EDEBİYAT PROJE

---DİVAN EDEBİYATI-- 

Divan edebiyatı, Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra meydana gelen yazılı edebiyattır. Arap ve Fars 

edebiyatı tesiri altında gelişmiştir. Bu tesir, Arapça ve Farsça sözcüklerin Türkçeye girmesinin yanı sıra, 

bu dillerin anlatım şekillerinin benimsenmesiyle de kendini gösterir. Bu edebiyata Divan edebiyatı 

denmesinin sebebi, şairlerin şiirlerini divan denen el yazması kitaplarda toplamış olmalarıdır. 

Divan edebiyatında ilk eserlerin 13. yüzyılda verildiği kabul edilmektedir.[1] Bu edebiyatın ilk ürünlerini 

veren Ahmed Fakih, Şeyyad Hamza ve Hoca Dehhani hakkındaki bilgilerimiz oldukça sınırlıdır.[2] 14. 

yüzyılda Konya, Niğde, Kastamonu, Sinop, Sivas, Kırşehir, İznik, Bursa gibi kültür merkezlerinde şairler ve 

yazarlar Divan edebiyatının yeni örneklerini verdiler. Âşık Paşa'nın Garibnâme ve Ahmedi'nin 

İskendername eserleri bunlar arasında yer alır. 15. yüzyılda nesir ve nazımda önemli ilerlemeler yaşandı. 

Ahmet Paşa ve Necati, İran edebiyatında aldıkları örneklerle Divan şiirini geliştirmeye devam ederken, 

Muhakemetü'l-Lugateyn adlı eserinde Ali Şir Nevai, Türkçe ile Farsça'yı farklı açılardan karşılaştırdı.[3] 

Birçok araştırmacıya göre 16. yüzyıldan itibaren Divan edebiyatı zirveye ulaşmıştır.[4][5] Üç dilde divanı 

olan Fuzuli ve Sultan'üş-Şuara (Şairlerin Sultanı) olarak bilinen Bâkî başta olmak üzere birçok şair, kaleme 

aldıkları divanlarında bu şiirin en olgun örneklerini verdi. 17. yüzyılda Nâbi, oğluna nasihat vermek 

maksadıyla yazdığı Hayriyye isimli mesnevisi ile Divan edebiyatında didaktik şiir gelişti. Diğer taraftan 

kasideleri ile kendisinden sonrakiler üzerinde önemli bir tesire sahip olan Nef'i, devlet adamları başta 

olmak üzere toplumun farklı kesimlerini hedef alan [6] hicivlerinden dolayı idam edildi. Evliya Çelebi, 10 

ciltlik Seyahatnâmesi ile nesirde gezi türü zirveye ulaşırken, Kâtip Çelebi de tarih ve coğrafya başta olmak 

üzere sayısız konu hakkında yazdığı eserlerle Divan nesrine önemli katkılarda bulundu. 

18. yüzyılda Divan şiirinde hem dil hem de içerik bakımından birçok yenilik yapan [7] Nedim, Lale Devri 

İstanbul'unu anlattı. Sebk-i Hindi tarzının önemli bir temsilcisi sayılan Şeyh Galip, Hüsn ü Aşk adlı eseriyle 

tasavvuf ve sembolizmi bir araya getirdi. Her iki şair de kendisinden öncekilerin aksine birer türkü 

yazdı.[8] Bu dönemden sonra Divan edebiyatı gittikçe zayıflamaya başladı. Büyük şair ve yazarların 

yetişmemesi, yetişen şaırlerin kendisinden öncekileri taklit etmesi ve son olarak Namık Kemal başta 

olmak üzere [9] Divan edebiyatının konusuna yönelen tenkitler bu edebiyatın gözden düşmesine yol açtı. 

Batı edebiyatının etkisindeki Tanzimat edebiyatı ile birlikte yeni biçimler ve konular ilk kez kullanıldı. 

Divan edebiyatında şairler, eserlerinde aruz ölçüsünü ve farklı nazım şekillerini kullandı. Gazel ve 

kasidenin Arap, mesnevi ve rubainin Fars edebiyatı kökenli olmasına karşılık daha az kullanılan tuyuğ ve 

şarkı Türklerin Divan edebiyatına kazandırdığı nazım şekilleri arasında yer alır.[10][11] Genellikle aşk 

temalı şiirler yazılırken, söz sanatına ve mazmunların kullanımına çok önem verildi.

--TARİHİ GELİŞİMŞ---- 

Divan edebiyatının ilk örnekleri 13. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu edebiyatın ilk ürünlerini veren Hoca 

Dehhani'dir. Horasan'dan gelip Konya'ya yerleşen Dehhani, özellikle İranlı şair Firdevsi’nin etkisinde 

şiirler kaleme almıştır. 

14. asır, eğitici ve dini yapıtlar oluşturmaktadır. Bu dönemde, İran edebiyatında işlenen konular, Türk 

edebiyatına girmeye başlamıştır. Mesud bin Ahmed ile yeğeni İzzeddin'in 1350'de yazdığı "Süheyl ü 

Nevbahar", Şeyhoğlu Mustafa'nın 1387'de yazdığı "Hurşidname" 

15. yüzyılda Süleyman Çelebi’nin (1351–1422) Vesiletü’n-Necât eseri bunlar arasında yer alır. 

Divan Edebiyatı, özellikle şiir alanında en parlak dönemini 16. yüzyılda yaşamıştır. Bu dönemde, Bâkî ve 

Fuzûlî, Divan şiirinin en iyi örneklerini vermiştir. 

17. yüzyıla girildiğinde, Divan edebiyatının ulaştığı düzey, İran edebiyatınınkinden geri değildir. Divan 

şairleri, şiirlerinde fahriye denen ve kendilerini övdükleri bölümlerde, şiir ustalığının doruğuna 

çıkmışlardır. Öğretici şiirleriyle tanınan Nabi ve bir yergi ustası olan Nef'i bu yüzyılın ünlü divan şairleridir. 

Divan Edebiyatı, en özgün şairlerinden olan Nedim'in ve Şeyh Galib'in ardından, 18. yüzyılda bir 

duraklama dönemine girmiştir. Daha sonraki şairler, özellikle bu iki şairi taklit etmiş ve özgün yapıtlar 

ortaya koyamamışlardır[kaynak belirtilmeli]. 

19. yüzyılda, Batılılaşma sonucunda oluşan kompleks ve kendi değerlerine karşı yapılan eleştiri 

sonucunda Divan Edebiyatı artık gözden düşmüştür. Edebiyatı ilk eleştiren düşünür, Namık 

Kemal'dir[kaynak belirtilmeli]. Tanzimat'la birlikte, Türk edebiyatında Batı etkisinde yeni biçimler, 

konular denenmeye başlanmıştır. Böylece, Divan Edebiyatı önemini yitirmiş; Cumhuriyet Dönemi'nde 

Yahya Kemal Beyatlı ve Arif Nihat Asya gibi şairler, Türk edebiyatında aruz ölçüsüyle (vezniyle) yazılan 

son şiirleri kaleme almıştır.[12] Divan edebiyatının "divan sahibi son şairi" ise Hamâmîzâde İhsan 

Bey'dir.[13] 

--GENEL ÖZELLİKLERİ---

1. Nazım birimi genellikle beyittir ve cümle beyitte tamamlanır. Beyit, cümleye egemendir. 

2. Nazım ölçüsü “aruz“dur. 

3. Dili Arapca, Farsça, Türkçe karışımı olan Osmanlıca”dır. 

4. Şiirlerde tam ve zengin uyak kullanılmıştır. 

5. Şiirlerin konuyu içeren başlıkları olmadığı için nazım biçimlerine göre adlandırılmışlardır. 

6. Klişe bir edebiyattır. Duygu ve düşünceler değişmez sözlerle (Mazmun) anlatılır. 

7. Anlatılan şey değil, anlatış biçimi ön plandadır. 

8. Soyut bir edebiyattır. İnsan ve doğa gerçekte olduğundan farklı ele alınmıştır. 

9. Aydın zümrenin edebiyatıdır. Medrese kültürü hakimdir. Genellikle saraya ve çevresine seslenir. 

10. Sanatlara bolca yer verilmiş, sanat yapmak amaç durumuna gelmiştir. 

11. Ulusal bir edebiyat olmayıp dinin etkisiyle şekillenmiştir. Arap ve İran edebiyatının etkisi çok fazladır. 

12. Şiirde daha çok aşk, sevgili, içki, din ve kadercilik gibi konular işlenmiştir. 

13. Nazım ön planda tutulmuş, nesre pek az yer verilmiştir. 

14. Nesir alanında tezkireler (edebiyat tarihi görevini gören biyografik eser), münşeatlar (mektuplar), 

tarihler, dini metinler ve nasihatnamelere de rastlanmaktadır. Bunlarda da sanat yapma amacı ön 

plandadır. 

15. 13.yüzyılda gelişmeye başlamış 16. ve 17. yüzyıllarda en olgun dönemini yaşamış, 19.yüzyılın 

sonlarına kadar sürmüştür. 

temsilciöneli olan 

HOCA DENHANİ:Hoca Dehhani, 13. yüzyıl ile 14. yüzyıl arasında yaşamıştır. Hoca Dehhani'nin yaşamı ile 

ilgili belgesel bilgi hemen hemen bulunmamaktadır. Dehhani'nin sözcük anlamı nakışçıdır. Bu lakabın 

nasil verildiği bilinmemektedir. Elde bulunan tek belgesel bilgi, bilinen tek kasidesi içinde Horasan'dan 

Anadolu'ya geldiğini ve yine oraya dönmek istediğini bildiren beyittir.[1]

Yüz urup tapuna geldi icâzet ver ana şâhâ 

Ki yine devletinde ben görem mülk-i Horâsânî 

Ey şah, yüz sürerek huzuruna geldi(m), ona (bana) izin ver saltanatın sırasında Horasan memleketini yine 

göreyim. 

13. yüzyılda yaşamış Hacı Bektâş-ı Velî (d. 1209 – ö. 1271)’nin makalelerini içeren Bahrü'l-Hakayik adlı 

eseri çeviren Habibe Hatiboğlu’na gore Hoca Dehhani diğer ünlü Türk şairleriyle birlikte anılmıştır. Hoca 

Dehhani'nin bir şiiri 14. yüzyıl başında hazırlanıp bitirilmiş olan Şeyhoğlu Mustafa'nın "Kenzü'l-Küberâ" 

adlı şair tezkeresi içinde bulunmaktadır. Ancak bu tezikerenin daha önce yazılmış tezikerelerden bir 

çeviri olduğu iddia edilmektedir. Böylece Hoca Dehhani'nin eserleri daha önceki tezikereciler tarafından 

biliniip anılması ve bazı şiirlerinin bulunması çok olasıdır.[2] 15. yüzyılda Ömer Bin Mezld'in şair tezikeresi 

olan Mecmuatü'n-nezair'de bulunur.[3]. 15. yüzyılda Eğridirli Hacı Kemal'in özellikle nazireler içeren şair 

tezkiresi "Camiu'n-nezair" tezkiresinde şiir örneği bulunmaktadır.[1][4] 

Hoca Dehhani'yi, modern çağlarda Türk edebiyat tarihine geri kazandıran Mehmet Fuat Köprülü 

olmuştur.[5][6] Mehmed Fuad Köprülü'ye göre şair, Horasan'dan Anadolu Selçuklu sultanı III. Alâeddin 

Keykubad döneminde (d. 1283 – 1302) Anadolu'ya gelip yerleşip ve bu devletin sarayına intisap etmiştir. 

Sarayda hükümdarın irfan ve eğlence meclislerine katılıp edebiyat katkıları yapmıştır. Karamannâme adlı 

bir tarih kitabını uyarlayarak hazırlayan ve 16. yüzyılda yayımlayan Sikari [7] Hoca Dehhani'nin II. 

Alâeddin Keykubad'ın isteğine uyarak Farsça olarak 20.000 beyitlik bir Selçuklu Şehnamesi hazırladığını 

yazdığını da bildirmiştir. Ancak bu eserin yazması günümüze kadar gelememiştir. 

Mehmet Fuat Köprülü'nün bu yazılarını Hikmet İlaydin yeniden kritik olarak gözden geçirmiş ve verilen 

bazı bilgileri eleştirmiştir. Hoca Dehhani'nin tek kasidesinde yapilan telmihlere dayanarak Hikmet İlaydın, 

Hoca Dehhani'nin intisap ettigi Anadolu Selçuklu sultanının I. Alâeddin Keykubad (d. 1188 – ö.1237) 

olduğunu iddia etmiştir. Tarihçi Şikârî'nin Hoca Dehhani'ye atfettiği ve güya elimize geçmeyen Selçuklu 

Şehnamesi bu tarihçinin yanılması ile gerçekte böyle bir şehname eseri hazırlamış olan şair Kanii-yi 

Tussi'nin eseri ile karıştırma nedeni ile ortaya atıldığını dikkati çekmiştir.[8][9] 

Modern edebiyat eleştirmeni Ömer Faruk Akun ise hem Mehmet Fuat Köprülü'nün hem de Hikmet 

İlaydın'ın Hoca Dehhani'nin yaşadığı dönem ile ilgili kasidesinden yanlış yorumlama faraziyeleri 

çıkardıklarını iddia ederek Hoca Dehhani'nin ölüm yılı olarak gösterdikleri 1351'de, Hoca Dehhani'nin

hala yaşamda olduğunu iddia etmiştir.[1] 

Hoca Dehhani bilinen ilk divan şairidir. Hoca Dehhani'nin günümüzde bilinen 9 gazeli ve 1 kasidesi 

bulunup toplam 74 beyitten oluşmaktadır. Mehmet Fuat Köprülü ilk kez, 2 gazeli ile kasidesinin bazı 

parçalarını yayımlamıştır. Bunlara sonra Omer bin Mezld'in nazirelerini içeren şair tezkiresinde bulunan 4 

gazel daha eklenmiştir. Mecdut Mansuroğlu'nun İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde bir nazireler 

tezikeresinden bulmuş olduğu ve Hoca Dehhani'ye ait olduğunu iddia ettiği 3 ek gazelin ise Hoca 

Dehhani'ye ait olup olmadığı tartışma yaratmıştır. Bunların 1 tanesinin Resmi'ye ve 2 tanesinin 

Kemalpaşazade'ye ait olduğu iddia edilmiştir. Ancak tüm bu eleştirilere rağmen bu ek 3 gazel Hoca 

Dehhani adı ile bastırılıp yayımlanmıştır.[1] 

Mehmet Fuat Köprülü'nün işaret ettiğine göre Türk edebiyatında o zamana kadar dinsel ve tasavvufi 

konulara eğinilmesine ve tasavvuf şiirinin etkili olduğu bir coğrafyada yaşamasına karşın Hoca Dehhani 

şiirlerinde din dışı konulara yer vermiştir. Bu görüşe uygun olan nazım şekillerini Divan edebiyatına 

koymuş, gazel'in ve kaside'nin Türk edebiyatında ilk örneklerini vermiştir. Devrinin ve muhitinin sosyal 

yaşamını, yaşam, ahlâk, iman ve güzellik anlayışını anlatmıştır. 

Hoca Dehhani'nin başlattığı Divan edebiyatının son temsilcisi Şeyh Galip sayılır. 

Seçilmiş bir şiir[değiştir | kaynağı değiştir] 

Hoca Dehanni'nın şiirlerine örnek olarak "yok mi" mahlaslı su gazeli verilmektedir: 

Aceb bu derdümün dermânı yok mı 

Ya bu sabr itmegün oranı yok mı 

Yanaram mûmlayın başdan ayağa 

Nedür bu yanmağun pâyânı yok mı 

Güler düşmen benüm ağladığıma 

‘ Aceb şol kâfirün îmânı yok mı 

Delübdür ciğerümi gamzen okı 

Ara yürekde gör peykânı yok mı

Gözi hançerlerin boynuma çaldı 

‘ Aceb ol zâlimün im’ ânı yok mı 

Su gibi kanumı toprağa kardun 

Ne sanursın garîbün kanı yok mı 

Cemâl-i hüsnüne mağrûr olursın 

Kemâl-i hüsnünün noksânı yok mı 

Begüm Dehhânî ye ölmezdin öndin 

Tapuna irmeğe imkânı yok mı 

MEVLANA:Mevlânâ 30 Eylül 1207 tarihinde Horasan'ın Belh bölgesinde, Afganistan sınırları içinde kalan 

Vahş kasabasında doğmuştur. Annesi, Belh Emiri Rükneddin'in kızı Mümine Hatun; babaannesi, 

Harezmşahlar hanedanından Fars Prensesi, Melîke-i Cihan Emetullah Sultan'dır.[1] 

Babası, "alimlerin sultânı" unvanı ile tanınmış, Muhammed Bahâeddin Veled; büyükbabası, Ahmed 

Hatîbî oğlu Hüseyin Hatîbî'dir. Babasına Sultânü'l-Ulemâ unvanının verilmesini kaynaklar Türk gelenekleri 

ile açıklamaktadır.[2] Etnik kökeni tartışmalı olup; Fars[3], Tacik[4] veya Türk[5] olduğu yönünde görüşler 

mevcuttur. 

Mevlânâ, dönemin İslâm kültür merkezlerinden Belh kentinde hocalık yapan ve Sultan-ül Ulema 

(Alîmlerin Sultânı) lakabıyla anılan Bahaeddin Veled'in oğludur. Mevlânâ, babası Bahaeddin Veled'in 

ölümünden bir yıl sonra, 1232 yılında Konya'ya gelen Seyyid Burhaneddin'in mânevi terbiyesi altına 

girmiş ve dokuz yıl ona hizmet etmiştir. 1273 yılında vefat etmiştir. 

Mevlânâ, yazdığı Mesnevî adlı eserinde kendi adını Muhammed bin Muhammed bin Hüseyin el-Belhî 

şeklinde vermiştir.[6] Burada yer alan Muhammed isimleri baba ve dedesinin ismi, Belhî ise doğduğu 

şehir olan Belh'e nispettir.[6] Lakabı Celâleddin’dir. “Efendimiz” anlamındaki “Mevlânâ” unvanı onu 

yüceltmek maksadıyla söylenmiştir.[6] Bir diğer lakabı olan Hudâvendigâr ise Mevlânâ'ya babası 

tarafından takılmıştır ve "sultan" manasına gelmektedir.[6] Mevlânâ, doğduğu kente nispetle Belhî 

şeklinde anıldığı gibi hayatını sürdürdüğü Anadolu'ya nispetle kendisine Rûmî de denmektedir.[6] Ayrıca

müderrisliği nedeniyle Molla Hünkâr ve Mollâ-yı Rûm olarak da anılmaktaydı.[6] 

ALİ ŞİR NEVÂİ: Çağatay lehçesinin en güzel örneklerini veren şair 15. yüzyılda yaşamıştır. 

Muhakemetü”l-Lugateyn adlı eserinde Türkçe“nin Farsça“dan daha üstün bir dil olduğunu savunmuştur. 

Hamsesi vardır. Anadolu dışında Türkçe şiir yazan ilk şairdir. 

ŞEYHİ: 15. yüzyılda yaşamıştır. “Harnâme” adlı eseri edebiyatımızda ilk fabl türü eser olarak 

bilinmektedir. Mesnevi alanında başarılı olmuştur. 

SÜLEYMAN ÇELEBİ: 15. yüzyılda yaşamıştır. Hz. Muhammed için yazdığı Vesilet-ün-Necat (mevlit) adlı 

mesnevisiyle tanınmış bir şairdir. (İslam edebiyatında Hz. Muhammed”in hayatını anlatan eserlere SİYER 

denir). 

FUZÛLİ: Fuzuli 16. yüzyılın en güçlü şairlerindendir. Arapca, Farsça, Türkçe divanı olan tek şairdir. 

Eserlerini Azeri lehçesiyle yazmıştır. Divan edebiyatının en lirik şairi olarak kabul edilmektedir. Ona göre 

yaşamın anlamı acı çekmekle özdeştir. Platonik bir aşk arayışı vardır. Din dışı konularda yazmakla birlikte 

tasavvuftan da etkilendiği bilinmektedir. Kendisine bağlanan maaşı almasında güçlük çıkaran memurları 

şikayet etmek için yazdığı “Şikayetnâme” adlı mektubu edebiyatımızdaki en ünlü yergilerden biridir. 

Divanlarından başka bir naat olan “Su” kasidesi, Leyla vü Mecnun mesnevisi, Peygamber ailesini anlattığı 

Hadikat-üs-Süeda”sı Şah İsmail ile II:Bayezid”i karşılaştırdığı Beng ü Bâde”si ve tıp bilgisini sergilediği 

Sıhhat ve Maraz”ı en tanınmış eserleridir. 

BÂKİ: Baki,16. yüzyıl şairlerindendir. Döneminde “şairler sultanı” olarak tanınmış ve saratın bütün 

olanaklarından yararlanmıştır. İyi bir medrese eğitimi gördüğü bilinmektedir. Dünya nimetlerinin 

hepsinden yararlanma anlayışındadır. Kanuni”nin ölümü üzerine yazdığı mersiyesi çok tanınmıştır. Divanı 

vardır. 

NÂBİ: 17. yüzyıl şairlerindendir. Divan edebiyatında didaktik şiirler yazmasıyla bir yenilik olarak kabul 

edilmektedir. Din, töreler ve sosyal yaşamla ilgili öğütler verir. Nâbi”nin Divan“ından başka Hayriye, 

Hayrâbâd adlı iki didaktik eseri, gezi notlarını içine alan Tuhfet-ül Harameyn”i ve Münşeat adlı eserleri 

vardır. 

NEFİ: Nefi , 17. yüzyıl şairlerindendir. Edebiyatımızdaki en ünlü kaside şairi olarak bilinir. Övgülerindeki 

ve yergilerindeki aşırılıklarıyla ünlüdür. Yazdığı hicviyelerindeki aşırılık boğdurulmasına neden olmuştur.

Hayal gücü çok zengin olan Nefi”nin somut benzetmelerden yararlanması da belirgin bir özelliğidir. 

Türkçe ve Farsça divanı olan Nefi”nin ayrıca hicviyelerini topladığı Sihamı-ı Kaza adlı bir eseri de vardır. 

NEDİM: 18.yüzyıl şairlerinden olan Nedim, Lale Devri”nin şairi olarak bilinir. Eserlerinde aşk, içki, zevk ve 

sefayı işler. “Mahallileşme akımı”nın önderi olan şairin Halk edebiyatından da etkilendiği bilinmektedir. 

Şiirlerinde halkın ağzından alınma deyimler olduğu gibi, halkın konuşma diline de oldukça yaklaşmıştır. 

Samimi ve içten bir söyleyişi olan Nedim, şarkılarıyla tanınmıştır. Divan şiirindeki klişeleri (mazmunları) 

bir ölçüde yıkmış olan şairin Divan“ı vardır. 

ŞEYH GALİP: Divan edebiyatının 18.yüzyılda yaşamış son büyük şairidir. Galatasaray Mevlevihanesinde 

şeyhlik yapmıştır. Nabi”nin “Hayrâbâd”ına nazire olarak ve Mevlânâ”nın mesnevisinden etkilenerek 

yazdığı “Hüsn-ü Aşk” adlı meşhur mesnevisinde, tasvvuf konusundaki düşüncelerini ortaya koyar. Bu 

eserinde allegorik (sembolik) bir anlatım kullanan şair hayal gücünden ve masal ögelerinden de 

yararlanmıştır. 

EVLİYA ÇELEBİ: (17.yy) Edebiyatımızda gezi türünün ilk örneklerini veren yazar, usta bir gözlemcidir. Elli 

yıllık bir süre içinde gezdiği yerleri konuşma diline yakın bir dille anlatmıştır. Anlatımında abartılı olmakla 

birlikte, Divan nesrinin kalıplarını da kırmıştır. 10 ciltlik “Seyahatnâme” adlı eseri çok tanınmıştır. 

NOT: Divan edebiyatının nesir yazarı olarak tanınan diğer önemli yazarları şunlardır: 

SİNAN PAŞA: (15.yy) Tazarrunâme adlı süslü nesri ile tanınır. 

MERCİMEK AHMET: (15.yy) Farsça“dan çevirdiği Kabusnâme adlı eseriyle tanınır. 

NAİMÂ: (17.yy) Kendi adıyla anılan (“Naima Tarihi”) adlı tarih eserinin yazarıdır. 

KATİP ÇELEBİ: (17.yy) Batılıların Hacı Kalfa dedikleri yazar ve düşünürdür. Arapca, Farsça, Fransızca, 

Latine bilen yazarın tarih, coğrafya, matematik konularında yazılmış eserleri vardır.

ŞİİR(kısa ara)AŞK NEDİR? 

Şarabım aşk ateşidir,hele onun eliyle sunulursa öyle bir ateşe odun kesilmezsen yaşamak haram olur 

sana. 

*Söz dalga dalga coşmada amma onu dudakla,dille değil,gönülle canla anlatman daha iyi. 

*Aşk nedir,bilmiyorsan gecelere sor,şu sapsarı yüzlere,şu kupkuru dudaklara sor. 

*Su nasıl yıldızı,ayı aksettirir,gösterirse bedenler de canı,aklı bildirir,gösterir. 

*Can,aşktan binlerce edep öğrenmede,öylesine edepler ki mekteplerde okunup öğrenilmesine imkan 

yok. 

*Gökyüzünde,yıldızlar arasında parlak ay nasıl görünürse aşık da yüzlerce kişi arasında öyle görünür,o 

göründümü herkesin parlaklığı söner. 

*Akıl bütün gidilecek yolları bilse bile,gene aşk yolunu bilemez,şaşırır kalır. 

Mevlana Celaleddin Rumi 

DİVAN EDEB NAZIM ŞEKİLLERİ 

Ölçüsü ve uyağı olan söz ya da yazıya “manzum” ya da “manzume” denir. Şiirde dize sayısı, dörtlük sayısı, 

sıralanış düzeni, uyak yapısı gibi dış özelliklerin tümü, nazım biçimini oluşturur. Divan şiirinde pek çok 

nazım biçimi vardır, ama birkaçı daha yaygın olarak kullanılmıştır. 

Biçimlerine Göre: Uyak, beyit, mısra, bend, mesnevî, kasîde, gazel, rubaî, musammat, terkib-i bend, 

müsemmem, tuyuğ, tahmis, tardiye, taşdir, tesdis, teşbiye, taşir, tezmin, muaşşer, muhammes, 

murabba, müseddes, müstezat, şarkı 

Konularına Göre: Din dışı: Bahariye, Cevreviye, Fahriye, Mersiye, Mehdiye, Gazavatnâme, Sahilnâme, 

Sakînâme, Kıyafetnâme, Surnâme, Hamamnâme, Şehrengiz, Hicviye, Hezliyat, Tarih Düşürme, Muamma, 

Lûgaz, Dariye, Rahşiye

Dinî: Tevhid, Münacat, Na’at, Makte’l-İ Hüseyin, Miraciye, Hilye, Mevlid, Kırk Hadis, Menkıbe, Kıssa 

1.GAZEL:Gazel divan şiirinde en çok kullanılan nazım şekillerindendir. Gazelin beyit sayısı 5 ila 15 beyit 

arasında değişir. Daha fazla beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel adı verilir. Gazelin 

ilk beyti matla, son beyti ise makta adını alır. Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra). 

Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri ilk beyitle uyaklı olur. Birden fazla musarra beytin 

bulunduğu gazel zü’l-metali, her beyti musarra olan gazel ise müselsel gazel adıyla bilinir. İlk beyitten 

sonraki beyte “hüsn-i matla” (ilk beyitten güzel olması gerekir), son beyitten öncekine “hüsn-ü makta” 

(son beyitten güzel olması gerekir) denir. 

Gazelin en güzel beyti ise beytü’l-gazel ya da şah beyit adıyla anılır. Bunun yeri ya da sırası önemli 

değildir. Bazı gazellerin matlasını oluşturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlasının ikinci dizesi 

olarak yenilenmesine “redd’i-matla” denir. Şair mahlasını (şairin takma adı, ya da tanındığı ad) maktada 

ya da “hüsn-ü makta”da söyler. Bu durumda beyit ikinci bir adla mahlas beyti ya da mahlashane olarak 

anılır. Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına hüsn-ü tahallüs denir. Dize ortalarında uyak bulunan gazele 

musammat, sonu getirilmemiş ya da beyit sayısı 5’in altında bulunan gazellere de “natamam” gazel 

denir. Başka şairlerin birkaç dize ekleyerek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere “tahmis”, “terbi” adı 

verilir. 

Bütün beyitlerinde aynı düşüncenin ele alındığı gazeller “yek ahenk gazel”, her beyti öncekinden ustalıklı 

biçimde söylenmiş gazeller de “yek avaz gazel” olarak adlandırılır. Gazeller konularına göre de çeşitli 

isimlerle tanımlanır. Aşka ilişkin acı, mutluluk gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller “aşıkane”, içki, 

yaşama boş verme, yaşamdan zevk alma gibi konularda yazılanlara rindane denir. Aşıkane gazellere en 

iyi örnek Fuzûlî’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi örnek ise Bâkî’nin gazelleridir. Kadını, içkiyi ve ten 

zevklerini konu edinen gazeller ise, örneğin Nedîm’in gazelleri, “şuhane”, öğretici nitelikli gazellere, 

örneğin Nâbî’nin gazelleri, hakimane gazel denir. Ayrıca felsefi konularda yazılmış gazeller de vardır. 

Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır. Gazelleri 

makamla okuyan kişilere “gazelhan”, gazel yazan usta şairlere ise “gazelsera” adı verilir. Gazel, Türk 

müziğinde ise şiirin bir hanende tarafından doğaçtan seslendirilmesidir. Sesle taksim olarak da bilinir. 

Gazelin kelime anlamı ahu, ceylan ve kuru yapraktır. Güzellikten, aşktan, onun yüzünden çekilen 

acılardan, şaraptan, eğlenceden söz eden Divan Edebiyatı nazım şeklidir. 

Gazelin Özellikleri: 

1- Beyit sayısı 5 ile 15 arasında değişir. ama genelde bu sayı 5, 7, 9 beyittir.

2- İlk beyit kendi arasında kafiyelidir. Gazelin kafiye düzeni (örgüsü) şöyledir; aa, ba, ca, da, ea, fa 

3- Gazelin ilk beytine matla(doğuş yeri) denir. 

4- Gazelin son beytine makta (bitiş, kesiliş yeri) denir. 

5- Şairin isminin geçtiği beyte taç beyit denir. 

6- Gazelin en güzel beytine beytü’l-gazel denir. Bu beyte Şah beyit de denir. 

7- Gazelde genelde anlam bütünlüğü aranmaz, anlam beyitte tamamlanır. 

8- Bir gazelin bütününde aynı konu işleniyorsa, böyle gazellere yek-ahenk gazel denir. 

9- Bütün bir şiirin aynı söyleyiş güzelliğine sahip olduğu gazellere yek-âvâz gazel denir. 

10- Divan edebiyatı şairleri bütün maharetlerini gazelde ortaya koyarlar. Büyük şair olmanın en büyük 

ölçütü gazellerdir. 

11- Gazelde konu aşk, şarap, güzellik ve aşkın ıstırabıdır. 

12- Bazı gazellerin matladan sonra gelen beyitlerinde mısralar ortalarından bölünebilir. Bu durumda 

gazele iç kafiye hakimdir. Böyle gazellere musammat gazel denir. 

13- Aruz vezniyle yazılır. 

14- Fuzûlî, Bâkî, Nedim, Şeyh Galip, Taşlıcalı Yahya Bey vb. gazelin önemli isimleridir. 

(KÜÇÜK KUTUCUK İÇİNDE EMOJILI)-----Not: Çağdaş edebiyatımızda Yahya Kemâl gazel nazım şeklini yeni 

bir anlayışla denemiştir. 

GAZEL ŞİİRİNC ÖRNEK 

Gazel Acep bu derdümün dermânı yok mu Ya bu sabr itmegün oranı yok mu Yanaram mumlayın başdan 

ayaga Nedür bu yanmagın pâyânı yok mu Güler düşmen benüm agladuguma Acep şol kâfirin imânı yok 

mu Delüpdür cigerümi gamzen oku Ara yürekte gör peykânı yok mu Su gibi kanumu topraga kardun Ne 

sanursın garibün kanı yok mu Cemâli-i hüsnüne mağrur olursın Kemal-i hüsnünün noksanı yok mu 

Begüm Dehhâni'ye ölmezden öndin Tapuna irmegün imkânı yok mu HOCA DEHHANİ Okuduğunuz 

ilahinin ahenk unsurlarını bulunuz. Aşağıdaki tabloya yazınız. 

Kafiye ve Redif Ölçüsü Ses ve Söyleyiş İlk beyitte “ı yok mu”lar redif, “an”lar tam kafiyedir. Şiirin ölçüsü 

aruz ölçüsüdür. Şiir beyitlerle ve aruz ölçüsüyle söylenmiştir. Her beyitte çağının özelliklerini gösteren 

sesler vardır.

Okuduğunuz gazeldeki imgeleri ve edebî sanatları bulunuz. Sonuçları maddeler hâlinde tahtaya yazınız 

. Dert-derman- tezat sanatı Yok mu-istifham sanatı Acep bu derdimin dermanı yok mu-Tecahül’ü Arif 

sanatı Yanaram mulayın baştan aşaga-mübalağa Güler-düşman-tezat sanatı Gamze oka 

benzetilmiş-teşbih ….. 

b. Şiirin temasını belirleyip her biriminde neler anlatıldığını kısaca yazınız. 

1. Beyit: Şairin içinde bulunduğu sıkıntılarının çarelerinin aranması anlatılmaktadır. 

2. Beyit: Şairin içten içe derdinden yanması ve derdinin çokluğu dile getirilmiştir. 

3. Beyit: Derdimin çokluğundan düşman bana gülerken sevdiğim bu halimi görüp bana acımıyor. Şair 

derdinin nasıl hafifleyeceğini dile getirmektedir. 

4. Beyit: Sevgilisinin bakışının ciğerine yararlar açmasını anlatmaktadır. 

5. Beyit: Şair her şeyini sevgilisi uğruna feda etmesini anlatmaktadır 

. 6. Beyit: Sevgilisinin güzelliğini dile getirmiş, kusurunu söylemiştir. 

7. Beyit: Şair, sevgilinin kendisinin ölmeden öldürdüğünü dile getirmektedir. 

Şiirin teması: Mecaz-i aşk 

KASİDE 

Kasideler, genellikle birini övmek ve yermek amacıyla yazılan şiirlere denir, kasideler genellikle din ve 

devlet adamlarını övmek amacıyla yazılan divan edebiyatı şiirlerdir. Çok katı bir kalıpla yazılan kasideler, 

6 bölümden oluşur. Türk edebiyatında 13. yüzyılda kullanılmaya başlanır. Nazım birimi beyittir. Beyit 

sayısı 33-99 arasında değişir. Kasidenin ilk beyitine matla denir. Kasidenin son beyitine makta , şairin 

mahlasının bulunduğu beyite taç beyit denir. Kasidenin en güzel beyiti beyt-ül kasid olarak adlandırılır. 

Kasidenin Özellikleri: 

1- Beyitlerden oluşur. Kafiye düzeni gazelle aynıdır. Yani aa, ba, ca, da, ea, fa … Ancak gazelden daha 

uzun bir nazım şeklidir. 

2- Kaside en az 33, en çok 99 beyitten oluşur. Ancak beyit sayısı 33’den az olan kasideler de vardır. 

3- Kasidenin ilk beytine matla denir. Ama şair, şiir içinde matlaı yenileyebilir.

4- Kasidenin son beytine makta denir. 

5- Şairin isminin geçtiği yere taç beyit denir. Sonlara doğrudur. 

6- Kasidenin en güzel beytine beytü’l-kasid denir. 

7- Aruz ölçüsüyle yazılır. 

8- Bu türün en meşhur ismi Nef’i’dir. 

9- Kasidenin kendi içinde belli bölümleri vardır. 

Kasidenin Bölümleri: 

1- Nesib (teşbib): Giriş bölümüdür. Kasidenin tasvir bölümüdür. Burada, asıl konuya geçilmeden önce 

ramazan, bayram, bahar, yaz, savaş gibi konular ele alınır. 

2- Girizgâh: Kasidenin ikinci bölümüdür. Asıl konuya giriş için uygun bir ortam hazırlama yani giriş 

bölümüdür. 

3- Medhiye: Bu bölümde şair kimi övecekse onun yüceliklerini, başarılarını, erdemlerini anlatır. Bu 

bölümde abartı ve ağır bir anlatım göze çarpar. 

O sultan ki cism-i cihân cânıdır 

Zamânın zamân-ı 

baharıdır.ü 

4- Fahriye: Şair bu bölümde kendini ve şiirini över. Abrtılı bir anlatım söz konusudur. 

5-Tegazzül: Şair zaman zaman monotonluğu kırmak için kasidenin içinde, aynı ölçü ve uyakla gazeller 

yazar. Bu gazelin yazıldığı yer, tegazzül bölümüdür.

6- Taç: Şair bu bölümde mahlasını ( Şiirdeki ad, takma ad) kullanır. 

7- Dua: En son bölümdür. Burada, övülen, kendisi için kaside yazılan kişi için dua edilir. Kişi için dua edilir. 

Kasidenin son bölümüdür. 

Hüdâ ömrünü ber-karâr eylesin 

Verip maksadın 

kâm-kâr eylesin 

(AYNISI)Not: Kaside, bir maksat için yazılmış şiirdir. Şairin bir isteği vardır. Bu bakımdan bir dilekçe olarak 

değerlendirilebilir. Çünkü şair, bu şekilde kompozisyona yer veren bir manzume ile hem isteğini 

söylemekte, hem de yeteneğini göstermektedir 

Kaside Çeşitleri: 

Kasideler şu ölçülere göre sınıflandırılırlar. 

1. Nesip (teşbip) bölümlerinde işlenen konulara göre:Bahariye (Bahar), Iydiye (Bayram), Şitaiye (Kış) 

Ramazaniye (Ramazan), Sayfiye (yaz) 

2. Rediflerine göre: Su Kasidesi, Sühân kasidesi, Gül kasidesi, Sünbül Kasidesi 

Not: Şehirleri konu edinen kasideler de vardır. İstanbul Kasidesi 

3-Konularına göre: 

Tevhid: Allah’ın varlığını ve birliğini anlatan kasidedir. 

Münacaat: Allah’a yalvarmak için yazılan kaside.

Naat: Hz. Muhammed(S.A.S)’i ve din büyüklerini anlatmak için yazılan kasidedir. 

Medhiye: Devrin ileri gelen kişilerini övmek için yazılan kaside çeşididir. 

Mersiye: Sevilen insanların ölümünden duyulan acıları anlatan kasidedir. Türk Edebiyatında bu kasidenin 

en güzel örneklerinden biri Baki’nin Kanuni Sultan Süleymân için yazdığı Kanuni Mersiyesi’dir. 

Hicviye: Herhangi bir kişiyi yermek amacıyla yazılan kasidelerdir. Acımasız ve abartılı bir dil kullanılır. 

Edebiyatımızda hicviyenin en güzel örneklerini Nef’i vermiştir. Onun Siham-ı Kaza’sı bu türün en güzel 

örneklerinden biridir. 

KASIDE ŞİİR 

HAYAT KISA 

Hiç hatırlatma diyorsun geçmiş geçmiştir 

Geçmişse bile içimizde derin yer etmiştir. 

Nasıl hatırlamazsın o sana bir gün hatırlatır 

Hatıratında kalan anılar seni del etmiştir 

KASİDE ŞİİR İNCLE ÖRNEK 

KASİDE'DEN 

Bu şehr-i Sıtanbûl ki bî-misl ü bahâdır 

Bir sengine yek-pâre Acem mülkü fedadır

Bir gevher-i yek-pâre iki bahr arasında 

Hurşîd-i cihan-tâb ile tartılsa sezadır 

Altında mı üstünde midir cennet-i a'lâ 

El-hak bu ne halet bu ne hoş âb u hevâdıR 

Her bağçesi bir çemenistân-ı letafet 

Her gûşesi bir meclis-i pür-feyz ü safadır 

İnsaf değildir anı dünyâya değişmek 

Gül-zârların cennete teşbih hatâdır 

Hep halkın etvârı pesendîde vü makbul

Derler ki biraz dilberi bî-mihr ü vefadır 

İstanbul'un evsâfını mümkün mü beyân hiç 

Maksûd heman Sadrı kerem-kâre senadır 

Ey Sadr-ı kerem-kâr ki dergâh-ı refîin 

Erbâb-ı dile kıble-i ümmîd ü recâdır 

İdin ola ikbâl ü saadetle mübarek 

Günden güne ikbâlin ola gün gibi zahir 

Sadrında seni ey leye Hak dâmi ü sabit

Hep âlemin ettikleri şimdi bu duadır 

Ey Sadr-ı cihan-hân ede Hak devletin efzûn 

Kim devletin erbâb-ı dile Lûtf-ı Hudâdır 

Ez-cümle Nedîmâ kulun ey âsaf-ı devrân 

Müstağrak-ı lûtf u kerem ü cûd u atadır 

Metin İncelemesi: 

Biçim Yönünden: 

Biçimi: Nazım. 

Nazım biçimi: Kaside. 

Nazım birimi : Beyit.

Ölçüsü : Aruz. 

Mef û lü / me fâ î lü / me fâ î lü / fe û lün 

Türü: Lirik şiir 

Konusu: İstanbul kenti, türlü güzellikleriyle anlatılıyor. 

Temi : Hayranlık, övgü. 

Dil özellikleri: 

a) Şiir, Arapça ve Farsça söz ve tamlamalarla yüklüdür, dil ağırdır. 

b) Anlatımda söz sanatlarına yer verilmiştir. 

c) Söyleyiş yalınlıktan uzak olmakla birlikte, daha önce okuduğumuz kasidelere oranla daha sade bir dil 

kullanılmıştır. 

d) Kimi sözcüklerin başında geçen "bî", Farsça olumsuzluk ekidir.

e)"u,ü", ve anlamında kullanılmıştır. 

f)Kenti daha canlı olarak anlatabilmek için sıfatlara çokça yer vermiştir. 

Söz Sanatları: 

Beyit: 2- İstanbul kenti bir "mücevhere" benzetilmiştir. Benzetme, öğelerden sadece kendisine 

benzetilen mücevhere yer verildiğinden "açık istiare"dir. 

Beyit: 3- İstanbul'un suyu ve havası cennetin suyuna ve havasına benzetilmiştir. Şair, bu yüzden cennetin 

kentin altında mı üstünde mi olduğunu bilmezlikten geliyor, bu yolla da "tecahül-i arif" sanatı yapıyor. 

Beyit: 4- İstanbul'un bahçeleri "güzellik çimenliğine; her yanı, tüm köşeleri de feyz ve eğlence dolu 

"meclis" e benzetiliyor. 

Beyit: 7- "Sadr" sözcüğü, "göğüs, yürek; başkan, önde gelen; sadrazam" anlamlarına gelir. Sözcük, hem 

sadrazam hem de baş anlamlarında kullanılarak "tevriye" sanatı yapılmıştır. 

Beyit: 8- Sadrazamlık makamı dilek kıblesi olarak, düşünülmüş, söz,mecazi anlamda kullanılmıştır. 

İçerik Yönünden: 

1-Bu İstanbul kenti değer biçilemeyecek kadar eşsizdir, 

Onun bir taşına tüm Acem ülkesi feda olsun.

2-O, iki deniz arasında tek parça bir mücevher gibidir, 

Dünyayı aydınlatan, ısıtan güneş ile bir tutulsa yeridir. 

3. Cennet altında mıdır üstünde inidir? 

Gerçekten bu ne haldir, bu ne hoş su ve havadır? 

4.Her bahçesi bir güzellik çimenliği gibidir, 

Her köşesi insana zevk ve yaşama isteği verir. 

5. O'nu dünya ile değişmek insafsızlık olur, 

Gülbahçesini cennete benzetmek yanlış olur. 

6.Tüm halkının davranışları seçkin ve kibardır, 

Yalnız güzelleri biraz vefasızdır derler. 

7. İstanbul'un niteliklerini anlatmak hiç mümkün müdür? 

Amaç, hemen o cömert sadrazamı övmektir. 

8. Ey cömert sadrazam! Senin bulunduğun yüce makam,

Gönül sahiplerinin ümit ve dilek kıblesi gibidir. 

9-Bayramın yücelik ve mutluluk içinde geçsin, 

Yüce tahtın gün geçtikçe bir güneş gibi aydınlık saçsa 

10-Tanrı, senin sadrazamlığını başımızda sürekli kılsın, 

Ülkemizde herkesin, duası şimdi budur. 

11-Ey dünyanın sahibi! Tanrı, senin devletini yüceltsin! 

Çünkü senin devletin gönül dostlarına Tanrı'nın bir bağışıdır. 

12-Ey dönemin büyük veziri! özetle diyeceğim şu ki, 

Sayende Nedim kulun, senin cömertliğine boğulmuştur. 

MESNEVİ 

mesnevi, özellikle Arap, Fars ve Osmanlı edebiyatında kendi aralarında uyaklı beyitlerden oluşan ve aruz 

ölçüsüyle yazılan divan edebiyatı şiir biçimidir. 

Mesnevî, Mesnevî-i Şerif ya da Mesnevî-yi Manevî (Farsça: معنو ی مثنوی ), Mevlânâ Celâleddîn Rûmî'nin 

altı ciltlik Farsça eseri. Mesnevî, doğu klasik edebiyatında, uyakça müstakil beyitlerinin, ikişer mısrası 

kafiyeli olan bir nazım türüdür ve muhtelif şairlerin neşrettikleri birer "Mesnevî" vardır. Yalnız, Mevlânâ 

Celâleddîn Rûmî'nin çağından beri, Mesnevî dendiği zaman bu kitap olduğu anlaşılıyor.[1]

Özelliği[değiştir | kaynağı değiştir] 

Her beytinin kendi arasında kafiyelenmesi hem yazma kolaylığı sağlar hem de daha uzun metinlerin bu 

şekle uygun olarak kaleme alınmasına imkan tanır. Diğer nazım şekillerindeki kafiye bulma zorluğu 

şairleri uzun metinlerde bu şekli kullanmaya teşvik etmiştir. Bu nedenle uzun aşk öykülerinde, 

destanlarda mesnevî kullanılmıştır. Klasik düzende bir mesnevî; tevhid, münacat, naat, miraciye, eserin 

sunulacağı büyüğe övgü, mesnevînin niçin yazıldığını açıklayan sebeb-i nazm ve hikâyenin anlatımı 

(ağaz-ı destan) bölümlerinden oluşmuştur.Mesnevîde beyit sayısı sınırsızdır. Mesnevîlerde yer ve zaman 

kavramlarının tam belli olmaması, olay ve kahramanların olağanüstülükler taşıması mesnevînin masal ve 

destanla ortak özellikleridir. 

Konuları 

Mesnevide konu her ne olursa olsun, ilk dikkati çeken özellik olayın bir masal havasında anlatılmasıdır. 

Akıl ve mantık ölçülerini aşan bir sürü olay birbirini izler. Olayın geçtiği yer ve zaman belirsizdir. Konuda 

birlik sağlanamamıştır. Hikayenin bölümleri birbirine eklenmiş ilgisiz parçalar gibi görünür. Çevre 

tasvirleri gerçeğe uygun değildir, hikâye kahramanları doğaüstü davranışlarda bulunur. Hikayelerde 

cinler, periler, devler, cadılar, ejderhalar gibi masal motifleri sık sık işlenir. 

Her beyti kendi içinde uyaklı uzun nazım biçimidir. Bir anlamda Divan edebiyatında manzum hikâyelerin 

yazıldığı bir biçim olarak da tanımlayabiliriz. Mevlânâ’nın ünlü tasavvufi mesnevisi 25.700 beyitten 

oluşmuştur. Mevlana eserine ayrı bir isim koymamıştır; eser, nazım türü olan mesnevi adı ile bilinir. 

Mesneviler aşk, dini ve tasavvufi, ahlaki-öğretici, savaş ve kahramanlık, bir şehri ve şehrin güzelliklerini 

anlatma, mizah gibi türlü konularda yazılmıştır. Divan edebiyatında roman ve hikâye gibi türler olmadığı 

için mesneviler bir bakıma bu türlerin yerini tutmuşlardır. On bölümden oluşur. Aynı şair tarafından 

yazılmış beş mesneviye “Hamse” adı verilir. Hamse sahibi olmak bir itibar kaynağıdır. Hamse sahibi 

olarak tanınmış önemli divan şairleri: Ali Şir Nevâi, Taşlıcalı Yahya, Nev’i-zâde Atâi’dir. 

Yazılması 

Ana maddeler: Hint mitolojisi, Pers mitolojisi, Yunan mitolojisi ve Roma mitolojisi 

Yazımına 656 yılından evvel başlanılan eser, Divan-ı Kebir ile birlikte Mevlânâ külliyatının ekseriyetini 

teşkil eder. Mevlânâ'nin "Birlik Dükkânı" addettiği Mesnevî, içinde Hint, İran, Yunan, Roma mitolojisi;

Yaradılış Destanı, erenlerin kıssaları, âşık masalları, halk öyküleri barındıran; "dünya cenneti"nde insan 

hürriyetinin anahtarlarını ardışık öyküler içinde vermeyi gaye edinmiş bir eserdir. Mesnevî 25.632 

beyitten oluşmakta olup 'Mağz-ı Kur'an yani Kur'an-ı Kerîm'in özü denmektedir. Çünkü Mevlânâ adeta 

Kur'an-ı Kerîm'in bizlere anlatmak istediğini hikayeler; kıssalar ve deyimler aracılığıyla anlatmıştır. 

Mesnevî'deki hikayelerin hiçbiri birbirini tamamlamaz bir hikaye anlatılırken başka bir hikayeye geçilir o 

hikaye başka bir hikayeyi başlatır ve böyle devam eder. İçinde ibretlik hikayeler de vardır.[2] Eser bizzat 

Mevlanâ tarafından kaleme alınmamıştır. Öğrencisi Hüsamettin Çelebi tarafından, Mevlana'nın muhtelif 

zamanlarda söylediği beyitlerin yazılmasıyla oluşmuştur. 

Edebî tarzı[değiştir | kaynağı değiştir] 

Mesnevî nâzım biçiminde her beyitin iki dizesi birbiri ile uyaklıdır. Mevlânâ, altı ciltlik Mesnevî'sinde 

tasavvufi fikir ve düşüncelerini, birbirine eklenmiş hikâyeler hâlinde anlatmaktadır. 

"Ömrümün özeti şu üç sözden ibarettir: Hamdım, piştim, yandım." 

-Mevlânâ 

Mesnevî adını, eserine bizzat Mevlânâ vermiştir. Aslında mesnevî, doğu edebiyatlarında; her beyti kendi 

arasında kafiyeli, aynı vezinle yazılmış manzumelere verilen ortak bir isimdir. Ancak Mevlânâ’nın ölümsüz 

eseri yazıldıktan sonra, mesnevî denilince; ilk olarak onun altı ciltlik bir hazine olan ve "Mesnevî-î Şerîf" 

veya "Mesnevî-î Manevî" gibi isimlerle anılan eseri hatırlanmaktadır. 

İlk 18 Beyit[değiştir | kaynağı değiştir] 

Mevlânâ tarafından bizzat söylendiği için, Mesnevî'nin ilk onsekiz beytine Mevlevîler pek büyük bir 

ehemmiyet verirler.[3] Aşağıdaki, Türkçede Mesnevî'nin önemli şarihlerinden biri sayılan Abdülbaki 

Gölpınarlı'nın tercümesiyle Mesnevî'nin Mevlevîlerce eserin bir tür özetini teşkil eden bu ilk dokuz 

beytidir: 

“ 

Dinle, bu ney nasıl şikâyet ediyor; ayrılıkları nasıl anlatıyor. 

Diyor ki: Beni kamışlıktan kestiklerinden beri feryadımla erkek de ağlayıp inlemiştir, kadın da. 

Ayrılıktan parça parça olmuş bir gönül isterim ki iştiyak derdini anlatayım ona. 

Aslından uzak kalan kişi, buluşma zamanını arar durur. 

Ben her toplulukta ağladım, inledim; iyi hallilerle de eş oldum, kötü hallilerle de.

Herkes kendi zannınca dost oldu bana; İçimdeki sırlarımı ise kimse aramadı. 

Benim sırrım, feryâdımdan uzak değil; fakat gözde, kulakta o ışık yok. 

Beden candan, can da bedenden gizli değil; fakat kimseye Cânı görmeye izin yok. 

Ateştir neyin bu sesi, yel değil. Kimde bu ateş yok ise, yok olsun o kişi. 

Aşk ateşidir ki neye düştü; aşk coşkunluğudur ki şaraba düştü. 

Ney, bir dosttan ayrılana eştir, dosttur; perdeleri, perdemizi yırttı-gitti. 

Ney, kanlarla dolu bir yolun sözünü etmede; Mecnûn'un aşk hikâyelerini anlatmada. 

Ney gibi bir zehri, ney gibi bir panzehri kim gördü? Ney gibi bir solukdaşı, bir iştiyâk çekeni kim gördü? 

Bu aklın mahremi, akılsızdan başkası değildir; dile de kulaktan başka müşteri yoktur. 

Gamımızla günler geçti, akşamlar oldu; günler yanışlarla yoldaş kesildi de yandı-gitti. 

Günler geçip gittiyse, de ki: Geçin gidin, pervamız yok. Sen kal ey dost, temizlikte sana benzer yok. 

Balıktan başka herkes suya kandı, rızkı olmayanın da günü uzadıkça uzadı. 

Ham, pişkin, olgun kişinin hâlini hiç mi, hiç anlayamaz; Öyleyse sözü kısa kesmek gerek vesselâm 

ÖZELLİKLERİ 

Öğüt verici bir olayı anlatan uzun şiirlerdir. Her çeşit konu işlenebilir. Roman ve öykünün yerini tutan bir 

nazım şeklidir. Mesnevilerin genel özellikleri şunlardır: 

Kelime anlamı “ikili, ikişer ikişer”dir. 

İran edebiyatından alınmıştır. İran edebiyatında Firdevsî’nin Şehname’si ünlüdür. 

Klâsik halk hikâyeleri, destanî konular, aşk hikâyeleri, savaşlar, dinî ve felsefî konuları işlenir. 

Konu ne olursa olsun olaylar masal havası içinde anlatılır. 

Konularına göre sınıflandırılırlar: aşk, din ve tasavvuf, ahlâk ve öğreticilik, savaş ve kahramanlık, şehir ve 

güzelleri, mizah. 

İran edebiyatından alınmış nazım şeklidir. 

Divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir (beyit sayısı sınırsızdır). 20-25 bine kadar çıkabilir.

Mesnevi de bölümlerden oluşur: Önsöz, tevhit, münacat, naat, miraciye, 4 halife için övgü, eserin 

sunulduğu kişiye övgü, yazış sebebi, asıl konu, sonsöz. 

Mesnevide her beyit kendi içinde kafiyelidir: aa bb cc dd ee … 

Divan şiirinde beş mesneviden oluşan eserler grubuna (bugünkü anlamıyla setine) “hamse” denir. 

Mevlânâ, Fuzulî, Şeyhî, Nabî ve Şeyh Galip (Hüsn ü Aşk) önemli hamse şairlerimizdir. 

Edebiyatımızda yazılmış ünlü mesneviler şunlardır: 

Ahmedi – İskendername 

Süleyman Çelebi – Mevlid 

Şeyhi – Harname, Hüsrev ü Şirin 

Nabi – Hayrabat 

Fuzuli – Leyla ile Mecnun 

Şeyh Galip – Hüsn ü Aşk 

Divan edebiyatının nazım şekillerinden birisi olan mesnevinin sözlük anlamı "ikişer, ikişerli" demektir. 

Edebiyat terimi olarak anlamı ise, her beyiti kendi arasında kafiyeli iki beyitten binlerce kadar uzanan bir 

nazım şeklidir. "aa bb cc dd vs." şeklinde kafiyelenir. 

Beyitlerin ayrı ayrı olması yanında, her beyitin anlamının kendi içinde tamamlanması ve öteki beyitlere 

geçmemesi mecburidir. Beyitler arasında yalnızca konu bütünlüğüne dikkat edilmiştir. 

Mesnevi aruzun kısa kalıplarıyla yazılır; daha çok şu kalıplar kullanılmıştır: 

mefâ'îlün mefâ'îlün fe'ûlün 

mef'ûlü mefâ'ilün fe'ûlün 

fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün 

Fe'ilâtün Fe'ilâtün Fe'ilün 

Hamse 

Aynı şair tarafından kaleme alınmış beş mesneviye hamse denir.

Hamse geleneğini başlatan sanatçı Genceli Nizami'dir. Nizami; mesnevide İran edebiyatının en büyük 

şairidir. 

Nizami'nin hamsesini oluşturan beş mesnevi: 

Mahzenü'l-Esrâr 

Leylî vü Mecnûn 

Hüsrev ü Şirin 

Heft-peyker 

İskender-nâme 

Mesnevinin ana bölümler hâlinde kurgulanmış kendine özgü bir mimarisi vardır. İlk döneme ait Türkçe 

mesnevîlerde her şairin riayet ettiği bir mesnevî formundan söz etmek mümkün değildir. Nazım 

biçiminin kullanımı edebiyatta yaygınlaştıkça mesnevi formu da belli bir sistematik kazanmıştır. 

Klasik mesnevi formunun unsurları şu şekildedir: 

Besmele 

Dibâce (ön söz) 

Tevhîd 

Münâcât 

Mi'râciye (Mi'râc-ı Nebi) 

Medh-i Çihâr-Yâr-ı Güzîn 

Sebeb-i te'lîf (eserin yazılış sebebi) 

Âgâz-ı Dâstân (konuya başlangıç), 

Hâtime (sonuç). 

Bu unsurlara dair bazı açıklamalar: 

Sebeb-i te'lîf: Eserin yazılış nedeninin anlatıldığı bölümdür. Bu bölüm için "sebeb-i nazm-ı kitâb" şeklinde 

adlandırmalar vardır. 

Âgâz-ı dâstân: Esas konunun işlendiği bölümdür. Mesnevinin en hacimli bölümüdür. Bu bölüm için âgâz-ı 

kitâb, âgâz-ı kıssa şeklinde adlandırmalar da vardır. 

Hâtime: Mesnevilerin bitiş bölümüdür. Bu bölümün edebiyat tarihi açısından en önemli yönü, 

mesnevinin adı, kaç beyit olduğu, nerede ve ne zaman yazıldığı gibi birçok birincil derecede önemli

ilgileri içermesidir. 

Konu ne olursa olsun bir mesnevide bu bölümlerin pek çoğu bulunur. 

Mesnevide olaylar bir masal anlatımı ile sürer. Anlatış ve tasvirler akıl ve mantık sınırından taşarlar. Yer 

ve zaman belirsizdir. Tasvirlerde aşırı abartmalar göze çarpar. Hikâye kahramanları olağanüstü 

davranışlarda bulunurlar. Ağırlık merkezi aşk olan mesnevilerde cin, peri, dev, cadı, ejderha gibi masal 

motifleri çok bulunur. Bazan bu aşk ve imajlar, tasavvufi veya alegorik-sembolik nitelikler gösterebilirler. 

Mesnevilerde konu değişik olabilir: 

Aşk (msl. Leyla ile Mecnun), 

din-tasavvuf (msl. Mevlid), 

didaktik-ahlaki (msl. Hayriyye-i Nabi), 

savaş ve kahramanlık (msl. Gazavatname), 

bir şehir ve güzel anlatımı (msl. Şehrengiz), 

mizah (msl. Harname), 

ilim (msl. kıyafetname), 

sözlük bilgisi (msl. Tuhfe-i Vehbi) ve 

tarih (msl. Muradname) bunlardan birkaçıdır. 

Mesnevilerde her beyitin ayrı kafiyeli olması nedeniyle büyük bir yazma kolaylığı vardır. Bu yüzden 

anlatım esasına dayanan, hikâye niteliği taşıyan destanlar, uzun aşk hikâyeleri, şehrengizler, 

didaktik(öğretici), dini-ahlaki konular mesnevi nazım şekliyle kaleme alınmıştır. Bunun yanında divan 

şairleri arasında mesneviye hiç iltifat etmeyenler de vardır (msl. Bakî, Nedim). 

Eski edabiyatımızda mesnevi asla gazel ve kaside gibi ön planda tutulmamış, hatta yalnızca mesnevi 

yazan şairlerin sanatı küçümsenmiştir. 

Mesnevilere Dair Bazı Notlar 

Türk edebiyatındaki ilk mesnevi örneği; Kutadgu Bilig adlı eserdir. 

Anadolu sahasında hamse sahibi ilk şair, Hamdullah Hamdi'dir. 

Tüm Türk edebiyatı genelinde bakıldığında hamse sahibi ilk şair; Ali Şir Nevai'dir. 

Fuzuli, hamse sahibi bir şair değildir. 

Baki ve Nedim mesnevi türünde herhangi bir eser kaleme almamıştır.

En çok mesnevi kaleme alan sanatçı Lamii Çelebi'dir. 

Aşık Paşa'nın Garip-name adlı eseri Türk edebiyatındaki ilk büyük teli'f Türkçe mesnevidir. 

Özellikle aşk konulu mesnevilerde sonuç hicran (ayrılık) ile biterken Nabi'nin Hayrabad adlı mesnevisi bir 

vuslatla (kavuşma, mutlu son) sonuçlanmaktadır. 

Yüzyıllara Göre önemli mesneviler ve müellifleri (Yazarları): 

Türk edabıyatıjnda ilk büyük mesnevi, Yusuf Has Hacip'in 12.yy.da kaleme aldığı, 6 bin beyitten oluşan 

"Kutadgu Bilig"dir. Sonra sırayı 13.yy.da Mevlana'nın 25618 beyitten oluşan "Mesnevi"si alır. Yine bu 

yüzyılda Şeyyad Hamza'nın 1500 beyitlik "Yusuf u Züleyha" adlı mesnevisi edabiyatımızda ilk manzum aşk 

hikâyesidir. 

14. Yüzyıl Mesnevileri: 

Kutb: Hüsrev ü Şirin 

Yunus Emre: Risaletüfn Nushiyye 

Gülşehri: Mantıkut-Tayr (Çeviridir.) 

Âşık Paşa: Garipname 

Hoca Mesud: Süheyl ü Nevbahar 

Erzurumlu Kadı Darir: Kıssa-i Yusuf 

Şeyhoğlu Mustafa: Hurşidname 

Ahmedi: İskendername 

Ahmed: Işkname 


Ahmed Dai: Çengname 

Süleyman Çelebi: Vesiletü'n Necat (Mevlid olarak bilinir.) 

Şeyhi: Hüsrev ü Şirin, Harname 

Cem Sultan: Cemşid ü Hurşid 

Hamdullah Hamdi: Hamse 

Ali Şir Nevai: Lisanüt-Tayr, Hamse 

16. Yüzyıl Mesnevileri:

Mesihi: Edirne Şehrengizi 

Cafer Çelebi: Hevesname 

Revani: İşretname 

Lamiî: Camî'den çeviri hamse 

Kemalpaşazade: Yusuf u Züleyha 

Zati: Şem ü Pervane, Ahmed ü Mahmud, Şehrengiz 

Fuzuli: Leyla vü Mecnun, Beng ü Bade, Sohbetül-Esmar 

Kara Fazlı: Gül ü Bülbül, Hüma, Hümayun 

Taşlıcalı Yahya: Hamse 

Hakani: Hilye 


Gânizade Nadiri: Hamse 

Nevizade Atai: Hamse 

Edirneli Güfti: Teşrifatü'ş-Şuara 

Nabi: Hayriyye, Hayrabat , Sûrname 

Sabit: Zafername, Edhem ü Hüma, Berbername ,Derename, Amr u Leys 


Nahifi: Mesnevi tercümesi 

Şeyh Galip: Hüsn ü Aşk 

Vehbi: Lütfiyye 


Fazıl: Hubanname, Zenanname, Defter-i Aşk 

İzzet Molla: Mihnetkeşan, Gülşen-i Aşk 

Tanzimat döneminde ise Ziya Paşa'nın Harabat Mukaddimesi, Namık Kemal'in Tahrib-i Harabat'ının bir 

kısmı ve Abdülhak Hamid'in Manzum tiyatroları mesnevilerin en son örnekleri olmuştur. 

----------------------------------------------

Mesnevi (Açıklama-2) 

Mesnevî bir edebiyat terimi olarak aynı vezinde ve her beyti diğer beyitlerden bağımsız olarak kendi 

arasında kafiyeli bir nazım biçiminin adıdır. Bu nazım biçimine mesnevî adının veriliş nedeni, her beytin 

mısralarının diğer beyitlerden bağımsız olarak kendi içinde ikişer ikişer kafiyelenmiş olmasıdır. Diğer 

nazım biçimleri için konulmuş olan beyit sayısı sınırlaması bu nazım biçiminde yoktu. Mesnevîde 

beyitlerin diğer beyitlerden bağımsız olarak kendi içinde kafiyelenmesi ve beyit sayısı için bir sınırlama 

konulmamış olması, diğer nazım şekillerinde olduğu gibi şairleri kafiye bulma ve sayısı önceden belli 

birkaç beyit ile düşüncelerini ifade etme sıkıntısından kurtarmış; bu nedenle de uzun, bazen binlerce 

beyit tutan manzumeler bu nazım biçimiyle yazılmıştır. Mesnevîlerde genellikle mefâ'îlün mefâ'îlün 

fe'ûlün; mef'ûlü mefâ'ilün fe'ûlün; fâ'ilâtün fâ'ilatün fâ'ilün; fe'ilâtün fe'ilâtün fe'ilün gibi kısa vezinler 

kullanılmış; bu da şairler için anlatımı kolaylaştıran başka bir etken olmuştur. Divanlarda beyit sayısı en 

fazla otuza kadar çıkmış kısa mesnevîlere de rastlanmakla birlikte bu nazım biçimiyle genellikle "Leylâ ve 

Mecnun", "Husrev ve fiîrîn", Yûsuf ve Zelîhâ" gibi edebî değer taşıyan uzun aşk hikâyeleri, destânî 

konular ile öğretici yönü ağır basan dinî, tasavvufî, ahlakî eserler ve manzum sözlükler yazılmıştır. 

Aynı şair tarafından yazılmış beş mesnevîye hamse denir. İran edebiyatında ilk hamse sahibi şair Genceli 

Nizâmî (öl. 1214 ?)'dir. Genceli Nizamî, mesnevîde İran edebiyatının en büyük şairidir. Hamse'sindeki 

mesnevîler Mahzenü'l-Esrâr, Leylî vü Mecnûn, Husrev ü fiîrîn, Heft-peyker ve 

Mesnevînin bölümler hâlinde düzenlenmiş kendine özgü bir kompozisyonu vardır. İlk dönem Türkçe 

mesnevîlerde her şairin uyduğu bir mesnevî formundan söz etmek mümkün değildir. Ancak bu 

edebiyatın tarihî gelişimi içinde mesnevî formu da bir düzen kazanmış ve mesnevîler bu düzene uyularak 

yazılır olmuşlardır. Yaygın olarak uyulan bu düzene göre genellikle bir mesnevîde bulunması gereken 

bölümleri şu üç başlık altında toplamak mümkündür: 

1. Giriş: 

Mesnevî şairinin biçim gerekliliklerini yerine getirdiği kısımdır. Bu başlık altında sırasıyla tevhîd, münâcât 

ve na't gibi bölümler vardır. Bu üç bölümden sonra bazı mesnevîlerde mi'râciyye, mu'cizât-ı nebevî ve 

medh-i çehâr-yâr adlı kısımlar da yer alır. Mesnevî eğer bir devlet büyüğü ya da toplumda ileri gelen bir 

kişi adına yazılmış ve ona sunulmuşsa, bu kişi için yazılmış olan; onun cömertliği, cesareti ve 

erdemlerinden söz edilen bir övgü kısmı yer alır. Bunu sebeb-i te'lîf, sebeb-i nazm-ı kitâb gibi bir başlığın 

bulunduğu, eserin yazılış nedeninin anlatıldığı bir bölüm izler. Bu bölümde şairler genellikle eseri 

rüyalarında duydukları ya da sahibini görmedikleri bir sesle (=hâtif); yani, manevi bir işaretle ya da 

samimi bir dostlarının isteği üzerine kaleme aldıklarını söylerler. Bu kısımda aynı konuda daha önce eser 

yazmış mesnevî şairleri ve eserleri hakkında edebiyat tarihimiz açısından önemli olabilecek bilgiler de 

bulunabilir. 

2. Konunun İşlendiği Bölüm: 

Âğâz-ı dâstân, âğâz-ı kitâb, âğâz-ı kıssa gibi bir başlıkla başlayan bu bölüm, asıl konunun işlendiği 

bölümdür. Mesnevîlerde bu ana başlığa bağlı olarak çok sayıda alt başlık kullanılmıştır. Bu bölüm 

mesnevîlerin konusuna göre farklılık gösterir. Mesnevîlerde ana konu işlenirken bazen bir münasebetle

ana konuyla bir şekilde bağlantılı başka konular da kısaca anlatılır; sonra tekrar asıl konuya dönülür. 

Mesnevînin tekdüzeliğini kırmak için bu bölümde şairler kahramanların ağzından gazel, musammat vb. 

nazım şekilleriyle şiirler de söylemişlerdir. şairler bu manzumelerde çoğunlukla mahlas 

kullanmamışlardır. Bu, mesnevî içindeki diğer nazım şekilleriyle yazılmış manzumelerin bağımsız bir şiir 

olmaktan çok, o eserin bir parçası olarak değerlendirilmiş olmasından kaynaklanmaktadır. Mesnevîlerde 

arasöz olarak kullanılmış olan bu manzumelerin bir kısmının bir mesnevînin parçası oldukları unutularak 

tek başlarına meşhur oldukları da görülür. Fuzulî'nin Leylâ vü Mecnun'undaki bazı gazeller bu nitelikteki 

şiirlerdendir. 

3. Bitiş Bölümü: 

Mesnevîlerin sonuna doğru ayrı bir başlık altında eser için bir bitiş bölümü yazılmıştır. Genellikle hâtime 

başlığını taşıyan bu bölümün başında tevhîd, münâcât ve fahriyye içerikli beyitlerin bulunduğu da 

görülür. Mesnevînin adı, bazen şairi, kaç beyit olduğu, nerede ve ne zaman yazıldığı gibi bizzat şairi 

tarafından verilmiş edebiyat tarihimiz açısından son derece önemli bilgiler de genellikle bu bölümlerde 

yer alır. Bu kısımlar, bazen şairlerin eser hakkındaki değerlendirmelerini de içerdiği için ayrı bir değer 

taşırlar. 

Kaynakça: Prof.Dr. M.A. Yekta SARAÇ, Eski Türk Edebiyatında biçim ve Ölçü, Açıköğretim Yay. 

Örnek 1. 

Kısa Mesnevî 

Dîbâce-i Eş'âr-ı Gül-i Sad-Berg 

1. Seherden seyre vardum murgzâra 

Hezârân murg gördüm geldi zara 

2. Gül ü lâleyle zeyn olmış çemenler 

Oyuna girdi gönlekcek semenler 

3. Çü gördüm nakş-ı Erjeng oldı sahra 

Edüp bir nice rengîn şi'r peyda 

4. Kadem basdum izâr-ı mihr ü mâha 

Ki tâ erdüm cenâb-ı Pâdişâha 

5. Yüzüm sürüp çemenler gibi hâke 

Du'âlar eyledüm ol zât-ı pâke 

6. Oluban bîd bergi gibi lerzân

Nihâl-i erguvan-veş derledüm kan 

7. Sunup bu nazmı dest-i Şehriyâra 

Gül-i sad-bergi irgürdüm bahara 

(Hayalî Bey) 

Örnek 2. 

Kısa Mesnevî. Küçük Hikâye 

Hikâyet-i Leylî vü Mecnûn 

1. Meğer bir gün ki âteş-i pâre-i Necd 

Şerer pervanesi Mecnûn-ı pür vecd 

2. Siyeh-mest-i şarâb-ı hayret olmış 

Kararmış gözleri Leylî'yle dolmış 

3. Dolaşdurmış perîşân seyr-i râha 

Tutulmış kendüsi çün dâm-ı mâha 

4. Dönüp ol şu'le-i cevvâle-i gam 

Yanup durmakda olmış şem'a hemdem 

5. Düşüp çün mûy-ı zengî pîş ii tâba 

Bozulmuş genc-i târ-ı ıztıraba 

6. Katup seyl-i sirişkin bahr-ı hûna 

Sükûn el vermiş ol cûy-ı cünûna 

7. Olup hoşnûd kendü âteşinden 

Şikâyet etmez olmış mâhveşinden 

8. Cefâdan nây gibi zâr etmez olmış 

Varup Leylîyi bîzâr etmez olmış 

9. Olup fariğ dil-i dîvânesinden 

Usanmış vaz'-ı küstâhânesinden 

10. Duyup ol berk-i sâmân ya'nî

Leylî Gazabnâk eylemiş Kays'a tecellî 

11. Demiş etdünse feryadı ferâmûş 

Gerekmez bana artık gûş u mengûş 

12. Perîşân olmağı edüp tahayyül 

Senün-çün şânelenmişdür bu kâkül 

13. Bu suretler senün-çün rû-nümâdur 

Nazar âyineye sanma sanadur 

14. Hemân yan ağla Mevlâyı seversen 

Koma feryadı Leylâyı seversen 

15. Meğer dîvâneye taş atdı Leylâ 

Komadı urmadık baş seng-i hârâ 

16. Olur ma'şûk dâğ u zahme tâlib 

Nişan lâzımdır âşıklarda Gâlib 

17. Mülevvendür hemîşe kâr-ı uşşak 

Meğer imdâd ede Hunhâr-ı uşşak 

18. Kerem-hâhum cenâb-ı mevlevîden 

Vere bir neş'e şûr-ı ma'nevîden 

(Şeyh Gâlib) 

MÜSTEZAT 

Gazelin her dizesine kısa bir dize eklenmesiyle oluşur; ancak bu kısa dizeler “ziyade” adını alır, yani “dize” 

kabul edilmez. 

Uyak düzeni genellikle gazel gibidir 

Ziyadeler, eklendikleri dizelerle uyaklı olur. 

Aruzun belirli bir kalıbıyla yazılır. 

Divan şiirinin sanatlı biçimlerindendir. Fakat seyrek kullanılmıştır. 

Müstezâd, kelime anlamı olarak çoğalması istenilen, artmış anlamına gelir; bir edebiyat terimi olarak ise

gazelden türemiş, her dizesine bir küçük dize eklenmiş, belli vezinlerde yazılmış Divan Edebiyatı nazım 

biçiminin adıdır. 

Genellikle mef'ûlü mefâ'îlü mefâ'îlü fe'ûlün vezniyle yazılmış olan gazellerden türetilmiş ve beyitlerin 

mısra aralarına mef'ûlü fe'ûlün cüzleriyle yazılan kısa mısralar eklenmiştir. 

Sayıları az da olsa başka vezinlerle yazılmış müstezâdlar da vardır. Bu vezinler şunlardır: 

mef'ûlü mefâ'îlü mefâ'îlü mefâ'îlü mef'ûlü mefâ'îlü 

müfte'ilün müfte'ilün müfte'ilün fâ' müfte'ilün fâ' 

mefâ'îlün mefâ'îlün mefâ'îlün mefâ'îlün mefâ'îlün mefâ'îlün 

Son vezinle yazılmış olan müstezadlar mefâ'ilün vezni altı defa tekrarlanmış olduğu için müstezâd-ı 

südâsiyye (=altılı müstezâd) olarak adlandırılmıştır. 

Eklenen kısa mısralar ziyâde (=fazla) adını alırlar. Bu kısa mısraların vezinleri uzun mısraların vezinlerinin 

ilk ve son tef'ilelerinin bir araya getirilmesiyle elde edilmiştir . Müstezâdlar dört ayrı kafiye düzeninde 

yazılmışlardır: 

1. a(a) a(a); b(b) a(a); c(c) a(a) . . . 2. a(a) a(a); x(x) a(a); x(x) a(a) . . . 

3. a(b) a(b); c(c) a(b); d(d) a(b) . . . 4. a(b) a(b); x(x) a(b); x(x) a(b). . . 

Harflerle sembolleştirilen kafiye düzeninde ilk harfler uzun mısraları, ayraç içine alınan ikinci harfler de 

kısa mısraları göstermektedir. 

Ziyâdeleri ya da uzun mısraları tekrarlanan müstezâdlara mütekerrir müstezâd, ziyâde mısraı uzun 

mısraların başında tekrarlanan müstezâdlara da müdevver müstezâd denilir. 

Müstezâdlar en fazla gazelden türetilmiş olmakla birlikte, az sayıda da olsa; rübâ'î, kıt'a ve kasîdeden 

türetilmiş olanları da vardır. 

Müstezâdların konuları gazel ile benzerlik gösterir. Aşk, şarap, ayrılık, tabiat gibi konular bu şiirlerde sıkça 

işlenmiştir. 

Bunların dışında dinî, tasavvufî konularda yazılmış olanlarına da rastlanır. 

Müstezâdlar, anlam bütünlüğü bakımından diğer nazım şekillerinden farklı bir özelliğe sahiptir. Bir 

müstezâdda ziyade mısralar çıkarıldığı zaman şiirde anlamın bozulmaması gerekir. 

Bilindiği kadarıyla Anadolu'da yazılmış ilk müstezâd örnekleri XIV. yüzyıl şairlerinden Seyyid Nesîmî (öl. 

1404 ?)'ye aittir. Yeni edebiyat anlayışı çerçevesinde de müstezada önem verilmiş, Servet-i Fünûn şairleri 

bu nazım biçiminin bilinen vezin ve kafiye sisteminde birtakım değişiklikler yaparak serbest müstezâd adı 

verilen yeni bir şekil denemişlerdir. Müstezâd halk edebiyatında yedekli, ayaklı adlarıyla çok kullanılmış 

bir nazım biçimidir.

Müstezat Nazım Şekli Özellikleri 

Her beyitte uzun mısraların sonuna eklenen ve ziyâde mısra da denilen kısa mısralar yer alır. 

Gazelden türemiştir. 

Genellikle divanların gazelleri ve kasideleri arasında yer alır.. 

Müstezatta gazelde olduğu gibi aşk, şarap, güzellik ve aşkın ıstırabı gibi konular işlenir. 

Divan şiirinin sanatlı ve artistik şekillerindendir. Kısa dizeler okunsa da okunmasa da beytin anlamı bir 

bütünlük oluşturur. 

Örnek 1 

Aşağıdaki müstezâd XVIII. yüzyıl Divan şairlerinden Nedîm (öl. 1730)'e aittir. 

Müstezâdın uzun mısralarının vezni mef'ûlü mefâ'îlü mefâ'îlü fe'ûlün, ziyadelerinin vezni de mef'ûlü 

fe'ûlün'dür. Kafiye düzeni şöyledir: a(b) a(b), x(x) a(b), x(x) a(b). . 

1 Ey şûh-ı kerem-pîşe dil-i zâr senindir 

V'ey kân-ı güher anda ne kim var senindir 

Yok minnetin aslâ 

2 Sen kim gelesin meclise bir yer mi bulunmaz 

Gül goncesisin gûşe-i destâr senindir 

3 N'eylersen edip bir iki gün bâr-ı cefâya 

Peymâne senin hâne senin yâr senindir 

4 Bir bûse-i can-bahşına ver nakd-i hayâtı 

Senden yanadır söz yine bâzâr senindir 

Pinhân ü hüveydâ 

Baş üzre yerin var 

Gel ey gül-i ra'nâ 

Sabreyle de sonra 

Ey dil tek ü tenhâ 

Ger ka - 'il olursa

Ey âşık-ı şeydâ 

5 Çeşmânı siyeh-mest-i sitem kâkülü pür-ham 

Benzer ki bu dildâr-ı cefakâr senindir 

Günümüz Türkçesiyle: 

Ebrûları pür-çîn 

Bî-şübhe Nedîmâ 

1 Ey âlicenap şuh, zavallı gönlüm senindir; hiç minnet etme ve ey mücevher madeni, bu gönüldeki gizli 

açık ne varsa, hepsi senindir. 

2 Sen meclise gelirsin de bir yer mi bulunmaz; yerin baş üzerindedir; çünkü, gül goncasısın, senin yerin 

sarığın köşesidir, gel ey ra'nâ gül! 

Açıklama: Gül-i ra'nâ yaprakları sarı ve kırmızı olan iki renkli güldür. 

3 Ey gönül, ne yaparsan yap, bir iki gün cefa yüküne sabret; sonra kadeh de ev de sevgili de senindir; 

hem de yalnız senin! 

4 Ey çılgın âşık, eğer o güzel razı olursa, ölülere can veren bir öpücüğü karşılığında bütün ömrünü ver; bu 

sözüm sana, ama yine de sen bilirsin. 

5 Ey Nedîm, gözleri zilzurna zulüm sarhoşu, kâkülü kıvrım kıvrım, kaşları çatık bu güzelin senin zalim 

sevgilin olduğu anlaşılıyor; bunda hiç şüphe yok. 

Örnek- 2 

Bülbül yetişir bağrımı hûn etti figânın 

Hançer gibi deldi yüreğim tîg-i zebânın 

Örnek- 3 

Ab Ab Cc Ab Dd Ab 

Zabt eyle dehânın 

Te'sîr-i lisânın 

Müfte'ilün müfte'ilün müfte'ilün fa' Müfte'ilün fa' 

1. Çehre-i zîbâsı anun gülşen-i cândur 

Halk-ı cihâna

Mâ'î ridâsı sanasın âb-ı revândur 

Bâğ-ı cinâna 

2. Mutrib-ı devrân ile cânânun elinden 

Nây gibi ben 

Nâle vü feryâd iderin hayli zamândur 

Kevn ü mekâna 

3. Cevr ider ol yâr bana hey meded Allah 

Neyleyeyin âh 

Kime şikâyet ideyin şâh-ı clhândur 

Devr-i zamana 

4. Bağrumı hûn itdi benüm firkat-i cânân 

Mihnet-i hicran 

Sevgüli yâr ayrılığı ne yamandur 

Âşık olana 

5. Nâz ile Yahya kulınun gönlini aldı 

Odlara saldı 

6. Kûyına varup garazum âh u figândur 

Olsa bahane 

Yahya Bey 

Serbest Müstezat: 19. Yüzyıl sonlarında özellikle Servet-i Fünun'cuların geliştirdikleri bir nazım biçimi. 

Divan şiirindeki müstezat'tan şu özellikleriyle ayrılır: 

* Serbest müstezat, hem aruz, hem de hecenin çeşitli kalıplarıyla yazılabilir. 

* Temel olarak alınan kalıbın çeşitli parçaları çeşitli düzenlerle bir arada kullanılabileceği gibi aynı nazım 

içinde yalnız bir kalıp değil, başka kalıplar ve bunların parçaları da kullanılabilir. 

* Uzun ve kısa mısralar kimi zaman belli bir düzen içinde sıralanır, kimi zaman da herhangi bir düzene

ağlı kalınmaz. 

* Kafiye örgüsünün düzenlenişi de kurala değil, şairin isteğine bağlıdır. 

* Müstezat'ın daha özgürce kullanılmış biçimdir. 

* Sembolizmin yaygın olduğu bir dönemde Fransa'da ortaya çıkan bir şiir şeklidir. 

* Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati şairlerince kullanılmıştır. 

* Serbest müstezatta nazım nesre yaklaştırılmıştır. 

Bu özellikleriyle serbest müstezat, Divan şiirindeki müstezat'ın geliştirilmesiyle oluşturulmamış, 

doğrudan Batı şiirinden alınmıştır. Klasik nazım biçimlerinden ve tek ölçünün bir örnekliliğinden kurtuluş 

yeni biçimler ve ahenkler yaratmak düşüncesiyle oluşturulan bu biçim, serbest nazıma geçişte bir aşama 

olmuştur. 

Serbest müstezatın başarılı örneklerini Tevfik Fikret, Cenap Sahabettin ve Ahmet Haşim vermiştir. 

Serbest Müstezat Örnekleri: 

KIŞ 

Yine kış, 

Yine şems-i mesâda (akşam güneşi), ah o bakış, 

Yine yollarda serseri dolaşan 

Âşiyânsız tuyur-ı pür-nâliş( inleyen yuvasız kuşlar)Tehi kalan ovalar 

Sükût eder sanılır mevsimin gumûmuyla 

Harab olan sarı yollarda kalmamış ne gelen, 

Ne giden, 

Şimdi yalnız kavafil-i evrâk (yaprak yığını) 

Mütemadî sürüklenir bir uzak 

Ufk-ı pür-ıztırab u nermide.Yine kış, yine kış 

Bütün emelleri bir ağlayan duman sarmış (Ahmet Hâşim) 

ÖMR-İ MUHAYYEL 

Bir ömr-i muhayyel...Hani gülbünler içinde 

Bir kuşcağızın ömr-i bahârîsî kadar hoş;

Bir ömr-i muhayyel...Hani göllerde,yeşil,boş 

Göllerde,o sâfiyet-i vecd-âver içinde 

Bir dalgacığın ömrü kadar zaîl ü muğfel 

Bir ömr-i muhayyel! 

Yalnız ikimiz,bir de o:Ma'bûde-i şi'rim; 

Yalnız ikimiz,bir de onun zıll-ı cenâhı; 

Hâkîlere bahş eyleyerek hâk-i siyâhı 

Dûşunda beyaz bir bulutun göklere âzim. 

Her sahn-ı hakîkatten uzak,herkese mechûl; 

Bir safvet-i masûmenin âgûş-ı terinde, 

Bir leyle-i aşkın müteennî seherinde 

Yalnız ikimiz sayd-ı hayâlât ile meşgul. 

Savtındaki eş'ar-ı pür-âhenk ile mâlî, 

Şİ'rimdeki elhan-ı muhabbetle nagam-saz, 

Ah istiyorum,göklere âmâde-i pervâz 

Bir lâne-i âvârede bir ömr-i hayâlî... 

Bir ömr-i hayâlî...Hani gülbünler içinde 

Bir kuşcağızın ömr-i bahârîsî kadar hoş; 

Bir ömr-i hayâlî...Hani göllerde,yeşil,boş 

Göllerde,o sâfiyet-i vecd-âver içinde 

Bir dalgacığın ömrü kadar zaîl ü hâlî 

Bir ömr-i hayâlî! ( Tevfik Fikret ) 

MENSUR ŞİİR 

Mensur şiir, 19. yüzyılın yarısında Fransa'da doğmuştur. Fransız edebiyatı şairlerinden C. Baudlaire ve S. 

Mallerme'in mensur şiirleri vardır. 

Türk Edebiyatında Şinasi'nin Fransız edebiyatından yaptığı çeviriler, mensur şiirin ilk örnekleridir.

Mehmet Rauf'un "Siyah İnciler"i, Yakup Kadri'nin "Okun Ucunda, Erenlerin Bağından" adlı yapıtları 

mensur şiir türünden ürünlerdir. 

Tanzimat Edebiyatı döneminde Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hamit'in de mensur şiir 

denemeleri olmuştur. 

Mensur şiirin isim babası ve bu türün Türk edebiyatındaki ilk temsilcisi Halit Ziya Uşaklıgil'dir. Tercüman-ı 

Hakikat gazetesinde yayımlanan "Aşkımın Mezarı" adlı yazısı mensur şiirdir. 1891'de "Mensur Şiirler" ve 

"Mezardan Sesler" başlığıyla mensur şiirlerini yayımlamıştır. 

Servet-i Fünun döneminde mensur şiir türü yaygınlaşır. Halit Ziya'yı Mehmet Rauf, Hüseyin Cahit, Ahmet 

Hikmet, Celal Sahir, Faik Ali gibi isimler izler. 

Duygu ve hayallerin düzyazı biçimiyle şiirsel anlatılmasıdır. 

Bu yazılarda iç ahenk önemlidir. Servet-i Fununcular tarafından kullanılmış, fazla yaygınlaşmamıştır. 

"Mensure" olarak da bilinir. 

"Mensur şiir" düz yazı ile şiirsel, şairane söyleyişin amaçlandığı bir düz yazı türüdür. 

Mensur şiirler başlıkları olan, bağımsız, kısa ve yoğun yazılardır. 

Mensur şiir, şiirdeki arayıştan doğmuştur; ama öncelikle düz yazıdır. Bu metinler bireysel 

duygulanmaların ortaya konduğu şairane ürünlerdir. 

Mensur şiirlerde iç ahenk vardır. 

Tasvir ve çözümlemelere önem verildiği için uzun cümleler tercih edilir. 

Ünlemlere ve seslenişlere yer verilir. 

Mensur şiirde şairane konular, şairane bir üslupla işlenir. 

"Mensur Şiir" ile "Şiir" arasındaki benzerlik ya da farklılıklar nelerdir? 

Mensur şiirin, şiirle birtakım benzer yönleri vardır. Her iki türde de ahenk önemlidir. Kelimeler bir ahenk 

oluşturacak biçimde seçilir ve dizilir. 

Her iki türde de şairane, duygusal konular işlenir; temalar benzerdir. Dil ve üslup yönünden benzerlik 

vardır; dilin doğru ve güzel kullanımı iki türde de önemlidir. Edebi sanatlar her iki türde de kullanılabilir. 

Şiirde kafiye vardır, mensur şiirde de iç kafiyeler olabilir. 

Mensur şiirle şiirin farklı yönleri de vardır. Mensur şiirde vezin (ölçü), kafiye, dize (mısra) yoktur. Şiirde 

dörtlük, beyit, bent gibi nazım birimleri vardır; mensur şiirde böyle birimler yoktur. 

Mensur Şiir Örnekleri

Erenlerin Bağından / Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU 

Yıllar yârlardan, yârlar yıllardan vefasız. Kara baht bir kasırga gibi. Bu ne baş döndürücü iş? Geceler 

günleri, günler geceleri kovalıyor; cefalar cefaları kolluyor. Saçlarımızda aklar akları, alnımızda çizgiler 

çizgileri doğuruyor. Kadere boyun eğmek güç, isyan tehlikeli, felek hiç acımayacak mı? Heyhat, aziz dost, 

onu döndüren kara bahtın kasırgası... 

"Bahçeler bozuldu, yuvalar dağıldı, yollar silindi, cihan viran oldu." Yaşlı gönül şimdi böyle diyor; her şeyi 

kendine eş görüyor. Bu da yanlış duygulardan biri... Cihan ne vakit bayındır idi? Bahçelerde ne vakit 

güller açtı? Ne vakit yuvalarda bülbüller öttü? Yollardan ne vakit yârlar geldi? Umduk, bekledik, 

düşündük. Hangi şey umduğumuza uygun düştü? Gördüğümüz düşündüğümüze benzedi mi? Gelenler 

beklediğimize değdi mi? O mutlu ve yüce saat hangi saatti ki, içinde iken "Geçme! Dur!" diye haykırdık? 

Hiçbiri, aziz dost, hiçbiri! Belki hepsini geçsin gitsin diye bekliyorduk; çünkü onlar birbirinden çirkin, 

birbirinden yararsız saatlerdi. Kimi bir damla gözyaşıyla, kimi tek bir "Eyvah!" ile kimi bir esnemeyle, kimi 

yalnız susmayla dolup gitti. Onlar birer birer yeniden gelsin ister misin? Hayır, hayır, hayır; değil mi? 

Şimdi kalbimiz boş, başımız doludur. Ağzımızda zehir, gözlerimizde ateş var; tatsız bir içki sersemliği 

içindeyiz. Ve artık yolun ortasını geçtik ve saçlarımızda aklar akları ve alnımızda çizgiler çizgileri 

doğuruyor. Ve ellerimiz, dizlerimiz titriyor ve önümüzdeki ufuklardan yok olma havası esiyor. Söyle, 

gençliğini ne yaptın? SöYle, gençliğimi ne yaptım? 

KITA 

Kıt'a bir edebiyat terimi olarak genellikle iki veya iki beyitten uzun, matla ve mahlas beyti olmayan bir 

nazım biçiminin adıdır. Bir başka ifadeyle kıt'alar kasîde ve gazel gibi musarra bir beyitle başlamayan ve 

mahlas kullanılmamış manzumelerdir. Kıt'ada beyitlerin ilk mısra'ları serbest, ikinci mısraları birbiriyle 

kafiyelidir. Kafiye düzeni şöyledir: xa, xa, xa, xa . . . 

Divan şiirinde daha çok iki beyitli kıt'alar yazılmışsa da bu nazım biçimiyle yazılmış manzumelerin beyit 

sayısının otuza kadar çıktığı görülür. İki beyitten uzun olan böyle kıt'alara kıt'a-i kebîre (=büyük kıt'a) 

denilir. Uzun kıt'aları kasîdeden ayıran en önemli özellik, bu manzumelerde matla ve mahlas beyitlerinin 

bulunmamasıdır. 

Kıt'alarda her türlü konunun işlendiği görülmektedir. Çeşitli olaylara ebcedle tarih düşürmede en fazla bu 

nazım biçimi kullanılmıştır. Beyitleri arasında konu birliğinin ve anlam bütünlüğünün bulunması bu nazım 

şeklinin başka bir özelliğidir. 

Kıt'a, az ya da çok her şairin divanında yer alan bir nazım şeklidir. Övgüler ve tarihlerde kullanılan 

kıt'alarla, kıt'a-i kebireler divanlarda genellikle kasidelerden sonra, öteki kısa kıt'alar ise divan sonlarında 

"mukatta'ât" adı altında toplanmışlardır.

En çok kıt'ası olan şairler arasında 69 kıt'a ile Necâti Bey (ölm. 1508-09), 42 kıt'a ile Fuzûlî (ölm. 1556), 64 

kıt'a ile Nev'î Yahyâ (ölm. 1599), 27 kıt'a ile Bâkî (ölm. 1600), 33 kıt'a ile Rûhî-i Bağdâdî (ölm.1605) 

sayılabilir. 

XVII. yüzyıl sonlarında Nâbî (ölm. 1712), bir kısmı tarih ve kıt'a-i kebire olmak üzere 150'den çok, Sabit 

(ölm. 1712), 70 ve Beylikçi Abdülbaki Ârif (ölm. 1713)(68), 68 kıt'a yazmışlardır. 

XVIII. yüzyılda Nedîm (ölm. 1730)'in 26 kıt'ası ile pek çok tarih kıt'ası, Mehmet Emin Belîğ (ölm. 1758)'in 

58, dördü kıt'a-i kebîre olmak üzere Galib Dede (ölm. 1798-11-1799)'in 49 ve Enderunlu Fâzıl (ölm. 

1810)'ın 31 kıt'ası vardır. 

Kıta Özellikleri (Özet) 

Genelde 2-12 beyitten oluşur. Beyit sayısı ikiden fazla olan kıt'alara kıt'a-ı kebir (büyük kıt'a) denir. 

Matla beyti olmayan bir nazım şeklidir. 

Kafiye düzeni xa, xa, xa, xa . . . 

Mahlasız şiirlerdir. 

Mısralar arasında anlam bütünlüğü bulunur. 

Kıt'alarda her türlü konu işlenmiştir. 

Kıta Örnekleri 

Örnek 1. 

Aşağıdaki iki beyitli felsefî şiir Fuzulî'nin ünlü bir kıt'asıdır. Kıt'anın vezni fe'ilâtün (fâ'ilâtün), mefâ'ilün, 

fe'ilün (fa'lün); kafiye düzeni de "xa xa"dır. 

İlm kesbiyle pâye-i rif'at 

Ârzû-yı muhâl imiş ancak 

Aşk imiş her ne var âlemde 

ilm bir kîl ü kâl imiş ancak (Fuzulî) 

Kıt'anın düz yazıyla dil içi çevirisi: İlim yoluyla yücelmek, gerçekleşmesi mümkün olmayan bir arzuymuş; 

bu dünyada her ne var ise aşk; ilim de yalnızca boş bir lafmış. 

Örnek 2. 

Aşağıdaki felsefî şiir Fuzulî'ye ait dört beyitlik bir kıt'adır. Kıt'anın vezni fe'ilâtün (fâ'ilâtün), fe'ilâtün , 

fe'ilâtün, fe'ilün (fa'lün), kafiyesi düzeni de "xa xa xa xa"dır. Kıt'a, matla ve mahlassız bir gazel gibidir. 

1 Her kimün var ise zâtında şerâret küfri

Istılâhât-ı ulûm ile müselmân olmaz 

2 Ger kara taşı kızıl kan ile rengîn itsen 

Tab'a tağyîr virüp la'l-i Bedahşân olmaz 

3 Eylesen tûtîye ta'lîm-i edâ-yı kelimât 

Nutkı insân olur ammâ özi insân olmaz 

4 Her uzun boylu şecâ'at idebilmez da'vî 

Her ağaç kim boy atar serv-i hırâmân olmaz (Fuzulî) 

Kıt'anın düz yazıyla dil içi çevirisi: 

Karakterinde kötülük küfrü bulunan kişi birtakım dinî terimleri kullanmakla Müslüman olmaz. 

Kara taşı kızıl kanla boyasan; bu, doğasını değiştirip onu Bedahşan yakutu yapmaz. 

Papağana konuşmayı öğretsen, sözü insan sözü olur ama, özü insan olmaz. 

Her uzun ağacın salınan servi olmadığı gibi, her uzun boylu da cesaret davasına kalkışamaz. 

Örnek 3. 

Aşağıdaki nazım XVIII. yüzyıl Divan şairlerinden fieyh Gâlib'e aittir. Konusu aşk olan bu nazmın vezni 

fe'ilâtün (fâ'ilâtün), fe'ilâtün, fe'ilâtün, fe'ilün (fa'lün), kafiye düzeni de "aa xa"dır. 

Ey felek maksadun ülfet mi adâvet mi nedür 

Yoksa ol mâh ile uşşâka felâket mi nedür 

irmeden vuslata hicrâna irişdük ammâ 

Anlasam bari bidâyet mi nihâyet mi nedür (Şeyh Gâlib) 

Nazımın düz yazıyla dil içi çevirisi: Ey felek, senin maksadın dostluk mudur, düşmanlık mıdır? Yoksa o ay 

parçası gibi güzel ile âşıklara felâket getirmek midir? Sevgiliye kavuşamadan, ondan ayrıldı k; bari, şu 

kadarını anlasam, bu işin başlangıcı mı; yoksa sonu mudur? 

Örnek 4. 

Dün elin yumuş dilerdi kim rakîb 

Yaş eliyle duta zülfün dilberin 

Âh edip eydür uzaktan Hâtifî 

Dutma bir zaman kurusun ellerin (Hâtifî)

Örnek Kıt'a 5. -> Fuzûlî 

(Kıt'a-i kebîre) 

1. Ey vücûd-ı kâmilün âyinedâr-ı feyz-i Hak 

Âsitânun kıble-i hâcât-ı erbâb-ı yakîn 

2. Ey kemâl-i re'fetün sermâye-i emn ü emân 

V'ey cemâl-i şevkettin pîrâye-i dünye vü dîn 

3. Hüsn-i re'yün âfıtâb-ı âlem-i sıdk u safâ 

Hâk-i pâyün menşe'-i cem'iyyet-i rûy-ı zemîn 

4. Gelmemiş bir sen kimi pâkîze-tıynet âleme 

Tâ binâ-yı âlem etmiş nakş-bend-i mâ u tîn 

5. Mesned-i Nûşirevândur buk'a-i Dârü's-selâm 

Sensen istihkak ile Nûşirevâna câ-nişîn 

6. Cismdür ma'nîde burc-ı evliya sen rûh-ı pâk 

Bî-nigîndür hıtta-i Bağdad sen nakş-ı nigîn 

7. Serverâ yüz şükr kim feyz-i kemâl-i re'fetün 

Evliya burcını kılmış reşk-i fırdevs-i berîn 

8. Hâs u âm olmış nevâl-i ni'metünden behre-mend 

Aferin ey şehriyâr-ı mülk-perver âferîn 

9. Men ki bir kemter du'â-gûyem nazar saldım mana 

Koymadım hâk-i mezelletde kalam zâr u hazîn 

10. Zayi' iken kadrümi bildürdün ehl-i âleme 

Tîre iken eyledün hâk-i vücûdum anberîn 

11. Ebr-i lutfun kıldı hâr-ı huşkumı gülbergi ter 

Feyz-i cûdun kıldı eşk-i hârumı dürr-i semîn 

12. Ni'metün şükri mana farz kıldı ızhâr-ı sena

Şefkatün tavkı meni kıldı gulâm-ı kemterîn 

13. Gam degül ehl-i garaz eylerse menden men'-i hayr 

Gam degül ehl-i hased men miskîne bağlarsa kîn 

14. Rüzgâr ile menüm maksûdumı hâsıl kılup 

Ol ki men' eyler olur bedhâh-ı Rabbü'l-âlemîn 

15. Hîç şek yok kim yeter maksûda kalmaz nâ-ümîd 

Hırmen-i eltâfun etrafında olan hûşe-çîn 

16. Var ümîdüm mihr ü mâh etdükçe devrân olasan 

Kâmyâb u kâmrân u kâmbahş u kâmbîn. ( Fuzûlî ) 

Nazm Nedir? 

Nazm, Kıt’aya benzer bir nazım biçimidir. 

Nazm, sözlüklerde “dizmek, düzeltmek, ipliğe inci dizmek” anlamlarındadır. Edebiyat terimi olarak da, 

kelimenin genel anlamında vezinli, kafiyeli söylenen sözlere “Nazm, Manzum, Manzume” adları verildiği 

gibi, özel anlamıyla bir nazım şekline de Nazm denmiştir. 

Bir edebiyat terimi olarak nazm, musarra (aynı kafiyede olan) bir beyitle başlayan kıt’aya verilen isimdir. 

Dolayısıyla nazmın kıt’adan ayrıldığı tek yön ilk beytin musarra olmasıdır. Bu nedenle nazım, kıt’anın bir 

türü olarak da değerlendirilebilir. 

Kafiye düzeni şu şekildedir: aa, xa . . .

Nazmı mahlas beyti olmayan bir gazele benzetmek de mümkündür. Uzunlukları 2-15 beyit arasındadır. 

Ancak uzun nazmlar kıt’a-i kebîre gibi farklı bir adla anılmamıştır. iki beyitli nazmlar beyit sayısı ikiden 

fazla olan nazımlara oranla daha azdır. İkiden fazla beyitle yazılan nazmların daha çok çeşitli olaylara 

tarih düşürmede, övgü ve yergide kullanıldığı görülmektedir. 

Kıt’a ve nazmı birbirinden ayıran tek özellik, nazmın ilk beytinin kıt’anın aksine musarra (kafiyeli) 

olmasıdır. Bu nedenle nazm ve kıt’a-i kebîreyi, ayrı birer nazım biçimi olarak değerlendirmek yerine 

kıt’anın iki ayrı türü olarak kabul etmek daha doğru olur. 

Birbirine çok benzemeleri yüzünden nazm, kıt’a ve rubâ’î çok yerde birbirine karıştırılmış; divan 

tertiblerinde bir ayırım yapılmadan Mukatta’ât hatta Rubaiyât adı altında birarada toplanmışlardır. Nazm 

adına edebî bilgiler veren kitapların dışında çok az rastlanmıştır. 

Nazm Örnekleri 

Örnek 1. 

Kafiye düzeni: aa xa xa 

1. Meh-i burc-ı şeref tutuldı dirler 

Gül-i bâğ-ı sa’âdet soldı dirler 

2. Bahâr-ı hüsn iken bâğ-ı ruhında 

Benefşe bitmedin bozuldı dirler 

3. Hazânın işidüp ol nevbahârun 

Ciğer kanıyla gonce toldı dirler

4. Çeküp çâk etdi gamdan cübbesin gül 

Benefşe saçlarını yoldı dirler 

5. Gereklü genc idi ol serv-i sîmîn 

Anun çün toprağa defn oldı dirler (Ahmed Paşa) 

Örnek 2. 

Rûz-ı mihnetde görenler dediler İskenderi 

Hey dirîgâ dâr-ı dünyâdan dürüldi defteri 

Haşre-dek araşan bulmak anı mümkin degül 

Hayf kim toprag arasında yitürdük cevheri (Yahyâ Bey) 

Bâdenün te’sîrini meclisde yâr olsun da gör 

Gülsitânun revnakın subh-ı bahâr olsun da gör 

Bak ne çenberlerden eylermiş güzer cânbâz-ı aşk 

Halka halka bend-i zülfi târmâr olsun da gör (Şeyh Gâlib) 

Örnek 3. 

Kafiye düzeni: aa aa 

Bütün mısraları kafiyeli nazm 

Tonadup serv-i kabâ-pûşı kızıl güllerle

Cem’ idüp dilleri ayş eyledi bülbüllerle 

Gördüğümde sanuram hâlüni kâküllerle 

Hind bağı tonanupdur yine fülfüllerle (Ahmed Paşa) 

Nice yıllar izz ü ikbâl ile oldun kâmrân 

Ser-figende emrüne me’mûr idi halk-ı cihân 

Gamm-ı dil tagyîr eylerse eğer devr-i zamân 

Her kişi dünyâda geh mahzûn olur geh şâdmân (Bâkî) 

2.BENTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ 

A.) TEK DÖRTLÜK 

Rubai'nin Özellikleri: 

Kafiye düzeni aaxa ya da aaaa biçimindedir. 

Rubailerde aşk, şarap, dünyanın türlü nimetlerinden yararlanma, hayatın anlamı ve hayat felsefesi, 

tasavvuf veölüm gibi konular işlenir. 

Rubai diğer nazım şekillerinden farklı olarak özel bir ölçüyle yazılır. 24 kalıbı vardır. 

Rubaide ilk iki dize fikrin hazırlayıcısıdır. Asıl söylenmek istenen düşünce 3. veya 4. dizede ortaya çıkar. 

Genelde mahlasız şiirlerdir. 

Rubai Edebiyatımıza İran Edebiyatından geçmiştir. 

Rubai'nin en büyük şairi İranlı Öme0r Hayyâm (XII. yy)'dır. Türk edebiyatının en usta şairleri Kara Fazlî,

Azmizâde Haletî, Nâbî ve son dönemde de Yahya Kemâlir. 

Rubai bir edebiyat terimi olarak özel vezinlerle yazılmış dört mısralı bir nazım biçiminin adıdır. Bu nazım 

biçimi İran edebiyatında doğmuş; Türk edebiyatına da bu edebiyattan geçmiştir. 

Rubainin kafiye düzeni iki beyitlik nazımlarda olduğu gibi genellikle "a a x a"dır. Bunun yanında kıt'a gibi 

"x a x a" şeklinde kafiyelenmiş ve dört mısraı da birbiriyle kafiyeli "a a a a" şeklinde Rubailer de vardır. 

Dört mısraı birbiriyle kafiyeli Rubailere rubâ'-i musarra veya terâne adı verilmiştir. 

Rubai, bu nazım biçimine özgü ahreb ve ahrem adları verilmiş iki grup vezinle yazılır. Aslında Rubaiyi 

nazım ve kıt'adan ayıran da budur. Rubai vezinlerinin sayısı 24'e kadar ulaşır. Bunlardan mefûlü ile 

başlayan 12 vezin kalıbına ahreb, mefûlün ile başlayan 12 vezin kalıbına da ahrem adı verilmiştir. 

Türk şairlerinin Fars şiirinde diğer nazım biçimleri için kullanılmış olan bütün vezinleri kullanmadıkları ve 

bunlar arasında bir seçme yaptıkları bilinmektedir. Bu şairler Rubai vezinlerinde de aynı yola 

başvurmuşlar ve Fars şiirinde kullanılmış Rubai vezinleri arasında da bir seçme yapmışlardır. 

Ahrem kalıplarında açık hece sayısı daha az olduğu; dolayısıyla bu gruptaki vezinler Türkçenin ses 

sistemine uygun olmadığı için Türk şairler Rubaide daha âhenkli olan ahreb kalıplarını kullanmayı tercih 

etmişlerdir. 

Rubainin kendine özgü vezinlerle yazılmak dışında bir başka özelliği de bu nazım biçiminde her mısrada 

farklı bir veznin kullanılabilmesidir. Ancak bir Rubaide kullanılan farklı vezinler aynı gruptan olmak 

zorundadır. Bu zorunluluktan dolayı bir Rubaide ahrem grubundan bir vezin kullanılmışsa, dört mısrada 

da ahrem, ahreb grubundan bir vezin kullanılmışsa dört mısrada da ahreb grubundan vezinler 

kullanılmıştır. 

Türk edebiyatında en çok kullanılmış Rubai vezinleri (kalıpları) şunlardır: 

Ahreb 

1. mefûlü mefâ'îlü mefâ'îlün fâ' 

2. mefûlü mefâ'îlü mefâ'îlü fe'ûl 

3. mefûlü mefâ'ilün mefâ'îlün fâ' 

4. mefûlü mefâ'ilün mefâ'îlü fe'ûl 

5. mefûlü mefâ'îlün mefûlün fâ' 

6. mefûlü mefâ'îlün mefûlü feûl 

Ahrem

1. mefûlün fâ'îlün mefâ'îlün fâ' 

2. mefûlün fâ'îlün mefâ'îlü fe'ûl 

Rubai dört kısa mısradan ibaret bir nazım biçimi olduğu için şair, söyleyeceği sözü bu dört kısa mısra 

içinde söyleyip bitirmek zorundadır. Bu nedenle de Rubai nazım biçimiyle daha çok felsefî düşünceler 

ifade edilmiştir. Rubailerde farklı konular da işlenmiş olmakla birlikte gazelde olduğu gibi, sanat ve üslup 

kaygısı bu nazım biçiminde ifade edilmek istenen düşüncenin önüne geçemez. Bu dörtlüklerde genellikle 

ilk üç mısrada okuyucu söylenmek istenen düşünceye hazırlanmış; son mısrada da bu düşünce etkileyici 

bir şekilde ifade edilmiştir. 

Divan edebiyatının yetiştirdiği en ünlü Rubai şairi Azmîzâde Hâletî (öl. 1631)'dir. Türk edebiyatı Batı 

edebiyatının etkisi altına girdikten sonra Türk şairleri ünlü İranlı Rubai şairi Ömer Hayyam (öl. 1123)'ın 

Rubailerini manzum olarak Türkçeye aktarmak dışında bu tarza fazla ilgi göstermemişlerdir. Bu dönem 

Türk şairleri içinde Rubai tarzının en önemli şairi Yahya Kemal (öl. 1958)'dir. 

Rubailerde genellikle mahlas kullanılmamıştır. Bir şairin yazmış olduğu Rubai sayısı fazla ise, bunlar 

divanların sonunda kafiyelerinin son harflerine göre sıralanmıştır. 

Rubai Örnekleri 

Örnek: 

Aşağıdaki dört mısraı da birbiriyle kafiyeli Rubai, rubâ'î-i musarra' ya da terâne olarak adlandırılmış olan 

Rubailerdendir. Ayrıca bu Rubainin her mısra'ı ahreb grubundan farklı bir vezinle yazılmıştır. Mısraların 

vezinleri sırasıyla mefûlü mefâ 'ilün mefâ'îlün fâ' / mefûlü mefâ'îlü mefâ'îlünfâ' / mefûlü mefâ'ilü 

mefâ'îlün fâ' / mefûlü mefâ 'ilün mefâ 'îlün fâ dır. 

Gördüm seni elden ihtiyârum gitdi 

Bakdum kadüne sabr u karârum gitdi 

Hâk oldum ü her yana gubârum gitdi 

El-kıssa kapunda i'tibârum gitdi(Fuzulî) 

Rubâ'înin düz yazıyla dil içi çevirisi: Seni görünce elimden iradem; boyuna bakınca da sabrım kararım 

gitti. Sonunda toprak oldum ve zerrelerim her yana dağıldı; kısacası kapında itibarım gitti. 

Örnek: 

Aşağıdaki Rubai Azmîzâde Hâletî'ye aittir. Bu Rubainin kafiye düzeni bir önceki Rubaiden farklıdır. 

Rubaide üçüncü mısra dışındaki mısralar kendi aralarında kafiyeli, üçüncü mısra' ise serbesttir. Birinci, 

ikinci ve dördüncü mısralar mef'ûlü mefâ'ilün mefâ'îlüfe'ûl, üçüncü mısraı ise mefûlü mefâ'ilün 

mefâ'îlünfâ'vezinlerindedir. 

Esrârını dil zamân zamân söyler imiş

Hengâme-i gamda dâstân söyler imiş 

Aşk ehli olup da mihnet-i hicrâna 

Ben sabr iderin diyen yalan söyler imiş (Azmîzâde Hâletî) 

Rubâ'înin düz yazıyla dil içi çevirisi: Gönül sakladığı sırları zaman zaman söylenmiş; üzgün zamanlarında 

ise destan gibi söylenmiş; âşık olup da ayrılık çilesine "sabrederim" diyen yalan söyler imiş. 

Diğer Örnekler: 

Rubai 

Ahvâl-i cihânı her zaman söyleşelim 

Amma gam-ı aşkımız nihân söyleşelim 

Ey vâkıf-ı râz-ı aşk olan ârif-i cân 

Ney gibi seninle bî-zebân söyleşelim (Azmizâde Haleti) 

Rubai 

Ya Rab dilimi sehv ü hatâdan sakla 

Endişemi tezvîr ü riyâdan sakla 

Basdım reh-i vâdî-i rubâîye kadem 

Ta'n-ı har-ı nâdân-ı dü-pâdan sakla 

(Nef'i) 

Rubai 

Ol göz ki yüzün görmeye göz dime ana 

Şol yüz ki tozun silmeye yüz dime ana 

Şol söz ki içinde sanemâ vasfun yoh 

Sen bâd-ı hevâ dut anı söz dime ana 

(Kadı Burhanettin) 

Ömer Hayyam'dan Rubailer 

1. 

Ey özünün sırlarına akıl ermeyen; 

Suçumuza, duamıza önem vermeyen; 

Günahtan sarhoştum, ama dilekten ayık;

Umudumu rahmetine bağlamışım ben. 

2. 

Büyükse de isyanım, kötülüklerim, 

Yüce Tanrı'dan umut kesmiş değilim; 

Bugün sarhoş ve harap ölsem de yarın 

Rahmete kavuşur elbet kemiklerim. 

3. 

Tanrım bir geçim kapısı açıver bana; 

Kimseye minnetsiz yaşamak yeter bana; 

Şarap içir, öyle kendimden geçir ki beni 

Haberim olmasın gelen dertten başıma. 

4. 

Rahmetin var, günah işlemekten korkmam; 

Azığım senden, yolda çaresiz kalmam; 

Mahşerde lutfunla ak pak olursa yüzüm 

Defterim kara yazılmış olsun, aldırmam. 

5. 

Derde gama yatkın yüreğime acı; 

Bu tutsak cana, garip gönlüme acı; 

Bağışla meyhaneye giden ayağımı, 

Kızıl kadehi tutan elime acı. 

6. 

Akıl bu kadehi övdükçe över; 

Alnından sevgiyle öptükçe öper; 

Zaman Usta'ysa bu canım nesneyi

Hem yapar hem kırıp bin parça eder. 

7. 

Ey zaman, bilmez misin ettiğin kötülükleri? 

Sana düşer azapların, tövbelerin beteri. 

Alçakları besler, yoksulları ezer durursun: 

Ya bunak bir ihtiyarsın, ya da eşeğin biri. 

8. 

Her sabah yeni bir gün doğarken, 

Bir gün de eksilir ömürden; 

Her şafak bir hırsız gibidir 

Elinde bir fenerle gelen. 

9. 

Dünya dediğin bir bakışımızdır bizim; 

Ceyhun nehri kanlı göz yaşımızdır bizim; 

Cehennem, boşuna dert çektiğimiz günler, 

Cennetse gün ettiğimiz günlerdir bizim. 

10. 

Yaşamanın sırlarını bileydin 

Ölümün sırlarını da çözerdin; 

Bugün aklın var, bir şey bildiğin yok: 

Yarın, akılsız, neyi bileceksin? 

11. 

İçin temiz olmadıksan sonra 

Hacı hoca olmuşsun, kaç para! 

Hırka, tespih, post, seccade güzel;

Ama Tanrı kanar mı bunlara? 

12. 

Var mı dünyada günah işlemeyen söyle: 

Yaşanır mı hiç günah işlemeden söyle; 

Bana kötü deyip kötülük edeceksen, 

Yüce Tanrı, ne farkın kalır benden, söyle. 

13. 

Felek ne cömert ne aşağılık insanlara! 

Han hamam, dolap değirmen, hep onlara. 

Kendini satmıyan adama akmek yok: 

Sen gel de yuh çekme böylesi dünyaya! 

14. 

Bilgenin yüreğinde her dilek, 

Anka kuşu gibi gizli gerek. 

Damla nasıl inci olur denizde: 

Sedefler içinde gizlenerek. 

15. 

Ovada her kızıl lalenin teni 

Bir padişahın kanıyla beslendi. 

Yerden biten şu mor menekşe yok mu? 

Bir güzelin yanağındaki bendi. 

Tuyuğ Divan Edebiyatı Nazım Şekli ve Özellikleri

Tuyuğ, edebiyat terimi olarak dört mısralı bir nazım biçiminin adıdır. Eski Türk şiirinin dörtlüklerinden 

doğmuştur. Tuyuğun Oğuz Türklerinin Azerbaycan, Doğu Anadolu ve Irak'a yerleşmeleriyle kendi 

edebiyatlarında kullandıkları dört mısralık halk şiirlerinin bu bölgede aruzla yazılan ve Fehleviyyât denilen 

bestelenmiş rübâ'îlerden etkilenmesiyle ortaya çıktığını ileri sürenler de vardır. 

Kafiyelenişi rübâ'îde yaygın olarak görülen "a a x a" düzenindedir. Bunun dışında "x a x a" şeklinde; yani, 

kıt'a biçiminde kafiyelenmiş olanları ve bütün mısraları birbiriyle kafiyeli tuyuğlar da vardır. Tuyuğlar 

cinaslı kafiyelerin çok kullanıldığı bir nazım biçimidir. Ancak çok sayıda cinassız tuyuğlara da 

rastlanmakta; bu örnekler de tuyuğda cinaslı kafiye kullanmanın genel bir kural olmadığını 

göstermektedir. Dolayısıyla cinaslı olma özelliğinin tuyuğun tanımına eklenmesi doğru değildir. 

Tuyuğ, genellikle fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün vezniyle yazılır. Az sayıda da olsa bu vezin dışındaki vezinlerle 

de yazılmış tuyuğ örnekleri vardır. 

Tuyuğ daha çok Çağatay ve Azerî edebiyatlarında görülür. Anadolu'da ilk tuyuğ örneklerini Kadı 

Burhaneddin (öl. 1399) ve Seyyid Nesimî (öl. 1404)'de görüyoruz. Kadı Burhaneddin'in Divan'ında 

100'den, Hurûfî bir şair olan Nesimî'nin Divan'ında da 350'den fazla tuyuğ vardır. Kadı Burhaneddin 

tuyuğlarında dikkati çekecek kadar çok cinaslı kafiye kullanmıştır. Bu iki şair Azerî edebiyatının 

Anadolu'da yetişmiş iki temsilcisi olduğu için tuyuğa oldukça fazla ilgi gösterdikleri anlaşılmaktadır. Divan 

şairleri ise, bu nazım biçimine pek ilgi göstermemişlerdir. 

Tuyuğ Nazım Şekli ve Özellikleri 

Divan Edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım şeklidir. 

Kafiye düzeni aaxa ya da aaaa şeklindedir. (manide de öyle) 

Dört dizeden oluşur. 

Tuyuğlarda genellikle cinaslı kafiye kullanılır. 

Tuyuğda, mani ve rubaide olduğu gibi önemli bir fikir söylenmeye çalışılır. Bu nedenle zor söylenen 

şiirlerden sayılır. 

Mahlassız bir şiirdir. 

Kadı Burhaneddin ve Nesimî bu türün ustalarıdır. 

Not: Halk Edebiyatındaki maninin karşılığıdır. 

Tuyuğ örnekleri: 

Örnek 1:

Aşağıdaki tuyuğ Kadı Burhaneddin'e aittir. Tuyuğun vezni fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilündür; kafiye düzeni de "a 

a x a"dır. 

Dilberün işi itâb u nâz olur 

Çeşmi câdû gamzesi gammâz olur 

Ey gönül sabr it tahammül kıl ona 

Yâra irişmek işi az az olur 

Kadı Burhaneddin 

Tuyuğun düz yazıyla dil içi çevirisi: 

Güzelin işi azarlama ve nazdır; gözü cadı, gamzesi fitne çıkarıcıdır; ey gönül, sabret, onun yaptıklarına 

tahammül et; sevgiliye kavuşma yavaş yavaş, zamanla olur. 

Örnek 2: 

Aşağıdaki tuyuğ Seyyid Nesimî'ye aittir. Tuyuğun vezni fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilündür, kafiye düzeni de "a a 

a a"dır. 

Dalmışam şol bahre kim pâyânı yok 

Batmışam şol gence kim hüsrânı yok 

Bulmuşam şol bedri kim noksânı yok 

Girmişem ol şehre kim vîrânı yok 

(Seyyid Nesimî) 

Tuyuğun düz yazıyla dil içi çevirisi 

Uçsuz bucaksız bir denize dalmış; tükenmeyecek bir hazineye gömülmüş; hiçbir zaman eksilmeyecek bir 

dolunay bulmuş; asla viran olmayacak bir şehre girmişim. Açıklama: Ay yalnızca bir gün dolunay hâlinde 

kalır; diğer günler eksiktir. 

Örnek 3: 

Aşağıdaki tuyuğ XIV. yüzyıl şairlerinden Nesimî'ye aittir. Tuyuğun vezni fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün'dür. 

Nesimî bu tuyuğunda cinaslı kafiye kullanmıştır. Cinaslar 1 ve 2. mısralardaki "pervânedür" ile "pervâ 

nedür" ve 3 ve 4. mısralardaki "yanadur" ile "ya nedür" arasında yapılmıştır. 

Işkın odına gönül pervânedür 

Tâkatüm yoh bilmezem pervâ nedür

Fursat olınca gönül sen yanadur 

Âşıkun âyîni budur ya nedür (Seyyid Nesimî) 

Tuyuğun düz yazıyla dil içi çevirisi: Gönül senin aşk ateşinin pervanesidir; gücüm kalmadı, bilmiyorum 

çekinecek ne var? Gönül sen fırsat buldukça yanıp yakılmaya devam et; âşıkın âdeti bundan başka ne 

olabilir? 

Açıklama: Pervâne geceleri mumun etrafında dönerek uçan küçük kelebektir. Divan şiirinde pervane 

âşığın, şem' (=mum) de ma'şûk (=sevgili)un sembolü olarak kullanılmıştır. 

BENDLERDEN Oluşan Nazım Biçimleri: Musammatlar 

Musammat sözcüğünün asıl anlamı "ipliğe dizilmiş inci"dir. Bendlerden oluşan nazım biçimleri genel bir 

adlandırma ile "Musammatlar" olarak adlandırılmaktadır. 

Bend, edebiyat terimi olarak en az üç mısradan oluşan bir nazım biriminin adıdır. Bend kelimesinin "bağ, 

boğum, rabıta" gibi sözlük anlamları vardır. 

Divan şiirinde bendlerden oluşan nazım biçimleri: 

müselles, 

murabba', 

terbî', 

muhammes, 

tahmîs, 

müseddes, 

tesdîs, 

müsebba', 

tesbî', 

müsemmen, 

tesmîn, 

mütessa', 

mu'aşşer,

ta'şîr, 

terkîb-i bend (=terkîb-bend) ve 

tercî'-i bend (=tercî'-bend)dir. 

Bu nazım biçimlerinin ortak özellikleri birden fazla bendden meydana gelmeleri ve bütün bendlerinin 

aynı vezinle yazılmış olmasıdır. Terkîb-i bend ve tercî'-i bend dışındaki musammatlar bendlerindeki mısra 

sayısının değişkenliği dışında benzer özelliklere sahiptir. Bu nazım biçimlerinin bir bendindeki mısra sayısı 

en az "üç", en fazla "on" olabilir ve her bendindeki mısra sayısı birbirine eşittir; yani, bir musammatın ilk 

bendinde üç mısra varsa, diğer bendlerinde de üç; beş mısra varsa, diğer bendlerinde de beş mısra 

vardır. Aynı gruptaki musammatların nazım biçimini belirleyen de bu musammatların bendlerindeki 

birbirine eşit olan mısra sayılarıdır. Buna bağlı olarak söz konusu nazım şekillerinin adlandırılmasında da 

Arapça sayılardan türemiş sözler kullanılmıştır: Müselles "üçlü", murabba' "dörtlü", terbî' "dörtlü 

yapma"; muhammes "beşli", tahmîs "beşli yapma"; müseddes "altılı", tesdîs "altılı yapma"; müsebba' 

"yedili", tesbî' "yedili yapma"; müsemmen "sekizli", tesmîn "sekizli yapma"; mütessa' "dokuzlu"; 

mu'aşşer "onlu", ta'şîr "onlu yapma" demektir. 

Musammatlarda genellikle ilk bend kendi içinde, diğer bendlerin son ya da son iki mısra dışında kalan 

mısraları yine kendi içinde, son ya da son iki mısra ise ilk bendle kafiyelidir. Ancak, az sayıda da olsa bu 

genellemeden farklı kafiye düzenleriyle yazılmış musammatlara da rastlanmaktadır. Bazı 

musammatlarda ilk bendin son ya da son iki mısraı her bendin sonunda aynen tekrarlanmıştır. Eğer bir 

musammatın ilk bendinin son ya da son iki mısraı her bendin sonunda aynen tekrarlanmışsa, bu 

musammat mütekerrir; tekrarlanmamışsa, müzdevic olarak nitelenir. 

Terkîb-i bend ve tercî'-i bend ise, kafiye düzeninde ve bu düzene bağlı olarak bendleri oluşturan nazım 

biriminde gösterdikleri farklılık nedeniyle diğer musammatlardan ayrılırlar. Bu iki nazım biçiminde her 

bend son beyitler dışında diğer musammatlar gibi değil, kaside ya da gazel gibi kafiyelenmiştir. 

Dolayısıyla bu gruptaki musammatlarda bendler; mısralardan değil, beyitlerden oluşur. Terkîb-i bend ve 

tercî'-i bendlerde her bendin sonunda birbirinden farklı vâsıta ya da bendiyye denilen kendi içinde 

kafiyeli bir beyit bulunur. Bu beytin kafiyesinin genellikle ilk bend de dahil olmak üzere terkîb-i bendin ya 

da tercî'-i bendin kafiyesiyle bir ilgisi yoktur. Terkîb-i bend ve tercî'-i bend arasındaki en önemli fark ise 

vâsıta beytinin terkîb-i bendlerde her bendin sonunda değişmesi; tercî'-i bendlerde ise aynen 

tekrarlanmasıdır. 

Musammatlar hemen her konudaki şiirlerin yazıldığı nazım biçimleridir. Ancak bu nazım biçimlerinde 

bendlerde anlam bütünlüğü, şiirin tamamında da konu birliği bulunmasına büyük özen gösterilmiştir. 

Şairler musammatlarda mahlaslarını genellikle son bendde kullanmışlardır. 

Divan şiirinde 4 mefâ'îlün ya da 4 müstef'ilün gibi tef'ileleri aynen tekrarlanan vezinlerle yazılan ve 

genellikle birinci beyit dışındaki beyitlerin her mısraında bir iç kafiye bulunan gazel ve kasideler de 

musammat olarak nitelenmiştir. 

Örnek:

Aşağıdaki 2 bend Bakî'nin 5 bendlik bir tahmîsinin ilk ve son bendleridir. Tahmis, şiirlerinde Muhibbî 

(öl.1566) mahlasını kullanmış olan Kanunî Sultan Süleyman'ın ünlü bir gazeli üzerinde yapılmıştır. 

Tahmîsin vezni fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün'dür. Metinde koyu dizilmiş olan beyitler Muhibbî'nin 

gazeline aittir. 

Tahmis 

1 Câme-i sıhhat Hudâ'dan halka bir hil'at gibi 

Bir libâs-ı fâhir olmaz cisme ol kisvet gibi 

Var iken baht u sa'âdet kuvvet ü kudret gibi 

Halk içinde mu'teber bir nesne yok devlet gibi 

Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi 

... 

5 Menzil-i âsâyiş-i ukbâya istersen vusûl 

Hubb-ı dünyâdan ferâgat gibi olmaz doğru yol 

Şâdmân erbâb-ı uzletdür hemân Bâkî melûl 

Ger huzûr itmek dilersen ey Muhibbî fârig ol 

Olmaya devlet makamı gûşe-i uzlet gibi 

Bâkî 

Tahmisin düz yazıyla dil içi çevirisi 

1 Sağlık, Tanrı'nın insanlara giydirdiği güzel bir giysi gibidir; beden için o elbiseden daha güzel ve değerli 

bir kıyafet bulmak mümkün değildir; güç ve kudret gibi bir talih ve mutluluk varken, yine de "insanlar 

arasında devlet makamı kadar değer verilen bir şey yoktur; oysa, bu dünyada bir anlık sağlıktan daha 

değerli bir şey bulmak mümkün değildir. 

5 Ahiretin huzur dolu konağına erişmek istersen dünya sevgisinden vazgeçmekten daha doğru bir yol 

yoktur; bu dünyada bir köşeye çekilip ibadetle meşgul olanlar mutlu, diğerleri ya da Bakî ise sıkıntı ve 

keder içindedir; "ey Muhibbî, eğer huzur ve mutluluk içinde yaşamak istiyorsan, dünya işlerinden vaz 

geç; çünkü, bir köşeye çekilip ibadetle meşgul olmak, devlet makamından yeğdir." 

Açıklama: Son bendde geçen "bâkî" sözü şairin mahlası olmakla birlikte asıl anlamını da çağrıştıracak 

biçimde kullanılmıştır. Divan şiirinde mahlası bu şekilde kullanmaya hüsn-i tahallus denir. 

Terkib-i Bend Nazım Biçimi ve Özellikleri

Terkib-i Bend, bentlerle kurulan uzun bir nazım biçimidir. Yaşamdan, talihten şikayet; felsefi düşünceler, 

dini, tasavvufi konular ve toplumsal yergilerin işlendiği şiirlerdir. 

En az üç en fazla on bentten oluşur. Her bent genellikle 6 ila 10 beyitten oluşur. Bentlerin kafiye düzeni 

gazele benzer. Her bendin (terkib-hane, kıta) sonunda vasıta beyti denen bir beyit vardır. 

Her bendin sonunda farklı vasıta beyitleri kullanılır. Bunlar bentlerden ayrı olarak kendi aralarında 

uyaklanır. 

Bentlerin kafiyelenişi gazeldeki gibidir. aa xa xa xa xa xa bb cc xc xc xc xc xc dd . (aa aa aa aa aa aa bb cc 

cc cc cc cc cc dd) Edebiyatımızda Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa bu türün iki önemli şairidir. ikisi de toplumsal 

konularda yazmıştır. 

Terkib-i Bent Özellikleri 

1. Terkib-i bend, bentlerden oluşmuş bir nazım şeklidir. 

2. Her bent 6 ile 10 arasında beyitten oluşur. 

3. Bentlerin sayısı 3 ile 12 arasındadır. 

4. Bentlerin kafiye düzeni gazeldeki gibidir. 

5. Her bentin sonunda "vasıta beyti" adı verilen bir beyit bulunur. Vasıta beyti her hanenin sonunda 

değişir. Eğer değişmiyorsa terci-i bend olur. 

I. Bend: aa ba ca da ea . vv 

II. Bend: bb cb db eb fb . yy 

6. Hemen her türlü konunun ele alınabildiği terkibi bend edebiyatımızda çok kullanılmıştır. 

7. Özellikle naat, mehdiye, hicviye vb. nazım türleri, sosyal konular, din, tasavvuf ve felsefe konuları, 

terkib-i bend nazım şekli ile rahatlıkla anlatılmıştır. Ancak terkib-i bendin başlıca konusu mersiyedir. 

(Bâkî'nin Kanunî Mersiyesi, Şeyh Gâlib'in Esrâr Dede Mersiyesi) 

8. Aruzla yazılır. 

9. En önemli terkib-i bend üstadı Bağdatlı Ruhi'dir. Tanzimat şairi Ziya Paşa da önemli bir isimdir. 

Terkib-i Bend 10 (Ziya Paşa) 

İkbâl için ahbâbı siâyet yeni çıktı 

Bilmez idik evvel bu dirâyet yeni çıktı

(Yükselmek, iyi bir mevkiye gelmek için dostlarını çekiştirmek yeni çıktı, önceleri bu beceriksizliği 

bilmezdik, bu da yeni çıktı) 

Sirkat çoğalıp lâfz-ı sadâkat modalandı 

Nâmus tamam oldu hamiyyet yeni çıktı 

(Hırsızlık çoğalıp sadakat sözü moda haline geldi, namusu bitirdik, hamiyet yeni çıktı) 

Düşmanlara ahbâbını zemm oldu zerafet 

Dildardan ağyâra şikâyet yeni çıktı 

(Düşmanlara dostları yermek bir incelik oldu; başkalarına gönül dostlarından şikayet yeni çıktı) 

Sâdıkları tahkîr ile red kaide oldu 

Hırsızlara ikram ü inayet yeni çıktı 

(Sâdık kişileri aşağılama, reddetme benimsenir oldu; hırsızlara ikram ve yardım yeni çıktı) 

Hak söyleyen evvel dahi menfûr idi gerçi 

Hainlere amma ki riayet yeni çıktı 

(Her ne kadar doğruyu söyleyenler de önceleri nefretle karşılanmışsa da ancak hainlere uyma yeni çıktı) 

Evrak ile ilân olunur cümle nizâmât 

Elfâz ile terfîh-i ra'iyyet yeni çıktı 

(Bütün düzenlemeler bazı kâğıtlar ile ilan olunur, söz ile halkın refaha eriştirilmesi ise yeni çıktı) 

Âciz olanın ketm olunur hakk-ı sarîhi 

Mahmîleri her yerde himâyet yeni çıktı 

(Güçsüz olanın en belirgin hakkı saklı tutulur, himaye görenleri her yerde korumak yeni çıktı) 

İsnâd-ı ta'assub olunur merd-i gayûra 

Dinsizlere tevcîh-i reviyyet yeni çıktı 

(Gayretli kişiler taassubla suçlanırken dinsizlere özgü derin düşünce yeni çıktı) 

İslam imiş devlete pâ-bend-i terakki 

Evvel yoğ idi işbu rivâyet yeni çıktı 

(Devletin yükselmesine engel olan İslamiyet imiş, önceleri yoktu, bu rivayet yeni çıktı)

Milliyyeti nisyan ederek her işimizde 

Efkâr-ı Firenge tebaiyyet yeni çıktı 

(Her işimizde millî benliğimizi unutarak Batı düşüncesine körü körüne bağlılık yeni çıktı) 

Eyvah bu bâzîçede bizler yine yandık 

Zîra ki ziyan ortada bilmem ne kazandık 

(Eyvah bu oyunda bizler yine yandık, çünkü zarar ortada bu konuda bilmem biz ne kazandık). (Ziya Paşa) 

Terkib-i Bend / Bağdatlı Ruhi 

1. bent 

Sanman bizi kim şîre-i engûr ile mestiz 

Biz ehli harâbâtdanız mest-i Elest'iz 

Ter-dâmen olanlar bizi âlûde sanır lîk 

Bizi mâil-i bûs-ı leb-i câm ü kef-i destiz 

Sadrın gözedüp neyliyelim bezm-i cihânın 

Pây-ı hum-ı meydir yerimiz bâde-perestiz 

Mâil değiliz kimsenin âzârına ammâ 

Hâtır-şirken-i zâhid-i peymane-şikestiz 

Erbâb-ı garaz bizden irâğ olduğu yeğdir 

Düşmez yere zîrâ okumuz sâhib-i şastız 

Bu âlem-i fânîde ne mîr ü ne gedâyız 

Âlâlara âlâlanırız pest ile pestiz 

Hem-kâse-i erbâb-ı diliz arbedemiz yok 

Meyhânedeyiz gerçi velî aşk ile mestiz 

Biz mest-i mey-i meygede-i âlem-i cânız 

Ser-halka-i cem'iyyet-i peymâne-keşânız 

6. bent

Vardım seher-i taât içün mescide nagâh 

Gördüm oturu halka olup bir nica gümrâh 

Girmiş kimisi vahdete almış ele tesbih 

Her birisinün vir-i zebânı çil ü pencâh 

Didüm ne sayarsız ne alırsuz ne satarsız 

K'asla dilinüzde ne nebi var ne hod Allah 

Didi biri kim şehrimizün hâkim-i vakti 

Hayretmek için halka gelür mescide her gâh 

İhsânı ya pencâh u ya çildür fukarâya 

Sabreyle ki demdür gele ol mir-i felek-câh 

Geldiklerini mescide bildüm ne içündür 

Yüz döndürüb andan dedüm ey kavm olun âgâh 

Sizden kim ırağ oldı ise Hakk'a yakındur 

Zira ki dalâlet yoludur tuttuğunuz râh 

Tahkik bu kim hep işimiz zerk ü riyâdır 

Taklide siz taâtiniz cümle hebâdır 

1. bent 

Bizi şarapla sarhoş olmuş sanmayın. Biz elest sarhoşuyuz. Meyhaneye devam edenlerdeniz. Tasavvufun 

eylemli yönü, dergâhlarda gerçekleşir. Kendisi mutasavvıf bir şair olan Bağdatlı Ruhi de "harabat, 

meyhane" kelimelerini bu anlamda kullanmaktadır. Şair biz içki sarhoşu değil, bezm-i eletsin (aşk) 

sarhoşuyuz demektedir. Şair bu hanede hep "biz" sözünü kullanacaktır ki, tasavvuf ustaları (uzman) 

anlamındadır. İffetsiz olanlar, bizi namussuzlukla vasıflandırırlar. Oysa biz avuç ve kadehin kenarına 

öpmek isteyenleriz. Şair harabati bir görünüş içinde kendisini ayıplayanlara cevap vermektedir. Biz aşk 

kadehinden çekenler ve kadehi sunanların avuçlarını öpen rintleriz demektedir. (Eskiden töre gereği elle 

ikramda bulunanların avucu öpülürdü.) Kadeh aşk olduğuna göre, saki de mürşid-i kâmildir. Dünya 

meclisinin başköşesine bakıp da neyleyeyim? Yerimiz içki küpünün dibidir, biz onu sevenlerdeniz. 

Şair bu beyitte gözümüz sadarette değil, harabattadır demektedir. Biz aşka kul oluruz, ona diz çökeriz. 

"Sadr" ile "pây" (baş ve ayak) arasında "Tezat" sanatı vardır. Biz kimseyi incitmeyi sevmeyiz ama kadehi 

kıran zahidin gönlünü de kırarız. Sert yaptırımları olan zühdi inanışa karşı, şair aşkı savunuyor. Hiç kimseyi 

incitmeyen bir kişi de olsa, aşkı küçümsediği zaman karşısında şairi görüyor. Bu beyit, "hane"nin hemen

hepsine baskın, mağrur bir eda göstermektedir. Şaire bu duyguyu veren, aşktır. Kötü niyetli kişilerin 

bizden uzak olması iyidir. Zira parmağımızda şast (yatkınlık, ustalık) vardır, okumuz yere düşmez 

(hedefine varır). Şair kötü niyetli kimselerin kendisinden uzakta kalmasını hem onlar, hem de kendi 

namına daha hayırlı buluyor. Çünkü onun attığı oklar, şast sayesinde isabet kaydedecektir. Okun yere 

düşmemesi, şair için bir üstünlük olarak ele alınmaktadır. Bu ölümlü dünyada biz ne fakiriz, ne zenginiz. 

Yalnız bize yükseklik taslayanlara biz de yüksekten bakarız, alçak gönüllerle alçak gönüllü oluruz. Şair 

burada dünyevi bir iddiasının olmadığını ortaya koyarken, her şeyin karşılıklı olduğunu da ileri sürüyor. 

Burada "mîr" ile "âlâ" ve "gedâ" ile "pest" arasında leff ü neşir sanatı vardır. Gönül ehli kişilerle 

arkadaşlık ediyoruz, kavgamız yok. Gerçi meyhanedeyiz fakat aşk ile sarhoşuz. Meyhane içki içilen yerdir 

ve arbedesi eksik olmaz. Biz aynı meyhanede, aynı aşk kadehini paylaşan, gönül arkadaşlarıyız. Biz can 

alemi meyhanesinin içkisiyle sarhoş olmuşuz. Kadeh çekenler topluluğunun da baş halkasıyız. Şair bir 

halkanın etrafında oturup da elden ele kadeh devretme durumunu, bütün dünyayı içine alan bir zincire, 

kendisini de bu zincirinin baş halkasına benzetmektedir. Şair aynı zamanda bu devri (elden ele dolaşma) 

ilk başlatan biri olmanın zevk ve gururu içindedir. Bu şiir 17 benttir. İlk hane ve vasıtasında şair ilâhi aşkı 

konu olarak ele almakta, diğer hanelerde de başka konuları anlatarak uzun manzume örneği 

vermektedir. 

6. bent 

Bir sabah vakti ansızın ibadet etmek için mescide gittim. Yoldan çıkmış kimselerin halka şeklinde 

oturduklarını gördüm. (Bu beyit bir hikâyenin başlangıcıdır.) Bu topluluktan kimisi vahdete dalmış, eline 

tespih almış, hepsinin dilinde kırk veya elli sözü var. "Ne alıyorsunuz, ne satıyorsunuz, ne sayıyorsunuz? 

Dilinizde ne nebi, ne Allah var." dedim. Biri; "Şehrimizin valisi her zaman hayırda bulunmak üzere 

mescide gelir." dedi. "O ikbali gökyüzü kadar yüksek olan mürüvvetli kişinin lütufları kırk veya elli 

akçedir. Bekle, şimdi onun gelme zamanıdır." Buraya kadar olan mısralarda şair, mescidi dolduran ve asıl 

amaçtan sapmış olan kişiler topluluğunu kınamakta, onları komik ve zavallı bir tablo içinde 

anlatmaktadır. Kırk elli sözünün ne anlama geldiğini anladıktan sonra: "Mescide gelişlerinin amaçlarını 

anladım. Onlardan yüz çevirerek, ey cemaat biliniz ki dedim." "Sizden kim uzak olduysa o, Hakk'a 

yakındır. Sizin tuttuğunuz yol yanlıştır. Sizler dalâlet yolundasınız." "Doğrusu bu ki bütün işimiz 

ikiyüzlülüktür. İbadetlerimizin hepsi (böyle yapınca) boşunadır." 

İki örneği verilen bu 17 bentten oluşan terkib-i bent'in baskın fikri; din namına yapılan safsata, riya gibi 

ikiyüzlülüklere ait yergilerdir. Şair bu yergi fikrinden hemen hiç ayrılamamış, daha çok aşk konusunun 

işlendiği gazellerinde bile toplumun her türlü aksayan yönlerini kınamıştır. 

Terci-i Bent Nazım Biçimi ve Özellikleri

Her bendindeki beyit sayısı genellikle 4 ile 10 arasında olan ve en az üç bendden meydana gelen bir 

nazım biçimidir. Tercî'-i bendde de terkîb-i bendde olduğu gibi bendlere hâne ya da tercî'-hâne, bendleri 

birleştiren beyitlere de vâsıta yahut bendiyye denir. Bu terimlerin yerine yalnızca bendin kullanıldığı da 

görülmektedir. 

Bu nazım biçiminde vasıta beyitleri dışında her bend kendi içinde diğer bendlerden bağımsız olarak 

kaside ya da gazel gibi kafiyelenmiştir. Vasıta beyti ise bendlerden bağımsız olarak kendi içinde kafiyelidir 

ve her bendin sonunda aynen tekrarlanır. 

Kafiye düzeni şöyledir: aa, xa, xa, xa, xa... ZZ; bb, xb, xb, xb, xb... ZZ, ... 

Tercî-i bendde bendlerdeki beyit sayıları genellikle birbirine eşittir. Ancak beyit sayıları birbirinden farklı 

bendlerden oluşmuş tercî'-i bendlere de rastlanmaktadır. Terkîb-i benden tek farkı vasıta beytinin bend 

sonlarında aynen tekrarlanması dır. Tercî'-i bendler mersiye, övgü, yergi, sosyal eleştiri gibi çok farklı 

konularda yazılmıştır. 

Tercî-i bend, Türk edebiyatında XIV. yüzyıldan itibaren görülen bir nazım biçimidir. Ziya Paşa'nın tercî'-i 

bendi bu nazım şeklinin edebiyatımızdaki en başarılı örneklerindendir. (Prof.Dr.M.A. Yekta SARAÇ, Eski 

Türk Edebiyatında Biçim ve Ölçü) 

Terci-i Bent Özellikleri: 

1. Bentlerden oluşmuş bir nazım şeklidir. 

2. Her bent 4 ile 10 arasında beyitten oluşur. 

3. Bentlerin sayısı 5 ile 12 arasındadır. 

4. Bentlerin kafiye düzeni gazeldeki gibidir. 

5. Her bentin sonunda "vasıta beyti" adı verilen bir beyit bulunur, bu beyit hiç değişmez; eğer değişirse 

terkib-i bent olur. 

I. Bend: aa ba ca da ea . vv 

II. Bend: bb cb db eb fb . vv 

6. Terci-i bentlerde vasıta beyti her bendin sonunda aynen tekrarlandığı için, aynı fikir çerçevesinde 

toplanan bir konu bütünlüğü vardır. Vasıta beyti şiire monotonluk vermeyecek şekilde güzel olmalıdır. Bu 

sebeple zor yazılan bir şiirdir. 

7. Terci-i bendin konuları arasında felek, Allah'ın kudreti, kainatın sonsuzluğu, hayatın zorlukları, 

dünyadan şikayet vb. soyut konular ile mersiye, mehdiye, tevhid gibi nazım türleri ilk sırayı alır. 

8. Aruzla yazılır. 

En önemli terci-i bent sanatçıları:

Ziya Paşa ve Şeyh Galip'tir. 

Tercî'-i Bend Örneği 

1 

Kabul eyler mi yâ Rab zahm-ı pür-nâsûrumuz bih-bûd 

Kalır mı yoksa bu âteşle dâğ-ı dil gibi pür-dûd 

Alırsa pençeye yasak beni 'bu baht-ı nâ-mes'ûd 

Kıyamet kopsa gevher «tutsa âlem olmayam hoşnûd 

Ferah nâmın dahi yâd edemez bu cân-ı zehr-âlûd 

Rızâdır çâresi her ne dilerse hazret-i Ma'bûd 

Belâ mevc-âver-i gird-âb-ı hayret nâ-hudâ nâ-bûd 

Adem sahillerin tuttu dirîgâ bang-i nâ-mevcûd 

2 

Düşüp dâm-ı hevâya nasret-i gül-zâr kaldım ben 

Gidip nefh-i Mesîhâ-veş sabâ bîmâr kaldım ben 

Gül-i ümmîd soldu mübtelâ-yı hâr kaldım ben 

Bu gül-şen külhan oldu çeşmime nâ-çâr kaldım ben 

Şarâb-ı ye'se düştüm teşneni dîdâr kaldım ben 

Başımdan aştı seyl-âb-ı keder bîzâr kaldım ben 


Adem sahillerin tuttu dirîgâ bang-i nâ-mevcûd 

3 

Aceb ey Hızr-ı ma'nâ bî-nevâya himmet olmaz mı 

Şefaat yoksa da bir tesliyet-gûn sohbet olmaz mı 

Demem hâşâ bu nâ-kama ümîd-i vuslat olmaz mı 

Sezâ-vâr-ı hitâb olmak gibi bir ruhsat olmaz mı

Ya ehliyyet mi lâzım bahşiş-i ehliyyet olmaz mı 

Esîr-i derd ü firkat lâ-cerem ye's-ülfet olmaz mı 


Adem sahillerin tuttu dirigâ bang-i nânmevcûd 

4 

Eğer küstah isem de çâre ne bî-çâreliktendir 

Hezâran kayd u bende düştüğüm avareliktendir 

Gönül cem'iyyeti sevmezse de sad-pâreliktendir 

Devadan şekvemiz var ise de bir pâreliktendir 

Sirişkin bî-sebebdir memba'ı gam-hâreliktendir 

Mahâldir gark-ı eşk olsa gözüm hun-bâreliktendir 


Adem sâhillerin tuttu dirîgâ bang-i nâ-mevcûd 

5 

Belâ bu kim dahi suret miyim ma'nâ mıyım bilmem 

Sezâ-vâr-ı meges yâ lokma-i Ankâ mıyım bilmem 

Esîr-i piç-tâb-ı zülf-i müşk-efzâ mıyım bilmem 

Perîşânâ-i gam menşuruna tuğra mıyım bilmem 

Gam-ı Yûsuf la dolmuş Mısr-ı istiğna mıyun bilmem 

Garîk-ı Nîl-i hasret Gâlib-i rüsvâ mıyım bilmem 

Belâ mevc-âver-i gird-âb-ı hayret nâ-budâ nâ-bûd 

Adem sahillerin- tuttu dirigâ bang-i nâ-mevcûd 

(Şeyh Galip) 

Terci-i Bent Örneği-2 

Terci-i benci der-sitâyiş-i Sultân Murâd ibn-i Süleyman Hân / Baki 

aa xa xa ... VV bb xb xb ... VV

1 

Tâli' oldı neyyir-i ikbâl-i devlet subhdem 

Şu'le saldı âleme necm-i hidâyet subhdem 

Kâ'inâtı kıldı mir'ât-ı cemâl-i şâhdan 

Gark-ı envâr-ı hidâyet Rabb-ı izzet subhdem 

Çokdan eylerdi cemâl-i bâ-kemâlin arzu 

Ber-murâd oldı hele tâc-ı sa'âdet subhdem 

Şeş cihâtı rûşen itdi taT atından gün gibi 

Buldı ziynet çârsû-yı mülk ü millet subhdem 

Nâgehân bir toz kopardı bâd-ı pây-ı devleti 

Rûşen oldı dîde-i a'yân-ı hazret subhdem 

Nevbet ol şâh-ı cevân-baht-ı cinânundur deyu 

Çaldılar eflâkden kûs-ı beşaret subhdem 

Âfitâb-ı âlem-ârâ gibi zerrin tâc ile 

Taht-ı sîmîn üzre saldı ferr-i devlet subhdem 

Sâye-i Yezdan penâh-ı dîn ü devlet Hân Murad 

Dâver-i devrân mu'izz-i saltanat Sultân Murâd 

5 

Gül gibi halkı nesîm-i hulkı handan eylesün 

Nevbahâr-ı adli âfâkı gülistan eylesün 

Âsumânun gâşe-i bâm-ı zümürrüd-fâmına 

Kadri tâvûsı çıkup gün gibi cevlân eylesün 

Kârgâh-ı dîn ü devletde düşen duşvâr işin 

Hak Te'âlâ hazreti lutfından âsân eylesün 

Târ-ı zülfü turra-i hûbân-ı müşgîn-mû gibi

Sâl-i ikbâlin Huda bî-hadd ü pâyân eylesün 

Karşusında ayagun tursun mülûk el baglasun 

Kendü çıksun bârgâh-ı adle dîvân eylesün 

Şevket-i Iskenderi dârât-ı Dârâ bî-kusûr 

Mesnedün şimdengeru taht-ı Süleyman eylesün 

Mülk-i Mısra nitekim bir bendesin sultân ider 

Bir kulın salsun diyâr-ı Çine hâkân eylesün 

Sâye-i Yezdan penâh-ı dîn ü devlet Hân Murâd 

Dâver-i devrân mu'izz-i saltanat Sultân Murâd 

(5 bend) 

a..)DÖRTLÜKLER 

Murabba Nazım Şekli Özellikleri, Örnekleri 

Murabba, bent adı verilen dört dizelik kıt'alardan oluşan şiir türüdür. Kelime anlamı "dörtlük" demektir. 

Aynı ölçüde dörder dizelik bentlerden oluşan nazım şeklidir. Uyak düzeni genelde 

aaaa/bbba/ccca/ddda/. şeklinde olmakla beraber, ilk bendi kafiyeli olmayan ya da sonraki bentlerde 

kafiyesi tekrarlanmayan murabbalar da vardır. 

Çoğu zaman üç ila yedi bentten oluşur. Divan edebiyatında 15. yüzyılda sultanü'ş-şuara (şairler sultanı) 

unvanlı Ahmed Paşa tarafından kullanılmıştır. Tanzimat edebiyatında da Namık Kemal bu türün başarılı 

örneklerini vermiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren şarkı şeklinde bestelenen eserlerin büyük bir 

kısmı murabba tarzında yazılmıştır. 

Murabba'nın Özellikleri 

1. Nazım birimi dörtlük olan nazım şekillerinden biridir.

2. Kafiye düzeni aaaa, bbba, ccca 

3. Genellikle 4 ile 8 dörtlükten oluşur. 

4. Her konuda murabba yazılabilir. Ancak dini ve didaktik konular ile övgü, yergi, manzum mektup, 

mersiye vs. türlerde murabba nazım şekli daha çok kullanılmıştır. 

5. Aruz kalıbıyla yazılır. 

6. Önemli murabba şairleri Aşki, Muhubbi, Hayreti, Taşlıcalı Yahya Bey, Fuzuli sayılabilir. 

Gül yüzünde göreli zülf-i semen-sây gönül 

Kuru seydâya yiler bî-ser u bî-pây gönül 

Demedim ben sana dolaşma an hây gönül 

Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül 

Örnek Murabba: 

Geçti cânânın firâkı cânıma 

Tîr-i cevri gibi girdi kanıma 

Nâleden bir kimse gelmez yanıma 

Söyle ey bâd-ı sabâ cânânıma 

Bahr-i aşkına olal'dan âşinâ 

Yad oluptur cümle-i âlem bana 

Yalınız kaldım garîb ü mübtelâ 


Yaktı yandırdı beni nâr-ı firâk 

İşidenlerden ırak olsun ırak 

Hey ne müşkil derd olur bu iştiyâk 


Derd-i mendine şefâat eylesin 

Hâtırım sorsun inâyet eylesin 

Bî-vefâlıktan ferâgat eylesin


Âşık olal'dan ana leyl ü nehâr 

Aşkım artar eksilir sabr u karâr 

Olmasın Yahyâ gibi mahzûn u zâr 


(YAHYA BEY) 

Aruz Kalıbı: Fâilâtün / Fâilâtün / Fâilün 

Kelimeler: 

âhu: Ceylan. 

âşinâ: Bildik, tanıdık; bilen, tanıyan. 

bâd-ı sabâ: Sabah yeli. 

cânân: Sevgili. 

derdmend: Dertli. 

feragat: Vazgeçme, el çekme; istirahat, dinlenme; vazgeçecek kadar zengin olma. 

firâk: Ayrılık, ayrılık acısı. 

inâyet etmek: Yardım etmek. 

iştiyâk: Özlem, arzu, istek. 

leyl ü nehâr: Gece ve gündüz. 

mahzun: Hüzünlü. 

mihnet: Eziyet, sıkıntı. 

nâle: İnleme, feryat. 

nâr-ı firâk: Ayrılık ateşi. 

şefaat: Birinin suçundan geçilmesi veya dileğinin yerine getirilmesi için edilen aracılık. 

tîr-i cevr: Eziyet oku. 

yad: Yabancı. 

zâr: Ağlayan.

Günümüz Türkçesiyle Söylenişi 

Sevgiliden ayrılığım canıma yetti. Eziyet okları kanıma girdi. İnlememden kimse yanıma gelmez. Ey sabah 

rüzgârı sevgilime bunları söyle. 

Aşk deniziyle tanıştığım zamandan beri bütün insanlar bana yabancı olmuştur. Garip ve tutkulu bir 

şekilde yalnız kaldım. Ey sabah rüzgarı sevgilime bunları söyle. 

Beni ayrılık ateşi yaktı, yandırdı. Bu arzu çok zor bir derttir. Duyanlardan bu uzak olsun. Ey sabah rüzgarı 

sevgilime bunları söyle. 

Sevgili ben dertliye şefaat eylesin. Hatırımı sorsun, bana yardım etsin. Vefasızlıktan vazgeçsin. Ey sabah 

rüzgarı sevgilime bunları söyle. 

Ona âşık olduğum zamandan beri gece gündüz aşkım artar, fakat sabrım ve kararlılığım azalır. O sevgili 

Yahya gibi hüzünlü ve feryat dolu olmasın. Ey sabah rüzgarı sevgilime bunları söyle. 

Metin Üzerine Araştırmalar 

1- Şiirin teması nedir? 

Şiirin teması ayrılıktır. Şair sevgiliden ayrı olduğu için eziyet oklarının kanına girdiğini ve devamlı 

inlemesinden dolayı kimsenin yanına gelmediği söylüyor. 

2- Şiirde, halk şiiriyle benzerlik gösteren yönler nelerdir? 

Şiir nazım biriminin dörtlük olması, sabah rüzgarından sevgiliye haber gönderilmesi, kafiye şemasının 

aaaa, bbba, ccca, ddda, eeea şeklinde yani koşma gibi olması, şairin mahlasının son dörtlükte geçmesi 

bakımından halk şiirine benzemektedir. 

3- "Bâd-ı sabâ"nın şiirdeki görevi nedir? Halk şiirinde buna benzer söyleyişler var mıdır? Araştırınız. 

"Bâd" kelimesi "yel" anlamıyla Divan şiirinde oldukça geniş bir kullanım bulmuştur. Sevgilinin saçlarındaki 

koku rüzgârda daima mevcuttur. Sabah vakti esen rüzgârda bu özellik daha belirgindir. Bazen bu şiirde 

de olduğu gibi rüzgarı bir postacı, bir ulak olarak görürüz. Bu durumda sevgiliden âşıka koku, âşıktan 

sevgiliye özleyiş, niyaz, ah u feryat getirip götürür. 

Şair sevgiliye kendisine şefaat etmesini, vefasızca davranmaktan vazgeçmesini, âşık olduğundan beri 

gece gündüz aşkının arttığını fakat sabrının ve kararlığının azaldığını söylemesini istiyor. 

Şarkı Divan Edebiyatı Nazım Şekli

Şarkı, Divan şiirinde bestelenmek için yazılan uygun ölçü kalıpları ile yazılan ve çoğunlukla 4 dizelik 

bendlerden oluşan nazım birimidir. Kafiye düzeni; x: değişken aa xa şeklindedir. Türk Edebiyatında 

bestelenmek amacıyla yazılan milli bir nazım biçimidir. Halk edebiyatındaki türkünün karşılığıdır. 

Aruz ölçüsünün her kalıbı ile kullanılır.Dörtlüklerden kurulan musammat da denebilir. Murabbaya 

benzer. 5 ya da 6 dizelik bendlerden de oluşabilir. Üçüncü dizeye meyan, dördüncü dizeye nakarat denir. 

Aşk, sevgili, ayrılık, içki ve eğlence konularında yazılır. Divan edebiyatının ilk şarkı yazarı Nail-i Kadim'dir. 

Lale Devrinde ise en önemli temsilcisi Nedim dir. 

En çok şarkıyı Enderunlu Vasıf yazmıştır. Müzikte, türkünün karşıtı olarak, Şarktan gelen, batılı anlamında 

kullanılır. 

Şarkı çeşitli ses sanatçıları tarafından söylenerek Türk toplumunun musikisinde önemli bir yer 

tutmaktadır. Şarkıda şair son bendde mahlasını söyler. Şarkıda her bentin üçüncü mısrası 

miyan(orta)miyanhanedir. Miyan daha çok şarkının en güzel ve dokunaklı bölümüdür.Bestenin en önemli 

bölümüdür. Şarkıların konusu genellikle aşk,sevgilinin güzelliği ,eğlence ve içkidir. Halk edebiyatında 

türkü türünün divan edebiyatına yansıması gibidir. 

Divan şiirine Türkler'in kazandırdığı bir nazım şeklidir. Şarkıda ilk bendin dördüncü mısraı bütün 

bentlerde tekrarlanmaktadır. Nazım birimi, kafiye şeması bakımından koşmaya benzer. Ölçü, beste, dil 

ve anlatım yönünden koşmadan ayrılır. Buna nakarat denir. Şarkılar bestelenmek üzere yazılır. Bu 

sahanın ustası Nedim'dir. 

Şarkı Nazım Şekli Özellikleri: 

1. Halk edebiyatındaki türkünün karşılığıdır. 

2. Kuruluşu ve kafiye düzeni yönüyle murabbaya benzer. aaaa, bbba, ccca. 

3. Bestelenmek için yazıldığından fazla uzun değildir. 

4. Dörtlüklerden oluşur ve dörtlük sayısı üç ile beş arasında değişir. 

5. Şarkının konusu genellikle aşk, sevgili, ayrılık, içki ve eğlencedir. 

6. Geniş halk kitlelerine hitap ettiğinden dili genelde sadedir. 

7. Şarkının en önemli isimleri Nedim, Enderunlu Vasıf'tır. Yakın dönem şairlerinden olan Yahya Kemâl'in 

de pek çok şarkısı vardır. 

8. Günlük dile ait söyleyişler ve halk deyişleri vardır. 

Örnek Şarkı-1 (Nedim) 

Kimlerüñ çeşmine ol sîne bu şeb nûr oldı 

Nereye gitdi o her-câyî o meh-pâre 'aceb

Kimlerüñ yâresine merhem-i kâfûr oldı 

Kandedür kande o zâlim o sitem-kâre 'aceb 

(O sine, acaba bu gece kimlerin gözüne nur oldu? Acaba, o sebatsız, o ay parçası nereye gitti? O, kimlerin 

yarasına kafur merhemi oldu? O zalim, o sitemkâr neredelerdedir?) 

Meclis-i Cem kurulaldan olagelmiş elbet 

Câmdan sonra birer bûse verilmek âdet 

Bari sen ey nigeh-i hasret edip bir cür'et 

Şunı bir söylesen olmaz mı kadeh-kâre acep? 

(İçki meclisi kurulduğundan beri elbet Kadehten sonra birer öpücük vermek olmuştur adet.Ey hasretli 

bakış! Bari sen edip cüret Sakiye şunu söylesen olmaz mı acaba?) 

Varup ol derd-şinas-ı dil ü cânı görsem 

Hâk-i pâyine Nedîmâ yine yüzler sürsem 

Gizlice arasam ağzın lebin emsem sorsam 

Hiç bir çâre bilür mi dil-i bîmâre aceb 

Örnek Şarkı-2 (Enderunlu Vasıf) 

Sevdigüm bir hûb sadâdur 

Mâ'il-i zevk u safâdur 

Kârı uşşâka vefâdur 

Meşrebümce dilrübâdur 

Firkati kesdi amânum 

Göklere çıkdı figânum 

Nola sevdümse a cânum 

Çeşm-i mahmûrı elâdur 

Sen gücenme dilpesendüm 

Ben seni gayet begendüm 

Kim demiş sevmez efendüm

Vâsıfa bu iftirâdur 

Örnek Şarkı-3 (Yahya Kemal) 

Kalbim yine üzgün seni andım derinden 

Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden 

Üzgün ve kırılmış gibi en ince yerinden 

Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden 

Sendin boşalan bağrıma gözyaşları dolmuş 

Gördüm ki yazın bastığımız otlar solmuş 

Son demde bu mevsim gibi benzim 

Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden (Yahya Kemâl) 

TERBİ 

Sözlük anlamı “dörtleme, dörtlü duruma getirme” demektir. Bir gazelin beyitlerinin üstüne başka bir şair 

tarafından aynı ölçü ve uyakta ikişer dize ekleyerek yazılan murabba’ya denir. 

Gazelin kafiye düzeni aa, ba, ca, da, ea… olduğuna göre üstüne konulacak iki dizenin murabba’ 

oluşturması için gazelin 1. dizeleriyle kafiyeli olması gerekir. Eklenen bu iki dizeye zamîme denir. O 

zaman terbi’nin uyak düzeni şöyle olur: aaaa, bbba, ccca, ddda… 

Koyu-kırmızı yazılmış harfler sonradan eklenen dizelerdir. Bu zamîmelerin, eklendiği beyitlerle anlam 

bakımından kaynaşması gerekir. Edebiyatımızda az kullanılmış bir nazım şeklidir. 

b..)BEŞLİLER 

MUHAMMES 

Muhammes Nedir? Özellikleri, Örnekleri

Muhammes Nedir? Muhammes Özellikleri, Örnekleri 

Beşer mısralık bendlerle kurulan nazım şeklidir. En az 4, en çok 7 bend olurlar. İki çeşidi vardır. Birinci 

bendin mısraları kendi aralarında, diğer bendlerin ilk dört mısraı, hepsi ayrı ayrı kendi içinde, beşinci 

mısraları da birinci bend ile kafiyeli olan muhammeslere müzdevic muhammes denir 

(aaaaa-bbbba-cccca-…). 

İlk bendin dört ve beşinci ya da yalnız beşinci mısraının öteki bendlerin sonunda tekrarlanması ile yapılan 

muhammeslere de mütekerrir muhammes adı verilir. (aaaan-bbban-cccan-dddan-…) 

aaaan-bbban-cccan-…dddan-…) 

Bu nazım şekli her konu için kullanılır. 

Beş dizelik bentlerden oluşan bir nazım 

biçimidir. 

Bent sayısı 4 ile 8 arasında 

değişmektedir. 

Muhammes nazım biçimiyle her konu ele 

alınır. 

alınabilir; çoğunlukla felsefî düşünceler, tasavvuf konuları ele 

Uyak düzeni “aaaaa / bbbba / cccca…” şeklindedir. 

Bu türde en çok Muhibbî (Kanuni Sultan Süleyman) eser vermiştir. 

Son bir ya da iki dize, her bendin sonunda aynen tekrarlanıyorsa bu muhammese “muhammes-i 

mütekerrir“, bu dizelerin ilk bend ile yalnızca uyak yönünden uyuştuğu muhammeslere ise “muhammes-i 

müzdeviç” adı verilir. 

Örnek 1: 

Muhammes-i müzdevic 

aaaaa / bbbba / cccca

Ten bozuldu eşk-i çeşm-i hûn-feşânumdan menüm 

Köydi can gönlümdeki sûz-ı nihânumdan menüm 

Tâ eser var cism ü cân-ı nâtüvânumdan menüm 

Gâm kem etmez göz ü gönlüm cism ü canumdan menüm 

Bu başumdan savulup ol gitse yanumdan menüm. 

Meyl-i vasi eğmiş kadümi çeng-i bezm-i yâr tek 

Reglerüm sızlar el ursam çeng üzre târ tek 

Çeng ne mümkin kim ide zârlıg men zâr tek 

Bes ki memlûyem hevâ-yı aşka mûsikâr tek 

Min figân her dem çıkar her üstühânumdan menüm. 

Ey hayâlün halveti nakd-ı revânum mahzeni 

Gözyaşı olur revân her dem hayâl itsem seni 

Lutf umup senden ser-i kuyunda tutdum meskeni 

Gel gözüm nûru Fuzulî tek çok ağlatma meni 

İncimez mi hâtırun munca figânımdan menüm. 

(Fuzûlî) 

Örnek 2: 

Muhammes-i mütekerrir 

aaaaa / bbbba / ccccaŞâdmân olsun ki sultan oglı sultândur gelen 

Bahr u berrün pâdişâhı Al-i Osmândur gelen

Nâlb-i şer-i Muhammed zıll-ı Yezdândur gelen 

Şark u garbı seyr iden hurşîd-i rahşândur gelen 

Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen 

Bir kemîne bendesini Mısra sultân eyleyen 

Kerbelâ seyrini her dervişe âsân eyleyen 

Sâyeveş düşmenlerin hâk ile yeksan eyleyen 

Dembedem bağnn Kızılbaşun kızıl kan eyleyen 

Âlemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen 

Sâhib-i seyf ü kalem şâh-ı ulu’l-elbâb olan 

Âlemi feth eylemekde mihr-i âlem-tâb olan 

Evliyâullah içinde zübde-i aktâb olan 

Rûy-ı ma’nâda bugün ser-leşker-i ashâb olan 

Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen 

(Yahya Bey) 

Tardiyye kafiyeli 

aaaaa / bbbaa / cccaa 

Son iki mısrası nakarat olan muhammeslere edebiyatımızda çok az rastlanmıştır. 

Bu kafiye şekilleri dışında, daha çok Tanzimattan sonra görülen değişik kafiye düzenlerinde:

“aaaaa / b b b a a / c c c a “ kafiyeli, 

“aaaav / b b b b v / ccccv” tardiyye kafiyeli ya da murabbâlarda da olduğu gibi “aaaaa bbbbb ccccc” 

şeklinde de her bendi ayrı kafiyeli muhammesler de yazılmıştır. 

Örnek 3: 

aaaaa / bbbaa / cccaa 

Eyler ise sana bu çarh-ı felek gaddarlık 

Kuşanup gaddâreni göster ana cebbârlık 

Hatm olupdur mushaf-ı hüsnünde meh-ruhsârlık 

Pâdişehlerde müsellemdür sana hünkârlık 

Gelmedi mislün cihâna feyz olaldan varlık. 

Kullanın saf saf turup şol dem ki şöhret göstere 

Atılup top u tufeng ftTAka lıcybet göstere 

Erlik oldur bekleye yirin şecâ’at göstere 


Gelmedi mislün cihâna feyz olaldan varlık. 

Bir nefesde cem-i küffârı perîşân eyledün 

Ceng-i tâbûrun selâtin içre destân eyledün 

Rûhını Sultan Murâdun şâd u handân eyledün 


Gelmedi misliin cihâna feyz olaldan varlık.

(Nev’i) 

————————————————————– 

Uyarı: Beş dizeli bentlerden oluşan 

“tardiyye, tahmis, taştir” adlı nazım biçimleri de vardır: 

Tardiyye: Muhammesten farkı, başka bir aruz kalıbıyla yazılması ve 

“aaaab/ccccb/ddddb…” şeklinde uyaklanır. 

uyak düzenidir. Tardiyeler 

Tahmis: Bir gazelin beyitleri önüne üçer mısra ilave edilerek 

“aaaAA/bbbBA/cccCA…” şeklindedir. 

oluşturulan nazım biçimidir. Uyak düzeni 

Taştir: Genellikle bir gazelin beyitlerinde mısralar arasına üç dize getirilerek oluşturulan nazım 

biçimidir. Uyak düzeni “AaaaA/BbbbA/CcccA…” şeklindedir. 

MÜSEDDES: Bentleri altı mısradan oluşan nazım biçimidir. 

MÜSEBBA: Bentleri yedi mısradan oluşan nazım biçimidir. 

MÜSEMMEN: Bentleri sekiz mısradan 

oluşan nazım biçimidir. 

MÜTESSA: Bentleri 

dokuz mısradan oluşan nazım biçimidir. 

MU’AŞŞER: Bentleri on mısradan oluşan 

nazım biçimidir 

TARDİYE 

Tardiyye de muhammes cinsinden bir nazım şeklidir. Tardiyyede beşinci mısralar birbirleriyle kafiyelidir. 

İlk beşliğin ilk dört mısraı da dâhil olmak üzere her beşliğin ilk dört mısraı esas kafiyeye bağlanmaksızın 

kendi aralarında özel surette kafiyelenir. Yani her beşliğin baştaki dört mısraı, öteki bölümlerin 

dörtlükleriyle kafiye bakımından bağlı değildir.

Tardiyyeler Mef'ûlü mefâîlün feûlün ölçüleriyle yazılır. 

Tardiyye yazmakta XVIII. yüzyıl şairlerimizden Şeyh Galip önde gelmektedir. Abdülhak Hâmit gibi Tanzimat 

şairlerimiz de Şeyh Galip'in etkisinde kalarak tardiyyeler yazmışlardır . 

ÖRNEK 

Hoş geldin eyâ beridi cânân 

Gel ver bana bir nüvidi cânân 

Can ola fedâ-yı id-i cânân 

Bisûd olamı ümidi cânân 

Yârın bize bir selâmı yok mu 

Ey hızr-i fütâdegân söyle 

Bu sırrı edüp ıyân söyle 

Ol sen bana tercüman söyle 

Ketmetme yegân yegân söyle 

Gam defterinin tamamı yok mu 

Yârap ne İntizardır bu 

Esmez nice rüzgârdır bu 

Hep gussa vü hârhârdır bu 

Duysam ki ne şivekârdır bu 

Vuslat gibi bir meramı yok mu 

ŞEYH GALİP 

TAHMİS

"Beşleme" anlamında olan tahmis aslında bir muhammestir. Bir gazelin ya da bir kasidenin her beyitinin 

önüne aynı vezin ve kafiyede üç mısra' eklenerek muhammes haline getirmeğe "tahmîs etme" ve ortaya 

çıkan muhammese de tahmis denir. 

Tahmîs kafiyeleri şu şekilde gösterilebilir: aaa (aa) bbb (ba) ccc (ca) (Örnek 1) 

Tahmîs'de de terbî'de olduğu gibi tahmîs edilen beyitle eklenen mısra'lar arasında bir anlam kaynaşması 

olması zorunludur. Yoksa yapıhan tahmîs başarılı sayılmaz. 

Tahmîs edebiyatımızda çok kullanılmıştır. İlk yüzyıllardan başlayarak hemen her şairin divanında bir ya da 

birkaç tahmîs bulunur. 

Şairler, devlet büyüklerinin ya da beğendikleri şairlerin gazellerine, bazan da kendi gazellerine pek çok 

tahmîs söylemişlerdir. 

Fuzûlî (ölm. 1566)'nin Lutfî ve Habîbi'ye", 

Hayalî Bey (ölm. 1577)'in Zatî, Ca'fer Çelebi ve Muhibbî'ye, 

Nev'i (ölm. 1599)'nin kendi gazeline, 

Bakî (ölm. 1600)'nin Necâtî Bey, Muhibbî, Sultan Selim, Sultan Murad ve kendi gazeline, 

Rûhî-i Bağdadi (ölm. 1605-06)'nin Nev'î, Abdî, Ulvî, Rahmî, Hükmî, Hâletî ve Sultan Murad'a, 

Hayretî (ölm. 1534)'nin Nesîmî ve Ahmet Paşa'ya, 

Cevrî (ölm. 1654-55)'nin Nâdirî, Yahya Efendi, Fuzûlî, Makâlî, Nev'î ve Arif Çelebi'ye 

tahmîsleri vardır. 

Şeyhülislâm Yahya (ölm. 1644), Nâ'ilî birer, Nâbî (ölm. 1712) 3, Nedîm (ölm. 1730) 3, Esrar Dede (ölm. 

1797), Pertev Paşa (ölm. 1837) tahmîs söylemişlerdir. 

En çok tahmîsi olan şairler Beylikci Arif, Şeyh Galib, İzzet Molla, Leylâ Hanım ve Şeref Hanım'dır. 

Beylikci Abdülbâkî Arif (ölm. 1713)'in 13, Galib (ölm. 1798-99)'in Mevlânâ'dan başlayarak Fuzûlî, Hayalî 

Bey, Nef'î, Râşid ve Pertev Paşa'ya kadar 17 tahmîsi vardır. İzzet Molla (ölm. 1829-30) 12, Leylâ Hanım 

(ölm. 1848) 12 ve Şeref Hanım (ölm. 1861) 15 tahmîs yazmışlardır. 

Tahmis Örnekleri 

Örnek 

Nâ'ilî'nin Şeyhülislâm Bahâyî'yi tahmisi 

1

Hirâs-ı fitne saldun dehre ey bîdâd neylersün 

Kopardun yer yer âşub-ı kıyâmet-zâd neylersün 

Perişanlıklar etdün nev-be-nev îcâd neylesün 

"Tağıtdun hâb-ı nâz-ı yârı ey feryâd neylersün" 

"Edüp fitneyle dünyayı harâb-âbâd neylersün" 

2 

Bulup pervâza ruhsat rüzgâra işveler satdun 

Perişan etmeğe cem'iyyet-i uşşâkı cân atdun 

Ne âl etdünse etdün murg-ı canı dama uğratdun 

"Varup giysû-yı zülf-i yârı biribirine katdun" 

"Yine bir fitne tahrik eyledün ey bâd neylersün" 

7 

Olursun Nâ'ilî-veş gördüğün mahbûba efgende 

Metâ'-ı sabrunı tâlân eder her tıfl-ı nâzende 

Mahabbet gam-fezâ esbâb-ı cem'iyyet perakende 

"Bahâyî-veş degülsün kâbil-i feyz-i safa sen de" 

"Tekellüf ber-taraf ey hâtır-ı nâşâd neylersün" 

(7 bend) 

Nâ'ilî 

TAŞTİR 

Bir gazeldeki beyitlerin mısraları arasına başka bir şair tarafından üç dize yazılmasıyla oluşan nazım 

biçimidir. Eklemeler, asıl gazelin ölçü ve uyağıyla uyuşmalıdır. Ayrıca konu bakımından da asıl gazele 

uymalıdır. Uyak düzeni şöyledir: (Eklenen dizeler koyu harflerle gösterilmiştir)

aaaaa-bbbba-cccca-dddda-eeeea 

Edebiyatımızda XVIII. yüzyıldan sonra örnekleri görülen taştir çok az kullanılan bir şekildir. 

Örnek Taştir: 

Aşağıda Yahya Kemal Beyatlı Baki'nin gazeline taştir yapmıştır. Koyu yazılı yerler Yahya Kemal'e aittir. 

BAKÎ'NİN GAZELİNE TAŞTİR 

Ferman-ı aşk can iledir inkıyadımız 

Pürdür hayâl-i yar ile her lahza yadımız. 

Mevkûfdur o mâha samîm-i fuâdımız 

Âhir varınca haddine hestî-i şâdımız 

Hükm-i kazâya zerre kadar yok inâdımız 

Baş eğmeziz adâniye dünyâ-yı dûn içün 

Ettik fedâ zevâhiri şevk-ı derûn içün 

Sattık metâ-ı ömörü mey-i la'l-gûn içün 

Nevbet çalınca rıhlet-i milk-i sükûn içün 

Allah'adır tevekkülümüz i'timâdımız 

……………….. 

Minnet Hudâ'ya devlet-i dünyâ fenâ bulur 

El-hak gazelde neşve-i Bakî bekâ bulur 

Ahlaf o nazma gûş tutarken safâ bulur

Taştîrimiz bu sayede az çok bahâ bulur 

Bâki kalır sahîfe-i âlemde adımız 

c..)ALTILILAR 

Müseddes (Altılı): ÜSEDDES 

Bentlerin sayısı altı olan nazım biçimine müseddes denir. Altı dize de aynı vezinle oluşturulur. İlk bendin 

tüm dizeleri birbiriyle uyaklı sonraki bentlerin ise son bir veyahut iki dizesi ilk bentle uyaklıdır. 

Müseddes'te son bir ya da iki dize her bendin sonunda tekrarlanıyorsa mütekerrir müseddes; yalnızca 

kafiye yönünden ilk bent ile benzeşiyorsa müzdeviç müseddes olarak adlandırılır. 

Müseddes Nazım Şeklinin Özellikleri 

Müseddesler hemen her konuda yazılabilir. 

Uzunlukları beş ile sekiz bent arasında değişir. 

Uyak düzeni: "aaaaaa /bbbbba /ccccca /ddddda" şeklindedir. 

Her konuda yazılmakla beraber müseddeslerde daha çok tasavvufi ve felsefi konular işlenir. 

Genel anlamda bir musammat çeşididir. 

Murabba ve muhammes nazım şekillerinden sonra edebiyatımızda en çok kullanılan musammattır. 

Bazı müseddeslerde beşinci ve altıncı mısranın birlikte olduğu gibi tekrar edildiğini ya da uyak açısından 

benzeştiğini görmek mümkündür. 

Müseddesler, mütekerrir ve müzdeviç olmak üzere ikiye ayrılır. 

Müseddes Nazım Şekli ile İlgili Örnekler

Örnek 1 

Firâşım seng-i hârâ pûşişim şevk-ı kıtad olsun 

Yerim beytü'l-hazen kârım figân-ı girye-zâd olsun 

Ten-i mecrûhuma ta'n-ı adû zahm-ı ziyâd olsun 

Edenler gönlümü âzürde mesrûrü'l-fuâd olsun 

Yıkanlar hâtır-ı nâ-şâdımı yâ Rabbi şâd olsun 

Benimçün 

nâ-murâd olsun diyenler ber-murâd olsun 

… 

Ne mümkündür bula ey Nâilî hükm-i kazâ tağyîr 

Bozulmak mümteni'dir ser-nüvist-i hâme-i takdir 

Bu ma'nâda derûn-şâdım ki bir dem etmeyip te'hîr 

Edip ser-tîz ü bürrân tîşe-i âzârı bî-taksîr 

Yıkanlar hâtır-ı nâ-şâdımı yâ Rabbi şâd olsun 

Benimçün 

nâ-murâd olsun diyenler ber-murâd olsun 

Nailî 

Örnek 2 

Muhabbet ehline yârun cefâsı imtihânıdur 

Ölümlü âşıka cevr okları devlet nişânıdur

Bana Yahyâ gibi ölmek hayât-ı câvidânîdür 

Bekâ bilme fenâ âyînesini cümle fânidür 

Begüm hayr işi te'hîr etme billahi zamânıdur 

Beni öldür vücûdumdan ne nâm u ne nişân olsun 

Yahyâ Bey 

Örnek 3 

Gam-ı hicrimle genc-i aşk miskiyyü'l-hıtâm olsun 

Nigîn-i la'lüni yâd etmeyen âlemde nâm olsun 

Dile câm-ı emel enduh u mihnetsüz harâm olsun 

Gamun eksilmesün peymâne-i ömrüm tamâm olsun 

Beni mahrum-ı vasl eden mest-i müdâm olsun 

Dil-i mecrûhumun kanın içenler şâdgâm olsun 

Nedim 

TESDİS NEDİR, TESDİSİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR? 

İkili dizelerler yazılmış bir gazelin her beytine dört dize daha ekleyerek altılı beyitler haline getirilmiş 

gazel türüdür. Tahmis türünde olduğu gibi genellikle eksik gazellere uygulanır. 

Uyak düzeni şöyledir: 

aaaaaa-bbbbba-ccccca-ddddda-eeeeea...

C.)NAZIM TÜRLERİ,,,,,,

EDEBİYAT PROJE

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?