LMD-Orwell-Przecieki z Hiszpanii

„Przecieki z Hiszpanii”
„New English Weekly”, 29 lipca i 2 września 1937 [378]
I
Hiszpańska „Daily Mail”, czy wojna domowa zrodziła prawdopodobnie więcej kłamstw niż
jakiekolwiek inne zdarzenie od czasów wielkiej wojny lat 1914–1918, ale szczerze wątpię,
pomimo wszystkich tych hekatomb zakonnic gwałconych i krzyżowanych na oczach
reporterów to właśnie profaszystowskie gazety wyrządziły tu najwięcej szkody. To jednak
prasa lewicowa, „News Chronicle” i „Daily Worker” 1 z ich znacznie subtelniejszymi
metodami zafałszowywania, nie pozwoliły Brytyjczykom zrozumieć prawdziwego charakteru
tej walki.
Gazety te starannie skrywają fakt, że rząd hiszpański (w tym na poły autonomiczny rząd
Katalonii) znacznie bardziej niż faszystów obawia się rewolucji. Jest teraz niemal pewne, że
wojna zakończy się jakimś kompromisem i istnieją powody, by sądzić, że rząd, który nie
kiwnął nawet palcem, gdy padało Bilbao, nie chce odnieść zbyt wielkiego triumfu. Nie ma
jednak żadnych wątpliwości co do bezwzględności, z jaką niszczy własnych rewolucjonistów.
Przez pewien czas rozwijały się rządy terroru — delegalizacja partii politycznych, dławiąca
cenzura prasy, nieustanne szpiegowanie i masowe zamykanie ludzi w więzieniach bez
procesu. Kiedy opuszczałem Barcelonę w końcu czerwca, więzienia pękały w szwach.
Zwykłe budynki więzienne już dawno były przepełnione, a nowych więźniów upychano w
pustych sklepach i innych tymczasowych pomieszczeniach, które zdołano dla nich znaleźć.
Ale warto zauważyć, że do więzień trafiają nie faszyści, lecz rewolucjoniści. Dzieje się tak
nie dlatego, że ich poglądy są nie do przyjęcia dla prawicy, ale dlatego, że nie akceptuje ich
lewica. A ludzie odpowiedzialni za ich uwięzienie, to ci potworni rewolucjoniści, których
sama nazwa wywołuje drżenie Garvina2, czyli komuniści.

Tymczasem wojna z Franco trwa nadal, ale w przeciwieństwie do biedaków tkwiących
w okopach na pierwszej linii nikt w rządzie Hiszpanii już nie traktuje jej jak prawdziwej
wojny. Prawdziwa walka toczy się między rewolucją i kontrrewolucją. Pomiędzy robotnikami,
którzy na próżno starali się utrzymać swe niewielkie zdobycze z roku 1936, a blokiem
liberalno-komunistycznym, który tak skutecznie im je odbiera. W Anglii niestety bardzo niewielu
ludzi dostrzegło fakt, że to komunizm jest teraz siłą kontrrewolucyjną, że komuniści są
wszędzie w sojuszu z burżuazyjnym reformizmem i wykorzystują całą swoją potężną machinę,
by niszczyć lub dyskredytować każdą partię, która wykazuje tendencje rewolucyjne.
Dlatego spektakl, w którym komuniści atakowani są jako nikczemni „czerwoni” przez
prawicowych intelektualistów, którzy z gruntu się z nimi zgadzają, jest czystą groteską. Na
przykład Wyndham Lewis3 powinien kochać komunistów, przynajmniej przez jakiś czas.
Sojusz liberalno-komunistyczny w Hiszpanii triumfuje niemal całkowicie. Ze wszystkiego, co
hiszpańscy robotnicy wywalczyli sobie w 1936 roku, nie zostało nic konkretnego, prócz kilku
spółdzielczych gospodarstw rolnych i pewnej ilości ziemi objętej w zeszłym roku przez
chłopów. A przypuszczalnie nawet chłopi zostaną później poświęceni, kiedy nie będzie już
potrzeby o nich zabiegać. Aby zrozumieć, jak doszło do obecnej sytuacji, trzeba wrócić do
źródeł wojny domowej.
Franco sięgał po władzę inaczej niż Hitler i Mussolini, ponieważ była to rewolta
militarna, porównywalna do napaści z zewnątrz, i dlatego nie miał wiele masowego poparcia,
choć później o nie zabiegał. Wspierały go, oprócz pewnych kół wielkiego biznesu,
arystokracja posiadająca ziemię oraz ogromny, pasożytniczy Kościół. Przeciw takiej rewolcie
zbierają się oczywiście różne siły, które w żadnym innym punkcie nie są ze sobą zgodne.
Chłop i robotnik nienawidzą feudalizmu i klerykalizmu, ale podobnie myśli „liberalny”
bourgeois, który wcale nie oponuje przeciw nowocześniejszej wersji faszyzmu, jeśli tylko nie
nazywa się jej faszyzmem. „Liberalny” bourgeois jest liberalny do czasu, gdy kończą się jego

interesy. Opowiada się za postępem streszczonym w sformułowaniu „la carrière ouverte aux
talents”. Nie ma on oczywiście szans na rozwój w społeczeństwie feudalnym, gdzie robotnicy
i chłopi są zbyt ubodzy, by kupować towary, gdzie przemysł jest obciążony zbyt wielkimi
podatkami, by starczyło jeszcze na opłacanie biskupich ornatów i gdzie każda lukratywna
posada dostaje się znajome-mu lub chłoptasiowi syna księcia z nieprawego łoża. Dlatego w
obliczu tak skrajnego reakcjonisty jak Franco mamy przez pewien czas sytuację, w której
robotnik i bourgeois, w rzeczywistości śmiertelni wrogowie, walczą po jednej stronie. Ten
niełatwy sojusz znany jest jako Front Ludowy [Popular Front] (a w prasie komunistycznej, by
nadać mu rzekomo demokratyczny wy-dźwięk, jako Front Ludu [People’s Front]). To
połączenie ma tyleż żywotności i praw do istnienia, co świnia z dwiema głowami czy jakieś
inne monstrum z cyrku Barnum i Bailey4.
Sprzeczność tkwiąca we Froncie Ludowym musi dać się odczuć w każdej sytuacji poważnego
zagrożenia. Kiedy bowiem robotnik i bourgeois walczą z faszyzmem, nie walczą o
to samo. Bourgeois walczy o burżuazyjną demokrację, to znaczy o kapitalizm, a robotnik, na
tyle, na ile rozumie tę sprawę, o socjalizm. A w pierwszych dniach hiszpańskiej rewolucji
robotnicy rozumieli ją bardzo dobrze. Na obszarach, gdzie faszyzm został pokonany, nie
zadowalali się wypędzeniem rebelianckich oddziałów z miast. Wykorzystywali tę okazję, by
przejmować ziemię i fabryki oraz by tworzyć zalążki władzy robotniczej za pośrednictwem
lokalnych komitetów, milicji, sił policyjnych i tak dalej. Popełnili jednak błąd (być może
dlatego, że najbardziej aktywnymi rewolucjonistami byli anarchiści, którzy wykazywali
nieufność wobec wszelkich parlamentów) polegający na pozostawieniu formalnej władzy w
rękach rządu republikańskiego. A pomimo różnych roszad w składzie każdy kolejny rząd miał
z grubsza taki sam burżuazyjno-reformistyczny charakter. Na początku wydawało się to bez
znaczenia, ponieważ rząd, zwłaszcza w Katalonii, był niemal bezsilny, a burżuazja musiała
siedzieć cicho, czy na-wet (tak było jeszcze w grudniu, gdy dotarłem do Hiszpanii)

podszywać się pod robotników. Później, kiedy władza wyślizgnęła się z rąk anarchistów i
przejęli ją komuniści i prawe skrzydło socjalistów, rząd zdołał odzyskać siły, burżuazja
wyszła z ukrycia i stary podział społeczeństwa na bogatych i biednych znów się ujawnił w
niezbyt zmienionej postaci. Od tej pory każde posunięcie, z wyjątkiem kilku dyktowanych
przez zagrożenie militarne, zmierzało do zniesienia zdobyczy pierwszych miesięcy rewolucji.
Spośród wielu ilustracji, jakie mógłbym wybrać, przytoczę tylko jedną, czyli rozwiązanie
milicji robotniczych zorganizowanych w prawdziwie demokratyczny sposób, bowiem
oficerowie i szeregowi otrzymywali tę samą płacę i panowała między nimi zupełna równość,
oraz zastąpienie ich Armią Powszechną (w komunistycznym żargonie była to oczywiście
Armia Ludowa), uformowaną na wzór zwykłej burżuazyjnej armii z uprzywilejowaną kastą
oficerską, ogromnymi różnicami w poborach itd.itp. Nie trzeba dodawać, że ruch ten
tłumaczy się koniecznością podyktowaną względami militarnymi i przynajmniej na krótką
metę niemal na pewno sprzyja on skuteczności. Ale niewątpliwym celem tej zmiany było
zadanie ciosu egalitaryzmowi. Tę samą zasadę przyjęto w każdym departamencie, a skutek
jest taki, że zaledwie rok po wybuchu wojny i rewolucji mamy zwykłe państwo burżuazyjne,
a nadto rządy terroru służące zachowaniu status quo.
Proces ten nie zaszedłby prawdopodobnie tak daleko, gdyby walka mogła toczyć się bez
ingerencji z zagranicy. Ale wobec słabości wojskowej rządu jest to niemożliwe. Zagrożony
cudzoziemskimi najemnikami Franco rząd musiał zwrócić się o pomoc do Rosji i choć ilość
dostarczonej przez nią broni jest bardzo wyolbrzymiana (podczas trzech pierwszych miesięcy
mojego pobytu w Hiszpanii widziałem tylko jedną rosyjską broń, karabin maszynowy), sam
fakt jej pojawienia się doprowadził komunistów do władzy. Rosyjskie samoloty i karabiny
oraz dobre wyszkolenie wojskowe Brygad Międzynarodowych (niekoniecznie
komunistycznych, ale po-zostających pod kontrolą komunistów) ogromnie podniosły ich
prestiż. Co jednak ważniejsze, ponieważ Rosja i Meksyk były jedynymi krajami, które

otwarcie dostarczały broń, Rosjanie nie tylko mogli brać za nią pieniądze, ale też dyktować
swoje warunki. A warunki te, w najprostszym ujęciu, brzmiały: „Jeśli nie zdławicie rewolucji,
nie dostaniecie więcej broni”. Za powód takiej postawy uznaje się zwykle to, że gdyby Rosja
wspierała rewolucję, zagrożony byłby pakt między Franco i Sowietami (i nadzieje na sojusz z
Wielką Brytanią). Może być jednak też tak, że prawdziwa rewolucja w Hiszpanii wywołałaby
niepożądane echa w Rosji. Komuniści oczywiście zaprzeczają, że rząd rosyjski wywiera
jakiekolwiek bezpośrednie naciski. Ale to, nawet jeśli jest prawdą, nie ma praktycznie
znaczenia, ponieważ partie komunistyczne wszystkich krajów realizują rosyjską politykę.
Pewne też jest, że hiszpańska partia komunistyczna oraz kontrolowane przez nią prawe
skrzydło socjalistów plus komunistyczna prasa na całym świecie wykorzystują swoje
ogromne i wciąż rosnące wpływy na rzecz kontrrewolucji.
II
W pierwszej części tego artykułu wskazywałem, że prawdziwa walka w Hiszpanii, po
stronie rządowej, toczy się między rewolucją i kontrrewolucją, i że rząd, choć chciałby
uniknąć porażki w wojnie z Franco, jeszcze bardziej stara się wymazać rewolucyjne zmiany,
które towarzyszyły wybuchowi wojny.
Każdy komunista odrzuci tę sugestię jako mylną lub rozmyślnie nieuczciwą. Powie
wam, że to bzdura mówić o dławieniu rewolucji przez hiszpański rząd, ponieważ rewolucji
ni-gdy nie było, a naszym zadaniem jest obecnie pokonanie faszyzmu i obrona demokracji.
Właśnie w związku z tym bardzo ważne jest, by zrozumieć, jak działa komunistyczna
propaganda. Błędny byłby sąd, że nie ma to znaczenia w Anglii, gdzie partia komunistyczna
jest mała i stosunkowo słaba. Szybko przekonamy się, że ma to znaczenie, jeśli Anglia zawrze
sojusz ze Związkiem Sowieckim, a może nawet wcześniej, ponieważ wpływy partii
komunistycznej będą rosły — już rosną — a klasa kapitalistów uświadomi sobie, że nowy
komunizm rozgrywa swoją grę.

Ogólnie mówiąc, propaganda komunistyczna polega na straszeniu ludzi groźbą (całkiem
realną) faszyzmu. Zakłada również udawanie — w konsekwencji — że faszyzm nie ma nic
wspólnego z kapitalizmem. Faszyzm to po prostu jakaś bezsensowna nikczemność, aberracja,
„masowy sadyzm”, coś takiego, co zdarza się, gdy z zamkniętego zakładu wypuści się nagle
maniakalnych morderców. Jeśli zaprezentuje się faszyzm w tej postaci, można zmobilizować
przeciw niemu opinię publiczną, przynajmniej na pewien czas, nie wywołując żadnych
ruchów rewolucyjnych. Można przeciwstawić faszyzmowi burżuazyjną „demokrację”, czyli
kapitalizm. Ale trzeba pozbyć się tych kłopotliwych ludzi, którzy wskazują, że faszyzm i
burżuazyjna „demokracja” to Tweedledum i Tweedledee. Robi się to, nazywając ich na
początek oderwany-mi od rzeczywistości. Mówi się im, że zaciemniają sprawę, że wywołują
podziały w łonie sił antyfaszystowskich, że to nie jest właściwa chwila na rzucanie
rewolucyjnych haseł, że w tym momencie powinniśmy walczyć z faszyzmem, nie wnikając
zbytnio w to, o co walczymy. Później, jeśli wciąż nie będą chcieli się zamknąć, zmienia się
melodię i nazywa ich zdrajcami. A dokładniej, trockistami5.
A kto to jest trockista? To straszliwe słowo — w Hiszpanii można obecnie być
wtrąconym do więzienia i siedzieć tam nie wiadomo ile, bez procesu, jedynie na podstawie
pogłoski, że jest się trockistą — dopiero zaczyna funkcjonować w Anglii. Ale będzie coraz
powszechniejsze. Słowo „trockista” (lub człowiek mający poglądy „trockistowskofaszystowskie”)
jest na ogół używane do określenia zamaskowanego faszysty, który udaje
ultrarewolucjonistę, żeby rozbić siły lewicowe. Ale swą szczególną siłę określenie to czerpie
z tego, że oznacza trzy od-rębne rzeczy. Może oznaczać kogoś, kto jak Trocki, pragnie
rewolucji światowej, członka organizacji, której przywódcą jest Trocki (jedyne uprawnione
użycie) lub wspomnianego już za-maskowanego faszystę. Wszystkie trzy znaczenia można do
woli składać w jedno. Znaczenie nr 1 może, lecz nie musi zawierać w sobie znaczenia nr 2, a
znaczenie nr 2 niemal zawsze kry-je w sobie również znaczenie nr 3. A zatem „XY

wypowiadał się podobno przychylnie o rewolucji światowej, co oznacza, że jest trockistą, a
zatem i faszystą”. W Hiszpanii, a w pewnym stopniu nawet w Anglii, każdy, kto wyznaje
rewolucyjny socjalizm (to znaczy to, co wyznawała partia komunistyczna jeszcze kilka lat
temu) spotyka się z podejrzeniem, że jest trockistą opłacanym przez Franco lub Hitlera.
Oskarżenie to jest bardzo wyrafinowane, ponieważ w każdym konkretnym przypadku,
chyba że ktoś akurat wie na pewno, że tak nie jest, może okazać się prawdą. Szpieg
faszystowski prawdopodobnie podawałby się za rewolucjonistę. W Hiszpanii wszyscy ludzie,
których poglądy znajdują się na lewo od partii komunistycznej, prędzej czy później zostaną
uznani za trockistów, a przynajmniej za zdrajców. POUM, opozycyjna partia komunistyczna
będąca z grubsza odpowiednikiem angielskiej ILP, była na początku wojny akceptowana i
nawet miała w rządzie katalońskim swojego ministra. Później usunięto ją z rządu, następnie
potępiono jako trockistowską i wreszcie zdelegalizowano, a każdy jej członek, który trafił w
ręce policji, lądował w więzieniu.
Jeszcze kilka miesięcy temu anarchosyndykaliści byli określani jako „lojalnie współdziałający”
z komunistami. Następnie zostali usunięci z rządu, potem okazało się, że nie są
tak lojalni, a teraz stają się zdrajcami. Po nich przyjdzie kolej na lewe skrzydło socjalistów.
Caballero6, były premier z tego ugrupowania, do maja 1937 roku, dawny idol prasy
komunistycznej jest już na cenzurowanym jako trockista i „wróg ludu”. I tak toczy się ta
zabawa. Logicznym celem jest ustanowienie reżimu, w którym każda opozycyjna partia i
gazeta jest
zdelegalizowana, a wszyscy znaczący oponenci siedzą w więzieniu. Będzie to
oczywiście reżim faszystowski. Nie będzie taki sam jak faszyzm, który chce narzucić Franco,
lecz nawet lepszy, bo wart, by o niego walczyć, ale jednak faszyzm. Tyle że, kierowany przez
komunistów i liberałów, zostanie inaczej nazwany.

Czy tę wojnę można wygrać? Wpływ komunistów przeciwdziała rewolucyjnemu
chaosowi i niezależnie od rosyjskiej pomocy sprzyja większej skuteczności militarnej. Jeśli
anarchiści uratowali rząd w okresie od sierpnia do października 1936, komuniści ratowali go
od października. Ale organizując obronę, zabili entuzjazm (w Hiszpanii, nie poza nią).
Umożliwili powstanie armii z poboru, ale też uczynili go przymusowym. Znamienne jest, że
już w styczniu tego roku praktycznie ustał nabór ochotników. Armia rewolucyjna może
czasami zwyciężyć dzięki entuzjazmowi, ale armia poborowa musi zwyciężać dzięki broni, a
jest mało prawdopodobne, by rząd zyskał kiedykolwiek przewagę zbrojną, jeśli Francja nie
podejmie interwencji lub jeśli Niemcy i Włochy nie zdecydują się wycofać z hiszpańskich
kolonii i pozostawić Franco na lodzie. Najbardziej prawdopodobny jest tu impas.
A czy rząd naprawdę chce zwyciężyć? Nie chce przegrać, to pewne. Z drugiej strony,
wyraźne zwycięstwo, ucieczka Franco oraz zepchnięcie Niemców i Włochów na morze,
stworzyłoby poważne problemy, a niektóre z nich są tak oczywiste, że nie trzeba ich
wskazywać. Nie ma konkretnych dowodów i sądzić można tylko po faktach, ale
podejrzewam, że rząd gra na kompromis, który pozostawiłby obecną sytuację bez zmian.
Wszystkie proroctwa są błędne, a więc i to także, ale zaryzykuję i powiem, że choć wojna
może się szybko zakończyć lub ciągnąć się latami, rezultatem będzie Hiszpania podzielona,
bądź aktualnymi granicami, bądź na strefy ekonomiczne. Taki kompromis mogłaby uznać za
zwycięstwo każda ze stron, a może i obie.
Wszystko, co napisałem w tym artykule wydałoby się czystym banałem w Hiszpanii, a
nawet we Francji. Ale w Anglii, pomimo dużego zainteresowania, jakie wzbudziła wojna
hiszpańska, niewielu ludzi choćby słyszało o zaciekłej walce toczącej się w obozie
rządowym. Nie jest to oczywiście przypadek. Istnieje świadomy spisek (mógłbym podać
konkretne przykłady) mający na celu nie dopuścić do tego, by sytuacja w Hiszpanii została
zrozumiana. Ludzie, którzy powinni mieć lepsze rozeznanie, poddali się złudzeniu,

zakładając, że jeśli powie się prawdę o Hiszpanii, będzie to wykorzystane jako faszystowska
propaganda.
Łatwo dostrzec dokąd prowadzi takie tchórzostwo. Gdyby Brytyjczycy otrzymali
rzetelną relację z wojny hiszpańskiej, mieliby sposobność dowiedzenia się, czym jest faszyzm
i jak go pokonać. Ale w obecnej sytuacji prezentowana przez „News Chronicle” wersja
faszyzmu jako rodzaju manii ludobójczej charakterystycznej dla pułkownika Blimpsa, która
szaleje w próżni gospodarczej, utrwaliła się mocniej niż kiedykolwiek dotąd. I tak oto
jesteśmy krok bliżej wielkiej wojny „z faszyzmem” (patrz rok 1914 — „z militaryzmem”),
która pozwoli faszyzmowi w wersji brytyjskiej spaść nam na karki w ciągu najbliższego
tygodnia.
tłum............................
1. „News Chronicle” prezentowała linię polityczną zgodną z poglądami Liberal Party. W swoim felietonie Jak
mi się podoba, 30, „Tribune”, 23 czerwca 1944, Orwell określił ją jako bardzo bladoróżową — mniej więcej
„koloru pasty krewetkowej”. „News Chronicle” przestała się ukazywać 17 października 1960 roku, kiedy
połączyła się z prawicowym dziennikiem „Daily Mail”. „Daily Mail”, założony przez Alfreda Harmwortha
(później lorda Northcliffe) w 1896 roku zapoczątkował w Wielkiej Brytanii dziennikarstwo popularne i ukazuje
się do dziś. „Daily Worker” reprezentował poglądy i linię Partii Komunistycznej i ukazywał się od 1 stycznia
1930 do 23 kwietnia 1966, po czym został wchłonięty przez „Morning Star”. W okresie od 22 stycznia 1941 do
6 września 1942 gazeta na mocy rozporządzenia rządu nie ukazywała się.
2. J.L. Garvin był prawicowym wydawcą „Observera” w latach 1908–1942.
3. Percy Wyndham Lewis (1882–1957) był malarzem, pisarzem, satyrykiem i krytykiem. Jego pismo „Blast”
(1914 i 1915) promowało wortycyzm. Popierał Franco i flirtował z nazizmem, odrzucając go ostatecznie w 1939
roku. Patrz „Time and Tide”, 17 stycznia i 14 lutego 1939 oraz The Hitler Cult and How it will End (1939). Jak
pisał Or-well, „Lewis atakował wszystkich; jego pisarska reputacja opiera się głównie na tych atakach”. (W
brzuchu wie-loryba, dz. cyt., s. 39).

4. P.T. Barnum (1810–1891), wielki amerykański showman, jedną z głównych atrakcji którego był generał
Tomcio Paluch. Jego cyrk, „Największy show na ziemi”, powstały w 1871 roku, połączył się dziesięć lat później
z cyrkiem J.A. Baileya, tworząc Barnum i Bailey.
5. Patrz załączone wyżej dokumenty przedstawione Trybunałowi do spraw Szpiegostwa i Zdrady, w których, o
czym Orwell nie wiedział, on, Eileen i Charles Doran zostali określeni jako „zdeklarowani trockiści” (trotzkistas
pronunciados).
6. Francisco Largo Caballero (1869–1946), socjalista lewego skrzydła, od 4 września 1936 do 17 maja 1937
roku premier i minister wojny w rządzie Frontu Ludowego sformowanym przez socjalistów, komunistów,
anarchistów i część liberalnych republikanów. Thomas określa go jako „dobrego organizatora związkowego bez
wizji”, którego „politycznie błędne oceny stały się źródłem problemów Republiki w miesiącach poprzedzających
konflikt”(s. 933). Niemcy więzili go przez cztery lata w obozie koncentracyjnym. Wkrótce po uwolnieniu z
obozu zmarł w Paryżu, w 1946 roku