TÜRKIYE’DE MIZAH DERGILERI

TÜRKİYE’DE MİZAH DERGİLERİ: KÜLTÜREL HEGEMONYA VE MUHALEFET
tarihinde hatta İkinci Meşrutiyet’ten bu yana görülmemiş bir yol olan mizahın
hükümete muhalefeti, halkı şaşkınlıktan şaşkınlığa sürüklemiş, mizah bir anda
sihirli bir güç kazanıvermiştir.” 14 Öte yandan asılan ve yasaklanan siyasilere dair
itirazsız ve teşvik edici bir mizah yayıncılığı söz konusudur. Bu dönemde Adnan
Menderes, tıpkı II. Abdülhamid gibi diktatör, baskıcı, hırsız ve yalancı olarak
resmedilmiştir.
Turgut Çeviker bu süreci şöyle özetlemektedir:
Yassıada’da yargılanmak üzere tutuklu bulunan DP’nin ileri gelenleri, basında çok
ağır bir biçimde eleştirilebiliyordu. Mizah, özellikle karikatür, eleştiri konusunda
önde gidiyordu. Karikatürcüler -henüz yargılanmakta olan- siyasi kişilere yönelmiş
“yargısız infaz” karikatürleri çiziyordu. Habercisi, yazarı, çizeri ve fotoğrafçılarıyla
birlikte “düşük”ler darağaçlarında sallandırılıyordu. 15
27 Mayıs darbesinden bir gün sonra, Cumhuriyet gazetesinde Ali Ulvi Ersoy’un
çizdiği ve Büyük Türk Ordusu’na ithaf olunan karikatürde darbeye destek verilmiştir.
Aynı gün Turhan Selçuk da Milliyet gazetesinde darbeyi doğrudan Atatürk’le
ilişkilendirmiştir. Darbe sonrası sükunu yücelten bu karikatürde Atatürk, “Artık
rahatça uyuyabilirim!” demektedir.
FIGÜR 4.
Ali Ulvi Ersoy,
Cumhuriyet, 30 Mayıs
1960. 27 Mayıs darbesinden
bir gün sonra yayınlanan
ve Büyük Türk
Ordusu’na ithaf olunan
karikatür.
Menderes ve arkadaşları idam edilmiş, diğerleri hüküm giymiş ve siyasetten
uzaklaştırılmıştır. Darbe sonrası mizah dergileri ise 1923 ve 1946 arasında olduğu
gibi, belirgin bir tepkisizleşme içine girmiştir. Literatürün büyük bir kısmında
bunun sebebi olarak, sanatın ve mizahın beslendiği kanalların tıkanması gösterilse
de, esasında bu, mizah ve vesayet arasındaki yerleşik uyum ve birbirlerini yeniden
14. Bkz. 50 Yılın Türk Mizahı, (İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul: 1976), s. 79.
15. Çeviker, Karikatürkiye 1: Karikatürün Serüveni, s. 25.
20