Chương 3

68cả các động vật đơn giản nhất như con sum (Balanus) chẳng hạn, các thựcvật, và thậm chí cả vi khuẩn. Ở vi khuẩn, có các kiểu trao đổi thông tin ditruyền như tiếp hợp, biến nạp và tải nạp được gọi là sinh sản cận tính(parasexual; vấn đề này được trình bày riêng trong giáo trình Di truyền Visinh vật và Ứng dụng). Thông thường thì các giao tử đực và cái bắt nguồntừ các cá thể khác nhau, cho nên đời con sinh ra khác với bố mẹ chúng vềnhiều chi tiết. Đây là nội dung chính mà chương này sẽ tập trung thảoluận. Còn sự tự thụ tinh được xem là trường hợp ngoại lệ quan trọng củasinh sản hữu tính (xem chương 12).Hợp tử cái → (N) x → Con cái trưởng thành → G → Trứng(2n) (2n) (n)Hợp tử(2n)Hợp tử đực → (N) x → Con đực trưởng thành → G → Tinh trùng-------------[Sinh trưởng]------------------- * ----[Phát sinh]---- * --[Thụ tinh]--giao tử / bào tửHình 3.1 Sơ đồ tổng quát về sinh trưởng và sinh sản ở sinh vật hữu tính.Ở đây cho thấy số lượng nhiễm sắc thể lưỡng bội (2n) và đơn bội (n) tương ứngvới các giai đoạn khác nhau (hàng dưới cùng). Ký hiệu (N) x biểu thị nhiều lầnnguyên phân, và G - giảm phân.Sơ đồ tổng quát về sự sinh trưởng và sinh sản của sinh vật sinh sảnhữu tính được trình bày ở hình 3.1. Trên nguyên tắc, mỗi hợp tử nhânđược hai bộ nhiễm sắc thể đơn bội (haploid) ký hiệu là n, một từ giao tửđực và một từ giao tử cái; nên số lượng nhiễm sắc thể trong hợp tử làlưỡng bội (diploid), tức 2n đặc trưng và ổn định cho loài. Mỗi bộ đơn bộichứa n nhiễm sắc thể khác nhau, mỗi chiếc hay kiểu nhiễm sắc thể chỉ cómặt một lần và chứa các gene khác nhau. Tập hợp toàn bộ các gene trongmột bộ nhiễm sắc thể đơn bội như thế được gọi là bộ gene (genome). Nhưvậy, trong bộ lưỡng bội đặc trưng của các tế bào soma, các nhiễm sắc thểtồn tại theo từng cặp gồm hai chiếc giống nhau về hình dạng, kích thướcvà trật tự phân bố các gene - một có nguồn gốc từ bố và một từ mẹ - gọi làcác nhiếm sắc thể tương đồng (homologous chromosomes).Ở sinh vật đa bào, hợp tử tăng số lượng tế bào nhờ quá trình nguyênphân (mitosis), là kiểu phân chia tế bào tạo ra các tế bào con có số lượngnhiếm sắc thể 2n được giữ nguyên. Khi cơ thể đạt tới độ thành thục sinhdục, một số tế bào của cơ quan sinh sản trải qua giảm phân (meiosis), tứckiểu phân chia tế bào tạo ra các giao tử có số lượng nhiễm sắc thể giảm đi