11.04.2018 Views

AITORMA APRIL-2018 PDF

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

aitorma 1


aitorma 2


KOTHOMA BOKHRI<br />

Sabo Dophano Twidulnai?<br />

Kogono tongo pal<br />

wngkhe sal. Thansa<br />

tonwi manyani bagwino<br />

chini dophani phan<br />

belrwrwk<br />

wngwi<br />

tongsio.<br />

...Chwng twidulnairokno twiwi sana thangkhe nukjago<br />

chini o hayungo kwbangma twidulnai-rokno tongo.<br />

Romdi dopha eba hodani, tongthar (Religion) mothani,<br />

political bodol, sikla bodol, lekha swrwngnai bodol,<br />

bwrwi bodol, thwngnai rokni, sebuk khwlainai bodol teibo<br />

kwbang-mano tongo.<br />

– Paul Debbarma<br />

KOTHOMA BOKHRI<br />

10<br />

BUISU TEI GORIA TER<br />

Buisuni puila salno “Hari Buisu”<br />

hwno. O salo nok, nokhla, nok<br />

gana gini, lama lamthai, kami<br />

daikung, kamirok sapsutra khwlai<br />

tongna nango. Kamini chwraikhonairok<br />

phung aisiri-siri thuma<br />

bachai khumulwngni motom<br />

khumbarrok kholwi tisao tai o<br />

khumbar bai naithok naithok khe<br />

khumtang subwi nokni doglam, tailam, Mwtainok<br />

sajoklaio. Nokni rih kwchamrok twio twlangwi rih<br />

bukhurubwi suwi rwo.<br />

– Dharinjoy Tripura<br />

DOPHANI KOK<br />

Bisi Kwbangmani Khadujak Kokrok<br />

Khasrangwi, tabukle Tipra<br />

dophani mwkhang chwngsanani<br />

samungrok tangjaksiuanw uansugwi<br />

Tripura Hasteni Chapphang<br />

Okra Yakchu Korta Jishnu<br />

Debbarmani thani thanai 27 March<br />

<strong>2018</strong> salni phung damchar jorao<br />

bini nogo thangwi MOVEMENT<br />

Lairem<br />

6<br />

13<br />

FOR KOK-BOROKni<br />

naimungrokno yapharjao. Puilano<br />

Agartala Birkhung-kholano Bugra<br />

Bir Bikram Kishore Manikya Bahadur Debbarmani mung<br />

pharmani bagwi BJP-IPFT hapahangno hambai<br />

yapharjao.<br />

–Binoy Debbarma<br />

aitorma 3<br />

KOTHOMA BWSA<br />

16<br />

Chini Ha Amani Thinang<br />

Omthai thik klaima haono<br />

joto borokni langmao<br />

thangnani lama chengo.<br />

Haini bagwino omthai thik<br />

klaima ha wngkha borokni<br />

langmao jotoni slai nang<br />

kukmani thai.A hano twi<br />

mungsaswk kebengmung phaikhe abo a borokni langmao<br />

bo kebengmung phaimano. Chini O hao kirima singsa<br />

hano twi hanang pinang wngwi tongmani omo borok<br />

dophani langmao sak nangya khlaijakmano. Phiya borok<br />

dophani kwbangmano tabukbo O kokno khunju<br />

kanyakho. Leryawi mokol phiyogwi tabukbo naiyakhe<br />

salsa achomsa nuganw ha simiya, dophabo kwmajak.<br />

–Khirode Debbarma<br />

POKYATWI 20<br />

Nelson Mandela<br />

Hayungni kwbangma haono,<br />

sakni borokrokno, dophano<br />

hamjagwi baithangni tongthok<br />

chathokno naiyawi, satok jagwi<br />

tongnairokno phiyokna bagwi<br />

langma tongsak choba khwlailangnai<br />

borokrokni bisingni<br />

laibumao, sal haikhe chwngwi tongnai Nelson<br />

Mandelani bumung...<br />

... Sikla chasalok Nelson agini kwcham laibumarok<br />

khwnai bwkha dujagu tei bwkha khamjagu dophani<br />

borokrokni bagwi tei langma tongsak dophani<br />

samung khlaithangkha bini dophani chasamungni<br />

bagwi. Chini dophani sikla sikli rokbo bini o langmani<br />

yapri semungrokno uansugwi dopha hamkraini<br />

samung tanglaina kha sotonnanw, omohai<br />

uansukmungni bisingtwi Nelsonni langmani<br />

kothomano swikha chini swi kwrwng.<br />

–Kalpana Debbarma<br />

KOKRWBAI 24<br />

Watwi Sikla –Jahen Debbarma<br />

Mwktwi –Govinda Debbarma<br />

YALOKTI –Nayan kr. Tripura


aitorma 4<br />

‘Uansukrwmung’<br />

Chuak bisingo habkhe, podreport<br />

ongkhoro. – Johann Christoph<br />

Friedrich von Schiller<br />

aah bai nograirok salthamkheno<br />

mwnamo<br />

– Benjamin Franklin<br />

Volume. 6. No. 04. April-<strong>2018</strong><br />

RNI Regd No. : TRIKOK/2013/56055<br />

ISSN No. : 2455-121X<br />

Editor : Binod Debbarma<br />

Publisher : Benny Mushahary SDB on<br />

behalf of Don Bosco Welfare<br />

Society, Bankumari, Kunjaban,<br />

Agartala-799006, Tripura, India<br />

Telephone : +91-9856677316 / 9436126649<br />

Email : aitorma2012@gmail.com<br />

binoddb@gmail.com<br />

website : www.aitorma.in<br />

Typesetting & Page Layout : Ashis Datta<br />

Executive Board Members<br />

Benny Mushahary sdb<br />

Binod Debbarma<br />

Joseph Pulinthanath sdb<br />

Meena Debbarma<br />

Binoy Debbarma<br />

Pihrsati Debbarma<br />

Dharinjoy Tripura<br />

Rajesh Debbarma<br />

Dr. Anut Debbarma<br />

Dulal Debbarma<br />

Suresh Kalai<br />

Suroj Debbarma<br />

Vidhyajoy Debbarma<br />

Moni Debbarma<br />

Biplab Debbarma<br />

Amiya Tripura<br />

Ratan Tripura<br />

Dr. Ashoke Debbarma<br />

Brata Debbarma<br />

Rajulal Debbarma<br />

Subscription Rates-<br />

1 year Rs. 350<br />

2 years Rs. 700<br />

3 years Rs. 1050<br />

(Subscription Form on page 26)<br />

The views expressed by the writers in this<br />

Magazine do not necessarily reflect the views<br />

or policies of “aitorma” or the Editorial<br />

Board. (Editor)<br />

Printed and Published by Benny Mushahary SDB on behalf<br />

of Don Bosco Welfare Society, Bankumari, Kunjaban,<br />

Agartala 799006, Tripura, India and Printed at Sree Maa<br />

Printing Press, Krishnanagar, Agartala, M: 9436127742<br />

Edited by Binod Debbarma<br />

Total Pages-28<br />

Laibuma swinairok nathong hai;<br />

swngjakya swngmungrokno ahaino kok<br />

philwi tongo. – Leo Tolstoy<br />

Sal chwnajago suhriya khe, uatwiphuru<br />

ta suhridi – Satchel Paige<br />

Chnwg jotono bwkrang kangsa twijak<br />

suari se; birna bagwi buino kwbakna<br />

nango. – Luciano de Crescenzo<br />

Tei khoroksaphano kwrwi haikhe Kaitor<br />

chwngno hamjago. – St. Augustine<br />

Chwng lalima hai, salsa birma baino<br />

birmang tongphlai mannai hai.<br />

–Carl Sagan<br />

Jethani jolima tongo, aro kha khammabo<br />

tongo. – Echart Tolle<br />

Thanai talni


aitorma 5<br />

Komthingnaini<br />

Kok<br />

Da Hulyawi Nok<br />

Tangnairok…<br />

Jesa koknino kaham swinairok aswk bangthaya. Kwbangma<br />

swinairokni bisingo khoroknwi khoroktham simi kaham swinairok<br />

nukjago.<br />

Phiyaba Kokborokni le teikisa juda. Tamoni hwnba kaham swinairokni<br />

kok le hakchalo sikho, swinaisuda se kwrwibai baksa. Tamoni bagwi<br />

omohai wngkhana? Omoba Kokborok sanairokni mungsa swk sanani<br />

eba uansuknani kwrwini bagwi de wngkhana? Khakhlaio abohaiyana,<br />

tamokhe, jotonono mungsaya mungsa notwi sana muchungjakmani<br />

tei salaiwi tongmani nukjago. Abo saichung eba bodolkhebo. Hakhe<br />

swiyawi tongmani abo sajaknai kwrwi eba swinani kwrwi wngmani<br />

bagwiya.<br />

Omoba, Kokborokbai baine bakhina swinani kokthairok kwrwini bagwi<br />

de wngkhana? Wngwiphano mano, tamoni hwnba Kokborok Kok<br />

abohai biyalo kwlaiwi tongmanino nukjago. Scriptno twiwi jwngjal,<br />

spellingno twiwi jwngjal, swinani raidano twiwi teibo jwngjal.<br />

Nainaikhe, omorokno swinairokno kebengwi tongmahai.<br />

Phiya soikhe sanathangkhe, omorok le swinairokni kebengmung wngwi<br />

se manya. Tamoni hwnba khoroksa swkni kubuino mungsaswk<br />

sajaknai tongkhe, boh abono sayawi tongwi se mannani kokya. Boh<br />

kaisaya kaisa le lama naitugwi karinai.<br />

Uah tannani bagwi ‘Da’ samungo nango. Phiya, Da hulya hwnkhe<br />

bahaikhe uah tannai? Bahaikhe noksnamnai? ChiniKokbo jai<br />

khlaijakyakhe, tamobai swinai? Bahaikhe dopha le snamjaknai?<br />

Nok tangna hwnwi khathonwi yago Dabukya twitongkhe sabono<br />

thokai tong? Saka saka simi omo haikhe phunugwi tongmabai nok<br />

tade tangjakno? Kokni jwngjal rokno sokomoryawi dophano tisana<br />

hwnwi chirikhogwi tongmabo, Da bukya twiwi nok tangnaihai.<br />

Omo da chini dophani tongmung wngnani banta?<br />

Binod Debbarma, editor


KOTHOMA BOKHRI<br />

Sabo Dophano<br />

aitorma 6<br />

Twidulnai?<br />

Soi twidulnai hwnkhe bini sakbaithangni bagwiya, dopha eba luku hamkrai se bini<br />

puila nahormung wngna nangnai. Haikhese kukubui twidulnai wngwi mannai.<br />

O<br />

swngcharo chwng kaham<br />

khe cherwi naikhe nuknai<br />

borok munuisono karwibo joto<br />

malmata, toksa-toktwi eba twio<br />

tongnai bebaknino leader eba<br />

twidulnai tongmani nukjago.<br />

Aborok juda juda bumungbai<br />

sinijago. Chwng chini chuchu<br />

songni khugo khwnakha Suna<br />

kania hwnkheba sikuruk bodolni<br />

twidulnai eba ojama hwnwi.<br />

Jesa malmata kwthwini han<br />

chanani swkang a Suna kania<br />

puila khuk musuwi rwyakhe<br />

kubuni sikurukrok chawi<br />

manyaphu hwnwi chwng<br />

khwnao. Abohaikheno chini<br />

borok munuisoroknibo twidulnai<br />

chongjak tongo. Romdi nukhungni<br />

twidulnai eba nokphang wngkha<br />

chini apha, kamini twidulnai eba<br />

ojama hwnkheba chokdory tei<br />

dophani hwnkhe Bubagra eba<br />

Rai wngyakheba Hoda Okra<br />

akorok. Omobaino chwng sio<br />

jesa kaisa bodol eba dophao<br />

twidulnai ma se matongthai tei<br />

dopha kuchugo kanani eba<br />

bwskang agogwi thangnanithangya<br />

abo twidulnaini yagose.<br />

Chwng kahamkhe rwgwi<br />

naikhe nugo je nukhungo<br />

Thansa tongwi manyani bagwino chini dophani phan belrwrwk wngwi tongsio.<br />

nokphang salbrumno chuakmaikham<br />

eba ualai-suklaibaimang<br />

tongo, a nukhungni halokbo<br />

abohaino chapjakya manilaiya<br />

wngmani nukjago. Bwsa bwtwirok<br />

kok khwnaya, pora lekhaobo<br />

khungsa khungsu nukhungno<br />

karwi haino kuchugo kasawi<br />

manya wngmanirok nukjago.<br />

Aboni bagwino abohai nukhungrogo<br />

khachangmabo manya tei<br />

biyal birmanbo thakphlaiya wngwi<br />

tongmani nukjago. O nukhung<br />

haino dopha eba hano twidulnairok<br />

chaya hwnkhebo a nukhung<br />

haino oroi poroi wngnai. Haikhe<br />

twidulnairokni samung bwswk<br />

kotor tei nangkukmani abo<br />

omobaino sijago<br />

Chwng twidulnairokno twiwi<br />

sana thangkhe nukjago chini o<br />

hayungo kwbangma twidulnairokno<br />

tongo. Romdi dopha eba<br />

hodani, tongthar (Religion)<br />

mothani, political bodol, sikla bodol,<br />

lekha swrwngnai bodol, bwrwi<br />

bodol, thwngnai rokni, sebuk<br />

khwlainai bodol teibo kwbangmano<br />

tongo.<br />

Hakhe phaidi puilano leader<br />

eba twidulnai hwnmani abo tamo<br />

tei sabono hwnnai? abono kisa<br />

silai nailaigranai. Chwng<br />

kahamkhe uansuknaikhe saimano<br />

twidulnai wngkha khoroksa borok<br />

se ( individual). Abo Uakhira,<br />

Tokhirai, Badrai, Nugurai<br />

jesaphano wngwi mano. Bohrok<br />

wngkha khoroksa khoroksa<br />

twidulnai. Phiyaba chongwi<br />

rwkheno kukubui twidulnai<br />

wngwi manya, bini tongmung tei<br />

samung baise bohrokno masininai.<br />

Bobohai samungni<br />

bisingtwi bohrokno sinimannai<br />

hwnkhe? Tongmung kaham<br />

tongmani, bodolno eba mothano<br />

twidulnani, borokrokno sirwnani<br />

eba sicha rwnani, borokrokni<br />

khano bini samungni bisingtwi<br />

khaphurwnani eba ninangrwnani<br />

(influence), eba borokrokno<br />

dagiwi kok khwnariwi<br />

toninani akorok. Kok thaisabai<br />

sana thangkhe amohai se jesa<br />

borokrokno twidulna, sirwna eba<br />

sicharwna, kok khwnarwna tei<br />

lukurokno khaphurwnani eba<br />

ninangrwnani rwngo, bohno<br />

wngkha twidulnai eba leader.<br />

Tabuk twidulma eba leadership<br />

khe tamono hwnnai abonobo<br />

kisa silaiyanw. Puilano twidulma<br />

kok boroni phaikha eba achaikha


KOTHOMA BOKHRI<br />

abono chwng kok saheb bai eba<br />

engrajibai omo haikhe bijabo<br />

mano- ‘The English word<br />

‘leadership’ originates in the<br />

ancient root leith, which meant<br />

‘to go forth and die’ as in<br />

battle.’ eba o kok engreji kokthai<br />

‘Leadership’ achaikha kwcham<br />

kokthai ‘leith’ni abo kok borokbai<br />

wngkha ‘Chobao thangdi tei<br />

thwidi’ hwnmanise. Engreji<br />

kokbai chwng teibo mano-<br />

‘Leadership is the art of<br />

leading others to deliberately<br />

create a result that wouldn’t<br />

have happened otherwise.’ O<br />

kokthaini bisingtwi chwng<br />

saimano twidulma wngkha belai<br />

kotor samung.<br />

Omobaino simi thakyakho,<br />

twidulnairokni jotoni nangkukmani<br />

wngkha bini Nahormung eba<br />

Vision. Romdi, abo dophani kaisa<br />

chaya tongmungnono sokomornani,<br />

dophani manthai sokthaini<br />

bagwi motha khlai eba bodol khlai<br />

sanmung khlainani akorok wngwi<br />

mano. Kaham nahormung kwrwi<br />

khe kebo phano kukubui twidulnai<br />

hwnjagwi manya. Twidulnaini<br />

nahormung ma se matongnai.<br />

Wngyakhe abo samung kwrwi<br />

puito kwthwi hwnma haise<br />

wngnai. A nahormungno baksaba<br />

chajakya eba gosiyaphano wngwi<br />

mano, phiyaba bini thani abo belai<br />

belai nangkukmani. Aboni bagwi<br />

langma rwnani phano kiriya<br />

wngna nangnai. Tamoni hwnba<br />

abose bini langmani kotorkuk<br />

samung wngna nangnai, abono<br />

karwi tei mungsaya. A nahormungo<br />

twiwi borokrokno sirwnani,<br />

twidulwi thumsa khlainani,<br />

borokrokno kha phurwnani eba<br />

chajakrwnani tei a samungni<br />

bagwi borokrokno dagiwi kok<br />

aitorma 7<br />

khwnarwnanino wngkha twidulma.<br />

Twidulnaini tei kaisa samung<br />

kotor wngkha- puilono bo je<br />

samungno tangnani bagwi<br />

chongkha abono twiwi yaphang<br />

buchuk cherwi naiwi kaisa kaham<br />

chongmung (Planning) eba kok<br />

chapnani, aboni yagulo Organizing<br />

eba a samungno tangnani<br />

bagwi soi borokno chongnani tei<br />

aboni ulokhe Directing eba soi<br />

lamatwi dagiwi samung khlairwinani<br />

tei phaithagokhe Controlling<br />

eba mungsa ayang uyang<br />

kwsaryatwi chabwi twidulwi<br />

kahamkhe jai jaikhlai toninani. O<br />

samungrokno wngkha khoroksa<br />

kaham twidulnaini sinimari.<br />

Phiyaba oro sathai kwlaio<br />

twidulma abo kahamphano eba<br />

khe hamya phano wngwi mano.<br />

Tamoni hwnba chwng nugo<br />

twidulnai kwrwng hwnkhe<br />

hamyaphano se bo bini bwkhago<br />

kwbangma borokroknono<br />

khaphurwwi toniwi mono. Aboni<br />

bagwi chwng twidulnaino<br />

kahamkhe cherwi nainani banta.


KOTHOMA BOKHRI<br />

Thinango bini nahormung chini<br />

dophani bagwi hamyada eba<br />

kahamda wngno abonobo<br />

kahamkhe uansugwi nainani<br />

nango. Wngyakhe dopha teibo<br />

jwngjalo kwlainai.<br />

suchawi naikhe nugo khoroksa<br />

phanose twidulnai hwnwi<br />

hwnjakna chukyakho. Tamoni<br />

hwnba chini twidulnairokni vision<br />

eba nahormungrok le tongbaio,<br />

phiyaba a nahormung joratwino<br />

aitorma 8<br />

tangthani bo mungsa soi lamatwi<br />

tanglaimung nukjakya. Haikhe<br />

bahaikhe le a nahormungo sogwi<br />

mansinaiba? sogwi manglak. Ang<br />

sak sak twidulnaile wngjagwi<br />

tongjaktikha, tamokhe soi<br />

Aswk jora chwng twidulnai<br />

eba twidulmano twiwi kubangma<br />

kokno salaikha tei silaikha, phaidi<br />

haikhe tabuk chini Tripura hasteni<br />

chini dophani twidulnairokno twiwi<br />

silai nailaiyanw bohrok bwswk<br />

joratwi soi tei kubui twidulnai eba<br />

khe twidulmao khobjak. Chwng<br />

jotono sio chini hasteo chini<br />

dophao kwbangma chongjak<br />

leader eba twidulnai tongo<br />

hwnwi. Abo rajnitini (political),<br />

tongthar eba dormoni, swrwngnai<br />

bodolni, NGO ni, sebuk khwlainai<br />

rokni akorok.<br />

Puilano rajnitino (political)<br />

twiwino nailaigranw. Kubui kok<br />

sanathangkhe chini hasteo rajnitini<br />

twidulnai chongjak lekha-juka<br />

kwrwi kheno tongo. Phiyaba<br />

bohrok jotoda kukubui twidulnai<br />

wngna? abose wngkha kotor<br />

kok. Chwng twidulnairokno twiwi<br />

sakao sukrubwi salaimani koktwi<br />

thagwi tongbaikha. A nahormungno<br />

mukthang khwlaina<br />

Soi twidulnai hwnkhe<br />

bini sakbaithangni<br />

bagwiya, dopha eba<br />

luku hamkrai se bini<br />

puila nahormung<br />

wngna nangnai.<br />

Haikhese kukubui<br />

twidulnai wngwi<br />

mannai. ...<br />

Thansa tongwi manyani<br />

bagwino chini dophani<br />

phan belrwrwk wngwi<br />

tongsio.<br />

bagwile kaisa kaham planning<br />

eba kokchapmung kwrwi,<br />

mungsa soi dagimung kwrwi,<br />

khoroksa tei khoroksano manilaiya<br />

tei aboni bagwi samung<br />

twidulnaini tongmungle tongwise<br />

manliya hwnkhe bahai khele<br />

twidulnai wngwi mabkha ba?<br />

Abohaikhe soi twidulnai wngwi<br />

manya tei manglak.<br />

Leader eba twidulnai<br />

tumungno sakni bagwi puila<br />

uanswknai hwnkhe, bo soi<br />

twidulnai wngwi manya. Soi<br />

twidulnai hwnkhe bini sakbaithangni<br />

bagwiya, dopha eba luku<br />

hamkrai se bini puila nahormung<br />

wngna nangnai. Haikhese<br />

kukubui twidulnai wngwi mannai.<br />

Chini hasteni twidulnairokno naiwi<br />

naikhe nukjago bohrok puila sakni<br />

bagwi se ulose dopha eba<br />

lukuhamkrai. Abohai borokrokni<br />

uklogono kwbangkuk borokrok<br />

rwkthar laimanibo nukjakugo.<br />

Kubui kok sanathangkhe chini<br />

twidulnairokni tongmung<br />

chamungno nugwi joto borokrok<br />

romwi manlailiya sabo soi tei


KOTHOMA BOKHRI<br />

saboba soiya.<br />

Tangwi omhai wngkhna?<br />

Ao chwng kaham khe cherwi<br />

naikhe nugo chengphruni simino<br />

chini twidulnairok twidulthani<br />

chaya tongmani bagwino omohai<br />

wngmarok. Khukbai le dopha<br />

hamkraini kok twiwi lukurokno jai<br />

jai kheno sawi khwnarwkha,<br />

phiyaba kokbai simise wngsioba<br />

samungole abohai nukjakliya.<br />

Aboni bagwino chini dopharok<br />

amswk jwngjalo kwlaina<br />

nangsina. Abo simidiba tini chini<br />

twidulnai rokni chayani bagwi<br />

twidulnai rokni bisingobo<br />

pherlaimani ebakhe kok banglaimanibo<br />

nukjagwi tongo tei aboni<br />

loge logeno bodol yakarlawi tei<br />

kaisa kwtal bodol songchalaiwi<br />

tongmanibo nukjago. Omohai<br />

thansa tongwi manyani bagwino<br />

chini dophani phan belrwrwk<br />

wngwi tongsio.<br />

Rajniti bodolo simiya tamo<br />

hukumu bodol, swrwngnairokni<br />

bodol, swinairokni bodol eba<br />

tongthar bodol bebagonose<br />

pherlaimung nukjagwi tongo.<br />

Omohai wngmani bo twidulnairok<br />

chayani bagwino. Kubui kok sana<br />

thangkhe chini dophani twidulnairok<br />

sakbaithang twidulnai<br />

sabono hwn, abonose kaham khe<br />

sawi manyakhuna aboni bagwino<br />

bohrokni thani soi twidulmungni<br />

tongmung nukjakya. Phiyaba<br />

bohrok sak sakno twidulnaino<br />

wngjagwi tonglaio. Omono chini<br />

dophani bagwi swraimung.<br />

Khoroksa soi twidulnai wngna<br />

thangkha hwnkhe bini soi<br />

nahormung, sak bedokmung,<br />

borokrokno twidulnani, khatung<br />

rwnani, khaswrang rwnani tei<br />

imang phunuknani tei bini yakchu<br />

swnamwi kwlangnani aborok<br />

bebakno tongna nango. Phiyaba<br />

chini dophao tabuksak jora abohai<br />

khoroksaphano twidulnai bwskango<br />

phaikha hwnwi nukjakyakhu.<br />

Chwng hayung beremo rwgwi<br />

naikhe kwbangma bumung<br />

manyaphano, Mahatma Gandhi,<br />

aitorma 9<br />

Nelson Mandela, Adolf Hitler,<br />

Abraham Lincoln, Martin Luthar<br />

King Jr., General Mao, George<br />

Washington, Che Guevara, Netaji<br />

Subhash Chandra Bose akosongni<br />

mung khursawi mano. Bohrokni<br />

khoroksa khoroksani langmano<br />

twiwi poriwi naikhe bohrok<br />

kukubuino soi twidilnai hwnwi<br />

saimananw tei abo nangmanino.<br />

Paithago o kokno sanai chwng<br />

kukubui twidulnai wngna hwnkhe,<br />

baithangni bagwi uansukyawi<br />

dophani eba joto borokrokni<br />

bagwi soi nahormung, sak<br />

bedokmung, borokrokno twidulnani,<br />

khatung rwnani, khaswrang<br />

rwnani tei imang phunuknani tei<br />

bini yakchu swnamwi kwlangnani<br />

ma swrwnglaithai, hwnkhese<br />

chwngbo soi twidulnai wngwi<br />

mannai. Ani o swimani keboni<br />

bwkhano swbainani bagwiya,<br />

tamokhe chwng sak sakni<br />

chayarokno teiwaisa kahamkhe<br />

uanswkphirwi manthwng<br />

hwnwise swijao. Chaya chukyani<br />

bagwi nakarjabaidi,<br />

aswkno hambai.<br />

–Paul Debbarma


KOTHOMA BOKHRI<br />

aitorma 10<br />

BUISU TAI GORIA TER<br />

B<br />

isi<br />

kwtalno lamsokna bagwi<br />

sachwlang molni kokno<br />

belaikheno muito khwlaina nango.<br />

A molo kwchangmabo kisa misa<br />

nukjagwi tongkho. Buphanguaphang<br />

bwlai jori kwlaima tei<br />

uaisa – kwtalkhe bedak<br />

kupulungkhe bwlai kwkhwrang<br />

rotomsaka tei bubar barsakha,<br />

omo naikhe bolongjwk rignai<br />

yalwlwk kanwi naithothokkhe<br />

mwchang tongma haise wngsio.<br />

Nobar sip-sip khe dalbidal khumni<br />

bahai bai hayung mwchangwi<br />

toksa-tokmili pungkhurujak tei<br />

bumburaisa khapang udila chawi<br />

ayang-oiyang berengjak. Aphuru<br />

bedek Kungkila kuhu-kuhu khe<br />

khorang kwchangbai tangwi<br />

chanairokni khano tongthok rwo.<br />

O jorao kamini borokrok huk<br />

hogwi paijak. Huk sogwi hugo<br />

mai kaina bagwi bisi kwtalni uatwi<br />

sep-sepno naisinglai tonglaio.<br />

Hatal somlulu khanga tumsi hulai,<br />

rojom kosomlani sago salai tongo<br />

Checherma jaksa hukni kereng<br />

kothoma. Omohai tongthokma<br />

jorao chwngno teibo tongthokma<br />

rwna bagwi Goria Mwtai khatung<br />

khajai Buisu terni bisingtwi<br />

chwng bai malaina tei chwngno<br />

hamari rwna phaio.<br />

Buisu wngkha Tripura<br />

dophani mukumu-hukumu bai<br />

kwrwngjak tei manijak kaisa ter<br />

kotor. Omo bisi kwbangma<br />

swkangni simino eba chini<br />

dangaima-dangaipha, chingchungma-chingchungpha,<br />

daichungma-daichungpha<br />

songni<br />

amolni simi Buisu ter palaijagwi<br />

phaio. Oro sathai kwlaio 1512<br />

bisio Bubagra Dhanya Manikya<br />

Lusai Bubagrano Ha sekna bagwi<br />

“ Kirat” hani Thangnangsi<br />

amchaino yak rwkha. A amchaino<br />

yak rwthani Lusai Bubagra bai<br />

saktharwi choba khwlaina<br />

nangkha. Sal kwdwkma romwi<br />

choba wngma yagulo Bubagra<br />

Dhanya Manikya o chobao<br />

Halam eba Kuki Bubagrano<br />

mechenkha. Tripura hani sengkrakrok<br />

Kuki Bubagrani thani<br />

“Goroya” Mwtaino segwi tubui<br />

Rajakhor Rangamatio kiphilwi<br />

phailaikha. O choba wngma jorao<br />

Buisu ter wngwi tongo. Bubagra<br />

Dhanya Manikya sakhlaikha,<br />

Kuki Bubagrano chobao mechenma<br />

bagwi Raja Hani joto amchaio<br />

tongthok-chathok khlai kwplai<br />

wngma ter palaijaganw hwnwi.<br />

Choba wngwi tongma jorao Buisu<br />

terno hani joto amchaini borokrok<br />

tongthok-chathok khlai palaimanliya<br />

haini bagwi Goria<br />

Mwtaino twi-wi teisa Buisu<br />

palaijaknai hwnwi. Omo hai<br />

kheno Buisu ter tei Goria Mwtai<br />

halok kwrwngwi thansakhe<br />

palaijagwi phaio. Buisu terni<br />

saldokni yagulo kwplai wngma ter<br />

palaijakkha hwnwi Buisuni ulni<br />

salsini salno “Sena” hwnwibo<br />

palaijago. Keboba Buisu terno<br />

salsini romwi palaijago hwnwi<br />

salaio.<br />

Oro sathai kwlaio, Buisu<br />

wngkha Goria Mwtaino rwgwi<br />

songchajak Tripura dophani kaisa<br />

mukumu ter kotor. O ter Hindu<br />

tongkwthar bai manijak tei<br />

kwrwngjak. Oro Goria Mwtaino<br />

twi-wi rwchapmung, mwsamungni<br />

bisingtwi tongthok<br />

chathok khlai tonglaima nukjago.<br />

Aphuru Tripura dophani borokrok<br />

baithang kanmung-chumungni<br />

haparo haplai naithothok khe bisi<br />

kwtalno lamsogo. Bwrwi siklirok<br />

khe mare, nabuk tei chwla<br />

siklarok khe kiching, bayap khawi<br />

narwgo. Buisu bahaikhe Tripura<br />

dophani Mukumu-Hukumu bai<br />

kwrwngjak kaisa ter kotor<br />

wngwi palaijak tei Buisuni salo<br />

tamo tamo raidarokno manina<br />

nang, omono twi-wi kok kisaswk<br />

sukurubwi nailaiyanw.<br />

Buisuni puila salno “Hari<br />

Buisu” hwno. O salo nok, nokhla,<br />

nok gana gini, lama lamthai, kami<br />

daikung, kamirok sapsutra khwlai<br />

tongna nango. Kamini chwraikhonairok<br />

phung aisiri-siri thuma<br />

bachai khumulwngni motom<br />

khumbarrok kholwi tisao tai o<br />

khumbar bai naithok naithok khe<br />

khumtang subwi nokni doglam,<br />

tailam, Mwtainok sajoklaio.<br />

Nokni rih kwchamrok twio<br />

twlangwi rih bukhurubwi suwi<br />

rwo.<br />

Nokni joto manwirok - twk,<br />

gola, mairang, tharwk, lota,<br />

kabang (Rikhuturuk), rwsami,<br />

maiyan, thuyan, omo hai manwirok<br />

twi bai suwi satung phwrano.<br />

Bwrwirok rih-kabangni rignai,


KOTHOMA BOKHRI<br />

risa, ritorok tei podrepod bumulni<br />

takjak rih-chumrok kariwi nugul<br />

dangdal uao satung phwranlaio,<br />

sarik wngkhe teibo rih-chumrokno<br />

chap-chap khwlai tisao.<br />

“Hari Buisu” ni salo kamini<br />

chwrai-khonairok kwtal-kwtal rihchumlaio<br />

chemai (chempai),<br />

kaiselengo mai dawi kami berai<br />

berai mai sarwi rwlaio. Kami<br />

borokrok twima-twisao thangwi<br />

khum bogo tai mwtai rwlaio.<br />

Aphuru “kuchai twi” bai khorok<br />

suwi twi tukulaio. Paithago nogo<br />

“kawan twi” sarwi rwo. Omo<br />

kaisa Tripura dophani mukumuhukumu<br />

bai manijak kaisa raida.<br />

O raida tabuk phano kami<br />

amchaio tongnai Tripura dophani<br />

Hodao Tal, Sal, Athukiri hai<br />

chwngsai tongkho.<br />

Buisuni salni salno eba<br />

kwcharni salno “Buisuma” hwno<br />

. Buisumani salo Tripura dophani<br />

borokrok kwtal kwtal khe rihchum<br />

kanlaima tai chumlaima<br />

nukjago. Bwrwirok khe dophani<br />

rignai kanjak tei risa khajao<br />

berjak, khorogo sorjak; yago<br />

bangiri (mathia), kharu; yakungo<br />

bengki; khajuo surang, sangi;<br />

khunjuo uakhum, toya; kotogo<br />

chandrahar, rangbwtang, anchwlwi<br />

omo hai kanmanwi eba<br />

kanrwbairok naithokthok khe<br />

kanlaio. Nok brum-brum awang<br />

aitorma 11<br />

suklaina bagwi bwrwi siklirok<br />

dingi nogo kupulung. Bailing bai<br />

awangrok tengailaio. Aphuru<br />

chwla siklarok bwrwi siklasani<br />

khapang khumbar khokna bagwi<br />

dingi nok gana ginio berenglai<br />

tongma nukjago. Buisuni salnwisaltham<br />

swkango bwrwirok palpal<br />

khe bolong halongo ua kwlwi<br />

uana uasong tanlaio, twisa ganagini<br />

berai lairu, lai bwlai kholwi<br />

laidol dolwi horwi tubulaio. Dingio<br />

awang sukma yagulo a lairu, lai<br />

bwlairok bai awang bwthai<br />

(awang bangwi), khlaio. Uasongo<br />

dai awang pengo, awang belep<br />

thok eba uakpham bai sero. Omo<br />

karwibo mami songjak, mami<br />

pongjak, maisi songjak, siping tei<br />

mairukuno kwsap khe sugwi laru<br />

(Agini molni borokrok laduno laru<br />

hwno) swnamlaio. Nok brumbrum<br />

berai berai sikla-sikli,<br />

chwrai-khonai, bura-bwrwichukrok<br />

awang chalaio. Aphuru<br />

kami kami nogo nogo mami<br />

awangni tei biyal kwrwi, chawichawi<br />

chabaya. O salo nokni<br />

okra-chakrarokno belai kheno<br />

manijago. Kwtal kaijakma hik-sai<br />

kwnwi buma-bupha tai bwkwrabwkwrajwkni<br />

nogo beraina<br />

thango. Buma-Bupha tei<br />

bwkwra-bwkwrajwkno kwnwikhe<br />

gola bai twi tukurwo tai chuak<br />

botolsa rwwi khulumo. Omo<br />

karwibo takhuk okraroknobo<br />

khulumlaima nukjago. Buisumani<br />

salo kebo kok tatal saya, malmatarokbo<br />

butharya. Omo hai raidarok<br />

tabukni molo aswk manijakma<br />

nukjakliya, twrwk twrwk khe<br />

komorna nai tongo. Phiyaba kami<br />

amchairogo amo hai raidarok<br />

manijakma kisamisa nukjagwi<br />

tongkho.<br />

Buisuni paithak salno “Bisi<br />

Kwtal” eba atadak hwnwi<br />

sinijago. Bisi kwtalni jotono<br />

tongthok chathok khe tonglaima


KOTHOMA BOKHRI<br />

nukjago. Kebo samung humung<br />

tanglaiya. Aphuru tongthok chathokni<br />

lenglama jora. Nukhungni<br />

joto borokrok kami phataro<br />

beraima nukjakya. Aphuru<br />

nogono tongna nango. Nukhungni<br />

mwtai rwlaio. Nogo nogo uak,<br />

tok ratharwi chao. O salo<br />

gwnangsa bigrasa hwnwi kwrwi,<br />

jotono thansa. Nogo rijak<br />

malmatarokno mai-mui kwbang<br />

khe songwi charwo. Bisi kwtalni<br />

salo Goria Mwtaino twiwi nok<br />

brum-brum berai berai “kherbai”<br />

mwsao. Kami khungsa paikhe tei<br />

khungsa kamio thangwi mwsao.<br />

Mwsanai bodolo borok bangma<br />

khorok nwichinwi-nwichithamswk<br />

wnganw. Kherbai<br />

mwsamungni kai-nwichinwi tal<br />

tongo. kherbai bodol kamio phai<br />

mwsana bagwi mothani kisamisa<br />

raidarok manina nango. Kherbai<br />

bodol kamio hapna swkang kami<br />

daikungni simi kham tamwi<br />

rwchaplai phaina nango. Puilao<br />

Goria Mwtai romjak, bini ulo<br />

ochai, barua, tangswrai, daowa,<br />

Goria songsanai nokphang tei<br />

mwsanai rwchapnai bodolrok.<br />

Kham tamnai, kham kerenai,<br />

sumur subnai a bisingono tongo.<br />

Kamio habwi puilao kami phang<br />

eba “Roaja”ni nokhlao kherbai<br />

bodol mwsana nango. Aboni<br />

yagulo kami berai berai nok brum<br />

brum mwsalaio. Mwsamungni<br />

bisingo rwchapmungbo tongo.<br />

Kherbai bodolo risa kolok khe<br />

sorjak khoroksa Daowa tongo.<br />

Daowa puilao Goria rwchapmung<br />

rwchabo, mwsanairok bini<br />

khorangno yachagwi bodolsa khe<br />

rwchaplaio. Omo hai rwchapmungrok<br />

wngkha:<br />

Phaibaidi phaibaidi<br />

Goria mwsanai<br />

Kami kami berainai<br />

Nokbwi nokbwi mwsanai<br />

Goriani charairok,<br />

Goriani bwrwirok<br />

Lachi kiri ta wngdi<br />

Lachi kiri wngkhwlai<br />

Goriano manidi,Goriano<br />

khulumdi<br />

Oi re Goria,oi re Goria<br />

Ma chayani chwng phaya<br />

Ma nwngyani chwng phaiya<br />

Buisunise chwng phaio<br />

Khalinise chwng phaio<br />

Roajano asawi Goriase<br />

phaibole<br />

Hatung hawa rekewi<br />

Twibuk twisa basogwi<br />

Goriase phaibele<br />

Goriano manidi, Goriano<br />

khulumdi<br />

Maiba khulba barinai<br />

Rangchak ruphai nok<br />

pongnai<br />

Oi re Goria,oi re Goria<br />

Eho ho ho ho ho ho ho ho<br />

ho<br />

Kherbai mwsaphuru amo hai<br />

rwchapmungno karwibo<br />

podrepod kokthai kholwi “Kok<br />

phakwra” haikhai rwchaplaio.<br />

Abohai “Kokphakwra” wngkha:<br />

Thaichumu thaio thaio<br />

Doromai thaio thaio,<br />

Saka parani siklaroglai<br />

Kama naikhwlai khio,<br />

Huchung koreni muiya<br />

Huchung koreni muya,<br />

Chini parani chwlasa roklai<br />

Rignai roman chugya;<br />

Yagra naidi naidi<br />

Yaksi naidi naidi,<br />

Saka parani bwrwisarokno<br />

Motom subwi rwdi,<br />

Gati lamani holong<br />

Gati lamani holong,<br />

O parani bwrwisarokni<br />

Rinaise gulung gulung,<br />

Omo hai “Kokphakwra” sawi<br />

rwchapthani kisa-misa kokthai<br />

hamyarok nukjago. Omo hai<br />

kokthairokno sana nangma bagwi<br />

okra-chakrani thani nakarmung<br />

sanjao. Goria rwchapmungni<br />

aitorma 12<br />

kokthairok sirisitini simi mohaikhai<br />

rwchapjagwi phaimani.<br />

Phiya jorani yak romwi tabuk<br />

twrwk twrwk khe oma hai<br />

kokthairokno teibo khwnathothok<br />

khe kokthai swlaiwi rwchapjagwi<br />

tongo.<br />

Mwsai paima yagulo, kherbai<br />

bodolni Talrog mwsawi-rwchabwi<br />

phunukna nango. Omo hai<br />

mwsamungrok wngkha- Gobai<br />

mwsamung, Mwkhwra uaying<br />

kamani, Mwkhwra abuk<br />

chamani, Tokher barmani, Puisa<br />

uarmani, dailo kolwi mwsamani,<br />

Mayung ua phaimani, Harung<br />

mephukma (Gong) khuchumu<br />

chamani akorok. Gobai mwsana<br />

bagwi bwrwi khoroksa, chwla<br />

khoroksa tai joker khoroksa<br />

nango. Bwrwikhaibo khangra<br />

(twilanga) horjak, chwlakhaibo<br />

sati ulta hungjak. Borong<br />

khoroknwi kham, sumuini<br />

talbaikhai mwsalaiphuru O joker<br />

borokno phakwra khlaina nango.<br />

Omo haikhai Gobai mwsalaio.<br />

Mwkhwra abuk chamani khe<br />

khoroksa buma achukjak tai<br />

khoroknwi- khoroktham bwsarok<br />

mwsamungni bisingtwi bumani<br />

abukno chama haikhe phunukjago.<br />

Tokher barmani khe khoroknwi<br />

achuk rorom khe yakung<br />

tolao yak dawi yak bailik balik khe<br />

naharlai barlai mwsalaio.<br />

Amo hai dalbidal mwsamungrok<br />

mwsawi phunukma<br />

yagulo nokphang mai, khul, rang,<br />

mairung, toktwi, chuak kwthar<br />

riwi Goria mwtaini yakung subwi<br />

khulumwi rohoro. Keboba mwtai<br />

yachakmarok tongkhe uak, tok<br />

ratharwi mwtai yachakmungrok<br />

swrai swrai khe narwgo. Omo hai<br />

nok brum brum kherbai bodol<br />

Goria mwtaino twiwi<br />

mwsalaio.<br />

–Dharinjoy Tripura


DOPHANI KOK<br />

aitorma 13<br />

Thanai 03 March <strong>2018</strong> salo<br />

sakhlaijakmatwi Tripura<br />

Haphango BJP-IPFT achukma<br />

bisingtwi kolokma sal romwi<br />

Yaksi Bodolni sal habwi sal kwtal<br />

khlai kakha khatungmung kwtalni<br />

yapri semani bisingtwi.<br />

Thanai bisi nwichiba romwi<br />

Yaksi Bodol bai naikoljakthani<br />

Tipra dophani naimung sanmungrok<br />

kwbangma tongphano sabono<br />

saui hamno, saboni thani sanwi<br />

manno chapbwi manya khlai<br />

mamangse 1993 bisio achainai<br />

absa kwlwi khoroksa sikla sokna<br />

nangkha. Baithangni hao nograise<br />

nokphang wngwi kachrebwi<br />

tongmani haloktwi Tipra dophani<br />

mwkhang khamproma kokrok,<br />

abode salai hamsi!<br />

O nograirok chini laibuma,<br />

kok, hukumu tongmano swlai<br />

mankhaise muktwrwi kaham khlai<br />

thangjago. Mai ok supungwi<br />

chaui mano. Uarak-uarak khlai<br />

mwnwiwi manjago. Chwng<br />

khaiba kok manya, kok thaisabo<br />

paliya. Bwkha simino dulaiwi<br />

pekhaktwi-pekhatwi. O<br />

pekhakmungno <strong>2018</strong> Tripura<br />

Kerongchapnok Chongbario<br />

yaphang phuisaui khitarwi<br />

rohorkha Yaksi Bodol mungni<br />

sothaino. Tabukse hama hokhlai<br />

mansio kaham khlai!<br />

Khasrangwi, tabukle Tipra<br />

dophani mwkhang chwngsanani<br />

samungrok tangjaksiuanw uansugwi<br />

Tripura Hasteni Chapphang<br />

Okra Yakchu Korta Jishnu<br />

Debbarmani thani thanai 27<br />

March <strong>2018</strong> salni phung damchar<br />

jorao bini nogo thangwi<br />

MOVEMENT FOR KOK-<br />

BOROKni naimungrokno<br />

yapharjao.<br />

Puilano Agartala Birkhungkholano<br />

Bugra Bir Bikram<br />

Kishore Manikya Bahadur<br />

Debbarmani mung pharmani<br />

bagwi BJP-IPFT hapahangno<br />

hambai yapharjao.<br />

Teibo hambai yapharjao<br />

kainwi Indian Reserve Battalion<br />

khlaina kokchapmani bagwi.<br />

Phiyaba aboni mung Tipra<br />

Reserve Battalion pharnani<br />

wngthung.<br />

MFK adongrok kolokma<br />

bisi romwi naimani sanmungrok<br />

wngkha ahai:<br />

1. 1960 bai 1970 bisio<br />

Revenue tei Settlement bedek bai<br />

Agartala Municipality-o Bugra<br />

Jujarupha bai 590 AD bisio<br />

chengjakmani Tipra Biskhongno<br />

taklaini simino sitokjakthung.<br />

2. Aboni logi-logi Tipra<br />

Bisikhongni Bisi Kwtal sal 01<br />

Talhing eba 22 December salo


DOPHANI KOK<br />

taklaino Tripura haphangni<br />

duamung sakhlaijakthung.<br />

3. Kokborok sanairokni<br />

songdok hoda; 1. Tripuri/Tripura/<br />

Tipperah, 2. Reang, 3. Jamatia,<br />

4. Halam, 5. Noatia tei 6. Uchoi<br />

bohrokno songsa dopha<br />

sakhlaijakthung.<br />

4. Chini Ujjayanta Nuyungmani<br />

State Museumno seui abono<br />

tei kaisa bedek khlaijakthung.<br />

7. Tabuk Hastepha Tongthaio<br />

Bugra Birendra Kishore Manikya<br />

Debbarmani mungwi Kokborok<br />

Academy khlaijakthung.<br />

8. Tripurao phwrwngjakma<br />

bijaprogo Tipra bugrarokni<br />

laibumano saimanrina bagwi<br />

sitokjakthung.<br />

9. 2017 bisio ICSE boardo<br />

aitorma 14<br />

daktino Kokborok Phwrwngnai<br />

naharthani TET, NET, SLET<br />

holoso khlaijakthung. Twmale<br />

hinba Kokborok obono puila<br />

chengjakmaniba.<br />

11. IAS, IPS, IFS ahai All India<br />

Cadre Service amjokmungrogo<br />

Kokborok tonijakthung.<br />

12. Kokborok bai Honours tei<br />

B. Ed. daktino chengjakthung.<br />

Ujjayanta Palace Museum<br />

khlaijakthung. Tei aro chini Tipra<br />

bugrarokni mangthong simino<br />

tonijakthung.<br />

5. 1841 bisini simi 177 bisi<br />

romwi swiwi phailaijak Roman<br />

Scriptni Kokborok Alphabet bai<br />

Elembakni Remchar raidao<br />

khopjakthung. Twmale hinba,<br />

Pabitra Sarkar Commissiono<br />

Kokborok Alphabet bai Kokborok<br />

swinani muchungmung rao<br />

70.30% nukjakkha.<br />

6. Kokborokni juda bedek<br />

khlaijakthung. Aboni logi-logi<br />

kubuni borok bangthaya kokrokni<br />

Kokborok chengjakna tongmani<br />

kaisa Nukjakya Phansitra obono<br />

kasomanino kakhrubwi 2019<br />

bisini simino Kokborok<br />

phwrwngna chengjakthung. Tei<br />

CBSE boardobo Kokborok<br />

chengnani lama tanjakthung.<br />

10. 1995 bai 2012 bisio khung<br />

brwichi rwngnok tei khung<br />

nwichinwi rwngkhungo Kokborok<br />

chengjakphano Kokborok<br />

Phwrwngnai naharjakyani bagwi<br />

Kokborok chengjakmani kokmangse<br />

kwrwi wngwi tongkha.<br />

Kokborok phwrwngthani kebengmung<br />

kwrwi khlaina bagwi<br />

Twmale hinba Kokborok bai MA<br />

chengjagwi paikha.<br />

13. Khung nwichibrwi kwtal<br />

Ekolobyo rwngnok khobwi joto<br />

rwngnogono Kokborok kangsa<br />

tonijakthung.<br />

14. Sai sai mung swlaijakmani<br />

bisingo khamao sajakrokno<br />

daktino mung pharjakphithung.<br />

i. Bir Chandra State Central<br />

Library-no Bugra Bir Chandra<br />

State Central Library;<br />

ii. Vivekanda Stadium-no<br />

Astabol Ground;<br />

iii. IGM Hospital-no Bugra<br />

Radha Kishore Manikya


DOPHANI KOK<br />

Memorial Hospital;<br />

iv. Udaipurni baikhrupjak<br />

bugranokno Nuyungma Palace<br />

snamjakphithung;<br />

v. Khowaini Kalyanpur<br />

Rwngnokno Ramkumar Thakur<br />

Rwngnok;<br />

vi. Unakoti-no Subraikhung;<br />

vii. Chobimura-no Chakrakma<br />

Mwtai akorok.<br />

15. Schedule Tribes<br />

kokthairokni kokuanjwi Topsoli<br />

Upojati wngwi manya. Obono<br />

Topsili Jati mahinnai.<br />

16. TTAADC-no twiwi<br />

MFKni kwbangma uansukmung<br />

tongo. Chini naimungrok wngkha:<br />

i. North-East haste-rogo<br />

Autonomous Council khajakmani<br />

aborok jotono bohrokni dophani<br />

mungwino mung pharjago. Kwpal<br />

hamya chini ojamarokni nukchal<br />

uansukmung kwrwini bagwi chini<br />

khai pharjakka Tripura Tribal<br />

Areas hinwi. O TTAADC-ni<br />

mung Tipra Autonomous Council<br />

pharjakthung;<br />

ii. TTAADC-ni rwng raida<br />

CBSE bai gwdalwi English<br />

medium khlaijakthung tei Roman<br />

Scriptni Kokborok Alphabet bai<br />

Kokborok bijap kangsa tongthung<br />

tei Hindibo kangsa tonijakthung;<br />

iii. Tribal Folk Music Collegeni<br />

mung Tipra Folk Music College<br />

aitorma 15<br />

pharjakthung; iv. Tipra hukumuno<br />

hamsasa-chwngsasa khlaina<br />

bagwi khungsa kwtalkuk Studio<br />

Khumulwngo khlaijakthung;<br />

v. TTAADC amchaio AIIMS<br />

ahai sakhamnok khlaijakthung.<br />

Abo TTAADC headquartero<br />

wngyakhai Jampuijala eba<br />

Burakha amchaio khlaijakthung;<br />

vi. TTAADC-no twiwi MFKni<br />

paithak naimung wngkha<br />

Khumulwngno Mungia Kamio<br />

sejakthung.<br />

17. Tipra Hukumuno<br />

chwngsasa khlaina bagwi<br />

NEZCC ahai bedego MFKni<br />

khoroksa adong chongjakthung.<br />

MOVEMENT FOR KOK-<br />

BOROKni o naimungrokno<br />

Chapphang Okra Yakchu Korta<br />

Jishnu Debbarma belaino<br />

chajakkha tei daktino samung<br />

tangjaknai hinwi sakhlaikha.<br />

Chwng tabuk jotono naisingwi<br />

tonglainai Tipra dopha hamsathani<br />

chasathani MFKni naimungno<br />

bwswk dakti samung tangjakno.<br />

Oboni bagwi jotono chubana<br />

nangnai janija<br />

uansukmung kaham<br />

bai.<br />

–Binoy Debbarma


KOTHOMA BWSA<br />

aitorma 16<br />

CHINI HA AMANI THINANG<br />

L<br />

aibuma rwgwi naikhe nugo<br />

bugrarokbai naikoljak<br />

haktorokni bere Japanni<br />

Monarchyno hayungni kolokkuk<br />

romwi bugrarokbai naikoljak ha<br />

tei Japanni yagulono wngkha<br />

chini Tripura hani achukthai.<br />

Phiyaba 1947 bisio chini paithak<br />

bubagra Maharaja Bir Bikram<br />

Kishore Manikya Deb Barman<br />

thwimani yagulo bini bwsajwla<br />

Kirit Bikram Kishore Manikya<br />

Deb Barman habubagra wngnani<br />

omor kasukyani bagwi bini buma<br />

Maharani Kanchan Prabha<br />

Devino regent (okra) chongwi<br />

ha naikolnani barja bokjago.<br />

Phiyaba aswk dwgwi manliya,<br />

kwbangma chukili tei kubun<br />

dophani singkwlwkjakma tei<br />

Bharot haktorni koimungbai 1949<br />

bisini October talni salchiba (15th<br />

August) bisingono Maharani<br />

Kanchan Prabha Devi bai<br />

Bharot sorkarni bising Merger<br />

Agreement bwlai rigmari (soi)<br />

khwlailaimani bisingtwi Tripura ha<br />

Bharot haktorobai gwdalnani<br />

nangkha tei aboni loge logeno<br />

chini hani bisi thamsai barani<br />

(3500 years) swlaibo kwbang<br />

romwi bubagrarokbai naikoljagwi<br />

tongmani molbo paiwi thango.<br />

Tripura haste Bharot haktorbai<br />

merge khwlaimani yagulono chini<br />

dopharokni birmanbo bangwi<br />

phairwrwgo. Tamoni hwnba<br />

aphruni simino twrwk twrwk<br />

chini laibumano sokomornani,<br />

manthai seplenani tei ha seknani<br />

samung chengjago. Chwng<br />

kwbang borokrokno saimano<br />

chini paithak bubagra Maharaja<br />

Bir Bikram Kishore Manikya<br />

Deb Barman kwthang tongphru<br />

(1931 bisio) Tripuri dopharok<br />

thinango jwngjalo phano kwlaiwimano<br />

hwnwi uaswgwi ‘Poncho<br />

Tripurirokni’ bagwi Khowai<br />

amchoini Kalyanpur tei<br />

Kailashahar amchoio chisa<br />

rasai (11 lakhs drun) swk ha<br />

khatiwi kwlangmani kokno.<br />

Phiyaba a khatijak ha tabuk tode<br />

tongkho abono twiwi khorok<br />

bwswk sawiman abo le siliya.<br />

A khatijak ha tabuk tei<br />

kwrwikha. 1971 bisio Salka bai<br />

Salthang-Pakistan eba Banladesh<br />

bai Pakistanni (Hindu bai<br />

Muslim) bisingo choba nanglaiphru<br />

Bangladeshni khorok Chisa<br />

rasaini (11 lakhs) swlaibo kwbang<br />

uanjwi hindurok chini hasteo<br />

kharwi phaibakha. A phainai-


KOTHOMA BWSA<br />

rokno choba paiwi kwchang<br />

kwchang wngphru kiphilwi<br />

twlangnai hwnwi chini haktorni<br />

aphruni montri bokhorok Smt.<br />

Indra Gandhi bai Bangladeshni<br />

Father of the nation Md. Sekh<br />

Majibur Rahomanni bisingo<br />

kaisa gosimung bwlaio soi<br />

khwlailaikha. A gosimungno<br />

Indra-Mujib Chukti hwnwi<br />

chwng sawi mano. Phiyaba<br />

choba paiwi yoksamani sal<br />

(Freedom) manmani yagulophano<br />

kiphilrwi twlangjaklia. Tamoni<br />

hwnba borokno chini hasteo<br />

tongthai riwi Bharot hani citizen<br />

ma khwlainai hwnwi kaisa<br />

rajnoitik eba political bodol ha<br />

kwrwino ha marwnai, tongthai<br />

kwrwino nongthai marwnai<br />

hwnwi a jorao andulon khwlailaikha.<br />

Bharot haktorni aphuruni<br />

Home Minister Sardar Ballab<br />

Bhai Patel Tripura hasteo<br />

bohrokno baknani bagwi ha<br />

kwrwi hwnwi sakhe a rajnoitik<br />

bodolni adongrok chini bubagra<br />

khatiwi kwlangmani a hano<br />

phunugwi rwo. Aboni yagulono<br />

Poncho Tripurirokni bagwi<br />

khatijak ha Banladeshni phainai<br />

refuge rokno bagwi rwjago.<br />

Aphuru chini borokrokbo ha<br />

kwrwino ha marwnai, tongthai<br />

kwrwino tongthai marwnai<br />

hwnwi chirikhogwi sanlaikha,<br />

phiyaba khorok bwswk mankhna?<br />

Abo haikheno puila chini ha<br />

kwmakha.<br />

Chwng jotono Raima-sormani<br />

(Saimani) kothomano saimanbaio.<br />

Gandachhara Sub-Divisionni a<br />

Raima- Sormani twi rwkungni ha<br />

panthor (tabuk abono Raima<br />

Velley hwnwi sinijago) wngkha<br />

chini hasteni mai-khul, muikwthwng,<br />

thaikwthwng hamkuknai<br />

eba pholinai ha. Phiyaba chini<br />

Tripura hasteo phirang (Electric)<br />

swnamnani bagwi Dumbur<br />

Hydel Power Project achukrwphruo<br />

a kahamkuk hanono haste<br />

sorkarbo mokol thaikha. Chini<br />

dophani sijak nukjakrok borokrok<br />

khaduma tei andulon khwlai<br />

aitorma 17<br />

phano paithak jora kasuwi manlailiya.<br />

Raima- Sorma twisano thewi<br />

aro phirang swnamjakkha tei<br />

aboni bagwi chini dophani khorok<br />

brwichi saini (40,000) swlaibo<br />

kwbang borokrok nok-huk<br />

yakarwi ma thangbaikha. Tei<br />

khwnamani twikhe thangnani<br />

soiya borokroknokhe police<br />

sengkrakbai, mayungbai khese<br />

nok swbaiwi kutulrwi khaphun.<br />

Aswk borokrokno kutulrwi<br />

rohormani yagulo je borokrokni<br />

kagojo tongo borokno simi ah<br />

romwi chathwng hwnwi chei tei<br />

bini loge musuk masa-maknwi<br />

bagwi rwkha tei kagojo kwrwi<br />

roknokheba mairung sernwi<br />

sertham baino manthai rwjakha<br />

mungwi rwya hwnjakya drop ha<br />

kwmajaknai rokni yago yapharwi<br />

rwjakkha. Abo haikhe aswk maikhul<br />

biyal kwrwikhe tongthothok<br />

chathothokkhe tongbaimanise<br />

paithago le ha kwmawi Tripurani<br />

pisa piring jagao tei baksaba<br />

Mizoram, Assam rogo thaigwise<br />

tongthai naituklaiwi birman<br />

nangwi matongwi baikha. Abo<br />

bwswkse chini dophani bagwi<br />

kha khammani kok. Chwng baksa<br />

ba aborokno pogwise thangbai<br />

khwna. A salni kokrokno pogwi<br />

mannani kokya. Tabuk phano<br />

kwbangma borokrok kwthang


KOTHOMA BWSA<br />

tongbaikhu, swngwi naidi a<br />

birmanni kokno haikhe tinibo<br />

bohrokni mokolo mwktwi<br />

nuganw. Tabuk khe twi bangliyani<br />

bagwi aro phirang swnamnani<br />

tugwi thangmabai a jagano<br />

borokrok thangwi picnic eba<br />

beraiwi naiwi manatwi tei aboni<br />

loge rangbo ajiwi mana bagwi<br />

rang khok brwichi rwjak<br />

swbaiwise aro Tourist Place eba<br />

beraikhri khwlainani bagwi<br />

khorok bwswkno sorkar nangmaniswk<br />

manthai rwkha hwnwi<br />

khwnakha? Riya hwnjakya dorop<br />

rwkha aswkno, abono karwi tei<br />

mungsa rwjakya. Abo haikhe bisi<br />

brum brum chini borokrokni ha<br />

sekjagwi, nukhung kwmawi<br />

tongo. Tamokhe amswk wngwi<br />

tongmani yagulobo chini dopharok<br />

thang wngyani bai abono<br />

kasunani bagwi mungsabo khwlai<br />

manlailiya.<br />

chengwi rwjak kha.<br />

Abo simiya Sadar (tabuk<br />

Jirania) Sub-Divisionni Ramchandra<br />

Nagar obo phirang<br />

swnamnani bagwi NEEPCO<br />

Companyno ha bagwi rwjakha.<br />

Aronibo chini dophani kwbangma<br />

nukhung ha yakarwi ma<br />

thangbaikha. Abono karwibo<br />

Military Head Quarter, Central<br />

eba state ni tangnok tangnani,<br />

bolongni malmata toninani eba<br />

Khatimung khwlainani bagwi<br />

Wild Life Sanctuary swnamnani<br />

bagwibo chini borokrokni tongthai<br />

hanono tabuk phano segwi<br />

tongmani nukjago. Abo haikheno<br />

Baramura Eco-Park, Trishna,<br />

Gumati, Rua Wild Life Sanctuaryrok<br />

swnamjakkha tei aboni<br />

bagwi nukhung kwbangma<br />

bohrokni ha yakarwi mathangbaikha.<br />

Phiyaba aboni bagwi<br />

Aswk bai simi thakyakhu,<br />

tabuk phano je tongwi tongkhu<br />

abonono bahaikhe seknai aboni<br />

bagwibo lama swnamwi paikha.<br />

Tamoni hwnba sal kisa swnkang<br />

haste sarkar Assembly o Tripura<br />

Land Revenue and Land<br />

Reform Act 1960ni philchi<br />

swlaimung bill (10th Amendment<br />

bill) tubukha. Abillo agi tongmarokno<br />

swlaiwi nukhung thwgwi<br />

bwswk jaga eba ha toniwi mannai<br />

aborokno twiwi kwtalkhe kerong<br />

swnamphinani bagwi swrai swrai<br />

khe kerongnogo (Assembly) bill<br />

tubukha. Abo belaino kirmasingsa<br />

bill. A bill tumungno gosiwi<br />

najakhe ( pass) Tripurao chini<br />

dopharok bo halogo sogwino abo<br />

chwngno snamnai sa simise sai<br />

mansinai.<br />

Tabuk o Tripura Land<br />

Revenue and Land Reform Act<br />

aitorma 18<br />

1960 tamo abonose kisa rwgwi<br />

manailaigranai. Chini Tripura<br />

haste Bharot haktorbai merge<br />

khwlaimani yagulo 1960 bisio<br />

puila Tripura Land Revenue<br />

and Land Reform Act eba<br />

kerong swnamjago. 1960 bisio<br />

kerong swnammani yagulo<br />

tabuksak joratwi philchuku ( 9<br />

times) a kerongno Amendment<br />

khwlaijakkha. Phaidi haikhe<br />

paithakni eba philchuku amendment<br />

o bahaikhe kerong khajakkha<br />

abono twiwi kisa silaigranai.<br />

Aro nukjakkha kaisa nukhung eba<br />

khoroksa brorok 37.5 kani ha bini<br />

mungwi toniwi mannai hwnwi<br />

kerongo swrai swrai khe sajak<br />

tongo. Abono karwibo borok<br />

khoroknwini simi khorokba<br />

tongnai nukhungrokkhe 75 kani<br />

ha tonowi mannai tei khorokbani<br />

swlai bangkhe khorok thwgwi<br />

3.75 kani ha teibo kwbang toniwi<br />

mannai. Phiyaba tabuk kwtal<br />

kerong swnamnani bagwi<br />

Assemblyo je bill tubukha aro<br />

belaikheno slaimung tubujakkha.


KOTHOMA BWSA<br />

A bill pass wngkhe chini dophani<br />

bagwi belaikhe hamya wngnai.<br />

Tamoni hwnba aro sajak kha<br />

agini kerongo tongmani hai kaisa<br />

nukhung eba khoroksa borok tei<br />

37.5 kani ha bini mungwi toniwi<br />

manglak, khoroknwi ni nukhung<br />

hwnkhe 12.5 kani simise<br />

baithangni mungwi toniwi<br />

mansinai tei khorokba hwnkheba<br />

25 kani. Khorokbani kwbang<br />

hwnkhe khorok thwgwi tei 3.75<br />

kani khe toniwi mannai.<br />

Nukhungo jeswk phano borok<br />

bangthwng 45 kanini kwbang ha<br />

kebo toniwi manglak. Abo simiya<br />

agini kerongo kanisa nal eba<br />

lunga khetoni morokmung (swk)<br />

kaniktham hathaibai baksa<br />

tongmani, abonobo tabuk kwtal<br />

kerong slaiwi nal, lunga, hathai<br />

bebaknono baksa khwlainani kok<br />

sajakkha. Tumungno kwtal<br />

kerongni bill pass wngkhe nal,<br />

lunga, hathai baksa wngwi<br />

thangsinai. Abo bwswkse chayani<br />

kok haiya da?<br />

Chwng jotono saimano swngsarni<br />

joto borokrokni langmao<br />

chathai, ri-chum tei tongthai a<br />

kaithamnono puilani nangmani<br />

doro manwi hwnwi. Tamokhe<br />

tabukni o kwtal molo abono<br />

karwibo lekha kwrwng wngnani<br />

tei jorabai gothogwi tongwi<br />

mannani bagwibo kwbangma<br />

swrwngmungrok swrwngnani<br />

nango. Phiyaba a chathai, richum,<br />

tongthai, lekha swrwngna<br />

akorokni bagwi nango rang puisa.<br />

A rang chwng keboba sorkarni<br />

sebuk khwlaiwi,<br />

keboba buphangwaphang,<br />

rubber<br />

kaiwi, baksaba<br />

hukba haba tei<br />

bania khwlaiwi,<br />

podrepot malmata<br />

choroi khlaiwi, tei<br />

abono karwibo<br />

kwbangma lamatwi<br />

ajilaimani<br />

nukjago.<br />

Chwng jotono saimanbaio<br />

chini Bharot haktor wngkha<br />

hukba haba khwlainairokni ha<br />

hwnwi sinijago tei a haba hukba<br />

khwlaiwi ajimani bisingtwno<br />

nukhungni nangmarokno<br />

(Chathai, ri-chum, bwsa<br />

bwtwirokno lekha porirwna,<br />

tongthai swnamna, sak naijakna<br />

arorok) supungo. Tripura hasteni<br />

borokrokbo sorkarni sebuk sep<br />

bangthayani bagwi haba hukba<br />

khwlaiwino nukhung hamkhwraini<br />

samung khwlailaio.<br />

Tripura haste o tumungno<br />

abohaikhe kerong swnamjakkha<br />

hwnkhe chini dopharok belai khe<br />

birmano kwlai bainai. Tamoni<br />

hwnba sorkarni sebuk manya<br />

phano ha tongmani bagwi, keboba<br />

buphang-waphang, rubber kaiwi,<br />

baksaba hukba-haba tei podrepot<br />

malmata choroi khwlaiwino rang<br />

puisa ajilaiwi tonglai. Aboni bere<br />

rubberno wngkha tabukni o jorao<br />

ajinani bagwi kahamkuk lama<br />

wngwi tongo tei nubo nukjago<br />

sorkarni sebuk manya phano<br />

rubber bwtwi phalwino chini<br />

borokrok twrwk twrwk gwnang<br />

wngwi tonglaiokha. Keboni 15<br />

kani, keboniba 50, 60, 70, 100 kani<br />

tei baksaba teibo kwbang gwnano<br />

tongo. Tabukni kwtal kerongni bill<br />

pass wngkheno kerong rwgwi<br />

aitorma 19<br />

nini je manthai kwlaimani abo<br />

simise nwng mansinai tei bebakno<br />

sorkar segwi naharsinai. Abo<br />

chini ADC amchoio tongnairokni<br />

bagwi bwswkse kirimasingsani<br />

kok. Tamoni hwnba Tripura<br />

hasteo jeswk rubberlwng tongo<br />

aboni bere ra o chukuchi chukuno<br />

chini borokrokni. Tamoni hwnba<br />

ADCni phataro rubber kainani<br />

bagwi aswk ha kwrwi haino<br />

bwle? Tei o ha segwi twlangwi<br />

sabono le rwnai abo le kerongo<br />

sajak da tong? Kwrwi? Sorkar<br />

namani yagulo manthai rwnani<br />

(khoti puron) kok sajakthani<br />

nukjakkha tabukni o jorao tumung<br />

kanisa hani morokmung khokba<br />

rasai (5 lakhs) hwnkhe nwng<br />

mannai khok chisai ni simi khok<br />

chiba sai swk. Haikhe uanswgwi<br />

naisidi tomo khwlainai? O kerong<br />

kasunani kasuya chini yagono,<br />

tumung chwng o kerongno<br />

chajakkhe bill pass wngsinai,<br />

phiyaba chajakyakhe chwng<br />

khaduma phunuklaiwi abono<br />

kasuwi mannai. Tamokhe o<br />

kerongni bill pass wngkhe chini<br />

dopharok komornano karwi tei<br />

mungsa lama kwrwi, bebak<br />

sokomorwi khijakbainai. Haikhe<br />

paithago ang kha khlaio chwng<br />

jotono o kerongni bill pass wngya<br />

sanino kasunani bagwi saktharlaiyanw<br />

hwnwi. Swithani chaya<br />

tongmarokni bagwi<br />

nakarjadi. Aswkno<br />

hambai.<br />

–Khirode Debbarma


POKYATWI<br />

2013 bisini December talni<br />

salba salni (5 th December 2013)<br />

horo, South Africani kwcham<br />

haktorpha Nelson Mandela<br />

thwjao. Boh thwma bagwi South<br />

Africani borokrok ‘chwng ma<br />

pha kwrwi wngkha’ hwnwi kha<br />

khamjakbaikha tei kaplaikha.<br />

Hayungni bororokbo kha<br />

khamjakbaikha. O borok kotorni<br />

mwkhang kisa nairwkna bagwi<br />

hayungni juda juda borok kotor rok<br />

Pritalia o thanglaikha.<br />

Ao! Nelson Mandela soi soino<br />

haktorni bagwi bupha haikhe<br />

samung tangwi thangkha. Bini<br />

samung kotor tangmarokno<br />

sabaiya tei swibaiya. Haiphano<br />

chwng kisaswk phano bini langma<br />

tongphruni samungrokno sina<br />

nailaiyanw. Tamoni hwnba bini<br />

samung kotor tanglangmarok ha<br />

no hamjagwi samung tangthani<br />

belaikhe khatung rwanw hwnwi<br />

kha khlai mansugu. Bisi nwichisni<br />

romwi 466/64 No. along nogo<br />

tongmani hayung-ni jotonislai<br />

mung gwnang ojama. South<br />

Africani haphang a jora bohno<br />

belaikhe sakmang twi satokkha.<br />

Along nogo tongtwtwi-no, boh<br />

haktorni borokrokno satoknai<br />

haphangni aroni yoknani<br />

khatungrwkha. Bini dophano<br />

Nelson Mandela<br />

hamjagwi, dophano phiyokna<br />

bagwi choba khwlai tongmani<br />

hayungni yaphang buchuk<br />

lilakkha. Ulo hayung haktor rokni<br />

borokrok Nelson Mandelano,<br />

phiyok di hwnwi South Africani<br />

haphangno hwnlaikha. Aboni<br />

bagwi haphang bohno phiyogwi<br />

ma rwkha. Aboni ulono Nelson<br />

Mandela South Africani puila<br />

kosom sakurni haktorpha<br />

chongjakkha.<br />

Hayungni kwbangma ha ono,<br />

sakni borokrokno, dophano<br />

hamjagwi baithangni tongthok<br />

chathokno naiyawi, satok jagwi<br />

tongnairokno phiyokna bagwi<br />

langma tongsak choba khwlailangnai<br />

borokrokni bisingni<br />

laibumao, sal haikhe chwngwi<br />

tongnai Nelson Mandelani<br />

bumung. Nelson Mandela<br />

wngkha chobani bagwi khatung<br />

rwnai rwngthoma kaisa.<br />

Hayungo obohaikhe borokrokni<br />

sakao kusupmung satokmung<br />

jephru phaio, aphru Nelson<br />

Mandela hai kotor ojamano<br />

nangmani nukjagu. Borokrok<br />

satok jagwi tongphru, kusup jagwi<br />

tongphru satoknai haphangno<br />

kebengwi Nelson Mandelani<br />

choba khwlaimano mwito khwlai<br />

rwo.<br />

Nelson Mandelani choba<br />

tongmani sakur kuphur tei<br />

kosom sakurno twi.<br />

Nelson Mandela alongo<br />

tongphru bohno belaikhe<br />

lachirwjakha, bujakha. Bono simi<br />

satokliya, bini bihik bwsa tei<br />

kiching roknobo sengkrakrok<br />

(police) satokna yakarliya.<br />

Sengkrakrok (police) Mandelani<br />

bihikno swihaikhe bisi bisi romwi<br />

rutukha. Bihikno sebukni tikhlai<br />

rwmabai belai biyalo kwlaina<br />

aitorma 20<br />

nangkha Nelson Mandelani<br />

nukhung. Phiya along nokni<br />

yokma ulo bo satoknai sakur<br />

kuphur rokno jolijakliya, nakarma<br />

phunukha. Boh hai ojama<br />

hayungo nukthayano hwnwi<br />

mano.<br />

Nelson Mandela kwthang<br />

langma tongmao, bisi kusung<br />

thamni kwbang alongnok bisingo<br />

ma katikha. Aphru bini buma,<br />

bwsala tei bini khani sandairok<br />

thwima bagwi bini kha belai<br />

khamjakha. Kha khamjakgwi<br />

mwnak hor laio, hor phaio tei<br />

thuya katikha. Bini kha<br />

khamjakmano, khaono chobwi<br />

siring siring soikha Mandela.<br />

Tamokhe boh saimano bini hani<br />

borokrokno phiyokna bagwi boh<br />

kha kwrak wngna nangnai. Abo<br />

simiya, boh uansuk mankha bebak<br />

borokno bini nukhungnino borok<br />

hwnwi.<br />

Kubuino Nelson Mendela<br />

haktorni buphano. Boh along<br />

nogo tongphru koktwma bwlai tei<br />

T.V o bini mangpli phunukthani<br />

manakhwlaijak tongmani. Bini<br />

mungbo kebophano ma khuya.<br />

Haphang borokni bukhukni simi<br />

Nelson Mendelani bumungno<br />

huna naimani, phiyaba borokni<br />

bwkha bisingni hamjakmani aroni<br />

Nelson Mandelani bumungno hui<br />

manliya.<br />

Nelson Mandela achainani bisi<br />

kwbangma swkangno Europeni


POKYATWI<br />

kwbangma sakur kuphur borokrok<br />

South Africa o phainani<br />

chengkha. Aboni swkang South<br />

Africao sakur kosom borokrok<br />

simi se tongmani. Mai khul<br />

kaimani bisingtwi tei malmata<br />

rimani bisingtwi bohrok chalai<br />

nwnglaikhe nukhung khalai<br />

tonglaio.<br />

Phiya South Africani ha tolao<br />

eba ha bisingo kwbangma thok<br />

tongmani, abono aroni borokrok<br />

saimanya. Aroni borokrok kisa<br />

ajima baino kwchang kwchangkhe<br />

tongbaio Bohrok belaikheno<br />

kha kosong borokmang.<br />

Puila Dutch dophani borokrok<br />

South Africao phaio. Holand<br />

haktorni phainai bohrokni ojama<br />

tongmani Jan Van Riebeeck. Bini<br />

logi khorok chukuchi sebuk tongo.<br />

Bohrok jotono Dutch East India<br />

companyni sebukrok. 1652 bisi<br />

April talni saldok salo (6 April<br />

1652) Jan Van Riebeeck puila<br />

South Africao phaio. South<br />

Africani hapung hathai tei<br />

kwkhrang awar nugwi belai<br />

naithokjakha. Aboni logi aroni<br />

borokrok nograi rokno aswk<br />

khabai lamsokma tei bohrokni kha<br />

kwchang, kha kosong tongmungno<br />

Dutch borokrok kha phurjakha.<br />

Phiyaba bohrokni o halok<br />

kaham kwbang sal tongliya. Silai<br />

patham eba rangni phanbai<br />

Africani borokrokno mechenna<br />

chengkha. Jora kisani bisingno,<br />

Dutchrok South Africao nok huk<br />

tangwi tongbaikha. Bohrokni<br />

kahamni bagwi kerong tei<br />

raidarok swnamwi African rokno<br />

satok pitok khlaina chenglaikha.<br />

A joraono, tongthai naphainairok<br />

African rokno nogo seleng<br />

khatinani kerong chengwi rwo tei<br />

joto tongthai naphainairok<br />

khoroksakhe Africanno seleng<br />

nanani phan mankha.<br />

South Africao puila phaima<br />

thaino bohrok ‘Cape Town’<br />

hwnwi mung rwkha. Tongthai<br />

naphainairokno ‘BOERS’ hwnwi<br />

sinijago. O ‘BOERS’ bosongrok<br />

puila Cape Town o tongphano, ulo<br />

salka babai bwkhabo thangna<br />

chengo. Yang o salka babai<br />

bwkhak Africani ‘XHOSA’<br />

bosongni borokrok tongbaio.<br />

Nelson Mandela o ‘XHOSA’<br />

bosongni borok tongmani. Puila<br />

bwkhak ‘XHOSA’ bosongbai<br />

halok kaham tongphano,<br />

‘XHOSA’ bosongno kebel nugui<br />

satokna chengkha Dutchrok.<br />

Kechen Africani kwcham<br />

borokrok bebak kwkha kwtwi<br />

monogwino tonglaikha. Hani<br />

kwcham borokrokni tongthok<br />

chathokni mungsa sep kwrwi,<br />

belai biyalni bisingo bohrok ma<br />

tongbaikha.<br />

1790 bisio Holand o choba<br />

nango, aphru Holandni ha bugra<br />

England hao tongthai nao. A ha<br />

bugrani koimungbai Englad South<br />

Africano mecheno. Haikhe South<br />

Africano segwi nakha. 1803 bisio<br />

hani kwcham borokrokbai kok<br />

khalai, Englandrok South Africano<br />

Dutchrokno kiphilwi rwo. 1806<br />

bisio England teiwaisa South<br />

Africano segwi nakha. Aphrukhe<br />

aitorma 21<br />

Dutch tei Engladni borokrok hani<br />

kwcham borokrokno teibo satok<br />

pitok khlailaikha. Englandni thani<br />

chenwi Dutchrok Cape Town<br />

yakarwi hakchalni XHOSA tei<br />

kubuni bosongni borokrokni<br />

tongthai tei chahmungrok sekna<br />

naimabai Dutchrokbai hani<br />

kwcham borokrokni bising<br />

belaikhe choba nangkha. Englandni<br />

Engrej ojarok, Dutch tei hani<br />

kwcham borokrokno juda<br />

judakhe tongnani lam kariwi rwo.<br />

Phiya baniya khlaina hwnkhe<br />

hani kwcham borokrokno nangu.<br />

Aboni bagwi hani kwcham<br />

borokrokni thang laisuma<br />

naichomna bagwi ‘Pass law’<br />

hinwi kerong kaisa chengwi<br />

rwjakha. O kirima singsa kerongni<br />

bagwi South Africani kosom<br />

sakurni borokrok o Pass lawni<br />

gosimung kwrwi hinkhe, thang<br />

laisui manya. O gosimung manya<br />

borok thang laisukhe belaikhe<br />

majra berjagu. Aboni ulobo<br />

kwbangma hamya kerong<br />

swnamwi aroni kosom borokrokni<br />

langmano kesebo khiklai sukha.<br />

South Africao (Diamond)<br />

heera, mukta tei rangchak<br />

kwbangma ha tolao tongo.<br />

Engrejrok ha tola kwbangma<br />

rangchakrok mankhe, South<br />

Africani tongmung belai hamchai<br />

phaikha. phiya kosomsarok, aboni<br />

kisa phano banta manliya. Yang<br />

haktorni rangni halok hamwi<br />

phairwrwk baniya bo hamwi<br />

phairwrwk. Haikhe Europeni tei<br />

Asia haktorni borok kwbangkhe<br />

South Africao, thangna chengkha.<br />

Dutchrok khe kisa borok tei<br />

Europeni khe borok kwbang<br />

wngwi thangkha. Aboni bagwi<br />

1899 bisio bohrokni bising choba<br />

nanglaikha.<br />

A choba laibuma o ‘BOER’<br />

Choba hinwi sinijago. A chobao<br />

Europeni borokrok kwplai wngo.


POKYATWI<br />

Puila bwkhak Dutchrok tongnma<br />

thaio, Dutch tei English kok South<br />

Africani bosongni kok hinwi<br />

gosimung mankha. Ulo Holandni<br />

dalok mislok kok South Africani,<br />

Africanas kok hinwi borom<br />

mankha. South Africao Dutch rok<br />

Cape Town, Natal, Transvaal tei<br />

Orange Free state o, kwbang<br />

tongma bagwi Dutch tongthai<br />

naphai nairok, aphuruni sini<br />

Africani barok hinwi sinijakha.<br />

Sana thangkhe Europeni phainai<br />

tei Dutchrokni bising tongthai<br />

segwi choba nanglaima thaklaiya.<br />

Phiya Africani ha bwsa kosomsa<br />

rokni hamari kisa phano wngliya.<br />

Sakur kosomrok teibo se satokjagwi<br />

tongbaisio. Europeni<br />

phainairok kosomsa rokno belai<br />

borok kusu, siya, bolongni borok<br />

hinwi uansugu. Sakur kuphurrok<br />

kosomrokno naslejaksugu. Aboni<br />

bagwi borok rang kisa bai<br />

kosomrokno belai samung<br />

tangrwo. Kosomrokno bohrok<br />

borok hinwi khakaiya. Belai kung<br />

chukjak kuphur borokrok kosom<br />

borokrokni bebak manthairok<br />

segwi nabaikha. Africa haktorni<br />

aswk ha tolani thok tei rangchakrok<br />

kuphur borokrok simi nabaikha.<br />

Phiya hani bwsa kosom<br />

sakur rokkhe machaya ma<br />

nwngya belai biyalo kwlai tongna<br />

nangkha. Pherlaimungni bagwi<br />

sakur kosom tei sakur kuphur<br />

borokrokni bising halok belai<br />

hamya tei tong kwchang tongmung<br />

derana nangkha. Kha<br />

kosong borok kosom sakur rok<br />

puila bwkhak phatar haktorni<br />

phainai tongthai naphainairokbai<br />

koklam salaima bisingtwi bohrokno<br />

satokma mwthaknani tei<br />

manthairok rwnani sanlaikha. Ulni<br />

jora thansakhe bohrokni manthaino<br />

sana bagwi 1912 bisio ‘South<br />

African Native National<br />

Congress’ mungwi motha achaio.<br />

O mothano ulni jorao ‘African<br />

National Congress’ hinwi kisa<br />

mung swlaiwi motha khajakphiro.<br />

Omotha bisi kwbang romwi sakur<br />

kosom hinwi, hani borokno<br />

satokma tei bohrokni manthaini<br />

bagwi choba khwlaiphaikha.<br />

Nelson Mendela ulo omothani<br />

ojama wngwi poja yachakkha.<br />

South Africao Jan Christian<br />

Smuts montri bokhorok tongma<br />

jorao sakur kuphur borokrok,<br />

kaisani ulo tei kaisa kerong<br />

swnamwi kosom borokrokni<br />

tongthai, ajinani lama, sebuk<br />

khwlainani lama, bania khwlainani<br />

manthaino seplemano karwibo,<br />

kosomsarok baithangni hao<br />

baithangni muchungtwi thanglaisunani<br />

manthai manliya.<br />

Kosomsa rokno chongmario vote<br />

rwnani sepbo rwjakliya. Aboni<br />

bagwi kosomsarok o kerong<br />

kosomno, kasunani phanbo<br />

manliya. 1913 bisio ‘Native Land<br />

Act’ mungwi kerong swnamwi<br />

haktorni jogano, kuphursarok tei<br />

kosomsarokni bising bagnani<br />

saklaijakha. Haktorni khorok<br />

charchi rasai kosom borokrokni<br />

bagwi, bebagwi ra-o chitham simi<br />

rwjaksio.<br />

Yang ‘Pass law’ mungwi<br />

aitorma 22<br />

kerongbai kosomsa rokno gosimung<br />

bwlai rwjago. A gosimung<br />

bwlai kwrwi hinkhe kasomsarok<br />

keboni nogo thangwi laisui manya.<br />

Gosimung bwlai phunuk manya<br />

hinkhe kosomsarokno dondi<br />

khwlai rang najago tei alongnogo<br />

chobwi tono. Yang Dutchrok<br />

Europeni borokrokni thani chenwi,<br />

bohrokni thamchino kosomsarokni<br />

sago, thamchino hamrwo.<br />

Europeni borokrok tei Dutchrok<br />

rang gwnang, phangwnang<br />

kharwrwk, kasomsa rokni sago<br />

satokma teibo bangrwrwk<br />

wngkha. Ulni jorao o satokma tei<br />

kusubmarokno kasuna bagwi<br />

Nelson Mendela tei bini logisongrok<br />

belaikhe satokjakna nangkha.<br />

Chongmari thango chongmari<br />

phaio, montri bokhorok swlai jago,<br />

phiya kosomsarokni hamari kisa<br />

phano wngliya. Kosomsarok<br />

chongmario gwdalwi manya.<br />

Kuphursarok teibo nailaio kosomsarokni<br />

joto hodani manthaino<br />

seplejakthwng. Purified National<br />

Party hinwi bodol kaisani ojama<br />

Daniel Molanni jorao kosomsarok<br />

aswkkhe satokjakha hwno,<br />

abohai satokjakma laihbumao<br />

belai kisano tongnaphu.<br />

Yang Hendric Frensch<br />

Verwoerd montri bokhorok<br />

tongphru, kwtal tei kaisa kerong<br />

swnamkha. Apartheid mungwi o<br />

kerongbai kosomsarok, Indianrok<br />

tei sakur chaksrurokno tongna<br />

bagwi juda juda amchai bagwi<br />

rwjakkha. Tamni hinba Hendric<br />

Verwoerd kosomsarokno<br />

malmatani slaibo selengjago.<br />

Kuphursarok khe kaham kaham<br />

jaga nama bagwi, jaga hamya<br />

mannai kosomsarok hainohai<br />

thangwi tongna bagwi kuphursarokni<br />

chubuchu nangkha. Aboni<br />

bagwi kosomsarok bisi kwbang<br />

romwi kuphursarokni thani rang<br />

kisa bai kwbang samung tangwi


POKYATWI<br />

seleng wngwi ma tongkha.<br />

Omo khochorrwi swijak, ulni<br />

jorao Nelson Mandela achaimani<br />

tei bini samungno nailaiyanw.<br />

1918 bisini 18 Julyo South Africani<br />

Kunu kamio Nelson Mandela<br />

achaio. Buma bupha bini mung<br />

rwkha Nelson Rolihalahana<br />

Mandela. African kokbai<br />

‘Rolihalahani’ hwnmani abo<br />

urpatrinai (walairwnai) hwnmase,<br />

phiya boh naislema samung<br />

tangmano kebengwi, choba<br />

khwlaise Novel sokat mansio.<br />

Boh bini sandai tei kichingrokni<br />

thani ‘Baltu’ hinwino sinijagu.<br />

Kunu kamio rwngnokrok<br />

kwrwi, swnamkhor bo kwrwi.<br />

Bohni bagwi Nelsonni buma<br />

bupha bo rwng nogo, swrwngnani<br />

sep manliya. Haiphano bohrok,<br />

bohrokni laibuma tei hukumunotwi<br />

jaikhe saimanjak tongmani.<br />

Rwngkwrwngbo, aswk wngna<br />

nangya tamoni hinba bohrokni<br />

langmao bohrokni bosongbai<br />

simino, kwchang kwchangkhe<br />

tonglaio. Phatar harokbai<br />

bohrokni manjumung kwrwitha.<br />

Nelsonni bosongni mung Xhosa.<br />

Aphru South Africao ‘Zulu’<br />

‘Xhosa’ ‘Pondo’ tei ‘Thembo’ o<br />

kaibrwi bosong tongo. Nelsonni<br />

buphani mung wngkha Gadla<br />

Henry Mandela. A jorao, boh<br />

Xhosa bosongni ojama tongmani.<br />

Kamio walai suklai wngkhe bohno<br />

walaima hamrwo, kamio<br />

kwchang-kwchang khe tonglaio.<br />

Bini bosongni borokrok bohno ha<br />

bubugra haikheno borom<br />

khwlailaio. Xhosa bosong<br />

nograino nogo, kasarwthani belai<br />

mung tongo. Nogo nograi phaikhe,<br />

khabai khukbai charwna bagwi<br />

Xhosa bosongni borokrok belai<br />

hamjagu. Nok bwsate-bwsate no,<br />

borok belai tongthok chathokkhe<br />

khakchangwi bohrok tonglaio.<br />

Kwchang kosong borokrok salo<br />

Henry Nelson Xhosa<br />

bosongni bugra phano<br />

boh rang gwnang<br />

tongmaniya. Chikonsa<br />

nogono boh bihik tei<br />

bwsajwk bwsala songno<br />

twi tongmani. Henry<br />

Mandelani bihik<br />

Khorokbrwi tongmani,<br />

Nelsonni buma Noskini<br />

Henryni ultham (3 rd ) bihik<br />

tongmani. Henryni<br />

nukhung maikhul kaimani<br />

tei musuk punrok riwi,<br />

musuk tei punni dhut<br />

(milk) phalwi bohrok<br />

kahamkheno chalai<br />

nwnglai tonglaio.<br />

maikhul kailaio, sarigo hor<br />

tongtwtwi kereng kothomarok<br />

salaio, mwnwilaio. Bohrok belai<br />

rang gwnangya, haiphano kisa<br />

baino khachomwi tonglaio.<br />

Mungsanotwi uanama kwrwi.<br />

Chwrai Nelson sanja jorao hor<br />

gana achugwi chakrarokni kok<br />

salaimarok khwnai tongo.<br />

Nelson torwi salsa bini chwrai<br />

tongphruni kokno khursai sakha.<br />

Je jorao ang kamini chakrarokni<br />

thani chini bosongni kokrokno<br />

khwnakha, aphruno puila<br />

rajnitino (political) khao hapkha.<br />

Ang saimankha swkango chini<br />

hao sakur kuphur phatarni borokrok<br />

phaiyasani, chini bosongni<br />

borokrok belai tongthok chathok<br />

tei kwchang kwchangkhe<br />

khakwchangwi tonglaimani. Chini<br />

hani hapung hathai, twma twisa,<br />

buphang uaphang, panthor<br />

bebakni bugra chini bosongni<br />

borokrokno tongmani. Bohrokni<br />

khao kirina kwrwi, uanana kwrwi<br />

aitorma 23<br />

tongmani. Ha no naikolnani phan,<br />

ha mwrwknani tei sengkrakrokni<br />

phan bebakno, chini bosongni<br />

thanino tongmani.<br />

Henry Nelson Xhosa bosongni<br />

bugra phano boh rang gwnang<br />

tongmaniya. Chikonsa nogono<br />

boh bihik tei bwsajwk bwsala<br />

songno twi tongmani. Henry<br />

Mandelani bihik Khorokbrwi<br />

tongmani, Nelsonni buma Noskini<br />

Henryni ultham (3 rd ) bihik<br />

tongmani. Henryni nukhung<br />

maikhul kaimani tei musuk punrok<br />

riwi, musuk tei punni dhut (milk)<br />

phalwi bohrok kahamkheno chalai<br />

nwnglai tonglaio.<br />

Nelsonni omor bisichiphru bini<br />

bupha belaikhe sak hamya<br />

wngkha. Boh saimankha tei bisi<br />

kwbang thangwlakkha hwnwi.<br />

Boni bagwi boh bwsala Nelsonni<br />

thinangnotwi uanajakha. Nelsonni<br />

achaisongo khorokbrwini bising<br />

Nelson simino chwla tei khoroktham<br />

bwrwi. Bupha Henry,<br />

bwsala Nelson buini swlai<br />

tongmung tei uansukmungrok<br />

kaham hinwi saimano. Henry<br />

saimano Nelson thinango<br />

samung kotor tangna bagwise<br />

achaio. Boni bagwi Nelsonno<br />

rwngmari rwna nanganw. Henry<br />

Nelsonni bagwi bini sandai<br />

Dhalindhobani thani yapharkha.<br />

Dhalindhoba khoroksa rang,<br />

phan tei mungwnang ojama<br />

tongmani. Nelson bisichi omor<br />

joraono buma bupha, sandai<br />

masarokno tei hamjakmani<br />

kamino yakarwi Kikenbani<br />

mungwi kwtal tongthai<br />

Dhalindhobani nok kotormao<br />

tongna nangkha. Arono boh<br />

hayung kotorma bai sininani kisisa<br />

sep mankha. Aro politicsni koklam<br />

tei laijak laibumani kokrok<br />

khwnate-khwnate Nelson emang<br />

nukna chengu. Bahaikhe bini<br />

achaima hano hamchajak tei


POKYATWI<br />

phan gwnang haktor swnamnani.<br />

Kikenbanio Nelson puila Clekberi<br />

Pramary rwngnago swrwngna<br />

chengkha. Ulo Hill Town High<br />

School tei mungwnang Fort hair<br />

University o porikha.<br />

Nelson swrwngthani khatungwi<br />

swrwngnai tongmani.<br />

Okra-chakrarokno borom rwnai<br />

tei sakchalairokbai kiching halok<br />

narwgwi tongma bagwi bohno<br />

hamjakbaio. Jora kisaono<br />

Dhalindhoba tei bini bihik, Nelson<br />

no bwsala haikhe ma nukkha.<br />

Nelson bo bohrokno bini ma-pha<br />

haikheno borom khlaio. Boni<br />

bagwi 1977 Nelson alongnogo<br />

tongphru Dhalindhoba tei bini<br />

bihik Jangintabano muito khwlai<br />

swikha. Omor bisichio ani pha<br />

thwkha, aphani rangrokbo kwrwi,<br />

ani ama bo lekha rangya. Ano<br />

rwngnogo swrwng rwnani amani<br />

rangbo kwrwi. A jora chini<br />

bosongni sandai ano swrwng<br />

rwnani poja yachakha. Phiya, ani<br />

thani ulobo, mungsa sanliya<br />

bohrok. Ano bwsa haikhe borok<br />

swnamnanino bohrokni samung<br />

kotor hinwi bohrok uansukkha.<br />

Chini kamini hodao jotono<br />

thansakhe tonglaio chalaio,<br />

nukhung kotor haikhe tonglaio,<br />

chubalaio. Omno chini kamini<br />

tongmung. Tabukni holongbai<br />

tangjak nogo, a kamini hamjaklaima,<br />

chubalaima, tei kwchangkhwchang<br />

hoda, kwmai thangkha.<br />

Omo haikhe Nelson teibo<br />

kwbangma bini kamini koknotwi<br />

bini dophani borokrokni kokno<br />

khursakha.<br />

Sikla chasalok Nelson agini<br />

kwcham laibumarok khwnai<br />

bwkha dujagu tei bwkha<br />

khamjagu. Kha khamjakha bini<br />

bosongni borokrok bwswk kha<br />

kotor phangwnang tongbaimani,<br />

phiya kuphursarokno hamjakgwi,<br />

baithang bosongni bising walai<br />

suklai wnglai kuphur sarokno<br />

tongthai naphainani chubakha.<br />

Nelson achainani bisi<br />

nwirabachi (250) swkang kuphursarok<br />

South Africao phaimani<br />

baniya khlaina bagwi phiya jora<br />

kisaono kuphursarok hani bugra<br />

wngwi thangkha. Boni bagwi<br />

Nelson satok jorao, satokjak<br />

bosongo se achaima kwlaisio.<br />

Haiphano bini dopha, bini kami,<br />

bini borok tei bini hukumu, tei<br />

laithangjak laibumano twi belai<br />

kha hapjak. Boni bagwi boh<br />

swikha ‘a jora tabukni hai,<br />

chwngsasa tongmaniya, haiphano<br />

belai tongthok chathok tei kha<br />

kwchangwi tonglaimani. Haktorni<br />

twima, twisa, hapung, hathai,<br />

bebak chini tongmani buphangni<br />

bwthai, mai khulni bugra chwngno<br />

tongmani. Hodao kuchuk, hashe,<br />

kwrwi, gwnangni pherlaimung<br />

kwrwi tongmani.’<br />

Nelson tor rwrwk teibo<br />

laibuma saimanrwrwk. Bini<br />

dophani borokni kha kotorkhe<br />

samung tangmarok tei choba<br />

khwlaimarok khwnai, Nelson kha<br />

bising-bising swmai tango o hani<br />

borokrokni hamarini bagwi, yokna<br />

bagwi choba khwlainai.<br />

Fort hair School o swrwngwi<br />

tongphruno puila politics<br />

khwlainao nongkhoro. A jora<br />

Dhalindhoba kamini bwrwi<br />

khoroksa bai kaina bagwi thiti<br />

khwlaikha Nelsonno. Phiya<br />

Nelson bini kainani kokno<br />

aitorma 24<br />

gosimanliya. Boni bagwi bo bini<br />

kiching Aliver Tomb bai Johanesbargo<br />

kharwi thangkha. Johonesbargo<br />

thangwi nokrok manliya<br />

Nelson, tamoni hinba bini sakur<br />

kosom. Boni bagwi Johonesbarg<br />

yakarwi Alexzandrao tongnani<br />

nangkha. Aro boh nukkha kosomsarok<br />

bwswk kwrwigwja, kuphur<br />

sarok hinkhe gwnang. Kosomsarok<br />

kisa jagaono kesep rebekhe<br />

ma tongbaio. Bono karwi erengerengno,<br />

police phaio tei kosomsarokno<br />

romwi twlango. Kosomsarok<br />

bwkha thwijakkhe tongbaio.<br />

Johonesbargo thangwi tongna<br />

bagwi Nelson aro podrepot<br />

samung tangna nangkha. Aro<br />

bono biyal jora chubamano bo<br />

khursakha, aro tongphruno<br />

Nelson bwrwi khoroksabai<br />

kaijagu. A bwrwini mung Avlin,<br />

boh nurseni samung khwlai tongo.<br />

Nelson Avlinno kaijakma ulo<br />

bini swrwngnani lamao<br />

chubajakha.<br />

Johonesbargo Nelson sebugo<br />

samung tangmani logi, law porina<br />

bagwi college o admission nakha.<br />

Aphru bini kiching Sisuluni kokbiti<br />

bai, Nelson A. N. C. bodolni<br />

adong wngo. Aphru Nelsonni<br />

thani kuphursarok kosom sarokno<br />

satokmani, seplemani teibo<br />

satoknani bagwi tei seplena bagwi<br />

(Law) kerong swnamani swraisa<br />

wngkha. Kosong kosomsarok<br />

kirima singsakhe satokjakma<br />

abono Nelsonni sikla bwkha soi<br />

manliya. Bini bwkha kapna<br />

nangkha tei swmai tangna<br />

nangkha omo hai satokjakma tei<br />

seplejakmani yakni phiyokna<br />

bagwi langma tongsak choba<br />

khwlai thangnai hinwi. Phainai<br />

talo A. N. C. motha bahaikhe<br />

samung tangkha<br />

abonotwiwi saiman<br />

laiyanw…<br />

–Kalpana Debbarma


KOKRWBAI<br />

Watwi Sikla<br />

Talyung talni prapjak salo<br />

Nokha mwnwio khrangsawi<br />

Sereksa nobar nagkhe sago<br />

Telekar thango kolomtwi.<br />

Oro-iro tongthaini biyal<br />

Sakolom thaih haichuma huijak<br />

O sal o sal ——<br />

Nwngba tamoswk mwnwijak?<br />

Soiliya nini tungpramabai<br />

Ih mechenjakha nwngbai.<br />

Khairokjadi kisa, riwanw yakpai<br />

Nukyade o haa ni bwsarog<br />

Bwswksi mwktwi bai kungtwibai<br />

Kapjak swlwk-swlwgwi.<br />

Nini mwnwimao<br />

Khorok tungphlao<br />

Ri kwrwi sago<br />

Bwsak khamprao,<br />

Riwanw je-tong kwrwi<br />

Koijao! risidi nokha somrwi<br />

Watwi sikla dopsa warwi<br />

Haa bahai motom sarwi.<br />

Sal moksakha odilasawi<br />

Achumsa pherang khorang<br />

Iyang salthang babai bwkhak<br />

Nokhasom bo khaprumjak<br />

Khorang bo gorong-gorong.<br />

Twijwlangni twi phab-kwsariwi<br />

O sal chwngno khairokjakha<br />

Puila watwini thop kwlaikha<br />

Ih ani sago kwlaiphaikha.<br />

O haa ni bwsarog bwkha-changjakha<br />

Nobarbai pherangbai<br />

Watwi sikla waphlai tongkha,<br />

Haati sa wngkha thangna soiya.<br />

Tobisawi kakjaya birman<br />

O dophani borokrogni<br />

Bera nog kichik , nukhung kwpwla<br />

Watwi siprakjak, twi-thop kwlaijak<br />

Amani mwktwi watwibai huijak.<br />

Tei salbwswk<br />

Tei talbwswk<br />

Tei bisibwswk<br />

Tei molbwswk tongkhu?<br />

Yakaknai joto birmanni<br />

O haa ni joto borokrogni.<br />

Aichukni aitorma chwngkhrop tongphru<br />

aitorma 25<br />

Takhuk bising tongtwi<br />

Togwla koichik riphuru<br />

Salkabai sal chaksawi<br />

Phungchang lamsokphru<br />

O jorahai tongthok twilwlwk<br />

Toksa-tokrogni chi-cha khorang<br />

Haphar bai mwchangjak<br />

O tongnaithok mannai buphuru?<br />

Sal mwnwio dipor bakhwlaiyasak<br />

Watwi wabaya nokha phuryasak<br />

Tungkhe bo birman<br />

Uakhe bo birman,<br />

Swbani swraimungba nangwi<br />

O dophani kwbangkuk borokrog<br />

Tongna nangkha salbrum kabwi.<br />

Watwi sikla salchangrio<br />

Lamsogo bwkhabai bono<br />

Tongna nangbo siprakjagwi<br />

Watwi bising-bising.<br />

Pherang gurumsai kokbo<br />

Lamsogo bwkhabai bono<br />

Bolong motomu muikhumu perwi<br />

Hathai kitingwi.<br />

Nobar kotor phai bo<br />

Lamsogo bwkhabai bono<br />

Kwlango buphang-uaphang swbawi<br />

Mano kisale thapani bol.<br />

Sal-prapsai mwnwi tongbo<br />

Lamsogo bwkhabai bono<br />

Tongna nangbo kolomwi<br />

Sal kwrwikhe, mwnak wngkhamo.<br />

Hayung kotoro haphar naithogo<br />

O Tiprahaa ni bwsarog<br />

Biraman-kakganw salsaya-salsa,<br />

Mwktwi hujaganw<br />

Holongni nog tangjaganw<br />

Cha-nwng kaham chawanw<br />

Ri-chum kaham chumanw<br />

Khumbar naithoktwi chwnawi tonganw.<br />

Khaksa babai uarik-khirik<br />

O dophani borokno nugwi——<br />

Chongo bolongni bwthai chanai rogbai,<br />

Ih! chao chwng, thai-kumun<br />

Bolongni kwtwi-kothok bwthai<br />

O bwthaio no tongo bithi-brai.<br />

Norogni mwnwimabai siya wngwlak<br />

Thansa ni phano swbai mangwlak,<br />

Norog mwnwima<br />

Bukhuk supjaknai suchi-kotor bai.


Postal Charges Extra (Rs. 60 annually)<br />

1 Year Rs. 350 2 Years Rs. 700 3 Years Rs. 1050<br />

Name : ............................................................................<br />

Address : ............................................................................<br />

State : ...................... Pin : .........................<br />

Renewal Sub. No. PSY................ Sew Sub.....................<br />

Phone/Mob. : ..................... E-mail : .................................<br />

Cheque (Outstation cheques not allowed)/MO/DD No.<br />

aitorma Subscription Form<br />

KOKRWBAI<br />

Jora chwngkhiri nasingjak<br />

Chini hama tabukbo tongkhu<br />

Ulo bo tongwino thangnai.<br />

O haao no, ih Tiprahaa o noh<br />

Saracharchibrwi bubagra tonglangkha,<br />

Haiphano kung-kuchuk hwnjakha<br />

Tangwi hwnmale?<br />

O haani ama-apha cherai-sikla jotono<br />

Naikol-langliya kahamkhe<br />

Horlangliya pojarog kahamkhe<br />

Tongna nangkha bebak<br />

Bolong besero, hathai kesebo.<br />

Yakhili kwbai swnamjakliya<br />

Chini ari-rog sekjakma thakliya<br />

Sekjakte-sekjakte ari sukurukjakha<br />

Chini haa mwktwi yorjak<br />

Buini yapha tolao kaphikjakmabai.<br />

O dophani thinangni chatirog<br />

O dophani bekereng hwnjaknairog<br />

Phaidi-phaisidi thansani phanbai<br />

Baksa wnglaiwi chwng ari khalainai,<br />

Sekjakyatwi busu berabai.<br />

Watwi sikla wama thakgwlak<br />

Haa pekhokma kebo sigwlak<br />

Jorabai baksa himna ringwlak<br />

Tabukno jora—<br />

Tabuk khayakhe ulo tongwlak.<br />

–Jahen Debbarma<br />

aitorma 26<br />

Mwktwi<br />

Swngchar gwnangwi naharwi naikhe<br />

Mwktwi se swkang yoro.<br />

Eh, hathai hapung ni tini mwktwi yorwi tongo.<br />

Toksa toktwi rog biyang thang bai kha<br />

Eh,hathai hapung ni tini<br />

Swngchar gwnangwi naharwi naibo<br />

Bono nukliya tini<br />

Eh, hathai hapung ni tini mwktwi yorwi tongo.<br />

Bolong ni buphang-waphang kwmai<br />

Thang bai kha<br />

Eh,hodani hukumu-mukumu<br />

Mwktwi yorwi tongo<br />

Langa dingra tiching kwmai tongo tabuk<br />

O hayungo achai phai mani<br />

Tamo kwpal ba mankha.<br />

Bwini tong mung bo ma tong liya<br />

Luku chamung bo ma chaliya<br />

Bigra nukhungo achai phai mani<br />

Tamo birman man kha.<br />

Swngchar gwnangwi naharwi nai khe<br />

Mwkwi se swkang yoro.<br />

–Govinda Debbarma<br />

YALOKTI<br />

Yalokti rignai tago bwchang chikonti<br />

Gola twi paiya khegwi kwlaio<br />

Maituk homani tusumui kagya<br />

Nog lepemani milip wngya<br />

Yalokti cheraikhu.<br />

Khumhai barsawi phaio bo tabok<br />

Jorina ta rwdi yaloktino<br />

Lamani kwcharo howi thangmahai<br />

Bole tabokse bahai motomriwi<br />

Bongburaihai birsana naio.<br />

Naithokno siniya, kahamno siya<br />

Jotono yaloktini thanio kaham<br />

Kwchak kormo kwkharang<br />

Palise siniyakhu yalokti<br />

Bole tabok cheraikhu.<br />

Rignai berna rwngya chango<br />

Risa sorna rwngya khabao<br />

Bole rwngo khapang khologwi<br />

Chirigwi Jadusongbai rwchabna.<br />

Sairikni khum sairikhai barsawi<br />

Motomsai rwnase rwngo yalokti<br />

Bole tabokbo cheraikhu.<br />

–Nayan kr. Tripura


aitorma 27


aitorma 28

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!