7Ra fa ł Łę t o c h aBogumił Grott. Osoba i twórczośćBogumił Grott urodził się w Warszawie 3 stycznia 1940 roku. Ojciec EugeniuszGrott, syn warszawskich przemysłowców, był inżynierem i właścicielem firmy zajmującejsię budową mostów oraz oficerem rezerwy Wojska Polskiego. Brał udziałw kampanii wrześniowej jako saper, po czym wycofał się ze swoim oddziałem naLitwę. W roku 1940 został wywieziony w głąb ZSRS i zaginął bez wieści. MatkaKazimiera Grottowa z Adamowiczów pochodziła z rodziny ziemiańskiej z tradycjaminiepodległościowymi. Jej dziadek Tytus Opaliński brał udział w powstaniu styczniowym,a ona była członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Ukończyła studia w zakresiehistorii sztuki na Uniwersytecie Poznańskim, uzyskując stopień doktora filozofii.Była autorką prac naukowych. Po II wojnie światowej przyjęła pracę w MinisterstwieKultury i Sztuki na stanowisku dyrektora departamentu. Jednak, gdy w roku 1946wyjechała do Moskwy z wystawą polskiej grafiki i podjęła starania celem odszukaniamęża, padła ofiarą donosu ze strony muzykologa Zofii Lissy, przebywającej wówczasw Moskwie, która uznała, że podjęte przez Grottową poszukiwania były aktemwrogości w stosunku do ZSRS. Po powrocie do kraju została usunięta z pracy w ministerstwie.W latach następnych pracowała w bibliotekarstwie, z czego ostatnie 10lat życia w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie na stanowisku kierownika DziałuGromadzenia.Bogumił Grott spędził w Warszawie lata okupacji, tygodnie powstania warszawskiegoi pięć powojennych lat. Atmosfera panująca w domu oraz wstrząsające przeżyciai zagrożenia we wczesnym dzieciństwie w okupowanej Warszawie (w mieszkaniuprzebywały dwie osoby narodowości żydowskiej), a potem podczas powstania, jakteż późniejsze objawy dyskryminacji rodziny ze strony władz komunistycznych, zaważyływ nieprzemijający sposób na jego kształtującej się osobowości, późniejszychpostawach, poglądach politycznych oraz na rozwijających się potrzebach poznawczych.Ześrodkowały się one wokół historii, kultury, polityki i zagadnień etyczno--moralnych. Rejestrowane od dzieciństwa różne sytuacje, nieraz dramatyczne, podsuwaływiele pytań, które domagały się odpowiedzi. Stąd był już tylko krok do myśleniao samodzielnych badaniach naukowych, które w końcu stały się pewną formą rozrachunkuz recypowaną rzeczywistością.Bogumił Grott opuścił stolicę w połowie szkoły podstawowej, przenosząc sięwraz z matką do Krakowa. Tu ukończył szkołę podstawową, a potem Liceum Ogólnokształcąceim. A. Witkowskiego. W roku 1958 wstąpił na Wydział Filozoficzno--Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie uzyskał magisterium z zakresu ar-
8Rafał Łętochacheologii polskiej. W celu pogłębienia swego wykształcenia podjął również zaocznestudia historyczne na Uniwersytecie Łódzkim. Następnie przystąpił do pracy nad rozprawądoktorską pt. „Pierwsi Piastowie oleśniccy”, która dotyczyła w głównej mierzestosunków narodowościowych na Ziemi Oleśnickiej w późnym średniowieczu. Promotoremzostał prof. dr hab. Roman Heck z Uniwersytetu Wrocławskiego. W grudniu1974 roku z powodzeniem obronił dysertację doktorską i otrzymał stopień naukowydoktora nauk humanistycznych. Wkrótce podjął pracę na stanowisku adiunkta w WyższejSzkole Pedagogicznej w Kielcach. Niedługo potem na Uniwersytecie Jagiellońskimpowstał Instytut Religioznawstwa, w którym Bogumił Grott został zatrudniony.Wówczas to podjął badania związków pomiędzy katolicyzmem a polskim nacjonalizmem.Zaowocowały one rozprawą habilitacyjną pt. Nacjonalizm i religia – proceszespalania katolicyzmu z nacjonalizmem w jedną całość ideową w myśli NarodowejDemokracji (1926-1939), opublikowaną w roku 1984 przez Wydawnictwo UniwersytetuJagiellońskiego. Kolejną książką Grotta, stanowiącą dopełnienie jego habilitacji,była praca pt. Katolicyzm w doktrynach ugrupowań narodowo-radykalnych do roku1939, wydana przez to samo wydawnictwo w roku 1987. Obrany w tych publikacjachkierunek badań dotyczył aksjologicznych aspektów doktryn nacjonalistycznychw Polsce i w jakimś zakresie kultury duchowej Polaków. Badania takie o charakterzeinterdyscyplinarnym, rzucone na szersze europejskie tło porównawcze, dawały ciekawewyniki umożliwiające znalezienie odpowiedzi na wiele pytań dotyczących mechanizmówrządzących nowszymi dziejami Polski. Grott stwierdził bowiem, iż badanianad nacjonalizmem muszą uwzględniać wiedzę w zakresie kultury czy duchowościposzczególnych narodów. Tymczasem − jak zauważał − większość badaczy zajmującychsię ruchami nacjonalistycznymi skupia się albo wokół wydarzeń dotyczącychdziałalności partii o tym charakterze, zajmując się tzw. historią wydarzeniową, alboteż wokół kwestii dotyczących władzy politycznej i instrumentów służących jej zdobyciui utrzymaniu, pozostawiając poza obszarem swoich zainteresowań zagadnieniazwiązane z kulturą, religią i życiem duchowym. Bogumił Grott, jak sam przyznawał,czuł się inspirowany pracami prof. Leona Halbana, badacza współzależności pomiędzyreligiami a niemieckim nacjonalizmem i kulturą niemiecką. Efektem tych inspiracjibędzie najbardziej znana jego praca, stanowiąca niejako podsumowanie wieloletnichbadań nad rolą katolicyzmu w myśli obozu narodowego, pt. Nacjonalizmchrześcijański: myśl społeczno-państwowa formacji narodowo-katolickiej w DrugiejRzeczypospolitej, która doczekała się trzech wydań (wyd. 1 − 1991, wyd. 2 zm.−1996, wyd. 3 uzup. − 1999). W najpełniejszy chyba sposób Grott wykorzystał w niejwypracowaną przez siebie metodę badań nad nacjonalizmem, która polega na analiziewypływającego z religii podłoża aksjologicznego danego nacjonalizmu. W książcezostała przedstawiona ideologia różnych odłamów nacjonalizmu polskiego (StronnictwoNarodowe, Obóz Narodowo-Radykalny ABC, Ruch Narodowa-Radykalny „Falanga”,Związek Młodych Narodowców, Grupa „Wielka Polska”, Obóz ZjednoczeniaNarodowego, „Zadruga”, jak i inne pomniejsze grupy) na tle europejskim. Wykorzystującwypracowaną przez siebie metodę badawczą, Grott wskazał na zasadnicze różnicepomiędzy poszczególnymi nurtami polskiego nacjonalizmu, porównał i wydobył