Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
aitorma 1
aitorma 2
KOTHOMA BOKHRI<br />
Sabo Dophano Twidulnai?<br />
Kogono tongo pal<br />
wngkhe sal. Thansa<br />
tonwi manyani bagwino<br />
chini dophani phan<br />
belrwrwk<br />
wngwi<br />
tongsio.<br />
...Chwng twidulnairokno twiwi sana thangkhe nukjago<br />
chini o hayungo kwbangma twidulnai-rokno tongo.<br />
Romdi dopha eba hodani, tongthar (Religion) mothani,<br />
political bodol, sikla bodol, lekha swrwngnai bodol,<br />
bwrwi bodol, thwngnai rokni, sebuk khwlainai bodol teibo<br />
kwbang-mano tongo.<br />
– Paul Debbarma<br />
KOTHOMA BOKHRI<br />
10<br />
BUISU TEI GORIA TER<br />
Buisuni puila salno “Hari Buisu”<br />
hwno. O salo nok, nokhla, nok<br />
gana gini, lama lamthai, kami<br />
daikung, kamirok sapsutra khwlai<br />
tongna nango. Kamini chwraikhonairok<br />
phung aisiri-siri thuma<br />
bachai khumulwngni motom<br />
khumbarrok kholwi tisao tai o<br />
khumbar bai naithok naithok khe<br />
khumtang subwi nokni doglam, tailam, Mwtainok<br />
sajoklaio. Nokni rih kwchamrok twio twlangwi rih<br />
bukhurubwi suwi rwo.<br />
– Dharinjoy Tripura<br />
DOPHANI KOK<br />
Bisi Kwbangmani Khadujak Kokrok<br />
Khasrangwi, tabukle Tipra<br />
dophani mwkhang chwngsanani<br />
samungrok tangjaksiuanw uansugwi<br />
Tripura Hasteni Chapphang<br />
Okra Yakchu Korta Jishnu<br />
Debbarmani thani thanai 27 March<br />
<strong>2018</strong> salni phung damchar jorao<br />
bini nogo thangwi MOVEMENT<br />
Lairem<br />
6<br />
13<br />
FOR KOK-BOROKni<br />
naimungrokno yapharjao. Puilano<br />
Agartala Birkhung-kholano Bugra<br />
Bir Bikram Kishore Manikya Bahadur Debbarmani mung<br />
pharmani bagwi BJP-IPFT hapahangno hambai<br />
yapharjao.<br />
–Binoy Debbarma<br />
aitorma 3<br />
KOTHOMA BWSA<br />
16<br />
Chini Ha Amani Thinang<br />
Omthai thik klaima haono<br />
joto borokni langmao<br />
thangnani lama chengo.<br />
Haini bagwino omthai thik<br />
klaima ha wngkha borokni<br />
langmao jotoni slai nang<br />
kukmani thai.A hano twi<br />
mungsaswk kebengmung phaikhe abo a borokni langmao<br />
bo kebengmung phaimano. Chini O hao kirima singsa<br />
hano twi hanang pinang wngwi tongmani omo borok<br />
dophani langmao sak nangya khlaijakmano. Phiya borok<br />
dophani kwbangmano tabukbo O kokno khunju<br />
kanyakho. Leryawi mokol phiyogwi tabukbo naiyakhe<br />
salsa achomsa nuganw ha simiya, dophabo kwmajak.<br />
–Khirode Debbarma<br />
POKYATWI 20<br />
Nelson Mandela<br />
Hayungni kwbangma haono,<br />
sakni borokrokno, dophano<br />
hamjagwi baithangni tongthok<br />
chathokno naiyawi, satok jagwi<br />
tongnairokno phiyokna bagwi<br />
langma tongsak choba khwlailangnai<br />
borokrokni bisingni<br />
laibumao, sal haikhe chwngwi tongnai Nelson<br />
Mandelani bumung...<br />
... Sikla chasalok Nelson agini kwcham laibumarok<br />
khwnai bwkha dujagu tei bwkha khamjagu dophani<br />
borokrokni bagwi tei langma tongsak dophani<br />
samung khlaithangkha bini dophani chasamungni<br />
bagwi. Chini dophani sikla sikli rokbo bini o langmani<br />
yapri semungrokno uansugwi dopha hamkraini<br />
samung tanglaina kha sotonnanw, omohai<br />
uansukmungni bisingtwi Nelsonni langmani<br />
kothomano swikha chini swi kwrwng.<br />
–Kalpana Debbarma<br />
KOKRWBAI 24<br />
Watwi Sikla –Jahen Debbarma<br />
Mwktwi –Govinda Debbarma<br />
YALOKTI –Nayan kr. Tripura
aitorma 4<br />
‘Uansukrwmung’<br />
Chuak bisingo habkhe, podreport<br />
ongkhoro. – Johann Christoph<br />
Friedrich von Schiller<br />
aah bai nograirok salthamkheno<br />
mwnamo<br />
– Benjamin Franklin<br />
Volume. 6. No. 04. April-<strong>2018</strong><br />
RNI Regd No. : TRIKOK/2013/56055<br />
ISSN No. : 2455-121X<br />
Editor : Binod Debbarma<br />
Publisher : Benny Mushahary SDB on<br />
behalf of Don Bosco Welfare<br />
Society, Bankumari, Kunjaban,<br />
Agartala-799006, Tripura, India<br />
Telephone : +91-9856677316 / 9436126649<br />
Email : aitorma2012@gmail.com<br />
binoddb@gmail.com<br />
website : www.aitorma.in<br />
Typesetting & Page Layout : Ashis Datta<br />
Executive Board Members<br />
Benny Mushahary sdb<br />
Binod Debbarma<br />
Joseph Pulinthanath sdb<br />
Meena Debbarma<br />
Binoy Debbarma<br />
Pihrsati Debbarma<br />
Dharinjoy Tripura<br />
Rajesh Debbarma<br />
Dr. Anut Debbarma<br />
Dulal Debbarma<br />
Suresh Kalai<br />
Suroj Debbarma<br />
Vidhyajoy Debbarma<br />
Moni Debbarma<br />
Biplab Debbarma<br />
Amiya Tripura<br />
Ratan Tripura<br />
Dr. Ashoke Debbarma<br />
Brata Debbarma<br />
Rajulal Debbarma<br />
Subscription Rates-<br />
1 year Rs. 350<br />
2 years Rs. 700<br />
3 years Rs. 1050<br />
(Subscription Form on page 26)<br />
The views expressed by the writers in this<br />
Magazine do not necessarily reflect the views<br />
or policies of “aitorma” or the Editorial<br />
Board. (Editor)<br />
Printed and Published by Benny Mushahary SDB on behalf<br />
of Don Bosco Welfare Society, Bankumari, Kunjaban,<br />
Agartala 799006, Tripura, India and Printed at Sree Maa<br />
Printing Press, Krishnanagar, Agartala, M: 9436127742<br />
Edited by Binod Debbarma<br />
Total Pages-28<br />
Laibuma swinairok nathong hai;<br />
swngjakya swngmungrokno ahaino kok<br />
philwi tongo. – Leo Tolstoy<br />
Sal chwnajago suhriya khe, uatwiphuru<br />
ta suhridi – Satchel Paige<br />
Chnwg jotono bwkrang kangsa twijak<br />
suari se; birna bagwi buino kwbakna<br />
nango. – Luciano de Crescenzo<br />
Tei khoroksaphano kwrwi haikhe Kaitor<br />
chwngno hamjago. – St. Augustine<br />
Chwng lalima hai, salsa birma baino<br />
birmang tongphlai mannai hai.<br />
–Carl Sagan<br />
Jethani jolima tongo, aro kha khammabo<br />
tongo. – Echart Tolle<br />
Thanai talni
aitorma 5<br />
Komthingnaini<br />
Kok<br />
Da Hulyawi Nok<br />
Tangnairok…<br />
Jesa koknino kaham swinairok aswk bangthaya. Kwbangma<br />
swinairokni bisingo khoroknwi khoroktham simi kaham swinairok<br />
nukjago.<br />
Phiyaba Kokborokni le teikisa juda. Tamoni hwnba kaham swinairokni<br />
kok le hakchalo sikho, swinaisuda se kwrwibai baksa. Tamoni bagwi<br />
omohai wngkhana? Omoba Kokborok sanairokni mungsa swk sanani<br />
eba uansuknani kwrwini bagwi de wngkhana? Khakhlaio abohaiyana,<br />
tamokhe, jotonono mungsaya mungsa notwi sana muchungjakmani<br />
tei salaiwi tongmani nukjago. Abo saichung eba bodolkhebo. Hakhe<br />
swiyawi tongmani abo sajaknai kwrwi eba swinani kwrwi wngmani<br />
bagwiya.<br />
Omoba, Kokborokbai baine bakhina swinani kokthairok kwrwini bagwi<br />
de wngkhana? Wngwiphano mano, tamoni hwnba Kokborok Kok<br />
abohai biyalo kwlaiwi tongmanino nukjago. Scriptno twiwi jwngjal,<br />
spellingno twiwi jwngjal, swinani raidano twiwi teibo jwngjal.<br />
Nainaikhe, omorokno swinairokno kebengwi tongmahai.<br />
Phiya soikhe sanathangkhe, omorok le swinairokni kebengmung wngwi<br />
se manya. Tamoni hwnba khoroksa swkni kubuino mungsaswk<br />
sajaknai tongkhe, boh abono sayawi tongwi se mannani kokya. Boh<br />
kaisaya kaisa le lama naitugwi karinai.<br />
Uah tannani bagwi ‘Da’ samungo nango. Phiya, Da hulya hwnkhe<br />
bahaikhe uah tannai? Bahaikhe noksnamnai? ChiniKokbo jai<br />
khlaijakyakhe, tamobai swinai? Bahaikhe dopha le snamjaknai?<br />
Nok tangna hwnwi khathonwi yago Dabukya twitongkhe sabono<br />
thokai tong? Saka saka simi omo haikhe phunugwi tongmabai nok<br />
tade tangjakno? Kokni jwngjal rokno sokomoryawi dophano tisana<br />
hwnwi chirikhogwi tongmabo, Da bukya twiwi nok tangnaihai.<br />
Omo da chini dophani tongmung wngnani banta?<br />
Binod Debbarma, editor
KOTHOMA BOKHRI<br />
Sabo Dophano<br />
aitorma 6<br />
Twidulnai?<br />
Soi twidulnai hwnkhe bini sakbaithangni bagwiya, dopha eba luku hamkrai se bini<br />
puila nahormung wngna nangnai. Haikhese kukubui twidulnai wngwi mannai.<br />
O<br />
swngcharo chwng kaham<br />
khe cherwi naikhe nuknai<br />
borok munuisono karwibo joto<br />
malmata, toksa-toktwi eba twio<br />
tongnai bebaknino leader eba<br />
twidulnai tongmani nukjago.<br />
Aborok juda juda bumungbai<br />
sinijago. Chwng chini chuchu<br />
songni khugo khwnakha Suna<br />
kania hwnkheba sikuruk bodolni<br />
twidulnai eba ojama hwnwi.<br />
Jesa malmata kwthwini han<br />
chanani swkang a Suna kania<br />
puila khuk musuwi rwyakhe<br />
kubuni sikurukrok chawi<br />
manyaphu hwnwi chwng<br />
khwnao. Abohaikheno chini<br />
borok munuisoroknibo twidulnai<br />
chongjak tongo. Romdi nukhungni<br />
twidulnai eba nokphang wngkha<br />
chini apha, kamini twidulnai eba<br />
ojama hwnkheba chokdory tei<br />
dophani hwnkhe Bubagra eba<br />
Rai wngyakheba Hoda Okra<br />
akorok. Omobaino chwng sio<br />
jesa kaisa bodol eba dophao<br />
twidulnai ma se matongthai tei<br />
dopha kuchugo kanani eba<br />
bwskang agogwi thangnanithangya<br />
abo twidulnaini yagose.<br />
Chwng kahamkhe rwgwi<br />
naikhe nugo je nukhungo<br />
Thansa tongwi manyani bagwino chini dophani phan belrwrwk wngwi tongsio.<br />
nokphang salbrumno chuakmaikham<br />
eba ualai-suklaibaimang<br />
tongo, a nukhungni halokbo<br />
abohaino chapjakya manilaiya<br />
wngmani nukjago. Bwsa bwtwirok<br />
kok khwnaya, pora lekhaobo<br />
khungsa khungsu nukhungno<br />
karwi haino kuchugo kasawi<br />
manya wngmanirok nukjago.<br />
Aboni bagwino abohai nukhungrogo<br />
khachangmabo manya tei<br />
biyal birmanbo thakphlaiya wngwi<br />
tongmani nukjago. O nukhung<br />
haino dopha eba hano twidulnairok<br />
chaya hwnkhebo a nukhung<br />
haino oroi poroi wngnai. Haikhe<br />
twidulnairokni samung bwswk<br />
kotor tei nangkukmani abo<br />
omobaino sijago<br />
Chwng twidulnairokno twiwi<br />
sana thangkhe nukjago chini o<br />
hayungo kwbangma twidulnairokno<br />
tongo. Romdi dopha eba<br />
hodani, tongthar (Religion)<br />
mothani, political bodol, sikla bodol,<br />
lekha swrwngnai bodol, bwrwi<br />
bodol, thwngnai rokni, sebuk<br />
khwlainai bodol teibo kwbangmano<br />
tongo.<br />
Hakhe phaidi puilano leader<br />
eba twidulnai hwnmani abo tamo<br />
tei sabono hwnnai? abono kisa<br />
silai nailaigranai. Chwng<br />
kahamkhe uansuknaikhe saimano<br />
twidulnai wngkha khoroksa borok<br />
se ( individual). Abo Uakhira,<br />
Tokhirai, Badrai, Nugurai<br />
jesaphano wngwi mano. Bohrok<br />
wngkha khoroksa khoroksa<br />
twidulnai. Phiyaba chongwi<br />
rwkheno kukubui twidulnai<br />
wngwi manya, bini tongmung tei<br />
samung baise bohrokno masininai.<br />
Bobohai samungni<br />
bisingtwi bohrokno sinimannai<br />
hwnkhe? Tongmung kaham<br />
tongmani, bodolno eba mothano<br />
twidulnani, borokrokno sirwnani<br />
eba sicha rwnani, borokrokni<br />
khano bini samungni bisingtwi<br />
khaphurwnani eba ninangrwnani<br />
(influence), eba borokrokno<br />
dagiwi kok khwnariwi<br />
toninani akorok. Kok thaisabai<br />
sana thangkhe amohai se jesa<br />
borokrokno twidulna, sirwna eba<br />
sicharwna, kok khwnarwna tei<br />
lukurokno khaphurwnani eba<br />
ninangrwnani rwngo, bohno<br />
wngkha twidulnai eba leader.<br />
Tabuk twidulma eba leadership<br />
khe tamono hwnnai abonobo<br />
kisa silaiyanw. Puilano twidulma<br />
kok boroni phaikha eba achaikha
KOTHOMA BOKHRI<br />
abono chwng kok saheb bai eba<br />
engrajibai omo haikhe bijabo<br />
mano- ‘The English word<br />
‘leadership’ originates in the<br />
ancient root leith, which meant<br />
‘to go forth and die’ as in<br />
battle.’ eba o kok engreji kokthai<br />
‘Leadership’ achaikha kwcham<br />
kokthai ‘leith’ni abo kok borokbai<br />
wngkha ‘Chobao thangdi tei<br />
thwidi’ hwnmanise. Engreji<br />
kokbai chwng teibo mano-<br />
‘Leadership is the art of<br />
leading others to deliberately<br />
create a result that wouldn’t<br />
have happened otherwise.’ O<br />
kokthaini bisingtwi chwng<br />
saimano twidulma wngkha belai<br />
kotor samung.<br />
Omobaino simi thakyakho,<br />
twidulnairokni jotoni nangkukmani<br />
wngkha bini Nahormung eba<br />
Vision. Romdi, abo dophani kaisa<br />
chaya tongmungnono sokomornani,<br />
dophani manthai sokthaini<br />
bagwi motha khlai eba bodol khlai<br />
sanmung khlainani akorok wngwi<br />
mano. Kaham nahormung kwrwi<br />
khe kebo phano kukubui twidulnai<br />
hwnjagwi manya. Twidulnaini<br />
nahormung ma se matongnai.<br />
Wngyakhe abo samung kwrwi<br />
puito kwthwi hwnma haise<br />
wngnai. A nahormungno baksaba<br />
chajakya eba gosiyaphano wngwi<br />
mano, phiyaba bini thani abo belai<br />
belai nangkukmani. Aboni bagwi<br />
langma rwnani phano kiriya<br />
wngna nangnai. Tamoni hwnba<br />
abose bini langmani kotorkuk<br />
samung wngna nangnai, abono<br />
karwi tei mungsaya. A nahormungo<br />
twiwi borokrokno sirwnani,<br />
twidulwi thumsa khlainani,<br />
borokrokno kha phurwnani eba<br />
chajakrwnani tei a samungni<br />
bagwi borokrokno dagiwi kok<br />
aitorma 7<br />
khwnarwnanino wngkha twidulma.<br />
Twidulnaini tei kaisa samung<br />
kotor wngkha- puilono bo je<br />
samungno tangnani bagwi<br />
chongkha abono twiwi yaphang<br />
buchuk cherwi naiwi kaisa kaham<br />
chongmung (Planning) eba kok<br />
chapnani, aboni yagulo Organizing<br />
eba a samungno tangnani<br />
bagwi soi borokno chongnani tei<br />
aboni ulokhe Directing eba soi<br />
lamatwi dagiwi samung khlairwinani<br />
tei phaithagokhe Controlling<br />
eba mungsa ayang uyang<br />
kwsaryatwi chabwi twidulwi<br />
kahamkhe jai jaikhlai toninani. O<br />
samungrokno wngkha khoroksa<br />
kaham twidulnaini sinimari.<br />
Phiyaba oro sathai kwlaio<br />
twidulma abo kahamphano eba<br />
khe hamya phano wngwi mano.<br />
Tamoni hwnba chwng nugo<br />
twidulnai kwrwng hwnkhe<br />
hamyaphano se bo bini bwkhago<br />
kwbangma borokroknono<br />
khaphurwwi toniwi mono. Aboni<br />
bagwi chwng twidulnaino<br />
kahamkhe cherwi nainani banta.
KOTHOMA BOKHRI<br />
Thinango bini nahormung chini<br />
dophani bagwi hamyada eba<br />
kahamda wngno abonobo<br />
kahamkhe uansugwi nainani<br />
nango. Wngyakhe dopha teibo<br />
jwngjalo kwlainai.<br />
suchawi naikhe nugo khoroksa<br />
phanose twidulnai hwnwi<br />
hwnjakna chukyakho. Tamoni<br />
hwnba chini twidulnairokni vision<br />
eba nahormungrok le tongbaio,<br />
phiyaba a nahormung joratwino<br />
aitorma 8<br />
tangthani bo mungsa soi lamatwi<br />
tanglaimung nukjakya. Haikhe<br />
bahaikhe le a nahormungo sogwi<br />
mansinaiba? sogwi manglak. Ang<br />
sak sak twidulnaile wngjagwi<br />
tongjaktikha, tamokhe soi<br />
Aswk jora chwng twidulnai<br />
eba twidulmano twiwi kubangma<br />
kokno salaikha tei silaikha, phaidi<br />
haikhe tabuk chini Tripura hasteni<br />
chini dophani twidulnairokno twiwi<br />
silai nailaiyanw bohrok bwswk<br />
joratwi soi tei kubui twidulnai eba<br />
khe twidulmao khobjak. Chwng<br />
jotono sio chini hasteo chini<br />
dophao kwbangma chongjak<br />
leader eba twidulnai tongo<br />
hwnwi. Abo rajnitini (political),<br />
tongthar eba dormoni, swrwngnai<br />
bodolni, NGO ni, sebuk khwlainai<br />
rokni akorok.<br />
Puilano rajnitino (political)<br />
twiwino nailaigranw. Kubui kok<br />
sanathangkhe chini hasteo rajnitini<br />
twidulnai chongjak lekha-juka<br />
kwrwi kheno tongo. Phiyaba<br />
bohrok jotoda kukubui twidulnai<br />
wngna? abose wngkha kotor<br />
kok. Chwng twidulnairokno twiwi<br />
sakao sukrubwi salaimani koktwi<br />
thagwi tongbaikha. A nahormungno<br />
mukthang khwlaina<br />
Soi twidulnai hwnkhe<br />
bini sakbaithangni<br />
bagwiya, dopha eba<br />
luku hamkrai se bini<br />
puila nahormung<br />
wngna nangnai.<br />
Haikhese kukubui<br />
twidulnai wngwi<br />
mannai. ...<br />
Thansa tongwi manyani<br />
bagwino chini dophani<br />
phan belrwrwk wngwi<br />
tongsio.<br />
bagwile kaisa kaham planning<br />
eba kokchapmung kwrwi,<br />
mungsa soi dagimung kwrwi,<br />
khoroksa tei khoroksano manilaiya<br />
tei aboni bagwi samung<br />
twidulnaini tongmungle tongwise<br />
manliya hwnkhe bahai khele<br />
twidulnai wngwi mabkha ba?<br />
Abohaikhe soi twidulnai wngwi<br />
manya tei manglak.<br />
Leader eba twidulnai<br />
tumungno sakni bagwi puila<br />
uanswknai hwnkhe, bo soi<br />
twidulnai wngwi manya. Soi<br />
twidulnai hwnkhe bini sakbaithangni<br />
bagwiya, dopha eba luku<br />
hamkrai se bini puila nahormung<br />
wngna nangnai. Haikhese<br />
kukubui twidulnai wngwi mannai.<br />
Chini hasteni twidulnairokno naiwi<br />
naikhe nukjago bohrok puila sakni<br />
bagwi se ulose dopha eba<br />
lukuhamkrai. Abohai borokrokni<br />
uklogono kwbangkuk borokrok<br />
rwkthar laimanibo nukjakugo.<br />
Kubui kok sanathangkhe chini<br />
twidulnairokni tongmung<br />
chamungno nugwi joto borokrok<br />
romwi manlailiya sabo soi tei
KOTHOMA BOKHRI<br />
saboba soiya.<br />
Tangwi omhai wngkhna?<br />
Ao chwng kaham khe cherwi<br />
naikhe nugo chengphruni simino<br />
chini twidulnairok twidulthani<br />
chaya tongmani bagwino omohai<br />
wngmarok. Khukbai le dopha<br />
hamkraini kok twiwi lukurokno jai<br />
jai kheno sawi khwnarwkha,<br />
phiyaba kokbai simise wngsioba<br />
samungole abohai nukjakliya.<br />
Aboni bagwino chini dopharok<br />
amswk jwngjalo kwlaina<br />
nangsina. Abo simidiba tini chini<br />
twidulnai rokni chayani bagwi<br />
twidulnai rokni bisingobo<br />
pherlaimani ebakhe kok banglaimanibo<br />
nukjagwi tongo tei aboni<br />
loge logeno bodol yakarlawi tei<br />
kaisa kwtal bodol songchalaiwi<br />
tongmanibo nukjago. Omohai<br />
thansa tongwi manyani bagwino<br />
chini dophani phan belrwrwk<br />
wngwi tongsio.<br />
Rajniti bodolo simiya tamo<br />
hukumu bodol, swrwngnairokni<br />
bodol, swinairokni bodol eba<br />
tongthar bodol bebagonose<br />
pherlaimung nukjagwi tongo.<br />
Omohai wngmani bo twidulnairok<br />
chayani bagwino. Kubui kok sana<br />
thangkhe chini dophani twidulnairok<br />
sakbaithang twidulnai<br />
sabono hwn, abonose kaham khe<br />
sawi manyakhuna aboni bagwino<br />
bohrokni thani soi twidulmungni<br />
tongmung nukjakya. Phiyaba<br />
bohrok sak sakno twidulnaino<br />
wngjagwi tonglaio. Omono chini<br />
dophani bagwi swraimung.<br />
Khoroksa soi twidulnai wngna<br />
thangkha hwnkhe bini soi<br />
nahormung, sak bedokmung,<br />
borokrokno twidulnani, khatung<br />
rwnani, khaswrang rwnani tei<br />
imang phunuknani tei bini yakchu<br />
swnamwi kwlangnani aborok<br />
bebakno tongna nango. Phiyaba<br />
chini dophao tabuksak jora abohai<br />
khoroksaphano twidulnai bwskango<br />
phaikha hwnwi nukjakyakhu.<br />
Chwng hayung beremo rwgwi<br />
naikhe kwbangma bumung<br />
manyaphano, Mahatma Gandhi,<br />
aitorma 9<br />
Nelson Mandela, Adolf Hitler,<br />
Abraham Lincoln, Martin Luthar<br />
King Jr., General Mao, George<br />
Washington, Che Guevara, Netaji<br />
Subhash Chandra Bose akosongni<br />
mung khursawi mano. Bohrokni<br />
khoroksa khoroksani langmano<br />
twiwi poriwi naikhe bohrok<br />
kukubuino soi twidilnai hwnwi<br />
saimananw tei abo nangmanino.<br />
Paithago o kokno sanai chwng<br />
kukubui twidulnai wngna hwnkhe,<br />
baithangni bagwi uansukyawi<br />
dophani eba joto borokrokni<br />
bagwi soi nahormung, sak<br />
bedokmung, borokrokno twidulnani,<br />
khatung rwnani, khaswrang<br />
rwnani tei imang phunuknani tei<br />
bini yakchu swnamwi kwlangnani<br />
ma swrwnglaithai, hwnkhese<br />
chwngbo soi twidulnai wngwi<br />
mannai. Ani o swimani keboni<br />
bwkhano swbainani bagwiya,<br />
tamokhe chwng sak sakni<br />
chayarokno teiwaisa kahamkhe<br />
uanswkphirwi manthwng<br />
hwnwise swijao. Chaya chukyani<br />
bagwi nakarjabaidi,<br />
aswkno hambai.<br />
–Paul Debbarma
KOTHOMA BOKHRI<br />
aitorma 10<br />
BUISU TAI GORIA TER<br />
B<br />
isi<br />
kwtalno lamsokna bagwi<br />
sachwlang molni kokno<br />
belaikheno muito khwlaina nango.<br />
A molo kwchangmabo kisa misa<br />
nukjagwi tongkho. Buphanguaphang<br />
bwlai jori kwlaima tei<br />
uaisa – kwtalkhe bedak<br />
kupulungkhe bwlai kwkhwrang<br />
rotomsaka tei bubar barsakha,<br />
omo naikhe bolongjwk rignai<br />
yalwlwk kanwi naithothokkhe<br />
mwchang tongma haise wngsio.<br />
Nobar sip-sip khe dalbidal khumni<br />
bahai bai hayung mwchangwi<br />
toksa-tokmili pungkhurujak tei<br />
bumburaisa khapang udila chawi<br />
ayang-oiyang berengjak. Aphuru<br />
bedek Kungkila kuhu-kuhu khe<br />
khorang kwchangbai tangwi<br />
chanairokni khano tongthok rwo.<br />
O jorao kamini borokrok huk<br />
hogwi paijak. Huk sogwi hugo<br />
mai kaina bagwi bisi kwtalni uatwi<br />
sep-sepno naisinglai tonglaio.<br />
Hatal somlulu khanga tumsi hulai,<br />
rojom kosomlani sago salai tongo<br />
Checherma jaksa hukni kereng<br />
kothoma. Omohai tongthokma<br />
jorao chwngno teibo tongthokma<br />
rwna bagwi Goria Mwtai khatung<br />
khajai Buisu terni bisingtwi<br />
chwng bai malaina tei chwngno<br />
hamari rwna phaio.<br />
Buisu wngkha Tripura<br />
dophani mukumu-hukumu bai<br />
kwrwngjak tei manijak kaisa ter<br />
kotor. Omo bisi kwbangma<br />
swkangni simino eba chini<br />
dangaima-dangaipha, chingchungma-chingchungpha,<br />
daichungma-daichungpha<br />
songni<br />
amolni simi Buisu ter palaijagwi<br />
phaio. Oro sathai kwlaio 1512<br />
bisio Bubagra Dhanya Manikya<br />
Lusai Bubagrano Ha sekna bagwi<br />
“ Kirat” hani Thangnangsi<br />
amchaino yak rwkha. A amchaino<br />
yak rwthani Lusai Bubagra bai<br />
saktharwi choba khwlaina<br />
nangkha. Sal kwdwkma romwi<br />
choba wngma yagulo Bubagra<br />
Dhanya Manikya o chobao<br />
Halam eba Kuki Bubagrano<br />
mechenkha. Tripura hani sengkrakrok<br />
Kuki Bubagrani thani<br />
“Goroya” Mwtaino segwi tubui<br />
Rajakhor Rangamatio kiphilwi<br />
phailaikha. O choba wngma jorao<br />
Buisu ter wngwi tongo. Bubagra<br />
Dhanya Manikya sakhlaikha,<br />
Kuki Bubagrano chobao mechenma<br />
bagwi Raja Hani joto amchaio<br />
tongthok-chathok khlai kwplai<br />
wngma ter palaijaganw hwnwi.<br />
Choba wngwi tongma jorao Buisu<br />
terno hani joto amchaini borokrok<br />
tongthok-chathok khlai palaimanliya<br />
haini bagwi Goria<br />
Mwtaino twi-wi teisa Buisu<br />
palaijaknai hwnwi. Omo hai<br />
kheno Buisu ter tei Goria Mwtai<br />
halok kwrwngwi thansakhe<br />
palaijagwi phaio. Buisu terni<br />
saldokni yagulo kwplai wngma ter<br />
palaijakkha hwnwi Buisuni ulni<br />
salsini salno “Sena” hwnwibo<br />
palaijago. Keboba Buisu terno<br />
salsini romwi palaijago hwnwi<br />
salaio.<br />
Oro sathai kwlaio, Buisu<br />
wngkha Goria Mwtaino rwgwi<br />
songchajak Tripura dophani kaisa<br />
mukumu ter kotor. O ter Hindu<br />
tongkwthar bai manijak tei<br />
kwrwngjak. Oro Goria Mwtaino<br />
twi-wi rwchapmung, mwsamungni<br />
bisingtwi tongthok<br />
chathok khlai tonglaima nukjago.<br />
Aphuru Tripura dophani borokrok<br />
baithang kanmung-chumungni<br />
haparo haplai naithothok khe bisi<br />
kwtalno lamsogo. Bwrwi siklirok<br />
khe mare, nabuk tei chwla<br />
siklarok khe kiching, bayap khawi<br />
narwgo. Buisu bahaikhe Tripura<br />
dophani Mukumu-Hukumu bai<br />
kwrwngjak kaisa ter kotor<br />
wngwi palaijak tei Buisuni salo<br />
tamo tamo raidarokno manina<br />
nang, omono twi-wi kok kisaswk<br />
sukurubwi nailaiyanw.<br />
Buisuni puila salno “Hari<br />
Buisu” hwno. O salo nok, nokhla,<br />
nok gana gini, lama lamthai, kami<br />
daikung, kamirok sapsutra khwlai<br />
tongna nango. Kamini chwraikhonairok<br />
phung aisiri-siri thuma<br />
bachai khumulwngni motom<br />
khumbarrok kholwi tisao tai o<br />
khumbar bai naithok naithok khe<br />
khumtang subwi nokni doglam,<br />
tailam, Mwtainok sajoklaio.<br />
Nokni rih kwchamrok twio<br />
twlangwi rih bukhurubwi suwi<br />
rwo.<br />
Nokni joto manwirok - twk,<br />
gola, mairang, tharwk, lota,<br />
kabang (Rikhuturuk), rwsami,<br />
maiyan, thuyan, omo hai manwirok<br />
twi bai suwi satung phwrano.<br />
Bwrwirok rih-kabangni rignai,
KOTHOMA BOKHRI<br />
risa, ritorok tei podrepod bumulni<br />
takjak rih-chumrok kariwi nugul<br />
dangdal uao satung phwranlaio,<br />
sarik wngkhe teibo rih-chumrokno<br />
chap-chap khwlai tisao.<br />
“Hari Buisu” ni salo kamini<br />
chwrai-khonairok kwtal-kwtal rihchumlaio<br />
chemai (chempai),<br />
kaiselengo mai dawi kami berai<br />
berai mai sarwi rwlaio. Kami<br />
borokrok twima-twisao thangwi<br />
khum bogo tai mwtai rwlaio.<br />
Aphuru “kuchai twi” bai khorok<br />
suwi twi tukulaio. Paithago nogo<br />
“kawan twi” sarwi rwo. Omo<br />
kaisa Tripura dophani mukumuhukumu<br />
bai manijak kaisa raida.<br />
O raida tabuk phano kami<br />
amchaio tongnai Tripura dophani<br />
Hodao Tal, Sal, Athukiri hai<br />
chwngsai tongkho.<br />
Buisuni salni salno eba<br />
kwcharni salno “Buisuma” hwno<br />
. Buisumani salo Tripura dophani<br />
borokrok kwtal kwtal khe rihchum<br />
kanlaima tai chumlaima<br />
nukjago. Bwrwirok khe dophani<br />
rignai kanjak tei risa khajao<br />
berjak, khorogo sorjak; yago<br />
bangiri (mathia), kharu; yakungo<br />
bengki; khajuo surang, sangi;<br />
khunjuo uakhum, toya; kotogo<br />
chandrahar, rangbwtang, anchwlwi<br />
omo hai kanmanwi eba<br />
kanrwbairok naithokthok khe<br />
kanlaio. Nok brum-brum awang<br />
aitorma 11<br />
suklaina bagwi bwrwi siklirok<br />
dingi nogo kupulung. Bailing bai<br />
awangrok tengailaio. Aphuru<br />
chwla siklarok bwrwi siklasani<br />
khapang khumbar khokna bagwi<br />
dingi nok gana ginio berenglai<br />
tongma nukjago. Buisuni salnwisaltham<br />
swkango bwrwirok palpal<br />
khe bolong halongo ua kwlwi<br />
uana uasong tanlaio, twisa ganagini<br />
berai lairu, lai bwlai kholwi<br />
laidol dolwi horwi tubulaio. Dingio<br />
awang sukma yagulo a lairu, lai<br />
bwlairok bai awang bwthai<br />
(awang bangwi), khlaio. Uasongo<br />
dai awang pengo, awang belep<br />
thok eba uakpham bai sero. Omo<br />
karwibo mami songjak, mami<br />
pongjak, maisi songjak, siping tei<br />
mairukuno kwsap khe sugwi laru<br />
(Agini molni borokrok laduno laru<br />
hwno) swnamlaio. Nok brumbrum<br />
berai berai sikla-sikli,<br />
chwrai-khonai, bura-bwrwichukrok<br />
awang chalaio. Aphuru<br />
kami kami nogo nogo mami<br />
awangni tei biyal kwrwi, chawichawi<br />
chabaya. O salo nokni<br />
okra-chakrarokno belai kheno<br />
manijago. Kwtal kaijakma hik-sai<br />
kwnwi buma-bupha tai bwkwrabwkwrajwkni<br />
nogo beraina<br />
thango. Buma-Bupha tei<br />
bwkwra-bwkwrajwkno kwnwikhe<br />
gola bai twi tukurwo tai chuak<br />
botolsa rwwi khulumo. Omo<br />
karwibo takhuk okraroknobo<br />
khulumlaima nukjago. Buisumani<br />
salo kebo kok tatal saya, malmatarokbo<br />
butharya. Omo hai raidarok<br />
tabukni molo aswk manijakma<br />
nukjakliya, twrwk twrwk khe<br />
komorna nai tongo. Phiyaba kami<br />
amchairogo amo hai raidarok<br />
manijakma kisamisa nukjagwi<br />
tongkho.<br />
Buisuni paithak salno “Bisi<br />
Kwtal” eba atadak hwnwi<br />
sinijago. Bisi kwtalni jotono<br />
tongthok chathok khe tonglaima
KOTHOMA BOKHRI<br />
nukjago. Kebo samung humung<br />
tanglaiya. Aphuru tongthok chathokni<br />
lenglama jora. Nukhungni<br />
joto borokrok kami phataro<br />
beraima nukjakya. Aphuru<br />
nogono tongna nango. Nukhungni<br />
mwtai rwlaio. Nogo nogo uak,<br />
tok ratharwi chao. O salo<br />
gwnangsa bigrasa hwnwi kwrwi,<br />
jotono thansa. Nogo rijak<br />
malmatarokno mai-mui kwbang<br />
khe songwi charwo. Bisi kwtalni<br />
salo Goria Mwtaino twiwi nok<br />
brum-brum berai berai “kherbai”<br />
mwsao. Kami khungsa paikhe tei<br />
khungsa kamio thangwi mwsao.<br />
Mwsanai bodolo borok bangma<br />
khorok nwichinwi-nwichithamswk<br />
wnganw. Kherbai<br />
mwsamungni kai-nwichinwi tal<br />
tongo. kherbai bodol kamio phai<br />
mwsana bagwi mothani kisamisa<br />
raidarok manina nango. Kherbai<br />
bodol kamio hapna swkang kami<br />
daikungni simi kham tamwi<br />
rwchaplai phaina nango. Puilao<br />
Goria Mwtai romjak, bini ulo<br />
ochai, barua, tangswrai, daowa,<br />
Goria songsanai nokphang tei<br />
mwsanai rwchapnai bodolrok.<br />
Kham tamnai, kham kerenai,<br />
sumur subnai a bisingono tongo.<br />
Kamio habwi puilao kami phang<br />
eba “Roaja”ni nokhlao kherbai<br />
bodol mwsana nango. Aboni<br />
yagulo kami berai berai nok brum<br />
brum mwsalaio. Mwsamungni<br />
bisingo rwchapmungbo tongo.<br />
Kherbai bodolo risa kolok khe<br />
sorjak khoroksa Daowa tongo.<br />
Daowa puilao Goria rwchapmung<br />
rwchabo, mwsanairok bini<br />
khorangno yachagwi bodolsa khe<br />
rwchaplaio. Omo hai rwchapmungrok<br />
wngkha:<br />
Phaibaidi phaibaidi<br />
Goria mwsanai<br />
Kami kami berainai<br />
Nokbwi nokbwi mwsanai<br />
Goriani charairok,<br />
Goriani bwrwirok<br />
Lachi kiri ta wngdi<br />
Lachi kiri wngkhwlai<br />
Goriano manidi,Goriano<br />
khulumdi<br />
Oi re Goria,oi re Goria<br />
Ma chayani chwng phaya<br />
Ma nwngyani chwng phaiya<br />
Buisunise chwng phaio<br />
Khalinise chwng phaio<br />
Roajano asawi Goriase<br />
phaibole<br />
Hatung hawa rekewi<br />
Twibuk twisa basogwi<br />
Goriase phaibele<br />
Goriano manidi, Goriano<br />
khulumdi<br />
Maiba khulba barinai<br />
Rangchak ruphai nok<br />
pongnai<br />
Oi re Goria,oi re Goria<br />
Eho ho ho ho ho ho ho ho<br />
ho<br />
Kherbai mwsaphuru amo hai<br />
rwchapmungno karwibo<br />
podrepod kokthai kholwi “Kok<br />
phakwra” haikhai rwchaplaio.<br />
Abohai “Kokphakwra” wngkha:<br />
Thaichumu thaio thaio<br />
Doromai thaio thaio,<br />
Saka parani siklaroglai<br />
Kama naikhwlai khio,<br />
Huchung koreni muiya<br />
Huchung koreni muya,<br />
Chini parani chwlasa roklai<br />
Rignai roman chugya;<br />
Yagra naidi naidi<br />
Yaksi naidi naidi,<br />
Saka parani bwrwisarokno<br />
Motom subwi rwdi,<br />
Gati lamani holong<br />
Gati lamani holong,<br />
O parani bwrwisarokni<br />
Rinaise gulung gulung,<br />
Omo hai “Kokphakwra” sawi<br />
rwchapthani kisa-misa kokthai<br />
hamyarok nukjago. Omo hai<br />
kokthairokno sana nangma bagwi<br />
okra-chakrani thani nakarmung<br />
sanjao. Goria rwchapmungni<br />
aitorma 12<br />
kokthairok sirisitini simi mohaikhai<br />
rwchapjagwi phaimani.<br />
Phiya jorani yak romwi tabuk<br />
twrwk twrwk khe oma hai<br />
kokthairokno teibo khwnathothok<br />
khe kokthai swlaiwi rwchapjagwi<br />
tongo.<br />
Mwsai paima yagulo, kherbai<br />
bodolni Talrog mwsawi-rwchabwi<br />
phunukna nango. Omo hai<br />
mwsamungrok wngkha- Gobai<br />
mwsamung, Mwkhwra uaying<br />
kamani, Mwkhwra abuk<br />
chamani, Tokher barmani, Puisa<br />
uarmani, dailo kolwi mwsamani,<br />
Mayung ua phaimani, Harung<br />
mephukma (Gong) khuchumu<br />
chamani akorok. Gobai mwsana<br />
bagwi bwrwi khoroksa, chwla<br />
khoroksa tai joker khoroksa<br />
nango. Bwrwikhaibo khangra<br />
(twilanga) horjak, chwlakhaibo<br />
sati ulta hungjak. Borong<br />
khoroknwi kham, sumuini<br />
talbaikhai mwsalaiphuru O joker<br />
borokno phakwra khlaina nango.<br />
Omo haikhai Gobai mwsalaio.<br />
Mwkhwra abuk chamani khe<br />
khoroksa buma achukjak tai<br />
khoroknwi- khoroktham bwsarok<br />
mwsamungni bisingtwi bumani<br />
abukno chama haikhe phunukjago.<br />
Tokher barmani khe khoroknwi<br />
achuk rorom khe yakung<br />
tolao yak dawi yak bailik balik khe<br />
naharlai barlai mwsalaio.<br />
Amo hai dalbidal mwsamungrok<br />
mwsawi phunukma<br />
yagulo nokphang mai, khul, rang,<br />
mairung, toktwi, chuak kwthar<br />
riwi Goria mwtaini yakung subwi<br />
khulumwi rohoro. Keboba mwtai<br />
yachakmarok tongkhe uak, tok<br />
ratharwi mwtai yachakmungrok<br />
swrai swrai khe narwgo. Omo hai<br />
nok brum brum kherbai bodol<br />
Goria mwtaino twiwi<br />
mwsalaio.<br />
–Dharinjoy Tripura
DOPHANI KOK<br />
aitorma 13<br />
Thanai 03 March <strong>2018</strong> salo<br />
sakhlaijakmatwi Tripura<br />
Haphango BJP-IPFT achukma<br />
bisingtwi kolokma sal romwi<br />
Yaksi Bodolni sal habwi sal kwtal<br />
khlai kakha khatungmung kwtalni<br />
yapri semani bisingtwi.<br />
Thanai bisi nwichiba romwi<br />
Yaksi Bodol bai naikoljakthani<br />
Tipra dophani naimung sanmungrok<br />
kwbangma tongphano sabono<br />
saui hamno, saboni thani sanwi<br />
manno chapbwi manya khlai<br />
mamangse 1993 bisio achainai<br />
absa kwlwi khoroksa sikla sokna<br />
nangkha. Baithangni hao nograise<br />
nokphang wngwi kachrebwi<br />
tongmani haloktwi Tipra dophani<br />
mwkhang khamproma kokrok,<br />
abode salai hamsi!<br />
O nograirok chini laibuma,<br />
kok, hukumu tongmano swlai<br />
mankhaise muktwrwi kaham khlai<br />
thangjago. Mai ok supungwi<br />
chaui mano. Uarak-uarak khlai<br />
mwnwiwi manjago. Chwng<br />
khaiba kok manya, kok thaisabo<br />
paliya. Bwkha simino dulaiwi<br />
pekhaktwi-pekhatwi. O<br />
pekhakmungno <strong>2018</strong> Tripura<br />
Kerongchapnok Chongbario<br />
yaphang phuisaui khitarwi<br />
rohorkha Yaksi Bodol mungni<br />
sothaino. Tabukse hama hokhlai<br />
mansio kaham khlai!<br />
Khasrangwi, tabukle Tipra<br />
dophani mwkhang chwngsanani<br />
samungrok tangjaksiuanw uansugwi<br />
Tripura Hasteni Chapphang<br />
Okra Yakchu Korta Jishnu<br />
Debbarmani thani thanai 27<br />
March <strong>2018</strong> salni phung damchar<br />
jorao bini nogo thangwi<br />
MOVEMENT FOR KOK-<br />
BOROKni naimungrokno<br />
yapharjao.<br />
Puilano Agartala Birkhungkholano<br />
Bugra Bir Bikram<br />
Kishore Manikya Bahadur<br />
Debbarmani mung pharmani<br />
bagwi BJP-IPFT hapahangno<br />
hambai yapharjao.<br />
Teibo hambai yapharjao<br />
kainwi Indian Reserve Battalion<br />
khlaina kokchapmani bagwi.<br />
Phiyaba aboni mung Tipra<br />
Reserve Battalion pharnani<br />
wngthung.<br />
MFK adongrok kolokma<br />
bisi romwi naimani sanmungrok<br />
wngkha ahai:<br />
1. 1960 bai 1970 bisio<br />
Revenue tei Settlement bedek bai<br />
Agartala Municipality-o Bugra<br />
Jujarupha bai 590 AD bisio<br />
chengjakmani Tipra Biskhongno<br />
taklaini simino sitokjakthung.<br />
2. Aboni logi-logi Tipra<br />
Bisikhongni Bisi Kwtal sal 01<br />
Talhing eba 22 December salo
DOPHANI KOK<br />
taklaino Tripura haphangni<br />
duamung sakhlaijakthung.<br />
3. Kokborok sanairokni<br />
songdok hoda; 1. Tripuri/Tripura/<br />
Tipperah, 2. Reang, 3. Jamatia,<br />
4. Halam, 5. Noatia tei 6. Uchoi<br />
bohrokno songsa dopha<br />
sakhlaijakthung.<br />
4. Chini Ujjayanta Nuyungmani<br />
State Museumno seui abono<br />
tei kaisa bedek khlaijakthung.<br />
7. Tabuk Hastepha Tongthaio<br />
Bugra Birendra Kishore Manikya<br />
Debbarmani mungwi Kokborok<br />
Academy khlaijakthung.<br />
8. Tripurao phwrwngjakma<br />
bijaprogo Tipra bugrarokni<br />
laibumano saimanrina bagwi<br />
sitokjakthung.<br />
9. 2017 bisio ICSE boardo<br />
aitorma 14<br />
daktino Kokborok Phwrwngnai<br />
naharthani TET, NET, SLET<br />
holoso khlaijakthung. Twmale<br />
hinba Kokborok obono puila<br />
chengjakmaniba.<br />
11. IAS, IPS, IFS ahai All India<br />
Cadre Service amjokmungrogo<br />
Kokborok tonijakthung.<br />
12. Kokborok bai Honours tei<br />
B. Ed. daktino chengjakthung.<br />
Ujjayanta Palace Museum<br />
khlaijakthung. Tei aro chini Tipra<br />
bugrarokni mangthong simino<br />
tonijakthung.<br />
5. 1841 bisini simi 177 bisi<br />
romwi swiwi phailaijak Roman<br />
Scriptni Kokborok Alphabet bai<br />
Elembakni Remchar raidao<br />
khopjakthung. Twmale hinba,<br />
Pabitra Sarkar Commissiono<br />
Kokborok Alphabet bai Kokborok<br />
swinani muchungmung rao<br />
70.30% nukjakkha.<br />
6. Kokborokni juda bedek<br />
khlaijakthung. Aboni logi-logi<br />
kubuni borok bangthaya kokrokni<br />
Kokborok chengjakna tongmani<br />
kaisa Nukjakya Phansitra obono<br />
kasomanino kakhrubwi 2019<br />
bisini simino Kokborok<br />
phwrwngna chengjakthung. Tei<br />
CBSE boardobo Kokborok<br />
chengnani lama tanjakthung.<br />
10. 1995 bai 2012 bisio khung<br />
brwichi rwngnok tei khung<br />
nwichinwi rwngkhungo Kokborok<br />
chengjakphano Kokborok<br />
Phwrwngnai naharjakyani bagwi<br />
Kokborok chengjakmani kokmangse<br />
kwrwi wngwi tongkha.<br />
Kokborok phwrwngthani kebengmung<br />
kwrwi khlaina bagwi<br />
Twmale hinba Kokborok bai MA<br />
chengjagwi paikha.<br />
13. Khung nwichibrwi kwtal<br />
Ekolobyo rwngnok khobwi joto<br />
rwngnogono Kokborok kangsa<br />
tonijakthung.<br />
14. Sai sai mung swlaijakmani<br />
bisingo khamao sajakrokno<br />
daktino mung pharjakphithung.<br />
i. Bir Chandra State Central<br />
Library-no Bugra Bir Chandra<br />
State Central Library;<br />
ii. Vivekanda Stadium-no<br />
Astabol Ground;<br />
iii. IGM Hospital-no Bugra<br />
Radha Kishore Manikya
DOPHANI KOK<br />
Memorial Hospital;<br />
iv. Udaipurni baikhrupjak<br />
bugranokno Nuyungma Palace<br />
snamjakphithung;<br />
v. Khowaini Kalyanpur<br />
Rwngnokno Ramkumar Thakur<br />
Rwngnok;<br />
vi. Unakoti-no Subraikhung;<br />
vii. Chobimura-no Chakrakma<br />
Mwtai akorok.<br />
15. Schedule Tribes<br />
kokthairokni kokuanjwi Topsoli<br />
Upojati wngwi manya. Obono<br />
Topsili Jati mahinnai.<br />
16. TTAADC-no twiwi<br />
MFKni kwbangma uansukmung<br />
tongo. Chini naimungrok wngkha:<br />
i. North-East haste-rogo<br />
Autonomous Council khajakmani<br />
aborok jotono bohrokni dophani<br />
mungwino mung pharjago. Kwpal<br />
hamya chini ojamarokni nukchal<br />
uansukmung kwrwini bagwi chini<br />
khai pharjakka Tripura Tribal<br />
Areas hinwi. O TTAADC-ni<br />
mung Tipra Autonomous Council<br />
pharjakthung;<br />
ii. TTAADC-ni rwng raida<br />
CBSE bai gwdalwi English<br />
medium khlaijakthung tei Roman<br />
Scriptni Kokborok Alphabet bai<br />
Kokborok bijap kangsa tongthung<br />
tei Hindibo kangsa tonijakthung;<br />
iii. Tribal Folk Music Collegeni<br />
mung Tipra Folk Music College<br />
aitorma 15<br />
pharjakthung; iv. Tipra hukumuno<br />
hamsasa-chwngsasa khlaina<br />
bagwi khungsa kwtalkuk Studio<br />
Khumulwngo khlaijakthung;<br />
v. TTAADC amchaio AIIMS<br />
ahai sakhamnok khlaijakthung.<br />
Abo TTAADC headquartero<br />
wngyakhai Jampuijala eba<br />
Burakha amchaio khlaijakthung;<br />
vi. TTAADC-no twiwi MFKni<br />
paithak naimung wngkha<br />
Khumulwngno Mungia Kamio<br />
sejakthung.<br />
17. Tipra Hukumuno<br />
chwngsasa khlaina bagwi<br />
NEZCC ahai bedego MFKni<br />
khoroksa adong chongjakthung.<br />
MOVEMENT FOR KOK-<br />
BOROKni o naimungrokno<br />
Chapphang Okra Yakchu Korta<br />
Jishnu Debbarma belaino<br />
chajakkha tei daktino samung<br />
tangjaknai hinwi sakhlaikha.<br />
Chwng tabuk jotono naisingwi<br />
tonglainai Tipra dopha hamsathani<br />
chasathani MFKni naimungno<br />
bwswk dakti samung tangjakno.<br />
Oboni bagwi jotono chubana<br />
nangnai janija<br />
uansukmung kaham<br />
bai.<br />
–Binoy Debbarma
KOTHOMA BWSA<br />
aitorma 16<br />
CHINI HA AMANI THINANG<br />
L<br />
aibuma rwgwi naikhe nugo<br />
bugrarokbai naikoljak<br />
haktorokni bere Japanni<br />
Monarchyno hayungni kolokkuk<br />
romwi bugrarokbai naikoljak ha<br />
tei Japanni yagulono wngkha<br />
chini Tripura hani achukthai.<br />
Phiyaba 1947 bisio chini paithak<br />
bubagra Maharaja Bir Bikram<br />
Kishore Manikya Deb Barman<br />
thwimani yagulo bini bwsajwla<br />
Kirit Bikram Kishore Manikya<br />
Deb Barman habubagra wngnani<br />
omor kasukyani bagwi bini buma<br />
Maharani Kanchan Prabha<br />
Devino regent (okra) chongwi<br />
ha naikolnani barja bokjago.<br />
Phiyaba aswk dwgwi manliya,<br />
kwbangma chukili tei kubun<br />
dophani singkwlwkjakma tei<br />
Bharot haktorni koimungbai 1949<br />
bisini October talni salchiba (15th<br />
August) bisingono Maharani<br />
Kanchan Prabha Devi bai<br />
Bharot sorkarni bising Merger<br />
Agreement bwlai rigmari (soi)<br />
khwlailaimani bisingtwi Tripura ha<br />
Bharot haktorobai gwdalnani<br />
nangkha tei aboni loge logeno<br />
chini hani bisi thamsai barani<br />
(3500 years) swlaibo kwbang<br />
romwi bubagrarokbai naikoljagwi<br />
tongmani molbo paiwi thango.<br />
Tripura haste Bharot haktorbai<br />
merge khwlaimani yagulono chini<br />
dopharokni birmanbo bangwi<br />
phairwrwgo. Tamoni hwnba<br />
aphruni simino twrwk twrwk<br />
chini laibumano sokomornani,<br />
manthai seplenani tei ha seknani<br />
samung chengjago. Chwng<br />
kwbang borokrokno saimano<br />
chini paithak bubagra Maharaja<br />
Bir Bikram Kishore Manikya<br />
Deb Barman kwthang tongphru<br />
(1931 bisio) Tripuri dopharok<br />
thinango jwngjalo phano kwlaiwimano<br />
hwnwi uaswgwi ‘Poncho<br />
Tripurirokni’ bagwi Khowai<br />
amchoini Kalyanpur tei<br />
Kailashahar amchoio chisa<br />
rasai (11 lakhs drun) swk ha<br />
khatiwi kwlangmani kokno.<br />
Phiyaba a khatijak ha tabuk tode<br />
tongkho abono twiwi khorok<br />
bwswk sawiman abo le siliya.<br />
A khatijak ha tabuk tei<br />
kwrwikha. 1971 bisio Salka bai<br />
Salthang-Pakistan eba Banladesh<br />
bai Pakistanni (Hindu bai<br />
Muslim) bisingo choba nanglaiphru<br />
Bangladeshni khorok Chisa<br />
rasaini (11 lakhs) swlaibo kwbang<br />
uanjwi hindurok chini hasteo<br />
kharwi phaibakha. A phainai-
KOTHOMA BWSA<br />
rokno choba paiwi kwchang<br />
kwchang wngphru kiphilwi<br />
twlangnai hwnwi chini haktorni<br />
aphruni montri bokhorok Smt.<br />
Indra Gandhi bai Bangladeshni<br />
Father of the nation Md. Sekh<br />
Majibur Rahomanni bisingo<br />
kaisa gosimung bwlaio soi<br />
khwlailaikha. A gosimungno<br />
Indra-Mujib Chukti hwnwi<br />
chwng sawi mano. Phiyaba<br />
choba paiwi yoksamani sal<br />
(Freedom) manmani yagulophano<br />
kiphilrwi twlangjaklia. Tamoni<br />
hwnba borokno chini hasteo<br />
tongthai riwi Bharot hani citizen<br />
ma khwlainai hwnwi kaisa<br />
rajnoitik eba political bodol ha<br />
kwrwino ha marwnai, tongthai<br />
kwrwino nongthai marwnai<br />
hwnwi a jorao andulon khwlailaikha.<br />
Bharot haktorni aphuruni<br />
Home Minister Sardar Ballab<br />
Bhai Patel Tripura hasteo<br />
bohrokno baknani bagwi ha<br />
kwrwi hwnwi sakhe a rajnoitik<br />
bodolni adongrok chini bubagra<br />
khatiwi kwlangmani a hano<br />
phunugwi rwo. Aboni yagulono<br />
Poncho Tripurirokni bagwi<br />
khatijak ha Banladeshni phainai<br />
refuge rokno bagwi rwjago.<br />
Aphuru chini borokrokbo ha<br />
kwrwino ha marwnai, tongthai<br />
kwrwino tongthai marwnai<br />
hwnwi chirikhogwi sanlaikha,<br />
phiyaba khorok bwswk mankhna?<br />
Abo haikheno puila chini ha<br />
kwmakha.<br />
Chwng jotono Raima-sormani<br />
(Saimani) kothomano saimanbaio.<br />
Gandachhara Sub-Divisionni a<br />
Raima- Sormani twi rwkungni ha<br />
panthor (tabuk abono Raima<br />
Velley hwnwi sinijago) wngkha<br />
chini hasteni mai-khul, muikwthwng,<br />
thaikwthwng hamkuknai<br />
eba pholinai ha. Phiyaba chini<br />
Tripura hasteo phirang (Electric)<br />
swnamnani bagwi Dumbur<br />
Hydel Power Project achukrwphruo<br />
a kahamkuk hanono haste<br />
sorkarbo mokol thaikha. Chini<br />
dophani sijak nukjakrok borokrok<br />
khaduma tei andulon khwlai<br />
aitorma 17<br />
phano paithak jora kasuwi manlailiya.<br />
Raima- Sorma twisano thewi<br />
aro phirang swnamjakkha tei<br />
aboni bagwi chini dophani khorok<br />
brwichi saini (40,000) swlaibo<br />
kwbang borokrok nok-huk<br />
yakarwi ma thangbaikha. Tei<br />
khwnamani twikhe thangnani<br />
soiya borokroknokhe police<br />
sengkrakbai, mayungbai khese<br />
nok swbaiwi kutulrwi khaphun.<br />
Aswk borokrokno kutulrwi<br />
rohormani yagulo je borokrokni<br />
kagojo tongo borokno simi ah<br />
romwi chathwng hwnwi chei tei<br />
bini loge musuk masa-maknwi<br />
bagwi rwkha tei kagojo kwrwi<br />
roknokheba mairung sernwi<br />
sertham baino manthai rwjakha<br />
mungwi rwya hwnjakya drop ha<br />
kwmajaknai rokni yago yapharwi<br />
rwjakkha. Abo haikhe aswk maikhul<br />
biyal kwrwikhe tongthothok<br />
chathothokkhe tongbaimanise<br />
paithago le ha kwmawi Tripurani<br />
pisa piring jagao tei baksaba<br />
Mizoram, Assam rogo thaigwise<br />
tongthai naituklaiwi birman<br />
nangwi matongwi baikha. Abo<br />
bwswkse chini dophani bagwi<br />
kha khammani kok. Chwng baksa<br />
ba aborokno pogwise thangbai<br />
khwna. A salni kokrokno pogwi<br />
mannani kokya. Tabuk phano<br />
kwbangma borokrok kwthang
KOTHOMA BWSA<br />
tongbaikhu, swngwi naidi a<br />
birmanni kokno haikhe tinibo<br />
bohrokni mokolo mwktwi<br />
nuganw. Tabuk khe twi bangliyani<br />
bagwi aro phirang swnamnani<br />
tugwi thangmabai a jagano<br />
borokrok thangwi picnic eba<br />
beraiwi naiwi manatwi tei aboni<br />
loge rangbo ajiwi mana bagwi<br />
rang khok brwichi rwjak<br />
swbaiwise aro Tourist Place eba<br />
beraikhri khwlainani bagwi<br />
khorok bwswkno sorkar nangmaniswk<br />
manthai rwkha hwnwi<br />
khwnakha? Riya hwnjakya dorop<br />
rwkha aswkno, abono karwi tei<br />
mungsa rwjakya. Abo haikhe bisi<br />
brum brum chini borokrokni ha<br />
sekjagwi, nukhung kwmawi<br />
tongo. Tamokhe amswk wngwi<br />
tongmani yagulobo chini dopharok<br />
thang wngyani bai abono<br />
kasunani bagwi mungsabo khwlai<br />
manlailiya.<br />
chengwi rwjak kha.<br />
Abo simiya Sadar (tabuk<br />
Jirania) Sub-Divisionni Ramchandra<br />
Nagar obo phirang<br />
swnamnani bagwi NEEPCO<br />
Companyno ha bagwi rwjakha.<br />
Aronibo chini dophani kwbangma<br />
nukhung ha yakarwi ma<br />
thangbaikha. Abono karwibo<br />
Military Head Quarter, Central<br />
eba state ni tangnok tangnani,<br />
bolongni malmata toninani eba<br />
Khatimung khwlainani bagwi<br />
Wild Life Sanctuary swnamnani<br />
bagwibo chini borokrokni tongthai<br />
hanono tabuk phano segwi<br />
tongmani nukjago. Abo haikheno<br />
Baramura Eco-Park, Trishna,<br />
Gumati, Rua Wild Life Sanctuaryrok<br />
swnamjakkha tei aboni<br />
bagwi nukhung kwbangma<br />
bohrokni ha yakarwi mathangbaikha.<br />
Phiyaba aboni bagwi<br />
Aswk bai simi thakyakhu,<br />
tabuk phano je tongwi tongkhu<br />
abonono bahaikhe seknai aboni<br />
bagwibo lama swnamwi paikha.<br />
Tamoni hwnba sal kisa swnkang<br />
haste sarkar Assembly o Tripura<br />
Land Revenue and Land<br />
Reform Act 1960ni philchi<br />
swlaimung bill (10th Amendment<br />
bill) tubukha. Abillo agi tongmarokno<br />
swlaiwi nukhung thwgwi<br />
bwswk jaga eba ha toniwi mannai<br />
aborokno twiwi kwtalkhe kerong<br />
swnamphinani bagwi swrai swrai<br />
khe kerongnogo (Assembly) bill<br />
tubukha. Abo belaino kirmasingsa<br />
bill. A bill tumungno gosiwi<br />
najakhe ( pass) Tripurao chini<br />
dopharok bo halogo sogwino abo<br />
chwngno snamnai sa simise sai<br />
mansinai.<br />
Tabuk o Tripura Land<br />
Revenue and Land Reform Act<br />
aitorma 18<br />
1960 tamo abonose kisa rwgwi<br />
manailaigranai. Chini Tripura<br />
haste Bharot haktorbai merge<br />
khwlaimani yagulo 1960 bisio<br />
puila Tripura Land Revenue<br />
and Land Reform Act eba<br />
kerong swnamjago. 1960 bisio<br />
kerong swnammani yagulo<br />
tabuksak joratwi philchuku ( 9<br />
times) a kerongno Amendment<br />
khwlaijakkha. Phaidi haikhe<br />
paithakni eba philchuku amendment<br />
o bahaikhe kerong khajakkha<br />
abono twiwi kisa silaigranai.<br />
Aro nukjakkha kaisa nukhung eba<br />
khoroksa brorok 37.5 kani ha bini<br />
mungwi toniwi mannai hwnwi<br />
kerongo swrai swrai khe sajak<br />
tongo. Abono karwibo borok<br />
khoroknwini simi khorokba<br />
tongnai nukhungrokkhe 75 kani<br />
ha tonowi mannai tei khorokbani<br />
swlai bangkhe khorok thwgwi<br />
3.75 kani ha teibo kwbang toniwi<br />
mannai. Phiyaba tabuk kwtal<br />
kerong swnamnani bagwi<br />
Assemblyo je bill tubukha aro<br />
belaikheno slaimung tubujakkha.
KOTHOMA BWSA<br />
A bill pass wngkhe chini dophani<br />
bagwi belaikhe hamya wngnai.<br />
Tamoni hwnba aro sajak kha<br />
agini kerongo tongmani hai kaisa<br />
nukhung eba khoroksa borok tei<br />
37.5 kani ha bini mungwi toniwi<br />
manglak, khoroknwi ni nukhung<br />
hwnkhe 12.5 kani simise<br />
baithangni mungwi toniwi<br />
mansinai tei khorokba hwnkheba<br />
25 kani. Khorokbani kwbang<br />
hwnkhe khorok thwgwi tei 3.75<br />
kani khe toniwi mannai.<br />
Nukhungo jeswk phano borok<br />
bangthwng 45 kanini kwbang ha<br />
kebo toniwi manglak. Abo simiya<br />
agini kerongo kanisa nal eba<br />
lunga khetoni morokmung (swk)<br />
kaniktham hathaibai baksa<br />
tongmani, abonobo tabuk kwtal<br />
kerong slaiwi nal, lunga, hathai<br />
bebaknono baksa khwlainani kok<br />
sajakkha. Tumungno kwtal<br />
kerongni bill pass wngkhe nal,<br />
lunga, hathai baksa wngwi<br />
thangsinai. Abo bwswkse chayani<br />
kok haiya da?<br />
Chwng jotono saimano swngsarni<br />
joto borokrokni langmao<br />
chathai, ri-chum tei tongthai a<br />
kaithamnono puilani nangmani<br />
doro manwi hwnwi. Tamokhe<br />
tabukni o kwtal molo abono<br />
karwibo lekha kwrwng wngnani<br />
tei jorabai gothogwi tongwi<br />
mannani bagwibo kwbangma<br />
swrwngmungrok swrwngnani<br />
nango. Phiyaba a chathai, richum,<br />
tongthai, lekha swrwngna<br />
akorokni bagwi nango rang puisa.<br />
A rang chwng keboba sorkarni<br />
sebuk khwlaiwi,<br />
keboba buphangwaphang,<br />
rubber<br />
kaiwi, baksaba<br />
hukba haba tei<br />
bania khwlaiwi,<br />
podrepot malmata<br />
choroi khlaiwi, tei<br />
abono karwibo<br />
kwbangma lamatwi<br />
ajilaimani<br />
nukjago.<br />
Chwng jotono saimanbaio<br />
chini Bharot haktor wngkha<br />
hukba haba khwlainairokni ha<br />
hwnwi sinijago tei a haba hukba<br />
khwlaiwi ajimani bisingtwno<br />
nukhungni nangmarokno<br />
(Chathai, ri-chum, bwsa<br />
bwtwirokno lekha porirwna,<br />
tongthai swnamna, sak naijakna<br />
arorok) supungo. Tripura hasteni<br />
borokrokbo sorkarni sebuk sep<br />
bangthayani bagwi haba hukba<br />
khwlaiwino nukhung hamkhwraini<br />
samung khwlailaio.<br />
Tripura haste o tumungno<br />
abohaikhe kerong swnamjakkha<br />
hwnkhe chini dopharok belai khe<br />
birmano kwlai bainai. Tamoni<br />
hwnba sorkarni sebuk manya<br />
phano ha tongmani bagwi, keboba<br />
buphang-waphang, rubber kaiwi,<br />
baksaba hukba-haba tei podrepot<br />
malmata choroi khwlaiwino rang<br />
puisa ajilaiwi tonglai. Aboni bere<br />
rubberno wngkha tabukni o jorao<br />
ajinani bagwi kahamkuk lama<br />
wngwi tongo tei nubo nukjago<br />
sorkarni sebuk manya phano<br />
rubber bwtwi phalwino chini<br />
borokrok twrwk twrwk gwnang<br />
wngwi tonglaiokha. Keboni 15<br />
kani, keboniba 50, 60, 70, 100 kani<br />
tei baksaba teibo kwbang gwnano<br />
tongo. Tabukni kwtal kerongni bill<br />
pass wngkheno kerong rwgwi<br />
aitorma 19<br />
nini je manthai kwlaimani abo<br />
simise nwng mansinai tei bebakno<br />
sorkar segwi naharsinai. Abo<br />
chini ADC amchoio tongnairokni<br />
bagwi bwswkse kirimasingsani<br />
kok. Tamoni hwnba Tripura<br />
hasteo jeswk rubberlwng tongo<br />
aboni bere ra o chukuchi chukuno<br />
chini borokrokni. Tamoni hwnba<br />
ADCni phataro rubber kainani<br />
bagwi aswk ha kwrwi haino<br />
bwle? Tei o ha segwi twlangwi<br />
sabono le rwnai abo le kerongo<br />
sajak da tong? Kwrwi? Sorkar<br />
namani yagulo manthai rwnani<br />
(khoti puron) kok sajakthani<br />
nukjakkha tabukni o jorao tumung<br />
kanisa hani morokmung khokba<br />
rasai (5 lakhs) hwnkhe nwng<br />
mannai khok chisai ni simi khok<br />
chiba sai swk. Haikhe uanswgwi<br />
naisidi tomo khwlainai? O kerong<br />
kasunani kasuya chini yagono,<br />
tumung chwng o kerongno<br />
chajakkhe bill pass wngsinai,<br />
phiyaba chajakyakhe chwng<br />
khaduma phunuklaiwi abono<br />
kasuwi mannai. Tamokhe o<br />
kerongni bill pass wngkhe chini<br />
dopharok komornano karwi tei<br />
mungsa lama kwrwi, bebak<br />
sokomorwi khijakbainai. Haikhe<br />
paithago ang kha khlaio chwng<br />
jotono o kerongni bill pass wngya<br />
sanino kasunani bagwi saktharlaiyanw<br />
hwnwi. Swithani chaya<br />
tongmarokni bagwi<br />
nakarjadi. Aswkno<br />
hambai.<br />
–Khirode Debbarma
POKYATWI<br />
2013 bisini December talni<br />
salba salni (5 th December 2013)<br />
horo, South Africani kwcham<br />
haktorpha Nelson Mandela<br />
thwjao. Boh thwma bagwi South<br />
Africani borokrok ‘chwng ma<br />
pha kwrwi wngkha’ hwnwi kha<br />
khamjakbaikha tei kaplaikha.<br />
Hayungni bororokbo kha<br />
khamjakbaikha. O borok kotorni<br />
mwkhang kisa nairwkna bagwi<br />
hayungni juda juda borok kotor rok<br />
Pritalia o thanglaikha.<br />
Ao! Nelson Mandela soi soino<br />
haktorni bagwi bupha haikhe<br />
samung tangwi thangkha. Bini<br />
samung kotor tangmarokno<br />
sabaiya tei swibaiya. Haiphano<br />
chwng kisaswk phano bini langma<br />
tongphruni samungrokno sina<br />
nailaiyanw. Tamoni hwnba bini<br />
samung kotor tanglangmarok ha<br />
no hamjagwi samung tangthani<br />
belaikhe khatung rwanw hwnwi<br />
kha khlai mansugu. Bisi nwichisni<br />
romwi 466/64 No. along nogo<br />
tongmani hayung-ni jotonislai<br />
mung gwnang ojama. South<br />
Africani haphang a jora bohno<br />
belaikhe sakmang twi satokkha.<br />
Along nogo tongtwtwi-no, boh<br />
haktorni borokrokno satoknai<br />
haphangni aroni yoknani<br />
khatungrwkha. Bini dophano<br />
Nelson Mandela<br />
hamjagwi, dophano phiyokna<br />
bagwi choba khwlai tongmani<br />
hayungni yaphang buchuk<br />
lilakkha. Ulo hayung haktor rokni<br />
borokrok Nelson Mandelano,<br />
phiyok di hwnwi South Africani<br />
haphangno hwnlaikha. Aboni<br />
bagwi haphang bohno phiyogwi<br />
ma rwkha. Aboni ulono Nelson<br />
Mandela South Africani puila<br />
kosom sakurni haktorpha<br />
chongjakkha.<br />
Hayungni kwbangma ha ono,<br />
sakni borokrokno, dophano<br />
hamjagwi baithangni tongthok<br />
chathokno naiyawi, satok jagwi<br />
tongnairokno phiyokna bagwi<br />
langma tongsak choba khwlailangnai<br />
borokrokni bisingni<br />
laibumao, sal haikhe chwngwi<br />
tongnai Nelson Mandelani<br />
bumung. Nelson Mandela<br />
wngkha chobani bagwi khatung<br />
rwnai rwngthoma kaisa.<br />
Hayungo obohaikhe borokrokni<br />
sakao kusupmung satokmung<br />
jephru phaio, aphru Nelson<br />
Mandela hai kotor ojamano<br />
nangmani nukjagu. Borokrok<br />
satok jagwi tongphru, kusup jagwi<br />
tongphru satoknai haphangno<br />
kebengwi Nelson Mandelani<br />
choba khwlaimano mwito khwlai<br />
rwo.<br />
Nelson Mandelani choba<br />
tongmani sakur kuphur tei<br />
kosom sakurno twi.<br />
Nelson Mandela alongo<br />
tongphru bohno belaikhe<br />
lachirwjakha, bujakha. Bono simi<br />
satokliya, bini bihik bwsa tei<br />
kiching roknobo sengkrakrok<br />
(police) satokna yakarliya.<br />
Sengkrakrok (police) Mandelani<br />
bihikno swihaikhe bisi bisi romwi<br />
rutukha. Bihikno sebukni tikhlai<br />
rwmabai belai biyalo kwlaina<br />
aitorma 20<br />
nangkha Nelson Mandelani<br />
nukhung. Phiya along nokni<br />
yokma ulo bo satoknai sakur<br />
kuphur rokno jolijakliya, nakarma<br />
phunukha. Boh hai ojama<br />
hayungo nukthayano hwnwi<br />
mano.<br />
Nelson Mandela kwthang<br />
langma tongmao, bisi kusung<br />
thamni kwbang alongnok bisingo<br />
ma katikha. Aphru bini buma,<br />
bwsala tei bini khani sandairok<br />
thwima bagwi bini kha belai<br />
khamjakha. Kha khamjakgwi<br />
mwnak hor laio, hor phaio tei<br />
thuya katikha. Bini kha<br />
khamjakmano, khaono chobwi<br />
siring siring soikha Mandela.<br />
Tamokhe boh saimano bini hani<br />
borokrokno phiyokna bagwi boh<br />
kha kwrak wngna nangnai. Abo<br />
simiya, boh uansuk mankha bebak<br />
borokno bini nukhungnino borok<br />
hwnwi.<br />
Kubuino Nelson Mendela<br />
haktorni buphano. Boh along<br />
nogo tongphru koktwma bwlai tei<br />
T.V o bini mangpli phunukthani<br />
manakhwlaijak tongmani. Bini<br />
mungbo kebophano ma khuya.<br />
Haphang borokni bukhukni simi<br />
Nelson Mendelani bumungno<br />
huna naimani, phiyaba borokni<br />
bwkha bisingni hamjakmani aroni<br />
Nelson Mandelani bumungno hui<br />
manliya.<br />
Nelson Mandela achainani bisi<br />
kwbangma swkangno Europeni
POKYATWI<br />
kwbangma sakur kuphur borokrok<br />
South Africa o phainani<br />
chengkha. Aboni swkang South<br />
Africao sakur kosom borokrok<br />
simi se tongmani. Mai khul<br />
kaimani bisingtwi tei malmata<br />
rimani bisingtwi bohrok chalai<br />
nwnglaikhe nukhung khalai<br />
tonglaio.<br />
Phiya South Africani ha tolao<br />
eba ha bisingo kwbangma thok<br />
tongmani, abono aroni borokrok<br />
saimanya. Aroni borokrok kisa<br />
ajima baino kwchang kwchangkhe<br />
tongbaio Bohrok belaikheno<br />
kha kosong borokmang.<br />
Puila Dutch dophani borokrok<br />
South Africao phaio. Holand<br />
haktorni phainai bohrokni ojama<br />
tongmani Jan Van Riebeeck. Bini<br />
logi khorok chukuchi sebuk tongo.<br />
Bohrok jotono Dutch East India<br />
companyni sebukrok. 1652 bisi<br />
April talni saldok salo (6 April<br />
1652) Jan Van Riebeeck puila<br />
South Africao phaio. South<br />
Africani hapung hathai tei<br />
kwkhrang awar nugwi belai<br />
naithokjakha. Aboni logi aroni<br />
borokrok nograi rokno aswk<br />
khabai lamsokma tei bohrokni kha<br />
kwchang, kha kosong tongmungno<br />
Dutch borokrok kha phurjakha.<br />
Phiyaba bohrokni o halok<br />
kaham kwbang sal tongliya. Silai<br />
patham eba rangni phanbai<br />
Africani borokrokno mechenna<br />
chengkha. Jora kisani bisingno,<br />
Dutchrok South Africao nok huk<br />
tangwi tongbaikha. Bohrokni<br />
kahamni bagwi kerong tei<br />
raidarok swnamwi African rokno<br />
satok pitok khlaina chenglaikha.<br />
A joraono, tongthai naphainairok<br />
African rokno nogo seleng<br />
khatinani kerong chengwi rwo tei<br />
joto tongthai naphainairok<br />
khoroksakhe Africanno seleng<br />
nanani phan mankha.<br />
South Africao puila phaima<br />
thaino bohrok ‘Cape Town’<br />
hwnwi mung rwkha. Tongthai<br />
naphainairokno ‘BOERS’ hwnwi<br />
sinijago. O ‘BOERS’ bosongrok<br />
puila Cape Town o tongphano, ulo<br />
salka babai bwkhabo thangna<br />
chengo. Yang o salka babai<br />
bwkhak Africani ‘XHOSA’<br />
bosongni borokrok tongbaio.<br />
Nelson Mandela o ‘XHOSA’<br />
bosongni borok tongmani. Puila<br />
bwkhak ‘XHOSA’ bosongbai<br />
halok kaham tongphano,<br />
‘XHOSA’ bosongno kebel nugui<br />
satokna chengkha Dutchrok.<br />
Kechen Africani kwcham<br />
borokrok bebak kwkha kwtwi<br />
monogwino tonglaikha. Hani<br />
kwcham borokrokni tongthok<br />
chathokni mungsa sep kwrwi,<br />
belai biyalni bisingo bohrok ma<br />
tongbaikha.<br />
1790 bisio Holand o choba<br />
nango, aphru Holandni ha bugra<br />
England hao tongthai nao. A ha<br />
bugrani koimungbai Englad South<br />
Africano mecheno. Haikhe South<br />
Africano segwi nakha. 1803 bisio<br />
hani kwcham borokrokbai kok<br />
khalai, Englandrok South Africano<br />
Dutchrokno kiphilwi rwo. 1806<br />
bisio England teiwaisa South<br />
Africano segwi nakha. Aphrukhe<br />
aitorma 21<br />
Dutch tei Engladni borokrok hani<br />
kwcham borokrokno teibo satok<br />
pitok khlailaikha. Englandni thani<br />
chenwi Dutchrok Cape Town<br />
yakarwi hakchalni XHOSA tei<br />
kubuni bosongni borokrokni<br />
tongthai tei chahmungrok sekna<br />
naimabai Dutchrokbai hani<br />
kwcham borokrokni bising<br />
belaikhe choba nangkha. Englandni<br />
Engrej ojarok, Dutch tei hani<br />
kwcham borokrokno juda<br />
judakhe tongnani lam kariwi rwo.<br />
Phiya baniya khlaina hwnkhe<br />
hani kwcham borokrokno nangu.<br />
Aboni bagwi hani kwcham<br />
borokrokni thang laisuma<br />
naichomna bagwi ‘Pass law’<br />
hinwi kerong kaisa chengwi<br />
rwjakha. O kirima singsa kerongni<br />
bagwi South Africani kosom<br />
sakurni borokrok o Pass lawni<br />
gosimung kwrwi hinkhe, thang<br />
laisui manya. O gosimung manya<br />
borok thang laisukhe belaikhe<br />
majra berjagu. Aboni ulobo<br />
kwbangma hamya kerong<br />
swnamwi aroni kosom borokrokni<br />
langmano kesebo khiklai sukha.<br />
South Africao (Diamond)<br />
heera, mukta tei rangchak<br />
kwbangma ha tolao tongo.<br />
Engrejrok ha tola kwbangma<br />
rangchakrok mankhe, South<br />
Africani tongmung belai hamchai<br />
phaikha. phiya kosomsarok, aboni<br />
kisa phano banta manliya. Yang<br />
haktorni rangni halok hamwi<br />
phairwrwk baniya bo hamwi<br />
phairwrwk. Haikhe Europeni tei<br />
Asia haktorni borok kwbangkhe<br />
South Africao, thangna chengkha.<br />
Dutchrok khe kisa borok tei<br />
Europeni khe borok kwbang<br />
wngwi thangkha. Aboni bagwi<br />
1899 bisio bohrokni bising choba<br />
nanglaikha.<br />
A choba laibuma o ‘BOER’<br />
Choba hinwi sinijago. A chobao<br />
Europeni borokrok kwplai wngo.
POKYATWI<br />
Puila bwkhak Dutchrok tongnma<br />
thaio, Dutch tei English kok South<br />
Africani bosongni kok hinwi<br />
gosimung mankha. Ulo Holandni<br />
dalok mislok kok South Africani,<br />
Africanas kok hinwi borom<br />
mankha. South Africao Dutch rok<br />
Cape Town, Natal, Transvaal tei<br />
Orange Free state o, kwbang<br />
tongma bagwi Dutch tongthai<br />
naphai nairok, aphuruni sini<br />
Africani barok hinwi sinijakha.<br />
Sana thangkhe Europeni phainai<br />
tei Dutchrokni bising tongthai<br />
segwi choba nanglaima thaklaiya.<br />
Phiya Africani ha bwsa kosomsa<br />
rokni hamari kisa phano wngliya.<br />
Sakur kosomrok teibo se satokjagwi<br />
tongbaisio. Europeni<br />
phainairok kosomsa rokno belai<br />
borok kusu, siya, bolongni borok<br />
hinwi uansugu. Sakur kuphurrok<br />
kosomrokno naslejaksugu. Aboni<br />
bagwi borok rang kisa bai<br />
kosomrokno belai samung<br />
tangrwo. Kosomrokno bohrok<br />
borok hinwi khakaiya. Belai kung<br />
chukjak kuphur borokrok kosom<br />
borokrokni bebak manthairok<br />
segwi nabaikha. Africa haktorni<br />
aswk ha tolani thok tei rangchakrok<br />
kuphur borokrok simi nabaikha.<br />
Phiya hani bwsa kosom<br />
sakur rokkhe machaya ma<br />
nwngya belai biyalo kwlai tongna<br />
nangkha. Pherlaimungni bagwi<br />
sakur kosom tei sakur kuphur<br />
borokrokni bising halok belai<br />
hamya tei tong kwchang tongmung<br />
derana nangkha. Kha<br />
kosong borok kosom sakur rok<br />
puila bwkhak phatar haktorni<br />
phainai tongthai naphainairokbai<br />
koklam salaima bisingtwi bohrokno<br />
satokma mwthaknani tei<br />
manthairok rwnani sanlaikha. Ulni<br />
jora thansakhe bohrokni manthaino<br />
sana bagwi 1912 bisio ‘South<br />
African Native National<br />
Congress’ mungwi motha achaio.<br />
O mothano ulni jorao ‘African<br />
National Congress’ hinwi kisa<br />
mung swlaiwi motha khajakphiro.<br />
Omotha bisi kwbang romwi sakur<br />
kosom hinwi, hani borokno<br />
satokma tei bohrokni manthaini<br />
bagwi choba khwlaiphaikha.<br />
Nelson Mendela ulo omothani<br />
ojama wngwi poja yachakkha.<br />
South Africao Jan Christian<br />
Smuts montri bokhorok tongma<br />
jorao sakur kuphur borokrok,<br />
kaisani ulo tei kaisa kerong<br />
swnamwi kosom borokrokni<br />
tongthai, ajinani lama, sebuk<br />
khwlainani lama, bania khwlainani<br />
manthaino seplemano karwibo,<br />
kosomsarok baithangni hao<br />
baithangni muchungtwi thanglaisunani<br />
manthai manliya.<br />
Kosomsa rokno chongmario vote<br />
rwnani sepbo rwjakliya. Aboni<br />
bagwi kosomsarok o kerong<br />
kosomno, kasunani phanbo<br />
manliya. 1913 bisio ‘Native Land<br />
Act’ mungwi kerong swnamwi<br />
haktorni jogano, kuphursarok tei<br />
kosomsarokni bising bagnani<br />
saklaijakha. Haktorni khorok<br />
charchi rasai kosom borokrokni<br />
bagwi, bebagwi ra-o chitham simi<br />
rwjaksio.<br />
Yang ‘Pass law’ mungwi<br />
aitorma 22<br />
kerongbai kosomsa rokno gosimung<br />
bwlai rwjago. A gosimung<br />
bwlai kwrwi hinkhe kasomsarok<br />
keboni nogo thangwi laisui manya.<br />
Gosimung bwlai phunuk manya<br />
hinkhe kosomsarokno dondi<br />
khwlai rang najago tei alongnogo<br />
chobwi tono. Yang Dutchrok<br />
Europeni borokrokni thani chenwi,<br />
bohrokni thamchino kosomsarokni<br />
sago, thamchino hamrwo.<br />
Europeni borokrok tei Dutchrok<br />
rang gwnang, phangwnang<br />
kharwrwk, kasomsa rokni sago<br />
satokma teibo bangrwrwk<br />
wngkha. Ulni jorao o satokma tei<br />
kusubmarokno kasuna bagwi<br />
Nelson Mendela tei bini logisongrok<br />
belaikhe satokjakna nangkha.<br />
Chongmari thango chongmari<br />
phaio, montri bokhorok swlai jago,<br />
phiya kosomsarokni hamari kisa<br />
phano wngliya. Kosomsarok<br />
chongmario gwdalwi manya.<br />
Kuphursarok teibo nailaio kosomsarokni<br />
joto hodani manthaino<br />
seplejakthwng. Purified National<br />
Party hinwi bodol kaisani ojama<br />
Daniel Molanni jorao kosomsarok<br />
aswkkhe satokjakha hwno,<br />
abohai satokjakma laihbumao<br />
belai kisano tongnaphu.<br />
Yang Hendric Frensch<br />
Verwoerd montri bokhorok<br />
tongphru, kwtal tei kaisa kerong<br />
swnamkha. Apartheid mungwi o<br />
kerongbai kosomsarok, Indianrok<br />
tei sakur chaksrurokno tongna<br />
bagwi juda juda amchai bagwi<br />
rwjakkha. Tamni hinba Hendric<br />
Verwoerd kosomsarokno<br />
malmatani slaibo selengjago.<br />
Kuphursarok khe kaham kaham<br />
jaga nama bagwi, jaga hamya<br />
mannai kosomsarok hainohai<br />
thangwi tongna bagwi kuphursarokni<br />
chubuchu nangkha. Aboni<br />
bagwi kosomsarok bisi kwbang<br />
romwi kuphursarokni thani rang<br />
kisa bai kwbang samung tangwi
POKYATWI<br />
seleng wngwi ma tongkha.<br />
Omo khochorrwi swijak, ulni<br />
jorao Nelson Mandela achaimani<br />
tei bini samungno nailaiyanw.<br />
1918 bisini 18 Julyo South Africani<br />
Kunu kamio Nelson Mandela<br />
achaio. Buma bupha bini mung<br />
rwkha Nelson Rolihalahana<br />
Mandela. African kokbai<br />
‘Rolihalahani’ hwnmani abo<br />
urpatrinai (walairwnai) hwnmase,<br />
phiya boh naislema samung<br />
tangmano kebengwi, choba<br />
khwlaise Novel sokat mansio.<br />
Boh bini sandai tei kichingrokni<br />
thani ‘Baltu’ hinwino sinijagu.<br />
Kunu kamio rwngnokrok<br />
kwrwi, swnamkhor bo kwrwi.<br />
Bohni bagwi Nelsonni buma<br />
bupha bo rwng nogo, swrwngnani<br />
sep manliya. Haiphano bohrok,<br />
bohrokni laibuma tei hukumunotwi<br />
jaikhe saimanjak tongmani.<br />
Rwngkwrwngbo, aswk wngna<br />
nangya tamoni hinba bohrokni<br />
langmao bohrokni bosongbai<br />
simino, kwchang kwchangkhe<br />
tonglaio. Phatar harokbai<br />
bohrokni manjumung kwrwitha.<br />
Nelsonni bosongni mung Xhosa.<br />
Aphru South Africao ‘Zulu’<br />
‘Xhosa’ ‘Pondo’ tei ‘Thembo’ o<br />
kaibrwi bosong tongo. Nelsonni<br />
buphani mung wngkha Gadla<br />
Henry Mandela. A jorao, boh<br />
Xhosa bosongni ojama tongmani.<br />
Kamio walai suklai wngkhe bohno<br />
walaima hamrwo, kamio<br />
kwchang-kwchang khe tonglaio.<br />
Bini bosongni borokrok bohno ha<br />
bubugra haikheno borom<br />
khwlailaio. Xhosa bosong<br />
nograino nogo, kasarwthani belai<br />
mung tongo. Nogo nograi phaikhe,<br />
khabai khukbai charwna bagwi<br />
Xhosa bosongni borokrok belai<br />
hamjagu. Nok bwsate-bwsate no,<br />
borok belai tongthok chathokkhe<br />
khakchangwi bohrok tonglaio.<br />
Kwchang kosong borokrok salo<br />
Henry Nelson Xhosa<br />
bosongni bugra phano<br />
boh rang gwnang<br />
tongmaniya. Chikonsa<br />
nogono boh bihik tei<br />
bwsajwk bwsala songno<br />
twi tongmani. Henry<br />
Mandelani bihik<br />
Khorokbrwi tongmani,<br />
Nelsonni buma Noskini<br />
Henryni ultham (3 rd ) bihik<br />
tongmani. Henryni<br />
nukhung maikhul kaimani<br />
tei musuk punrok riwi,<br />
musuk tei punni dhut<br />
(milk) phalwi bohrok<br />
kahamkheno chalai<br />
nwnglai tonglaio.<br />
maikhul kailaio, sarigo hor<br />
tongtwtwi kereng kothomarok<br />
salaio, mwnwilaio. Bohrok belai<br />
rang gwnangya, haiphano kisa<br />
baino khachomwi tonglaio.<br />
Mungsanotwi uanama kwrwi.<br />
Chwrai Nelson sanja jorao hor<br />
gana achugwi chakrarokni kok<br />
salaimarok khwnai tongo.<br />
Nelson torwi salsa bini chwrai<br />
tongphruni kokno khursai sakha.<br />
Je jorao ang kamini chakrarokni<br />
thani chini bosongni kokrokno<br />
khwnakha, aphruno puila<br />
rajnitino (political) khao hapkha.<br />
Ang saimankha swkango chini<br />
hao sakur kuphur phatarni borokrok<br />
phaiyasani, chini bosongni<br />
borokrok belai tongthok chathok<br />
tei kwchang kwchangkhe<br />
khakwchangwi tonglaimani. Chini<br />
hani hapung hathai, twma twisa,<br />
buphang uaphang, panthor<br />
bebakni bugra chini bosongni<br />
borokrokno tongmani. Bohrokni<br />
khao kirina kwrwi, uanana kwrwi<br />
aitorma 23<br />
tongmani. Ha no naikolnani phan,<br />
ha mwrwknani tei sengkrakrokni<br />
phan bebakno, chini bosongni<br />
thanino tongmani.<br />
Henry Nelson Xhosa bosongni<br />
bugra phano boh rang gwnang<br />
tongmaniya. Chikonsa nogono<br />
boh bihik tei bwsajwk bwsala<br />
songno twi tongmani. Henry<br />
Mandelani bihik Khorokbrwi<br />
tongmani, Nelsonni buma Noskini<br />
Henryni ultham (3 rd ) bihik<br />
tongmani. Henryni nukhung<br />
maikhul kaimani tei musuk punrok<br />
riwi, musuk tei punni dhut (milk)<br />
phalwi bohrok kahamkheno chalai<br />
nwnglai tonglaio.<br />
Nelsonni omor bisichiphru bini<br />
bupha belaikhe sak hamya<br />
wngkha. Boh saimankha tei bisi<br />
kwbang thangwlakkha hwnwi.<br />
Boni bagwi boh bwsala Nelsonni<br />
thinangnotwi uanajakha. Nelsonni<br />
achaisongo khorokbrwini bising<br />
Nelson simino chwla tei khoroktham<br />
bwrwi. Bupha Henry,<br />
bwsala Nelson buini swlai<br />
tongmung tei uansukmungrok<br />
kaham hinwi saimano. Henry<br />
saimano Nelson thinango<br />
samung kotor tangna bagwise<br />
achaio. Boni bagwi Nelsonno<br />
rwngmari rwna nanganw. Henry<br />
Nelsonni bagwi bini sandai<br />
Dhalindhobani thani yapharkha.<br />
Dhalindhoba khoroksa rang,<br />
phan tei mungwnang ojama<br />
tongmani. Nelson bisichi omor<br />
joraono buma bupha, sandai<br />
masarokno tei hamjakmani<br />
kamino yakarwi Kikenbani<br />
mungwi kwtal tongthai<br />
Dhalindhobani nok kotormao<br />
tongna nangkha. Arono boh<br />
hayung kotorma bai sininani kisisa<br />
sep mankha. Aro politicsni koklam<br />
tei laijak laibumani kokrok<br />
khwnate-khwnate Nelson emang<br />
nukna chengu. Bahaikhe bini<br />
achaima hano hamchajak tei
POKYATWI<br />
phan gwnang haktor swnamnani.<br />
Kikenbanio Nelson puila Clekberi<br />
Pramary rwngnago swrwngna<br />
chengkha. Ulo Hill Town High<br />
School tei mungwnang Fort hair<br />
University o porikha.<br />
Nelson swrwngthani khatungwi<br />
swrwngnai tongmani.<br />
Okra-chakrarokno borom rwnai<br />
tei sakchalairokbai kiching halok<br />
narwgwi tongma bagwi bohno<br />
hamjakbaio. Jora kisaono<br />
Dhalindhoba tei bini bihik, Nelson<br />
no bwsala haikhe ma nukkha.<br />
Nelson bo bohrokno bini ma-pha<br />
haikheno borom khlaio. Boni<br />
bagwi 1977 Nelson alongnogo<br />
tongphru Dhalindhoba tei bini<br />
bihik Jangintabano muito khwlai<br />
swikha. Omor bisichio ani pha<br />
thwkha, aphani rangrokbo kwrwi,<br />
ani ama bo lekha rangya. Ano<br />
rwngnogo swrwng rwnani amani<br />
rangbo kwrwi. A jora chini<br />
bosongni sandai ano swrwng<br />
rwnani poja yachakha. Phiya, ani<br />
thani ulobo, mungsa sanliya<br />
bohrok. Ano bwsa haikhe borok<br />
swnamnanino bohrokni samung<br />
kotor hinwi bohrok uansukkha.<br />
Chini kamini hodao jotono<br />
thansakhe tonglaio chalaio,<br />
nukhung kotor haikhe tonglaio,<br />
chubalaio. Omno chini kamini<br />
tongmung. Tabukni holongbai<br />
tangjak nogo, a kamini hamjaklaima,<br />
chubalaima, tei kwchangkhwchang<br />
hoda, kwmai thangkha.<br />
Omo haikhe Nelson teibo<br />
kwbangma bini kamini koknotwi<br />
bini dophani borokrokni kokno<br />
khursakha.<br />
Sikla chasalok Nelson agini<br />
kwcham laibumarok khwnai<br />
bwkha dujagu tei bwkha<br />
khamjagu. Kha khamjakha bini<br />
bosongni borokrok bwswk kha<br />
kotor phangwnang tongbaimani,<br />
phiya kuphursarokno hamjakgwi,<br />
baithang bosongni bising walai<br />
suklai wnglai kuphur sarokno<br />
tongthai naphainani chubakha.<br />
Nelson achainani bisi<br />
nwirabachi (250) swkang kuphursarok<br />
South Africao phaimani<br />
baniya khlaina bagwi phiya jora<br />
kisaono kuphursarok hani bugra<br />
wngwi thangkha. Boni bagwi<br />
Nelson satok jorao, satokjak<br />
bosongo se achaima kwlaisio.<br />
Haiphano bini dopha, bini kami,<br />
bini borok tei bini hukumu, tei<br />
laithangjak laibumano twi belai<br />
kha hapjak. Boni bagwi boh<br />
swikha ‘a jora tabukni hai,<br />
chwngsasa tongmaniya, haiphano<br />
belai tongthok chathok tei kha<br />
kwchangwi tonglaimani. Haktorni<br />
twima, twisa, hapung, hathai,<br />
bebak chini tongmani buphangni<br />
bwthai, mai khulni bugra chwngno<br />
tongmani. Hodao kuchuk, hashe,<br />
kwrwi, gwnangni pherlaimung<br />
kwrwi tongmani.’<br />
Nelson tor rwrwk teibo<br />
laibuma saimanrwrwk. Bini<br />
dophani borokni kha kotorkhe<br />
samung tangmarok tei choba<br />
khwlaimarok khwnai, Nelson kha<br />
bising-bising swmai tango o hani<br />
borokrokni hamarini bagwi, yokna<br />
bagwi choba khwlainai.<br />
Fort hair School o swrwngwi<br />
tongphruno puila politics<br />
khwlainao nongkhoro. A jora<br />
Dhalindhoba kamini bwrwi<br />
khoroksa bai kaina bagwi thiti<br />
khwlaikha Nelsonno. Phiya<br />
Nelson bini kainani kokno<br />
aitorma 24<br />
gosimanliya. Boni bagwi bo bini<br />
kiching Aliver Tomb bai Johanesbargo<br />
kharwi thangkha. Johonesbargo<br />
thangwi nokrok manliya<br />
Nelson, tamoni hinba bini sakur<br />
kosom. Boni bagwi Johonesbarg<br />
yakarwi Alexzandrao tongnani<br />
nangkha. Aro boh nukkha kosomsarok<br />
bwswk kwrwigwja, kuphur<br />
sarok hinkhe gwnang. Kosomsarok<br />
kisa jagaono kesep rebekhe<br />
ma tongbaio. Bono karwi erengerengno,<br />
police phaio tei kosomsarokno<br />
romwi twlango. Kosomsarok<br />
bwkha thwijakkhe tongbaio.<br />
Johonesbargo thangwi tongna<br />
bagwi Nelson aro podrepot<br />
samung tangna nangkha. Aro<br />
bono biyal jora chubamano bo<br />
khursakha, aro tongphruno<br />
Nelson bwrwi khoroksabai<br />
kaijagu. A bwrwini mung Avlin,<br />
boh nurseni samung khwlai tongo.<br />
Nelson Avlinno kaijakma ulo<br />
bini swrwngnani lamao<br />
chubajakha.<br />
Johonesbargo Nelson sebugo<br />
samung tangmani logi, law porina<br />
bagwi college o admission nakha.<br />
Aphru bini kiching Sisuluni kokbiti<br />
bai, Nelson A. N. C. bodolni<br />
adong wngo. Aphru Nelsonni<br />
thani kuphursarok kosom sarokno<br />
satokmani, seplemani teibo<br />
satoknani bagwi tei seplena bagwi<br />
(Law) kerong swnamani swraisa<br />
wngkha. Kosong kosomsarok<br />
kirima singsakhe satokjakma<br />
abono Nelsonni sikla bwkha soi<br />
manliya. Bini bwkha kapna<br />
nangkha tei swmai tangna<br />
nangkha omo hai satokjakma tei<br />
seplejakmani yakni phiyokna<br />
bagwi langma tongsak choba<br />
khwlai thangnai hinwi. Phainai<br />
talo A. N. C. motha bahaikhe<br />
samung tangkha<br />
abonotwiwi saiman<br />
laiyanw…<br />
–Kalpana Debbarma
KOKRWBAI<br />
Watwi Sikla<br />
Talyung talni prapjak salo<br />
Nokha mwnwio khrangsawi<br />
Sereksa nobar nagkhe sago<br />
Telekar thango kolomtwi.<br />
Oro-iro tongthaini biyal<br />
Sakolom thaih haichuma huijak<br />
O sal o sal ——<br />
Nwngba tamoswk mwnwijak?<br />
Soiliya nini tungpramabai<br />
Ih mechenjakha nwngbai.<br />
Khairokjadi kisa, riwanw yakpai<br />
Nukyade o haa ni bwsarog<br />
Bwswksi mwktwi bai kungtwibai<br />
Kapjak swlwk-swlwgwi.<br />
Nini mwnwimao<br />
Khorok tungphlao<br />
Ri kwrwi sago<br />
Bwsak khamprao,<br />
Riwanw je-tong kwrwi<br />
Koijao! risidi nokha somrwi<br />
Watwi sikla dopsa warwi<br />
Haa bahai motom sarwi.<br />
Sal moksakha odilasawi<br />
Achumsa pherang khorang<br />
Iyang salthang babai bwkhak<br />
Nokhasom bo khaprumjak<br />
Khorang bo gorong-gorong.<br />
Twijwlangni twi phab-kwsariwi<br />
O sal chwngno khairokjakha<br />
Puila watwini thop kwlaikha<br />
Ih ani sago kwlaiphaikha.<br />
O haa ni bwsarog bwkha-changjakha<br />
Nobarbai pherangbai<br />
Watwi sikla waphlai tongkha,<br />
Haati sa wngkha thangna soiya.<br />
Tobisawi kakjaya birman<br />
O dophani borokrogni<br />
Bera nog kichik , nukhung kwpwla<br />
Watwi siprakjak, twi-thop kwlaijak<br />
Amani mwktwi watwibai huijak.<br />
Tei salbwswk<br />
Tei talbwswk<br />
Tei bisibwswk<br />
Tei molbwswk tongkhu?<br />
Yakaknai joto birmanni<br />
O haa ni joto borokrogni.<br />
Aichukni aitorma chwngkhrop tongphru<br />
aitorma 25<br />
Takhuk bising tongtwi<br />
Togwla koichik riphuru<br />
Salkabai sal chaksawi<br />
Phungchang lamsokphru<br />
O jorahai tongthok twilwlwk<br />
Toksa-tokrogni chi-cha khorang<br />
Haphar bai mwchangjak<br />
O tongnaithok mannai buphuru?<br />
Sal mwnwio dipor bakhwlaiyasak<br />
Watwi wabaya nokha phuryasak<br />
Tungkhe bo birman<br />
Uakhe bo birman,<br />
Swbani swraimungba nangwi<br />
O dophani kwbangkuk borokrog<br />
Tongna nangkha salbrum kabwi.<br />
Watwi sikla salchangrio<br />
Lamsogo bwkhabai bono<br />
Tongna nangbo siprakjagwi<br />
Watwi bising-bising.<br />
Pherang gurumsai kokbo<br />
Lamsogo bwkhabai bono<br />
Bolong motomu muikhumu perwi<br />
Hathai kitingwi.<br />
Nobar kotor phai bo<br />
Lamsogo bwkhabai bono<br />
Kwlango buphang-uaphang swbawi<br />
Mano kisale thapani bol.<br />
Sal-prapsai mwnwi tongbo<br />
Lamsogo bwkhabai bono<br />
Tongna nangbo kolomwi<br />
Sal kwrwikhe, mwnak wngkhamo.<br />
Hayung kotoro haphar naithogo<br />
O Tiprahaa ni bwsarog<br />
Biraman-kakganw salsaya-salsa,<br />
Mwktwi hujaganw<br />
Holongni nog tangjaganw<br />
Cha-nwng kaham chawanw<br />
Ri-chum kaham chumanw<br />
Khumbar naithoktwi chwnawi tonganw.<br />
Khaksa babai uarik-khirik<br />
O dophani borokno nugwi——<br />
Chongo bolongni bwthai chanai rogbai,<br />
Ih! chao chwng, thai-kumun<br />
Bolongni kwtwi-kothok bwthai<br />
O bwthaio no tongo bithi-brai.<br />
Norogni mwnwimabai siya wngwlak<br />
Thansa ni phano swbai mangwlak,<br />
Norog mwnwima<br />
Bukhuk supjaknai suchi-kotor bai.
Postal Charges Extra (Rs. 60 annually)<br />
1 Year Rs. 350 2 Years Rs. 700 3 Years Rs. 1050<br />
Name : ............................................................................<br />
Address : ............................................................................<br />
State : ...................... Pin : .........................<br />
Renewal Sub. No. PSY................ Sew Sub.....................<br />
Phone/Mob. : ..................... E-mail : .................................<br />
Cheque (Outstation cheques not allowed)/MO/DD No.<br />
aitorma Subscription Form<br />
KOKRWBAI<br />
Jora chwngkhiri nasingjak<br />
Chini hama tabukbo tongkhu<br />
Ulo bo tongwino thangnai.<br />
O haao no, ih Tiprahaa o noh<br />
Saracharchibrwi bubagra tonglangkha,<br />
Haiphano kung-kuchuk hwnjakha<br />
Tangwi hwnmale?<br />
O haani ama-apha cherai-sikla jotono<br />
Naikol-langliya kahamkhe<br />
Horlangliya pojarog kahamkhe<br />
Tongna nangkha bebak<br />
Bolong besero, hathai kesebo.<br />
Yakhili kwbai swnamjakliya<br />
Chini ari-rog sekjakma thakliya<br />
Sekjakte-sekjakte ari sukurukjakha<br />
Chini haa mwktwi yorjak<br />
Buini yapha tolao kaphikjakmabai.<br />
O dophani thinangni chatirog<br />
O dophani bekereng hwnjaknairog<br />
Phaidi-phaisidi thansani phanbai<br />
Baksa wnglaiwi chwng ari khalainai,<br />
Sekjakyatwi busu berabai.<br />
Watwi sikla wama thakgwlak<br />
Haa pekhokma kebo sigwlak<br />
Jorabai baksa himna ringwlak<br />
Tabukno jora—<br />
Tabuk khayakhe ulo tongwlak.<br />
–Jahen Debbarma<br />
aitorma 26<br />
Mwktwi<br />
Swngchar gwnangwi naharwi naikhe<br />
Mwktwi se swkang yoro.<br />
Eh, hathai hapung ni tini mwktwi yorwi tongo.<br />
Toksa toktwi rog biyang thang bai kha<br />
Eh,hathai hapung ni tini<br />
Swngchar gwnangwi naharwi naibo<br />
Bono nukliya tini<br />
Eh, hathai hapung ni tini mwktwi yorwi tongo.<br />
Bolong ni buphang-waphang kwmai<br />
Thang bai kha<br />
Eh,hodani hukumu-mukumu<br />
Mwktwi yorwi tongo<br />
Langa dingra tiching kwmai tongo tabuk<br />
O hayungo achai phai mani<br />
Tamo kwpal ba mankha.<br />
Bwini tong mung bo ma tong liya<br />
Luku chamung bo ma chaliya<br />
Bigra nukhungo achai phai mani<br />
Tamo birman man kha.<br />
Swngchar gwnangwi naharwi nai khe<br />
Mwkwi se swkang yoro.<br />
–Govinda Debbarma<br />
YALOKTI<br />
Yalokti rignai tago bwchang chikonti<br />
Gola twi paiya khegwi kwlaio<br />
Maituk homani tusumui kagya<br />
Nog lepemani milip wngya<br />
Yalokti cheraikhu.<br />
Khumhai barsawi phaio bo tabok<br />
Jorina ta rwdi yaloktino<br />
Lamani kwcharo howi thangmahai<br />
Bole tabokse bahai motomriwi<br />
Bongburaihai birsana naio.<br />
Naithokno siniya, kahamno siya<br />
Jotono yaloktini thanio kaham<br />
Kwchak kormo kwkharang<br />
Palise siniyakhu yalokti<br />
Bole tabok cheraikhu.<br />
Rignai berna rwngya chango<br />
Risa sorna rwngya khabao<br />
Bole rwngo khapang khologwi<br />
Chirigwi Jadusongbai rwchabna.<br />
Sairikni khum sairikhai barsawi<br />
Motomsai rwnase rwngo yalokti<br />
Bole tabokbo cheraikhu.<br />
–Nayan kr. Tripura
aitorma 27
aitorma 28