ISLÂM AHLÂK ESASLARI

ağaçları, kabuklu taneler, güzel kokulu otlar vardır. Ey insanlar ve cinler!
Öyleyken, Rabbinizin nimetlerinden hangisini yalanlarsınız? …. Öyleyken,
Rabbinizin nimetlerinden hangisini yalanlarsınız?” (Rahman/55: 11-77)
Nimet ilkesinin uygulama alanında öncelikle Müslümanlardan istediği ve
sonra da tüm insanlar için öngördüğü hususlardan biri onu kirletmemek,
temiz tutmak, bir diğeri de onu israf etmemektir. Büyük veya küçük çapta
toprak, hava, su, sokaklar ve caddeler ve benzeri alanlarda herhangi bir çevre
kirliliğine neden olmamak, çevre temizliği konusunda çok duyarlı ve titiz
olmak, İslâmın Müslümanlardan istediği en temel şartlardandır. Müslüman,
çevre kirliliğinden zihin ve gönül kirliliğine kadar her türlü kirliliğe karşı
olmak ve temizlikten yana olmak zorundadır. Yeryüzü ve oradaki nimetler
Allah’ın yarattığı doğal ve asli hallerinde korundukları ve kirletilmedikleri
zaman tertemizdirler. Bu hususta bir ayet-i kerimede şöyle buyrulur: “Sizin
için yeri durak, göğü bina eden, size şekil verip de, şeklinizi güzel yapan, sizi
temiz şeylerle rızıklandıran Allah’tır.” (Mü’min/40: 64) Kirletmeyip temiz
tutmak ayetlerde emir olarak da geçmektedir. Bunlardan biri elbise
temizliğini emretmektedir: “Giydiklerini temiz tut. Kötü şeyleri terke devam
et.” (Müddessir/74: 4,5) Bir başkası, yiyecek temizliğini emretmektedir: “Ey
Peygamberler! Temiz şeylerden yiyin, yararlı iş işleyin; doğrusu Ben,
yaptığınızı bilirim.” (Mü’minun/23: 51) Bir başkası da mabet ve ev gibi
mekan temizliğini emretmektedir: “Kabe’yi, insanlar için toplanma ve güven
yeri kılmıştık. İbrahim’in makamını namaz yeri edinin, dedik. Evimi ziyaret
edenler, kendini ibadete verenler, rüku ve secde edenler için temiz tutun diye
İbrahim ve İsmail’e ahd verdik.” (Bakara/2: 125)
En önemli nimetlerin başında suyun geldiği aşikardır. En tehlikeli çevre
felaketlerinin başında da susuzluğun geleceği Kur’an’ın da belirttiği bir
gerçektir: “De ki: Suyunuz yere batarsa, söyleyin, size kim temiz bir su
kaynağı getirebilir?” (Mülk/67: 30) Su, sadece dünyalıların değil, Cennet
ehlinin bile en önemli nimetleri arasında sayılmaktadır: “Onlar, dikensiz sedir
ağaçları, salkımları sarkmış muz ağaçları, uzamış gölge altında, çağlayarak
akan sular kenarlarında; bitip tükenmeyen ve yasak da edilmeyen bol
meyveler arasında; yüksek döşekler üzerindedirler.” (Vakıa/56: 28-34) Su,
hem canlıların kendisinden yaratıldığı temel hayat kaynağı hem de kirliliğin
neredeyse tek ilacı olduğu için, su nimetinin korunması ve kirletilmemesi,
çevre ahlâkının üzerinde en fazla durması gereken doğal kaynakların başında
gelir. Atalarımız, su yollarının yapımı ve su kaynaklarının temizliğinin
muhafazası için çok titiz önlemler almışlardır. Örneğin Osmanlılarda, suyun
şehre geldiği yol güzergahına iskan yapılmaması, mezbele dökülmemesi,
bağ-bahçe ve ağaç dikilmemesi, sığır ve davar salınmaması gibi hususlar
temel bir prensip idi (Öztürk, 2008).
Su olsun veya başka bir nimet olsun, nimette aslolan, onun kadrini,
kıymetini bilmek, onu gereksiz yere kullanmamak, israf etmemektir. Çevre
sorunlarının pek çoğu israfla bağlantılıdır; ve bu sorunların çözümüne
katkıda yapılabilecek en öncelikli ve en kolay şeylerden biri, israftan
kaçınmak ve tasarruf anlayışımızı sadece kendi ekonomimiz açısından değil
çevre açısından da geliştirmektir. İsraf, İslâm ahlâkının yerdiği, tasarruf da
övdüğü, teşvik ettiği bir davranıştır. Bunlar İslâm çevre ahlâkının her zaman
ve her yerde uyulması gereken en geçerli kurallarındandır. Ayette belirtildiği
üzere, "Onlar, sarfettikleri zaman ne israf ederler ne de cimrilik, ikisi arasında
orta bir yol tutarlar." (Furkan 25/67) Kur’an, orta yolda davranılmayıp israfta
sınır tanınmadığında er veya geç, günümüz çevre sorunları krizinde olduğu
gibi, pişman olunacak bir halle karşılaşılacağı konusunda herkesi uyar-
201