së “nderit të<br />
familjes”. Shkalla dhe format e<br />
dhunës së prindërve varen nga<br />
niveli arsimor dhe kulturor i tyre.<br />
Edhe familjarët e tjerë nuk<br />
hezitojnë të ushtrojnë dhunë mbi<br />
Preferenca për<br />
vendosjen në<br />
familje<br />
Familje e origjinës<br />
Të jem e sigurtë<br />
Të jem e ushqyer<br />
Të jem e mbrojtur<br />
Të mos i tregojë njeriu<br />
për shtatzëninë time<br />
Të mos më fyejnë<br />
Të mos mendojnë keq për mua<br />
Të më respektojnë<br />
privatësinë time<br />
TOTAL<br />
Fillor<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
Tetë<br />
vjeçar<br />
2.2%<br />
10.9%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
Arsimi<br />
I<br />
mesëm<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
2.2% 34.8% 19.6%<br />
Tab. 5. Trajtimi i grave shtatzëna në raport me edukimin<br />
I lartë<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
10.9%<br />
Pa<br />
arsim<br />
2.2%<br />
.0%<br />
15.2%<br />
8.7%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
32.6%<br />
22
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
shtatzënat pa kurorë. 2.2% e të<br />
intervistuarave tregojnë për dhunë të<br />
ushtruar nga motrat e pamartuara. Dhuna<br />
e ushtruar nga vëllezërit e pamartuar<br />
haset më dendur se sa ajo e vëllezërve të<br />
martuar. Me sa duket të pamartuarit në<br />
familje introjektojnë fatin e keq të vetes.<br />
Ata frikohen se për shkak të shtatzënisë<br />
jashtë martese të motrës, do të mbeten të<br />
pamartuar dhe do t’ju duhet të vuajnë<br />
paragjykimet e komunitetit.<br />
Në mjediset familjare ushtrohet jo<br />
Preferenca për vendosjen<br />
nëfamilje<br />
Familja e origjinës<br />
Të jem e sigurtë<br />
Të jem e ushqyer<br />
Të jem e mbrojtur<br />
Të mos i tregojë njeriu njeriu<br />
Të mos më fyejnë<br />
Të mos mendojë keq<br />
Të më respektojnë<br />
TOTAL<br />
Prejardhja<br />
Rome E bardhë<br />
4.3%<br />
6.5%<br />
17.4%<br />
15.2%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
56.5%<br />
2.2%<br />
10.9%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
8.7%<br />
8.7%<br />
6.5%<br />
43.5%<br />
Tab. 6. Lidhja midis preferencës për vendosjen në familje dhe prejardhjes<br />
vetëm dhunë psikologjike e fizike, por edhe dhunë me anë të ushqimit. Mosplotësimi i<br />
nevojave bazë për ushqim ndikon në shëndetin fizik dhe mendor të shtatzënës, në sistemin<br />
imunitar dhe në fuqinë e saj për të përballuar të përditshmen. Shumë shtatzëna të braktisura<br />
të paarsimuara vijnë në program me sindromën e urisë, gjendje e cila do t’u manifestohet<br />
gjatë edhe pas lindjes.<br />
15.2 % e shtatzënave të braktisura të paarsimuara identifikojnë nevojën për të qenë të<br />
ushqyera si nevojën më madhore gjatë shtatzënisë. Ato shfaqin varësi më të shprehur për<br />
ushqim.<br />
Ndërkohë që vajzat e bardha rezulton të vuajnë më shumë sigurinë dhe stigmën nga opinioni<br />
publik, të braktisurat rome e vuajnë më shumë urinë gjatë shtatzënisë.<br />
Dhuna emocionale<br />
Abuzimi emocional është edhe më i dendur. Shtatzënat në krizë e vuajnë braktisjen, por<br />
në kushtet e nevojës për mbijetesë, pasojat e dhunës psikologjike e fizike lihen mënjanë.<br />
Gratë, të para tradicionalisht si pronë e meshkujve, si pronë e babait e pastaj e bashkëshortit,<br />
të mbetura shtatzënë jashtë kurore duket se dhunojnë “të drejtat e pronës” së tij. Paskësaj,<br />
dhunimi i integritetit trupor dhe psikologjik të shtatzënës shikohet si reagim normal<br />
mashkullor. Sjellja agresive e tyre dukshëm përforcohet nga normat sociale, faktorët<br />
situacionalë, qëndrimet, historitë dhe përvojat e mëparshme familjare.<br />
23
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Partnerët ose familjarët tregojnë zemërim dhe inat në intimitet dhe publik, duke e bërë<br />
shtatzënën të ndjehet e pavlerë dhe e turpëruar. Madje edhe pasojat e dhunës justifikohen<br />
si të arsyeshme për situatën.<br />
Pas lindjes e braktisi fëmijën për shkak të turpit.<br />
“Prindërve nuk mund t’iu çoja në derë një fëmijë për të cilin do të ndiheshin të turpëruar. Si të<br />
përgjigjeshin kur t’i pyesnin “I kujt është ky?”.<br />
Mjekra i dridhet. Dhe jo vetëm ajo. Lot nuk ka më. Duart e vendosura mbi bark, sikur të kërkojnë<br />
fëmijën që ka qenë aty deri para pak.<br />
Djali që dashuronte e zhgënjeu. E priti duke fshehur shtatzëninë nga prindërit dhe nga të gjithë të<br />
tjerët deri në muajin e tetë. Po ai nuk u bë i gjallë. Familjarët u tërbuan. Derdhën mbi të të gjithë<br />
dhunën dhe mallkimin e mundshëm. Erdhi në klinikën <strong>Bethany</strong> për t’u strehuar.<br />
“Nuk do t’i fal kurrë të gjithë ata që më bënë të braktis një foshnje! Në emër të duarve të vogla që<br />
dridheshin si të më thonin “Mos më lër!” Duart mbi bark i ngrijnë. Dërrmimi nuk njeh më kufi. Ajo do<br />
të vijojë të marrë këshillim për të zhbërë efektet e traumës.<br />
M. 18 vjeçe<br />
Shtatzënat me arsim tetëvjeçar duket se e vuajnë më shumë bjerrjen e imazhit të vetes<br />
dhe të familjarëve në publik. Ato përpos që ndjejnë një nivel të lartë kërcënimi për veten<br />
dhe fëmijën, vuajnë tek kërkojnë të ruajnë edhe imazhin e të tjerëve.<br />
Abuzimet psikologjike që raportohen më dendur nga shtatzënat e braktisura janë:<br />
Fyerjet<br />
Duke konsideruar gjendjen fizike dhe emocionale të shtatzënës së braktisur dhe ndryshimet<br />
në sistemin imunitar të saj, fyerjet e vazhdueshme prej të atit të fëmijës dhe familjarëve sjellin<br />
një faturë të lartë dëmi për mirëqenien mendore dhe fizike, si dhe vetë jetën e saj.<br />
Mohimi i dashurisë<br />
Në kohën e sjelljes në jetë të fëmijës, mungesa e mbështetjes emocionale dhe lidhjeve<br />
afektive me të afërmit përjetohet si dhunë psikologjike. Braktisja pasohet me vetmi dhe<br />
vetëvlerësim të ulët, elementë këto që destruktojnë mirëqenien mendore dhe emocionale të<br />
24
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
nënës, dëmtojnë përpjekjet për të zotëruar situatën. Dashuria e mohuar për shtatzënën ndikon<br />
në gatishmërinë e saj për atashim me fëmijën.<br />
“Pashë atë në ëndërr. Më kërkonte të largohesha nga qyteti! E nëse nuk ikja, do të na vriste të dyjave:<br />
edhe mua edhe vajzën. Na kërcënonte më gurë. U zgjova e trembur! Ai nuk më ka pas kërcënuar kurrë me<br />
vrasje! A mos i ka shkuar në mënd tani? Si ta ruaj vajzën? Se ai e bën!”.<br />
E. 19 vjeç<br />
Neglizhimi<br />
Për një pjesë të shtatzënave, neglizhimi nuk është dukuri e re. Ai është pjesë e rritjes dhe<br />
marrëdhënies më partnerin, por neglizhimi i menjëhershëm dhe total i vetes gjatë shtatzënisë ka<br />
shkak dhunën dhe frikën. Neglizhimi, përpos interesave, prek kujdesin për veten dhe higjienën<br />
personale. Pamja dhe era e trupit dëshmojnë vetëneglizhimin total që pason neglizhimin nga të<br />
tjerët e rëndësishëm.<br />
Poshtërimi<br />
Poshtërimi raportohet dendur prej shtatzënave të braktisura. Ai vjen si nga familja e<br />
origjinës, nga partneri ashtu edhe nga të tjerët përreth duke marrë shpesh përmasa të<br />
marxhinalizimit social.<br />
“Nuk shkoj dot më në lagje. Atje të gjithë e dinë punën time dhe nuk më flasin. Asnjë njeri s’më<br />
flet. Madje djemtë e dajës më kanë kërcënuar se nëse më shohin prapë në lagje..., do të më zhdukin! I<br />
kam turpëruar të gjithë, më thonë. Edhe mua më vjen shumë turp për çfarë kam bërë...”<br />
S.18 vjeç<br />
Poshtërimi ndikon drejtpërdrejt në shëndetin mendor të shtatzënës. Përjetimi i poshtërimit<br />
prej njerëzve të rëndësishëm ngacmon emocionet negative, bën të bllokohet dopamina në<br />
hipotalamus, gjë që pengon racionalitetin në marrjen e vendimeve.<br />
Si pasojë e ushtrimit të dhunës fizike, emocionale dhe psikologjike tek shtatzënat në<br />
krizë, gjatë shërbimit vërehen karakteristika të individit të traumatizuar dhe depresuar:<br />
25
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
• Të ndjerit e pashpresë dhe e mërzitur;<br />
“Kam menduar gjatë për atë që do të bëj me bebin. Do ta le në shtëpinë e foshnjës. Nuk jam e zonja ta<br />
rris. Unë nuk isha e zonja të bëj për vete burrin që desha e jo të rris një fëmijë! Nuk kam asnjë profesion.<br />
Çfarë pune do të filloj unë... Pastruese??? Kush më merr në punë. Ne jevgave nuk na marrin për të<br />
pastruar shtëpitë. Edhe po fillova punë si pastruese aty ku thotë Oneda (punonjëse sociale e SHSB), me<br />
atë rrogë të vogël, a mund të mbaj fëmijën? Le që nuk kam nerva të qeta për ta rritur ... Dua të vdes!”<br />
A. 19 vjeç<br />
• Vetëvlerësim i ulët;<br />
“Eh, tani e kam marrë damkën për jetë! Tani s’kam të drejtë të hap gojën për asgjë!”<br />
V. 23 vjeç<br />
• Lodhje shumë e madhe;<br />
• Ndryshim i orareve të gjumit;<br />
• Humbje e kënaqësisë nga aktivitetet që<br />
më parë jepnin kënaqësi;<br />
“Kam pasur shumë dëshirë të bëja punë dore. Ndoshta po të rinis, do të filloj t’i shes, Puna e dorës<br />
do të më ndihmonte të humbisja edhe mendjen, por nuk kam fuqi. Sa herë që marr të bëj diçka, më<br />
këputen duart”.<br />
V. 17 vjeç<br />
• Sjellje vetëshkatërruese si pirja e duhanit, mungesa e higjienës;<br />
• Probleme me marrëdhëniet, tendenca për t’u mbrojtur edhe kur kjo nuk është e nevojshme;<br />
“U zura me të zonjën e shtëpisë. Prapë më pyeti pse u ktheva vonë. I bërtita dhe i thashë të mos<br />
ndërhynte në jetën time”.<br />
B. 16 vjeç<br />
• Çrregullime të të ngrënit: anoreksi/bulimi;<br />
• Çrregullime të gjumit: gjumë i tepruar/<br />
mungesë gjumi, ëndrra të frikshme;<br />
26
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
“Më gjuanin me gurë në ëndërr...”, “Më vinte një gjarpër i madh i zi rrotull!”, “Më ndiqte një qen<br />
që lehte pa pushim!”, “Rashë nga një lartësi!”, “Po mbytesha...!” janë leitmotivet e ëndrrave që sjellin në<br />
këshillim shtatëzanat në krizë.<br />
Një këshilluese<br />
• Izolim social;<br />
N. vetëm 17 vjeç troket në derë dhe si të mos donte të shqetësonte kënd, u ul në cep të kolltukut. Sytë<br />
i mbante poshtë dhe gishtat i vriste me njeri tjetrin. Nuk foli për pak kohë e më pas, si të donte të çlirohej,<br />
tha me një frymë: “Kam mbetur shtatzënë!”. Nga sytë i breshëruan lot. “Jam e vetme. Familja më ka<br />
braktisur. Ata nuk e pranojnë lidhjen që kam me një djalë. Ai është jevg. Për ta është turp që unë të<br />
martohem me një jevg!” Dhe koka iu këput mbi dorën e pafuqi.<br />
“Ju lutem, më ndihmoni!” mundi të thotë para se të përhumbej përsëri në hallin e saj.<br />
Punonjësja e rastit<br />
• Vështirësi në mbajtjen e marrëdhënieve sociale;<br />
Klientja nuk ishte paraqitur në takimet e grupit dhe ato individuale, edhe pse Fatosi (shoferi i SHSB)<br />
i kish shkuar disa herë për ta marrë. I mungonte dëshira për të marrë pjesë. Në takimin e kërkuar me<br />
këmbëngulje nga punonjësja sociale ajo thotë: “Nuk mund të vij! Dua të rri vetëm! Më lodhin njerëzit!<br />
Sa nisem për të dalë ndihem e këputur! Më duket se kam harruar të flas!”<br />
Punonjëse sociale<br />
• Frikë prej përjashtimeve apo dështimeve;<br />
• Apati dhe irritueshmëri në lëvizjet fizike;<br />
• Ndjenja dhe gjendje që askush nuk i kupton;<br />
Pavarësisht kontratës më familjen strehuese ku kujdesi për të është primari, K nuk përpiqet të marrë<br />
pjesë. Ajo ka humbur besimin se dikush mund të kujdeset për të; nuk është në gjendje të kontrollojë<br />
emocionet; bën monologë pafund të dhimbshëm dhe është përgjithësisht nervoze.<br />
Nga shënimet e seancës<br />
• Mungesë bashkëpunimi me punonjëset e ndihmës<br />
• Probleme me abuzimin e substancave: duhanit, kafesë dhe qetësuesve.<br />
27
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Si pasojë e dhunës, shumë shtatëzana fillojnë duhanin. Krahasuar me shtatzënat që nuk<br />
pinë duhan, ato janë më të rrezikuara ndaj aborteve spontane, plasjeve para kohe të<br />
membranave, hemoragjive gjatë tremujorit të dytë dhe të tretë të shtatzënisë. Zhvillimi<br />
intrauterin i fetusit është më i rrezikuar tek ato që marrin duhan. Në programin për<br />
shtatzëninë në krizë, është vënë re se foshnjat e nënave duhanpirëse lindin me peshë më të<br />
vogël krahasuar me fëmijët e tjerë.<br />
Edhe konsumi i kafesë shtohet paralelisht me rritjen e stresit nga shtatzënia e padëshiruar.<br />
Klientet raportojnë dëshirë për të pirë kafe edhe pse më parë nuk e kanë pirë. Si efekti i<br />
kafeinës ashtu edhe aspekti social i pirjes së kafesë bëhen nxitës të varësisë së re.<br />
Zgjatja e dorës drejt qetësuesve fillimisht duket shpërblyese: disa orë gjumi më shumë,<br />
më pak dhimbje koke, frymemarrje më e rregullt. Kërkimi i qetësuesve rritet. Shtatëzënat në<br />
krizë insistojnë të kenë «sikur edhe një paracetamol !», pavarësisht shpjegimit se medikamentet<br />
e kalojnë barrierën placentare dhe ngacmojnë mjedisin e fetusit.<br />
Dhuna seksuale<br />
Abuzimi seksual është shpeshherë zanafilla e krizës. Shumë shtatzëni janë produkt i<br />
dhunës. Me sa duket, “derisa pushteti shoqëror të shpërndahet në mënyrë më të barabartë, derisa roli<br />
gjinor mashkullor të ndahet nga dominimi mbi gratë, derisa të zhvillohen norma që vërtetë e mbështesin<br />
barazinë, mungesën e dhunës, pak gjasa ka të shohim ndryshimin në statistikat e abuzimeve fizike,<br />
emocionale, apo seksuale”. (Stereotipat dhe rolet gjinore, përkthim)<br />
Shpesh shtatzënia ndodh pikërisht për shkak të marrëdhënieve të përdhunshme seksuale.<br />
17.4% e partnerëve zhduken nga marrëdhënia pas shtatzënisë.<br />
Të dhënat e tab. 7 mjaftueshëm tregojnë se shtatzënia ndodh në marrëdhëniet e dhunshme,<br />
në bashkëjetesë të brishtë, martesë pa kurorë, mardhëniet jashtëmartesore, lidhjet dashurore,<br />
etj. Në të gjitha rastet, marrja e përgjegjësisë së shtatzënisë nga partneri është problematike.<br />
8.7% e partnerëve që bashkëjetojnë zhduken kur mësojnë për shtatzëninë. 4.3% këshillojnë<br />
abortin. 1/6 i rezistojnë pranimit të atësisë. Vetëm 6.5 % e partnerëve pa kurorë e pranojnë<br />
shtatzëninë duke ndihmuar që fëmija të vijë i qetë në jetë. Të tjerët janë agresivë kërcënojnë,<br />
nuk pranojnë, ose inkurajojnë abortin.<br />
28
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Reagimet e partnerit<br />
Episodi i mbetjes shtatzënë<br />
E pranoi<br />
Nuk e<br />
pranoi<br />
Më gënjeu<br />
Më<br />
kërcënoi<br />
Më<br />
këshilloi<br />
të abortoja<br />
U zhduk<br />
Njohja me një djalë<br />
Njohja me një burrë të martuar<br />
Bashkëshorti juaj me kurorë<br />
Bashkëshorti juaj pa kurorë<br />
Marrëdhënie seksuale rastësore<br />
TOTAL<br />
Tab. 7 Reagimi i partnerit ndaj shtatzënisë<br />
.0%<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
6.5%<br />
.0%<br />
17.4%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
15.2%<br />
2.2%<br />
28.3%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
6.5%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
8.7%<br />
6.5%<br />
.0%<br />
6.5%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
19.6%<br />
6.5%<br />
.0%<br />
.0%<br />
8.7%<br />
2.2%<br />
17.4%<br />
Nëna më vdiq kur unë isha 2 muaj shtatzënë. Babai ishte shumë i thyer në moshë. Vëllezërit shikonin<br />
punën e tyre. Shpresoja që djali që më kish premtuar për të lidhur familje do të vinte të fliste me tim atë<br />
dhe vëllezërit. Por kjo nuk ndodhi kurrë. Babai dhe vëllezërit më fajësuan mua për atë që më kishte<br />
ndodhur. Të gjithë u bënë një kundër meje. Për ta, unë isha “turpi i familjes”, “qelbësirë” dhe “zuskë”.<br />
“U dhembnin sytë të më shikonin” dhe më larguan me dhunë nga shtëpia. Me vete mora vetëm një<br />
batanije. Kam fjetur rrugëve, nëpër ara dhe mullarë. Barku më rritej, rrobat nuk më bënin. Njoha një<br />
grua që më tregoi për qendrën <strong>Bethany</strong>.<br />
Sot jam e qetë. Vërtetë i kam humbur të gjitha dhe të gjithë, por kam vajzën time. Peng kam turpërimin<br />
që më ka bërë ai djali. Ka mbushur të gjithë fshatin. “Nuk është fëmija im”, thotë akoma. “Ajo me kë nuk<br />
shkonte!” Në gji më vlon hakmarrja për të, por kur shoh këtë engjëll në krahët e mi, mendja më ndryshon.<br />
Ajo më ndihmon të harroj të shkuarën. Me të kam përpara një jetë të re…..<br />
P. 24 vjeç<br />
Pasojat e abuzimit te fetusi<br />
Dëshira për ta jetuar jetën cilësisht kultivohet që kur foshnja është fetus. Përmes reagimeve<br />
emocionale të nënës, dashurisë që ajo ka për jetën, luftës që bën për ekzistencë, fëmija mëson<br />
të rritet, zhvillohet dhe luftojë sëmundshmërinë. Të jetuarit nën stres gjatë shtatzënisë<br />
predisponon uljen e rezistencës së fëmijës pas lindjes dhe vonon bërjen gati të nënës dhe<br />
fëmijës për atashim, e cila është lidhja emocionale më e rëndësishme gjatë fëmijërisë, që<br />
përbëhet nga dy elementë shumë të rëndësishëm: dashuria dhe siguria. Atashimi buron<br />
29
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
nga predispozicioni biologjik dhe është prelud i kontakteve të ngushta dhe bashkëveprimit<br />
me nënën që herët në shtatzëni.<br />
Shpesh e sheh të qajë. Dhimbja dhe trishtimi i janë shkaktuar nga një djalë që e mashtroi. Dritës i<br />
duhet të durojë dhimbjen e shkaktuar jo vetëm nga partneri, por edhe nga familja. Të gjithë e braktisën.<br />
Turpi dhe thashethemet u dukeshin një barrë e madhe, më e rëndë se barra e vetmisë së Dritës.<br />
“Nuk do ta abortoj fëmijën. Kam humbur shumë: familjen, të dashurin! Nuk dua ta humb fëmijën.<br />
Është shpresë për mua! Dhe foshnja nuk ka faj!”. Edhe pse në dhimbje, ajo po bëhet gati për të qenë nënë.<br />
Këshilluesja e rastit<br />
Në kushtet e dhimbjes së madhe, raportet me fetusin bëhen problematike. Raportet e<br />
rënduara afektive me fetusin defavorizojnë përshtatjen dhe shëndetin emocional të fëmijës,<br />
predispozojnë vështirësi të rritjes.<br />
Fëmija i saj i parë vinte nga një marrëdhënie jo e qëndrueshme dashurie. Asnjëherë nuk arrin të<br />
përqendrohet deri në fund të detyrave. Ka probleme dhe vështirësi të shumta në shkollë. Është diagnostikuar<br />
me ADHD. Gjatë shtatzënisë së dytë, klientja po përjeton thuajse të njëjtën situatë: vuajtjet e<br />
saj emocionale janë të pafund. “Kam frikë edhe për këtë!” dridhet ajo kur mëson se turbullimet emocionale<br />
të nënës kompromentojnë zhvillimin e mëvonshëm të fetusit.<br />
Një këshilluese<br />
Fetusi rrezikohet nga vulnerabiliteti fizik, emocional dhe social i nënës. Duket se fëmija<br />
hiperaktiv i rastit të mësipërm është produkt ogur i krizave.<br />
30
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
PJESA III<br />
SHTATZËNAT<br />
NË PROGRAM<br />
31
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
GJENDJA EMOCIONALE, MENDORE DHE FIZIKE<br />
E SHTATZËNËS SË BRAKTISUR<br />
Konglomerat gjendjesh, përhumbjesh, dhimbjesh, shpresash të prera në mes, zhgënjimesh<br />
sjellin shtatzënat në krizë. Ato komprometohen nga vështirësitë ekonomike, statusi në familje,<br />
niveli arsimor, historia e abuzimeve, mekanizmat mbrojtës negativë, etj.<br />
Rreziku i trafikimit<br />
Shtatzënat e trafikuara dhe fëmijët e lindur jashtë kurore janë të ekspozuar ndaj trafikantëve<br />
dhe trafikimit. Sipas Nenit 3 të Protokollit të UN për Trafikimin “trafikim i personave” do të<br />
thotë “rekrutim, transportim, transferim, strehim apo pranim i personave, nëpërmjet kërcënimit apo<br />
përdorimit të forcës dhe formave të tjera të shtrëngimit, të rrëmbimit, të mashtrimit, të forcës abuzuese<br />
apo të pozitës vulnerabile apo të marrjes ose pranimit të pagesës apo përfitimit për të arritur pëlqimin e<br />
personit që ka kontroll mbi personin tjetër, për qëllime shfrytëzimi. Shfrytëzimi përfshin, minimumi<br />
shfrytëzimin për prostituimin e të tjerëve apo forma të tjera të shfrytëzimit seksual, punës me forcë apo<br />
shërbimit, skllavërisë apo praktikave të tjera të ngjashme me skllavërinë, robërimit apo heqjen e organeve”.<br />
Dhe në kushtet e braktisjes, denigrimit dhe mungesës së shpresës, shtatzënat e braktisura<br />
janë gati për trafikim. Më poshtë po rendisim disa të dhëna që i bëjnë shtatëzanat e braktisura<br />
dhe fëmijët e lindur prej tyre të rrezikuar nga trafiku dhe trafikantët e qenieve njerëzore.<br />
Arsimimi<br />
Shtatzënat e braktisura janë më së shumti të paarsimuara dhe të papërgatitura për tregun<br />
e punës. Të braktisurat në krizë me arsim tetëvjeçar dhe të mesëm janë përgjithësisht nga<br />
fshati dhe ato të paarsimuara ose me arsim të lartë janë nga qyteti. Nivelet e braktisjes së<br />
arsimit në qytet janë të konsiderueshme, romet dhe vajzat nga minoritete të tjera në shifra<br />
32
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
më të larta. Të paarsimuarat në qytet<br />
janë më të ekspozuara ndaj stuhisë urbane,<br />
e cila është më e rëndë për vajzat e<br />
paarsimuara (1 nga fshati:14 nga qyteti)<br />
dhe për universitaret e diplomuara (1<br />
nga fshati:4 nga qyteti) Çuditërisht,<br />
rreziku i shtatzënisë problematike rritet<br />
tek vajzat me arsim të mesëm nga fshati.<br />
Në kërkim të një jetë më të mirë, të një<br />
Fillor<br />
8-vjeçar<br />
I mesëm<br />
I lartë<br />
Pa arsim<br />
Total<br />
Arsimimi<br />
Fshat<br />
0<br />
6<br />
3<br />
1<br />
1<br />
11<br />
Tab. 8 Niveli arsimor i shtatzënave të braktisura<br />
Vendbanimi<br />
vetkoncepti në dukje më të shëndoshë ato vuajnë pasojat e përfshirjes në raporte intime si<br />
rrugë të emancipimit dhe daljes nga stili i jetës në fshat.<br />
Shtatzënat e paarsimuara në krizë jo vetëm që nuk ndihmohen nga familja e origjinës,<br />
por nuk kanë as shprehi të vetndihmës. Mundësitë e mbështetjes mbeten jashtë<br />
gjeneosistemit, e kur ai nuk vepron, “shërbesa” të tjera si ato të “gjetjes së një pune jashtë<br />
shtetit”, “të një njeriu të mirë që do të rrisë fëmijën” që në të përditshmen tonë janë karrema të<br />
trafikimit, gjenden aty, të gatshëm për të vepruar.<br />
Më tha burri i motrës: “Ma jep mu çunin!” Kunata e tij njeh një familje në Greqi që s’ka fëmijë,<br />
është e pasur dhe kërkon një fëmijë!<br />
Kliente<br />
Sa vetëm janë shtatzënat kur mësojnë mbi të vërtetën e tyre?<br />
Qytet<br />
1<br />
10<br />
6<br />
4<br />
14<br />
35<br />
MOSHA<br />
11-15 vjeç<br />
16-20 vjeç<br />
21-25 vjeç<br />
26-30 vjeç<br />
31-35 vjeç<br />
36-40 vjeç<br />
41-45 vjeç<br />
TOTAL<br />
Partneri<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
10.9%<br />
Nëna<br />
.0%<br />
6.5%<br />
10.9%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
21.7%<br />
Mbështetja e parë kur mësuat se ishit shtatzënë<br />
Motra Vëllai Shoqja Komshia<br />
.0%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
13.0%<br />
Tab.9 Burime të mbështetjes në momentet e para të shtatëzanisë<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
6.5%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
13.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
6.5%<br />
.0%<br />
.0%<br />
15.2%<br />
Të afërmit<br />
.0%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
15.2%<br />
Asnjë njeri<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
33
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Humbja lidhjeve me ekosistemin familjar<br />
Shpesh familja biologjike çorientohet kur mëson për shtatzëninë e vajzës dhe kupton se nuk ka<br />
alternativë aborti. Jo gjithmonë, po gjithsesi shpesh, anëtarët e familjes, pjesa femërore e saj e<br />
mëson që herët shtatzëninë. Nënat janë ndër të parat që njihen me faktin, por ato nuk arrijnë më<br />
shumë se në 21.7% të rasteve të jenë mbështetëse. Maskulinizmi brenda familjes është i fortë,<br />
veçanërisht “ndjesitë mashkullore” të vëllezërve. “Të edukuar për t’i mbrojtur motrat” (nënkupto<br />
pastërtinë morale të familjes) (studimi “Analiza gjinore e teksteve të shkollës fillore”), vëllezërit<br />
tentojnë të kundërshtojnë dhunshëm shtatzëninë jetime në familje. Mbështetja e tyre është në<br />
nivele minimale krahasuar me aktorë të tjerë të familjes dhe të mjedisit të afërt, vetëm 6.5%. Dhe<br />
mbështesin vetëm motrat me moshë të shkuar. Asnjë shtatzënë nën moshën 35 vjeç nuk raporton<br />
të ketë gjetur mbështetje tek pjesa mashkullore e familjes. Fakti se 4,3% e vajzave raportojnë se<br />
nuk mbështeten nga askush, se mbeten fillikat vetëm dhe pa mbështetje të lë të besosh se ato<br />
mbeten pre e trafikut, trafikantëve dhe vulnerabilitetit traumatik.<br />
Nevoja për përmirësime në gjeneosistem<br />
Shtatzënat e braktisura shpesh shikojnë se zgjidhja vjen vetëm nga përmirësimi i sistemit<br />
ku jetojnë. Ato kërkojnë ndryshim të tij për një jetë më të mirë e të sigurtë për veten dhe<br />
fëmijën.<br />
Shtatzënat e braktisura rome e shikojnë fatin e tyre të lidhur më shumë me familjen. Ato<br />
kërkojnë që pikërisht aty të përmirësohet situata. Apeli për kushte më të mira jetese është i<br />
lartë. Brenda komunitetit rom ka një<br />
tendencë homogjenizimi minoritar. Por,<br />
edhe pse e shikojnë perspektivën e tyre<br />
dhe të fëmijës pranë familjes së origjinës,<br />
romet vuajnë paaftësinë për të<br />
komunikuar gjendjen e tyre dhe për t’u<br />
pranuar.<br />
Siguria është një nevojë e ndjerë<br />
Përmirësimi<br />
Në<br />
Prejardhja familjen e<br />
origjinës Komunikimi Siguria<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
TOTAL<br />
13.0%<br />
4.3%<br />
17.4%<br />
13.0%<br />
6.5%<br />
19.6%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
8.7%<br />
Tab 10. Projektimi i ndryshimeve në gjeneosistem<br />
Tjetër<br />
15.2%<br />
15.2%<br />
30.4%<br />
Kushtet<br />
e jetesës<br />
10.9%<br />
13.0%<br />
23.9%<br />
34
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
barabar si në mjediset rome ashtu edhe në ato të bardha. Shtatzënat e bardha kanë më shumë<br />
pretendime për cilësinë e jetës së fëmijëve. Ndërsa romet kërkojnë të përmirësojnë familjen<br />
prindërore, të bardhat kanë një tendencë më të madhe për shkëputje nga mjedisi familjar.<br />
Punësimi i shtatzënave të braktisura<br />
Papunësia në qytet duket të jetë faktor<br />
i lidhur ngushtësisht me shtatzëninë<br />
jashtë kurore. Të jetuarit në qytet<br />
predisponon ekspozim më të madh ndaj<br />
dhunës seksuale dhe braktisjes. Aty<br />
prania e komuniteteve heterogjene duket<br />
Fshat<br />
Qytet<br />
Total<br />
Vendbanimi<br />
Punësimi<br />
E punësuar E papunë<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
10.9%<br />
Tab. 11 Niveli i punësimit në shtatëzanat e braktisura<br />
21.7%<br />
67.4%<br />
89.1%<br />
se e nxisin më shumë braktisjen e shtatëzanave. Edhe pse është kështu, papunësia është<br />
faktor aq madhor, sa martesën shumë vajza të reja e shikojnë si mjet shpëtimi nga situatat e<br />
vështira ekonomike.<br />
Rreziku i braktisjes së fëmijës<br />
Prejardhja<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
Total<br />
Nuk e<br />
kanë<br />
braktisur<br />
fëmijën<br />
54.3%<br />
32.6%<br />
87.0%<br />
E<br />
braktis<br />
se kam<br />
turp ta<br />
mbaj<br />
Arsyet e braktisjes<br />
E E braktis<br />
braktis se nuk<br />
se nuk mund<br />
e dua ta rris<br />
Fëmijët e lindur nga nëna qytetëse<br />
duket se janë më pak të ekspozuar ndaj<br />
braktisjes krahasuar më fëmijët e lindur<br />
nga nëna fshatare. Alternativa e birësimit<br />
është më e njohur dhe më e pranuar në<br />
qytet.<br />
Qytetaret që i mbajnë vetë fëmijët takohen<br />
4 herë më shpesh se sa vajzat nga fshati.<br />
Mundësitë që ofron qyteti janë më të mëdha, aty edhe paragjykimi është më i vogël se<br />
në fshat. Megjithatë, shumë nëna nuk artikulohen për braktisjen ose jo të fëmijës gjatë qëndrimit<br />
në program.<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
Tab. 12 Arsyet e braktisjes së fëmijës<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
E braktis se<br />
dua të<br />
shpëtoj nga<br />
gjithë<br />
situata ku<br />
jam<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
E braktis<br />
se di që ka<br />
familje që<br />
duan ta<br />
birësojnë<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
35
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Rreziku i rënies pre e trafikantëve të fëmijëve është shumë i madh. Neni 3, pika c e<br />
Protokollit të UN për Trafikimin thotë:<br />
“Rekrutimi, transportimi, strehimi apo pranimi i fëmijës për qëllime shfrytëzimi do të konsiderohet<br />
“trafikim personash” edhe nëse kjo gjë nuk përfshin asnjë nga mjetet e përdorura në paragrafin e<br />
mësipërm të këtij neni; Shitja e fëmijëve do të thotë çdo veprim shitblerjeje ku fëmija transferohet nga<br />
një person apo grup personash tek një tjetër me shpërblim apo ndonjë arsye tjetër.”<br />
Mosnjohja e shërbimeve sociale<br />
Pjesa dërrmuese e shtatzënave në<br />
nevojë nuk e njohin shërbimin social.<br />
Edhe kur kanë dëgjuar për të, e<br />
konceptojnë si shërbim bamirësie. Ato<br />
raportojnë frikë, mosbesim, pasiguri kur<br />
takohen për herë të parë me punonjësen<br />
sociale. Gati 15.2% e tyre besojnë se<br />
shërbimi social dhe ndihma e punonjësit<br />
social janë një e mirë shumë e madhe për<br />
t’u besuar. Ndërkohë që frika, pasiguria<br />
dhe turpi në përmasa e tejkalojnë<br />
besimin.<br />
Të dhënat dëshmojnë se 39.1% e<br />
rasteve të mbetjes shtatzënë janë<br />
produkt i bashkëjetesës pa kurorë. Ky<br />
fakt tregon se martesa vonon të<br />
Prejardhja<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
Total<br />
Ndjenja kur kontaktuat punonjësin social<br />
E mirë<br />
shumë e<br />
madhe<br />
për t’u<br />
Zor Frikë Besim Gjykim Pasiguri besuar<br />
8.7%<br />
8.7%<br />
17.4%<br />
15.2%<br />
4.3%<br />
19.6%<br />
19.6%<br />
13.0%<br />
32.6%<br />
Tab. 13 Kontakti i parë me shërbimin social<br />
1. Njohja me një djalë<br />
2. Njohja me një burrë të martuar<br />
3. Bashkëshorti juaj me kurorë<br />
4. Bashkëshorti juaj pa kurorë<br />
5. Marrëdhënie seksuale rastësore<br />
TOTAL<br />
Tab 14. Lidhja para shtatzënisë<br />
realizohet. Të braktisurat shprehen se janë partnerët ata që nuk preferojnë të lidhen në martesë<br />
ligjore. Meshkujt mesa duket kërkojnë mandat më të gjatë lirie. Mbase për ta është më e<br />
lehtë të zgjidhin martesën në momentin që duan.<br />
23.9% e të intervistuarave shprehen se shtatzënia ka ardhur nga njohja rastësore me një<br />
djalë. Ato ankohen se janë mashtruar.<br />
.0%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
8.7%<br />
2.2%<br />
10.9%<br />
11<br />
4<br />
9<br />
18<br />
4<br />
46<br />
4.3%<br />
10.9%<br />
15.2%<br />
Frekuenca (nr) Përqindja (%)<br />
23.9<br />
8.7<br />
19.6<br />
39.1<br />
8.7<br />
100.0<br />
36
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Ja si shprehen disa prej tyre:<br />
“Më mashtroi!”, “Më gënjeu”!<br />
“Më tha se do të martohej me mua!”<br />
8.7% e të intervistuarave pohojnë se shtatzënia u ka ardhur nga marrëdhënia me burra të<br />
martuar. Një pjesë shprehen se në momentin e njohjes nuk e kanë ditur që ata kanë qenë të<br />
martuar. Ato janë gënjyer ose, thjesht, kanë pranuar të gënjehen prej tyre. Në të gjitha rastet,<br />
ato raportojnë se kur partnerët kanë mësuar për shtatzëninë janë larguar menjëherë për të<br />
hequr nga vetja përgjegjësinë.<br />
“Më premtoi një jetë më të mirë dhe unë u gënjeva!”<br />
Gjendja shëndetësore e shtatzënave në krizë<br />
Shëndeti mendor i shtatzënave të braktisura është i rënduar si pasojë e dhunës/traumave<br />
që kanë përjetuar. Mostrajtimi mund të sjellë pasoja për një kohë të gjatë, madje për gjithë<br />
jetën. Për të trajtuar aspekte të shëndetit mendor janë bërë takime me psikologë në qendër.<br />
Përpos, çdo shtatzënë e braktisur informohet përmes klasave për kujdesin për veten,<br />
shëndetin, fazat e zhvillimit të fetusit, procesin e gjidhënies, lindjen, ndryshimet psiko-sociale<br />
gjatë shtatzënisë, dietën, etj.<br />
37
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
DREJTIMET E NDIHMËS NË PROGRAMIN<br />
E SHTATZËNISË NË RREZIK<br />
Ndihma që jepet në programin “Strehë për shtatzëninë në krizë” për shtatzënat e braktisura<br />
është e shumëfishtë. Në të janë organizuar dhe jepen njëkohësisht:<br />
1. Shërbimi social;<br />
2. Shërbimi mjekësor;<br />
3. Shërbimi psikologjik;<br />
4. Shërbimet edukative e trajnuese;<br />
5. Ndihma komunitare.<br />
1. Shërbimi social<br />
Shtatzënat e braktisura që vijnë në program, më shumë se çdo gjë tjetër besojnë në vetminë<br />
e tyre. Ato nuk dinë të futen në skemat e shërbimeve të sigurta, të shërbimeve sociale<br />
komunitare shtetërore ose private. Ndihma për to nis me njohjen dhe krijimin e besimit në<br />
sistemin e shërbimeve sociale. Kjo synon në përgatitjen e tyre për të qenë partnere në përftimin<br />
e ndihmës. Shtatzënat e braktisura vuajnë të qenurit objekt në një sistem vleror tradicional<br />
që inkurajon status-quonë. Ndihma sociale synon fuqizimin e tyre, gjetjen e strategjive më<br />
të efektshme të vetndihmës.<br />
Në dhënien e ndihmës, <strong>Bethany</strong> nuk beson se duke punuar vetëm me gratë mund të<br />
arrihet fuqizimi i gruas dhe barazia gjinore. Efektshmëria e ndihmës nuk varet vetëm nga<br />
njohuritë dhe aftësitë e këshilluesit, por edhe nga vetmotivimi i personave në nevojë për të<br />
bashkëpunuar gjatë procesit të ndihmës për t’u kthyer në gjendje normale. Në program punohet<br />
edhe me meshkujt me të njëjtat standarde. Shtrirja e ndihmës nga shtatzënat e braktisura drejt<br />
partnerëve apo familjarëve meshkuj është pjesë e strategjisë së ndihmës. Qëllimi i këtij sistemi<br />
ndihme mbetet fuqizimi i burrave për vendimmarrje në favor të familjes.<br />
38
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Synime të shërbimit social<br />
Shërbimi social për shtatzënat në krizë synon:<br />
• Të ndihmojë shtatzënat në rrezik të fitojnë kontroll mbi jetën e tyre duke kuptuar gjendjen<br />
aktuale dhe atë që kanë kaluar;<br />
• Të ndihmojë shtatzënat në rrezik të ndryshojnë konstruktivisht për një të ardhme më të<br />
mirë për veten dhe fëmijën;<br />
• Të ndihmojë shtatzënat në rrezik të kuptojnë ndjenjat e tyre dhe të përmirësojnë reagimet<br />
ndaj stresit dhe traumës.<br />
• Të ndihmojë shtatzënat në veprimtaritë e përditshme, të zhvillojnë aftësitë e pjesëmarrjes,<br />
vendimmarrjes dhe të integrimit.<br />
• Të ndihmojë shtatzënat në rrezik të zhvillojnë vetimazh pozitiv dhe të kuptojnë se nuk<br />
janë përgjegjëse për sjelljen e të tjerëve.<br />
Reagimi i shtatëzanave në takimet e para me punonjësin social<br />
Shtatëzana e braktisur manifeston sjellje që janë<br />
përtej kontrollit të saj. Ajo sjell në takimet e para<br />
pasiguri, ankth, vetëvlerësim të ulët, mungesë<br />
vetëkontrolli, frikë, humbje të kontrollit mbi<br />
gjendjet emocionale dhe gjuhën e trupit. Shumica<br />
manifestojnë nevojë kompulsive për të folur mbi<br />
përvojat e hidhura, ndërsa të tjera preferojnë të mos<br />
flasin fillimisht.<br />
Përgjithësisht procesi i ndihmës jepet në trajtat më<br />
të përshtatshme si:<br />
a. këshillim individual,<br />
b. këshillim në grup (vizita në familje, klasa<br />
shtatzënie, klasa prindërimi, kurse trajnimi,<br />
pjesëmarrje në grupe edukimi dhe terapeutike).<br />
Pasiguri<br />
Dyshim<br />
E mirë e madhe<br />
për t’u besuar<br />
Besim<br />
Zor<br />
Frikë<br />
Tab. 15<br />
Përjetimet në fillim të trajtimit psikosocial<br />
39
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
a. Këshillimi individual<br />
Shtatzënat e braktisura qëndrojnë në program deri në gjashtë muaj. Këshillimi individual<br />
ofron ndihmë për shtatzënën brenda një marrëdhënieje të mbyllur për këtë periudhë. Ai<br />
organizohet me shumë kujdes dhe kalon në disa etapa:<br />
• Ndërtimi i një marrëdhënieje besimi, nëpërmjet përdorimit të aftësive komunikuese<br />
dhe lehtësuese,<br />
• Evidentimi i problemeve dhe përcaktimi i problemit madhor që ka rasti,<br />
• Përcaktimi i alternativave të mundshme për t’u ndjekur,<br />
• Analiza e alternativave parë nga anët pozitive dhe negative të secilës,<br />
• Marrja e vendimit,<br />
• Monitorimi i vendimit të marrë.<br />
Për F. është shumë e vështirë të mësohet me rregullat e programit apo me qëndrimin në shtëpinë<br />
pritëse strehuese. Ajo manifeston frikë, kërkon gjithmonë shoqëri. Në këshillimin individual është vetëm<br />
fizikisht e pranishme. Mendërisht ende nuk e pranon situatën e saj. Ka vështirësi për të folur hapur.<br />
Shpesh, kur nuk është në botën e saj të “sikur...! -eve” zgjedh të mos flasë fare. Për një kohë të gjatë lejoi<br />
të ish e pushtuar nga një ankth i skajshëm. Ajo u vendos në terapi grupi.<br />
Gjatë seancave të terapisë në grup, ajo kupton që reagimet e saj janë normale ndaj një situate dhe<br />
përvoje anormale. Duke e ndarë përvojën edhe me shtatzëna të tjera në program, duke dëgjuar për historitë<br />
e tyre, ajo fillon të besojë që nuk është përgjegjëse për qëndrimet që mbajnë të tjerët ndaj saj. Besimi<br />
tek vetja i vjen ngadalë. Fillon të jetë më aktive dhe të marrë pjesë më shumë në diskutimet në grup.<br />
Sjellja e saj monitorohet me kujdes. Për të fituar vetëvlerësimin u përdorën teknika të fuqizimit të<br />
anëve të forta të saj. Kujdes u bë për të minimizuar ndjenjat negative ndaj vetes. Këtu u përqendruan<br />
përpjekjet për ndryshim. Ajo përqendrohet me gjithë forcat në rifitimin e jetës për veten dhe vajzën e saj.<br />
Një këshilluese<br />
b. Këshillimi në grup dhe shkëmbimi i eksperiencave<br />
Një strategji e rëndësishme e ndihmës është përfshirja e shtatzënës në këshillim, dhe<br />
terapi grupi. Këshillimi në grup lejon transdentimin dhe kaunterimin e gjendjes së krizës.<br />
Pjesëmarrja në grup me të braktisura me përvoja të ngjashme i ndihmon të shprehen dhe<br />
40
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
çlirohen nga ndjenjat dhe mendimet tipike negative. Pjesëmarrja në grup e ndihmon<br />
shtatzënën të bëhet pjesë e një bashkësie, të fitojë identitet duke kultivuar ndjenjën e “të<br />
qenit e pranuar”, të zhvillojë vlerësimin pozitiv për veten. Në grup ajo mëson strategji të<br />
përballjes me jetën, po edhe si të ndihmojë të tjerat në gjenerimin e zgjidhjeve më të mira.<br />
Ndihma në grup jepet edhe përmes aktiviteteve krijuese. Shtatzënat vihen në kontakt me<br />
veten, shoqërohen me njëra tjetrën, njohin gratë e reja në program, mësojnë si të lehtësojnë<br />
faktorët që shkaktojnë stres dhe depresion, si të largohen nga e kaluara, si t’i kuptojnë dhe<br />
interpretojnë mendimet, opinionet dhe ndjenjat e të tjerëve, si të stimulojnë aftësitë e tyre, si<br />
të mbledhin informacion të vlefshëm për vete dhe ta ndajnë atë me të tjera gra në rrezik si<br />
dhe të përmirësojnë aftësitë në fusha të ndryshme të jetës.<br />
Terapia okupacionale që zhvillohet në grup realizohet me aktivitete të tilla si qëndistari,<br />
kurse gatimi, higjiene dhe mirëmbajtjeje të shtëpisë, etj. Klasa analfabetizmi, kurse<br />
rrobaqepësie, klasa prindërimi dhe shtatzënie zhvillohen rregullisht në klinikën <strong>Bethany</strong>.<br />
Mbështetja sociale vijon edhe pas lindjes. Vendosja e nënës dhe fëmijës në një sistem<br />
shërbimesh mjekësore, vendosja në një perspektivë më stabël jete janë synimet e shërbimit<br />
pas lindjes. Familjet strehuese vijojnë të mbështesin atashimin e shëndetshëm të nënës me<br />
fëmijën. Punonjësit socialë mundësojnë realizimin e planeve të vendosjes së përhershme të<br />
nënës dhe fëmijës. Pjesë e ndihmës bëhen edhe familjet strehuese.<br />
Vendosja në familjen strehuese<br />
<strong>Bethany</strong> ka zgjedhur një alternativë me<br />
vlerë të shtuar në realizimin e skemës<br />
së ndihmës për shtatzënat në krizë. Ato<br />
vendosen për një periudhë 6-7 muajsh<br />
në familje të trajnuar më parë. Familjet<br />
zgjidhen nga familjet e të afërmve që<br />
ofrohen për të ndihmuar, ose nga rrjeti<br />
i familjeve mike të organizatës që duan<br />
të ndihmojnë. Vendosja në familje është<br />
e shumëfishtë në vlerë krahasuar me<br />
1. Të të kuptojnë se ti je e dëshpëruar<br />
2. Të të lënë në heshtje kur ti ke nevojë<br />
3. Të të ndihmojnë të gjesh një punë<br />
4. Të të ndihmojnë të takohesh me familjen<br />
5. Të të mësojnë si të kujdesesh për fëmijën<br />
6. Të të flasin për Zotin<br />
7. Të të mbështesin<br />
8. Të të dëgjojnë<br />
9. Të mos të gjykojnë<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
1<br />
1<br />
2<br />
9<br />
2<br />
9<br />
4<br />
7<br />
46<br />
Tab. 16 Pritshmëritë e shtatzënave nga familja strehuese:<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
2.2<br />
2.2<br />
4.3<br />
19.6<br />
4.3<br />
19.6<br />
8.7<br />
15.2<br />
100.0<br />
41
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
vendosjen e shtatzënave në strehëza. Familjet janë burim i fuqishëm ndihme dhe model vlerash<br />
të dëshiruara.<br />
Pritshmëria më e dendur e shtatzënave të braktisura pasi vendosen në familje pritëse<br />
është mbështetja për gjendjen në të cilën ndodhen (19.6%). Ato janë të interesuara për të<br />
mësuar më shumë mbi kujdesin për fëmijën.<br />
“Jam e re dhe kërkoj ndihmë për mirërritjen e fëmijës që do të sjell në jetë. Për sa kohë që të jem aty<br />
do të më vlejnë shumë këshillat e familjes strehuese”.<br />
N.<br />
15.2% e nënave duan që familja ku vendosën të mos i gjykojë e të kuptohen për ndjenjën<br />
e dëshpërimit që janë duke kaluar (13.0%). 8.7 % e tyre kanë nevojë të dëgjohen.<br />
“Dua që familjarët të jenë të durueshëm dhe të më dëgjojnë. Kam nevojë të shprehem. E di që disa<br />
herë mund të bëhem dhe e bezdisshme”<br />
D.<br />
Shtatzënat e braktisura transferojnë lokusin e shpresës për mbështetje gjatë shtatzënisë<br />
nga familja e origjinës tek familja strehuese. Vetëm 4.3% e të intervistuarave kërkojnë që<br />
familjarët strehues t’i ndihmojnë të takohen me familjen e origjinës. Në familjet strehuese<br />
ndodh të jepet edhe suport shpirtëror. 4.3% e nënave kanë dëshirë që ndërkohë që qëndrojnë<br />
pranë familjes strehuese të dëgjojnë t’u flitet për Zotin. Ato shprehen se ndjejnë nevojë të<br />
jenë më pranë tij në këtë moment të vështirë.<br />
“Zoti është gjithçka për mua. Ai me jep forcë dhe fuqi. Ai më qetëson shpirtin e trazuar”.<br />
D.<br />
2.2% e të intervistuarave shprehen se kanë nevojë të qëndrojnë vetëm, në heshtje, në<br />
momente të veçanta. Tek disa prej tyre, nuk mungon dhe dëshira për të gjetur punë. Ato<br />
presin që prindërit strehues të mund të ndihmojnë në këtë drejtim.<br />
Nga shtatzënat e intervistuara, vetëm 13% janë strehuar pranë familjeve të të afërmve. Të<br />
tjerat janë strehuar në familje vullnetare. Arsyet pse ndihmojnë një vajzë shtatzënë në krizë<br />
42
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
gjenden në nevojat e tyre shpirtërore,<br />
fetare për të ndihmuar dikë në nevojë.<br />
Kujdesi për shtatzënën që të sigurojë<br />
një fëmijë të shëndetshëm dhe ngjallja e<br />
shpresës shikohen si dy aspektet më të<br />
rëndësishme të ndihmës nga vetë<br />
klientët. Po ashtu vlerësohet siguria nga<br />
vendosja në familje strehuese.<br />
1. Në familjen e origjinës<br />
2. Financiare<br />
3. Shpirtërore<br />
4. Fetare<br />
5. Dua të ndihmoj<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
7<br />
11<br />
11<br />
11<br />
46<br />
Tab.17 Arsyeja e ndihmës nga ana e familjes strehuese<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
15.2<br />
23.9<br />
23.9<br />
23.9<br />
100.0<br />
2. Mbi shërbimin shëndetësor<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
Shtatzënat e ardhura në projekt<br />
manifestojnë një tablo të rënduar<br />
shëndetësore. 78% e tyre raportojnë se<br />
nuk kanë kryer asnjë ekzaminim mbi<br />
shëndetin në përgjithësi dhe pothuajse<br />
100% e tyre vijnë pa kujdes të<br />
mëparshëm mjekësor, pavarësisht<br />
moshës së kaluar të shtatzënisë. Gratë<br />
shtatëzana në program vijnë me nivele<br />
të ulta higjiene, pa shprehitë rutinë të<br />
mirëmbajtjes së trupit, pa dijeni mbi atë<br />
që po ndodh me to, me trupin e tyre dhe<br />
me fetusin që rritet. Ato vijnë pa kontroll<br />
mjekësor pranë shërbimeve për gruan.<br />
Shërbimi shëndetësor është një nga<br />
drejtimet e ndihmës intensive për to.<br />
Komunikimi profesional me mjekët<br />
është pjesë e shpresës për fëmijën dhe<br />
ato vetë. Profesionalizmi i mjekëve<br />
ndikon në vetëbesim. 34.8% çmojnë<br />
1. Gjetjen e familjes<br />
2. Ndjekin gjatë shtatzënisë<br />
3. Ndihmën që më dha për t’u trajnuar<br />
4. Ndihmën që me dha për të mësuar<br />
më shumë rreth shtatzënisë<br />
5. Ndihmën që më dha të kem shpresë<br />
6. Ndihmën që më dha të njihem me Zotin<br />
7. Ndihmën që më dha të njihem me<br />
mundësi punësimi<br />
8. Ndihmën që më dha të bashkohem<br />
me të afërmit e mi<br />
TOTAL<br />
Tab 18. Ndihma nga punonjësi social<br />
1. Pritjen e ngrohtë<br />
2. Besimin se do t’ia dalë gjatë<br />
shtatëzanisë<br />
3. Mjekimet që më ka dhënë<br />
TOTAL<br />
Tab.19 Ndihma e mjekut<br />
12<br />
12<br />
1<br />
8<br />
11<br />
2<br />
1<br />
1<br />
46<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
26<br />
16<br />
4<br />
46<br />
21.7<br />
26.1<br />
2.2<br />
17.4<br />
23.9<br />
4.3<br />
2.2<br />
2.2<br />
100.0<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
56.5<br />
34.8<br />
8.7<br />
100.0<br />
43
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
kultivimin e besimit se do t’ia dalë me sukses shtatzënisë. Konsultimi me një profesionist<br />
mbi gjendjen fizike shndërrohet në shpresë për mbarëvajtjen e shtatzënisë. Pritja e ngrohtë<br />
mbetet konstante e dëshiruar prej tyre. Shërbimi shëndetësor organizohet për të plotësuar<br />
nevojat imediate dhe të perspektivës.<br />
a. Shërbimi mjekësor për nevojat imediate<br />
Informimi intensiv mbi çështje të trupit në ndryshim gjatë shtatzënisë.<br />
Punonjëset sociale dhe personeli ndihmës mjekësore informojnë gruan që në takimet e<br />
para mbi çështje të trupit në ndryshim. Ato informohen përmes bisedave, broshurave,<br />
fletëpalosjeve, videove dhe trajnimeve<br />
mbi trupin e fetusin dhe ndryshimet<br />
gjatë shtatzënisë. Gratë vijnë pa informim<br />
paraprak. Siç tregon edhe tabela, ato<br />
kanë nevojë imediate për informacion.<br />
Informimi intensiv paraprin klasat e<br />
shtatzënisë.<br />
Nga të dhënat e tabelës del që<br />
mbështetjen më të madhe në momentin<br />
kur vajza mëson rreth shtatzënisë e ka<br />
nga nëna ( 21.7 %), por po të kujtohet se<br />
80% e shtatëzanave nuk e kanë<br />
1. Partneri<br />
2. Nëna<br />
3. Motra<br />
4. Vëllai<br />
5. Shoqja<br />
6. Komshia<br />
7. Të afërmit<br />
8. Asnjënjeri<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
5<br />
10<br />
6<br />
3<br />
6<br />
7<br />
7<br />
2<br />
46<br />
Tab. 20 Kush ju mbështeti kur mësuat për shtatzëninë?<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
mbështetjen e nënës mund të merren me mend përmasat e traumës dhe vetmisë. Tek ato që<br />
janë pa mbështetja e nënës mungon jo vetëm ngrohtësia e mbështetjes, por edhe një<br />
negociatore e fuqishme më anëtarë të tjerë të familjes. Mbështetja që shtatëzana merr nga<br />
fqinjët është e konsiderueshme (15.2%). Kjo tregon fuqinë e komunitetit për ndihmë. Motra<br />
dhe shoqja mbështesin në 13% të rasteve duke krijuar një sistem të shëndetshëm social që<br />
mbijeton.<br />
10.9<br />
21.7<br />
13.0<br />
6.5<br />
13.0<br />
15.2<br />
15.2<br />
4.3<br />
100.0<br />
44
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Informimi sistematik mbi shtatzëninë dhe ndryshimet bashkëshoqëruese të saj<br />
Personeli i shërbimit social dhe atij mjekësor kanë zhvilluar një kurrikul me 7 module<br />
mbi çfarë pritet gjatë shtatzënisë. Ai zhvillohet përmes ndërveprimit dhe shoqërohet me<br />
ilustrime. Për një përfitim më të shpejtë, informimi sistematik për shtatzëninë zhvillohet në<br />
klasat e shtatzënisë. Çdo shtatzënë e braktisur merr deri në 7 module mbi shtatzëninë. Ajo<br />
bëhet gati të kooperojë me trupin në ndryshim, me personelin mjekësor në lindje dhe të<br />
ketë shprehitë e para të prindërimit dhe rritjes së fëmijës.<br />
Ndjekja e shtatzënisë nga personeli mjekësor<br />
Çdo grua ndiqet sistematikisht nga personeli mjekësor. Ajo i nënshtrohet vizitave të<br />
rregullta gjinekologjike, analizave rutinë dhe ekove obstetrikale. 70% e tyre rezultojnë të<br />
kenë nevojë për mjekim dhe trajtim të veçantë.<br />
Ndjekja e gruas me dietë të veçantë<br />
Në rastet e kequshqyerjes sistematike, shtatzënat kanë nevojë për dietë të veçantë.<br />
Suplementët në trajtë mjekimesh (fluor, multivitamina, kalcium) dhe dietat e përmirësuara<br />
ushqimore janë format më të dendura të trajtimit.<br />
Trajtimi i shtratit të sëmundjeve mbi të cilat është mbivendosur shtatzënia<br />
Shumë nga shtatzënat e braktisura sjellin me vete sëmundje dhe infeksione kronike. Më<br />
të dendurat janë infeksionet seksualisht të transmetueshme dhe të rrugëve të poshtme<br />
gjenitale. Trajtimi i specializuar i tyre bëhet në klinikë. Përpos, një pjesë e të braktisurave<br />
sjellin me vete çrregullime të rënda emocionale dhe psikiatrike. (stres post traumatik,<br />
depresion, gjendje halucinante, etj.). Ato marrin shërbime të specializuara psikologjike në<br />
klinikë dhe referohen për shërbime të specializuara psikiatrike jashtë klinike.<br />
b. Shërbimi afatgjatë mjekësor<br />
Dendur në shërbimin mjekësor vjen padija totale rreth kontraceptivëve dhe metodave<br />
kontraceptive. Pjesë e shërbimit mjekësor është edhe edukimi mbi përdorimin e<br />
kontraceptivëve. Siç shikohet edhe në tabelën e mëposhtme, injoranca kontraceptive<br />
45
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Arsimi<br />
Fillor<br />
8-vjeçar<br />
I mesëm<br />
I lartë<br />
Pa arsim<br />
TOTAL<br />
Kurrë s’kisha<br />
dëgjuar për<br />
kontracepsionin<br />
.0%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
15.2%<br />
19.6%<br />
Kisha dëgjuar<br />
por s’mendoja<br />
të më ndodhte<br />
mua<br />
.0%<br />
15.2%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
26.1%<br />
Tab. 21 Lidhja midis arsimit dhe informacionit rreth shtatzënisë<br />
Informacion rreth shtatezanisë<br />
Besoja<br />
tek aborti<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
Besoja tek<br />
siguria që<br />
më jepte<br />
partneri<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
6.5%<br />
.0%<br />
15.2%<br />
S’dija asgjë<br />
mbi si<br />
mbetesh<br />
shtatëzanë<br />
.0%<br />
13.0%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
15.2%<br />
34.8%<br />
Kisha informacion<br />
mbi si mbetesh<br />
shtatëzanë<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
paralelizohet progresivisht me nivelin e arsimimit. Sa më i ulët niveli i arsimimit aq më i lartë<br />
është niveli i padijes mbi shëndetin riprodhues dhe planifikimin familjar.<br />
Shërbimi mjekësor në klinikën <strong>Bethany</strong> nuk konsiderohet i plotë pa përmbushur edhe<br />
detyra të një edukimi afatgjatë me shprehitë për higjienën personale dhe kulturën<br />
kontraceptive dhe për kujdesin dhe mirërritjen e fëmijës. Edukimi mbi kontraceptivët<br />
realizohet përmes klasave të shtatzënisë, takimeve individuale me punonjëset sociale dhe<br />
personelin ndihmës mjekësor si dhe përmes literaturës.<br />
Injoranca kontraceptive është shumë e përhapur tek të paarsimuarat. 15.2% e tyre<br />
deklarojnë se deri sa u ka ndodhur shtatzënia kurrë nuk kanë dëgjuar për kontracepsionin.<br />
47.4% e shtatëzanave në rrezik nuk e dinë se si ndodh shtatzënia e as nuk kanë dëgjuar<br />
kurrë për kontracepsionin.<br />
Shtatzënat e arsimuara paraqesin një tablo tipike të qëndrimit ndaj kontracepsionit.<br />
“E dija, kisha informacion se mund të ngelja shtatzënë pa përdorur metoda kontraceptive, po nuk<br />
besoja se do të më ndodhte mua”.<br />
A.<br />
Kategoria më naive janë ato me arsim të lartë që çështjen e ruajtjes nga shtatzënia e<br />
padëshiruar e lidhin me sigurinë që u jep partneri. Përgjithësisht, edhe tek to, kultura mbi<br />
kontracepsionin dhe përdorimin e metodave kontraceptive është e ulët. Është interesant të<br />
46
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
vërehet se gratë e mbetura shtatzëna jashtë martese nuk e shikojnë abortin si alternativë<br />
primare.<br />
Detyrat e edukimit me kulturën kontraceptive janë më të mëdha në popullatën e grave<br />
rome. Siç shikohet nga të dhënat e mëposhtme, ndër romet padija mbi kontraceptivët është<br />
më e lartë. Gratë rome të përfshira në program, kryesisht nga lagjet Kombinat, Bregu i lumit<br />
dhe nga Fushë-Kruja janë përfshirë me prioritet në klasat e shtatzënisë. Klasat janë zhvilluar<br />
në familjet strehuese me synimin e shtimit të grave që marrin informacion mbi kontraceptivët.<br />
Tabela 22 tregon se vetëm 2.2% e të intervistuarave (pra vetëm 1 në 46) kishte informacion<br />
të plotë për shtatzëninë, ndërkohë që 34.8% e të intervistuarave shprehen se nuk kanë patur<br />
asnjë lloj informacioni. Përqindje e<br />
vogël nga njëra anë e të pasurit të<br />
informacionit rreth shtatzënisë dhe<br />
përqindja e lartë e të intervistuarave që<br />
nuk kanë informacion rreth saj tregon<br />
se një pjesë e mirë e atyre që presin të<br />
bëhen nëna edhe jashtë programit<br />
“Strehë për shtatzëninë në krizë” nuk<br />
kanë informacion mbi shëndetin<br />
riprodhues. Në familjet shqiptare dhe<br />
në shkolla pak flitet vërtetë për<br />
shëndetin riprodhues. Shumica e<br />
femrave hyjnë në raporte seksuale a<br />
martesë pa patur as informacion më të<br />
domosdoshëm.<br />
Një pjesës e konsiderueshme e të<br />
intervistuarave, 19.6%, pohojnë se nuk<br />
kanë patur asnjë lloj informacioni për<br />
kontracepsionin, ndërsa 26.1 % e tyre<br />
shprehen se kanë dëgjuar për<br />
kontracepsionin, por nuk besonin se ai<br />
ishte edhe për to.<br />
“Nuk doja të përdorja kondomin”,<br />
1. Kurrë s’kisha dëgjuar për<br />
kontracepsionin<br />
2. Kisha dëgjuar për kontracepsionin,<br />
por s’besoja se do më ndodhte mua<br />
3. Besoja tek aborti<br />
4. Besoja tek siguria që më jepte partneri<br />
5. S’dija asgjë mbi si mbetesh shtatzënë<br />
6. Kisha njohuri rreth shtatzënisë<br />
Total<br />
Tab. 22 Informacioni mbi shtatëzaninë<br />
1. E pranova<br />
2. Nuk e pranova<br />
3. E urreva fëmijën<br />
4. E desha që në fillim fëmijën<br />
5. Doja ta abortoja<br />
6. Kisha frikë<br />
7. Isha konfuze<br />
8. Isha e shokuar<br />
Total<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
9<br />
12<br />
1<br />
7<br />
16<br />
1<br />
46<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
12<br />
3<br />
1<br />
8<br />
6<br />
5<br />
6<br />
5<br />
46<br />
Tab. 23 Cilat qenë emocionet e para mbi shtatzëninë?<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
19.6<br />
21.1<br />
2.2<br />
15.2<br />
34.8<br />
2.2<br />
100.0<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
26.1<br />
6.5<br />
2.2<br />
17.4<br />
13.0<br />
10.9<br />
13.0<br />
10.9<br />
100.0<br />
47
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
“Nuk e dimë se çfarë janë kontraceptivët.” “S’kemi shkollë.”, “S’dimë aq”, “Nuk ma priste mendja se<br />
do të më ndodhte kaq shpejt!”.<br />
Shtatzëna rome<br />
Mbi padijen ndërtohen edhe reagimet e para emocionale, kryesisht negative, ndaj<br />
shtatzënisë së padëshiruar.<br />
Vetëm më pak se 1/5 e shtatëzanave të braktisura vendosin që në fillim ta mbajnë fëmijën;<br />
të tjerat raportojnë të kenë përjetuar emocione negative ekstreme.<br />
3. Shërbimi psikologjik<br />
Këshillimi i shtatëzanave në krizë në shërbimin psikologjik ka një dinamikë shumë më<br />
intensive krahasuar me klientelën tjetër. Tek to, përmes këshillimit, praktikat rutinë të të<br />
menduarit dhe jetesës zëvendësohen shumë më shpejt se sa tek shtatëzanat e tjera apo klientët<br />
meshkuj, me modele funksionimi. Në emër të jetës dhe të ruajtjes së saj, ato braktisin mënyrat<br />
tradicionale të të jetuarit dhe të menduarit. Këshillimi i tyre ndeshet me vështirësi specifike,<br />
një pjesë të diktuara nga elementet tipike të sjelljes femërore në krizë. Edhe pse mund të<br />
mos e artikulojnë, ato besojnë se sa më tradicionale të jenë mjediset, aq më shumë injorante<br />
janë gratë. Ato nuk dinë më shumë se s’duhet, e nuk u duhet të dinë më shumë se çfarë dinë.<br />
Gratë shtyhen të jetojnë në pozicionin e tyre pikërisht përmes stilit „unë nuk di!”, „ unë nuk<br />
mundem!” të burrave.<br />
Këshillimi ngrihet mbi perceptimet personale të klientes, inkurajon pavarësinë dhe<br />
promovon mirëqenien, eviton patriarkalizmin, i kushton vëmendje kompleksitetit të<br />
marrëdhënieve në jetën e gruas dhe mbështet lëvizjen e saj drejt pavarësisë. Pavarësia e<br />
vërtetë për shtatzënat në krizë në këshillim mundësohet përmes ndarjes së besimeve të tyre<br />
nga besimet tradicionale të shoqërisë mbi detyrimin e gruas për të kënaqur dhe ardhur<br />
përshtat të tjerëve. Ndjeshmëria gjinore e këshillueseve rrit shanset për këshillim pa<br />
paragjykime të shtatzënave në krizë, por suksesi i tij mbetet i kërcënuar pasi:<br />
• Këshillimi i së braktisurës në krizë tenton të diktohet nga nevojat e emergjencës,<br />
• Këshillimi tenton fuqizimin e shtatzënës së braktisur në kushtet ku strukturat mbështetëse<br />
veprojnë në mënyrë stihike e të paparashikueshme,<br />
48
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
• Këshillimi i shtatzënës së braktisur në krizë tenton të mbetet individual, me pjesën e<br />
familjes shumë shpesh të munguar,<br />
• Këshillimi tenton të vërtitet rreth funksioneve madhore të gruas nënë në familje, gjë që<br />
nuk le hapësirë për të prekur çështje të tjera,<br />
• Këshillimi përballet më norma të ngulitura fort tek shtatzënat e braktisura dhe jo vetëm<br />
tek ato.<br />
Edhe pse në kushte të vështira, ekzaminimi i konstruktit psikologjik dhe social të<br />
shtatzënës në krizë dhe krijimi i kushteve mendore optimale për vetëndihmë tek ajo mbetet<br />
përherë detyra themelore e shërbimit psikologjik.<br />
Ndër gjendjet më të shpeshta në studim është dihotomia e sjelljes së shtatzënës në krizë<br />
e cila, edhe pse e ka të mprehtë shqisën e identifikimit të problemit, edhe pse e ka fuqinë e<br />
mendjes për të gjeneruar zgjidhje, dominohet në sjelljen e saj nga ajo që të tjerët kanë në<br />
mendje për të apo presin prej saj. Komplianca është dukuri interesante në botën e mendjes<br />
dhe sjelljes së saj. Edhe pse në krizë, shtatzënat e braktisura e kanë të vështirë të shkëputen<br />
prej prangave të vuajtjes. 9.6% e të intervistuarave e shohin ndihmën e psikologut si mundësi<br />
për t’u çliruar nga gjendjet e rënduara emocionale. Në takimet me psikologet ato raportojnë<br />
të jenë ndihmuar të flasin për veten, në mënyre të orientuar, të ndërgjegjësohen për ndikimin<br />
e asaj që kanë represuar për një kohë të gjatë. 17.4% e nënave raportojnë se ndihmën e dhënë<br />
nga psikologu e shohin si ndihmë për të njohur veten. Të folurit për veten, historitë e së<br />
shkuarës, perceptimet e së tashmes,<br />
ndjeshmërinë për shtatzëninë, janë pjesë<br />
të procesi të njohjes thellë të vetes. 8.7%<br />
e të intervistuara çmojnë ndihmën për të<br />
parë mundësi të reja jetese, për të parë<br />
veten dhe situatën e tyre nga një<br />
këndvështrim racional. 91% e tyre<br />
ndryshojnë mendjen në këshillim. Ato<br />
vendosin për të mbajtur fëmijën duke e<br />
ulur kështu në maksimum braktisjen.<br />
Këshillimi psikologjik fokusohet edhe<br />
tek roli i nënës në vendosjen e raportit<br />
1. Ndihmën për t’u çliruar nga emocionet e mia<br />
2. Ndihmën për të njohur më shumë veten<br />
3. Ndihmën për të parë mundësi të reja jetese<br />
4. Ndihmën për të pranuar fëmijën tim<br />
5. Ndihmën për të krijuar vetëbesim<br />
6. Ndihmën për të qenë më e qartë<br />
në rrugën e jetës<br />
7. Aftësimin tim për të marrë vendime<br />
8. Aftësimin tim për t’u ndarë nga urrejtja<br />
TOTAL<br />
Tab. 24 Ndihma gjatë këshillimit psikologjik<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
9<br />
8<br />
4<br />
5<br />
6<br />
9<br />
4<br />
1<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
19.6<br />
17.4<br />
8.7<br />
10.9<br />
13.0<br />
19.6<br />
8.7<br />
2.2<br />
100.0<br />
49
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
psikologjik me fëmijën. 13.0% kanë marrë ndihmë për të rritur vetëbesimin si nëna. Edhe kur<br />
vetëbesimi nuk ka qenë çështje e ditës, në mënyrë të “fshehtë” ai ka qenë qendror në këshillim.<br />
19.6% çmojnë ndihmën për të qenë më të qartë në rrugën e jetës. Këshillimi i ndihmon shtatzënat<br />
e braktisura të fitojnë perspektiva të reja të të parit të situatave dhe reagimeve të familjarëve.<br />
8.7% çmojnë aftësimin për të marrë vendime. Nuk janë të pakta rastet që raportojnë ndjenja<br />
urrejtjeje ekstreme ndaj partnerëve që i kishin braktisur. Dukej sikur qëllimi i jetës ishte hakmarrja.<br />
2.2% e të intervistuara çmojnë aftësimin për t’u ndarë nga urrejtja.<br />
Po! Do ta mbaj fëmijën. Jo! Do ta shes dhe do blej armë të vras atë!<br />
Një kliente në takimet e para<br />
Këshillimi i ka ndihmuar shtatzënat të fitojnë kuptime të reja për veten dhe fëmijën, si<br />
dhe të njohin rrugë të çlirimit emocional afatgjatë.<br />
4. Mbi trajnimin<br />
Shtatzënat e braktisura në rrezik kalojnë një periudhë stuhie edhe stresi të paprovuar më<br />
parë në jetë gjë që i çon në një paralizë të vërtetë. Shërbimet sociale marrin përsipër edhe<br />
trajnimin e tyre për jetën.<br />
Edukimi në program i shtatzënave të braktisura e në rrezik me shprehitë për jetën ka një<br />
kuptim holistik. Ai synon jo vetëm vendosjen e një raporti të drejtë me veten (shërbimi<br />
psikologjik), vendosjen e raporteve funksionale me elementë të afërt të gjeneasistemit<br />
(shërbimi social), por edhe formimin e shprehive të gjetjes së punës, strehimit, të manazhimit<br />
të burimeve financiare vetë, të forcimit të shprehive të punës, të mirërritjes së fëmijëve, etj.<br />
Ai zhvillohet nga vetë punonjësit socialë në klasat e prindërimit dhe shprehive për jetën.<br />
Jam e çuditur sot, shumë e çuditur. Nuk kisha besuar më parë se do të kishte nëna që nuk dinë as të<br />
shkruajnë emrin e tyre. Madje nuk kanë qenë ndonjëherë në nevojë për ta shkruar emrin e tyre”.<br />
Një këshilluese pas këshillimit të grave rome<br />
50
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Ato qeshnin të sikletosura dhe shikonin me cep të syrit se «’po bënte shoqja me detyrën. Dhe detyra<br />
ishte e thjeshtë: të vizatonin një shtëpi. Nuk dinin si.<br />
Një punonjëse sociale<br />
Punësimi e bashkëshoqëron planin e trajtimit të shtatzënës së braktisur e në krizë. Në<br />
rastet e shtatzënive të vogla, shërbimi social inkurajon punësimin e vajzave paralelisht me<br />
trajnimin e tyre. <strong>Bethany</strong> është e lidhur<br />
në një rrjet informimi për punësimin e<br />
tyre. 48 % e grave janë futur në punë gjatë<br />
shtatzënisë. Paralelisht me punësimin,<br />
atyre iu janë ofruar mundësi trajnimi<br />
pranë OJF –ve apo strukturave të<br />
shërbimit kombëtar të punësimit.<br />
Përgatitja për punë dhe më shumë<br />
Vendbanimi<br />
Fshat<br />
Qytet<br />
TOTAL<br />
Punësimi<br />
E punësuar E papunë<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
10.9%<br />
Tab. 25 Niveli i papunësisë në shtatëzanat e braktisura<br />
21.7%<br />
67.4%<br />
89.1%<br />
informacion dhe shprehi për shëndetin në përgjithësi dhe atë riprodhues në veçanti, janë<br />
drejtime të përhershme të trajnimit të grave gjatë qëndrimit në program. <strong>Bethany</strong> ka zgjedhur<br />
të zhvillojë vetë sistematikisht klasa shtatzënie, prindërimi, klasa të shprehive për jetën dhe<br />
të bashkëpunojë më organizata të tjera lidhur me trajnime më specifike si punëtore shtëpie,<br />
kurse kompjuteri, sekretarie, gjuhe të huaj, etj. Shumë prej tyre përfundojnë me certifikime<br />
të njohura nga tregu i punës.<br />
Ndërkohë që ndryshojnë veten, gratë mësojnë të ushtrojnë më shumë pushtet në praktikat<br />
vetërregullatore brenda familjes. Edukimi për të marrë vendime dhe për të ushtruar pushtet<br />
përbën objektin më të vështirë të trajnimit si individ, si prind dhe rregullatore e jetës brenda<br />
familjes.<br />
Planet për vendosjen e fëmijës<br />
Qëllimi i programit te shtatzënisë në krizë është të ndihmojë shtatzënat e braktisura të<br />
“rrisin” veten për të rritur fëmijët e tyre. Shërbimi social e psikologjik synon pikërisht ngritjen<br />
e shtatzënës së braktisur në krizë nga gjendja e viktimës, në një grua të aftë për të mbijetuar<br />
e prej aty në një individ aktiv në gjenerimin e zgjidhjeve për veten dhe fëmijën. Kështu ato<br />
51
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
mund të kujdesen për veten dhe foshnjën si dhe të monitorojë marrëdhëniet me të tjerët. E<br />
braktisura ka përpara dy alternativa: ta mbajë fëmijës ose ta braktisë atë. Rruga e ndërmjetme,<br />
e lënies së foshnjës për pak kohë në institucion, iu volet nënave që janë duke rregulluar<br />
konkretisht diçka në jetën e tyre.<br />
Në marrjen e vendimit, nëna në krizë duhet të mbajë parasysh dy elemente njëlloj të<br />
rëndësishëm: mirëqenien e fëmijës dhe mirëqenien e vetes së saj. Kujdesi për veten nuk<br />
është moskujdesje për fëmijën e as kujdesi për fëmijën nuk është moskujdes për veten.<br />
Përkundrazi, si kujdesi për veten ashtu edhe kujdesi për fëmijën predispozojnë marrëdhënie<br />
më të mira, aftësi për të monitoruar dhe ndarë jetën private, rrit ndërvarësinë e shëndetshme<br />
dhe fuqinë për të vetëvepruar. Mbajtja parasysh e këtyre premisave themelore në përgatitjen<br />
e gruas për të bërë një plan afatgjatë për veten dhe fëmijën është kërkesë jashtëzakonisht e<br />
rëndësishme. “Si këshillues, ne duhet t’i inkurajojmë klientet femra të zgjedhin: të saktësojnë imazhin<br />
për veten apo të lejojnë të definohen dhe udhëhiqen nga të tjerët”. Të zgjedhin të zotërojnë veten apo<br />
situatën me fëmijën janë dy alternativat e nënave në rrezik. Ato ndihmohen intensivisht që<br />
t’i japin fund varësisë nga të tjerët, të mos lejojnë të bëjnë jetën që të tjerët presin prej tyre.<br />
Përfshirja e të afërmve imediatë (familjarëve, partnerit) është strategji që ndihmon pikërisht<br />
në shuarjen e presionit për të bërë një jetë të diktuar nga të tjerët. Dilema themelore që<br />
duhet të zgjidhë e braktisura në këshillim është pikërisht ndërtimi i një plani jete për veten<br />
dhe fëmijën. Detyra e këshillueseve të <strong>Bethany</strong> është të ndihmojnë pandarë shtatzënat e<br />
braktisura të vendosin kush dhe çfarë duan të jenë. Mosprekja e mirëqenies, interesave më<br />
të larta dhe të drejtave të fëmijës janë kushti suprem.<br />
Shërbimet synojnë ruajtjen e lidhjes nënë biologjike:fëmijë. Shtatëzana eksploron të gjitha<br />
mundësitë për ta mbajtur fëmijën. Mbajtja e fëmijës është alternativa e synuar. Braktisja<br />
përmes praktikave ligjore është gjithashtu një alternativë kur ajo vendos se mirëqenia e të<br />
dyve favorizohet pikërisht nga lënia e fëmijës në institucion. Lenia e fëmijës në institucion<br />
mund të jetë dy formash: e përkohshme, e përhershme.<br />
Fëmija vendoset në institucion ose në kujdestari përkohësisht, për aq kohë sa nëna të<br />
marrë veten. Braktisja e përhershme fillon në maternitet, menjëherë pas lindjes, në<br />
kujdestarinë e punonjëseve sociale të maternitetit. Në të dyja rastet e braktisjes së përhershme<br />
apo lënies së fëmijës përkohësisht në institucion, praktikat ndiqen nga punonjësit socialë të<br />
Shërbimit Social Shtetëror dhe mbështetën në ligj.<br />
52
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Punonjësit e shërbimit psikosocial të <strong>Bethany</strong> ndihmojnë nënat të eksplorojnë dhe sfidojnë<br />
pritshmëritë skematike që mund të kenë mbi limitimin gjinor. Nënat e braktisura ndihmohen<br />
në kapërcimin e pengesave të brendshme lidhur me autonominë, në rritjen e vetëvlerësimit<br />
dhe tejkalimin e varësisë të domosdoshme këto për të mbajtur fëmijën. Ndjeshmëria gjinore<br />
i ka ndihmuar këshillueset:<br />
• Të kuptojnë vështirësitë që i krijohen klientes nga perspektiva gjinore për të mbajtur<br />
fëmijën;<br />
• Të përcaktuar vështirësitë që has realisht nëna dhe fëmija pa baba në integrimin social;<br />
• Të promovojnë politika në favor të planit personal të grave që i rrisin fëmijët pa<br />
partnerët,<br />
• Të kuptojnë sjelljet, rolet dhe statusin specifik të burrit dhe gruas;<br />
• Të analizojnë pritshmëritë e gruas nënë;<br />
• Të analizojnë varësinë e gruas nga besimi se martesa është zgjedhja më e mirë për<br />
gruan;<br />
• Të tregojnë kujdes për punësimin për karrierën dhe nevojat e gruas;<br />
• Të inkurajojnë partnerët të besojnë se rritja e fëmijëve është përgjegjësi e palëve.<br />
Efektet e ndarjes nga nëna<br />
Në program, shtatzëna e braktisur zhvillon një plan të përhershëm vendosjeje për fëmijën,<br />
që pa ardhur ai në jetë. Një ndër arsyet qendrore profesionale pse <strong>Bethany</strong> punon për<br />
fuqizimin e nënës me qëllim parandalimin e braktisjes dhe lënies së fëmijës në institucion<br />
është se ndarja nga nëna biologjike në foshnjëri dhe institucionalizimi i hershëm i fëmijës<br />
kanë pasoja në zhvillimin psikologjik të fëmijës. Privimi nga dashuria amësore ndikon<br />
dukshëm në shëndetin mendor dhe fizik të foshnjës në jetë. Gjatë vitit të parë fëmija ndërton<br />
arkitekturën e tij psikike. Mungesa e nënës gjatë vitit të parë shënjohet në sjelljen e<br />
mëvonshme.<br />
U mërzita shumë kur pashë djalin që luante me edukatoren. Kur vajta unë ai nuk ma vari fare.<br />
Luante vetëm të. U bëra xheloze. E mora në krahë me forcë. Doja të puthja. Ai qau!<br />
B, 16 vjeç<br />
53
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Efektet afatgjata të ndarjes varen nga mosha e fëmijës. Ndarja nga prindërit në muajt e<br />
parë të jetës ka efekte sabotuese për cilësinë e shëndetit mendor të tij. Ndarja pasi është<br />
formuar lidhja emocionale me prindërit shkakton çrregullime të rënda emocionale,<br />
çrregullime të gjumit, humbje të shprehive të ushqyerit, pasivitet, të qara të shpeshta, ankth<br />
të madh në prani të të huajve, mbyllje, tërheqje, etj.<br />
Edhe kur nënat vendosin ta braktisin përkohësisht fëmijën, ato ndihmohen të mos e mbajnë<br />
peng fëmijën. Ato duhet të zhvillojnë një plan urgjent të marrjes së fëmijës nga institucioni.<br />
E drejta e fëmijës për një fillim të mirë në jetë është gjithmonë arsyeja më e madhe.<br />
Këshillimi social e psikologjik pas lindjes i ndihmon nënat të vendosin raporte emocionale<br />
dhe kujdesi me fëmijën, të gjejnë kuptime të reja për veten dhe fëmijën si dhe të identifikojnë<br />
strategji të çlirimit emocional.<br />
Si rezultat i këshillimit, siç tregojnë edhe të dhënat e tabelës së mëposhtme, 87% e nënave<br />
kanë vendosur ta mbajnë fëmijën e lindur jashtë kurore. 13 % e tyre kanë vendosur pro<br />
braktisjes. Siç shikohet edhe në përgjigjet e nënave, arsyet e braktisjes shpesh qëndrojnë<br />
jashtë tyre: fëmija është produkt i një marrëdhënie jashtëmartesore të padeklaruar, nëna<br />
ndjen turp nga familjarët dhe komuniteti apo dhimbje nga episodi i dhunimit që ka çuar në<br />
konceptimin e fëmijës.<br />
Fëmija nuk është imi, mua më kanë përdhunuar...<br />
Një nënë<br />
Braktisja ndodh edhe ne rastet kur nëna vuan probleme të shëndetit mendor. Disa nëna<br />
braktisin se besojnë tek alternativa e birësimit, e asaj ç’ka prindër të tjerë do t’i ofrojnë fëmijës<br />
në këndvështrimin ekonomik e shpirtëror. Disa shtatëzana të braktisura nga bashkëshortët<br />
e tyre mund të kenë fëmijë të tjerë për të rritur, ndërkohë që vuan në mjerim ekonomik dhe<br />
kushte shumë të vështira jetese. 2.2% e të intervistuarave e braktisin fëmijën sepse duan të<br />
shpëtojnë nga situata ku janë futur. Shtatzënia e tyre mund të ketë ardhur nga marrëdhënie<br />
jashtëmartesore, mund të jetë e kërcënuar nga partneri apo familja e origjinës të cilët nuk<br />
janë gati ta pranojë nënën bashkë me fëmijën. 2.2% e të intervistuarave pohojnë se e braktisin<br />
fëmijën sepse dinë që ka familje që duan ta birësojnë. Birësimi, sido që njihet në program si<br />
alternativë e shëndetshme, rrethohet ende me tis paqartësie nga nënat. Ai pak njihet në<br />
publik dhe shpesh ngatërrohet me trafikimin. Birësimi dhe trafikimi janë antipode të njeri<br />
54
tjetrit, Ato kurrsesi nuk ndjekin udhë të<br />
njëjta. Birësimi kalon përmes organeve<br />
shtetërore dhe ligjore, ndërkohë që<br />
trafikimi kalon në kanale të njohurish dhe<br />
“bamirësish”. Pasiguria në birësim bën<br />
që shumë nëna të sforcohen fillimisht ta<br />
mbajnë fëmijën për ta lëshuar më vonë<br />
në duart e trafikantëve. Promovimi i<br />
shërbimit të birësimit, promovimi i<br />
vlerave dhe rrugëve ligjore të zhvillimit<br />
të praktikave birësuese mbetet një udhë<br />
e hapur për të ndarë përfundimisht tisin<br />
kuptimor që padrejtësisht dhe naivisht i<br />
rrethon së toku, edhe birësimin edhe trafikimin.<br />
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Të dhënat në tabelën e mësipërme tregojnë se 32.6 % e të intervistuarave zgjedhin të mos<br />
e braktisin fëmijën pasi e duan. Ja se si shprehen disa prej nënave:<br />
Për mua fëmija është gjithçka........<br />
shtatëzanë në program<br />
1. Fëmijë të braktisur<br />
2. E mbaj fëmijën se e dua<br />
3. E mbaj fëmijën se besoj se jam<br />
alternativa më e mirë për të<br />
4. E mbaj fëmijën se është turp<br />
ta braktisësh<br />
5. E mbaj fëmijën se nuk dua ta lë<br />
në institucion<br />
6. E mbaj fëmijën se kam frikë se<br />
trafikohet<br />
TOTAL<br />
Tab. 26 Arsyet e mosbraktisjes së fëmijës<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
15<br />
12<br />
8<br />
4<br />
1<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
32.6<br />
26.1<br />
17.4<br />
8.7<br />
2.2<br />
100.0<br />
Nuk mund t’i besoj tjetër njeriu dashurinë për fëmijën..<br />
shtatëzanë në program<br />
Dashuria e nënës për fëmijën nuk mund të krahasohet me asgjë tjetër.<br />
shtatzënë në program<br />
Në program kultivohet besimi se nëna është alternativa më e mirë. 26.1% e shtatëzanave<br />
besojnë se janë alternativa më e mirë për fëmijën, pavarësisht rrethanave të tyre. Disa prej<br />
nënave e shohin fëmijën si shpresën e tyre të vetme të një jetë të pavarur dhe me dinjitet;<br />
prandaj edhe zgjedhin të mos e braktisin. Në ndonjë rast, ato shpresojnë se fëmija do të<br />
mund t’i bashkojë me partnerin.<br />
55
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Me gjithë punën që bëhet për fuqizimin e shtatëzanave të braktisura, lokusi i eksternalizuar<br />
i kontrollit vazhdon te bëjë ligjin në jetët e tyre. 17.4 % e të intervistuarave shprehen se<br />
arsyeja pse zgjedhin të mos e braktisin fëmijën është “turpi që ndiejnë”. 8 .7% e nënave e<br />
mbajnë fëmijën sepse nuk ia besojnë dot institucioneve. Për to është e vështirë të besojnë se<br />
institucioni do të ofrojë dashuri, përkujdesje dhe ushqimin e duhur. Ato frikësohen edhe<br />
më ta vendosin fëmijën në institucion tek besojnë se lidhja nënë-fëmijë dobësohet. Një pjesë<br />
e tyre e mbajnë fëmijën për arsye të besimit. Ato e klasifikojnë si mëkat lënien e fëmijës në<br />
institucion. 2.2% e të intervistuarave shprehen se e mbajnë fëmijën për shkak të frikës se<br />
fëmija mund të trafikohet.<br />
Burimet e mbështetjes për të mos e braktisur fëmijën<br />
Në të shumtën e rasteve, nënat e<br />
braktisura shpresojnë të mbështeten<br />
nga babai i fëmijës.<br />
Vajzat rome e shikojnë mundësinë e<br />
bashkimit me familjen e origjinës si më<br />
pak të efektshme. Ato ose deklarojnë<br />
se “do ta rrisin vetë fëmijën e lindur jashtë<br />
kurore”, ose “do të bashkohen me partnerin”<br />
(37% e tyre besojnë së fëmija duhet të<br />
rritet nga të dy palët), duke dëshmuar<br />
për besim në një strukturë më të<br />
ngurtësuar përgjegjëse për rritjen e<br />
fëmijës.<br />
Tabela e mësipërme shpreh<br />
konkretisht planet e shtatëzanave të<br />
braktisura për të ardhmen e fëmijës.<br />
43.5% kërkojnë të bashkohen me<br />
babanë e fëmijës.<br />
Prejardhja<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
TOTAL<br />
E kanë<br />
braktisur<br />
fëmijën<br />
1<br />
5<br />
6<br />
Planet për të ardhmen me fëmijën<br />
Do Do kërkoj të Do bashkohem<br />
me<br />
jetojë bashkohem<br />
me me babanë<br />
familjen<br />
time<br />
e fëmijës<br />
fëmijën<br />
6<br />
7<br />
13<br />
17<br />
3<br />
20<br />
Tab. 27 Lidhja e prejardhjes me planet për të ardhmen me fëmijën<br />
1. Fëmijë të braktisur<br />
2. Do të jetoj vetëm me fëmijën<br />
3. Do të kërkoj të bashkohem me<br />
babanë e fëmijës<br />
4. Do të bashkohem me familjen time<br />
5. Do ta vendos fëmijën përkohësisht<br />
në institucion<br />
TOTAL<br />
Tab. 28 Planet për të ardhmen me fëmijën.<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
13<br />
20<br />
5<br />
2<br />
46<br />
2<br />
3<br />
5<br />
Do ta vendos<br />
fëmijën<br />
përkohësisht<br />
në institucion<br />
0<br />
2<br />
2<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
28.3<br />
43.5<br />
10.9<br />
4.3<br />
100.0<br />
56
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Arsyet e braktisjes së fëmijës<br />
Punësimi<br />
Fëmijë i<br />
braktisur<br />
E braktis<br />
se kam turp ta<br />
mbaj<br />
E braktis<br />
se nuk e<br />
dua<br />
E braktis<br />
se nuk mund<br />
ta rris<br />
E braktis se<br />
dua të shpëtoj<br />
nga gjithë<br />
situata ku jam<br />
E braktis se di<br />
që ka familje që<br />
duan ta birësojnë<br />
E punësuar<br />
E papunë<br />
TOTAL<br />
8.7%<br />
78.3%<br />
87.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
Tab. 29 Lidhja midis punësimit dhe arsyeve të braktisjes së fëmijës<br />
Kjo për disa arsye:<br />
• çmojnë jetën familjare;<br />
• besojnë se mënyra më e mirë për të rritur fëmijën është familja me të dy prindërit;<br />
• besojnë akoma në lidhjen me babanë e fëmijës;<br />
• projektojnë se fëmija do të jetë aq i shtrenjtë për babanë sa edhe për to;<br />
• nuk janë të afta të përballojnë jetesën vetëm;<br />
• nuk kanë mundësi ekonomike;<br />
• kërkojnë t’i japin fëmijës figurën atërore;<br />
• fantazojnë.<br />
Po ka edhe nëna që zgjedhin të jetojnë vetëm me fëmijën pasi familja e origjinës i ka<br />
braktisur dhe/ose nuk e pranon kthimin e tyre në shtëpi. Edhe pse shpresa mund t’iu jetë<br />
venitur, 10.9% e nënave kërkojnë të bashkohen me familjet e origjinës.<br />
Në vendimet mbi braktisjen ose jo të fëmijës ndikojnë sa faktorët e vetes, aq edhe faktorët<br />
situacionalë, ku punësimi dhe shanset për t’u strehuar janë determinantë.<br />
Arsyet e mosbraktisjes së fëmijës<br />
Raca<br />
E<br />
braktis<br />
E mbaj fëmijën<br />
se e dua<br />
E mbaj fëmijën<br />
se besoj se jam<br />
alternativa më e<br />
mirë<br />
E mbaj<br />
fëmijën se<br />
është turp ta<br />
braktisësh<br />
E mbaj<br />
fëmijën se<br />
nuk dua ta lë<br />
në institucion<br />
E mbaj fëmijën se<br />
kam frikë se<br />
trafikohet<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
TOTAL<br />
2.2%<br />
10.9%<br />
13.0%<br />
26.1%<br />
6.5%<br />
32.6%<br />
8.7%<br />
17.4%<br />
26.1%<br />
13.0%<br />
4.3%<br />
17.4%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
8.7%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
Tab. 30 Korrelacioni i prejardhjes së nënës me mbajtjen e fëmijës jashtë kurore<br />
57
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Kur ndodh braktisja ato që e lëshojnë fëmijën të parat fëmijën janë të paarsimuarat që<br />
ende nuk shikojnë shanse pune. Duket se një pjesë e fëmijëve braktisen për arsye<br />
ekzistenciale.<br />
Shtysat për të mbajtur fëmijën lidhen çuditërisht edhe me emocionin edhe me<br />
racionalitetin. Vajzat rome janë më emotive në marrjen e vendimeve për fëmijën, ndërsa<br />
vajzat e bardha duket se janë më racionale. 17.4 % e të intervistuarave të bardha besojnë se<br />
janë alternativa më e mirë e rritjes së fëmijës, ndaj edhe nuk e braktisin atë, kundrejt 8.7% të<br />
romeve që besojnë në të njëjtin racionalitet. Ndërsa 13% e vajzave rome besojnë se është<br />
turp ta braktisësh fëmijën, vajzat e bardha e kanë kapërcyer këtë fakt dhe besojnë se braktisja<br />
nuk është turp, por një alternativë më e mirë jete për fëmijën. Nevoja për të dashur dhe për<br />
t’u dashur është më e shprehur në komunitetin rom. 26,1% e klienteve rome besojnë se e<br />
mbajnë fëmijën ngaqë e duan. Më të dobëta janë lidhjet dashurore mes nënës dhe fëmijës<br />
tek vajzat e bardha. Ato e braktisin fëmijën dhe nuk e gjejnë arsyen “e mbaj fëmijën se e dua” si<br />
shumë të fuqishme. Incidenca e braktisjes së fëmijëve nga nënat e bardha është 5 herë më e<br />
dendur se tek nënat rome (2,2 : 10.9).<br />
Arsimi<br />
fillor<br />
8-vjeçar<br />
I mesëm<br />
I lartë<br />
Pa arsim<br />
Total<br />
Fëmijë i<br />
braktisur<br />
.0%<br />
10.9%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
13.0%<br />
E mbaj<br />
fëmijën<br />
se e dua<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
17.4%<br />
32.6%<br />
E mbaj fëmijën<br />
se besoj se jam<br />
alternativ a më<br />
e mirë<br />
.0%<br />
4.3%<br />
8.7%<br />
8.7%<br />
4.3%<br />
26.1%<br />
Arsyet e mosbraktisjes<br />
E mbaj<br />
fëmijën se<br />
është turp ta<br />
braktisësh<br />
.0%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
8.7%<br />
17.4%<br />
E mbaj<br />
fëmijën se<br />
nuk dua ta lë<br />
në institucion<br />
.0%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
E mbaj fëmijën se<br />
kam frikë se<br />
trafikohet<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
Tab. 31 Lidhja midis arsimimit dhe mbajtjes së fëmijës<br />
Mungesa e stabilitetit emocional tek të paarsimuarat është shumëfish më i pranishëm se<br />
sa tek vajzat e arsimuara në krizë. Vendimmarrja e tyre është përgjithësisht emocionale.<br />
(17.4 nënat pa arsim, 2.2 nënat me arsim të lartë). Mungesa e arsimimit atrofizon aftësitë<br />
intelektuale dhe racionale duke eliminuar edhe ata mekanizma mbrojtës racionalë pozitive<br />
58
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
që mbështesin vendimmarrjen.<br />
Të intervistuarat në 28.3% të rasteve zgjedhin të jetojnë vetëm me fëmijën pasi nuk kanë<br />
alternativë tjetër. Në situatën ku gjenden, bashkëjetesën me fëmijën e shohin si mundësinë<br />
e vetme. Pas gjithë asaj që kanë kaluar, fëmija është gjithçka që kanë dhe duan. Ato rrisin<br />
vetëbesimin tek aftësitë personale për t’u përballur me sfidat e jetës.<br />
Vendosja e fëmijës përkohësisht në institucion<br />
Nënat që vendosin ta lënë fëmijën përkohësisht në institucion, siç shihet dhe nga tabela,<br />
përbëjnë rreth 5%. Opinioni i tyre për institucionin është përgjithësisht negativ, po edhe në<br />
rast se besojnë, besimi nuk ua fshin frikën e keqtrajtimit të fëmijës.<br />
Frika tek nënat që e braktisin fëmijën përkohësisht se fëmija do të ketë probleme me<br />
atashimin është e pranishme. Vendosja e fëmijës në institucion shihet nga nënat si mundësi<br />
për të fshehur apo zgjidhur problemin edhe për pak kohë.<br />
Qëndrimet ndaj fëmijës lidhen edhe me moshën e nënës. Braktisja ndodh më dendur tek<br />
gratë 25-30 vjeç. Mesa duket ato kërkojnë t’i japin edhe një pranverë rinie vetës duke u<br />
çliruar nga përgjegjësia e fëmijës. Kështu besojnë se i japin vetes lirinë e rizgjedhjes në jetë.<br />
Kategoria që më dendur e mban fëmijën janë adoleshentet Vajzat e reja 15-18 vjeçe edhe<br />
11-15 vjeç<br />
16-20 vjeç<br />
21-25 vjeç<br />
26-30 vjeç<br />
31-35 vjeç<br />
36-40 vjeç<br />
41-45 vjeç<br />
TOTAL<br />
Mosha<br />
E ka braktisur<br />
fëmijën<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
13.0%<br />
Tab. 33 Korrelacioni i moshës së nënës me braktisjen e fëmijës<br />
Do të jetoj<br />
vetëm<br />
me fëmijën<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
10.9%<br />
6.5%<br />
6.5%<br />
.0%<br />
.0%<br />
28.3%<br />
Planet për të ardhmen me fëmijën<br />
Do të kërkoj të<br />
bashkohem me<br />
babanë e fëmijës<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
13.0%<br />
6.5%<br />
8.7%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
43.5%<br />
Do të<br />
bashkohem me<br />
familjen time<br />
.0%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
10.9%<br />
Do ta vendos<br />
fëmijën përkohësisht<br />
në institucion<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
59
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
pse tipikisht kërkojnë të kthehen tek nëna dhe babai, e mbajnë fëmijën. Ato kërkojnë të<br />
bashkohen me familjen e origjinës për të rritur fëmijën. Duket se pavarësia e tyre është<br />
shumë e brishtë, ose mbase janë familjet ato që panikohen dhe kërkojnë varësinë e vajzës<br />
tashmë nënë. Nënat mbi 40 vjeç nuk e braktisin fëmijën. Kur janë në vështirësi, ato kërkojnë<br />
që fëmija të qëndrojë përkohësisht në institucion për të fituar kohë të rregullojnë jetën e<br />
tyre.<br />
Disponueshmëria e programeve sociale për shtatzëninë në krizë<br />
Duket se programi i shtatzënisë në<br />
krizë i zhvilluar nga shërbimet sociale të<br />
<strong>Bethany</strong> është i vetmi në llojin e tij.<br />
<strong>Bethany</strong> ka përdorur strategji të<br />
ndryshme promovimi për ta bërë<br />
shërbimin të njohur.<br />
Shtrirja e shërbimeve në shkollë,<br />
maternitetet e Tiranës, rrjeti i familjeve<br />
strehuese, lidhja më maternitete dhe<br />
qendra shëndetësore jashtë Tirane,<br />
fushatat e promovimit të shërbimit në<br />
mjedise tipike me gra dhe vajza,<br />
fletëpalosjet, kontaktet me institucione<br />
fetare, shkolla, OJF të ndryshme, reklamat<br />
janë të gjitha strategji të promovimit të<br />
shërbimit. Cilësia e shërbimit është<br />
gjithashtu strategji e përhershme<br />
promovimi.<br />
Në këshillim, nënat në krizë<br />
transferojnë tablo tipike të figurave<br />
autoritare. 32.6% e tyre transferojnë<br />
besim, ku punonjësja sociale shihet si<br />
1. Nga një shoqe<br />
2. Nga një personel mjekësor<br />
3. Nga reklama në rrugë<br />
4. Nga një fletëpalosje<br />
5. Nga një bisedë që kisha bërë me një<br />
punonjës të <strong>Bethany</strong>-së<br />
6. Nga kisha<br />
7. Nga Punonjësja Sociale e <strong>Bethany</strong><br />
në Maternitet<br />
8. Nga kryetarja e shoqatës së Romëve,<br />
Fushë-Krujë<br />
TOTAL<br />
46 100.0<br />
Tab.34 Si mësuat për programin e <strong>Bethany</strong> për shtatzënat në krizë?<br />
1. Zor<br />
2. Frikë<br />
3. Besim<br />
4. Dyshim<br />
5. Pasiguri<br />
6. E mirë shumë e madhe për t’u besuar<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
12<br />
2<br />
3<br />
3<br />
1<br />
1<br />
9<br />
15<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
8<br />
9<br />
15<br />
2<br />
5<br />
7<br />
46<br />
Tab. 35 Kontakti nga punonjësja sociale e <strong>Bethany</strong>-së<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
26.1<br />
4.3<br />
6.5<br />
6.5<br />
2.2<br />
2.2<br />
19.6<br />
32.6<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
17.4<br />
19.6<br />
32.6<br />
4.3<br />
10.9<br />
15.2<br />
100.0<br />
60
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
shpëtimtarja a zgjidhësja e problemit. Ja sesi shprehen disa prej tyre: “Jam në dorën tënde!”,<br />
“Më bëj derman!”, “Nuk kam vend tjetër ku të shkoj!”. Edhe emocioni i frikës është një transferencë<br />
e ndeshur dendur. Frika pohohet të jetë përjetuar në përqindje shumë të larta, 19.5%.<br />
Ka nëna që ndjehen të pasigurta (10.9%), kur përballen me punonjësen sociale. Nuk<br />
mungojnë dhe ato që ndihmën e dhënë nga punonjësja sociale e shikojnë si një të mirë<br />
shumë të madhe për t’u besuar (15.2%). Ato i habit fakti që ka njerëz që mund t’i ndihmojnë,<br />
ndaj janë dyshuese, mosbesuese.<br />
Shërbimi i “Strehëzës për shtatzënat e braktisura” është i vetmi në llojin dhe filozofinë e<br />
tij. Ai është holistik, intensiv dhe me synime të qarta ndihme. Ai nuk përdor vetëm resurset<br />
e brendshme të organizatës, shërbimin social, mjekësor, psikologjik e trajnues, por edhe<br />
ndihmën e gjithanshme që japin familjet strehuese, shërbimet e punësimit, trajnimit dhe<br />
kualifikimit, institucionet e trajtimit të specializuar mjekësor, bashkia e Tiranës, minibashkitë,<br />
çerdhet, maternitetet e Tiranës, shërbimi social shtetëror, vullnetarë, etj., duke e shtuar kështu<br />
shumëfish vlerën e shërbimit.<br />
Mbi “zanat” e mira: familjet strehuese<br />
<strong>Bethany</strong> beson se ndihma e punonjëseve sociale, mjekëve dhe psikologëve shtohet<br />
shumëfish në vlerë duke u komplementarizuar me ndihmën e ardhur nga familjet strehuese.<br />
Strehimin në familje vullnetare, <strong>Bethany</strong> e shikon si vlerë të shtuar të shërbimit. Modele<br />
vlerash në veprim, burime empatie dhe ndihme të natyrshme, burime shprese dhe inkurajimi,<br />
agjentë të informimit hap pas hapi për shanse pune e strehimi, moderatorë, mësues të<br />
natyrshëm, udhëheqës shpirtërorë: ja në çfarë shndërrohen familjarët strehues në program.<br />
Përzgjedhja e tyre bëhet përmes një skrinimi të kujdesshëm. Kriteret e një familje strehuese<br />
përfshijnë, por nuk mjaftohen me: një dinamikë të shëndetshme familjare, background të pastër<br />
ligjor dhe moral, të ardhura të mjaftueshme, reputacion pozitiv në komunitet, disponibilitet<br />
në kohë, shëndet të mirë mendor dhe fizik, vlera të shëndosha, respekt për jetën. Familjarët<br />
strehues kontraktohen të kujdesen me përkushtim ndaj shtatëzanave. Ata respektojnë<br />
klienten dhe organizatën. Gjatë përkushtimit në program, familjet strehuese trajnohen në<br />
çështje të shtatzënisë në krizë dhe të përballimit të situatave stresante.<br />
61
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Siç del edhe nga të dhënat e tabelës,<br />
por edhe nga praktika rutinë e vendosjes<br />
së shtatzënave të braktisura në familje, ajo<br />
që klientet presin janë: siguri, ushqim dhe<br />
mbrojtje të integritetit fizik të vetes dhe<br />
fëmijës.<br />
<strong>Bethany</strong> ndihmon familjet strehuese të<br />
ndihmojnë vajzën shtatzënë.<br />
Shumica e tyre japin shumë më shumë<br />
nga vetja e tyre.<br />
Siç shikohet, strehimi i shtatëzanave të<br />
braktisura është i sigurtë. Ato janë të<br />
ruajtura në konfidencialitet për hir të<br />
mirëqenies dhe sigurisë së tyre.<br />
Nënat e braktisura e në rrezik janë<br />
mirënjohëse për ndihmën që marrin nga<br />
familja strehuese.<br />
Gratë e intervistuara vlerësojnë më<br />
shumë gjatë qëndrimit në program<br />
bujarinë e familjeve strehuese (39.1%).<br />
1. Të jem e sigurtë<br />
2. Të jem e ushqyer<br />
3. Të jem e mbrojtur<br />
4. Të mos i tregoj njeriu për<br />
shtatëzaninë time<br />
5. Të mos më fyejnë<br />
6. Të mos mendojnë keq për mua<br />
7. Të respektojnë privatësinë time<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
3<br />
8<br />
8<br />
8<br />
2<br />
6<br />
7<br />
4<br />
46<br />
Tab. 36 Preferencat për familjen ku do të vendosen<br />
1. vendosur në familjen e<br />
origjinës pa pagesë<br />
2. tremijë<br />
3. shtatëmijë<br />
4. dhjetëmijë<br />
5. pesëmbëdhjetëmijë<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
3<br />
7<br />
27<br />
3<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
6.5<br />
17.4<br />
17.4<br />
17.4<br />
4.3<br />
13.0<br />
15.2<br />
8.7<br />
100.0<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
6.5<br />
15.2<br />
58.7<br />
6.5<br />
100.0<br />
Familja strehuese është treguar shumë<br />
bujare me mua. Ata bënë gjithçka që unë<br />
të ndihesha mirë ...<br />
kliente<br />
Shtatzënat që zgjedhin ushqimin si gjënë<br />
më të çmuar në familjen strehuese (10.9%)<br />
janë të konsiderueshme. Kujdesi nga ana<br />
e familjes (30.4%) ka qenë i një niveli<br />
maksimal.<br />
Tab. 37 Kuota financiare e mjaftueshme për strehimin e një shtatzëne<br />
1. vendosur në familjen e origjinës<br />
2. asnjëherë<br />
3. rrallë herë<br />
4. shpesh<br />
5. shumë shpesh<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
31<br />
7<br />
1<br />
1<br />
46<br />
Tab. 38 A ju rëndojnë familjarët e shtatëzanave të braktisura?<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
67.4<br />
15.2<br />
2.2<br />
2.2<br />
100.0<br />
62
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Ata u kujdesën për mua si të ishin<br />
prindërit e mi!<br />
E<br />
4.3% e nënave të strehuara në familje<br />
vlerësojnë këshillat që prindërit strehues<br />
iu japin për mirëpritjen e fëmijës.<br />
Largohen nga programi: engjëj a djaj?<br />
Kalimi nga gjendja viktimë, në<br />
statusin e një nëne që mbijeton dhe prej<br />
aty të një gruaje që avokaton për të<br />
drejtat e saj dhe të fëmijës së saj, që është<br />
e gatshme të ndihmojë të tjera viktima<br />
dhe njerëz në nevojë është thelbi i<br />
ndihmës në programin “Strehë për<br />
shtatzëninë në krizë”. Të dhënat e<br />
mëposhtme tentojnë të provojnë<br />
pikërisht këtë udhëheqje profesionale<br />
në ndryshimin e vetes tek shtatzënat e<br />
braktisura në rrezik.<br />
Nga 46 gra të intervistuara, 21% e tyre<br />
thonë se shtatzënia jashtë martese është<br />
fatkeqësi. Kjo do të thotë se prangat e<br />
kulturës nga vijnë, ndikimi i të tjerëve<br />
autoritarë është ende shumë i madh dhe<br />
1. asnjëherë<br />
2. rrallë herë<br />
3. shpesh<br />
4. Vendosur në familjen e origjinës<br />
TOTAL<br />
1. Vendosur në familjen e origjinës<br />
2. Bujarinë<br />
3. Ushqimin<br />
4. Kujdesin<br />
5. Ato që mësuat për mirërritjen e fëmijës<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
7<br />
18<br />
5<br />
14<br />
2<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
15.2<br />
39.1<br />
10.9<br />
30.4<br />
4.3<br />
100.0<br />
Tab. 40 Çfarë çmoni më tepër gjatë qëndrimit në familjen strehuese?<br />
1. E bukur<br />
2. Fatkeqësi<br />
3. Normale<br />
4. Turp<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
32<br />
7<br />
1<br />
6<br />
46<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
1<br />
21<br />
13<br />
11<br />
46<br />
Tab. 41 Si e konsideroni shtatzëninë e ndodhur jashtë martese<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
69.6<br />
15.2<br />
2.2<br />
13.0<br />
100.0<br />
Tab. 39 A jeni ndjerë të kërcënuar nga familja e vajzës shtatzënë që<br />
strehoni?<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
sfidant serioz i shërbimeve psikosociale. Po nga ana tjetër, ky numër nënash ende e<br />
konsiderojnë fatkeqësi lindjen e fëmijës jashtë kurore mbase sepse shoqëria bën shumë pak,<br />
ndonjëherë aspak, për të ndihmuar një nënë të vetme të fillojë jetën me një fëmijë. Mbi to<br />
rëndojnë edhe pasiguria prej trafikantëve, sekserëve, abuzuesve, etj. Refuzimi i shtatzënisë<br />
2.2<br />
45.7<br />
28.3<br />
23.9<br />
100.0<br />
63
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
jashtë martese shikohet ende gati si<br />
normë e shëndetshme për shoqërinë.<br />
Ndërsa ende 23.9% e grave ta<br />
konsiderojnë lindjen e fëmijës jashtë<br />
kurore si turp, përvoja në program bën<br />
që po aq shtatzëna (28.3%) ta shikojnë<br />
shtatzëninë jashtë martese si normale.<br />
Vetëm një nga 46 gra mendon se<br />
shtatzënia jashtë martese është e bukur.<br />
Nënat e braktisura janë gati të<br />
ndihmojnë gra të tjera.<br />
17.4% iu rekomandojnë grave të tjera<br />
të mos ketë marrëdhënie jashtë<br />
martesore. Martesa mendohet prej tyre<br />
si burim sigurie për të mos u braktisur<br />
gjatë shtatzënisë. Ato edhe pse kanë<br />
qenë të mbytura nga ndjenja faji dhe<br />
vetëndëshkimi për mosrespektimin e<br />
normave familjare, sociale, fetare, etj janë<br />
gati të këshillojnë të tjera të mos luajnë<br />
me jetën e tyre dhe të një fëmije.<br />
1. Të mos abortojë<br />
2. Të kërkojë ndihmë profesionale<br />
3. Të besojë se mund t’ia dalë vetë<br />
4. Të rrisë vetë fëmijën<br />
5. Të mbajë fëmijën dhe të kujdeset për të<br />
6. Ta braktisë fëmijën<br />
Total<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
18<br />
10<br />
3<br />
2<br />
12<br />
1<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
39.1<br />
21.7<br />
6.5<br />
4.3<br />
26.1<br />
2.2<br />
100.0<br />
Tab. 42. C’këshilla do t’i jepnit një gruaje shtatzënë në rrethana të ngjashme<br />
me tuajat?<br />
1. Të mos ketë marrëdhënie seksuale<br />
jashtë martese<br />
2. Të mos ketë marrëdhënie seksuale të<br />
pambrojtura<br />
3. Të mos abortojë<br />
TOTAL<br />
Tab. 43 C’këshilla do t’i jepnit një vajze të re?<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
8<br />
20<br />
18<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
Shtatzënat e braktisura që relatojnë të jenë mashtruar nga partnerët e tyre lidhur me sigurinë<br />
gjatë aktit seksual (43.5%) iu rekomandojnë grave të tjera marrëdhënie seksuale të mbrojtura.<br />
39.1% e shtatëzanave të braktisura iu rekomandojnë grave të tjera të mos abortojnë. Instinkti<br />
i amësisë dhe i mbrojtjes së jetës është i fuqishëm tek to.<br />
17.4<br />
43.5<br />
39.1<br />
100.0<br />
64
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
E. ishte vetëm 20 vjeç kur priste një fëmijë. Ishte e vetme në këtë jetë. Prindërit i kishin vdekur dhe<br />
nuk kish asnjë të afërm përveç një dajë, i cili edhe pa E.-në, kishte plot halle të tjera. Asnjë të afërm tjetër<br />
nuk kishte. Ja si tregon ajo tani që po përfundon programi i mbështetjes së saj: ”Nuk dija se ku të shkoja<br />
dhe çfarë të bëjë me fëmijën. Isha më jetime se kurrë. Kisha qenë disa vite prostitutë në Itali. U ktheva.<br />
Daja më hapi derën, po jo lumturia. Mendova se do të rregulloja përfundimisht jetën time kur njoha një<br />
djalë. Po ai kish vrarë dikë dhe përfundoi në burg. Ndjehesha më e vetme se kurrë. Kisha dëgjuar që qendra<br />
<strong>Bethany</strong> ndihmonte vajza si unë. Takoja përditë punonjëse sociale, psikologe, mjeke. Të gjitha më ndihmonin.<br />
Edhe familja ku kam jetuar më ka ndihmuar shumë. Shkova edhe në një kurs rrobaqepësie.<br />
<strong>Bethany</strong> më dha një makinë qepëse. Tashmë jam bërë nënë. Jetoj më vajzën në një shtëpi të vogël me qera.<br />
Vajza shkon në çerdhe dhe unë në punë. Edhe burrin shkoj e takoj në burg. Ai është krenar për mua. Edhe<br />
pse gaboi, unë dua ta ruaj familjen time. Nuk do të lodhem kurrë për një jetë më të mirë për veten dhe<br />
familjen”.<br />
E. 21 vjeç<br />
65
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
REKOMANDIME<br />
Dhjetë vite përvojë që <strong>Bethany</strong> ka në zhvillimin e programin “Strehë për shtatzëninë në<br />
krizë” ndihmojnë të arrihet në këto konkluzione.<br />
1. Shtatëzania e padëshiruar, jashtë kurore, që prodhon kriza, që rrezikon të mbushë radhët<br />
e fëmijëve kandidatë për t’u trafikuar vlen të parandalohet.<br />
Një strategji parandalimi mund të jetë shtimi qëllimshëm i formave dhe aktorëve të edukimit<br />
informal me shprehi të jetës dhe shëndetit riprodhues. Përshtatja e kurrikulave të arsimit<br />
tetëvjeçar dhe të mesëm me natyrën dhe nevojat e komunitetit do të ndihmojë në punësimin<br />
e vajzave dhe parandalimin e formave të rendjes pas më shumë sigurie në jetë, gjë që, siç e<br />
tregon studimi, rrit shanset për krizë në shtatëzani.<br />
2. Shtatëzania e padëshiruar, jashtë kurore, që prodhon kriza, që rrezikon të mbushë radhët<br />
e fëmijëve kandidatë për t’u trafikuar vlen të trajtohet.<br />
Çështja e shtatzënisë së braktisur e në krizë është një çështje ende e paprekur. E lënë e<br />
harruar, ajo vazhdon të prodhojë jo vetëm gra të predispozuara për vulnerabilitet, po edhe<br />
fëmijë të rrezikuar për t’u shfrytëzuar e trafikuar. Strukturat shtetërore sociale e mjekësore<br />
duhet të bashkëpunojnë më ngushtë me OJF për të mbështetur shtatëzanat e braktisura.<br />
Aktoret qeveritarë dhe joqeveritarë duhet të koordinojnë punën për krijimin dhe shtrirjen e<br />
rrjetit të shërbimeve në ndihmë gruas shtatzënë dhe fëmijës që ajo sjell në jetë, të sigurojnë<br />
shërbime shëndetësor cilësore dhe trajtim konfidencial.<br />
3. Shtatëzania e padëshiruar, jashtë kurore, që prodhon kriza, që rrezikon të mbushë radhët<br />
e fëmijëve kandidatë për t’u trafikuar vjen nga padija kontraceptive.<br />
Çuditërisht, dallimi midis popullatës rome dhe të bardhë në çështjet e padijes kontraceptive<br />
nuk është shumë evident. Të dyja kategoritë mohojnë të kenë ditur se si ndodh shtatzënia.<br />
66
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Kultura familjare si në mjediset rome ashtu edhe ato të bardha paraqitet e mbyllur. Po ashtu,<br />
edhe kontrolli mbi shtatzëninë mbetet i jashtëm tek të dyja popullatat. “Besoja se do të më<br />
ruante partneri!” është përgjigja më naive e artikuluar nga të dy palët.<br />
4. Shtatëzania e padëshiruar, jashtë kurore, që prodhon kriza, që rrezikon të mbushë radhët<br />
e fëmijëve kandidatë për t’u trafikuar duhet të sensibilizojë burimet komunitare.<br />
Përvoja e programit “Strehë për shtatëzaninë në krizë” tregon se vlera e përfshirjes së<br />
familjeve strehuese është e shumëfishtë dhe faktor real në suksesin e rastit. Instrumentalizimi<br />
i ndihmës së komunitetit përbën ende një sfidë të vërtetë për shërbimet sociale të ndihmës.<br />
5. Shtatëzania e padëshiruar, jashtë kurore, që prodhon kriza, që rrezikon të mbushë radhët<br />
e fëmijëve kandidatë për t’u trafikuar duhet të sensibilizojë institucionet e edukimit.<br />
Fuqizimi i shërbimeve të arsimimit, edukimi me shprehitë për jetën, sjellja e arsimit pranë<br />
nevojave të tregut të punësimit, sigurimi i trajnimit dhe aftësimit për punë gjatë gjithë jetës<br />
mund të jenë disa nga strategjitë e parandalimit të shtatzënisë jashtë martese. Perspektivat<br />
e mbyllura në zonat urbane janë kërcënuese jo vetëm për vajzat e paarsimuara, por edhe<br />
për ato të arsimuarat në një sistem të mbyllur.<br />
6. Shtatëzania e padëshiruar, jashtë kurore, që prodhon kriza, që rrezikon të mbushë radhët<br />
e fëmijëve kandidatë për t’u trafikuar duhet të sensibilizojë organizmat e punësimit.<br />
Fakti se shtatzënia e padëshiruar ndodh me shpesh në vajzat e papunësuara do të thotë se<br />
frika nga papunësia çon në një ngutje drejt marrëdhënieve të pambështetura. Mbase ardhja në<br />
qytet dhe mbetja pa punë shikohen si traumatike. Në këto kushte, ngutja drejt marrëdhënieve<br />
intime duket përpjekje normale në kërkim të plotësimit të nevojës për të qenë e dashur, e<br />
vlerësuar, me përkatësi në grup, me më shumë identitet dhe shpresë. 89.1% e shtatzënisë së<br />
braktisur ndodh në qytet. Ky fakt mund të jetë tërësisht kështu, por mund të jetë gjithashtu që<br />
shërbimet sociale janë anemike në fshat, po ashtu edhe shërbimi mjekësor parësor gjinekologjik.<br />
Gjithsesi, korrelacioni midis punësimit dhe shtatzënisë së padëshiruar është shumë më i<br />
fuqishëm (1:9) se sa korrelacioni fshat-qytet (2.3:7.7). Papunësia është determinant më i<br />
67
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
fuqishëm në fshat 9.86 ( 21.7:2.2) krahasuar me fuqinë e tij në shtatzëninë e ndodhur në qytet<br />
(67.4:8.7) (+7.7).<br />
Nënat me arsim të lartë e mbajnë fëmijën vetë pasi besojnë se kanë ç’t’i japin. Ato besojnë se<br />
mund të jenë burim për fëmijët e lindur jashtë kurore. Krahasuar me nënat e paarsimuara<br />
(0-4.3) ato të arsimuara besojnë se janë alternativë më e mirë për fëmijën. Paralelisht me<br />
nivelin e arsimimit zhvendoset edhe niveli i vendimmarrjes për mbajtjen ose jo të fëmijës:<br />
nënat e arsimuara e injorojnë institucionalizimin e fëmijës si alternativa më e mirë, ndërkohë<br />
shpresa se fëmija mund të rritet më mirë në institucion është më e madhe tek gratë e një<br />
niveli të ulët arsimimi (tetëvjeçar).<br />
7. Shtatzënia e padëshiruar, jashtë kurore, që prodhon kriza, që rrezikon të mbushë radhët<br />
e fëmijëve kandidatë për t’u trafikuar duhet të sensibilizojë organizmat e antitrafikimit.<br />
Shtatzënat në nevojë duket se e supresojnë frikën e trafikimit të fëmijëve. Thjesht “fëmija im<br />
nuk do të trafikohet” është një mekanizëm mbrojtës mohues dhe jo alternativë e sigurtë. Kjo<br />
i çon në besimin se duke e mbajtur fëmijën vetë apo duke e çuar në institucion minimizohet<br />
rreziku i trafikimit. Pandjeshmëria e nënave të reja ndaj trafikimit të fëmijëve duket se është<br />
i përmasave më të mëdha krahasuar më nënat më të mëdha në moshë.<br />
8. Shtatëzania e padëshiruar, jashtë kurore, që prodhon kriza, që rrezikon të mbushë radhët<br />
e fëmijëve kandidatë për t’u trafikuar duhet të sensibilizojë organizmat e shërbimeve<br />
sociale për gruan dhe fëmijën.<br />
Vetë sistemi i mbështetjes së çështjeve sociale duhet të promovojë alternativat e shëndetshme<br />
sociale, duhet të sigurojë një zinxhir të pandërprerë shërbimesh për kategoritë më vulnerabile.<br />
Promovimi i birësimit dhe kujdestarisë si alternativa të braktisjes dhe trafikimit të fëmijëve<br />
është detyrë edhe e shërbimeve sociale shtetërore.<br />
Këto ishin disa nga konkluzion-rekomandimet e një organizate që ka zhvilluar me përkushtim<br />
dhe profesionalizëm dhënien e ndihmës shumëplanëshe shtatzënave të braktisura në krizë.<br />
68
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
APENDIKS<br />
69
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
70
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
I. Lista e tabelave dhe grafikëve të përdorur në studim:<br />
Tabela 1. Shpërndarja e të intervistuarave sipas moshës<br />
Grafiku 1<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
1. 11-15 vjeç<br />
2. 16-20 vjeç<br />
3. 21-25 vjeç<br />
4. 26-30 vjeç<br />
5. 31-35 vjeç<br />
6. 36-40 vjeç<br />
7. 41-45 vjeç<br />
TOTAL<br />
2<br />
9<br />
14<br />
9<br />
7<br />
2<br />
3<br />
46<br />
4.3<br />
19.6<br />
30.4<br />
19.6<br />
15.2<br />
4.3<br />
6.5<br />
100.0<br />
Frekuenca<br />
14<br />
12<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
11-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45<br />
Tabela 2. Shpërndarja e të intervistuarve sipas<br />
nivelit të edukimit<br />
1. Fillor<br />
2. 8-vjeçar<br />
3. I mesëm<br />
4. I lartë<br />
5. Pa arsim<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
1<br />
16<br />
9<br />
5<br />
15<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
2.2<br />
34.8<br />
19.6<br />
10.9<br />
32.6<br />
100.0<br />
Grafiku 2<br />
20<br />
15<br />
10<br />
Edukimi i të intervistuarave<br />
5<br />
0<br />
fillor 8-vjeçar i mesëm I lartë Pa arsim<br />
71
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Tabela 3. Shpërndarja e të intervistuarave sipas punësimit<br />
Grafiku 3<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
Të punësuar<br />
Tëpapuna<br />
1. E punësuar<br />
2. E papuna<br />
Total<br />
5<br />
41<br />
46<br />
10.9<br />
89.1<br />
100.0<br />
Tabela 4. Shpërndarja e të intervistuarave sipas vendbanimit<br />
1. Fshat<br />
2. Qytet<br />
Total<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
11<br />
35<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
23.9<br />
76.1<br />
100.0<br />
Grafiku 4<br />
1. Fshat<br />
23.9%<br />
2. Qytet<br />
76.1%<br />
Tabela 5. Prejardhja e të intervistuarave<br />
Grafiku 5<br />
30<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
25<br />
20<br />
1. Rome<br />
2. E bardhe<br />
Total<br />
26<br />
20<br />
46<br />
56.5<br />
43.5<br />
100.0<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
56.5% 43.5%<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
72
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Tabela 6. Nga erdhi shtatzënia?<br />
1. Njohja me një djalë<br />
2. Njohja me një burrë të martuar<br />
3. Bashkëshorti juaj me kurorë<br />
4. Bashkëshorti juaj pa kurorë<br />
5. Marrëdhënie seksuale rastësore<br />
TOTAL<br />
Frekuenca (nr) Përqindja (%)<br />
11<br />
4<br />
9<br />
18<br />
4<br />
46<br />
23.9<br />
8.7<br />
19.6<br />
39.1<br />
8.7<br />
100.0<br />
Grafiku 6<br />
Njohja me<br />
një djalë<br />
Njohja me një<br />
burrë të<br />
martuar<br />
Bashkëshorti<br />
juaj me kurorë<br />
Bashkëshorti<br />
juaj pa kurorë<br />
Marrëdhënie<br />
seksuale<br />
rastësore<br />
Tabela 7. Cfarë informacioni kishit për shtatzëninë?<br />
Grafiku 7<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
40<br />
1. Kurrë s’kisha dëgjuar për<br />
kontracepsionin<br />
2. Kisha dëgjuar për<br />
kontracepsionin, por<br />
s’besoja se do më<br />
ndodhte mua<br />
3. Besoja tek aborti<br />
4. Besoja tek siguria që<br />
më jepte partneri<br />
5. S’dija asgjë mbi si mbetesh<br />
shtatzënë<br />
6. Kisha njohuri rreth<br />
shtatzënisë<br />
Total<br />
9<br />
12<br />
1<br />
7<br />
16<br />
1<br />
46<br />
19.6<br />
21.1<br />
2.2<br />
15.2<br />
34.8<br />
2.2<br />
100.0<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
S’kisha<br />
dëgjuar për<br />
kontracepsionin<br />
S’besoja<br />
se do më<br />
ndodhte mua<br />
Besoja tek<br />
aborti<br />
Besoja tek<br />
siguria që<br />
më jepte<br />
partneri<br />
S’dija si<br />
mbetesh<br />
shtatzënë<br />
Kisha<br />
njohuri<br />
rreth<br />
shtatzënisë<br />
73
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Tabela 9. Cilat kanë qenë emocionet e para mbi shtatzëninë?<br />
Grafiku 9<br />
1. E pranova<br />
2. Nuk e pranova<br />
3. E urreva fëmijën<br />
4. E desha që në fillim fëmijën<br />
5. Doja ta abortoja<br />
6. Kisha frikë<br />
7. Isha konfuze<br />
8. Isha e shokuar<br />
Total<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
12<br />
3<br />
1<br />
8<br />
6<br />
5<br />
6<br />
5<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
26.1<br />
6.5<br />
2.2<br />
17.4<br />
13.0<br />
10.9<br />
13.0<br />
10.9<br />
100.0<br />
10.9<br />
13.0<br />
10.9<br />
13.0<br />
26.1<br />
6.5<br />
2.2<br />
17.4<br />
E pranova<br />
Nuk e pranova<br />
E urreva fëmijën<br />
E desha që në<br />
fillim fëmijën<br />
Doja ta abortoja<br />
Kisha frikë<br />
Isha konfuze<br />
Isha e shokuar<br />
Tabela 10. Cilat janë reagimet e partnerit për shtatzëninë?<br />
Grafiku 10<br />
1. E pranoi<br />
2. Nuk e pranoi<br />
3. Më gënjeu<br />
4. Më kërcënoi<br />
5. Më këshilloi të abortoja<br />
6. U zhduk<br />
Total<br />
Frekuenca (nr) Përqindja (%)<br />
8<br />
13<br />
4<br />
4<br />
9<br />
8<br />
46<br />
17.4<br />
28.3<br />
8.7<br />
8.7<br />
19.6<br />
17.4<br />
100.0<br />
U zhduk<br />
Më<br />
këshilloi të<br />
abortoja<br />
Më kërcënoi<br />
Më gënjeu<br />
E pranoi<br />
Nuk e pranoi<br />
74
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Tabela 11. Kush ka qenë i dhunshëm me ty gjatë<br />
shtatëzanisë?<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
Grafiku 11<br />
50<br />
1. S’ka qenë i dhunshëm as babai<br />
as njerëzit e afër<br />
2. Ka qënë i dhunshëm<br />
babai i fëmijës<br />
3. Ka qenë i dhunshëm babai<br />
4. Ka qenë e dhunshme nëna<br />
5. Me mua ka qenë e dhunshme<br />
motra e pamartuar<br />
6. Me mua ka qenë i dhunshëm<br />
vëllai i martuar<br />
7. Me mua ka qënë i dhunshëm<br />
vëllai i pamartuar<br />
Total<br />
12<br />
21<br />
4<br />
3<br />
1<br />
2<br />
3<br />
46<br />
26.1<br />
45.7<br />
8.7<br />
6.5<br />
2.2<br />
4.3<br />
6.5<br />
100.0<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
S’ka qenë i<br />
dhunshëm as<br />
babai as<br />
njerëzit e afër<br />
I dhunshëm<br />
babai i<br />
fëmijës<br />
I dhunshëm<br />
babai<br />
E<br />
dhunshme<br />
nëna<br />
E<br />
dhunshme<br />
motra e<br />
pamartuar<br />
I<br />
dhunshëm<br />
vëllai i<br />
martuar<br />
I dhunshëm<br />
vëllai i<br />
pamartuar<br />
Tabela 12. Cilët ju kanë mbështetur kur mësuat rreth shtatëzanisë?<br />
Grafiku 12<br />
1. Partneri<br />
2. Nëna<br />
3. Motra<br />
4. Vëllai<br />
5. Shoqja<br />
6. Komshia<br />
7. Të afërmit<br />
8. Asnjënjeri<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
5<br />
10<br />
6<br />
3<br />
6<br />
7<br />
7<br />
2<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
10.9<br />
21.7<br />
13.0<br />
6.5<br />
13.0<br />
15.2<br />
15.2<br />
4.3<br />
100.0<br />
Parneri<br />
Nëna<br />
Motra<br />
Vëllai<br />
Shoqja<br />
Komshia<br />
Të afërmit<br />
Asnjë njeri<br />
75
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Tabela 13. Nga kush mësuat për programin e <strong>Bethany</strong><br />
për gratë shtatzëna në krizë?<br />
Grafiku 13<br />
1. Nga një shoqe<br />
2. Nga një personel mjekësor<br />
3. Nga reklama në rrugë<br />
4. Nga një fletëpalosje<br />
5. Nga një bisedë që kisha bërë me një<br />
punonjës të <strong>Bethany</strong>-së<br />
6. Nga kisha<br />
7. Nga Punonjësja Sociale e <strong>Bethany</strong><br />
në Maternitet<br />
8. Nga kryetarja e shoqatës së Romëve,<br />
Fushë-Krujë<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
12<br />
2<br />
3<br />
3<br />
1<br />
1<br />
9<br />
15<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
26.1<br />
4.3<br />
6.5<br />
6.5<br />
2.2<br />
2.2<br />
19.6<br />
32.6<br />
100.0<br />
32.6<br />
19.6<br />
2.2<br />
2.2<br />
26.1<br />
4.3<br />
6.5<br />
6.5<br />
Nga një shoqe<br />
Nga një personel<br />
mjekësor<br />
Nga reklama në rrugë<br />
Nga një fletëpalosje<br />
Nga një bisedë që<br />
kisha bërë me një<br />
punonjës të<br />
<strong>Bethany</strong>-së<br />
Nga kisha<br />
Nga Punonjësja<br />
Sociale e <strong>Bethany</strong> në<br />
Maternitet<br />
Nga kryetarja e<br />
shoqatës së Romëve,<br />
Fushë-Krujë<br />
Tabela 14. Çfarë ndjetë kur kontaktuat për herë të parë me<br />
punonjësen sociale?<br />
Grafiku 14<br />
1. Zor<br />
2. Frikë<br />
3. Besim<br />
4. Dyshim<br />
5. Pasiguri<br />
6. E mirë shumë e madhe për t’u besuar<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
8<br />
9<br />
15<br />
2<br />
5<br />
7<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
17.4<br />
19.6<br />
32.6<br />
4.3<br />
10.9<br />
15.2<br />
100.0<br />
Pasiguri<br />
Dyshim<br />
E mirë shumë<br />
e madhe për<br />
t’u besuar<br />
Besim<br />
Zor<br />
Frikë<br />
76
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Tabela 15. Cilat janë preferencat për familjen ku do vendosesh?<br />
Grafiku 15<br />
1. Të jem e sigurtë<br />
2. Të jem e ushqyer<br />
3. Të jem e mbrojtur<br />
4. Të mos i tregoj njeriu për<br />
shtatëzaninë time<br />
5. Të mos më fyejnë<br />
6. Të mos mendojnë keq për mua<br />
7. Të respektojnë privatësinë time<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
3<br />
8<br />
8<br />
8<br />
2<br />
6<br />
7<br />
4<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
6.5<br />
17.4<br />
17.4<br />
17.4<br />
4.3<br />
13.0<br />
15.2<br />
8.7<br />
100.0<br />
Vendosja në familjen e<br />
origjinës<br />
Të jem e sigurtë<br />
Të jem e ushqyer<br />
Të jem e mbrojtur<br />
Të mos i tregoj njeriu<br />
për shtatëzaninë time<br />
Të mos më fyejnë<br />
Të mos mendojnë keq<br />
për mua<br />
Të respektojnë<br />
privatësinë time<br />
Tabela 16. Çfarë duhet të dinë familjarët që ndihmojnë në<br />
strehimin tënd?<br />
1. Të të kuptojnë se ti je e dëshpëruar<br />
2. Të të lënë në heshtje kur ti ke nevojë<br />
3. Të të ndihmojnë të gjesh një punë<br />
4. Të të ndihmojnë të takohesh me familjen<br />
5. Të të mësojnë si të kujdesesh për fëmijën<br />
6. Të të flasin për Zotin<br />
7. Të të mbështesin<br />
8. Të të dëgjojnë<br />
9. Të mos të gjykojnë<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
1<br />
1<br />
2<br />
9<br />
2<br />
9<br />
4<br />
7<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
2.2<br />
2.2<br />
4.3<br />
19.6<br />
4.3<br />
19.6<br />
8.7<br />
15.2<br />
100.0<br />
Grafiku 16<br />
Në familjen e origjinës<br />
Të të kuptojnë se ti je<br />
e dëshpëruar<br />
Të të lënë në heshtje<br />
kur ti ke nevojë<br />
Të të ndihmojnë të<br />
gjesh një punë<br />
Të të ndihmojnë të<br />
takohesh me familjen<br />
Të të mësojnë si të<br />
kujdesesh për fëmijën<br />
Të të flasin për Zotin<br />
Të të mbështesin<br />
Të të dëgjojnë<br />
Të mos të gjykojnë<br />
77
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Tabela 17. Cili është qëndrimi i familjeve nga perspektiva e familjes?<br />
Grafiku 17<br />
1. Në familjen e origjinës<br />
2. Financiare<br />
3. Shpirtërore<br />
4. Fetare<br />
5. Dua të ndihmoj<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
7<br />
11<br />
11<br />
11<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
15.2<br />
23.9<br />
23.9<br />
23.9<br />
100.0<br />
Në familjen e origjinës<br />
Financiare<br />
Shpirtërore<br />
Fetare<br />
Dua të ndihmoj<br />
Tabela 18. Sa është kuota e mjaftueshme për<br />
strehimin e një gruaje shtatzënë?<br />
Grafiku 18<br />
1. vendosur në familjen e<br />
origjinës pa pagesë<br />
2. tremijë<br />
3. shtatëmijë<br />
4. dhjetëmijë<br />
5. pesëmbëdhjetëmijë<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
3<br />
7<br />
27<br />
3<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
6.5<br />
15.2<br />
58.7<br />
6.5<br />
100.0<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
58.7%<br />
10<br />
0<br />
13.0%<br />
vendosur në<br />
familjen e<br />
origjinës pa<br />
pagesë<br />
15.2%<br />
6.5%<br />
6.5%<br />
tremijë shtatëmijë dhjetëmijë pesëmbëdhjetëmijë<br />
78
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Tabela 19. Sa do t’ju rëndonte në buxhet vajza shtatzënë që<br />
strehoni?<br />
Grafiku 19<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
1. dymijë<br />
2. tremijë<br />
3. katërmijë<br />
4. pesëmijë<br />
5. vendosur në familjen e<br />
origjinës<br />
TOTAL<br />
3<br />
11<br />
21<br />
5<br />
6<br />
46<br />
6.5<br />
23.9<br />
45.7<br />
10.9<br />
13.0<br />
100.0<br />
dymijë<br />
tremijë<br />
katërmijë<br />
pesëmijë<br />
vendosur në<br />
familjen e origjinës<br />
Tabela 20. A ju rëndojnë familjarët e shtatëzanave të<br />
braktisura?<br />
Grafiku 20<br />
1. vendosur në familjen<br />
e origjinës<br />
2. asnjëherë<br />
3. rrallë herë<br />
4. shpesh<br />
5. shumë shpesh<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
31<br />
7<br />
1<br />
1<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
67.4<br />
15.2<br />
2.2<br />
2.2<br />
100.0<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
vendosur në<br />
familjen e<br />
origjinës<br />
asnjëherë rrallë herë shpesh shumë shpesh<br />
79
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Tabela 21. A jeni ndjerë e kërcënuar nga familja e vajzës shtatzënë që strehoni?<br />
1. asnjëherë<br />
2. rrallë herë<br />
3. shpesh<br />
4. Vendosur në familjen e origjinës<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
32<br />
7<br />
1<br />
6<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
69.6<br />
15.2<br />
2.2<br />
13.0<br />
100.0<br />
Tabela 22. Çfarë çmuat më shumë gjatë qëndrimit në familjen<br />
strehuese?<br />
Grafiku 22<br />
1. Vendosur në familjen e origjinës<br />
2. Bujarinë<br />
3. Ushqimin<br />
4. Kujdesin<br />
5. Ato që mësuat për mirërritjen e fëmijës<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
7<br />
18<br />
5<br />
14<br />
2<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
15.2<br />
39.1<br />
10.9<br />
30.4<br />
4.3<br />
100.0<br />
Vendosja në familjen e<br />
origjinës<br />
Bujarinë<br />
Ushqimin<br />
Kujdesin<br />
Ato që mësuat për<br />
mirërritjen e fëmijës<br />
Tabela 23. Çfarë do të donit të përmirësohej?<br />
Grafiku 23<br />
1. Vendosur në familjen e origjinës<br />
2. Komunikimi<br />
3. Siguria<br />
4. Tjetër<br />
5. Kushtet e jetesës<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
9<br />
4<br />
14<br />
11<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
19.6<br />
8.7<br />
30.4<br />
23.9<br />
100.0<br />
23.9%<br />
30.4%<br />
13.0%<br />
8.7%<br />
19.6%<br />
Vendosja në familjen e<br />
origjinës<br />
Komunikimi<br />
Siguria<br />
Tjetër<br />
Kushtet e jetesës<br />
80
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Tabela 24. Cilat janë arsyet e braktisjes së fëmijës?<br />
Grafiku 24<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
100<br />
1. Nuk e kanë braktisur fëmijën<br />
2. E braktis se kam turp ta mbaj<br />
3. E braktis se nuk e dua<br />
4. E braktis se nuk mund ta rris<br />
5. E braktis se dua të shpëtoj nga<br />
situata ku jam futur<br />
6. E braktis se di që ka familje që<br />
duan të birësojnë<br />
TOTAL<br />
40<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
2<br />
46<br />
87.0<br />
2.2<br />
2.2<br />
2.2<br />
2.2<br />
4.3<br />
100.0<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
Nuk e<br />
kanë<br />
braktisur<br />
E braktis<br />
se kam<br />
turp ta<br />
mbaj<br />
E braktis<br />
se nuk e<br />
dua<br />
E braktis<br />
se nuk<br />
mund ta<br />
rris<br />
E braktis se<br />
dua të<br />
shpëtoj nga<br />
situata ku<br />
jam futur<br />
E braktis se<br />
di që ka<br />
familje që<br />
duan të<br />
birësojnë<br />
Tabela 25. Cilat janë arsyet e mosbraktisjes së fëmijës?<br />
Grafiku 25<br />
1. Fëmijë të braktisur<br />
2. E mbaj fëmijën se e dua<br />
3. E mbaj fëmijën se besoj se jam<br />
alternativa më e mirë për të<br />
4. E mbaj fëmijën se është turp ta<br />
braktisësh<br />
5. E mbaj fëmijën se nuk dua ta lë në<br />
institucion<br />
6. E mbaj fëmijën se kam frikë se<br />
trafikohet<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
15<br />
12<br />
8<br />
4<br />
1<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
32.6<br />
26.1<br />
17.4<br />
8.7<br />
2.2<br />
100.0<br />
Fëmijë të braktisur<br />
E mbaj fëmijën se e<br />
dua<br />
E mbaj fëmijën se<br />
besoj se jam<br />
alternativa më e mirë<br />
për të<br />
E mbaj fëmijën se<br />
është turp ta<br />
braktisësh<br />
E mbaj fëmijën se nuk<br />
dua ta lë në institucion<br />
E mbaj fëmijën se kam<br />
frikë se trafikohet<br />
81
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Tabela 26. Cilat janë planet për të ardhmen me fëmijën?<br />
Grafiku 26<br />
1. Fëmijë të braktisur<br />
2. Do të jetoj vetëm me fëmijën<br />
3. Do të kërkoj të bashkohem me<br />
babanë e fëmijës<br />
4. Do të bashkohem me familjen time<br />
5. Do ta vendos fëmijën përkohësisht<br />
në institucion<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
6<br />
13<br />
20<br />
5<br />
2<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
13.0<br />
28.3<br />
43.5<br />
10.9<br />
4.3<br />
100.0<br />
10.9%<br />
43.5%<br />
4.3%<br />
13.0%<br />
28.3%<br />
Fëmijë të braktisur<br />
Do të jetoj vetëm me<br />
fëmijën<br />
Do të kërkoj të<br />
bashkohem me<br />
babanë e fëmijës<br />
Do të bashkohem me<br />
familjen time<br />
Do ta vendos fëmijën<br />
përkohësisht<br />
në institucion<br />
Tabela 27. Në çfarë konsiston ndihma nga ana e punonjësit<br />
social?<br />
Grafiku 27<br />
Gjetjen e familjes<br />
1. Gjetjen e familjes<br />
2. Ndjekjen gjatë shtatzënisë<br />
3. Ndihmën që më dha për t’u trajnuar<br />
4. Ndihmën që me dha për të mësuar më<br />
shumë rreth shtatzënisë<br />
5. Ndihmën që më dha të kem shpresë<br />
6. Ndihmën që më dha të njihem me<br />
Zotin<br />
7. Ndihmën që më dha të njihem me<br />
mundësi punësimi<br />
8. Ndihmën që më dha të bashkohem<br />
me të afërmit e mi<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
12<br />
12<br />
1<br />
8<br />
11<br />
2<br />
1<br />
1<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
21.7<br />
26.1<br />
2.2<br />
17.4<br />
23.9<br />
4.3<br />
2.2<br />
2.2<br />
100.0<br />
Ndjekjen gjatë<br />
shtatzënisë<br />
Ndihmën që më dha<br />
për t’u trajnuar<br />
Ndihmën që me dha<br />
për të mësuar më<br />
shumë rreth<br />
shtatzënisë<br />
Ndihmën që më dha<br />
të kem shpresë<br />
Ndihmën që më dha<br />
të njihem me Zotin<br />
Ndihmën që më dha<br />
të njihem me<br />
mundësi punësimi<br />
Ndihmën që më dha<br />
të bashkohem me të<br />
afërmit e mi<br />
82
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Tabela 28. Në çfarë konsiston ndihma nga ana e psikologes?<br />
Grafiku 28<br />
1. Ndihmën për t’u çliruar nga emocionet e mia<br />
2. Ndihmën për të njohur më shumë veten<br />
3. Ndihmën për të parë mundësi të reja jetese<br />
4. Ndihmën për të pranuar fëmijën tim<br />
5. Ndihmën për të krijuar vetëbesim<br />
6. Ndihmën për të qenë më e qartë<br />
në rrugën e jetës<br />
7. Aftësimin tim për të marrë vendime<br />
8. Aftësimin tim për t’u ndarë nga urrejtja<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
9<br />
8<br />
4<br />
5<br />
6<br />
9<br />
4<br />
1<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
19.6<br />
17.4<br />
8.7<br />
10.9<br />
13.0<br />
19.6<br />
8.7<br />
2.2<br />
100.0<br />
Ndihmën për t’u çliruar<br />
nga emocionet e mia<br />
Ndihmën për të njohur<br />
më shumë veten<br />
Ndihmën për të parë<br />
mundësi të reja jetese<br />
Ndihmën për të<br />
pranuar fëmijën tim<br />
Ndihmën për të krijuar<br />
vetëbesim<br />
Ndihmën për të qenë<br />
më e qartë në rrugën<br />
e jetës<br />
Aftësimin tim për të<br />
marrë vendime<br />
Aftësimin tim për t’u<br />
ndarë nga urrejtja<br />
Tabela 29. Në çfarë konsiston ndihma nga ana e mjekut?<br />
Grafiku 29<br />
1. Pritjen e ngrohtë<br />
2. Besimin se do t’ia dalë gjatë<br />
shtatëzanisë<br />
3. Mjekimet që më ka dhënë<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
26<br />
16<br />
4<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
56.5<br />
34.8<br />
8.7<br />
100.0<br />
Pritjen e ngrohtë<br />
Besimin se do<br />
t’ia dalë gjatë<br />
shtatëzanisë<br />
Mjekimet që<br />
më ka dhënë<br />
83
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Tabela 30. Si e mendoni shtatzëninë e ndodhur<br />
jashtë martese?<br />
50<br />
Grafiku 30<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
40<br />
1. E bukur<br />
2. Fatkeqësi<br />
3. Normale<br />
4. Turp<br />
TOTAL<br />
1<br />
21<br />
13<br />
11<br />
46<br />
2.2<br />
45.7<br />
28.3<br />
23.9<br />
100.0<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
E bukur Fatkeqësi Normale Turp<br />
Tabela 31. Ç’këshilla do t’i jepnit një gruaje shtatzënë në<br />
rrethana të ngjashme me tuajat?<br />
Grafiku 31<br />
1. Të mos abortojë<br />
2. Të kërkojë ndihmë profesionale<br />
3. Të besojë se mund t’ia dalë vetë<br />
4. Të rrisë vetë fëmijën<br />
5. Të mbajë fëmijën dhe të kujdeset<br />
për të<br />
6. Të braktisë fëmijën<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
18<br />
10<br />
3<br />
2<br />
12<br />
1<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
39.1<br />
21.7<br />
6.5<br />
4.3<br />
26.1<br />
2.2<br />
100.0<br />
Të mos abortojë<br />
Të kërkojë ndihmë<br />
profesionale<br />
Të besojë se mund t’ia<br />
dalë vetë<br />
Të rrisë vetë fëmijën<br />
Të mbajë fëmijën dhe<br />
të kujdeset për të<br />
Të braktisë fëmijën<br />
Tabela 32. Ç’këshilla do t’i jepnit një vajze tjetër?<br />
1. Të mos ketë marrëdhënie seksuale jashtë martese<br />
2. Të mos ketë marrëdhënie seksuale të pambrojtura<br />
3. Të mos abortojë<br />
TOTAL<br />
Frekuenca<br />
(nr)<br />
8<br />
20<br />
18<br />
46<br />
Përqindja<br />
(%)<br />
17.4<br />
43.5<br />
39.1<br />
100.0<br />
84
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
II. KORELIMI<br />
I TË DHËNAVE<br />
85
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
86
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Tabela 1. Lidhja midis arsimimit dhe vendbanimit<br />
Arsimimi<br />
Fshat<br />
Vendbanimi<br />
Qytet<br />
Fillor<br />
8-vjeçar<br />
I mesëm<br />
I lartë<br />
Pa arsim<br />
Total<br />
0<br />
6<br />
3<br />
1<br />
1<br />
11<br />
1<br />
10<br />
6<br />
4<br />
14<br />
35<br />
Tabela 2. Lidhja midis episodit të mbetjes shtatzënë dhe reagimit të partnerit<br />
Episodi i mbetjes shtatzënë<br />
Njohja me një djalë<br />
Njohja me një burrë të martuar<br />
Bashkëshorti juaj me kurorë<br />
Bashkëshorti juaj pa kurorë<br />
Marrëdhënie seksuale rastësore<br />
TOTAL<br />
E pranoi<br />
.0%<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
6.5%<br />
.0%<br />
17.4%<br />
Nuk e<br />
pranoi<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
15.2%<br />
2.2%<br />
28.3%<br />
Reagimet e partnerit<br />
Më gënjeu<br />
.0%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
Më<br />
kërcënoi<br />
6.5%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
8.7%<br />
Më<br />
këshilloi<br />
të abortoja<br />
6.5%<br />
.0%<br />
6.5%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
19.6%<br />
U zhduk<br />
6.5%<br />
.0%<br />
.0%<br />
8.7%<br />
2.2%<br />
17.4%<br />
Tabela 3. Lidhja midis moshës dhe mbështetjes së parë kur mësuat se ishit shtatzënë<br />
Mbështetja e parë kur mësuat se ishit shtatzënë<br />
MOSHA<br />
Partneri<br />
Nëna<br />
Motra<br />
Vëllai<br />
Shoqja<br />
Komshia<br />
Të afërmit<br />
Asnjë njeri<br />
11-15 vjeç<br />
16-20 vjeç<br />
21-25 vjeç<br />
26-30 vjeç<br />
31-35 vjeç<br />
36-40 vjeç<br />
41-45 vjeç<br />
TOTAL<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
10.9%<br />
.0%<br />
6.5%<br />
10.9%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
21.7%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
13.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
6.5%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
13.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
6.5%<br />
.0%<br />
.0%<br />
15.2%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
15.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
87
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Tabela 4. Lidhja midis vendbanimit dhe punësimit<br />
Punësimi<br />
Vendbanimi<br />
E punësuar E papunë<br />
Fshat<br />
Qytet<br />
Total<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
10.9%<br />
21.7%<br />
67.4%<br />
89.1%<br />
Tabela 5. Lidhja midis prejardhjes dhe asaj që do të dëshironit të përmirësohej<br />
Prejardhja<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
TOTAL<br />
Në familjen e<br />
origjinës<br />
13.0%<br />
4.3%<br />
17.4%<br />
Komunikimi<br />
13.0%<br />
6.5%<br />
19.6%<br />
Përmirësimi<br />
Siguria<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
8.7%<br />
Tjetër<br />
15.2%<br />
15.2%<br />
30.4%<br />
Kushtet<br />
e jetesës<br />
10.9%<br />
13.0%<br />
23.9%<br />
Tabela 6. Lidhja midis prejardhjes dhe arsyeve të mosbraktisjes së fëmijës<br />
Raca<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
TOTAL<br />
E<br />
braktis<br />
2.2%<br />
10.9%<br />
13.0%<br />
E mbaj fëmijën<br />
se e dua<br />
26.1%<br />
6.5%<br />
32.6%<br />
Arsyet e mosbraktisjes së fëmijës<br />
E mbaj fëmijën<br />
se besoj se jam<br />
alternativa më e<br />
mirë<br />
8.7%<br />
17.4%<br />
26.1%<br />
E mbaj<br />
fëmijën se<br />
është turp ta<br />
braktisësh<br />
13.0%<br />
4.3%<br />
17.4%<br />
E mbaj<br />
fëmijën se<br />
nuk dua ta lë<br />
në institucion<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
8.7%<br />
E mbaj fëmijën<br />
se kam frikë<br />
se trafikohet<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
88
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Tabela 7. Lidhja midis arsimimit dhe arsyeve të mosbraktisjes së fëmijës<br />
Arsyet e mosbraktisjes<br />
Arsimi<br />
Fëmijë i<br />
braktisur<br />
E mbaj<br />
fëmijën<br />
se e dua<br />
E mbaj fëmijën<br />
se besoj se jam<br />
alternativ a më<br />
e mirë<br />
E mbaj<br />
fëmijën se<br />
është turp ta<br />
braktisësh<br />
E mbaj<br />
fëmijën se<br />
nuk dua ta lë<br />
në institucion<br />
E mbaj fëmijën se<br />
kam frikë se<br />
trafikohet<br />
fillor<br />
8-vjeçar<br />
I mesëm<br />
I lartë<br />
Pa arsim<br />
Total<br />
.0%<br />
10.9%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
13.0%<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
17.4%<br />
32.6%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
8.7%<br />
8.7%<br />
4.3%<br />
26.1%<br />
.0%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
8.7%<br />
17.4%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
Tabela 8. Lidhja midis preferencave për vendosjen në familje dhe arsimimit<br />
Preferenca për<br />
vendosjen në<br />
familje<br />
Fillor<br />
Tetë<br />
vjeçar<br />
Arsimi<br />
I<br />
mesëm<br />
I lartë<br />
Pa<br />
arsim<br />
Familje e origjinës<br />
Të jem e sigurtë<br />
Të jem e ushqyer<br />
Të jem e mbrojtur<br />
Të mos i tregojë njeriu<br />
Të mos më fyejnë<br />
Të mos mendojnë keq për mua<br />
Të respektojnë privatësinë<br />
TOTAL<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
10.9%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
34.8%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
19.6%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
10.9%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
15.2%<br />
8.7%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
32.6%<br />
89
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Tabela 9. Lidhja midis preferencës për vendosjen në<br />
familje dhe prejardhjes<br />
Tabela 10. Lidhja midis vendbanimit dhe punësimit<br />
Preferenca për vendosjen<br />
nëfamilje<br />
Prejardhja<br />
Rome E bardhë<br />
Vendbanimi<br />
Punësimi<br />
E punësuar<br />
E papunë<br />
Familja e origjinës<br />
Të jem e sigurtë<br />
Të jem e ushqyer<br />
Të jem e mbrojtur<br />
Të mos i tregojë njeriu<br />
Të mos më fyejnë<br />
Të mos mendojë keq<br />
Të më respektojnë<br />
TOTAL<br />
4.3%<br />
6.5%<br />
17.4%<br />
15.2%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
56.5%<br />
2.2%<br />
10.9%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
8.7%<br />
8.7%<br />
6.5%<br />
43.5%<br />
Fshat<br />
Qytet<br />
TOTAL<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
10.9%<br />
21.7%<br />
67.4%<br />
89.1%<br />
Tabela 11. Lidhja midis vendbanimit dhe arsyeve të braktisjes së fëmijës<br />
Arsyet e braktisjes<br />
Vendbanimi<br />
Fëmijë jo i<br />
braktisur<br />
E braktis<br />
se kam<br />
turp ta<br />
mbaj<br />
E braktis<br />
se nuk e<br />
dua<br />
E braktis<br />
se nuk<br />
mund ta<br />
rris<br />
E braktis se<br />
dua të shpëtoj<br />
nga gjithë<br />
situata ku jam<br />
E braktis se di<br />
që ka familje që<br />
duan ta<br />
birësojnë<br />
Fshat<br />
Qytet<br />
TOTAL<br />
17.4%<br />
69.6%<br />
87.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
Tabela 12. Lidhja midis prejardhjes dhe arsyeve të braktisjes së fëmijës<br />
Arsyet e braktisjes<br />
Raca<br />
Fëmijë jo i<br />
braktisur<br />
E braktis<br />
se kam<br />
turp ta<br />
mbaj<br />
E braktis<br />
se nuk e<br />
dua<br />
E braktis<br />
se nuk<br />
mund ta<br />
rris<br />
E braktis se<br />
dua të shpëtoj<br />
nga gjithë<br />
situata ku jam<br />
E braktis se di<br />
që ka familje<br />
që duan ta<br />
birësojnë<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
TOTAL<br />
54.3%<br />
32.6%<br />
87.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
90
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Tabela 13. Lidhja midis arsimit dhe arsyet e braktisjes së fëmijës<br />
Tabela 14. Lidhja midis arsimimit dhe informacionit rreth shtatzënisë<br />
Informacion rreth shtatezanisë<br />
Arsimi<br />
Kurrë s’kisha<br />
dëgjuar për<br />
kontracepsionin<br />
Kisha dëgjuar<br />
por s’mendoja<br />
të më ndodhte<br />
mua<br />
Besoja<br />
tek aborti<br />
Besoja tek<br />
siguria që<br />
më jepte<br />
partneri<br />
S’dija asgjë<br />
mbi si<br />
mbetesh<br />
shtatëzanë<br />
Kisha<br />
informacion<br />
mbi si mbetesh<br />
shtatëzanë<br />
Fillor<br />
8-vjeçar<br />
I mesëm<br />
I lartë<br />
Pa arsim<br />
TOTAL<br />
.0%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
.0%<br />
15.2%<br />
19.6%<br />
.0%<br />
15.2%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
26.1%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
6.5%<br />
.0%<br />
34.2%<br />
.0%<br />
13.0%<br />
4.3%<br />
2.2%<br />
15.2%<br />
34.8%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
Tabela 15. Lidhja midis prejardhjes dhe informacionit rreth shtatzënisë<br />
Informacion rreth shtatezanisë<br />
Raca<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
TOTAL<br />
Kurrë s’kisha<br />
dëgjuar për<br />
kontracepsionin<br />
17.4%<br />
2.2%<br />
19.6%<br />
Kisha dëgjuar<br />
por s’mendoja<br />
të më ndodhte<br />
mua<br />
13.0%<br />
13.0%<br />
26.1%<br />
Besoja<br />
tek aborti<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
Besoja tek<br />
siguria që<br />
më jepte<br />
partneri<br />
6.5%<br />
17.4%<br />
2.2%<br />
S’dija asgjë<br />
mbi si<br />
mbetesh<br />
shtatëzanë<br />
19.6%<br />
13.0%<br />
13.0%<br />
Kisha<br />
informacion<br />
mbi si mbetesh<br />
shtatëzanë<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
Tabela 16. Lidhja midis prejardhjes dhe ndjenjës së parë pasi kontaktohet punonjësi social<br />
Ndjenja kur kontaktuat punonjësin social<br />
Raca<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
TOTAL<br />
Zor<br />
8.7%<br />
8.7%<br />
17.4%<br />
Frikë<br />
15.2%<br />
4.3%<br />
19.6%<br />
Besim<br />
19.6%<br />
13.0%<br />
32.6%<br />
Gjykim<br />
.0%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
Pasiguri<br />
8.7%<br />
2.2%<br />
10.9%<br />
E mirë shumë e<br />
madhe për t’u<br />
besuar<br />
4.3%<br />
10.9%<br />
15.2%<br />
91
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Tabela 17. Lidhja midis moshës dhe planeve për të ardhmen me fëmijën<br />
Planet për të ardhmen me fëmijën<br />
Mosha<br />
E ka braktisur<br />
fëmijën<br />
Do të jetoj<br />
vetëm<br />
me fëmijën<br />
Do të kërkoj të<br />
bashkohem me<br />
babanë e fëmijës<br />
Do të<br />
bashkohem me<br />
familjen time<br />
Do ta vendos<br />
fëmijën përkohësisht<br />
në institucion<br />
11-15 vjeç<br />
16-20 vjeç<br />
21-25 vjeç<br />
26-30 vjeç<br />
31-35 vjeç<br />
36-40 vjeç<br />
41-45 vjeç<br />
TOTAL<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
13.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
10.9%<br />
6.5%<br />
6.5%<br />
.0%<br />
.0%<br />
28.3%<br />
2.2%<br />
8.7%<br />
13.0%<br />
6.5%<br />
8.7%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
43.5%<br />
.0%<br />
6.5%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
10.9%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
.0%<br />
.0%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
4.3%<br />
Tabela 18. Lidhja midis prejardhjes dhe planeve për të ardhmen me fëmijën<br />
Planet për të ardhmen me fëmijën<br />
Rome<br />
E bardhë<br />
TOTAL<br />
Raca<br />
E ka braktisur<br />
fëmijën<br />
2.0%<br />
10.9%<br />
13.0%<br />
Do të jetoj<br />
vetëm<br />
me fëmijën<br />
13.0%<br />
15.2%<br />
28.3%<br />
Do të kërkoj të<br />
bashkohem me<br />
babanë e<br />
fëmijës<br />
37.0%<br />
6.5%<br />
43.5%<br />
Do të<br />
bashkohem me<br />
familjen time<br />
4.3%<br />
6.5%<br />
10.9%<br />
Do ta vendos<br />
fëmijën<br />
përkohësisht<br />
në institucion<br />
.0%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
Tabela 19. Lidhja midis punësimit dhe braktisjes së fëmijës<br />
Arsyet e braktisjes së fëmijës<br />
Punësimi<br />
E punësuar<br />
E papunë<br />
TOTAL<br />
Fëmijë i<br />
braktisur<br />
8.7%<br />
78.3%<br />
87.0%<br />
E braktis<br />
se kam turp ta<br />
mbaj<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
E braktis<br />
se nuk e<br />
dua<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
E braktis<br />
se nuk mund<br />
ta rris<br />
2.2%<br />
.0%<br />
2.2%<br />
E braktis se<br />
dua të shpëtoj<br />
nga gjithë<br />
situata ku jam<br />
.0%<br />
2.2%<br />
2.2%<br />
E braktis se di<br />
që ka familje që<br />
duan ta birësojnë<br />
.0%<br />
4.3%<br />
4.3%<br />
92
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
III. KOMENTE<br />
TË PUNONJËSEVE SOCIALE<br />
PËR PËRGJIGJET E DHËNA<br />
NGA KLIENTET<br />
93
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
94
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Do të jetoj vetëm me fëmijën ( 28.3%)<br />
a) S’kanë alternativë tjetër për të zgjedhur,<br />
b) Kërkojnë të ndërtojnë një jetë të re të tyren vetëm me fëmijën,<br />
c) E shohin fëmijën si shpresën e tyre të vetme,<br />
d) I besojnë instinktit të tyre të mëmësisë,<br />
e) Për to, fëmija është gjithçka,<br />
f) Kërkojnë të marin përsipër përgjegjësi të mëdha,<br />
g) Janë të afta për të përballuar vetëm sfida si sakrifica për të rritur një fëmijë,<br />
h) Nuk e pranon familja e origjinës<br />
i) Nuk do t’i humbasë të dy: edhe familjen, edhe fëmijën,<br />
j) “Do ta shes fëmijën dhe do të blej pushkë për të vrarë partnerin!”<br />
Do të bashkohem me babanë e fëmijës (43.5%)<br />
a) Duan një jetë familjare,<br />
b) Besojnë akoma në lidhjen e tyre,<br />
c) Ëndërrojnë një jetë të lumtur me fëmijën dhe partnerin,<br />
d) Nuk janë të afta të përballojnë jetesën vetëm,<br />
e) Nuk kanë mundësi ekonomike,<br />
f) Kërkojnë t’i japin fëmijës figurën atërore,<br />
g) Kërkojnë të kthehen në jetën e mëparshme,<br />
h) Kanë besim tek partneri i tyre,<br />
i) Jetojnë me fantazi.<br />
Do të bashkohem me familjen time (10.9%)<br />
a) Nuk kanë mundësi tjetër zgjidhjeje,<br />
b) Kanë besim tek familjarët e tyre,<br />
c) Kanë pasur një mbështetje të fortë nga prindërit në jetë,<br />
d) Nuk janë të fuqishme për të jetuar vetëm,<br />
e) Nuk do të humbasë familjen,<br />
f) Janë të varura nga familja,<br />
95
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Do ta vendos fëmijën përkohësisht në institucion 4.3%<br />
a) Kanë opinion të keq për institucionin,<br />
b) Nuk e besojnë kujdesin e vëmendjes që i kushton institucioni fëmijës,<br />
c) Kanë frikë mos fëmija do të ketë probleme me atashimin me vone,<br />
d) Kanë turp nga familja dhe opinioni,<br />
e) Për këtë fëmijë po sakrifikoj,<br />
f) Nuk kanë alternativë tjetër zgjidhje për situatën ne te cilën ndodhen,<br />
g) Do ta le në institucion dhe do t’i them të tjerëve që e birësova fëmijën,<br />
h) Fshehin problemin për pak kohë.<br />
E mbaj fëmijën se e dua 32.6 %<br />
a) Për të fëmija është gjithçka,<br />
b) Nuk mund t’ia besoj njeriu tjetër dashurinë e fëmijës,<br />
c) Dashuria e nënës për fëmijën nuk mund të krahasohet me asgjë tjetër.<br />
E mbaj fëmijën se jam alternativa më e mirë për të 26.1%<br />
a) Nuk beson në alternativa të tjera,<br />
b) Nuk jep zgjedhje tjetër,<br />
c) Kurrë nuk mund ta çojë ndërmend ta lejë fëmijën diku gjetkë,<br />
d) Kanë shpresë për t’u lidhur përsëri me partnerin,<br />
e) E shohin fëmijën si shpresën e tyre të vetme.<br />
E mbaj fëmijën se është turp me e braktis 17.4 %<br />
a) Vijnë nga kultura të ndryshme,<br />
b) Janë të veja,<br />
c) Kanë turp nga opinioni,<br />
d) Jetojnë në fshat,<br />
e) Kanë frikë se mos i gjykojnë.<br />
E mbaj fëmijën se nuk dua ta le në institucion 8.7%<br />
a) Kanë opinion të keq për institucionin,<br />
b) Nuk kane besim në kujdesin që jep institucioni,<br />
c) Nuk i le kultura e tyre,<br />
96
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
d) Kanë frikë se mos shkëpusin lidhjen nga fëmija,<br />
e) është gjynah me lënë fëmijën,<br />
E mbaj fëmijën se kam frike se trafikohet 2.2%<br />
a) Nuk kanë informacion mbi trafikimin,<br />
b) Nuk dinë se ç’është trafikimi i fëmijëve,<br />
E braktis se kam turp ta mbaj<br />
a) Ka marrëdhënie jashtë martesore,<br />
b) Ka turp nga familjaret dhe komuniteti përreth për lidhjen e saj,<br />
c) Ka turp për shtatzëninë e saj.<br />
E braktis se nuk e dua<br />
d) Është fëmijë i ardhur nga përdhunimi,<br />
e) Mund të jetë e trafikuar,<br />
f) Është e dhunuar fizikisht,<br />
g) Ka probleme mendore.<br />
E braktis se nuk mund ta rris<br />
a) Ka fëmijë të tjerë,<br />
b) Është në gjendje të vështirë ekonomike,<br />
c) Nuk ka bukë për të ngrënë,<br />
d) Jeton në kushte të keqia jetese.<br />
E braktis se dua te shpëtoj nga situata ku jam futur<br />
a) Ka marrëdhënie jashtë martese,<br />
b) Ndihet e kërcënuar nga partneri,<br />
c) Nuk e pranon familja me fëmijë.<br />
E braktis se e di qe ka familje që e duan dhe mund ta birësojnë<br />
a) Kanë informacion mbi birësimin,<br />
b) E mendojnë si një alternativë më të mirë,<br />
97
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
c) Kanë besim se ka edhe njerëz te mirë,<br />
d) Nuk kanë mundësi për ta rritur vetë.<br />
Ç’ndjetë kur u kontaktuat nga punonjësja sociale e <strong>Bethany</strong> për herë të parë<br />
1. Zor 17.4%<br />
a) Vajzat vijnë nga zonat rurale,<br />
b) Kanë turp për faktin se janë shtatzëna,<br />
c) Nuk e njohin punën sociale,<br />
d) Halli na solli këtu,<br />
e) Të kërkosh ndihmë në shoqata do të thotë që ke marrë fund.<br />
2. Frikë 19.5%<br />
a) Frikë nga të panjohurit se mos u zbulohet shtatzënia e tyre,<br />
b) Frikë se janë në krizë,<br />
c) Frikë se janë në risk.<br />
3. Besim 32.6%<br />
a) Iu duket punonjësja sociale si shpëtimtarja e zgjidhjes se problemit,<br />
b) Jam në dorën tende,<br />
c) Më bëj derman,<br />
d) Nuk kam vend tjetër ku të shkoj!<br />
4. Dyshim 4.3%<br />
a) Nuk njohin programin,<br />
b) Nuk kanë besim te të tjerët.<br />
5. Pasiguri 10.9 %<br />
a) Habiten me faktin se ka njerëz që mund t’i ndihmojnë,<br />
b) E mirë shumë e madhe për t’u besuar,<br />
c) Iu mungon besimi,<br />
d) Janë dyshuese.<br />
98
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Mbështetja e parë kur u mësua shtatzënia (përqindje më të lartë ka nëna me 21.7 %)<br />
a) E ndjeshme,<br />
b) Nuk mund ta hedhë në rrugë,<br />
c) I vjen keq,<br />
d) Mund të ketë kaluar histori të ngjashme,<br />
e) Është negocuese me anëtarët e tjerë të familjes,<br />
f) Është personi më i afërt ku vajza mund të rrëfehet,<br />
g) Ka marrëdhënie të forta mes tyre.<br />
Komshia dhe të afërm 15.2%<br />
a) është strehimi i tyre i përkohshëm,<br />
b) Janë negocues me anëtarë të tjerë të familjes,<br />
c) Nuk kanë të afërm të tjerë (prindërit mund t’i kenë vdekur),<br />
d) Iu vjen keq për problemin që iu ka rënë.<br />
Partneri 10.9 %<br />
a) Janë të martuar,<br />
b) Partneri e do fëmijën, por nuk ka mundësi ekonomike,<br />
c) Kanë lidhje të forta emocionale,<br />
d) I shmanget përgjegjësive,<br />
e) Ka pasur lidhje kalimtare,<br />
f) E ka shfrytëzuar,<br />
g) Nuk ia pranon familja e tij.<br />
Motra dhe shoqja 13.0%<br />
a) Janë moshatare,<br />
b) I kuptojnë ndjenjat e njëra tjetrës,<br />
c) Është personi më i afërt ku mund të rrëfehet,<br />
d) Kuptohen me mire me njëra –tjetrën,<br />
e) Kanë besim se mund t’ia fshehë shtatzëninë tek njerëzit e tjerë të familjes,<br />
f) Gjejnë një justifikim më të besueshëm për anëtarët e tjerë të familjes.<br />
99
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Lista e stafit që iu ka shërbyer shtatzënave të braktisura në krizë gjatë viteve 1993-2007<br />
Drejtor ekzekutiv Agim Xhumari 1992-2007<br />
Drejtore programi Kristen Roeters 1993-1995<br />
Izela Tahsini 1994-1999<br />
<strong>Milika</strong> <strong>Dhamo</strong> 1999-2007<br />
Punonjëse sociale: Valbona Lenja, punonjëse sociale/ koordinatore, 1993-2000<br />
Alketa Kalaja, punonjëse sociale/ koordinatore, 1996-2001<br />
Amarilda Manushi, punonjëse sociale, 1999-2004<br />
Ermira Gjata, punonjëse sociale, 1999-2007<br />
Natasha Lame, punonjëse sociale, 1994-2007<br />
Sonila Masati, punonjëse sociale, 1997-2007<br />
Enkeleda Lopari, punonjëse sociale/ koordinatore, 1997-2001<br />
Ermira Kamberi, punonjëse sociale, 2004-2007<br />
Genta Çaushi, punonjëse sociale, 1996-2000<br />
Manjola Hodaj , punonjëse sociale, 1997-2000<br />
Oneda Llapi, punonjëse sociale, 2004-2007<br />
Psikologë Virxhil Nano, psikolog, 1993-2007<br />
Anila Sulstarova, psikologe/koordinatore, 2001-2007<br />
Livia Nano, psikologe, 2000-2002<br />
Mjekë Fedor Kallajxhi, obstetër gjinekolog, 1993-2007<br />
Arjan Aliko, gjinekolog, 1995-2003<br />
Marjeta Baboci, gjinekologe imaxhere, 2004-2007<br />
Mirela Risto, gjinekologe, 1997-2001<br />
Klement Dashi, citolog, 2002-2007<br />
Etleva Demiri, kardiologe, 2004-2007<br />
Edi Tushe, pediatër, 2002-2005<br />
Alketa Hoxhaj, pediatre, 2006-2007<br />
100
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
Infermiere: Anila Manjani, 1995-2002<br />
Merita Coku, 2002-2007<br />
Shqipe Mita, 2002-2007<br />
Liljana Andoni, laborante, 2001-2007<br />
Personel ndihmës: Elda Bylykbashi, oficere logjistike, 1996-2005<br />
Fllanxa Cibaku, financiere, 1996-2007<br />
Zana Macka, magaziniere, 1996-2007<br />
Fatos Bako, shofer, 1994-2007<br />
Bashkëpunëtorë në zhvillimin e programit “Strehë për shtatzëninë në krizë”:<br />
David e Melba Harmon, USA, Vullnetarë të <strong>Bethany</strong> Christian Services, USA,<br />
Marleen dhe Paul Bowman, Vullnetarë të “God Loves Albania”, Hollandë,<br />
Bob dhe Cathie Watanabee, Vullnetarë të <strong>Bethany</strong> Christian Services, USA<br />
Studentë, vullnetarë të Fakultetit të Shkencave Sociale, dega Psikologji Klinike,<br />
Studentë, vullnetarë të Fakultetit të Shkencave Sociale, dega Punë Sociale,<br />
Biznesmenë,<br />
Familje strehuese,<br />
Punonjës të rendit dhe antitrafikimit,<br />
Mjekë të materniteteve 1 dhe 2 Tiranë,<br />
Punonjës të Shërbimit Social Shtetëror,<br />
“Strehëza për gratë e dhunuara”,<br />
Shoqata “Refleksione”,<br />
Shoqata “Enfant du Monde”,<br />
Shërbimi kombëtar i punësimit,<br />
Bashkia Tiranë, Drejtoria e zhvillimit dhe edukimit të fëmijëve,<br />
Zyra avokatore e gruas.<br />
101
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
Përkufizime të përdorura në studim (fragment konceptual)<br />
Instrumenti i parë është Protokolli i UN për të Parandaluar, Shtypur apo Ndëshkuar<br />
Trafikimin e Personave në mënyrë të veçantë të grave dhe fëmijëve (kjo i referohet<br />
“Protokollit të Trafikimit” por që njihet dhe si “Protokolli i Palermos”. “Protokolli i<br />
Palermos” mbështet Konventën e UN kundër Krimit të Organizuar Transkombëtar që ishte<br />
adoptuar në të njëjtën kohë.<br />
Protokolli i Trafikimit përmend tre elementët që përfshijnë trafikimin për personat në<br />
moshën 18 vjeç dhe më të mëdhenj:<br />
- rekrutimi nëpërmjet një ndërmjetësuesi (apo transportimin apo transferimin apo<br />
strehimin apo pranimin);<br />
- mjetet abuzuese të kontrollit- kërcënimin, apo përdorimin e forcës apo formave të tjera<br />
të robërimit në kursin e rekrutimit, transportimit, transferimit apo pranimit.<br />
- Shfrytëzimin pasues apo tentimin për të shfrytëzuar nëpërmjet shumë shumë mënyrave,<br />
të përmendura në shfrytëzimin e prostituimit të të tjerëve, formave të tjera të të shfrytëzimit<br />
seksual, punës së detyruar apo shërbimit, skllavërimit apo praktikave të tjera të ngjashme<br />
me skllavërimin, robërimin apo heqjen e organeve.<br />
Në rastin e fëmijëve, gjithsesi, Protokolli i Trafikimit është i qartë se nuk është e nevojshme<br />
që fëmija të ketë qenë subjekt i mjeteve abuzive të kontrollit, për shembull: robërimit apo<br />
mashtrimit, në kursin e të qenit i rekrutuar për rastin e formës së trafikimit. Eshte mëse e<br />
mjaftueshme që një fëmijë nën moshën 19 vjeç të jetë rekrutuar dhe të jetë çuar diku tjetër<br />
për shfrytëzim që të jetë viktimë e trafikimit. Veç kësaj, nëse trafikimi apo transportimi i një<br />
fëmije, pavarësisht synimit përfundimtar përfshin secilin prej mjeteve të përdorura për<br />
trafikimin e të rriturve si për shembull; kërcënimin, dhunën, rrëmbimin apo mashtrimin, ky<br />
rast gjithashtu konsiderohet trafikim. Format e përdorimit që Protokolli i Trafikimit lidh me<br />
trafikimin kanë nevojë për disa shpjegime.<br />
Termat “shfrytëzim për prostituimin e të tjerëve” dhe “format e tjera të shfrytëzimit<br />
seksual” nuk janë specifikisht të përkufizuara në Protokoll. Gjithsesi, termi “shfrytëzim për<br />
prostituim të të tjerëve” është përcaktuar diku tjetër dhe përfshin rastet në të cilat një fëmijë<br />
pranon para apo një shpërblim tjetër në kthim për veprime seksi dhe ia kalon këto një personi<br />
tjetër që nga ana tjetër shfrytëzon fëmijën për prostitucion. “Forma të tjera të shfrytëzimit<br />
102
SHTATËZANIA NË KRIZË<br />
seksual” nuk janë subjekt i një instrumenti tjetër legal ndërkombëtar. Kjo shprehje mund të<br />
interpretohet sikur i referohemi pornografisë apo një rangu të formave të tjera të abuzimit<br />
siç mund të jetë martesa me force.<br />
“Shfrytëzimi” përfshin gjithashtu aktivitetet që përfshijnë një fëmijë që është subjekt i<br />
forcës, shtrëngimit apo skllavërimit.<br />
- “puna e detyruar apo shërbimi, skllavëria apo praktika të tjera të ngjashme me<br />
skllavërimin, robërimin”. Gjithashtu, përfshin heqjen e organeve të fëmijës për përfitime<br />
financiare.<br />
Përkufizimi trafikimit të personave<br />
a) Neni 3 i Protokollit të UN për Trafikimin thotë: Rekrutimi, transportimi, strehimi apo<br />
pranimi i fëmijës për qëllime shfrytëzimi do të konsiderohet “trafikim personash” edhe<br />
nëse kjo gjë nuk përfshin asnjë nga mjetet e përdorura në paragrafin e mësipërm të<br />
këtij neni; Shitja e fëmijëve do të thotë çdo veprim shitblerjeje ku fëmija transferohet<br />
nga një person apo grup personash tek një tjetër me shpërblim apo ndonjë arsye tjetër,<br />
b) “Trafikim i personave” do të thotë rekrutim, transportim, transferim, strehim apo<br />
pranim të personave, nëpërmjet kërcënimit apo përdorimit të forcës dhe formave të<br />
tjera të shtrëngimit, të rrëmbimit, të mashtrimit, të forcës abuzuese apo të pozitës<br />
vulnerabile apo të marrjes ose pranimit të pagesës apo përfitimit për të arritur pëlqimin<br />
e personit që ka kontroll mbi personin tjetër, për qëllime shfrytëzimi. Shfrytëzimi<br />
përfshin, minimumi shfrytëzimin për prostituimit të të tjerëve apo forma të tjera të<br />
shfrytëzimit seksual, punës me forcë apo shërbimit, skllavërisë apo praktikave të tjera<br />
të ngjashme me skllavërinë, robërimit apo heqjen e organeve;<br />
c) Miratimi i viktimës në trafikimin e personave me qëllim shfrytëzimin të përmendura<br />
në paragrafin e mësipërm të këtij artikulli duhet të jenë të ngjashme me mjetet që janë<br />
përdorur në paragrafin e mësipërm;<br />
d) Rekrutimi, transportimi, strehimi apo pranimi i fëmijës për qëllime shfrytëzimi do të<br />
konsiderohet “trafikim personash” edhe nëse kjo gjë nuk përfshin asnjë nga mjetet e<br />
përdorura në paragrafin e mësipërm të këtij neni; Shitja e fëmijëve do të thotë çdo<br />
veprim shitblerjeje ku fëmija transferohet nga një person apo grup personash tek një<br />
tjetër me shpërblim apo ndonjë arsye tjetër;<br />
e) “fëmijë” konsiderohet çdo person nën moshën 18 vjeç<br />
Në teori, përkufizimi i Protokolli të Trafikimit bën një përshkrim të qartë midis<br />
103
SHËRBIMET SOCIALE TË BETHANY<br />
“shfrytëzimit” në kontekstin e trafikimit dhe formave të tjera të shfrytëzimit siç mund të jetë<br />
puna e fëmijëve apo aktivitetet ekonomike që përfshijnë fëmijët. “Shfrytëzimi përshkruhet<br />
në termat e shfrytëzimit seksual dhe formave të shfrytëzimit ekonomik të shoqëruara me<br />
forcë dhe robërim, po kështu me heqjen e organeve tek fëmijët për fitime financiare. Gjithsesi,<br />
në praktikë mund të jetë e vështirë për të dalluar midis varësisë normale të një fëmije, sidomos<br />
për ata që janë rreth 13 vjeç apo më pak, tek një i rritur apo fëmijë më i madh dhe një situate<br />
manipulimi, force apo shtrëngimi. Për më tepër, përkufizimi i Protokolli të Palermos nuk<br />
përmend në mënyrë specifike rekrutimin e fëmijës për punë të rrezikshme apo për lypjen<br />
në rrugë apo vjedhjen; gjithsesi këto mund të përfshihen nen atë që përmendet si “punë e<br />
detyruar apo shërbim”.<br />
Përdorimi i termit “shfrytëzim” do të thotë që individët që përfitojnë nga një shfrytëzim<br />
i fëmijës disa here iu referohemi si “shfrytëzues”. Në rastet e shfrytëzimit seksual komercial,<br />
këta individë njihen si “pimps”. Në raste të tjera, ata mund të jenë të punësuar dhe njihen si<br />
“kontrollorë” sepse ata kontrollojnë një fëmijë ndërkohë që ai apo ajo është duke fituar për<br />
ta. Disa herë të njëjtët individë mund të jenë përgjegjës për rekrutimin fillestar të fëmijës<br />
apo të lëvizjes. Në raste të tjera, fëmija është çuar nga trafikanti tek shfrytëzuesi.<br />
Përkufizimet për “shitjen e fëmijëve”, “prostituimin e fëmijëve”, dhe “pornografinë e<br />
fëmijëve”.<br />
a) Prostituimi i fëmijëve do të thotë përdorim i fëmijës në aktivitetet seksuale për shpërblim<br />
apo ndonjë arsye të një forme tjetër.<br />
b) Pornografia e fëmijëve do të thotë çdo prezantim, në çfarëdolloj forme, të përfshirjes së<br />
fëmijës në aktivitete reale seksuale apo aktivitete seksuale të modeluara në mënyrë të<br />
hollësishme apo prezantim i pjesëve seksuale të fëmijës për qëllime primare seksuale.<br />
104